DỰ �N RỬA TAY VỚI XÀ PHÒNG MỞ RỘNG TOÀN CẦU: TÓM TẮT NGHIÊN CỨU




Dự án Rửa tay vớ i Xà phòng Mở rộng Toàn cầu


Thay đổi hành vi Rửa tay trên quy mô lớn:
Bằng chứng từ đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam
Tháng 9 năm 2012
                                                                         NHỮNG PH�T HIỆN CH�NH
GIỚ I THIỆU
Ngư�i nghèo trên thế giới, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ em dưới 5     • Ng ư�i chăm sóc trẻ ở nhữ ng xã có dự án đã nhận được
tuổi phải chịu gánh nặng bệnh tật lớn gây ra bởi những căn bệnh           nhi�u thông điệp hơ n, đặc biệt thông qua Hội Liên hiệp
có thể phòng ngừa được bắt nguồn từ vệ sinh cá nhân kém. 11%              Phụ nữ Việt Nam
số ca tử vong ở trẻ em trên thế giới là do tiêu chảy gây ra, nhi�u      • Chiến dịch truy�n thông r ửa tay bằng xà phòng đạt kết
hơn cả tổng số ca tử vong do HIV/AIDS và sốt rét. Rửa tay với             quả khiêm tốn v� nâng cao kiến thức r ửa tay, như ng có
xà phòng (RTVXP) đã cho thấy có thể giúp giảm 48% số ca tiêu              thể đã có nhữ ng tác động nhất định đến ni�m tin v� r ửa
chảy ở trẻ nh�, và thư�ng được nói đến như một trong những biện           tay với xà phòng
pháp hữu hiệu và ít tốn kém nhất để giảm tử vong ở trẻ. Biện pháp       • Ng ư�i chăm sóc trẻ cho rằng h� RTVXP thư� ng xuyên
này được g�i là “vắc-xin tự làm�, và mặc dù chi phí cho biện pháp         hơ n, như ng kết quả quan sát hộ gia đình cho thấy vào
này thấp và hiệu quả đã được chứng minh, tỷ lệ RTVXP trên thế             nhữ ng th�i điểm quan tr�ng mà chiến dịch nhấn mạnh
giới vẫn còn rất thấp.                                                    tuyên truy�n, t ỷ lệ r ửa tay vẫn thấp
                                                                        • Cải thiện v� hành vi r ửa tay được ng ư�i chăm sóc trẻ
Các chiến dịch truy�n thông để ngư�i dân thực hành rửa tay
                                                                          t ự báo cáo dư� ng như không đủ để dẫn tới tác động đối
thư�ng áp dụng một loạt các phương pháp thực hiện rất phổ biến
                                                                          với sức kh�e của trẻ hoặc tiết kiệm th�i gian cho ng ư�i
ở các nước đang phát triển, tuy nhiên hiệu quả của các chiến dịch
                                                                          chăm sóc.
này trong việc thúc đẩy ngư�i dân RTVXP không được biết đến
nhi�u. Rất ít chiến dịch như vậy được đánh giá một cách kỹ lưỡng,
và không có chiến dịch nào được đánh giá ở quy mô lớn. Các
chiến dịch đã được đánh giá thì thư�ng lại trong giai đoạn thử        Quảng cáo trên truy�n hình và truy�n thông trực tiếp phổ
nghiệm, cung cấp xà phòng và theo dõi sát những ngư�i tham            biến thông điệp của chiến dịch RTVXP đã đến được với các
gia thá»­ nghiệm. Ä?ầu năm 2009, Dá»± án Truyá»?n thông RTVXP Mở             bà mẹ và ngÆ°á»?i chăm sóc trẻ. Thông Ä‘iệp của chiến dịch truyá»?n
rộng do Chương trình Nước và Vệ sinh (WSP) thực hiện đánh giá         thông RTVXP được phổ biến qua hai kênh. Những kênh này
thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm chứng cho tác động của chiến            bao gồm phát thông điệp trên đài truy�n hình trung ương và địa
dịch truy�n thông RTVXP ở quy mô lớn thực hiện tại ba tỉnh nông       phương trong vòng một năm bắt đầu từ tháng 1 năm 2010, và hoạt
thôn Việt Nam (Hưng Yên, Thanh Hoá và Ti�n Giang). Kết quả            động truy�n thông trực tiếp (TTTT) diễn ra từ tháng 1 đến tháng
nghiên cứu cho thấy chiến dịch này đã thành công trong việc tiếp      10 năm 2010 do cán bộ Hội phụ nữ Việt Nam (HPN), cán bộ y tế
cận các đối tượng mục tiêu và nâng cao hiểu biết v� thực hành rửa     thôn bản, và giáo viên đã được tập huấn thực hiện. Những hoạt
tay đúng cách. Những ngư�i chăm sóc trẻ nói rằng h� đã rửa tay        động ở thôn bản hướng tới các bà mẹ, ông bà, và phụ nữ ở độ tuổi
với xà phòng thư�ng xuyên hơn. Tuy nhiên, khi quan sát tại hộ         sinh đẻ và bao gồm nhi�u hoạt động như h�p nhóm, thăm hộ gia
gia đình, tỷ lệ rửa tay vào các th�i điểm quan tr�ng mà chiến dịch
đã nhấn mạnh còn thấp. Cải thiện hành vi rửa tay của ngư�i chăm
sóc trẻ không đủ để tạo ra tác động đến sức khoẻ của trẻ hoặc giảm
th�i gian chăm sóc khi trẻ bị ốm.
2 Thay đổi hành vi Rửa tay trên quy mô lớn: Bằng chứng từ đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam




                                                                                         can thiệp bắt đầu, và vào tháng 7 năm 2010 là th�i điểm giữa can
                                                                                         thiệp, và vào đầu năm 2011 sau khi can thiệp kết thúc. Hơn 94%
                                                                                         số hộ gia đình tham gia vào ba vòng thu thập dữ liệu.

                                                                                         Ngư�i chăm sóc trẻ ở xã can thiệp báo cáo nhận được nhiếu
                                                                                         thông điệp rửa tay hơn, đặc biệt thông qua Hội phụ nữ Việt
                                                                                         Nam. 56% số ngư�i chăm sóc trẻ ở xã can thiệp nói rằng h� nhận
                                                                                         thông tin v� RTVXP từ ba kênh tuyên truy�n trở lên, trong khi chỉ
                                                                                         có 46% ở nhóm chứng báo cáo tương tự. Tỷ lệ những ngư�i chăm
                                                                                         sóc trẻ ở xã có can thiệp nói chuyện với cán bộ Hội phụ nữ v� rửa
                                                                                         tay với xà phòng trong tháng trước cũng cao hơn (56,4% ở xã can
                                                                                         thiệp so với 34,7% ở xã chứng—Xem Hình 1). Tuy vậy, một tỷ lệ
Cán bộ Hội Phụ nữ hướng dẫn phụ nữ rửa tay với xà phòng tại chợ
                                                                                         lớn (45,9%) ngư�i được h�i ở nhóm chứng cũng báo cáo v� việc
                                                                                         tiếp xúc vá»›i thông Ä‘iệp rá»­a tay thông qua ba kênh trở lên. Ä?iá»?u
                                                                                         này có thể là kết quả của số nguồn thông tin v� RTVXP ngày càng
đình, và phát tài liệu truy�n thông. Chiến dịch tuyên truy�n được
                                                                                         tăng lên ở Việt Nam, chẳng hạn như các chiến dịch tuyên truy�n
xây dựng dựa theo kết quả nghiên cứu đối tượng mục tiêu.
                                                                                         của các công ty xà phòng hoặc các thông điệp vệ sinh khác của
Những thông điệp hướng đến thay đổi ni�m tin của ngư�i chăm                              nhà nước v� Cúm Gia cầm hay vi-rút H1N1.
sóc trẻ rằng thậm chí ngay cả khi tay trông sạch và không có mùi
                                                                                         Chiến dịch truy�n thông RTVXP đã nâng cao kiến thức v� rửa
vẫn không thực sự sạch sẽ, và nâng cao kiến thức của ngư�i chăm
                                                                                         tay, và có thể có tác động đến ni�m tin nhất định v� rửa tay.
sóc trẻ v� những th�i điểm quan tr�ng cần RTVXP nhằm giảm
                                                                                         Kiến thức v� cách tốt nhất để rửa tay tăng đáng kể ở nghiên cứu
việc lan truy�n mầm bệnh, ví dụ như sau khi tiếp xúc với phân và
                                                                                         đầu kỳ 79,4% lên 97,7% ở cuối kỳ. Tuy nhiên, sự tăng lên tương
trước khi chế biến thức ăn. Chiến dịch nỗ lực tuyên truy�n hành
                                                                                         tự cũng diễn ra ở nhóm chứng (97,3% cuối kỳ), vì thế nhi�u khả
vi rửa tay là hành vi của “ngư�i mẹ tốt� để bảo sức kh�e cho con
                                                                                         năng đây là kết quả của xu hướng chung hướng đến kiến thức
cái, và chú tr�ng đến sự cần thiết phải để xà phòng và nước ở nơi
                                                                                         tốt hơn. Ngư�i chăm sóc trẻ trong nhóm can thiệp nhận thức tốt
thuận tiện để rửa tay.
                                                                                         hơn v� tầm quan tr�ng của RTVXP để ngăn chặn bệnh tiêu chảy
Ä?ánh giá tác Ä‘á»™ng thá»­ nghiệm ngẫu nhiên có kiểm chứng để                                 (87,8% nhóm can thiệp so vá»›i 84,9% nhóm chứng), và số ngÆ°á»?i
thiết lập mối quan hệ nguyên nhân - kết quả giữa chiến dịch                              chăm sóc trẻ trong nhóm can thiệp xác định rằng th�i điểm trước
truy�n thông RTVXP và kết quả v� sức kh�e và hành vi. Các                                khi chuẩn bị thức ăn là th�i điểm quan tr�ng để rửa tay tăng gần
xã nông thôn Việt Nam1 trong mỗi tỉnh có can thiệp đầu tiên được                         40% so với nhóm chứng (40,5 % trong nhóm chứng so với 29,6%
ghép thành cặp tùy thuộc vào quy mô và vị trí địa lý. Sau đó các                         trong nhóm can thiệp – Xem Hình 2). Hơn nữa, chiến dịch truy�n
xã trong mỗi cặp được ấn định ngẫu nhiên vào nhóm can thiệp
hoặc nhóm chứng. Tổng số 140 xã đã được xếp vào nhóm can
thiệp bao gồm quảng cáo trên truy�n hình và hoạt động truy�n                             Hình 1: Thông điệp qua Hội Phụ nữ và kênh tuyên truy�n khác
thông trực tiếp (can thiệp) và 70 xã khác được xếp vào nhóm
                                                                                                       20.9%                   62.5%
chỉ nhận được quảng cáo trên truy�n hình (nhóm chứng). Vì vậy,
nghiên cứu đánh giá tác động kết hợp của phát thông điệp trên                                                   55.5%                     56.4%
                                                                                                        45.9%
truy�n hình và truy�n thông trực tiếp ở cộng đồng so với nhóm xã
                                                                                                                                34.7%
chỉ tiếp nhận thông điệp trên truy�n hình. 3.150 hộ gia đình tham
gia nghiên cứu đã được tới thăm vào cuối năm 2009 trước khi


                                                                                                        Tiếp xúc với 3        Tiếp xúc với TTCN
1
    Một xã của Việt Nam là đơn vị hành chính dưới cấp huyện. Dân số trung bình của
                                                                                                         kênh trở lên           thông qua HPN
    các xã trong nghiên cứu này là 7.577 ngư�i (1.807 hộ) với dân số từ 409 tới 27.898
    (172 tới 5.531 hộ)                                                                                           Nhóm chứng   Can thiệp


                                                                                                                                                  www.wsp.org
                                          Thay đổi hành vi Rửa tay trên quy mô lớn: Bằng chứng từ đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam 3




thông đã tác động đến một số ni�m tin v� RTVXP của ngư�i chăm                          trẻ ăn. Tuy nhiên, khi quan sát những ngư�i này trong gia đình,
sóc trẻ, ví dụ, cần phải rửa tay ngay cả khi h� không chạm vào                         tỷ lệ rửa tay thực sự vào những th�i điểm này thư�ng thấp hơn
những vật mất vệ sinh.                                                                 nhi�u, và cũng không có chênh lệch mang ý nghĩa thống kê trong
                                                                                       tỷ lệ rửa tay quan sát được giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng
Ngư�i chăm sóc trẻ cho rằng h� đã rửa tay với xà phòng                                 (xem Hình 3). Biện pháp tự báo cáo thư�ng kém tin cậy hơn quan
thư�ng xuyên hơn, nhưng quan sát trong gia đình cho thấy tỷ                            sát và như được thể hiện tại đây, thông tin này thư�ng có khuynh
lệ rửa tay còn thấp ở những th�i điểm quan tr�ng mà chiến                              hướng thiên lệch. Ngược với tỷ lệ báo cáo, khi quan sát thực tế,
dịch đã nhấn mạnh. Khi được h�i, gần ba phần tư (nhi�u hơn                             chưa tới một phần tư số ngư�i chăm sóc trẻ trong nhóm can thiệp
7,2% so với nhóm chứng) ngư�i chăm sóc trẻ trong nhóm can                              đã RTVXP sau khi tiếp xúc với phân và chưa tới 10% rửa tay
thiệp nói rằng h� đã RTVXP sau khi tiếp xúc với phân, và hơn                           trước khi cho trẻ ăn.
40% (cao hơn 14,4% so với nhóm chứng) rửa tay trước khi cho
                                                                                       Cải thiện trong hành vi rửa tay mà ngư�i chăm sóc trẻ báo
Hình 2: Kiến thức của ngư�i chăm sóc v� những th�i điểm quan                           cáo dư�ng như chưa đủ để dẫn tới tác động cho sức kh�e của
tr�ng phải RTVXP mà chiến dịch nhấn mạnh                                               trẻ hoặt tiết kiệm th�i gian cho ngư�i chăm sóc trẻ. Tỷ lệ bệnh
                77.4% 77.5%                                                            tiêu chảy của trẻ trong nhóm can thiệp thấp hơn 16,6% so với
                                                                                       nhóm chứng (4,5% trong nhóm can thiệp so với 5,4% trong nhóm
                                             38.5% 39.5%                               chứng); tuy nhiên chênh lệch này chưa có ý nghĩa v� mặt thống
                                                                                       kê. Do thiếu bằng chứng v� tác động của hành vi rửa tay, chúng
              Sau khi đi vệ sinh           Sau khi rửa đít/thay                        tôi không thể cho rằng chênh lệch này là do kết quả của chiến dịch
                                                tã cho trẻ                             rửa tay với xà phòng mang lại. Tương tự như vậy, đánh giá không
                36.8%                                                                  nhận thấy tác động làm giảm th�i gian dành để chăm sóc trẻ ốm,
                                                                                       tức là th�i gian lẽ ra có thể để đi làm và kiếm thêm thu nhập cho
                        40.5%                 39.8% 41.1%                              gia đình.
                29.6%

                                                                                       Thậm chí ở trong đi�u kiện thuận lợi hơn với kiến thức cao
                                                                                       hơn và khả năng tiếp cận tốt hơn với xà phòng và nước, thay
               Trước khi chuẩn             Trước khi cho trẻ ăn,                       đổi hành vi rửa tay vẫn là đi�u khó khăn. Chiến dịch RTVXP
                  bị thức ăn                   cho trẻ bú
                                                                                       không cung cấp xà phòng và nước cho hộ gia đình tham gia vào
                            Nhóm chứng      Nhóm can thiệp
                                                                                       can thiệp và không tìm cách chỉ nâng cao kiến thức v� RTVXP

Hình 3: Tỷ lệ rửa tay xà phòng tự báo cáo so với quan sát


                        7.2%


                                    73%                                                                14.4%
                         68.1%


                                                                                                                  41.4%
                                                                                                        36.3%
                                                                   31.1% 34.1%
                                             24%        21%

                                                                                   7.1%      7.4%                         4.6%      6.5%

                          Sau khi tiếp xúc với phân                 Trước khi chuẩn bị thức ăn               Trước khi cho trẻ ăn
                     Trước khi cho trẻ ăn, cho trẻ bú    Nhóm can thiệp – Tự báo cáo      Nhóm chứng – Quan sát    Nhóm can thiệp – Quan sát




www.wsp.org
4 Thay đổi hành vi Rửa tay trên quy mô lớn: Bằng chứng từ đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam




cho đối tượng mục tiêu. Nghiên cứu sâu
và đi�u tra cơ bản cho thấy những đi�u
                                                          và vùng dân tộc thiểu số của nông thôn
                                                          Việt Nam. Tỷ lệ bệnh tiêu chảy của trẻ ở
                                                                                                                Tài liệu liên quan
                                                                                                                Ä?ể Ä‘á»?c báo cáo toàn văn, xem Thay đổi
kiện này đã có sẵn. Tuy vậy, RTVXP ở đối                  các hộ gia đình này khá thấp, và đo lư�ng
                                                                                                                hành vi Rửa tay trên quy mô lớn: Bằng
tượng mục tiêu chưa thay đổi đáng kể, dù                  tăng trưởng của trẻ được thực hiện ở th�i             chứng từ đánh giá ngẫu nhiên ở Việt
các can thiệp này là hướng đến tác động                   điểm ban đầu cho thấy chỉ có một tỷ lệ                Nam, có thể truy cập tại www.wsp.org/
vào các yếu tố thúc đẩy và rào cản đối với                nh� trẻ bị suy dinh dưỡng trên phương                 scalinguphandwashing.
rửa tay như ni�m tin v� sự cần thiết rửa                  diện lâm sàng. Hơn nữa, dựa trên chỉ số v�
tay và đặt xà phòng ở nơi dễ lấy. Những                   khả năng tiếp cận vệ sinh môi trư�ng tốt              L�i cảm ơ n
kết quả này cho thấy thậm chí dưới đi�u                   hơn, nguồn nước an toàn, các biện pháp                Các tác giả xin chân thành cảm ơn những
kiện dư�ng như tối ưu khi kiến thức và                    xử lý nước uống an toàn, khả năng xảy ra              đóng góp hữu ích của Trưởng nhóm dự án
khả năng tiếp cận vá»›i xà phòng và nÆ°á»›c                    ô nhiá»…m phân trong môi trÆ°á»?ng mà trẻ em               Eduardo Perez, Nhóm Ä?ánh giá tác Ä‘á»™ng dá»±
cho rửa tay không còn là khó khăn chính,                  có thể tiếp xúc có thể khá nh�. Tuy nhiên,            án do Bertha Bricenco làm trưởng nhóm;
chiến dịch thay đổi hành vi hướng đến đối                 chúng tôi không loại trừ khả năng là nếu              Almud Weitz, Trưởng Chương trình Nước
tượng đại chúng vẫn bị hạn chế vá»? mức                     nghiên cứu này được thá»±c hiện đối vá»›i các             và Vệ sinh khu vá»±c Ä?ông Ã? và Thái Bình
độ tác động và hiệu quả. Nói cách khác,                   đối tượng dễ bị tổn thương hơn, cùng một              Dương, và các đồng nghiệp của Chương
sự sụt giảm lớn v� ca tiêu chảy quan sát                  tỷ lệ rửa tay như quan sát được, có thể tạo           trình Nước và Vệ sinh tại Việt Nam: Nga
được trước đây trong địa bàn can thiệp                    ra tác động đáng kể v� sức kh�e. Trên thực            Kim Nguyễn và Minh Thị Hi�n Nguyễn.

được giám sát chặt chẽ khó có thể lặp lại                 tế, RTVXP vẫn là một biện pháp phòng
được trên thực tế trừ khi mức độ áp dụng                  ngừa chính ở những vùng chịu tác động                 V� dự án
những phương pháp này đượ lặp lại trên                    nặng n� của bệnh tiêu chảy và suy dinh                Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn
quy mô lớn.                                               dưỡng ở trẻ, đặc biệt những vùng không                cầu là một dự án của Chương trình Nước và
                                                                                                                Vệ sinh (WSP) áp dụng cách tiếp cận mới
                                                          có những can thiệp khác để cải thiện sức
Các hộ gia đình trong các xã can thiệp                                                                          v� thay đổi hành vi để cải thiện hành vi rửa
                                                          kh�e môi trư�ng.
                                                                                                                tay với xà phòng của phụ nữ trong độ tuổi
được đánh giá là khá có lợi thế khi so với
                                                                                                                sinh sản (15-49 tuổi) và h�c sinh tiểu h�c
những đối tượng khác, ở những vùng xa                              —Claire Chase và Quý Toàn Ä?á»—
                                                                                                                (5-9 tuổi). Dự án này được chính quy�n địa
                                                                                                                phương và chính phủ các quốc gia Peru,
                                                                                                                Senegal, Tanzania, và Việt Nam thực hiện
                                                                                                                vá»›i há»— trợ kỹ thuật của WSP. Ä?ể biết thêm
                                                                                                                thông tin, xin hãy truy cập www.wsp.org/
                                                                                                                scalinguphandwashing.


                                                                                                                Liên hệ
                                                                                                                Ä?ể biết thêm thông tin, xin hãy truy cập
                                                                                                                www.wsp.org.

Chươ ng trình Nước và Vệ sinh (WSP) là một quan hệ đối tác nhi�u nhà tài trợ thiết lập năm 1978 và được
Ngân hàng Thế giớ i quản lý để hỗ trợ ng ư� i nghèo tiếp cận một cách b�n v ữ ng, an toàn và có thể chi trả
được các dịch v ụ nÆ°á»›c sạch và vệ sinh. Các nhà tài trợ của WSP gồm có Úc, Ã?o, Canada, Ä?an Mạch, Phần
Lan, Pháp, Quỹ Bill & Melinda Gates, Ireland, Luxembourg, Hà Lan, Na Uy, Thụy Ä?iển, Thụy SÄ©, VÆ°Æ¡ ng
quốc Anh, Hoa Kỳ, và Ngân hàng Thế giớ i.

Các phát hiện, diễn giải, và kết luận trình bày trong tài liệu này hoàn toàn là của tác giả và không được coi
là của Ngân hàng Thế giớ i hoặc các tổ chức thành viên của Ngân hàng, hoặc các thành viên Ban Giám đốc
Ä?iá»?u hành của Ngân hàng Thế giá»› i hoặc chính phủ các quốc gia mà Ban này đại diện.

© 2012 Chươ ng trình Nước và Vệ sinh