‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د ‪ 2016‬اپریل‬ ‫د مسئولیت سلب‪:‬‬ ‫دغه خپرندویه ټولګه د نړیوال بانک اړوند د بیارغونې او پراختیایي نړیوال بانک د کارکوونکو د‬ ‫هڅو محصول بلل کیږي‪ .‬ترسره شوې څیړنې‪ ،‬تحلیلونه‪ ،‬تفسیرونه او اړوند پایلې په دغه کتاب کې‬ ‫لزوما ّ د نړیوال بانک د اجرایوی مشرتابه او د اړوندو دولتونو د نظرونو ښکارندویي نکوي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک په دغه راپور کې د خپاره شویو معلوماتو له کره والي څخه ضمانت نکوي‪ .‬په دغه‬ ‫راپور کښې مرزونه‪ /‬پولې‪ ،‬رنګونه‪ ،‬سرلیکونه او نور معلومات په هرې نقشه کې دا مانا نلري چې‬ ‫ګواکې نړیوال بانک د هرې سیمې حقوقي موضوع ګانې او یا دغه څیر مرزونه تایید او یا مني‪.‬‬ ‫د چاپ او خپریدنې حق‪:‬‬ ‫د دغه راپور د چاپ او خپریدنې حق خوندي دی‪ .‬د دغې ګڼې د مطالبو د انتقال یوه برخه او یا ټوله‬ ‫محتوا پرته د خپرندویه مرجع له اجازه څخه د اړوند قانون د نقض المل ګرځي‪ .‬د نړیوال بانک‬ ‫اړوند د بیارغونې او پراختیایي نړیوال بانک پالوۍ د دغه راپور د مطالبو له خپراوي څځه هرکلۍ‬ ‫کوي او په فوري توګه د خپل د کار د ځینو برخو د تکثیر په هکله خپرونکو ټولنو او ادارو ته‬ ‫اجازه ورکوي‪.‬‬ ‫د دغه راپور د کاپی کولو او یا د هر کوم ځای د بیا چاپ کولو لپاره هیله کوو چې خپل غوښتنلیک‬ ‫له بشپړو معلوماتو سره د کاپی رایت مرکز ته په الندې پته ولیږۍ‪222 Rosewood Drive, :‬‬ ‫‪ ،Danvers, MA 01923, USA‬تلیفون ‪ ،978-750-8400‬فکس ‪،978-750-4470‬‬ ‫‪./http://www.copyright.com‬‬ ‫د خپرندوی او چاپ اړوند ټول حقوقي اجازه لیکونه په ځانګړې بڼه د طبع حقوق‪ ،‬د راپور‬ ‫خپرندوی یا نړیوال بانک ته په الندې پستي پته ولیږۍ‪1818 H Street NW, Washington, DC :‬‬ ‫‪ ،20433, USA‬فکس ‪ ،202-522-2422‬ایمیل ‪.pubrights@worldbank.org‬‬ ‫د انځورونو امتیاز‪:‬‬ ‫د راپور لومړۍ مخ پاڼه‪ © :‬نړیوال بانک‪2016 ،‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ 1395‬ورۍ‬ ‫د ‪ 2016‬اپریل‬ ‫سریزه‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور په هر کال کې دوه ځله خپریږي چې په ترڅ کې یی وروستي اقتصادي‬ ‫بدلونونه او په افغانستان پورې اړوند مینځ مهاله لید لورۍ تر خپل پوښښ الندې راولي‪ .‬په هره ګڼه کې‬ ‫یوه ځانګړې موضوع تر هراړخیز تحلیل او تمرکز الندې راځي‪ .‬که څه هم کره معلوماتو او شمیرو ته‬ ‫نه الس رسۍ د دې المل ګرځي چې د دغه هیواد اړوندو چارو هر اړخیز تحلیل له ستونزو سره مخامخ‬ ‫کړي‪ ،‬خو د توان تر بریده هڅه شوې چې د ډاډ وړ شمیرو او معلوماتو څخه د دغه راپور په چمتو کولو‬ ‫کې کار واخیستل شي‪ .‬د افغانستان اقتصادي راپور یو شمیر ځانګړو مخاطبینو ته په پام کې نیول شوۍ‪،‬‬ ‫په تیره بیا هغو چارواکو ته چې د اصالحاتو په موخه د تصمیم نیونې چارې پر غاړه لري‪ ،‬مرسته‬ ‫کوونکي هیوادونه‪ ،‬خصوصی سکتور او د افغانستان په اقتصاد کې د اړوند متخصصینو او صاحب‬ ‫نظرانو ټولنې‪.‬‬ ‫دغه راپور د محمد عمر جویا‪ ،‬کلودیا نصیف‪ ،‬امان فراهي او توبیاس هاک (د ‪ GMFDR‬ټول غړو) په‬ ‫ګډ زیار او هڅو بشپړ شوی‪ .‬لیکواالن د سیلویا ردائلی (ستره اقتصادي سالکاره ‪ )GPVDR‬او په هیواد‬ ‫کې د نورو همکارانو له ارزښتمنو مشورو او نظرونو څخه د راپور په مینځپانګه کې مننه څرګندوي‪.‬‬ ‫احسانهللا ناصری (‪ )SACKB‬د دغه سند په سمبالولو کې مرسته کړې ده‪ .‬دغه راپور د شوبهام‬ ‫چهودري (د لوی اقتصاد او مالي مدیریت د څانګې د مشر ‪ )GMFDR‬او د رابرت سائوم (په افغانستان‬ ‫کې د نړیوال بانک د دفتر مشر) تر هر اړخیزه الرښونې الندې خپریدلو ته چمتو شوی‪ .‬لیکواالن همدا‬ ‫راز د پیسو د نړیوال وجهي صندوق څخه د همکاریو او د ترالسه شویو ارزښمنو وړاندیزونو څخه‬ ‫منندوی دي‪.‬‬ ‫د مطالبو لړلیک‬ ‫خالصه او مهم ټکي ‪I ........................................................................................................................................‬‬ ‫الف‪ .‬وروستۍ اقتصادي پرمختیاوې ‪1 ....................................................................................................................‬‬ ‫شاه لید ‪1 ....................................................................................................................................‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫د حقیقي سکتور فعالیتونه ‪1 ..............................................................................................................‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫مالي بدلونونه ‪5 .............................................................................................................................‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫بهرنۍ سکتور ‪7 ............................................................................................................................‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫د پیسو او بانکدارۍ د سکتورونو بدلونونه ‪9 ...........................................................................................‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫ب‪ .‬مینځ مهاله لیدلوری او لرلید‪11 .......................................................................................................................‬‬ ‫ج‪ .‬د تمرکز څانګه‪ :‬د افغانستان بالقوه عواید ‪17 ........................................................................................................‬‬ ‫ضمیمه‪ :‬په افغنستان کې د نړیوال بانک ډلې برنامه ‪21 ..............................................................................................‬‬ ‫د شکلونو لړلیک‬ ‫‪ 1‬شکل‪ :‬د نا امنیو زیاتوالۍ د ودې او پانګه اچونې په وړاندې ګواښونه رامینځته کوي ‪1............................................................................‬‬ ‫‪ 2‬شکل‪ :‬د تازه ثبت شویو شرکتونو شمیر ‪2.................................................................................................................................‬‬ ‫‪ 3‬شکل‪ :‬د نا خالصه کورني تولید وده ‪ ،‬د صنایعو او خدماتو سکتورونو د لږۍ ونډې له امله زیاتوالۍ موندلۍ ‪3..............................................‬‬ ‫‪3................................. ...........................‬‬ ‫‪ 4‬شکل‪ :‬د غله جاتو تولید وروسته له ‪ 3‬کلونو پرله پسې ښه حاصالتو څخه‪ ،‬لږوالۍ موندلۍ‬ ‫‪ 5‬شکل‪ :‬د تریاکو تولید او د خشخاشو د کرکیلي الندې سیمې په ‪ 2015‬کال کې لږوالې موندلۍ ‪3.................................................................‬‬ ‫‪ 6‬شکل‪ :‬د فقر کچه د لیږد د مهال په پرتله خورا زیاتوالۍ موندلۍ دی ‪4................................................................................................‬‬ ‫‪ 7‬شکل‪ :‬د مصرفي توکو بیې د لږوالي په درشل کې دي‪ ،‬خو شدت یی د توکو د نړیوال قیمت څخه لږ دی ‪5...................................................‬‬ ‫‪ 8‬شکل‪ :‬د عایداتو کچه په ‪ 2015‬کال کې د ناخالص کورني تولید د اسمي ارزښټ له مخې او هم د نسبتي سرلیک له مخې زیاتوالۍ موندلۍ‪ ،‬دغه زیاتوالۍ د‬ ‫عایداتو په ټولو سرچینو کې رامینځته شوی ‪5.....................................................................................................................................‬‬ ‫‪ 9‬شکل‪ :‬د پخوانیو کلونو د مالیو راټول او په دې برخه کې تازه کړنې‪ ،‬په ‪ 2015‬کال کې د عایداتو د ودې نیمایي برخه رانغاړي ‪6.....................‬‬ ‫‪ 10‬شکل‪ :‬په ‪ 2015‬کال کې لګښتونه او مالي تأمین ‪Error! Bookmark not defined. ...................................................................‬‬ ‫‪ 11‬شکل‪ :‬په ‪ 2015‬کال کې د صادراتو په کچه کې وروسته له څو کلونو ودې څخه‪ ،‬لږوالۍ رامینځته شوۍ ‪7...............................................‬‬ ‫‪ 12‬شکل‪ :‬لوړ سوداګریز کسرد بهرنیو مرستو په ذریعه جبران کیږي (جاري انتقاالت) ‪8..........................................................................‬‬ ‫‪ 13‬شکل‪:‬د افغانیو ارزښټ د کال په اوږدو کې راښکته شو او بهرني ارزي ذخایر د ‪ 2015‬کال په دویمه نیمایي کې لږوالۍ وموند‬ ‫‪8‬‬ ‫‪ 14‬شکل‪ :‬د ‪ 2015‬په دویمه نمیایي کې خصوصي سکتور ته د بانکونو د پور ورکولو لړۍ وده وکړه‪ ،‬او د اقتصادي کړنو د لږوالي له امله پیسو ته‬ ‫د تقاضا کچه کمزورې شوه ‪9.....................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ 15‬شکل‪ :‬وړاند وینه کیږي چې د ګټه پورته کونې تشه به په مینځ مهال کې زیاتوالي ومومي‪ ،‬ځکه چې د امنیتي ګواښونو د زیاتوالي له امله د پانګې او کاري‬ ‫ځواک څخه ګټه پورته کونه‪ ،‬محدود کیږي ‪12....................................................................................................................................‬‬ ‫‪ 16‬شکل‪ :‬وړاند وینه کیږي چې مالي کسر ( پرته د نړیوالو تمویل کوونکو د مرستو څخه) په مینځ مهال کې زیاتوالۍ مومي ‪13..........................‬‬ ‫‪ 17‬شکل‪ :‬د کار موندنې بهیر د څو کلونو په ترڅ کې منفي لوري ته روان دی ‪15..................................................................................‬‬ ‫‪ 18‬شکل‪ :‬په افغانستان کې د عوایدو د زیاتوالي باوجود‪ ،‬دغه هیواد اوس هم د سویلي آسیا‪ ،‬مرکزي آسیا او د شاته پاتې هیوادونو په پرتله ترینګلي‬ ‫او لږ عواید لري‪17............................................................................................................................................................... .‬‬ ‫‪ 19‬شکل‪ :‬افغانستان د ‪ 2009‬او ‪ 2011‬کلونو په اوږدو کښې د عایداتو لویه کچه ترالسه کړه‪ ،‬خو له هغه مهال وروسته دغه کچه خورا را کښته شوې‪18.........‬‬ ‫د جدولونو او ضمایمو لړلیک‬ ‫‪ 1‬جدول‪ :‬د ناخالص کورني تولید حقیقي وده‪ ،‬د لګښتونو د اجزاو په اساس ‪2........................................................................................‬‬ ‫‪ 2‬جدول‪ :‬د مینځ مهاله لوی اقتصاد لپاره چوکاټ‪11.....................................................................................................2018-201 ،‬‬ ‫د لومړۍ ضمیمه جدول‪ :‬ټاکل شوي اقتصادي شاخصونه ‪23...............................................................................................................‬‬ ‫د دویمې ضمیمه جدول‪ :‬ټاکل شوي مالي شاخصونه ‪24....................................................................................................................‬‬ ‫د دریمې ضمیمه جدول‪ :‬ټاکل شوي مالی شاخصونه ‪25....................................................................................................................‬‬ ‫د کادرونو لړلیک‬ ‫‪ 1‬کادر‪ :‬د وړاند وینې له مخې په مینځ مهال کې د ګټه ورکونې تشه زیاتوالۍ مومي ‪12............................................................................‬‬ ‫‪ 2‬کادر‪ :‬د ملي یووالي حکومت د سولې لپاره شغل ملي برنامه په الره اچولې ‪15....................................................................................‬‬ ‫‪ 3‬کادر‪ :‬د بالقوه عوایدو تعریف او اقدامونه ‪18...............................................................................................................................‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫خالصه او مهم ټکي‬ ‫له ‪ 2014‬کال راپدیخوا د نړیوالو ځواکونو لږوالۍ او د کړکیچن سیاسي چاپیلایر دوام د‬ ‫اقتصادي ودې د پڅوالي او د مالي فشارونو المل ګرځیدلۍ ‪ .‬له بلې خوا په هیواد کې دننه د‬ ‫امنیتي ګواښونه زیاتوالۍ هم مخ په ودې دی‪ .‬سره له دغو ستونزو سره‪ ،‬افغانستان توانیدلۍ‬ ‫چې د لیږد له امله رامینځته شوې تشه په بریالیتوب سره مدیریت کړي‪ ،‬د لوی اقتصاد ثبات‬ ‫وساتي او د راتلونکو کلونو په ترڅ کې د اقتصادي ودې لپاره زمینې برابرې کړي‪ .‬په د‬ ‫سربیره‪ ،‬پاتې ګواښونه جدي دي او باید دولت وتوانیږي چې په اوږد مهال کې د نړیوالو‬ ‫مرستو د کمښت د جبران لپاره د اقتصادي ودې لپاره بدیل الرې چارې وپلټي‪.‬‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې اقتصادي وده (د ‪ 1394‬مالي کال پر بنسټ) په تخمینی شمیر ‪ 1.5‬سلنې‬ ‫ته ورسید چې د ‪ 2014‬کال د ‪ 1.3‬سلنې ودې څخه لږ توپیر په ډاګه کوي‪ .‬دغه وده د‬ ‫صنایعو د سکتور (‪ 1.4‬سلنه) او د خدماتو د سکتور (‪ 2.8‬سلنه) له امله رامینځته شوې‪ ،‬چې‬ ‫د دغو سکتورنو وده د کرهنې سکتور انقباض (‪ 2‬سلنه) جبران کړ‪ .‬د خصوصي پانګونو د‬ ‫څو کلونو نزولي حالت څخه وروسته‪ ،‬اوس مهال داسې په څرګندیږي چې د پانګه اچونې‬ ‫اندازه مخ په ودې روانه ده‪ ،‬څرنګه چې په ‪ 2015‬کال کې د تازه ثبت شویو شرکتونو شمیر‬ ‫لږ زیاتوالۍ موندلۍ‪ .‬خو اوس هم د پانګونې اندازه د ‪ 2012‬او‪ 2013‬کلونو په پرتله ټیټه‬ ‫بلل کیږي‪ ،‬ځکه چې امنیتي ګواښونه اوس هم د پانګه اچونې په وړاندې ستر خنډ بلل کیږي‪.‬‬ ‫د پیسو تورم ‪ 1.5‬سلنې ته راښکته شو‪ ،‬په داسې حال کې چې دغه شمیر په ‪ 2014‬کال کې‬ ‫‪ 4.4‬سلنه وو‪ .‬د بیو د ټیټوالي المل د کورني تقاضا د کچې لږوالۍ او د توکو د نړیوالو بیو‬ ‫نزول بلل کیږی‪.‬‬ ‫د عوایدو د ټولولو او د لګښتونو د مدیریت په برخه کې د اصالحاتو له امله‪ ،‬د کال په اوږدو‬ ‫کې د افغانستان مالي حالت په غوره توګه ښه سو‪ .‬په ‪ 1394‬مالي کال کې کورنيعواید د‬ ‫ناخالص کورني تولید ‪10.4‬سلنې ته زیاتوالۍ وموند‪ ،‬چې د ‪ 8.7‬سلنې په اندازه د ‪1393‬‬ ‫کال په پرتله زیاتوالۍ په ډاګه کوي‪ .‬په عوایدو کې ښه والۍ د مالیاتي پالیسي ګانو د‬ ‫اصالحاتو‪ ،‬د پخوانیو نه تاویل شویو مالیو د را ټولولو او د عوایدو د مدیریت د ښه والي له‬ ‫امله رامینځته شوی‪ .‬د لګښټونو اندازه له ‪ 26.2‬سلنه څخه په ‪ 1393‬کال کې په ډیر لږ توپیر‬ ‫سره په ‪ 1394‬کال کې ‪27‬سلنې ته زیاتوالۍ وموند‪.‬‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې د افغانیو ارزښت د امریکایي ډالرو په پرتله ‪ 7‬سلنه راښکته شو‪ ،‬چې‬ ‫المل یی د مالي مرستو په بهیر کې لږوالۍ‪ ،‬په خصوصي بانکونو کې د امانت حسابونو د‬ ‫خاوندانو له لوري د امریکایي ډالرو د ساتنې ارجحیت‪ ،‬او بهر ته د مهاجرتونو له امله له‬ ‫هیواد څخه د پانګو وتل بلل کیدلۍ سي‪.‬‬ ‫په افغانستان کې د نفوس د ‪ 3‬سلنې ودې له امله او په ورته وخت د پڅې اقتصادي ودې او د‬ ‫امنیتي حالت د کړکیچن کیدلو له امله‪ ،‬په ‪ 1390‬کال کې د فقر د کچې اندازه له ‪ 35.8‬سلنې‬ ‫څخه په ‪ 1392‬کال کې ‪ 39.1‬سلنې ته په ‪ 1392‬کال کې زیاتوالۍ وموند‪ .‬د فقر‪ /‬بی وځلي‬ ‫د کچې لوړوالۍ په هیواد کې د کاري فرصتونو محدود والۍ په ډاګه کوي‪ .‬د وځګارۍ اندازه‬ ‫د ‪ 1390‬او ‪ 1392‬په ترڅ کې درې چند زیاتوالۍ وموند او د کاري ځواک ‪ 22.6‬سلنې‬ ‫کچې ته ورسید‪ .‬د فقر زیاتوالۍ‪ ،‬د کاري فرصتونو لږوالۍ او د امنیتي اوضاع خرابوالۍ د‬ ‫دې المل شول چې مهاجرت باندنیو هیوادونو ته زیات شي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1395‬وری ‪ /‬د ‪ 2016‬اپریل‬ ‫‪I‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د مینځ مهال لرلید په راتلونکو درې کلونو کې د اقتصادي ودې پڅ ښوالۍ په ډاګه کوي‪.‬‬ ‫وړاندوینه کیږي چې په ‪ 2016‬کال کې د اقتصادي ودې کچه ‪ 1.9‬سلنې ته ورسیږی‪ ،‬البته‬ ‫مشروط په دې چې شرکتونه او کورنۍ د امنیتي تاوتریخوالي د زیاتیدلو په صورت کې خپل‬ ‫کړه وړه اعیار کړۍ سي‪.‬‬ ‫اقتصادي وړاندوینې دا په ډاګه کوي چې د ودې کچه په تدریج سره په ‪ 2016‬کال کې له‬ ‫‪ 1.9‬سلنې څخه په ‪ 2018‬کال کې ‪ 3.6‬سلنې ته لوړه شي‪ ،‬مشروط په هغه چې سیاسي‬ ‫وضعیت غوره ثبات ترالسه کړي او پالن شوي اصالحات په بریالیتوب سره تطبیق سی‪ .‬په‬ ‫ورته مهال‪ ،‬هر ډول کړکیچ په امنیتي حالت کې د اقتصادي ودې د لرلید په برخه کې بدلون‬ ‫رامینځته کولۍ شی‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫د ‪ 1395‬وری ‪ /‬د ‪ 2016‬اپریل‬ ‫‪II‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫الف‪ .‬وروستۍ اقتصادي پرمختیاوې‬ ‫‪ .1‬شاه لید‬ ‫د ‪ 1394‬کال په ترڅ کې د ملي یووالي نوي حکومت لخوا یو لړ اصالحات په لیوالتیا سره پیل کړل چې‬ ‫سیاسي او امنیتی شرایط په‬ ‫له فساد سره په مبارزې‪ ،‬له ګاونډویو هیوادونو سره د سیاسي او اقتصادي اړیکو په پراخوالي‪ ،‬او د‬ ‫افغانستان کې پر اقتصادي او‬ ‫سولې په تامین باندې متمرکز وو ‪ .‬خو په ورته مهال‪ ،‬پرمختګ په دغو برخو کې د خورا جدي امینتي‬ ‫ټولنیزه پراختیا اغیز لری‬ ‫ګواښونو د زیاتوالي له امله‪ ،‬په تیره بیا د داعش ډلې لخوا د ګواښ د پیل او د طالبانو لخوا د دغې ډلې د‬ ‫نوي مشرتابه د بدلون له امله‪ ،‬پڅ شوۍ دی‪.‬‬ ‫دغه امنیتي ګواښونه د دې المل شوي چې یو لړ جدی ستونزې د خلکو د خوندي ژوندانه لپاره‪ ،‬د عامه‬ ‫خدمتونو‪ ،‬او د خصوصي پانګه اچونې په وړاندې را څرګندې شي‪ .‬د ‪ 2015‬کال په ترڅ کې د ملکي‬ ‫تلفاتو شمیر خورا بې ساري شمیر ته ورسیده‪ ،‬او وضعیت له ‪ 2012‬کال راپدیخوا همدا راز مخ په‬ ‫خرابیدلو روان دی‪ .‬د امنیتي اوضاع خرابوالۍ او د فرصتونو نشتون د دې المل شوۍ چې مهاجرت او‬ ‫کډوالي له هیواد څخه باندنیو هیوادونه ته زیات شي‪ .‬د لومړي ځل لپاره په ‪ 2015‬کال کې ‪ 28‬اروپایي‬ ‫هیوادونو ته د افغان مهاجرینو د پناه غوښتنې لړۍ څلور برابره د پخوا په پرتله لوړه شوې ده‪ ،‬او په دې‬ ‫توګه افغانان وروسته د سوریه هیواد له وګړو څخه د نړۍ دویم نفوس دې چې اروپا ته مهاجرت کوي‪.‬‬ ‫په ورته مهال هندوستان او پاکستان اوس هم د افغان کډوالو کوربه هیوادونه بلل کیږی او د کډوالو‬ ‫شمیر په دغو هیوادونو کې ‪ 2.5‬میلیون وګړو ته رسیږی‪.‬‬ ‫‪ 1‬شکل‪ :‬د نا امنیو زیاتوالۍ د ودې او پانګه اچونې په وړاندی ګواښونه رامینځته کوی‬ ‫ب‪ .‬د اروپا اتحادیې ‪ 28‬هیوادونو ته د پناه غوښتنې د‬ ‫الف‪ .‬د جګړې له امله د ملکي وګړو د تلفاتو شمیر‬ ‫متقاضیانو شمیر‪ ،‬د مبدا هیواد په تفکیک ) د زر شمیرې له‬ ‫مخې د لومړي ځل متقاضیان)‬ ‫تلفات غیرنظامیان‬ ‫تلفات غیرنظامیان)( ‪Poly.‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪362.8‬‬ ‫‪12000‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪8000‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪178.2‬‬ ‫‪6000‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪119.0‬‬ ‫‪121.5‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪37.9‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪14.8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫سوریه‬ ‫افغانستان‬ ‫عراق‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫سرچینه‪ :‬په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستیال ماموریت (‪ )UNAMA‬و ‪EuroStat‬‬ ‫‪ .2‬د حقیقي سکتور فعالیتونه‬ ‫نا امنۍ په جدي توګه د ودې اقتصادي وده د نړیوالو ځواکونو په وتلو سره همدا راز پڅه پاتې ده‪ .‬د ناخالص کورني تولید رښتینې‬ ‫او پانګه اچونې په وړاندې وده د لږې ودې په درلودلو په ‪ 2014‬کال کې له ‪ 1.3‬سلنې څخه په ‪ 2015‬کال (‪ 1394‬ماليکال) کې‬ ‫په تخمیني توګه ‪ 1.5‬سلنې ته لوړه شوه‪ .‬په ورته مهال‪ ،‬دغه شمیرې د پینځه کلونو وړاندې اقتصادي‬ ‫خنډ رامینځته کوی‬ ‫ودې په پرتله چې ‪ 6.8‬سلنه وه‪ ،‬خورا لږه وده بلل کیږی‪ .‬د کورني تقاضا کچه اوس هم ټیټه پاتې ده‪،‬‬ ‫او په ‪ 2015‬کال کې په تخمیني توګه په حدود د ‪ 1.5‬سلنه وده یی درلودلې ده‪ ،‬په داسې حال کې چې‬ ‫په تیرو کلونو کې یی ټولټال وده ‪7‬سلنه وه‪ .‬په سیاسي اوضاع باندې د پانګوالو او مستهلکینو د اطمینان‬ ‫کچه خورا ټیټه پاتې ده‪ ،‬او هیڅ راز ځانګړۍ ښه والۍ د لښګتونو او خصوصي پانګه اچونو په برخه‬ ‫کې ندی رامینځته شوۍ‪ .‬په ‪ 2015‬کال کې د دولت د لګښتونو کچه هم لږه او ‪ 2.3‬سلنه وله‪ ،‬په داس‬ ‫حال کې چې په تیر کال کې ‪ 8‬سلنه وه‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪1‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫لومړې جدول‪ :‬د تقاضا د اجزاو په بنسټ د ناخالص کورني تولید حقیقي وده‬ ‫(د سلنې له مخې )‬ ‫‪ 1394‬مالی‬ ‫‪ 1393‬مالی‬ ‫‪ 1392‬مالی‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫(تخمین)‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫‪8.4‬‬ ‫د ناخالص کورني تولید حقیقي وده‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ناخالص کورني لګښتونه (کورنۍ تقاضا)‬ ‫‪-0.2‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪17.4‬‬ ‫خصوصي لګښت‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪19.3‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫دولتي لګښت‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪9.4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪-7.2‬‬ ‫‪-10.1‬‬ ‫ناخالص کورنۍ پانګه اچونې‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪22.1‬‬ ‫‪-3.5‬‬ ‫‪-0.9‬‬ ‫‪30.9‬‬ ‫د توکو صادرات او خدمات‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪-5.6‬‬ ‫‪35.7‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫د توکو واردات او خدمات‬ ‫یادښت‪ :‬په ‪ 1393 ،1392‬و ‪ 1394‬کلونو کې د مالي کال په بنسټ ( د مرغومي له لومړې د لیندۍ تر‪ 30‬مه) چې له میالدي کال سره مطابقت لری‪.‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د اسمي ارزښت له مخې د ناخالص کورني تولید په هکله د نړیوال بانک د کارکوونکو تخمین او د مرکزي احصاییه ادارې د شمیرنو لنډیز‬ ‫‪ 2‬شکل‪ :‬د تازه ثبت شویو شرکتونو شمیر‬ ‫د لږ شمیر تازه صادر شویو په داسې حال کې چې د خصوصي‬ ‫تولید‬ ‫ساختمانی‬ ‫خدمات‬ ‫زراعت‬ ‫پانګه اچونې په هکله میاشتني او یا‬ ‫جوازونو له مخې داسې‬ ‫اټکل کیږي چې د خصوصي ربعوار شمیرنې په واک کې نشته‪،‬‬ ‫‪7,000‬‬ ‫پانګونو بهیر پڅ روان دی خو د پانګونې تازه صادر شوي‬ ‫‪6,000‬‬ ‫جوازونه‪ ،‬کیدلۍ شي چې تخمیني‬ ‫‪5,000‬‬ ‫شاخص ومنل شي‪ .‬په ‪ 2015‬کال کې‬ ‫‪4,000‬‬ ‫د تازه ثبت شویو شرکتونو شمیر د‬ ‫‪3,000‬‬ ‫‪ 2014‬کال په پرتله لږ اندازه‬ ‫‪2,000‬‬ ‫زیاتوالۍ موندلۍ‪ ،‬اما د ‪ 2011‬او‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪ 2012‬کلون په پرتله اوس هم په‬ ‫‪-‬‬ ‫جدي بڼه ټیټ پاتی دي چې د پانګوالو‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫لخوا د امنیتي ګواښونو له کبله‪ ،‬په‬ ‫سرچینه‪:‬د افغانستان له پانګه اچونې څخه د مالتړ اداره (آیسا)‬ ‫ډاګه‬ ‫اوضاع باندې د باور لږوالۍ په‬ ‫کوي‪ .‬په ‪ 1394‬کال کې د پانګه‬ ‫اچونې په برخه کې څو سترې پروژې پیل شوې‪ ،‬چې یو له دغو پانګونو څخه د وسپنې د ویلې کولو‬ ‫فابریکې خصوصي پانګونه دې چې اندازه یی ‪ 25‬میلیون امریکایي ډالرو ته رسیږي‪ .‬ټاکل شوې چې‬ ‫دغه فابریکه د ‪ 1395‬کال په مینځ کې په تولید پیل وکړی‪ .‬د مستقیم بهرنۍ پانګونې کچه هم ټیته پاتې ده‬ ‫او په تیر کال کې د ناخالص کورني تولید معادل ‪ 0.7‬سلنه چې په حدود د ‪ 150‬میلیون ډالره‬ ‫کیږي‪،‬بهرنې پانګونه ترسره شوې ده‪ .‬له بلې خوا‪ ،‬اوس مهال یو لړ سترې سیمه ایزه اقتصادي پروژې‬ ‫چې د سیمې د یو شمیر هیوادونو لخوا له افغانستان سره په همغږۍ به ترسره کیږي عبارت له ‪ :‬د‬ ‫‪ IPAT‬د ګازو نل لیکه‪ ،‬د کاسا ‪ 1000‬پروژه او د هندوکش غرونو د مواصالتي الرې پروژې دي‪.‬‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې صنایع او د عرضې په برخه کې او همدا راز د صنایعو او خدماتو سکتورنو وده د دې المل شوي چې د کرهنې په‬ ‫سکتور کې کمزورې وده جبران شي‪ .‬د کال په اوږدو کې صنعت په ‪ 1.4‬سلنه او خدمات ‪ 2.8‬سلنه وده‬ ‫خدمات د ودې المل‬ ‫کړې ده‪ .‬په ورته مهال‪ ،‬د یاد شویو سکتورونو دغه وده د ‪ 1387‬او ‪ 1391‬کلونو ترمینځ د اقتصادي‬ ‫وګرځیدل‬ ‫ودې په پرتله (چې ‪ 7.1‬سلنه د صنعت او ‪ 15.1‬د خدماتو وې ) خورا لږ بلل کیږی‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪2‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ 3‬شکل‪ :‬اقتصادي وده که څه هم لږ وه‪ ،‬د صنایعو او خدماتو سکتورونو د لږې ودې له امله زیاتوالی موندلۍ‬ ‫الف‪ :‬د اقتصادي سکتورنو او ناخالص کورني تولید حقیقي وده‬ ‫ب‪ :‬په اقتصادي وده کې د سکتورونو ونډه‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی حقیقی‬ ‫زراعت‬ ‫زراعت‬ ‫صنعت‬ ‫خدمات‬ ‫‪50‬‬ ‫صنعت‬ ‫خدمات‬ ‫‪25‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مرکزي احصائیه اداره (‪ )CSO‬او د نړیوال بانک د کارکوونکو وړاندوینې‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې د کرهنیزو محصوالتو تخمین شوې کچه ‪ 2‬سلنه راښکته شوې ده‪ .‬د کرهنې‪ ،‬اوبو‬ ‫د غله جاتو په تولید کې د‬ ‫لګونې او مالدارۍ وزارت د لومړنیو وړاندوینو له مخې د غله جاتو او حبوباتو (د غنمو په ګډون) څه‬ ‫لږوالي له امله د کرهنیزو‬ ‫ناڅه ‪ 14‬سلنه لږوالۍ رامینځته شوی‪ .‬د للمي غنمو د کرکیليالندې ځمکې مساحت یو په دریمه برخه‬ ‫تولیداتو کچه راټیټه شوې‬ ‫راښکته شوې چې ستر المل یی په ټول هیواد کې د بارانونو د لږوالۍ په ډاګه کیږي‪ .‬دې ته په پام سره‬ ‫چې د د هیواد د غنمو د کرکیلي یوـ په ـ دریمه برخه للمي غنم جوړوي‪ ،‬د کرهنیزو محصوالتو د بدلون‬ ‫کچه تر ډیره بریده په جوي حالت پورې تړاو لري‪ .‬تخمین کیږي چې د بڼوالۍ د محصوالتو د تولید‬ ‫اندازه‪ ،‬په تیره بیا میوه جات د بارانونو د ورښت باوجود په لږ اندازه یی زیاتوالۍ موندلۍ وي‪.‬‬ ‫‪ 4‬شکل‪ :‬وروسته له ‪ 3‬پرله پسې کلونو د غله جاتو ښه تولید‪ ،‬لږوالۍ شکل ‪ :5‬په ‪ 2015‬کال کې د تریاکو تولید او خشخاشو د ښت الندې‬ ‫ځمکو کچه راټیټه شوې ده‬ ‫موندلۍ دی‬ ‫(کین محور‪ :‬د ټن واحد په بڼه‪ .‬ښی محور ‪ :‬د زر هکتاره)‬ ‫(زر ټنه)‬ ‫‪7,000‬‬ ‫گندم‬ ‫دیگر محصوالت زراعتی‬ ‫تولید تریاک‬ ‫زمین زیر کشت‬ ‫‪300‬‬ ‫‪8,000‬‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪5,000‬‬ ‫‪4,000‬‬ ‫‪4,000‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2,000‬‬ ‫‪3,000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2,000‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫سرچینه‪UNODC :‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د کرهنې‪ ،‬اوبو لګونې او مالدارۍ وزارت‬ ‫وروستۍ څیړنه چې د نیشه یي توکو او جرمونو په چارو کې د ملګرو ملتونو د دفتر (‪ )UNODC‬لخوا‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې د تریاکو‬ ‫ترسره شوې‪ ،‬تخمین کوي چې په ‪ 2015‬کال کې د تریاکو د تولید کچه معادل په ‪ 3300‬ټنه وه‪ ،‬په داسې‬ ‫تولید لږوالۍ موندلۍ‬ ‫حال کې چې د خشخاشو د کرکیلي الندې ځمکو مساحت ‪ 183،000‬هکتاره بلل شوې ده‪ .‬په ‪ 2015‬کال‬ ‫کې د شمیرنو د نمونه اخیستنې په بهیر کې بدلون د دې المل شو چې د تیرو کلونو سره د معلوماتو پرتله‬ ‫کول خنډنۍ کړي‪ .‬په دې سربیره‪ ،‬داسې انګیرل کیږی چې د کښت الندې ساحه په ‪ 2015‬کال کې لږ‬ ‫شوي وي‪ .‬دا مسله په لودیزو او سویلي سیمو کې د محصوالتو د ټیټې کچې او له بلې خوا په ټول هیواد‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪3‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫کې د تریاکو د بیو د لږوالي له امله او همدا راز په تیرو دوه کلونو کې د دغو توکو د زیاتې عرضې په‬ ‫پایله پورې اړه لري‪ .‬د کښت د سیمو کمښت کیدلۍ شي د څو کلونو په ترڅ کې په دښټو کې د بې پایلو‬ ‫محصوالتو پایله هم وبلل شي‪ ،‬ځکه چې کروندګرو په وروستیو کلونو کې له مرکزي سیمو څخه دښټو‬ ‫ته د تریاکو د کښټ د ممانعت له امله ورغلي وو‪.‬‬ ‫‪ 6‬شکل‪ :‬د لیږد د مهال په پرتله د فقر کچه په خورا بی سارې توګه‬ ‫اقتصادي رکود او د امنیتي‬ ‫بی وځلی او فقر د پراخیدلو‬ ‫زیاتوالۍ موندلۍ دی‬ ‫تاوتریخووالي له امله رامینځ ته‬ ‫په حال کې دی‪ ،‬المل یی هم‬ ‫د فقر کچه‪ ،‬د نفوس سلنه‬ ‫شوي حالت خورا منفي اغیز د خلکو‬ ‫پڅه اقتصادي وده او د‬ ‫په معیشت او ژوندون باندې‬ ‫امنیتي حالت کړکیچن کیدل‬ ‫درلودلې‪ .‬د تازه معلوماتو (په‬ ‫بلل کیږی‬ ‫افغانستان کې د ژوندانه حاالتو د‬ ‫‪39.1‬‬ ‫څیړنې) له مخې داسې تخمین کیږي‬ ‫‪36.3‬‬ ‫‪35.8‬‬ ‫چې په ‪ 1390‬کال کې د فقر کچه له‬ ‫‪ 35.8‬سلنې څخه په ‪ 1392‬کال کې‬ ‫‪ 39.1‬سلنې ته لوړه شوې‪ .‬په داسې‬ ‫حال کې چې په تیرو کلونو کې‬ ‫اقتصادي وده په افغانستان کې هر‬ ‫اړخیزه نوه او یوازې لږ اغیز یی د‬ ‫فقر د پراخې لمنې په ټولولو‬ ‫‪2007-08‬‬ ‫‪2011-12‬‬ ‫‪2013-14‬‬ ‫درلودلې‪ .‬د فقر د کچې وروستۍ‬ ‫زیاتوالۍ دا حقیقت په ډاګه کوي چې‬ ‫منبع‪ :‬د افغانستان د ژوندانه د وضعیت څیړنه‪ ،‬د ‪ 1390 ،1386‬و ‪ 1392‬کلونو‬ ‫شمیرنې‬ ‫ودې‬ ‫د ناخالص کورني تولید د‬ ‫زیاتوالۍ د نفوس د کچې په پرتله لږ‬ ‫پاتې شوۍ‪ 1.‬دغه موضوع څرګندوي چې په افغانستان کې په لږ اندازه شغلي فرصتونه رامینځته شوي‪.‬‬ ‫تخمینونه څرګندوي چې په ‪ 1392‬کال کې د وځګارۍ کچه د ‪ 1390‬په پرتله‪ ،‬درې برابره شوې‪ ،‬او د‬ ‫‪2‬‬ ‫کاري ځواک ‪ 22.6‬سلنې چټکې کچې ته رسیدلې ده‪.‬‬ ‫د مصرفي توکو د تورم بیو کې په ‪ 2014‬کال کې له ‪ 4.6‬سلنې څخه په ‪ 2015‬کال کې ‪1.5‬سلنې (‬ ‫د پیسو تورم‪ /‬پړسوب منفی‬ ‫مینځ مهال دوره) لږوالۍ رامینځته شو‪ .‬د بیو دغه ټیټوالۍ د کورني تقاضا د کچې له کمښټ او د توکو د‬ ‫لور ته خوځښت درلود‬ ‫نړیوالې بیو سره مستقیم تړاو لری‪ .‬د تورم څخه د فشارونو د جبران لپاره د پیسو د ارزښت ټیټوالۍ چې‬ ‫د نړۍ په کچې د غله جاتو د بیو (‪ 14‬سلنه) او د انرژۍ د سرچینو (‪ 41‬سلنه) سره تړاو درلود‪ ،‬بسنه‬ ‫نکوله‪ .‬د وراداتو ټولټال ارزښت د نا خالصه کورني تولید ‪ 40‬سلنه رانغاړي‪ ،‬چې په دې توګه نړیوالې‬ ‫بیې د کورني بیو په څرنګوالي هراړخیزه اغیز لری‪.‬‬ ‫د تورم په وړاندې فشارونه په ‪ 2015‬کال کې د خوراکي توکو بیی د ‪ 1.9‬سلنې په اندازه او د غیر خوراکي توکو بیی د ‪ 1.2‬سلنې‬ ‫هم په غیر خوراکي او هم په په اندازه ( مینځ مهاله دوره) راکښته شوي دی‪ .‬په عمومي کچه د سبزیجاتو بیه‪ ،‬چې د مستهلکینو لپاره‬ ‫د دویم مصرفي توکي په توګه ارزښټ لري‪ 12.4 ،‬سلنه یی ټیټوالۍ موندلۍ‪ .‬د غیر خوراکي توکو په‬ ‫خوراکي توکو باندې‬ ‫مینځ کې‪ ،‬د امالک‪ ،‬حمل او نقل او د خدماتو او مخابراتو برخو بیی چې د مصرف کوونکو د اړتیاو یو‬ ‫مشخص وو‬ ‫په څلورمه برخه جوړوي‪ ،‬راټیټې شوي دی‪ .‬له دې سربیره‪ ،‬د ‪ 2016‬کال په لومړیو میاشتو کې بیی‬ ‫لوړې شوې‪ ،‬چې دغه لوړوالۍ د توکو د نړیوالو بیو د زیاتوالی په پایله کی رامینځته شوی‪ .‬دا ځکه چې‬ ‫د ‪ 2016‬کال د فبرورۍ په میاشت کې د پیسو د تورم بیه ‪ 3.1‬سلنې ته اوچت شو‪.‬‬ ‫"افغانستان د تریاکو څیړنه"‪ ،UNODC ،‬د ‪ 2015‬دسمبر‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ " 2‬هلمند په حرکت کې‪ :‬مهاجرت د محصول ورکولو لپاره د نه پایله ورکونې ځواب"‪ .‬د افغانستان د څیړنې او ارزونې واحد‪ .‬د‬ ‫‪ 2015‬اکتوبر‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪4‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ 7‬شکل‪ :‬د مصرفي توکو بیه د نزول په حالت کې ده‪ ،‬خو د بیو دغه نزولي ګراف د توکو د نړیوالو بیو په پرتله پڅ خوزښت لري‬ ‫(د سلنې له مخې ‪ 12‬میاشتنۍ بدلون)‬ ‫ب‪ .‬د توکو نړیواله بیه‬ ‫الف‪ .‬د کورني مصرفي توکو تورم‬ ‫‪40‬‬ ‫‪12‬‬ ‫غالت‬ ‫‪Grains‬‬ ‫تورم عمومی‬ ‫‪Headline‬‬ ‫انرژی‬ ‫‪Energy‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪20‬‬ ‫مواد غذایی‬ ‫‪Food‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Non-food‬‬ ‫مواد غیرغذایی‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-40‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مکزي احصاییه اداره او د نړۍ د څارنې اقتصادي راپور (‪ )GEM‬نړیوال بانک‬ ‫‪ .3‬مالي بدلونونه‬ ‫کورني عواید په ‪ 1394‬کال کې ‪ 22‬سلنه زیات شوي او ‪ 122.4‬میلیاردو افغانیو ته سقف ته ورسیدل‪.‬‬ ‫عواید وروسته له درې‬ ‫کلونو کمزوري کړنو‪ ،‬په بې دغه شمیر د ناخالصه کورني تولید سره په انډول کې ‪ 10.4‬سلنه بلل کیږي‪ .‬که څه هم د ‪ 1393‬کال د‬ ‫‪ 8.7‬سلنې په تناسب لوړه شمیره ده‪ ،‬خو اوس هم د ‪ 1390‬کال په پرتله چې ‪ 11.6‬سلنه وو‪ ،‬ټیټ بلل‬ ‫سارې توګه لوړ شويدي‬ ‫کیږی‪ .‬په ‪ 1394‬کال کې زیاتوالۍ په ټولو عایداتي برخو کې رامینځته شوی؛ مالیاتيعواید ‪14‬سلنه او‬ ‫ګمرکيعواید ‪ 17.2‬سلنه لوړ شوي دي‪ .‬غیر مالیاتي عوایدو هم هر اړخیز زیاتوالۍ ترالسه کړۍ او په‬ ‫حدود د ‪ 46‬سلنه یی وده کړې ده‪.‬‬ ‫‪ 8‬شکل‪ :‬عواید په ‪ 1394‬مالي کال کې هم د اسمی او هم د نا خالصه کورني تولید د تناسب له مخې زیاتوالۍ موندلۍ‪ ،‬په دې مانا چې زیاتوالۍ په‬ ‫ټولو عایداتي سرچینو کې رامینځته شوۍ دی‬ ‫(میلیارد افغانۍ)‬ ‫ب‪ .‬عواید د ترالسه کیدنې د څه رنګوالي له مخې ‪215-2013 ،‬‬ ‫الف‪ .‬د عوایدو په راټولولو کې تګالره‪1394-1382 ،‬‬ ‫عواید مالیاتی‬ ‫حقوق و عوارض گمرکی‬ ‫عواید غیرمالیاتی‬ ‫برحسب میلیارد افغانی (محور چپ)‬ ‫‪140‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪32.4‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪28.7‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪30.4‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪59.5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪52.4‬‬ ‫‪51.8‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1392‬مالی‬ ‫‪1393‬مالی‬ ‫‪1394‬مالی‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیې وزارت ( د افغانستان د مالي مدیریت د اطالعاتو سیستم [‪ ،]AFMIS‬د اطالعاتو د ترالسه کولو نیته د‪ 1394‬کال د حوت ‪ 25‬مه)‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪5‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ 1‬شکل‪ :‬د ‪ 1394‬کال په ترڅ کې د نه سپارل شویو مالیاتو ټولول او‬ ‫د عوایدو زیاتوالۍ ‪ 22‬میلیارد افغانیو‬ ‫عواید د پالیسي د کړنالرو‪،‬‬ ‫یو لړ تازه اقدامونه له امله د عوایدو زیاتوالي په نیمایي کچه لوړ شول‬ ‫ته رسیدلۍ چې د مالیاتي پالیسیو په‬ ‫د مدیریت د ښه والي‪ ،‬او د‬ ‫( د ملیارد افغانیو په بنسټ‪ ،‬تخمینی برآورد دی)‬ ‫برخه کې د ښه والي‪ ،‬د مالیاتو‬ ‫نه تاویل شویو مالیو د‬ ‫مدیریت او د سپارل شویو یا معوق‬ ‫ترالسه کولو له امله لوړ‬ ‫‪25‬‬ ‫مالیاتو ټولول باندې تړاو لري‪ .‬د‬ ‫شويدي‬ ‫‪ 1394‬مالي کال په دریمې او‬ ‫مالیات نپرداخته شده‬ ‫څلورمې ربع کې دولت څو اقدامونه‬ ‫‪20‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫سرته ورسول‪ ،‬چې په هغو کې‪:‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫محصول اقدامات جدید عواید‬ ‫(الف) په انتفاعي معاملو باندې له ‪2‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫سلنې څخه ‪ 4‬سلنې ته د مالیاتو د بیو‬ ‫تأثیر افت ارزش پول‬ ‫لوړول؛ (ب) په مخابراتي اړیکو‬ ‫‪5.1‬‬ ‫باندې د ‪ 10‬سلنې مالیې وضع کول؛‬ ‫‪10‬‬ ‫رشد اسمی اقتصادی‬ ‫(ج) د تیلو د ګمرکي محصول له ‪1‬‬ ‫محصول افزایش تعرفه‬ ‫افغانۍ څخه په هر لیتر کې ‪ 2‬افغانیو‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8.8‬‬ ‫ته په هر لیتر کې زیاتول؛ او (د) د‬ ‫دیگر‬ ‫افغانستان له هوایي حریم څخه د‬ ‫‪0‬‬ ‫بهرنیو الوتنو په ترانزیت باندې د‬ ‫‪2015‬‬ ‫لوړې تعرفه ټاکنه‪.‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د بانک د کارکوونکو تخمین‬ ‫د دغو اقدامونو په ترڅ کې د عوایدو‬ ‫کچه ‪ 5‬میلیاردو افغانیو ته اوچته شوې‬ ‫‪ 10‬شکل‪ :‬په ‪ 1394‬کال کې لګښتونه او مالي تامین‬ ‫ده‪ .‬همدا راز د نه سپارل شویو مالیاتو‬ ‫(میلیارد افغانۍ)‬ ‫د ترالسه کولو له اړخه هم ‪8.8‬‬ ‫‪350‬‬ ‫میلیارد افغانۍ ترالسه شوي؛ چې ‪2‬‬ ‫میلیارد افغانۍ له دولتي شرکتونو څخه‬ ‫‪300‬‬ ‫مصارف‬ ‫تأمین مالی‪,‬‬ ‫را ټول شوي دی‪ .‬وروسته د پیسو د‬ ‫‪250‬‬ ‫انکشاف‪82.91 ,‬‬ ‫ارزښټ له ټیټواليڅخه (‪ 2.8‬میلیارد‬ ‫‪85.82‬‬ ‫افغانی)؛ د اقتصاد اسمي وده‪ ،‬په تیره‬ ‫‪200‬‬ ‫ملکی مکرر‪,‬‬ ‫بیا د حقیقي اقتصاد او د پیسو پړسوب‬ ‫‪92.32‬‬ ‫عواید داخلی‪,‬‬ ‫(‪ 1.8‬میلیارد افغانی)؛ او د تعرفو‬ ‫‪150‬‬ ‫‪122.35‬‬ ‫زیاتوالۍ (‪ 1.2‬میلیارد افغانۍ)؛ ‪2.5‬‬ ‫‪100‬‬ ‫میلیارد افغانۍ ( یا په عوایدو کې ‪11‬‬ ‫امنیتی مکرر‪,‬‬ ‫سلنه زیاتوالۍ) د مالیاتي مدیریت په‬ ‫تمویلهای‬ ‫‪50‬‬ ‫‪143.57‬‬ ‫معیاری کیدلو باندې تړاو لرلۍ شي‪.‬‬ ‫امنیتی‪95.30 ,‬‬ ‫‪0‬‬ ‫مخارج‬ ‫تأمین مالی‬ ‫په ‪ 1393‬مالي کال کې د ناخالصه کورني تولید په تناسب د لګښتونو ټولیز ارزښټ له ‪ 26.2‬سلنې څخه‬ ‫د لښګتونو عمومي کچه د‬ ‫‪ 27‬سلنې ته په ‪ 1394‬کې زیاتوالۍ موندلۍ‪ ،‬چې په اسمي توګه ‪ ۶‬سلنه زیاتوالۍ په ډاګه کوي‪ .‬دغه‬ ‫پوځي لګښتونو او اختیاري‬ ‫زیاتوالۍ په لګښتونو کې د پوځی عادي بودجې او اختیاري پراختیایي بودجې د لوړوالي له امله رامینځته‬ ‫پراختیایي لګښټونو له امله‬ ‫شوی دی‪ .‬په داسې حال کې چې د ناخالصه کورني تولید په تناسب د ‪ 1393‬کال د عادي پوځی لګښټونو‬ ‫زیاتوالۍ موندلۍ دی‬ ‫کچه له ‪ 11.9‬سلنې څخه ‪ 12.2‬سلنې ته په ‪ 1394‬ته لوړوالۍ موندلۍ‪ .‬غیر پوځي عادي لګښټونه په دغو‬ ‫دوه کلونو کې له ‪ 7.9‬سلنې څخه ‪ 7.8‬سلنې ته راښکته شول‪ .‬د غیر پوځی عادي لګښتونو لږوالۍ تر یوه‬ ‫بریده د تخصیصاتو په برخه کې د ‪ 2‬سلنې لږوالي او څه نا څه هم د بودیجه په اجرا‪ ،‬د ځنډ له امله‬ ‫رامنیځته شوی‪ .‬دغه تګالره له دوراني اړخه ناسمه اغیزې درلودلي دي‪ ،‬یوه دوره کې پڅه وده د کورنۍ‬ ‫تقاضا د کمزورتیا المل ګرځي‪ .‬له دې سربیره‪ ،‬د افغانستان د اړتیاو له مخې د شتمنیو د ساتنې په موخه د‬ ‫ملکي سکتور د ساتنې‪ ،‬څارنې او عملیاتو لپاره بودجه په جدي توګه محدود او لږه ده‪ .‬هر ډول لږوالۍ په‬ ‫لګښټونو کې کیدلۍ شي چې د دولت له لوري د اړینو او اساسي خدماتو په عرضه کې ستونزې را والړې‬ ‫کړي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪6‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫په ‪ 1394‬کال کې د بودیجې د رښتینې بودیجې ترتیب د دې المل شوۍ چې د هغې تعمیل هم آسانه ترسره شي او د بودیجې د تطبیق کچه‬ ‫تطبیق‪ ،‬ښه والۍ موندلۍ دی په ‪ 2014‬کال کې له ‪ 66‬سلنې څخه ‪ 73‬سلنې ته په ‪ 2015‬کې لوړه شوۍ‪ .‬د عملیاتي چارو د بودیجې کچه‬ ‫په امنیتي لګښټونو او غیر پوځي برخو کې له ‪ 79‬سلنې څخه په ‪ 2014‬کې ‪ 83‬سلنې ته په ‪ 2015‬کې لوړه‬ ‫شوه‪ .‬په داسې حال کې چې د پراختیایي بودیجې کچه په ورته مهال کې د تیر کال په پرتله له ‪ 44‬سلنې څخه‬ ‫‪ 55‬سلنې ته اوچته شوې‪ .‬د بودیجې په تطبیق کې دغه ښه والۍ په لومړۍ درجه د اختیاری پراختیایي‬ ‫بودیجې د تطبیق له امله رامنیځ ته شوې چې مشمول په ‪ 7‬میلیارد نه سپارل شویو افغانیو کیږي‪ .‬د غیر‬ ‫اختیاري پراختیایي بودیجې تطبیق په ‪ 2015‬کال کې ښه والۍ و نه موند‪ .‬په داسې حال کې چې د بودیجې‬ ‫جوړونې او تادیاتو په برخه کې په تیره لسیزه کې پرمختګونه زیات شوي‪ ،‬په مالیې وزارت کې د تدارکاتو‬ ‫او مالي برنامه جوړونې په برخو کې د محدود ظرفیت د بودیجې د تطبیق په وړاندې یو خنډ بلل کیږي‪.‬‬ ‫د بودیجې بیالنس یو کوچنۍ په ‪ 1394‬مالي کال کې د بودیجې د کسر کچه د ناخالص کورني تولید له مخې ‪ 1.3‬سلنه وو‪ .‬په دې‬ ‫سربیره‪ ،‬دغه شان کسر ډیر جدي ندۍ او د بودیجې د محاسبې سیستم په برخه کې د نقدي جریان په لړ کې‬ ‫کسر په ډاګه کوي‬ ‫رامینځته کیږی‪ .‬د نقدي پیسو پر بنسټ د محاسبې سیستم په خالف د ژمنې پر بنسټ د محاسبې د سیستم‪ ،‬د‬ ‫مطالباتو او لګښټونو ثبت په واقعي بڼه هغه مهال محسابه کوي کله چې مالي وجوه ترالسه او تادیه کیږي‪.‬‬ ‫دغه شان موضوع ګانې د تمویل کوونکو لخوا د مالي ژمنو د زمان په لږ ځنډ سره رامینځته کیږي‪ .‬ډیرۍ‬ ‫وخت داسې وي چې د تمویل کوونکو د مالي ژمنو او د دولت په خزانه کې د هغو د ترالسه کولو رښتینې‬ ‫وخت ځنډنۍ شي‪ ،‬شونې ده چې بودیجه د کال په پای کې او وړاندې د مالي حسابونو له تړلو څخه‪ ،‬یو کسر‬ ‫ښکاره کړي‪.‬‬ ‫‪ .4‬بهرنۍ سکتور‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې د افغانستان د رسمي صادراتو کچه شاوخوا ‪ 550‬میلیون امریکایي ډالرو ته‬ ‫د رسمي صادراتو کچه‬ ‫ورسیدله‪ ،‬په داسې حال کې چې دغه شمیر د ‪ 620‬میلیون ډالرو په پرتله چې په ‪ 2014‬کال کې ثبت‬ ‫راټیټه شوې ده‬ ‫شوي‪ ،‬لږوالۍ په ډاګه کوی‪ .‬په عمومي کچه د وچو میوو‪ ،‬تازه میوو‪ ،‬حیواني محصوالتو ( د وړیو او‬ ‫پوست) او پنبه صادرات لږوالۍ موندلۍ‪ ،‬په داسې حال کې چې د طبي بوټو او غالیو د صادراتو کچه‬ ‫پورته شوې‪ .‬د صادراتو لږوالۍ باوجود د هغه چې په ‪ 2015‬کال کې د پیسو ارزښت راغورځیدلۍ وو‬ ‫او د کرهنیزو محصوالتو د تولید کچه په تیر کال کې لوړ شوي وو‪ ،‬د هیواد په اقتصاد کې د محدود‬ ‫شمیر بنسټونو لږوالۍ ښکاره کوی‪ .‬د کمزورو زیربناو شتون‪ ،‬پورونو ته محدود الس رسې او له ټولو‬ ‫مهم‪ ،‬د امنیتی اوضاع ترینګلي کیدنه د بنسټیزو عواملو په کتار کې ځای لري‪.‬‬ ‫‪ 11‬شکل‪ :‬په ‪ 2015‬کالې کې د صادراتو کچه وروسته له څو کلونو زیاتوالي څخه‪ ،‬لږوالۍ وموند‬ ‫( امریکایی میلیارد ډالره)‬ ‫ب‪ .‬د محصول د څه رانګوالي له مخې صادرات ‪2015 ،‬‬ ‫سایر اقالم‬ ‫الف‪ .‬ربعوار رسمي صادرات‬ ‫‪700‬‬ ‫قالین‬ ‫‪250‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪600‬‬ ‫میوههای خشک‬ ‫‪200‬‬ ‫‪500‬‬ ‫میوههای تازه‬ ‫گیاهان طبی‬ ‫‪150‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪300‬‬ ‫دانههای روغنی‬ ‫‪100‬‬ ‫‪200‬‬ ‫پوست قره قل‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫محصوالت حیوانی (بجز قره‬ ‫قل)‬ ‫پنبه‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q2‬‬ ‫‪Q3‬‬ ‫‪Q4‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د مرکزي احصائیه اداره‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪7‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د تخمیني څیړنو له مخی‪ ،‬په افغانستان کې ‪ 15‬تر‪16‬سلنه سوداګریزه کړنې نه ثبت کیږی‪ ،‬چې دغه‬ ‫د کورنۍ تقاضا د لږوالي له‬ ‫حالت ته د توکو قاچاق خطاب کیږی‪ .‬له همدې امله شمیرنې له ټول سوداګریز بهیر څخه استازیتوب‬ ‫امله د وارداتو کچه راښکته‬ ‫نکوی‪ ،‬او د شمیرنو یو لوي توپیر په ډاګه کوي‪ .‬د تادیاتو بیالنس دا په ډاګه کوي چې احتمال لري په‬ ‫شوې ده‬ ‫‪ 2015‬کال کې د وارداتو ټول ارزښت د کورني تقاضاو د کچې د لږوالي له امله را ټیټې شوي وی‪ .‬له‬ ‫دې امله‪ ،‬ټولیز سوداګریز کسر د تخمین شوي شمیر ‪ 7.9‬میلیارد ډالرو څخه ( د ناخالصه کورني تولید‬ ‫‪ 39.6‬سلنه) په ‪ 2014‬کال کې ‪ 7.4‬میلیارد امریکایي ډالرو ته ( د ناخالصه کورني تولید ‪ 38.4‬سلنې)‬ ‫ته راکښته شوۍ دی‪ .‬د تیر کلونو په شان د سوداګرۍ کسر افغانستان ته د لیږدول شویو بالعوض مالي‬ ‫مرستو( په بهر کې د استوګنو افغانانو له لوری) په ذریعه تامین کیږی‪ .‬د سوداګریز بیالنس ښه والۍ د‬ ‫بالعوضو مرستو لږوالۍ جبران کوي او د ناخالصه کورني تولید د ‪ 5.5‬سلنې په کچه یی مازاد جاري‬ ‫حساب رامینځته کړۍ‪.‬‬ ‫‪ 12‬شکل‪ :‬د بسپنه مرستو ( جاري انتقاالت) له اړخه د سوداګرۍ لوړ‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې د افغانیو‬ ‫د افغانیو ارزښت ‪ 7‬سلنه‬ ‫کسر تمویلیږي‬ ‫ارزښټ په حدود د ‪ 7‬سلنې ( په‬ ‫راښکته شوې ده‬ ‫(د ناخالص کورني تولید سلنه)‬ ‫مینځنۍ توګه) د امریکایي ډالرو‬ ‫‪2014 2015‬‬ ‫په وړاندې راښکته شو‪ .‬د ‪2015‬‬ ‫کال د وروستیو میاشتو ارزي بیه‬ ‫‪3.9‬‬ ‫د ‪ 2014‬کال د وروستیو میاشتو‬ ‫صادرات کاالها‬ ‫‪3.6‬‬ ‫په پرتله ‪ 15‬سلنه لږوالۍ په ډاګه‬ ‫واردات کاالها‬ ‫‪43.5‬‬ ‫کوي‪ .‬د اسعارو د مبادلې په بیو‬ ‫‪42.1‬‬ ‫کې دغه لږوالۍ الندې موارد په‬ ‫‪-39.6‬‬ ‫‪-38.4‬‬ ‫بیالنس تجارتی معامالت‬ ‫ډاګه کوی‪( :‬الف) د بهرني ارزي‬ ‫‪1.0‬‬ ‫سرچینو لږوالۍ چې المل یی د‬ ‫عواید خالص‬ ‫‪1.0‬‬ ‫بهرنیو مرسته کوونکو هیوادونو د‬ ‫انتقاالت جاری‪ ،‬خالص‬ ‫‪43.5‬‬ ‫مالي مرستو لږوالۍ دی؛(ب) د‬ ‫‪42.2‬‬ ‫بهرنیو پانګونو او د هغه په ترڅو‬ ‫بیالنس حساب جاری‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫کې د نورو اړوند پانګو لږوالۍ؛‬ ‫(ج) د کورنیو لیوالتیا ترڅو خپلې‬ ‫‪-50.0‬‬ ‫‪-30.0‬‬ ‫‪-10.0‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪50.0‬‬ ‫نقدي پانګې به امریکایي ډالرو‬ ‫سرچینه‪ :‬د بانک د کارکوونکو تخمین‬ ‫خوندي وساتی؛ او (د) دا هم شونې‬ ‫ده چې د بهر ته د مهاجرتونو د لړۍ د زیاتوالي له امله ډیرې پانګې بهر ته لیږول شوي وي‪.‬‬ ‫‪ 13‬شکل‪ :‬د کال په اوږدو کې د افغانۍ ارزښت راښکته شو او ارزي زیرمې د ‪ 2015‬کال په دویمه نیمایي کې نزولي سیر درلود‬ ‫میلیون دالر‬ ‫ب‪ .‬ذخایر ارزي‬ ‫الف‪ .‬نرخ مبادله افغاني در برابر دالر امریکایي و یورو‬ ‫آمریکایي‬ ‫دالر امریکایی (محور چپ)‬ ‫یورو (محور راست)‬ ‫‪7,600‬‬ ‫‪70.0‬‬ ‫‪67.5‬‬ ‫‪80.0‬‬ ‫‪7,200‬‬ ‫‪65.0‬‬ ‫‪75.0‬‬ ‫‪62.5‬‬ ‫‪6,800‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪70.0‬‬ ‫‪57.5‬‬ ‫‪55.0‬‬ ‫‪65.0‬‬ ‫‪6,400‬‬ ‫‪52.5‬‬ ‫‪60.0‬‬ ‫‪50.0‬‬ ‫‪6,000‬‬ ‫‪47.5‬‬ ‫‪55.0‬‬ ‫‪Jan-12‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Jul-12‬‬ ‫‪Jul-13‬‬ ‫‪Jul-14‬‬ ‫‪Jul-15‬‬ ‫‪Apr-12‬‬ ‫‪Oct-12‬‬ ‫‪Apr-13‬‬ ‫‪Oct-13‬‬ ‫‪Apr-14‬‬ ‫‪Oct-14‬‬ ‫‪Apr-15‬‬ ‫‪Oct-15‬‬ ‫‪Jan-12‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Jan-16‬‬ ‫‪May-12‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪May-14‬‬ ‫‪May-15‬‬ ‫‪Sep-12‬‬ ‫‪Sep-13‬‬ ‫‪Sep-14‬‬ ‫‪Sep-15‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان بانک‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪8‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ‪ 2015‬کال د دسمبر میاشتې ( د ‪ 1394‬کال لیندۍ) کې ارزي زیرمې ‪ 6.9‬میلیارد امریکایي ډالرو ته‬ ‫ارزي زیرمې په لږ اندازه‬ ‫لږوالۍ وموند چې دغه کچه د ‪ 2014‬کال په دسمبر میاشتې کې ‪ 7.4‬میلیارد امریکایی ډالره وو‪ .‬له دې‬ ‫راښکته شوي‪ ،‬خو په یوه‬ ‫سره سره‪ ،‬دغه شمیر کولۍ شي چې شاوخوا ‪ 8‬میاشتې واردات تر پوښښ الندې راولي‪ .‬د دغې ارزي‬ ‫مناسبه توګه د اتو میاشتو‬ ‫زیرمې لږوالۍ په ‪ 2015‬کال کې د د پیسو د ارزښټ ټیټوالي وو چې المل شو واردات زیات شي پرته‬ ‫وارداتو په اندازه‬ ‫له هغه چې د صادراتو زیاتوالي ته پاملرنه وشي‪ .‬دغه کمښت همدا راز د بهرنیو مرستو د لږوالي له‬ ‫امله او همدا راز هیواد ته د بهرني ارزونو د راتګ کمښټ باندې هم تړاو لري‪ .‬د ‪ 1394‬کال په‬ ‫وروستۍ ربع کې ( د ‪ 2016‬کال په لومړۍ دری میاشتو کې) د افغانیو ارزښټ خپل نسبي ثبات ترالسه‬ ‫کړ او ارزي زیرمې په لنډ مهال کې په کافي توګه پاتې شي‪ .‬اما دا تمه هم کیږي چې په مینځ مهال کې د‬ ‫بهرنیو مرستو د بهیرلږوالۍ دوام ومومي او په ارزي زیرمو باندې فشار راولي‪ ،‬مګر دا چې د ارزي‬ ‫زیرمو لپاره کومه بله عایداتي سرچینه وموندل شي‪.‬‬ ‫‪ .5‬د پیسو او بانکدارۍ د سکتورونو بدلونونه‬ ‫د پراخو پیسو (‪ )2M‬کچه چې د سوداګریزو بانکونو په دوران کې د شته پیسو څه رنګوالۍ په ډاګه‬ ‫په ‪ 2015‬کال کې د پیسو‬ ‫کوی‪ ،‬د ‪ 2015‬کال په دسمبر کې ‪ 3.3‬سلنه ( کال په کال توګه) لږوالۍ موندلۍ چې دغه کچه په ‪2014‬‬ ‫لپاره تقاضا کمزورې شوې‬ ‫کال کې ‪ 8.3‬سلنه ثبت شوی وو‪ .‬په دوران کې د پیسو وده هم د ‪ 2015‬کال په دسمبر کې‪ 4.1‬سلنې (‬ ‫ده‬ ‫کال په کال توګه) ته ورسید چې د ‪ 2014‬کال د کچې په پرتله چې ‪ 16.4‬سلنه وو‪ ،‬لږوالۍ په ډاګه‬ ‫کوي‪ .‬دغه لږوالۍ د پیسو لپاره د تقاضا د کچې د ټیټوالي او د اقتصادي کړنو د کمزورې چټکوالي له‬ ‫امله رامینځته شوی دی‪ .‬د ‪ 2015‬کال په دسمبر کې سوداګریزو بانکونو کې د نقدي سپارښتنو اندازه په‬ ‫کال کې ‪ 3.4‬سلنه وده وکړه‪ .‬که څه هم چې دغه کچه د ‪ 2014‬کال د دسمبر میاشتې په پرتله چې ‪2.8‬‬ ‫سلنه ثبت شوۍ وو لوړ ده‪ ،‬خو بیا هم د تیرو کلونو د ثبت شوي دوه رقمي شمیرې په پرتله ډیر لږ بلل‬ ‫کیږی‪.‬‬ ‫‪ 14‬شکل‪ :‬د ‪ 2015‬کال په دویمه نیمایي کې د بانکونو لخوا خصوص ي سکتور ته د پور ورکولو لړۍ وده وکړه‪ ،‬او د اقتصادي فعالیتونو لږوالي‬ ‫پیسو ته د تقاضا کچه را کمه کړه‬ ‫(د کال په کال سلنې بدلون)‬ ‫ب‪ .‬خصوصي سکتور ته د بانکونو د پورونو وده‬ ‫الف‪ .‬د پیسو د شاخصونو وده‬ ‫نې‬‫سپاریښټ‬ ‫‪Deposits‬‬ ‫پورونه‬ ‫‪Loans‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫کې پیسې‬ ‫‪Curreny‬‬ ‫دوران ‪in‬‬ ‫په‬ ‫‪circulation‬‬ ‫شوي پیسې‬ ‫‪Reserve‬‬ ‫زیرمه‬ ‫‪money‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪-10%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪-20%‬‬ ‫‪-10%‬‬ ‫‪Mar-13‬‬ ‫‪Mar-14‬‬ ‫‪Mar-15‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪May-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪May-15‬‬ ‫‪Jul-12‬‬ ‫‪Nov-12‬‬ ‫‪Jul-13‬‬ ‫‪Nov-13‬‬ ‫‪Jul-14‬‬ ‫‪Nov-14‬‬ ‫‪Nov-15‬‬ ‫‪Sep-12‬‬ ‫‪Sep-13‬‬ ‫‪Sep-14‬‬ ‫‪Jul-15‬‬ ‫‪Sep-15‬‬ ‫‪Mar-13‬‬ ‫‪Mar-14‬‬ ‫‪Mar-15‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪May-14‬‬ ‫‪May-15‬‬ ‫‪Jan-13‬‬ ‫‪Jan-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Jul-12‬‬ ‫‪Nov-12‬‬ ‫‪Jul-13‬‬ ‫‪Nov-13‬‬ ‫‪Jul-14‬‬ ‫‪Nov-14‬‬ ‫‪Jul-15‬‬ ‫‪Nov-15‬‬ ‫‪Sep-12‬‬ ‫‪Sep-13‬‬ ‫‪Sep-14‬‬ ‫‪Sep-15‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان بانک‬ ‫خصوصي سکتور ته د سوداګریزو بانکونو د پورونو لړۍ د ‪ 2014‬کال په دویمه نیمایي کې او ‪2015‬‬ ‫د بانکونو له لوري د‬ ‫کال په اوږدو کې راښکته شوه‪ .‬برسیره په دې‪ ،‬دغه لړۍ د کال په وروستیو کې مثبت لوري ته‬ ‫پورونو لړی په ‪ 2015‬کال‬ ‫خوزښت درلود او د ‪ 2015‬کال په دسمبر ماشت کې د ( کال په کال معیار) له مخې ‪ 6.2‬سلنه ثبت شو‪.‬‬ ‫ېکې وده کړی ده‬ ‫د ‪ 2015‬کال په دسمبر میاشتې کې په افغانستان کې د بانکي سکتور د پورونو کچه ‪ 47‬میلیاردو افغانیو‬ ‫(‪ 685‬میلیون ډالرو معادل او یا د ناخالصه کورني تولید ‪ 3.6‬سلنې) ته ورسیده چې د تیر کال د همدغې‬ ‫میاشتې په پرتله ‪ 44‬میلیارد افغانۍ زیاتوالۍ په ډاګه کوي‪ .‬د سوداګریزو بانکونو د پور ورکونې د بهیر‬ ‫پڅوالۍ کیدلی شي چې څو الملونه ولري‪ ،‬چې په هغو کې د اقتصادي ودې لږوالۍ‪ ،‬د پانګوالو د باور‬ ‫لږوالۍ‪ ،‬د کابل بانک د بحران څخه وروسته ( ‪ 2011‬کال) د بانکونو لخوا د خطر منلو لپاره د وار‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪9‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ترمخه لیوالتیاو لږوالۍ او د اختصاص شویو پورونو په وړاندې په بهرنیو اسعارو د سختو مقرراتو‬ ‫وضع کول شامل دي‪ .‬د اقتصادي ودې په کمیدلو باندې‪ ،‬د بانکونو د شتمنیو کمیت او کیفیت هم خراب‬ ‫شوی او د سود ورکولو لړۍ د دوی له لوري را ټیټه شوې ده‪ .‬د نه سپارل شویو پورونو نسبت د ‪2014‬‬ ‫کال په دسمبر میاشتې کې له ‪ 8‬سلنې څخه د ‪ 2015‬کال په میاشتې کې ‪ 12.6‬سلنې ته زیاتوالۍ موندلۍ‪.‬‬ ‫دې ته په پام سره چې له شتمنیو څخه د ګټه پورت کونې لړۍ په ورته مهال کې له ‪ 0.9‬سلنې څخه‬ ‫‪ 0.45‬سلنې ته راښکته شوې‪ ،‬نو د بانکي سکتور خالص مفاد له ‪ 2.2‬افغانیو څخه ‪ 1.1‬میلیاردو افغانیو‬ ‫ته راښکته شوې ده‪ .‬خصوصي سکتور ته د بانکونو لخوا د پور ورکونې لړۍ په وروستي ګام کې مالي‬ ‫خدمتونو ته د الس رسي د پراخوالي او د پس انداز‪ /‬سپارښتنو د کچې په زیاتوالي تړاو لري‪.‬‬ ‫د ‪ 1393‬کال په نیمایي کې‪ ،‬مرکزي بانک د بانکونو لخوا د پور ورکونې د هڅونې او تشویق په موخه‬ ‫مرکزي بانک د بیړنیو‬ ‫د بیړنیو سپارښټنو د آسانتیا سیستم د تعلیق په حالت راوړ‪ .‬خو وروسته له لږ ځنډ‪ ،‬د ‪ 1394‬کال د‬ ‫سپارښټنو آسانتیاوې‪ ،‬بیا‬ ‫غبرګولي په ‪ 9‬مه نیته د بانکي آسانتیاو دغه مدرن سیستم په نوموړي بانک کې بیرته فعاله شو او د‬ ‫پیل کړې‬ ‫سود کچه د ‪ 28‬ورځو پانګې د ارزښت لرونکو اوراقو د قطعی بیې په پرتله ‪ 1‬سلنه لږ وټاکل شوه‪ .‬د‬ ‫‪ 28‬ورځو پانګې د ارزښت لرونکو اوراقو قطعی بیه د ‪ 1394‬کال د کب میاشتې په ‪18‬مه‪3.54 ،‬‬ ‫سلنه وو‪ .‬د پانګې لپاره ارزښت لرونکي اوراق‪ ،‬لنډ مهالي ارزښت لرونکي اوراق دي چې د مرکزي‬ ‫بانک لخوا سوداګریزو بانکونو او جواز لرونکو صرافانو ته په بیالبیلو میعادونو کې (‪ 7‬ورځني ‪28‬‬ ‫ورځني ‪ 91‬ورځني ‪ 182‬ورځني او ‪ 364‬ورځني) صادریږي او له هغو څخه د پوليسیاست د یوې‬ ‫وسیلې په توګه ګټه پورته کیږي‪ .‬د را ټول شویو ارزښټ لرونکو اوراقو ټولیز ارزښت ( چې د‬ ‫خاوندانو په واک کی یی دی) د ‪ 1394‬کال د کب تر ‪ 25‬مې پورې ‪ 32‬میلیارد افغانی ( معادل د ‪470‬‬ ‫میلیون امریکایي ډالرو) وو‪ .‬مرکزي بانک همدا راز په بازار کې د اسعارو د بیو د مدیریت په موخه په‬ ‫اونیزه توګه یو اندازه بهرني ارز بازار کې لیالم ته وړاندې کوي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪10‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ب‪ .‬مینځ مهاله لیدلوری او لرلید‬ ‫وړاندوینه کیږي چې په ‪ 1395‬کال کې د ناخالصه کورني تولید حقیقي وده ‪ 1.9‬سلنې ته ورسیږي‪ .‬په‬ ‫په ‪ 2016‬کال کې به‬ ‫دغې اندازه ودې باندې به افغانستان د دریم پرله پسې کال لپاره د ‪ 2‬سلنې څخه الندې وده تجربه کړی‪.‬‬ ‫اقتصادي وده پڅ پاتې شي‬ ‫له هغه ځایه چې د باور کچه په اقتصاد باندې کمزورې پاتې ده‪ ،‬داسې تمه کیږي چې خصوصي پانګونه‬ ‫به ثابته پاتې شي‪ ،‬ځکه چې شرکتونه به ځانونه له نوي اقتصادي چاپیریال سره همغږي کړي‪ .‬په ‪2016‬‬ ‫کال کې تمه کیږي چې د تورم کچه لوړه والړه شي او شاوخوا ‪ 3‬سلنې ته بیرته وګرځي‪ ،‬ځکه چې په‬ ‫‪ 2015‬کال کې د پیسو د ارزښټ کمښټ په کورني بیو باندې مخ په ودې فشار وارد کړ‪ .‬په داسې حال‬ ‫کې چې تمه کیږي د پیسو ارزښت څه نا څه په همدغه کچه پاتې شي‪ ،‬د افغانیو د ارزښټ لږوالۍ په تیر‬ ‫کال کې په هغه اندازه وو چې د ‪ 2016‬کال لپاره د مینځ مهاله ‪ 11‬سلنې ارزښټ‪ ،‬لږوالی ښکاروي‪.‬‬ ‫که چیرې چارواکي د عوایدو د ټولولو لپاره خپلو هڅو ته همدا شان دوام ورکړي‪ ،‬وړاندوینه کیږي چې‬ ‫په ‪ 1395‬کال کې به مالي‬ ‫په ‪ 2016‬کال کې کورني عواید به په حدود د ‪ 9‬سلنې پورې‪ ،‬اسمي وده ولري چې د ناخالصه کورني‬ ‫فشارونه را لږ شي‬ ‫تولید ‪10.7‬سلنې معادل دی‪ .‬همدا راز وړاندوینه کیږي د دولت ټول لګښتونه له ناخالصه کورني تولید‬ ‫سره په تناسب ‪ 2‬سلنه لوړ شي ( د تیر کال د لګښټونو د انتقال سربیره)‪ ،‬چې په دې توګه د بودیجې‬ ‫کسر به د ناخالصه کورني تولید ‪ 0.7‬سلنه چې په حدود د ‪ 130‬میلیونه امریکایي ډالره کیږي‪،‬‬ ‫ورسیږي‪ .‬تمه کیږي چې په ‪ 2016‬کال کې به بودیجوي مرستې د ناخالصه کورني تولید له مخې به‬ ‫‪ 17.9‬سلنې ته ورسیږي چې په‪ 2015‬کال کې د ‪15.4‬سلنې په پرتله زیاتوالۍ ښي‪.‬‬ ‫دویم جدول‪ :‬د لوی اقتصاد مینځ مهاله چوکاټ‪1397-1391 ،‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫د کارکوونکو موقته وړاندوینې ‪----‬‬ ‫حقیقی‪ /‬اټکللونه‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫د ناخالص کورني تولید حقیقي وده (‪)%‬‬ ‫‪1،17‬‬ ‫‪1،13‬‬ ‫‪1،06‬‬ ‫اسمي ناخالص کورنۍ تولید تولید (میلیارد افغانی)‬ ‫‪1،440‬‬ ‫‪1،329‬‬ ‫‪1،241‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1،151‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪-1.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫د مصرفي توکو د بیو د تورم شاخص ( مینځ مهاله دوره‪)% ،‬‬ ‫د ناخالص کورني تولید د سلنې له مخې‬ ‫مالی سکتور‬ ‫‪32.6‬‬ ‫‪30.5‬‬ ‫‪28.6‬‬ ‫‪25.7‬‬ ‫‪24.4‬‬ ‫‪24.1‬‬ ‫‪23.2‬‬ ‫عواید او مالی مرستې‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10.7‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪9.7‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪21‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪17.9‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪13‬‬ ‫بهرنۍ مرستی‬ ‫‪33.5‬‬ ‫‪31.5‬‬ ‫‪29.4‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪24.6‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫ټول اصلي لګښټونه‬ ‫‪25‬‬ ‫‪23.4‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪17.1‬‬ ‫عادی لګښتونه‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪7.1‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫پراختیایي لګښتونه‬ ‫‪-0.9‬‬ ‫‪-1.0‬‬ ‫‪-0.7‬‬ ‫‪-0.3‬‬ ‫‪-1.8‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫ټولیز بیالنس (د مرستو په ګډون)‬ ‫‪-21.9‬‬ ‫‪-20.5‬‬ ‫‪-18.6‬‬ ‫‪-6.7‬‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫‪-14.9‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫ټولیز بیالنس ( په استثناء د مرستو)‬ ‫بهرنۍ سکتور‬ ‫‪-41.3‬‬ ‫‪-40.6‬‬ ‫‪-41.1‬‬ ‫‪-38‬‬ ‫‪-39.6‬‬ ‫‪-41.6‬‬ ‫‪-45.8‬‬ ‫سوداګریز بیالسن‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫د جاری حساب بیالنس (د مالي مرستو په ګډون)‬ ‫سرچینه‪:‬د نړیوال بانک د کارکوونکو تخمینونه‪ ،‬موقت او مشروط د نظر په تجدید کونې‬ ‫داسې اټکل کیږي چې په ‪ 2017‬کال کې به اقتصادي وده ‪ 2.9‬سلنه او په ‪ 2018‬کال کې به ‪ 3.6‬سلنه‬ ‫تمه کیږي چې د لیږد په‬ ‫زیاتوالۍ ومومي‪ .‬خو دغه زیاتوالۍ په وده کې به په مستقیمه توګه د امنیتي ثبات په ټینګښت او د‬ ‫پړاو کې د اقتصادي حالت‬ ‫اقتصادي پراختیا لپاره د باور د فضا په رامینځته کولو باندې تړاو ولري‪ .‬په ورته مهال د نفوس ‪3‬‬ ‫ښه والۍ پڅ وي‬ ‫سلنې ودې ته په پام او په هر کال کې د کار بازار ته د ‪ 000،400‬تنو وړ کسانو دننه کیدل‪ ،‬یوې‬ ‫پراخې اقتصادي ودې ته اړتیا زیاته کړې‪ ،‬ترڅو له یوې خوا سرانه عاید لوړ شي او له بلې خوا زیات‬ ‫شمیر شغلي فرصتونه کاري ځواک ته برابر کړۍ شي‪ .‬تمه کیږي چې د کار لپاره د تقاضا د کمزورې‬ ‫کچې له امله او د امنیتي ستونزو د ګراف د لوړوالي له امله د فقراو بې وځلي اندازه همداسې لوړده‬ ‫پاتې سي‪ ،‬که څه هم د کرهنې سکتور د غوره پرمختګونو او د خوراکي توکو د بیو ټیټوالۍ دغې‬ ‫مسلې ته تر یو بریده مرسته کړې ده‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪11‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫په افغانستان کې د تولید د تشې په هکله وړاندوینې داسې څرګندوي چې د پڅ اقتصادي بهیر او ودې له‬ ‫د تولید تشه مخ په لوړیدلو‬ ‫امله به دغه تشه نوره هم پراخه پاتې سي‪ .‬دا په دې مانا دې چې له سترو اقتصادي سرچینو څخه به د‬ ‫ده‬ ‫ګټې اخیستنې بهیر خنډنۍ وي‪ .‬تمه کیږي چې امنیتي ګواښوونه به په مینځ مهال کې په پراخه پیمانه دوام‬ ‫ومومي او دغه ګواښ به له سرچینو ( پانګه او کاري ځواک) څخه ګټه اخیستنه ستونزمنه کړی‪ .‬له دې‬ ‫امله‪ ،‬د وړاندوینو له مخې په ‪ 2015‬کال کې د تولید تشه له ‪ 2.1‬سلنې څخه به په ‪ 2018‬کال کې ‪7.1‬‬ ‫سلنې ته لوړه سي ( لومړۍ کادر ته مراجعه وکړۍ)‪.‬‬ ‫‪ 1‬کادر‪ :‬د تولید تشه په مینځ مهال کې زیاتیږي‬ ‫د تولید تشه هغه مهال رامینځته کیږي چې د حقیقي اقتصادي تولید ( معمول دا دې چې د ناخالص کورني تولید له مخې یی کچه ارزول‬ ‫کیږی) او د بالقوه تولید ترمینځ توپیر اوږد مهاله وي‪ .‬بالقوه تولید هغه شمیر توکي او خدمات بلل کیږي چې د اقتصاد له تولیدي ظرفیت څخه د‬ ‫بشپړه ګټه پورته کونې وروسته تولید کیږی‪ .‬بشپړ ظرفیت هغه مهال ترالسه کیږي چې له ټولو مهمو سرچینو ( کاري ځواک او پانګې) څخه په‬ ‫اعظمی کچه ګټه پورته کړۍ شي‪ .‬که څه هم کاري ځواک او پانګه د تولید له مهمو عواملو څخه بلل کیږي‪ ،‬خو د تنکالوژۍ پرمختګ هم پر‬ ‫اقتصادي ودې باندې مثتب اغیز درلودلۍ سي‪ ،‬ځکه چې د معاصر تکنالوژۍ پکار وړنه له پانګې او کاري ځواک څخه د تولید پروسې ته‬ ‫اغیزمنتیا ور په برخه کوی‪ .‬له دې امله ویلۍ شو چې د ودې دریم عنصر له عوامولو څخه اغیزمنه ګټه پورته کونه ( ‪Ita c F lato‬‬ ‫‪ )AotvilaodoaP‬بلل کیږي چې د اقتصادي ودې یوه برخه جوړوي او د کاري ځواک او پانګې د غوره والي له اړخه د توضیح وړ ندی‪.‬‬ ‫د تولید تشه کیدلۍ سي مثبت او یا منفي اوسی‪ .‬که چیرې تقاضا د بالقوه تولید له کچې څخه پورته وي‪ ،‬نو د عرضه په پرتله که چې تقاضا‬ ‫زیاته شي بیا نو د تولید تشه مثبت بلل کیږي‪ .‬په دغه شرایطو کې د ظرفیت محدود والۍ ځان مطرح کوياو په معمول توګه د تورم فشارونه‬ ‫زیاتیږي‪ .‬له بلې خوا کله چې د تولید تشه منفيوي‪ ،‬له سرچینو څخه په لږ اندازه اړینه ګټه پورته کیږي او تورمي فشارونه لږ کیږي‪ .‬د مثال په‬ ‫توګه‪ ،‬د ناخالصه کورنۍ تولید حقیقي (وده) د بالقوه تولید د ( ودې) مسیر سره یو نوساني حالت لري‪.‬‬ ‫د تولید تشه د پالیسي جوړونکو لپاره یو مهم معیار بلل کیږي‪ ،‬ځکه نه یوازې دا په ډاګه کوي چې تورمي فشارونه په اقتصاد کې په څه بڼه‬ ‫شکل نیسي‪ ،‬بلکه دا هم څرګندوي چې څرنګه د وځګارۍ تشه رامینځته کیږي‪ .‬که چیرې اقتصاد د خپلې وړتیا په اعظمی کچه تولید کې برخه‬ ‫واخلي‪ ،‬او حقیقي تولید له بالقوه تولید سره برابروالۍ ولري‪ ،‬نو ټولې سرچینې په بشپړه توګه د ګټې اخیستنې لپاره جوګه کیږي او اقتصاد د کار‬ ‫موندنې په لور خوزښت کوي‪ .‬په ورته مهال‪ ،‬په یوه ټاکل شوې کچه چې اقتصاد پوهان هغه ته « د تورم له فشار پرته د وځګاری کچه »‬ ‫(‪ )NAIRU‬خطاب کوی‪ ،‬په اقتصاد کې به دوام مومي‪.‬‬ ‫په تیره لسیزه کې د افغانستان د ودې په عواملو باندې یوه ځغلنده کتنه دا څرګندوي چې د عواملو څخه ټولیزه ګټه پورته کونه (‪ )TFP‬له‬ ‫‪ 1390‬کال څخه راپدیخوا او د امنیتي وضعیت په خرابیدلو سره نزولي حالت ځان ته غوره کړ‪ .‬دا په دې مانا دې چې د امنیت ښه والۍ د بنسټیزه‬ ‫پانګې ( غوره حکومتولی‪ ،‬ښه مدیریت او داسې نور)‪ ،‬د تکنالوژۍ پرمختګ او اقتصادي اغیزمنتیا المل ګرځي‪ .‬داسې تمه کیږي چې د ‪IFA‬‬ ‫ګډون د وړاندویل شوي بالقوه تولید په پروسه کې د ‪ 1395‬او‪ 1397-‬کلونو په لړ کې صفر وي‪ ،‬د تولید د تشې زیاتوالۍ په راتلونکو کلون کې په‬ ‫لومړۍ درجه د پانګې او کاري ځواک د عواملو څخه د اغیزمنې ګټې نه پورته کونه په ډاګه کولۍ سي‪ .‬له دې امله‪ ،‬که چیرې یوه اغیزمنه‬ ‫اقتصادي برنامه لکه د مالیاتو راښکته کول او یا د دولت له لوري د لګ ښټونو زیاتوالۍ موجود و نه اوسي‪ ،‬نو په ډیر قوي احتمال سره چې د‬ ‫وځګارې او فقر تشه به زیاته شي او زیات شمیر کاریګران به پرته له کومې دندې پاتې شي‪ .‬له دې سره سره‪ ،‬باید اغیزمنې اقتصادي برنامې په‬ ‫پوره دقت او تامل سره طرحې شي‪ ،‬ځکه چې هر ډول عمومي لګښټونه د کارموندنې المل نه ګرځي او هر ډول لږوالۍ په مالیاتو کې د اقتصادي‬ ‫فعالیتون د تشویق المل نه ګرځي‪.‬‬ ‫‪ 15‬شکل‪ :‬وړاندوینه کیږي چې د تولید تشه په مینځ مهال کې زیات سي‪ ،‬ځکه چې امنیتي ګواښونه د دې المل ګرځی ترڅو له کاري ځواک او‬ ‫پانګې څخه اغیزمنه ګټه پورته محدود کوي‬ ‫(د کال په کال سلنې له مخې بدلون)‬ ‫ب‪ .‬د بالقوه تولید د ودې اجزا‬ ‫الف‪ .‬د تولید تشه‪ ،‬او د حقیقي او بالقوه تولید وده‬ ‫سهم ‪TFP‬‬ ‫سهم نیروی کار‬ ‫خالی تولید‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی بالقوه‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی واقعی‬ ‫سهم سرمایه‬ ‫رشد تولید ناخالص داخلی بالقوه‬ ‫‪25‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪12‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫سرچینه‪ :‬د بانک د کارکوونکو تخمینونه‪ 3.،‬د تولید تشه (د بالقوه او حقیقي تولید ترمینځ تشه) د بالقوه تولید د سلنې له مخې بیان شوې ده‬ ‫د مینځ مهاله ودې لرلید له کړکیچن سیاسي او نازک امنیتي حالت د اقتصادي ودې او خصوصي پانګه اچونې لپاره خنډونه او‬ ‫جدي ګواښ سره مخامخ دې ستونزې را والړې کړي دی‪ .‬اقتصادي جرمونه او پراخ فساد هم د دولت لخوا د حکومتولۍ او‬ ‫اصالحاتو د پرمختګ لپاره پټم دي‪ .‬له همدې امله د مالحظه وړ پرمختګونه د ترالسه کولو لپاره اړین‬ ‫چې یو دقیق مدیریت ته‬ ‫دې چې سولې‪ ،‬ثبات او ملي پخالینې ته جدي پاملرنه وشي‪ .‬یو شمیر عوامل د دې سبب ګرځیدلي چې‬ ‫اړتیا لري‬ ‫زیات شمیر کورنۍ له جدي ګواښونو سره شپې او ورځې سباه کړي‪ .‬لومړۍ تر هرڅه د ‪ 1392‬او‬ ‫‪ 1394‬کلونو ترمینځ د اقتصادي وده لږوالۍ د دې المل شوۍ چې د کارموندنې فرصتونه محدود شي او‬ ‫به نتیجه کې د کورنیو لخوا د لګښټونو کچه نزولي حالت ځان ته غره کړي‪ .‬دویم‪ ،‬که څه هم په ‪1391‬‬ ‫کال کې د کرهنې د سکتور وده بې سارې وه او ‪ 18.2‬سلنه ثبت شوه‪ ،‬سربیره پر دې د ودې کچه په‬ ‫دغه سکتور کې د ‪ 1392‬او ‪ 1393‬کلونو په ترڅ کې څه نا څه ثابت پاتې دی‪ .‬یوازې ناسم جوي حالت‬ ‫د دې المل شو چې په ‪ 1394‬کال کې د کرهنیزو محصوالتو په کچه کې لږ کموالۍ راشي‪ .‬په مینځ‬ ‫مهال کې افغانستان د بهرنیو مرستو د کموالي له ستونزو او د ځوان نفوس له موجونو سره الس او‬ ‫ګریوان دی‪ .‬دغو ستونزو ته په پام سره له فقر او وځګارۍ سره د مقابلې لپاره اړینه دې چې یو شمیر‬ ‫برخو کې پرمختګونه ترالسه شي‪ ،‬له دې جملې څخه هراړخیزه چټکه وده‪ ،‬د کرهنې په سکتور کې د‬ ‫مولدیت او اغیزمنتیا زیاتوالۍ‪ ،‬د ناقص اشتغال د کچې راکمول‪ ،‬د جوي ټکانونو د مخنیوي لپاره د‬ ‫اقدامونو لپاره تیارۍ او د سیمه ایزو نابرابر والي لپاره د یو شمیر اړینو اقدامونو سرته رسونه بلل‬ ‫کیږي‪.‬‬ ‫‪ 16‬شکل‪ :‬وړاندوینه کیږي چې د بودیجې کسر ( پرته له بهرنیو مرستو) په مینځ مهال کې‬ ‫زیاتوالۍ مومي‬ ‫(د نخالص کورني تولید سلنه)‬ ‫‪25‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪10.7‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪9.7‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪-11.7‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫‪-14.9‬‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫‪-16.7‬‬ ‫‪-18.6‬‬ ‫‪-20.5‬‬ ‫‪-21.9‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬ت‬ ‫‪1396‬ت‬ ‫‪1397‬ت‬ ‫عادی امنیتی‬ ‫عادی ملکی‬ ‫انکشافی اختیاری‬ ‫انکشافی غیراختیاری‬ ‫عواید داخلی‬ ‫کسر مالی بدون کمک های بالعوض‬ ‫سرچینه‪ :‬د بانک د کارکوونکو موقته وړاندوینې‬ ‫د دغو تخمینونو د تګالرې او میتود په هکله د توضیحاتو لپاره الندې لیکنې ته رجوع وکړۍ‪Burns et al. 2014. ::‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪“Estimating potential output in developing countries.” Journal of Policy Modeling. Vol. 36: 700 -716‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪13‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫شونې دې چې په راتلونکې کې د کرهنې او خدماتو سکتورونه د اقتصادي ودې ستر محرکین وګڼل‬ ‫کرهنه او کانونه د اقتصادي‬ ‫سي‪ .‬د کرهنې محصوالت د ناخالصه کورني تولید یو په څلورمه برخه رانغاړي او په ورته مهال له‬ ‫ودې بالقوه سرچینې بلل‬ ‫نورو اقتصادي سکتورونو سره هم خورا نږدې تړاو لري‪ ،‬په تیره بیا د خوراکي او نوشابه بابو له‬ ‫کیږي‬ ‫فرعي سکتور ( چې تقریبا په هیواد کې د صنایعو د تولیدي فابریکو یوه لویه برخه جوړوي) او د حمل‬ ‫او نقل او پرچون برخو له بیالبیلو برخو سره پیاوړې اړیکې لري‪ .‬اوس مهال‪ ،‬صادرات په شدت سره‬ ‫له کرهنیزو محصوالت سره تړاو لري‪ .‬افغانستان د میوه جاتو ‪ ،‬سبزیجاتو‪ ،‬وچو میوه او د ارزښټ‬ ‫لرونکو محصوالتو د ځنځیر په پرخوالي کې له بالقوه وړتیاو څخه برخمن دی‪ .‬خو په ورته مهال د‬ ‫دغو محصوالتو د ارزښت په ځنځیر کې پراختیا لپاره یو شمیر پانګونو ته په تیره بیا د اوبو لګونې په‬ ‫برخه کې‪ ،‬د کرهنیزو محصوالتو د خدماتو د ترویج کونې او میکانیزه کولو په برخو کې اړتیا لیدل‬ ‫کیږي‪ .‬سربیره په دې‪ ،‬د استخراجی صنایعو په برخه کې هم یو شمیر بالقوه ظرفیتونه شتون لري چې‬ ‫اوس مهال دغه سکتور ډیره لږه ونډه په ناخالصه کورني تولید کې لري‪ .‬د دغو ظرفیتونو او وړتیاو د‬ ‫تبارز لپاره اړینه دې چې د پانګوالو لپاره هڅونکي پالیسي ګانې او قانوني چوکاټ رامینځته شي‪.‬‬ ‫د وړاندوینو له مخې‪ ،‬د ‪ 394‬کال د بودیجې ټولټال لګښټ د ناخالصه کورني تولید له ‪ 27‬سلنې څخه به‬ ‫د وړاندوینې له مخې‪،‬‬ ‫‪ 33.5‬سلنې ته په ‪ 1397‬مالي کال کې اوچت شي‪ .‬دغه زیاتوالۍ په لګښتونو کې تر ډیره بریده د امنیتي‬ ‫بودیجوي لګښتونه به د‬ ‫لګښټونو په زیاتوالي تړاو ولري‪ ،‬ځکه د پوځي چارو هغه بودیجوي اړتیاوې چې پخوا د نړیوالو مرسته‬ ‫امنیتي برخو‪ ،‬د ساتنې او‬ ‫کوونکو لخوا د بودیجې څخه باندې او په مستقیه توګه تمویل کیدلې‪ ،‬وروسته له دې به بودجې ته منتقل‬ ‫مراقبت د چارو او ټولنیزو‬ ‫سي‪ .‬افغانستان همدا راز د عامه خدمومتونو د ښه والي‪ ،‬د زیربناو د چمتو کونې او د ټولیز سکتور د‬ ‫انتقاالتو له امله زیاتوالۍ‬ ‫عملیاتي‪ ،‬ساتنې او مراقبتي چارو په برخو کې هم پراخو لګښټونو ته اړتیا لري‪ .‬د اقتصادي ودې د تازه‬ ‫ومومي‬ ‫سرچینو د پراختیا لپاره د زیربناو په برخه کې هر اړخیزو پرمختګونو ته اړتیا لیدل کیږي‪ .‬د دولتي‬ ‫سرچینو د محدود والي له امله د دغو اړتیاو په مینځ کې د لومړیتونو مناسب تشخیص کیدلۍ شي چې د‬ ‫اقتصادي او ټولنیز پرمختګ لپاره د لګښټونو په معقول مصرف کې اغیزمنتیا زیاته کړی‪ .‬دې ته په پام‬ ‫سره چې د شهیدانو او معلولینو لپاره د ټولنیز مزیت په پام کې نیولو سره د هغوی امتیازونه له ‪1393‬‬ ‫کال راپدیخوا ‪ ،‬د قانون د تعدیل له امله زیات شوي‪ ،‬نو اړینه دې چې دولت د تقاعد او ټولنیز مزیت په‬ ‫برخو کې اصالحات رامینځته کړي‪.‬‬ ‫د ‪ 2015‬کال په دویمه نیمایي کې‪ ،‬د عوایدو په ټولولو کې اصالحات په مالیاتي برخو کې د یو لړ تازه‬ ‫د مالي ثبات بیرته ترالسه‬ ‫اقدامونو او د ګمرکونو د اداري اصالحاتو د تطبیق له امله چټک شول‪ .‬د عوایدو ټولول له متوقعه کچې‬ ‫کونه‪ ،‬د عوایدو په ټولولو‬ ‫څخه لوړ شول او د نقدي زیرمو کچه د ‪ 1395‬کال په پیل کې خپلې لوړې کچې (‪ 21‬میلیاردو افغانیو یا‬ ‫کې د اصالحاتو ګړندي‬ ‫‪ 310‬میلیون امریکایي ډالر) ته ورسیده‪ .‬په مینځ مهال کې که چیرې د عوایدو د ټولولو اصالحات په‬ ‫کونه‪ ،‬اختیاري مرستو ته‬ ‫دوام داره توګه په بریالیتوب ترسره شي‪ ،‬وړاندوینه کیږي چې د کورني عوایدو کچه له ‪ 10.4‬سلنې‬ ‫السرسۍ او لګښټونو کې‬ ‫څخه په ‪ 1394‬کال کې ‪ 11.6‬سلنې ته په ‪ 1397‬کال کې زیاتوالي ومومي‪ .‬دغه کچه د ‪ 1390‬کال له‬ ‫لومړیتوب باندې تړاو لري‬ ‫ثبت شوې شمیر سره یو شان دی‪ .‬په داسې حال کې چې تمه کیږي ترڅو نه تامین شوۍ مالي کسر د‬ ‫ناخالص کورني تولید د ‪ 1‬سلنې څخه لږې کچې کې پاتې کیږي ‪ ،‬مالي کسر به په استثناء د اټکل شویو‬ ‫مالي مرستو د ناخالصه کورني تولید د ‪ 1۶.7‬سلنې څخه په ‪ 1394‬کال کې ‪ 22‬سلنې ته په ‪ 1397‬مالي‬ ‫کال کې ورسیږي‪ .‬که چیرې په راتلونکې کې د دغې تشې د پوښښ لپاره زیاتې مالي مرستې ترالسه‬ ‫نشي‪ ،‬د لګښټونو د ادغام لپاره به جدي اړتیا ولیدل سي او دا ډول کړنه به د اقتصادي پراختیا لرلید او‬ ‫ټولنیز پرمختګونه له ګواښ سره مخامخ کړی‪.‬‬ ‫د زیربناو پراختیا او له هغو څځه ساتنې او مراقبت ته د افغانستان اړتیاو ته په کتنې سره‪ ،‬دا ډیر مهم دې‬ ‫د دولت لخوا د عامه پانګه‬ ‫چې دولت د عامه پانګه اچونو لپاره یوه پراخه برنامه ترتیب کړي او د بودیجې د تخصیص د ښه والي‬ ‫اچونې لپاره د څو کلنې‬ ‫لپاره یو لړ اقدامونه عملي کړي‪ .‬اوس مهال‪ ،‬د زیربناو پراختیایي چارې تر ډیره بریده له بودیجه څخه‬ ‫بودیجې تخصیص بندې‪ ،‬د‬ ‫باندې سرچینو څخه تامین کیږی‪ ،‬خو تر اوسه نه په یوه عامه پانګه اچونې کې منسجم کیږي او نه هم د‬ ‫دې المل ګرځي چې‬ ‫کلنۍ بودیجې په تخصیص بندۍ کې مدغم کیږي‪ .‬پانګې ته د بودیجې تخصیص بندي په اصل کې یوه‬ ‫پراختیایي لګښتونه د‬ ‫مینځ مهاله عامه پانګه اچونه ده چې په کلنۍ بودیجه کې له پانګیزه لګښټونوسره په تفاهم او همغږي کې‬ ‫لومړیتوب له مخې غوره او‬ ‫ده‪ .‬له هغه ځایه چې د پانګه اچونې عامه پروژې اکثره د څو کلونو په ترڅ کې طرح او عملي کیږي‪ ،‬د‬ ‫عملي شي‬ ‫بودیجې د تخصیص ورکول و ښه والۍ کیدلۍ شي چې د عامه پانګه اچونې د برنامه جوړونې او له هغو‬ ‫څخه څارنه او مدیریت په برخه کې مرسته وکړي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪14‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د امنیتي ناخوالو‪ ،‬سیاسي کړکیچ‪ ،‬کمزورې اقتصادي ودې او تقاضا د کچې ټیټوالي د کاري فرصتونو‬ ‫تمه کیږي چې د نفوس له‬ ‫د له السه ورکولو المل شوی‪ ،‬دغه حالت په تیره بیا د آیسف او ناتو ځواکونو لپاره د خدمتونو په سرته‬ ‫امله فشارونه‪ ،‬د کارموندنې‬ ‫رسولو کې رامینځته شوی‪ .‬دغه الملونه په افغانستان کې د اوسنۍ وځګاری او کارموندنې د لږوالي‬ ‫ستونزې ال زیاتوي‬ ‫المل ګرځیدلي‪ .‬له بلې خوا د استخدام محدود فرصتونه د دې المل شوي چې جکړیزه فشارونه زیات‬ ‫شي او په زرګونه تنه ځوانان له هیواد ‪ 17‬شکل‪ :‬د کارموندې بهیر په وروستیو کلونو کې منفي لوري ته‬ ‫څخه بهر ته مهاجرت ته اړ سوي دی‪ .‬خوزښت کړۍ‬ ‫دغه ستونزې به په افغانستان کې د (سلنه)‬ ‫ځوان نسل د نفوس له زیاتیدلو سره‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫نور هم زیاتیږي‪ ،‬ځکه چې وړاندوینه‬ ‫شوې هر کال په حدود د ‪000،400‬‬ ‫میزان بیکاری‬ ‫تنه د کار بازار ته تازه ننوځي‪.‬‬ ‫افغانستان د‪ 20‬کلونو الندې ‪ 55‬سلنې‬ ‫نفوس په درلودلو سره‪ ،‬د آسیا په کچه‬ ‫نسبت اشتغال به جمعیت‬ ‫د ځوان نسل لرونکي یو مهم هیواد بلل‬ ‫کیږي‪ .‬په ‪ 1392‬کال کې د افغانستان د‬ ‫میزان مشارکت نیروی کار‬ ‫مخې‬ ‫ژوندون د وضعیت سروی له‬ ‫داسې معلومات خپاره شوي چې د‬ ‫وځګاری کچه ‪ 22.6‬سلنه او د ناقص‬ ‫‪0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪80‬‬ ‫اشتغال یا کم کارۍ کچه ‪ 16.4‬سلنه‬ ‫سرچینه‪ :‬د مرکزي احصائیه اداره (د خطر او ملي زیانمنیدلو ملي سروې‬ ‫ده‪.‬‬ ‫‪ NRVA‬او د افغانستان د ژوندون د وضعیت سروې ‪)ALCS‬‬ ‫په ټول هیواد کې د دولت له د ‪ 1394‬کال په لړم میاشتې کې د ملي یووالي دولت یوه بیړنۍ برنامه « د سولې لپاره کارموندنه » د‬ ‫وځګارې د تشې د پراخوالي په درشل کې په الره واچوله ( ‪ 1‬کادر ته چې د تولید د متوقعه تشې او د‬ ‫لوري د شغل د رامینځته‬ ‫کولو او د ثبات د مالتړ لپاره هغه اغیز په وځګارې باندې متمرکز دې‪ ،‬مراجعه وکړۍ)‪ .‬د دغې برنامې موخه او مرام د پروژو د‬ ‫یوه سراسري بیړنۍ برنامه مقیاس په اندازه د شغلي فرصتونو لوړول په کرهنې‪ ،‬د کلیو پراختیا‪ ،‬ټولګټو‪ ،‬د نقدو پیسو انتقال او‬ ‫نړیوالو مرسته کوونکو ته د تازه پروژو وړاندیز ( د ملي ښاري یووالي برنامه او استوګنځایونو پانګه‬ ‫پیل کړې‬ ‫اچونه) وو‪ .‬په ورته مهال‪ ،‬کیدلۍ شي چې بشپړې بودیجې د نشتون له امله د مداخلو مقیاس او هغې‬ ‫عواقب محدود کړي‪.‬‬ ‫‪ 2‬کادر‪ :‬د ملي یووالي دولت د سولې لپاره د کارموندنې طرحه د وځګارۍ له بحران سره د مقابلې په هدف په الره اچولې ده‬ ‫د سولې لپاره د کارموندې طرح‪ :‬د یوې اغیزناکې شغلي برنامې له الرې د یوې اغیزمنې برنامې په الره اچول د ‪ 24‬تر‪ 30‬میاشتو لپاره ترڅو لنډ‬ ‫مهاله کاري زمینې ځوان نسل ته په ښارونو او کلیو کې برابرې شي‪.‬‬ ‫‪ .1‬بې وځله او زیانمنیدونکې کورنۍ‬ ‫د موخې الندې ډله‬ ‫‪ .2‬کار لټونکي‬ ‫‪ .3‬جګړه ځپلې ډلې‬ ‫‪ .4‬عودت کوونکي او بی ځایه شوي کورنۍ‬ ‫‪ .1‬د کرهنیزو زیربناو بیا رغونه‪ :‬د سیمه ایزه پراختیا شورا ګانو ته د کرهنیزو بنسټونو په تیره بیا د اوبو لګونې‬ ‫او د ځمکې په هوارولو کې د مرستو ترسره کول‪ .‬د شاوخوا ‪ 000،15‬کلیو د پوښښ لپاره په حدود د ‪350‬‬ ‫وړاندیز‬ ‫میلیون ډالرو ته په تخمینې توګه اړتیا لیدل کیږی‪.‬‬ ‫‪ .2‬ښاري بیارغونه او صفایي‪ :‬د برنامو د تطبیق په موخه ښاري کمیټو ته په بې وځله او شاته پاتې سیمو کې د‬ ‫صفایي‪ ،‬او بو ایستنې او د سیمو بیا زرغونتیا لپاره د مالي مرستو اختصاص ترڅو بې وځله کاري ځواک په‬ ‫دغه شان سیمو کې به کار واچول سي‪ .‬د دغې برخې لګښت په حدود د ‪ 200‬میلیون ډالره تخمین شوي دی‪.‬‬ ‫‪ .3‬د ښار د څنډو تقویه‪ :‬د ملکي ساتنې لپاره د یوې داسې ډلې رامینځته کونه چې دندې یی‪ :‬د ونو غرص‪ ،‬د‬ ‫پارکونو جوړونه او د افغانستان د لویو ښارونو د غرونو په سر د ګزمو او څار مسولیت ولري‪ .‬دغه برخه کې‬ ‫به یو زیات شمیر ځوانان په کار وګمارل شي‪ .‬د پروژې تخمین ‪ 80‬میلیون ډالره شوی‪.‬‬ ‫‪ .4‬د کوچنیو پورونو آسانتیا هغو میرمنو ته چې د کورنۍ واګې په غاړه لري ‪ :‬هغو میرمنو ته چې د خپلو کورنیو‬ ‫واګې په غاړه لري په عمومي زیربنایي برخو کې د کار زمینې ورکول کیږي‪ .‬له هغو محصوالتو څخه چې‬ ‫دغه میرمنې یی تولید کوي‪ ،‬د دولتي تدارکاتو په لومړیتوب کې به ځای ورکړل شي‪ .‬د دغې برخې لپاره ‪50‬‬ ‫میلیون ډالره تخمین شويدي‪.‬‬ ‫‪ .5‬د استوګنځای مالي تامین‪ :‬د دغې برنامې هدف دا دې چې هیواد ته عودت کوونکو او بې ځایه شویو ته په‬ ‫حدود د ‪ 200 ،000‬واحده ارزان بیه استوګنځایونه ودان شي‪ .‬د دغې پروژې د لګښټ یوه برخه د غیر سنتي‬ ‫تمویل کوونکو لخوا تامین کیږي‪ .‬ټولټال لګښت یی ‪ 500‬میلیون ډالره تخمین شوي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪15‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫د ودې او خوار ځواکۍ سره د مبارزې لپاره د نقدو پیسو انتقال ‪ :‬دغه برنامه د یو شمیر نقدو پیسو او د اړینو‬ ‫‪.6‬‬ ‫خوراکی توکو د یو کوپون ( په ښاري سیمو کې) دې‪ ،‬چې په ړنا کې به یی هغه شمیر ماشومانو ته چې په‬ ‫خوار ځواکي او لږې ودې باندې اخته دي‪ ،‬مرستې وشي‪ .‬د دغې برخې لګښت تر اوسه ندي شوي‪.‬‬ ‫‪ .7‬د ملکي خدمتونو بیارغونه‪ :‬په دغې برنامه کې دولت له نړیوالو متخصصینو سره یو ځای کار کوي ترڅو هغه‬ ‫شمیر کارکوونکي چې کاري کمزورتیاوې لري تشخیص سي او تازه کارکوونکو سره د مسلکي زده کړو په‬ ‫برخه کې مرسته وکړي‪ .‬د اړتیا وړ بودیجه دغه پروګرام ته ندی ټاکل شوې‪.‬‬ ‫‪ .8‬بیرته راغلیو کډوالو او د هغوی استقرار ته د مرستې په موخه د کوپون سیستم‪ :‬په دغې برنامه کې بیرته‬ ‫راغلیو کډوالو ته یو کوپون سپارل کیږی چې د هغوی د استوګنې ښار‪ /‬والیت د کلیو پراختیا د شورا لخوا یی‬ ‫لومړۍ تایید کیږی‪ .‬هر یو تن بیرته را ګرځیدلي کډوال ته به ‪ 200‬ډالره بودیجه ځانګړۍ شي‪.‬‬ ‫لومړۍ ګام‪ :‬د شته برنامو د مقیاس زیاتوالۍ چې د کارموندنې پوتانسیل لري‬ ‫تطبیقی پروسه‬ ‫دویم ګام‪ :‬د جاري پروژو له ستونزو سره مقابله‬ ‫دریم ګام‪ :‬د وجهي صندوق په برنام کې کې د مالي سرچینو همغږي‬ ‫څلورم ګام‪ :‬دوه تر درې برنامو ته لومړیتوب ورکونه‬ ‫دغه معلومات د مالیې وزارت له وروستي راپور څخه چې د سولې برنامه د کارموندنې لپاره د ‪ 1394‬کال د غبرګوليپه میاشت کې خپور شوې‪،‬‬ ‫ترالسه شوي‪ .‬کره لګښټونه او اجراییوی تفصیل په راتلونکو میاشتو کې ترالسه کیږي‪.‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د سولې برنامه د کارموندې لپاره‪ ،‬د مالیې وزارت راپورـ د ‪ 1394‬عبرګولۍ‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪16‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ج‪ .‬د تمرکز څانګه‪ :‬د افغانستان بالقوه عواید‬ ‫وروسته له هغه چې په ‪ 1380‬کال کې په افغانستان کې نوۍ حکومت رامینځته شو او جګړه پای ته‬ ‫ورسیدله‪ ،‬د افغانستان د کورني عوایدو کچه د ناخالصه کورني تولید به تناسب څلور برابره زیاتوالۍ‬ ‫موندلۍ دی‪ .‬دغه پرمختګونه په عمده توګه د مالیاتو قانون په برخه کې د پرمختګ او د ګمرکونو د‬ ‫عوایدو د مدیریت په برخه کې د مجهز سیستمونو د هڅو به پایله کې رامینځته شوي دی‪ .‬په دې سره‬ ‫سره‪ ،‬اوس هم افغانستان د عوایدو د کچې له اړخه د سویليآسیا‪ ،‬مرکزي آسیا او د نړۍ د شاته پاتې‬ ‫هیوادونو په کتار کې خورا وروسته پاتې ده‪ .‬د دولت د لګښټونو او د اقتصادي پراختیا لپاره د اړتیا وړ‬ ‫مالي سرچینو د تامین لپاره اوس هم کورني عواید بسنه نکوي‪ .‬بهرنیو مرستو ته د تمې کمیدنه د عوایدو‬ ‫د ټولولو لپاره یو شمیر پراخو او همغږو کړنو ته اړتیا لیدل کیږي‪ .‬خو دا پوښتنه را والړه کیږي چې‬ ‫دولت د کومې اندازې عوایدو د ټولولو تمه لري؟ د زیاتې کچې عوایدو د ټولولو په موخه د مالیاتو د‬ ‫پالیسي د ښه والي لپاره څومره زمینه برابره ده؟‬ ‫‪ 18‬شکل‪ :‬د عوایدو د غوره زیاتوالي سربیره‪ ،‬افغانستان اوس هم د سویلي آسیا‪ ،‬مرکزي آسیا او شاته پاتې هیوادونو په مینځ کې تر ټولو لږ‬ ‫عواید لري‬ ‫ب‪ .‬په افغانستان او څو نورو هیوادونو کې عواید‪ ،‬مینځ مهال ‪،2012-2008‬‬ ‫الف‪ .‬په افغانستان کې د عوایدو ټولول‪1394-1382 ،‬‬ ‫د د نا خالصه کورني تولید د سلنې په بنسټ‬ ‫برحسب میلیارد افغانی (محور چپ)‬ ‫عواید دولت مرکزی‬ ‫عواید دولت عمومی‬ ‫برحسب فیصدی تولید ناخالص داخلی (محور راست)‬ ‫‪140‬‬ ‫‪14.0‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫کینیا‬ ‫ترکمنستان‬ ‫الیبریا‬ ‫پاکستان‬ ‫هند‬ ‫ازبکستان‬ ‫نیپال‬ ‫تاجکستان‬ ‫قرغزستان‬ ‫بنگله دیش‬ ‫بورکینا فاسو‬ ‫اتیوپیا‬ ‫افغانستان‬ ‫سری النکا‬ ‫یوگاندا‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫سرچینه‪ :‬د افغانستان د مالیی وزارت‪ ،‬د نړیوال پراختیایي شاخصونه (نړیوال بانک) او د دولت مالي شمیرې ( د پیسو نړیوال صندوق)‬ ‫بیالبیل هیوادونه د متفاوت اندازه عوایدو خاوندان دي او د عوایدو په ټولولو کې چارچلندونه هم‬ ‫متفاوت وي‪ .‬دغه تفاوتونه د بیالبیلو جغرافیایي سیمو او د یوې سیمې او بلې سیمې ترمینځ توپیر لري‪.‬‬ ‫تحلیلي معلومات دا په ډاګه کوي چې د عوایدو ټولول د اقتصادي مشخصاتو او همدا راز د هیوادونو د‬ ‫نفوس او اداري توپیرونو له مخې ټاکل کیږي‪ .‬د ساري په توګه‪ :‬هغه هیوادونه چې په نا خالصه کورني‬ ‫تولید کې یی د کرهنې سکتور ونډه ډیره ده‪ ،‬لږ اندازه عواید را ټولوي‪ ،‬ځکه چې په هماغه اندازه د‬ ‫وارداتو کچه‪ ،‬د اقتصاد د آزاد والي اندازه‪ ،‬د صنایعو پراختیا‪ ،‬د مالي او بانکي سکتور پراختیا‪ ،‬د‬ ‫کانونو د سکتور اندازه‪ ،‬د اقتصاد د خپلواکي اندازه ‪ ،4‬د ښاراوسیدنې ژوند‪ ،‬دا ټول الملونه د یو هیواد د‬ ‫عوایدو د کچې په ټاکنې کې ونډه لري‪ .‬په آخر کې د اداري بنسټونو کیفیت هم ستره ونډه لرلۍ سي‪ ،‬هم‬ ‫د عوایدو د ادارو د اغیزمنتیا په ټاکنه کې او هم د مالیه ورکونې د کچې په رعایت کولو کې‪ ،‬ځکه چې‬ ‫کمزوري او په فساد اخته هیوادونه د قانون د تطبیق او د عوایدو د ټولولو په برخه کې له ستونزو سره‬ ‫مخامخ وي‪.‬‬ ‫عواید بالقوه یک کشور را میتوان بر اساس مقایسه با دیگر کشورها‪ ،‬با درنظرداشت تفاوتها در د دغه‬ ‫د راپور لیکواالنو د افغانستان د بالقوه عوایدو د تخمین لپاره له دغه چارچلند څخه په ګټه پورته کونې له‬ ‫د اړ کسانو( هغه کسان چې د کار لپاره چمتو ندی) نسبت د مولد یا فعالو کسانو ( فعال کاری ځواک ) باندې بلل‬ ‫‪4‬‬ ‫کیږی‪.‬دغه تناسب د یو هیواد پر فعال او مولد نفوس باندې د غیر مولد او یا غیر فعال نفوس فشار بلل کیږی‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪17‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ 2000‬څخه تر ‪ 2012‬کال پورې د ‪ 108‬هیوادونو له معلوماتو او شمیرنو څخه څیړنه او ارزونه کړې‪.‬‬ ‫د افغانستان بالقوه عواید د اقتصاد د ارزونې له یو موډل څخه محاسبه شوي چې په هغه کې د عوایدو‬ ‫نسبت پر نا خالصه کورني تولید باندې د یو اړ متحول په توګه‪ ،‬او نور متحولین لکه سرانه عاید‪ ،‬د‬ ‫کرهنې ونډه‪ ،‬د صنایعو ونډه‪ ،‬د وارداتو کچه‪ ،‬د بانکداری او مالي پراختیا کچه‪ ،‬له تیلو او کانونو څخه‬ ‫ګټه‪ ،‬سني مالحظات‪ ،‬د فساد د کنترول شاخص ( د نړی د حکومتوالۍ له شاخصونو)‪ ،‬د تعرفې مینځنۍ‬ ‫بیه‪ ،‬په عوایدو باندې د مالیې وروستۍ بیه‪ ،‬په دغه موډل کې د رګرسیون د توضیحي متحولینو په توګه‬ ‫شامل دي‪.‬‬ ‫‪ 3‬کادر‪ :‬د بالقوه عوایدو تعریف او اندازه نیونه‬ ‫د یو هیواد د عوایدو د تګالرې اندازه نیونه په مطلق او نسبی مقیاس کې ترسره کیږي‪ .‬په مطلق مفهوم کې‪ ،‬د حقیقي عوایدو نسبت په نا‬ ‫خالصه کرني تولید باندې ( چې عملي هڅه هم ورته ویل کیږي) د عوایدو تر ټولو غوره شاخص ده‪.‬‬ ‫اما په نسبي مفهوم کې‪ ،‬د عوایدو د اندازه نیونې تګالره د بالقوه عوایدو د تناسب له مخې ترسره کیږي‪ « .‬بالقوه عواید» یا « د مالیې اخیستنې‬ ‫وړتیا » د هغه کچې عوایدو اندازه ده چې یو هیواد باید خپل د اقتصادي‪ ،‬اداري او د وګړو د نفوس د خصوصیاتو له مخې را ټول کړي‪ .‬له همدې‬ ‫مخې د نسبي عوایدو هڅې د حقیقي او بالقوه عوایدو ترمینځ د نسبت له مخې تعریف کیږي‪.‬‬ ‫په اقتصادي مطالعاتو کې د بالقوه عوایدو « اقتصادي » او « قانوني » ترمینځ توپیر موجود دی‪ .‬بالقوه اقتصادي عواید عبارت له هغه اندازه‬ ‫عوایدو څخه دي چې یو هیواد کولۍ سي د خپلې اقتصادي وړتیا له مخې یی را ټول کړی‪ ،‬په داسې حال کې چې بالقوه اقتصادي عواید عبارت له‬ ‫هغه اندازه عوایدو څخه دي چې د شته مالیاتي رژیم الندې را ټولیږي‪.‬‬ ‫عموما ً د بالقوه اقتصادي عوایدو او حقیقي عوایدو ترمینځ توپیر ته د عوایدو فضا خطاب کیږي‪ ،‬او د بالقوه قانوني عوایدو او حقیقي عوایدو‬ ‫ترمینځ توپیر ته حقیقي تشه وایي‪.‬‬ ‫څیړنې دا په ډاګه کوي چې‬ ‫‪ 19‬شکل‪ :‬افغانستان د ‪ 1388‬او ‪ 1390‬کلونو ترمینځ د خپل بالقوه‬ ‫افغانستان د خپلې ذاتي اقتصادي‬ ‫ظرفیت نږدۍ عواید ټول کړل‪ ،‬خو وروسته له هغه‪ ،‬په لږه اندازه یی‬ ‫ټولوي‬ ‫وړتیا پر بنسټ دا توان لري چې‬ ‫(د نا خالصه کورني تولید سلنه)‬ ‫د نا خالصه کورني تولید ‪17‬‬ ‫سلنې په اندازه‪ ،‬عواید ترالسه‬ ‫فضای عواید‬ ‫شگاف عواید‬ ‫کړي ( بالقوه اقتصادي عواید)‪.‬‬ ‫عواید بالقوه اقتصادی‬ ‫عواید بالقوه قانونی‬ ‫دا په دې مانا دې چې افغانستان‬ ‫‪18‬‬ ‫د نا خالصه کورنی تولید د ‪7‬‬ ‫‪16‬‬ ‫عواید واقعی‬ ‫عوایدو‬ ‫سلنې په حدود کې د‬ ‫‪14‬‬ ‫کچه‬ ‫دغه‬ ‫کورنۍ فضا لري‪ ،‬چې‬ ‫‪12‬‬ ‫مالیې‬ ‫د‬ ‫عواید کیدلۍ شي‬ ‫‪10‬‬ ‫په‬ ‫کونې‬ ‫سپارنې د رعایت‬ ‫‪8‬‬ ‫کې‬ ‫پالیسۍ‬ ‫مالیاتي‬ ‫تشویق او په‬ ‫‪6‬‬ ‫د ښه والي له امله نور هم لوړ‬ ‫‪4‬‬ ‫شي‪ .‬اما په مالیاتي رژیم کې‬ ‫‪2‬‬ ‫پرته له بدلون څخه‪ ،‬افغانستان‬ ‫‪0‬‬ ‫یوازې کولۍ شي چې په حدود د‬ ‫‪ 14‬سلنې د نا خالصه کورني‬ ‫تولید‪ ،‬فقط د مالیه ورکونې د‬ ‫سرچینه‪ :‬د بانک د کارکوونکو تحلیل‬ ‫رعایت په چارو کې د غوره‬ ‫مدیریت له امله عواید ټول کړي‬ ‫( بالقوه قانوني عواید)‪ .‬له دې امله‪ ،‬د دغه تحلیل په ړنا کې د عواید کچه د نا خالصه کورني تولید ‪5‬‬ ‫سلنې په اندازه د مالیه ورکونې د نه رعایت کونې او د کمزورو تطبیقي چارو له امله له السه وځي‪.‬‬ ‫د افغانستان بالقوه عواید د کلونو په ترڅ کې تحول کړۍ دې‪ .‬هماغه څیر چې په ‪ 19‬شکل کې وکتل‬ ‫شول‪ ،‬د‪ 1382‬څخه تر ‪ 1390‬کلونو پورې د عوایدو له زیاتوالي سره جوخت د عوایدو فضا وړوکې‬ ‫شوې ده‪ .‬دا په دې مانا دې چې دولت له ډیرو فرصتونو څخه د عوایدو په ټولولو کې ګټه اخیستې ده‪.‬‬ ‫خو له دغه کلونو څخه وروسته‪ ،‬د عوایدو تشه او فضا ډیره پراختیا پیدا کړې ده‪ .‬یو شمیر الملونه کیدلۍ‬ ‫شي چې دغه پراختیا په تفصیلی توګه تشریح کړي‪ ،‬په دې لړ کې د مالیه ورکونې د رعایت‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪18‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫کمزورتیا‪،‬چې ممکن د امنیتي مسولیتونو د لیږد په مرحله کې د حکومتولۍ د کمزوري کیدلو له امله‬ ‫رامینځ ته شوي‪ ،‬په ګوته شي‪.‬‬ ‫د عوایدو د فضا د تشې د ډکولو لپاره‪ ،‬څه باید ترسره شي؟‬ ‫د افغانستان د عوایدو په اداري مدیریت کې ځینې نیمګړتیاوې د دې المل شوي چې د عوایدو د همغږي‬ ‫کونې پروسه له ستونزو سره مخامخ شي‪ .‬دغه نیمګړتیاوې د مالیاتي بنسټ د کوچنۍ والۍ څخه نیولې‬ ‫تر د مالیه ورکونې د رعایت ټیټه کچه‪ ،‬د مالي مدیریت په زمینه کې کمزورې وړتیاوې‪ ،‬او ډیر شمیر‬ ‫مالیاتي معافیتونه په خپل ځان کې رانغاړي‪ .‬دغه موارد د اداري بنسټونو د کمزورو وړتیاو په پایله کې‬ ‫نور هم پراخیږي‪ .‬د عوایدو د همغږي کولو لپاره یو شمیر اقدامونه کیدلۍ شي چې ترسره شي‪ ،‬چې‬ ‫کیدای سي الندې موضوع ګانې پکښې د مکث وړ وي‪:‬‬ ‫د مالیاتي بنسټ د پراختیا په موخه د ارزښت د زیاتولو مالیې (‪ )VAT‬رامینځته کول‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫ارزونې او تحلیلونه دا په ډاګه کوي چې یوازې د ‪ 10‬سلنې د ارزښت زیاتوالي مالیې په‬ ‫وضع کولو باندې به په لومړي کال کې تر ‪ 350‬میلیون امریکایي ډالرو پورې عواید تامین‬ ‫شی‪ .‬وړاندوینه کیږي دغه کچه به تر ‪ 2030‬کاله پورې ‪ 1.۶‬میلیارد ډالرو ته چې د نا‬ ‫خالصه کورني تولید ‪ 2.8‬سلنه کیږي‪ ،‬زیاتوالۍ ومومي‪ .‬ټاکل شوې وه چې په ‪ 2014‬کال‬ ‫کې د ارزښت د زیاتوالي مالیه ترسره شوې وی‪ ،‬خو تر ننه پورې پکښې ځنډ راغلۍ‪.‬‬ ‫د عوایدو د ټولولو په موخه د مالي مدیریت د اصالحاتو تطبیق‪ :‬د افغانستان د عوایدو اداره‬ ‫‪‬‬ ‫د عوایدو د ټولولو په هدف د یو لړ اصالحاتو په عملي کولو باندې پیل کړۍ‪ ،‬چې دغه‬ ‫اصالحات د مالیاتو د فورمونو تنظیم او د هغوی الکترونیکي سپارنه‪ ،‬د څارنې او تفتیش د‬ ‫کړنو ښه والۍ‪ ،‬د راپور ورکونې او د مالیه ورکوونکو څانګو د خدمتونو معیاري کونه‪ ،‬د‬ ‫معلوماتي تکنالوژی زیربناو او د بشری ځواک مجهز کول په بر کې نیسي‪.‬‬ ‫په مینځ مهال کې په پام کې دي ترڅو یو لړ اقدامونه لکه‪ :‬د پالزمینې د عوایدو د عمومي‬ ‫‪‬‬ ‫ریاست او والیتي دفترونو ادغام د عوایدو په یوه ملي اداره کې‪ ،‬د عوایدو د ملي ریاست د‬ ‫چارو هر اړخیز سازمان ورکونه او سمون‪ ،‬او بودیجې د تخصیص او بشري ځواک په برخو‬ ‫کې دغې ادارې ته د نیمه خپلواکې ادارې د صالحیتونو تفویض کیدلۍ شي چې دغې ادارې د‬ ‫مدیریت اغیزمنتیا زیاته کړي‪.‬‬ ‫د افغانستان د ګمرکونو ادارې د عملیاتي چارو سمون‪ :‬که څه هم په تیرو کلونو کې د‬ ‫‪‬‬ ‫ګمرکونو په برخه کې په پراخه توګه السته راوړنې زیاتې دي‪ ،‬خو یو شمیر الملونه لکه‪ :‬د‬ ‫ګمرکونو د محدود شمیر زیربناو‪ ،‬د پولو په اداره کولو کې ستونزې‪ ،‬د ګمرکونو کمزورې‬ ‫وړتیاوې‪ ،‬او د سیاسي اقتصاد عوامل باعث شوی چې د عوایدو په ټولو او انسجام کې د‬ ‫افغانستان د ګمرکونو بالقوه ظرفیتونه محدود کړي‪ .‬د مدیریت په زمینه کې پرمختګونه‪،‬‬ ‫اظهار لیکونو ته پاملرنه‪ ،‬د ارزونې او خطراتو مدیریت کولۍ شي چې د دغې برخې بالقوه‬ ‫وړتیاوې پیاوړې کړي‪ .‬د ګمرکونو د عملیاتي تګالرو په برخه کې سمون کولۍ شي چې د‬ ‫مالیه ورکونې د رعایت تشه او د عوایدو تشه د عوایدو د کچې په لوړولو او د هڅو د همغږي‬ ‫له امله‪ ،‬کوچنې کړي‪ .‬په لنډ مهال کې‪ ،‬د افغانستان د ګمرکونو اداره د خطرونو د چوکاټ په‬ ‫رامینځته کولو سره د عوایدو د ټولولو‪ ،‬د سوداګرۍ آسانتیاوې او د قانون د تطبیق په برخه‬ ‫کې توازن رامینځته او خپل فعالیتونه نور هم معیاري کړي‪.‬‬ ‫له پتانسیل هاخوا ته‬ ‫افغانستان اوږد مهاله مالي اړتیاو ته په کتنې‪ ،‬داسې څرګندیږي چې بالقوه عواید چې د نا خالصه کورني‬ ‫تولید ‪ 17‬سلنه رانغاړي‪ ،‬خورا لږ او د بیالبیلو لګښټونو لپاره بسنه نکوي‪ .‬په ‪ 1393‬مالي کال کې د‬ ‫دولت ټولټال لګښتونه د نا خالصه کورني تولید ‪ 26‬سلنه شاوخوا کې وو‪ ،‬او وړاندوینه کیږي چې دغه‬ ‫کچه تر ‪ 1399‬کال پورې د نا خالصه کورني تولید ‪ 36‬سلنې ته زیاتوالۍ ومومي‪ .‬دغه شمیر د بالقوه‬ ‫عوایدو له ارزښت څخه به دوه برابره زیات وي‪ .‬د بالقوه عوایدو او لګښټونو ترمینځ تشه د دې حقیقت‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪19‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ښکارندویي کوي چې خورا لوړ لګښټونه د امنیتي سکتور‪ ،‬اقتصادي برخو‪ ،‬د نفوس زیاتوالۍ او په‬ ‫اقتصادي برخو کې د ادارو اصالحاتو لپاره اړین دي چې بالقوه عواید را محدود کوي‪.‬د ساري په توګه‬ ‫افغانستان په هر اړخیزه توګه د کرهنې له سکتور سره تړاو لري‪ ،‬هغه سکتور چې د مالیه اخیستنې‬ ‫معاملې پکښې محدود دي او د مالیه ورکونې د رعایت تطبیق پکښې ستونزمنه پروسه ده‪ ،‬په داسې حال‬ ‫کې چې دغه هیواد یو داسې صنعتي سکتور چې مالیه اخیستنې ته چمتو وي تر ننه ندې رامینځ ته کړۍ‪.‬‬ ‫په همدې ترتیب‪ ،‬له سني اړخه افغانستان یو له هغو پینځو غوره هیوادونو څخه بلل کیږي چې د غیر‬ ‫فعالیو وګړو شمیر یی په اقتصاد کې د فعالو وګړو له شمیر سره برابروالۍ لري‪ .‬د غیر فعالو وګړو (‬ ‫هغه کسان چې په فعاله کاري ځواک کې برخه نلری) د سني تړاو نسبت‪ ،‬پر فعال او مولدو وګړو ( چې‬ ‫په کاري ځواک کې شامل کسان بلل کیږي) باندې دی‪ ،‬چې دغه تناسب د دې ښکارندویي کوي چې د‬ ‫هیواد د نفوس په فعالو وګړو باندې د غیر فعالو وګړو فشار په دوام داره بڼه موجود دی‪ .‬په افغانستان‬ ‫کې د دغه شان نفوس جوړښت له امله د اقتصادي فعالیتونو کچه ټیټه ده او د مالیه اخیستنې عوایدو کچه‬ ‫هم لږ پاتې ده‪ .‬له همدې کبله اړینه دی‪ ،‬ترڅو د نا خالصه کورني تولید ‪ 17‬سلنې څخه د ال زیاتو عوایدو‬ ‫را ټولولو لپاره یوه هر اړخیزه همغږي او همکاري رامینځ ته شي تر هغه چې اقتصادي سرچینې ځان‬ ‫بربنډ کړي‪ ،‬او په دې توګه د زیاتو عوایدو د تشخیص لپاره زمینه برابره شي‪.‬‬ ‫د افغانستان د بالقوه عوایدو د سمون په برخه کې دوه عمده بنسټیز بدلونونه د دغې برخې لرلید ښه په‬ ‫ډاګه کوي‪ .‬لومړی‪ ،‬د زنځیري ارزښت پراختیا کیدلۍ سي چې د عوایدو لپاره زیاتې شونتیاوې رامینځته‬ ‫کړي‪ .‬په هغو هیوادونو کې چې د فعالو شرکتونو ونډه د زنځیري ارزښت په لوړو پوړونو کې ځاي‬ ‫لري‪ ،‬په ځانګړې توګه یی د مالیه اخیستنې معاملو کچه هم لوړه وي‪ ،‬او د اقتصادي اغیزمنتیا ( چې د‬ ‫خرڅالو‪ ،‬تنخواو او مفاد له اړخه د زیاتو عوایدو د ټولولو امکانات پکښی زیات وی) کچه یی هم په‬ ‫ترتیب سره لوړه پاتې کیږي‪ .‬د دغه شان شرکتونو شمیر په رسمي سکتور کې ( د لوړ مالیاتي بنسټ)‬ ‫هم په پراخه اندازه زیات وي‪ .‬په افغانستان کې په دغې برخه کې پرمختګ کولۍ چې د کرهنیزو‬ ‫صنایعو په برخه کې لکه د اوبو تولید‪ /‬د میوو جوس‪ ،‬د خوراکي صنایعو د تولید او د غالیو صنعت کې‬ ‫پیل شي‪ .‬د دغو صنایعو پراختیا کیدلۍ شي چې لومړنۍ کرهنیزه محصوالت د زنځیریزه ارزښت په‬ ‫لوړو محصوالتو بدل کړي‪.‬‬ ‫دویم‪ ،‬په افغانستان کې د کانونو او منرالونو د پراخو سرچینو په موجودیت سره‪ ،‬باید یو لړ اقدامونه په‬ ‫عملي سي چې د هغو په بنسټ د استخراجي صنایعو او کانونو سکتور محتول او پراختیا ترالسه کړی‪ .‬د‬ ‫یو مناسب مقرراتي او اړوندې پالیسۍ چوکاټ په شتون کې‪ ،‬د کانونو د سکتور په پراختیا سره کیدلۍ‬ ‫شي چې د حق االمتیازونو او مالیاتو له اړخه په پراخه کچه عواید ترالسه شي‪ ،‬او همدا راز په دغه‬ ‫سکتور کې فعالیتونو له امله یو شمیر نور سکتورنو لکه ساختماني‪ /‬ودانیز او خدماتو سکتور ته هم د‬ ‫پراختیا او فعالیت زمینې برابرې شي‪.‬‬ ‫سربیره په دې‪ ،‬که څه هم چې افغانستان په اوږد مهال کې د عوایدو د زیاتوالي له اړخه له یو مثبت لرلید‬ ‫څخه برخمن دې‪ ،‬خو رښتینې به نوي که چیرې دا تمه ولرو چې عواید به د لګښتنو له عمومې کچې (‬ ‫چې ټاکل شوې د نا خالصه کورني تولید ‪ 36‬سلنې ته ورسیږی) ته ورسیږي‪ ،‬حتی که دغه پتانسیل په‬ ‫ټولو سکتورنو کې هم ترالسه شي‪ .‬له دې کبله‪ ،‬دا ډیر مهم دی چې دولت نه یوازې د عوایدو په سمون‪،‬‬ ‫بلکه د لګښټونو په مدغم کولو‪ ،‬په تیره بیا په امنیتي سکترو کې تمرکز وکړي‪ .‬د دغه هدف له لیارې‬ ‫ثبات ته السرسې یوه مهمه ستونزه بلل کیږي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪20‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫ضمیمه‪ :‬په افغنستان کې د نړیوال بانک ډلې برنامه‬ ‫په افغانستان کې د نړیوال بانک ډلې د ‪ 2012‬تر ‪ 2014‬کلونو برنامه « د موقت استراتیژیک سند » (‪ )Interim Strategy Note‬په ړنا‬ ‫‪.1‬‬ ‫کې پر مخ بیول ک یږي‪ ،‬چې په دریو موضوع ګانو متمرکز دی‪( :‬الف) د بنسټونو د مشروعیت او ظرفیت‪ /‬وړتیاو رامینځته کول؛ ( ب) د‬ ‫عادالنه خدمتونو وړاندې کول؛ (ج) په پراخه توګه وده او کارموندنه‪ .‬د افغانستان لپاره د نړیوال بانک د استراتیژي جوړونې بل بهیر چې‬ ‫« د هیواد د مشارکت چوکاټ » (‪ )Country Partnership Framework‬په نوم یادیږي اوس مهال په الره اچول شوۍ ‪ ،‬او « د هیواد د‬ ‫سیستمتیک تشخیص » (‪ )Systematic Country Diagnostic‬راپور چې په افغانستان کې د پراختیا په برخه کې ستونزې تشخیص کړي‬ ‫او له نوموړي چوکاټ سره مرسته کوي ترڅو چې ترتیب سي‪.‬‬ ‫له ‪ 2002‬کال راپدیخوا‪ ،‬د پراختیا نړیوال سازمان )‪ (International Development Association‬په ټولیز توګه ‪ 3.6‬میلیارد‬ ‫‪.2‬‬ ‫امریکایي ډالره یی په بسپنه توګه (‪ 86‬سلنه) او د بیا سپارل کیدونکو اعتباراتو په توګه (‪ 14‬سلنه) له افغانستان سره ژمنه کړې ده‪ .‬د ‪2016‬‬ ‫کال له مارچ میا شتې څخه راپدیخوا د بیارغونې او پراختیا په برخو کې اوه دیرش بیړنۍ پروژې او د بودیجې د تعاون د څلور عملیو لپاره‬ ‫ژمنې سپارل شوي دی‪ .‬له دې سربیره‪ ،‬د افغانستان د بیارغونې صندوق له ‪ 34‬مرسته کوونکو هیوادونو او سازمانونو څخه په حدود د ‪8.94‬‬ ‫میلیارد ډالره د دولت د عادي لګښټونو لپاره او ‪ 4.15‬میلیارد ډالره یی د پانګه اچونې برنامو لپاره ژمنې ترالسه کړي دي‪ .‬د ‪ 2016‬کال د‬ ‫فبرورۍ میاشتې تر پایه پورې‪ ،‬د ‪ TDP‬د فعاله برنامو ارزښټ ‪ 1.27‬میلیارد ډالره ولې‪ ،‬او افغانستان د بیارغونې صندوق د فعاله برنامو‬ ‫ارزښټ ‪ 2.8‬میلیارد امریکایي ډالرو ولې‪.‬‬ ‫دغه بانک همدا راز د افغانستان د بیارغونې صندوق د مدیریت چارې په غاړه لري چې په نړیوال بانک ډله کې د یو هیواد لپاره تر ټولو لوی‬ ‫‪.3‬‬ ‫مالتړیز صندوق دې چې د ګڼ شمیر مرسته کوونکو هیوادونو او نړیوالو سازمانونو لخوا یی مالي مالتړ کیږي‪ .‬د افغانستان د بیارغونې‬ ‫صندوق له افغانستان څخه خپل مالتړ د مالي تامین د یوې درې کلنې استراتیژۍ له مخې ترسره کوي‪ .‬د پراختیا نړیوال سازمان او د افغانستان د‬ ‫بیارغونې صندوق هر کال د افغانستان دولت ته تر ‪ 1‬میلیارد امریکایي ډالرو پورې بسپنه مالي مرسته سپاري ( د نړیوال پراختیایي بانک ونډه‬ ‫‪ 150‬میلیون ډالره او د افغانستان د بیارغونې د صندوق ونډه ‪ 800‬تر ‪ 900‬میلیون ډالر)‪ .‬د افغانستان د بیارغونې صندوق د وړاندوینې وړ‬ ‫مالي مرستو د تمویل لپاره یو مهم بنسټ دې چې د افغانستان لپاره پراختیایي بودیجه په پوره ړونتیا سره د افغانستان د دولت او د نړیوالې ټولنې‬ ‫ترمینځ د اقتصادي پالیسۍ د خبرو اترو له لیارې‪ ،‬تامین کوي‪.‬‬ ‫په ‪ 2016‬مالي کال کې‪ ،‬د نړیوال بانک مدیره پالوي د ‪ 250‬میلیون امریکایي ډالرو په ارزښت « د هندوکش غرونو د ځمکني اتصال پروژه »‬ ‫‪.4‬‬ ‫او د سوداګرۍ د آسانتیاو او ګمرکونو د اصالحاتو پروژه یی د ‪ 21.5‬میلیون دالرو په ارزښت منظور کړې‪ .‬د افغانستان د بیارغونې صندوق‬ ‫درې تازه پروژې هم تایید کړي‪ ،‬له دې جملې څخه د نغلو د اوبو بند د بیارغونې لپاره ‪ 83‬میلیون امریکایی ډالر‪ ،‬د بریښنا له شرکت سره د ‪6‬‬ ‫میلیون ډالرو تخنیکي مرستو‪ ،‬د لوړو زده کړو د پراختیا برنامې سره د ‪ 50‬میلیون ډالرو په ارزښټ‪ ،‬بلل کیږي‪ .‬د موجوده پروژو لپاره د مالي‬ ‫سرچینو زیاتوالۍ چې عبارت له‪ :‬د عامه مالي مدیریت لپاره د ‪ 41‬میلیون ډالرو اختصاص ورکونه او په کرونده کې د اوبو د تنظیم پروژې‬ ‫لپاره د ‪ 45‬میلیون ډالرو ځانګړنه بلل کیږي‪ .‬د ‪ 2016‬کال د مارچ له ‪27‬مې څخه‪ ،‬د افغانستان د بیارغونې صندوق لخوا د روان مالي کال لپاره‬ ‫« د عادي لګښټ له کړکې» څخه په حدود د ‪ 368‬میلیون امریکایي ډالره تادیه شوي دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک خپلو تحلیلونو او ارزونو ته دوام ورکړۍ او په پالیسې جوړونې باندې ټینګارکوي‪ .‬له پور ورکونې څخه سربیره د نړیوال بانک‬ ‫‪.5‬‬ ‫دغه کړنې د دغه بانک له نورو برنامو او پروژو څخه مالتړ کول‪ ،‬بلل کیږي‪ .‬دغه کړنې د افغانستان د دولت او نړیوالو کاري شریکانو د‬ ‫استراتیژیکو مطالباتو او پرمختګ په برخو کې د معلوماتو د ورکولو په برخه کې مهمه ونډه درلودلې ده‪ .‬په تیر مالي کال کې‪ ،‬د افغانستان د‬ ‫بیارغونې صندوق عامل پالوي « د برنامې مطالعه او تحلیل » تایید کړه چې موخه او مرام یی د دولت له لوري د اصالحاتو‪ ،‬پالیسۍ جوړونې‬ ‫او تصمیم نیونې څخه مالتړ وو‪ .‬دغې برنامې یو غوره فرصت له دولت‪ ،‬پوهنتونونو او سیمه ایزو تحقیقي موسسو سره د نوښټ لرونکو پیژند‬ ‫ګ لویانو په آسانه کولو کې ترسره کړه‪ .‬نړیوال بانک د دغې برنامې تر سیورې الندې د اقتصادي ودې په وړاندې د ستونزو او د نازک حالت د‬ ‫عوام لو د پوهاوي په هلکه یو شمیر تحلیلونه ترسره کړي دی‪ .‬د دغو مطالعو او تحلیلونه پایلې به د بروکسل په غونډه کې د نړی د لوړ پوړو‬ ‫چارواکو په حضور کې‪ ،‬وړاندې شي‪.‬‬ ‫د نړیوال مالی شرکت )‪ (International Finance Corporation‬پانګه اچونې په افغانستان کې له ‪ 2008‬کال راپدیخوا دوه برابرو‬ ‫‪.6‬‬ ‫زیاتې شوي‪ ،‬څرنګه چې له ‪ 58‬میلیون ډالرو څخه ‪ 135‬میلیون ډالرو ته اوچته شوي دي‪ .‬اوس مهال‪ ،‬د نړیوال مالي شرکت اړوندې پانګونې‬ ‫‪ 54‬میلیون ډالرو ته رسیږي چې یوه پانګه اچونه یی د مخابراتو په سکتور کې ( روشن مخابراتي کمپنۍ)‪ ،‬یوه پانګه اچونه یی د هوټل دارۍ په‬ ‫سکتور کې (‪ ،)TPS‬او دوه نورې پانګه اچونې یی په مالي بازار کې ( د کوچني پورونو لومړنۍ بانک او د افغانستان له نړیوال بانک ) عمال‬ ‫ترسره کړي دي‪ .‬د نړیوال مالي شرکت پانګه اچونې د بدلون له اړخه مثبته اغیز ( مالي سرچینو او پراختیا ته د السرسي له اړخه) درلودلي‪.‬‬ ‫دغه اغیزې کوچني مالي سرچینو ته د الس رسي په زیاتوالي او مخابراتو کې د لمس وړ دي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪21‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫نړیوال مالي شرکت ‪ TFC‬یو لړ مشورتي خدمات لکه‪ ،‬مالي سرچینو د السرسي‪ ،‬د کوچني او مینځنیو تشبثاتو (‪ )SMEs‬د ظرفیتونو لوړوالی‪،‬‬ ‫کروندګرۍ او بڼوالي او د پانګه اچونې د چاپیریال د اصالحاتو په برخه کې اړوندو کمپنیو‪ ،‬ادارو او سازمانونو ته وړاندې کوی‪ .‬اوس مهال د‬ ‫نړیوال مالي شرکت د خدماتو محور د پانګه ا چونې د چاپیریال د اصالحاتو په برخه کې د جوازونو د بهیر آسانتیا‪ ،‬د ودانیزو چارو لپاره د‬ ‫جواز اخیستنې آسانتیا او یو لړ نورو برخو کې چې په پایله کې د پانګه اچونې په وړاندې خنډونه را کم شي‪ ،‬متمرکز دی‪ .‬نړیوال مالي شرکت‬ ‫همدا راز « د افغانستان د روښانه کولو برنامه » هم پیل کړې چې موخه یی د بریښنا له شبکې څخه بهر د دغې انرژۍ پراختیا او د ‪ 180‬زرو‬ ‫کورنیو لپاره د لمریز‪ /‬سولر بریښنا سرچینو ته د السرسي آسانتیاو برابرول بلل کیږي‪ .‬له دې سربیره‪ ،‬نړیوال مالي شرکت د وچو او تازه‬ ‫میوو د صادراتو لپاره تخنیکي مرستې کوي ترڅو د نړیوالو مارکیټونو په معیارونو برابر بسته بندي او ترتیب شي‪ .‬همدا راز د محصوالتو په‬ ‫زنځیري ارزښت کې د کروندګرو او ممتازو شرکتونو شاملونه هم د دغه شرکت یو له کارنامو څخه بلل کیږي‪ .‬نړیوال مالي شرکت د پانګه‬ ‫اچونې د فرصتونو په لټه کې دې ترڅو له سیمه ایزو سازمانونو او ادارو سره په ګډه د خصوصي سکتور د پراختیا لپاره هڅې همغږي او‬ ‫آسانتیاوې رامینځته کړي‪ IFC .‬په افغانستان کې په تیره بیا د زیربناو په برخه کې‪ ،‬د مالي چارو‪ ،‬د کوچنیو پورونو په برابرولو‪ ،‬تولیدي‬ ‫صنایعو‪ ،‬د کرهنیزو محصوالتو د سوداګرۍ او د خدماتو په برخو کې مرستې کوي‪.‬‬ ‫د څو اړخیزو پانګه اچونو د تضمین سازمان (‪ )Multilateral Investment Guarantee Agency‬په افغانستان کې د ‪ 154‬میلیون‬ ‫‪.7‬‬ ‫ډالر و نا خالصه پانګونې باندې ژمنه ده‪ ،‬چې د فعالیت محور یی په مخابراتي او کرهنیزو صنایعو باندې تمرکز لری‪ .‬په ‪ 2013‬کال کې دغه‬ ‫سازمان « د جنګ له امله د ځپل شویو او ګړکیچنو هیوادونو برنامه » یی په الره واچوله چې د دغه سازمان پانګونه په افغانستان کې تشویق‬ ‫کوي‪ .‬نوموړۍ سازمان اوس مهال په افغانستان کې له درې پروژو څخه مالتړ کوی‪ ،‬چې یوه له دغو پروژو څخه په ګډه له نړیوال مالي شرکت‬ ‫سره د مخابراتو په سکتور ( د ‪ MIM‬مخابراتي شرکت له اپراتورونو څخه مالتړ) کې مالتړ کوی‪ .‬دوه نورې پروژې د لبنیاتو او کشمیرې د‬ ‫تولید او پروسس په برخه کې دي‪ ،‬چې خپل مالي او تخنیکي مرستې له ‪ MTIP‬څخه ترالسه کوي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪22‬‬ ‫د ‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقصتادي راپور‬ ‫د لومړۍ ضمیمې جدول‪ :‬منتخب اقتصادي شاخصونه‬ ‫‪1397‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫لومړني‬ ‫وړاندوینې‬ ‫تخمینونه‬ ‫د ملي عاید کچه‬ ‫‪1،440‬‬ ‫‪1،329‬‬ ‫‪1،241‬‬ ‫‪1،179‬‬ ‫‪1،151‬‬ ‫‪1،133‬‬ ‫‪1،061‬‬ ‫اسمي ناخالصه کورنۍ تولید (میلیارد افغانۍ)‪1/‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫‪18.3‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫اسمي ناخالصه کورنی تولید( په امریکایي میلیارد ډالرو)‪1/‬‬ ‫‪631‬‬ ‫‪623‬‬ ‫‪620‬‬ ‫‪624‬‬ ‫‪632‬‬ ‫‪643‬‬ ‫‪651‬‬ ‫سرانه عاید ( امریکایی ډالر)‬ ‫‪34.9‬‬ ‫‪34.2‬‬ ‫‪33.4‬‬ ‫‪32.5‬‬ ‫‪31.6‬‬ ‫‪30.7‬‬ ‫‪29.7‬‬ ‫نفوس (میلیون کسان)‬ ‫حقیقی اقتصاد (وده په سلنې)‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫د نا خالصه کورني تولید حقیقي وده‪1/‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-2.0‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪18.2‬‬ ‫کرهنه‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪-7.1‬‬ ‫‪-6.2‬‬ ‫‪-4.7‬‬ ‫‪-2.1‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫د تولید تشه (د بالقوه ناخالص کورني تولید سلنه)‬ ‫د نا خالصه کورني تولید ترتیب (سلنه)‬ ‫‪21.1‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪22.6‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪24.1‬‬ ‫‪24.6‬‬ ‫کرهنه‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪22.1‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪22.4‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪21.2‬‬ ‫‪21.8‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪56.7‬‬ ‫‪56.3‬‬ ‫‪55.7‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪54.2‬‬ ‫‪54.7‬‬ ‫‪53.5‬‬ ‫خدمات‬ ‫بیې‪ /‬قیمتونه ( ‪ ،%‬د ‪ 12‬میاشتني بدلون سلنه)‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-1.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫د مصرفي توکو د بیو تورم‪ /‬پړسوب (مینځ مهاله دوره)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-1.3‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫اصلی تورم (د تیل اوغله جاتو مینځ مهاله اوسط)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫د مصرفي توکو د بیو تورم (د پای دوره)‬ ‫بهرنۍ سکتور ( د نا خالصه کورني تولید ‪ ، %‬مګر دا چې بل شان لیکل شوي وي)‬ ‫‪740‬‬ ‫‪722‬‬ ‫‪712‬‬ ‫‪694‬‬ ‫‪783‬‬ ‫‪729‬‬ ‫‪640‬‬ ‫د توکو صادرات (امریکایي میلیون دالر) ‪2 /‬‬ ‫‪9،185‬‬ ‫‪8،520‬‬ ‫‪8،208‬‬ ‫‪8،074‬‬ ‫‪8،711‬‬ ‫‪9،244‬‬ ‫‪10،054‬‬ ‫د توکو واردات (امریکایي میلیون دالر) ‪3 /‬‬ ‫‪-41.3‬‬ ‫‪-40.6‬‬ ‫‪-41.1‬‬ ‫‪-38.4‬‬ ‫‪-39.6‬‬ ‫‪-41.6‬‬ ‫‪-45.8‬‬ ‫سوداګریز بیالنس‬ ‫‪45.6‬‬ ‫‪43.9‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪42.2‬‬ ‫‪43.5‬‬ ‫‪41.7‬‬ ‫‪47‬‬ ‫خالص جاري انتقاالت‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫د جاري حساب بیالنس‬ ‫‪7،800‬‬ ‫‪7،400‬‬ ‫‪7،150‬‬ ‫‪6،864‬‬ ‫‪7،360‬‬ ‫‪7،447‬‬ ‫‪6،771‬‬ ‫نا خالصه ارزي زیرمې (امریکایي میلیون دالر)‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫نا خالصه ارزی زیرمې (د وارداتو میاشت)‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫بهرني پورونه‪4/‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪61.4‬‬ ‫‪57.4‬‬ ‫‪55.4‬‬ ‫‪51.7‬‬ ‫د مبادلې بیه (افغانی‪ /‬امریکایی ډالر‪ ،‬مینځ مهاله دوره)‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪63.9‬‬ ‫‪58.1‬‬ ‫‪56.6‬‬ ‫‪52.1‬‬ ‫د مبادلې بیه (افغانی‪ /‬امریکایی ډالر‪ ،‬د دورې پای)‬ ‫‪114.3‬‬ ‫‪114.8‬‬ ‫‪115.7‬‬ ‫‪126.6‬‬ ‫‪121.1‬‬ ‫‪125.5‬‬ ‫‪127‬‬ ‫د حقیقي مبادلې بیه (لږوالۍ = د پیسو د ارزښټ استهالک)‬ ‫پولی او مالی شاخصونه ( د ناخالص کورني تولید ‪)%‬‬ ‫‪37.9‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪36.1‬‬ ‫‪35.2‬‬ ‫‪34.9‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪32‬‬ ‫زیات اندازه پیسې (‪)M2‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪18.6‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪17.8‬‬ ‫‪17.7‬‬ ‫‪17.6‬‬ ‫‪17.6‬‬ ‫د سپارښتنو مجموعه‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪71.5‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪70.2‬‬ ‫د ډالري سپارښټنو ونډه (‪)%‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫خصوصي سکتور ته پورونه‪ ،‬سوداګریز بانکونه‬ ‫‪34.9‬‬ ‫‪26.9‬‬ ‫‪23.3‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫‪23.7‬‬ ‫‪23‬‬ ‫د پور نسبت په سپارښتنې (‪)%‬‬ ‫یادښت‪:‬‬ ‫د‪ 1391‬کال په استثنا‪ ،‬پاتې نور کلونه د مالي کال په بنسټ یا د غبرګولي څخه تر لړم پورې‪ ،‬چې له میالدي کال سره مطابقت لري‪ ،‬محاسبه کیږي‬ ‫‪ /1‬د ملي محاسبو ارقام د تریاکو د ارزښت زیاتوالي حذف سره ترسره کیږي‬ ‫‪ /2‬په هیواد کې نا استوګنو وګړو ته د توکو د خرڅالو استثنا‬ ‫‪ /3‬غیر رسميسوداګرۍ یا تخمیني قاچاق‬ ‫‪ /4‬د پور د معافیت لپاره ژمنه ده که څه هم چې عملي شوي نوي؛ پرته د فدراتیفي روسیه له پور څخه‬ ‫سرچینې‪ :‬د مرکزي احصاییې اداره‪ ،‬مرکزي بانک‪ ،‬د نړی پراختیایي شاخصونه‪ ،‬د پیسو د نړیوال صندوق تخصیصونه او د بانک د کارکوونکو وړاندوینې‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪23‬‬ ‫د‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقصتادي راپور‬ ‫د دویمې ضمیمې جدول‪ :‬منتخب مالي شاخصونه‬ ‫‪1397‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫لومړني‬ ‫وړاندوینې‬ ‫تخمینونه‬ ‫په امریکایي میلیارد ډالرو مګر دا چې په بله بڼه بیان شوي وي‬ ‫‪167.1‬‬ ‫‪146.1‬‬ ‫‪133.4‬‬ ‫‪122.4‬‬ ‫‪100.1‬‬ ‫‪109.4‬‬ ‫‪108.9‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪79.2‬‬ ‫‪70.4‬‬ ‫‪64.5‬‬ ‫‪59.5‬‬ ‫‪51.8‬‬ ‫‪52.4‬‬ ‫‪51.7‬‬ ‫مالیاتی عواید‬ ‫‪46.1‬‬ ‫‪38.5‬‬ ‫‪33.5‬‬ ‫‪30.4‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫گمرکی عواید‬ ‫‪41.8‬‬ ‫‪37.2‬‬ ‫‪35.3‬‬ ‫‪32.4‬‬ ‫‪22.3‬‬ ‫‪28.7‬‬ ‫‪28.7‬‬ ‫غیرمالیاتی عواید‬ ‫‪302.5‬‬ ‫‪259.2‬‬ ‫‪221.9‬‬ ‫‪181.1‬‬ ‫‪180.7‬‬ ‫‪163‬‬ ‫‪137.8‬‬ ‫بسپنه مالي مرستې‬ ‫‪210.3‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪151.1‬‬ ‫‪123.7‬‬ ‫‪119.1‬‬ ‫‪105.2‬‬ ‫‪85.9‬‬ ‫اختیاری مرستې‬ ‫‪92.2‬‬ ‫‪81.1‬‬ ‫‪70.8‬‬ ‫‪57.4‬‬ ‫‪61.6‬‬ ‫‪57.8‬‬ ‫‪51.9‬‬ ‫غیراختیاری مرستې‬ ‫‪482.5‬‬ ‫‪418.5‬‬ ‫‪364.5‬‬ ‫‪318.8‬‬ ‫‪301‬‬ ‫‪278.3‬‬ ‫‪252.5‬‬ ‫د لګښټونو مجموعه‬ ‫‪360.1‬‬ ‫‪310.9‬‬ ‫‪268.2‬‬ ‫‪235.9‬‬ ‫‪228.3‬‬ ‫‪198‬‬ ‫‪181.1‬‬ ‫عادی لګښتونه‬ ‫‪229‬‬ ‫‪197.2‬‬ ‫‪167.6‬‬ ‫‪143.6‬‬ ‫‪137.4‬‬ ‫‪119.8‬‬ ‫‪106.6‬‬ ‫امنیتی‬ ‫‪131.1‬‬ ‫‪113.7‬‬ ‫‪100.6‬‬ ‫‪92.3‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪78.3‬‬ ‫‪74.5‬‬ ‫ملکی‬ ‫‪67.7‬‬ ‫‪62.4‬‬ ‫‪57.1‬‬ ‫‪54.5‬‬ ‫‪52.7‬‬ ‫‪47.9‬‬ ‫‪43.5‬‬ ‫تنخوا او اجوره‬ ‫‪27.4‬‬ ‫‪22.6‬‬ ‫‪19.1‬‬ ‫‪17.3‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫عملیات‪ ،‬ساتنې ا و مراقبت‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫پانګیزه لګښتونه‬ ‫‪26‬‬ ‫‪20.7‬‬ ‫‪18.6‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪19.2‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪9.8‬‬ ‫د ټولنیز حقوقو انتقاالت‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫د سود تادیات‬ ‫‪28.8‬‬ ‫‪25.2‬‬ ‫‪24.1‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫اختیاری پراختیایي لګښټونه‬ ‫‪93.6‬‬ ‫‪82.4‬‬ ‫‪72.3‬‬ ‫‪64.9‬‬ ‫‪62.8‬‬ ‫‪61.3‬‬ ‫‪51.4‬‬ ‫غیراختیاری پراختیایي لګښټونه‬ ‫‪-11.5‬‬ ‫‪-12.0‬‬ ‫‪-7.9‬‬ ‫‪-7.9‬‬ ‫‪-19.1‬‬ ‫‪-2.4‬‬ ‫‪-6.3‬‬ ‫اختیاری بیالنس (عادی ‪ +‬اختیاری پراختیایي)‬ ‫‪-12.9‬‬ ‫‪-13.2‬‬ ‫‪-9.3‬‬ ‫‪-15.3‬‬ ‫‪-20.2‬‬ ‫‪-6.0‬‬ ‫‪-5.8‬‬ ‫ټولیز بیالنس‬ ‫‪-315.5‬‬ ‫‪-272.4‬‬ ‫‪-231.2‬‬ ‫‪-196.4‬‬ ‫‪-200.9‬‬ ‫‪-169.0‬‬ ‫‪-143.6‬‬ ‫ټولیز بیالنس پرته د مالي مرستو‬ ‫‪46.4‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪49.7‬‬ ‫‪51.9‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪55.2‬‬ ‫‪60.2‬‬ ‫د عوایدو نسبت په عادی لګښتونو‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیې وزارت (‪ )AFMIS‬او د بانک د کارکوونکو وړاندوینې‬ ‫د‪ 1391‬کال په استثنا‪ ،‬پاتې نور کلونه د مالي کال په بنسټ یا د غبرګولي څخه تر لړم پورې‪ ،‬چې له میالدي کال سره مطابقت لري‪ ،‬محاسبه کیږي‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪24‬‬ ‫د‪ 1395‬وری‬ ‫د افغانستان اقصتادي راپور‬ ‫د دریمې ضمیمې جدول‪ :‬منتخب مالي شاخصونه‬ ‫‪1397‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫لومړني‬ ‫وړاندوینې‬ ‫تخمینونه‬ ‫د ناخالص کورني تولید د سلنې له مخې‪ ،‬مګر دا چې په بله بڼه بیان شوي وی‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10.7‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪9.7‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫کورني عواید‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫مالیاتی عواید‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫گمرکی عواید‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫غیرمالیاتی عواید‬ ‫‪21‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪17.9‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪13‬‬ ‫بسپنه مالي مرستې‬ ‫‪14.6‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪12.2‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪9.3‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫اختیاری مرستې‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫‪5.7‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫غیراختیاری مرستې‬ ‫‪33.5‬‬ ‫‪31.5‬‬ ‫‪29.4‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪24.6‬‬ ‫‪23.8‬‬ ‫د لګښتونو مجموعه‬ ‫‪25‬‬ ‫‪23.4‬‬ ‫‪21.6‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪17.1‬‬ ‫عادي لګښتونه‬ ‫‪15.9‬‬ ‫‪14.8‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪12.2‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫امنیتی‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪7.9‬‬ ‫‪6.9‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ملکی‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫تنخواه او اجورې‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫عملیات‪ ،‬ساتنې او مراقبت‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫پانګیزه لګښتونه‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫د ټولنیز حقوقو انتقاالت‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫د سود تادیات‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫اختیاری پراختیایي لګښټونه‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫غیراختیاری پراختیایی لګښټونه‬ ‫‪−0.8‬‬ ‫‪−0.9‬‬ ‫‪−0.6‬‬ ‫‪−0.7‬‬ ‫‪−1.7‬‬ ‫‪−0.2‬‬ ‫‪−0.6‬‬ ‫اختیاری بیالنس (عادی ‪ +‬اختیاری پراختیایي)‬ ‫‪−0.9‬‬ ‫‪−1.0‬‬ ‫‪−0.7‬‬ ‫‪−1.3‬‬ ‫‪−1.8‬‬ ‫‪−0.5‬‬ ‫‪−0.5‬‬ ‫ټولیزبیالنس‬ ‫‪−21.9‬‬ ‫‪−20.5‬‬ ‫‪−18.6‬‬ ‫‪−16.7‬‬ ‫‪−17.5‬‬ ‫‪−14.9‬‬ ‫‪−13.5‬‬ ‫ټولیز بیالنس پرته له مالي مرستو‬ ‫‪46.4‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪49.7‬‬ ‫‪51.9‬‬ ‫‪43.8‬‬ ‫‪55.2‬‬ ‫‪60.2‬‬ ‫دعوایدو نسبت په عادی لګښټ‬ ‫سرچینه‪ :‬د مالیې وزارت (‪ )AFMIS‬او د بانک د کارکوونکو وړاندوینې‬ ‫د‪ 1391‬کال په استثنا‪ ،‬پاتې نور کلونه د مالي کال په بنسټ یا د غبرګولي څخه تر لړم پورې‪ ،‬چې له میالدي کال سره مطابقت لري‪ ،‬محاسبه کیږي‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪25‬‬ ‫د‪ 1395‬وری‬ 27