Marzec, 2017 r. © 2017 International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank 1818 H Street NW, Washington DC 20433 Telephone: 202-473-1000; Internet: www.worldbank.org Some rights reserved 1 2 3 4 15 14 13 12 This work is the product of the staff of the World Bank with external contributions. The findings, interpretations, and conclusions expressed in this work do not necessarily reflect the views of The World Bank, its Board of Executive Directors, or the governments they represent. The World Bank does not guarantee the accuracy of the data included in this work. The boundaries, colors, denominations, and other information shown on any map in this work do not imply any judgement on the part of The World Bank concerning the legal status of any territory or the endorsement or acceptance of such boundaries. Nothing herein shall constitute or be considered to be a limitation upon or waiver of the privileges and immunities of The World Bank, all of which are specifically reserved. Rights and Permissions This work is available under the Creative Commons Attribution 3.0 IGO license (CC BY 3.0 IGO) https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/igo/. Under the Creative Commons Attribution license, you are free to copy, distribute, transmit, and adapt this work, including for commercial purposes, under the following conditions: Translations – If you create a translation of this work, please add the following disclaimer along with the attribution: This translation is an adaptation of an original work by The World Bank and should not be considered an official World Bank translation. The World Bank shall not be liable for any content or error in this translation. Adaptation – If you create an adaptation of this work, please add the following disclaimer along with the attribution: This is an adaptation of an original work by The World Bank. Views and opinions expressed in the adaptation are the sole responsibility of the authors of the adaptation and are not endorsed by The World Bank. Administration Agreement between the European Commission and the International Bank for Reconstruction and Development concerning the Part II Europe 2020 Programmatic Single-Donor Trust Fund Trust Fund (No.TF072592) (EC Contract No CCI2014) PODZIÊKOWANIA Poni¿szy raport przygotowa³ zespó³ prowadzony przez Paula Krissa i Marcela Ionescu-Heroiu w sk³ad którego weszli: Grzegorz Wolszczak, Margo Hoftijzer, Dorota Tekieli-Bisiñska, Elista Panayotova, Austin Kilroy, Maciej Drozd, Dmitry Sivaev, Anwar Aridi, Jerzy Toborowicz, Wojciech Sacha, Jan Szczucki, Maciej Gajewski, Piotr Stronkowski, Dariusz Wiatr, Krzysztof Malicki, Andrzej Kaznowski, Micha³ ¯ukowski, Jakub Rozenbaum, Maciej Gruza, Tomasz Ka³u¿ny. Zespó³ pragnie wyraziæ wdziêcznoœæ pani komisarz Corinie Cret ‚ u za powo³anie tej pionierskiej Inicjatywy oraz panu ministrowi Jerzemu Kwieciñskiemu z Ministerstwa Rozwoju za udzielon¹ pomoc, a tak¿e Patrickowi Amblardowi, Wolfgangowi Munchowi, Justynie Podralskiej, Magdalenie Horodyñskiej i Karolinie Tilman z Komisji Europejskiej za nieocenione zaanga¿owanie i wsparcie w trakcie ca³ej Inicjatywy. Raport zosta³ napisany pod nadzorem i ze wsparciem szerszego grona menad¿erów i kole¿anek i kolegów z Banku Œwiatowego: Arup Banerji, Marina Wes, David Sislen, Carlos Pinerua, Cristian Aedo, Paulo Correa, Jean-Francois Marteau, Christian Bodewig, Isfandyar Zaman Khan i John Nasir. Pragniemy równie¿ podziêkowaæ Agnieszce Boratyñskiej, Barbarze Nowakowskiej, Ma³gorzacie Michnowskiej i Piotrowi Bezmianowi za ich doskona³e i niezawodne wsparcie na ka¿dym kroku prac, a tak¿e pozosta³ym kole¿ankom i kolegom z Banku Œwiatowego, którzy przyczynili siê do realizacji Inicjatywy: Patrizia Poggi, Daria Goldstein, Ma³gorzata Garlicka, Ma³gorzata Bargilewicz, Filip Kochan, Adina Vintan, George Maier, Marius Cristea. Zespó³ jest wdziêczny wszystkim partnerom za wsparcie okazane podczas realizacji dzia³añ, doskona³¹ wspó³pracê na ka¿dym z etapów prac, a tak¿e za pasjê w dzia³aniach na rzecz rozwoju swoich regionów i instytucji. Na szczególne podziêkowanie zas³uguj¹: Danuta Cichoñ, Bartosz Jadam, Anna Lorynowicz, Agnieszka £apa-Krzywonos oraz Jerzy Baran z Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Podkarpackiego; Grzegorz Orawiec, Tomasz Janusz, Sylwia Mucha, Kamila Kêpczyñska-Kaleta, Stanis³aw Janiszewski, Aleksandra Marcinkowska oraz Ma³gorzata Muzo³ z Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Œwiêtokrzyskiego; Renata Calak, Joanna Koœcicka-Posiewka, Anna Banaszczyk, Piotr Krasuski, Pawe³ Zdun, Hanna K¹dziela oraz Beata Pojawa z Ministerstwa Rozwoju; minister £ukasz Piebiak oraz Aneta Jakubiak- -Miroñczuk z Ministerstwa Sprawiedliwoœci; Mariusz Oleksy, Grzegorz Budzik, Maciej Sza³acha, Artur Polakiewicz oraz Agnieszka £abaj z Politechniki Rzeszowskiej; Sylwester Czopek, Józef Cebulski, Barbara Oskroba oraz Grzegorz Wisz z Uniwersytetu Rzeszowskiego; Wergiliusz Go³¹bek, Agata Jurkowska- -Gomu³ka, Grzegorz Karpiuk oraz Wojciech Pitura z Wy¿szej Szko³y Informatyki i Zarz¹dzania; cz³onkowie grupy roboczej ds. kszta³cenia i szkolenia zawodowego: Joanna ¯urawka, Renata Antos, Dominik Kraska, Dariusz D¹browski, Aleksandra Marcinkowska, Stanis³aw Piskorek, Ma³gorzata Krawczyk-Blicharska, Bogumi³a Wyrzykowska, Mariusz Urbañski, Marianna Poddêbniak, Tomasz Tworek, Marcin Perz, Mi³osz Pamu³, Anna Jastrzêbska, Czes³aw Golis, Krzysztof £ysak, Dorota Tekieli-Bisiñska, Bart³omiej Zarzycki, Edyta Smolich, Mariusz Majewski, Micha³ Zubek, Jerzy Krawczyk, Katarzyna Bilska; przedstawiciele w³adz lokalnych Staszowa i Sandomierza: Leszek Kopeæ, Marek Bronkowski, Micha³ Skotnicki, Stanis³aw Masternak, Benedykt Kozie³, Marian £atkowski; przedstawiciele przedsiêbiorstw i instytucji otoczenia biznesu: Michael Sven Popiel de Boisgelin, Marian Guz, Wojciech Skowron, Karol Kaczmarski, Marek Mika, Halina Siemaszko, Janusz Stasiak; Marek Ignor z Dolnoœl¹skiego Funduszu Rozwoju oraz przedstawiciele wszystkich poœredników finansowych wdra¿aj¹cych projekty w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2013; pracownicy s¹dów w Kielcach, Krakowie, Rzeszowie i Bia³ymstoku: Tomasz Wojciechowski, Bogumi³a Majcher-Gniewek, Les³aw Zawada, Gra¿yna Gubernat, Wojciech Major, Jan Klocek, Halina Ci¹g³o, Anna Rurarz, Justyna Bartkiewicz-D¹bek, Katarzyna D¹browska- -Doroszczyk, Bo¿ena Koncerewicz, Pawe³ Hempel, Iwona Ciborowska; a tak¿e zespó³ badaczy przygotowuj¹cych analizy dla obu województw, w sk³adzie: Tomasz Komornicki, Konrad Czapiewski, Grzegorz Gorzelak, Maciej Smêtkowski i Adam P³oszaj. Raport ukoñczono w marcu 2017 roku. Inicjatywa Komisji Europejskiej: Regiony rozwijaj¹ce siê w Polsce – podsumowanie /9 Informacje ogólne /10 Dlaczego Polska zosta³a wybrana do programu pilota¿owego /11 Dlaczego wybrano województwa podkarpackie i œwiêtokrzyskie /12 Dlaczego do œwiadczenia pomocy technicznej wybrano Bank Œwiatowy /12 SPIS TREŒCI Jak okreœlono zakres prac? /13 Wdra¿anie projektu /14 Kluczowe czynniki sukcesu /15 Kolejne kroki /16 Podsumowanie wyników /19 Kszta³cenie i szkolenie zawodowe (woj. œwiêtokrzyskie) /21 Definicja problemu /22 Proces /22 Rezultaty /23 Wnioski /25 Podkarpackie Centrum Innowacji (woj. podkarpackie) /27 Definicja problemu /28 Proces /29 Rezultaty /30 Wnioski /34 Aktywizacja przedsiêbiorczoœci w s³abiej rozwiniêtych regionach (woj. podkarpackie i œwiêtokrzyskie) /37 Definicja problemu /38 Proces /40 Rezultaty /41 Wnioski /44 U³atwienie rejestracji spó³ek (woj. podkarpackie i œwiêtokrzyskie) /45 Definicja problemu /46 Proces /46 Rezultaty /50 Wnioski /51 Instrumenty finansowe (woj. podkarpackie) /53 Definicja problemu /54 Proces /54 Rezultaty /55 Wnioski /56 INICJATYWA KOMISJI EUROPEJSKIEJ: REGIONY ROZWIJAJ¥CE SIÊ W POLSCE – PODSUMOWANIE POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 9 Informacje ogólne Zadaniem polityki spójnoœci UE jest re- Inicjatywê na rzecz regionów rozwi- dukowanie ró¿nic w rozwoju i zmniejsza- jaj¹cych siê (ang. Lagging Regions Initia- nie nierównoœci pomiêdzy poszczegól- tive). Celem Inicjatywy jest okreœlenie nymi krajami cz³onkowskimi i regionami. czynników ograniczaj¹cych wzrost w re- W tym zakresie alokowano oko³o 454 mi- gionach s³abiej rozwiniêtych oraz zapew- liardy euro z europejskich funduszy struk- nienie ukierunkowanej pomocy i dzia³añ turalnych i inwestycyjnych, aby pomóc maj¹cych na celu odblokowanie ich po- regionom UE poprawiæ konkurencyjnoœæ tencja³u rozwojowego. W ramach tego w okresie programowania 2014–2020. dzia³ania, regiony s³abiej rozwiniête otrzy- Jednak z powodu skutków kryzysu eko- muj¹ wsparcie, w które zaanga¿owane nomicznego z 2008 roku oraz wielu jest szerokie grono interesariuszy (admi- problemów strukturalnych nie wszystkie nistracja regionalna i lokalna, instytucje regiony UE by³y w stanie w pe³ni wyko- edukacyjne, instytucje wsparcia biznesu, rzystaæ tê szansê. MŒP, przedsiêbiorcy, inwestorzy, orga- nizacje pozarz¹dowe, miêdzynarodowe W rezultacie Corina Cret‚ u, Komisarz ds. Po- instytucje finansowe), a celem jest po- lityki Regionalnej, wraz z grup¹ zadanio- moc w znalezieniu odpowiedzi na kon- w¹ ds. poprawy wdro¿enia rozpoczê³a kretne wyzwania stoj¹ce przez regio- nami. Dziêki takiemu wsparciu, Inicjaty- Rysunek 1. Regiony s³abiej rozwiniête w UE wa ma pomóc zmaksymalizowaæ wp³yw inwestycji regionalnych. W UE zidenty- fikowano dwa rodzaje regionów s³abiej rozwiniêtych: REGIONY O NISKIM WZROŒCIE, któ- re obejmuj¹ regiony s³abiej rozwiniête i w fazie przejœciowej, które nie zrówna³y siê z unijn¹ œredni¹ w latach 2000–2013 w krajach cz³onkowskich i które posia- daj¹ PKB na mieszkañca wra¿onym pa- rytetem si³y nabywczej (PPS) poni¿ej œredniej UE w 2013 roku. Do tej grupy na- le¿¹ prawie wszystkie regiony s³abiej roz- winiête i w fazie przejœciowej w Grecji, W³oszech, Hiszpanii i Portugalii. REGIONY O NISKIM DOCHODZIE, które obejmuj¹ wszystkie regiony z PKB na mieszkañca (wyra¿onym w PPS) po- ni¿ej 50% unijnej œredniej w 2013 roku. Grupa ta obejmuje s³abiej rozwiniête re- giony Bu³garii, Wêgier, Polski i Rumunii. Polska i Rumunia s¹ pierwszymi krajami fazy pilota¿owej tej Inicjatywy, z udzia³em dwóch regionów w ka¿dym z nich – wo- jewództw œwiêtokrzyskiego i podkarpac- kiego w Polsce oraz regionu pó³nocno- -zachodniego i pó³nocno-wschodniego ród³o: DG REGIO 10 | INICJATYWA KOMISJI EUROPEJSKIEJ: REGIONY ROZWIJAJ¥CE SIÊ W POLSCE – PODSUMOWANIE w Rumunii. W Polsce inicjatywa Regiony Europejskiej. Po zrealizowaniu projektu Rozwijaj¹ce siê by³a realizowana w part- w czterech wybranych regionach o nis- nerstwie z Bankiem Œwiatowym, a w Ru- kim dochodzie w Polsce i Rumunii, Komi- munii dzia³ania koordynowane by³y przez sja Europejska planuje tak¿e wybraæ re- Wspólne Centrum Badawcze Komisji giony o niskim wzroœcie. Dlaczego Polska zosta³a wybrana do programu pilota¿owego Wybór Polski by³ celowy z uwagi zarów- miêdzy innymi infrastruktury transporto- no na rozmiar kraju, jak i szeroki zakres wej, miejskiej, wodnej, kanalizacyjnej, œro- wyzwañ stoj¹cych przed jej poszczegól- dowiskowej, edukacyjnej, sanitarnej. nymi regionami oraz z powodu niezwy- k³ej historii rozwoju kraju. Gospodarka W okresie programowania 2014–2020 polska nabra³a impetu na pocz¹tku lat nast¹pi³o przesuniêcie zainteresowania dziewiêædziesi¹tych XX wieku i konty- z obiektów twardej infrastruktury na nuowa³a wzrost w nowym tysi¹cleciu. rozwój systemowych aspektów konku- W 2004 roku Polska do³¹czy³a do UE, rencyjnoœci, innowacyjnoœci i przedsiê- a w 2008 oficjalnie sta³a siê krajem biorczoœci. Zmiana ta stanowi potwier- o wysokim dochodzie, wed³ug metody dzenie, ¿e chocia¿ konsolidacja osi¹gniê- Atlasu uwzglêdniaj¹cej DNB na miesz- tych postêpów jest kluczowa, równie kañca stosowanej przez Bank Œwiatowy. wa¿ne jest, aby polityka spójnoœci W konsekwencji Polska do³¹czy³a do osi¹ga³a silniejszy efekt dŸwigni ni¿ w in- grupy pañstw, którym w ostatnich deka- nych krajach cz³onkowskich UE (np. Gre- dach uda³o siê wyjœæ z „pu³apki œrednie- cji, Portugalii, Hiszpanii czy W³oszech). go dochodu”. Polska jest wiêc jednym Kraje te poczyni³y ogromne inwestycje z bardzo niewielu du¿ych krajów (popu- w infrastrukturê transportow¹ i inn¹, lacja oko³o 38 milionów w 2014 roku), jednak nie poprawi³y istotnie jakoœci ka- które dobrze poradzi³y sobie z t¹ trans- pita³u ludzkiego i otoczenia biznesu. formacj¹1. Celem zmiany polityki jest tak¿e okreœle- nie sposobów, jak Polska mo¿e w krót- Polska osi¹ga tak¿e bardzo dobre wyniki kim czasie zacz¹æ konkurowaæ z najprê¿- w zakresie absorpcji funduszy unijnych. niejszymi gospodarkami œwiata. W okresie programowania 2007–2013 otrzyma³a najwy¿sz¹ alokacjê funduszy Rz¹d Polski oraz Komisja Europejska strukturalnych w UE (oko³o 67 miliardów by³y szczególnie zainteresowane znale- euro). Skutecznoœæ Polski w tej dziedzinie zieniem sposobów na poprawê sytuacji w ostatnich latach jest godna uwagi, jed- w regionach s³abiej rozwiniêtych, przy- nak sta³ym wyzwaniem w kontekœcie po- spieszeniem rozwoju oraz podniesie- lityki spójnoœci KE jest kwestia oddzia³y- niem innowacyjnoœci ich gospodarek. wania funduszy unijnych na za³o¿one cele. W zwi¹zku z tym, w kwietniu 2016 roku, W okresie programowania 2007–2013 Pol- komisarz Cret‚ u oficjalnie otworzy³a Ini- ska wykorzysta³a wiêkszoœæ œrodków z UE cjatywê na rzecz regionów s³abiej roz- alokowanych w ramach ró¿nych progra- winiêtych wraz z marsza³kiem Adamem mów operacyjnych. Du¿y odsetek tych Jarubasem w województwie œwiêtokrzy- œrodków zosta³ przeznaczony na elimino- skim i marsza³kiem W³adys³awem Orty- wanie luki infrastrukturalnej, czyli rozwój lem w województwie podkarpackim. 1 Wiêkszoœæ pañstw, które uniknê³y pu³apki œredniego dochodu to pañstwa-miasta (np. Singapur, Hong Kong, Tajwan) lub stosunkowo niedu¿e kraje (np. Izrael, Litwa, £otwa, Estonia, S³owenia) POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 11 Dlaczego wybrano województwa podkarpackie i œwiêtokrzyskie Zgodnie z definicj¹ regionów s³abiej roz- nimi, pomimo bliskoœci geograficznej, winiêtych Dyrekcji Generalnej ds. Poli- oraz potencja³ przeniesienia istotnych tyki Regionalnej i Miejskiej (DG REGIO) doœwiadczeñ uzyskanych w ramach Ini- w 2016 roku w Polsce istnia³o piêæ regio- cjatywy na inne regiony. Na przyk³ad nów NUTS 2 (województw) uznawanych w województwie podkarpackim w ostat- za s³abiej rozwiniête (tj. ich PKB na miesz- nich latach odnotowano stosunkowo kañca (PPS) wynosi³ poni¿ej 50% œred- wysoki poziom prywatnych nak³adów niej UE): warmiñsko-mazurskie, podlaskie, na B+R (w szczególnoœci w sektorze lot- lubelskie, œwiêtokrzyskie i podkarpackie. niczym), jednak niski wskaŸnik formacji W celu skuteczniejszego zmierzenia siê przedsiêbiorstw typu spin-off i inno- z wyzwaniami stoj¹cymi przed tymi re- wacyjnych start-upów, dodatkowo przy gionami, rz¹d polski stworzy³ oddzielny niezbyt intensywnej wspó³pracy pomiê- krajowy program operacyjny – PO Polska dzy firmami prywatnymi a uczelniami. Wschodnia z alokacj¹ 2 miliardów euro Województwo œwiêtokrzyskie odnoto- na okres programowania 2014–2020. Po- wuje niskie poziomy przedsiêbiorczoœci nadto Komisja Europejska szuka spo- i innowacyjnoœci, a jednoczeœnie ma pro- sobów, aby te fundusze mog³y przy- blemy z dopasowaniem umiejêtnoœci nieœæ najwiêksze mo¿liwe oddzia³ywanie, absolwentów do faktycznych potrzeb poprzez skoncentrowanie wysi³ków na prywatnych przedsiêbiorstw (w szcze- okreœlonych w¹skich gard³ach i wyzwa- gólnoœci w przemyœle). niach oraz identyfikacji sposobów, w jaki te w¹skie gard³a mog¹ zostaæ usuniête Innym kluczowym czynnikiem w wybo- i jak sprostaæ istniej¹cym wyzwaniom. rze tych dwóch regionów by³a goto- woœæ samorz¹dów województw podkar- Zespó³ ds. Polski DG Regio przygotowa³ packiego i œwiêtokrzyskiego do aktyw- szczegó³owe analizy wszystkich piêciu nego udzia³u we wdra¿aniu Inicjatywy. s³abiej rozwiniêtych regionów Polski. Ponadto podczas ca³ego procesu wybo- Województwa podkarpackie i œwiêto- ru prowadzono konsultacje z Minister- krzyskie zosta³y wybrane do programu stwem Rozwoju, aby zapewniæ sprawn¹ pilota¿owego Inicjatywy na rzecz regio- koordynacjê pomiêdzy prowadzonymi nów s³abiej rozwiniêtych z uwagi na sto- przez rz¹d pracami strategicznymi i ope- sunkowo ró¿ne wyzwania stoj¹ce przed racyjnymi. Dlaczego do œwiadczenia pomocy technicznej wybrano Bank Œwiatowy Komisja Europejska oraz Bank Œwiato- rzecz pañstw cz³onkowskich i krajów spo- wy od dawna wspó³pracuj¹ na rzecz roz- za UE. Komisja Europejska uzna³a, ¿e Bank woju, pocz¹wszy od wspólnego finan- Œwiatowy jest w stanie wnieœæ techniczn¹ sowania projektów infrastrukturalnych, i operacyjn¹ ekspertyzê, potrafi zmotywo- po zapewnienie pomocy technicznej na waæ ró¿nych interesariuszy do wspólnych 12 | INICJATYWA KOMISJI EUROPEJSKIEJ: REGIONY ROZWIJAJ¥CE SIÊ W POLSCE – PODSUMOWANIE spotkañ i dyskusji na skomplikowane te- wiedzy, która jest potrzebna dla w³aœci- maty, a jednoczeœnie mo¿e pe³niæ rolê wego dopasowania rozwi¹zañ rozwojo- uczciwego, bezstronnego poœrednika, wych. Komisja Europejska jest jedn¹ w procesie eliminowania ograniczeñ roz- z najefektywniejszych na œwiecie in- wojowych w regionach s³abiej rozwiniê- stytucji dzia³aj¹cych na rzecz rozwoju tych. Za³o¿ono, ¿e po³¹czenie specjali- i w du¿ym stopniu pomog³a szeregowi stycznej wiedzy operacyjnej z posiadan¹ krajów cz³onkowskich wyjœæ z pu³apki przez Bank Œwiatowy wiedz¹ globaln¹ œredniego dochodu i staæ siê gospodar- pozwoli osi¹gn¹æ strategiczne rezultaty kami o wysokim dochodzie (zob. tabela i odpowiedzi na wyzwania rozwojowe. poni¿ej). Jest to jeden z powodów, dla których Bank Œwiatowy nazywa UE Z kolei Bank Œwiatowy postrzega Komi- „maszyn¹ konwergencji”2. Bank stawia sjê Europejsk¹ nie tylko jako strategicz- sobie za cel wyci¹ganie wniosków nego partnera w dzia³aniach na rzecz z dzia³añ KE, które bêdzie w stanie zasto- rozwoju, ale tak¿e nieocenione Ÿród³o sowaæ w innych krajach. Tabela 1. Rozwój wybranych krajów UE Rok rozpoczêcia Rok, w którym kraj negocjacji w sprawie Rok w³¹czenia sta³ siê krajem kandydatury do UE kraju do UE o wysokim dochodzie Chorwacja 2003 2013 2007 Republika Czeska 1995 2004 2004 Estonia 1995 2004 2006 Grecja 1975 1981 1987 Wêgry 1994 2004 2006 Irlandia 1968 1973 1986 £otwa 1995 2004 2008 Litwa 1995 2004 2008 Polska 1994 2004 2008 Portugalia 1977 1986 1994 S³owacja 1995 2004 2005 Hiszpania 1977 1986 1987 W ramach Inicjatywy zespo³y pracuj¹ce skim biurze Banku. Mia³ on zapewniæ w Polsce zmobilizowa³y miêdzynarodo- skuteczn¹ i p³ynn¹ komunikacjê pomiê- wych i lokalnych ekspertów, aby w³aœci- dzy zespo³ami terenowymi, regionalny- wie podejœæ do ró¿norodnoœci i z³o¿ono- mi i krajowymi interesariuszami, kierow- œci problemów. G³ówny zespó³ koordy- nictwem projektu oraz zespo³em Komisji nuj¹cy zosta³ ustanowiony w warszaw- Europejskiej. Jak okreœlono zakres prac? Komisja Europejska blisko wspó³pracuje gionów s³abiej rozwiniêtych w Polsce z rz¹dem Polski oraz samorz¹dami w re- by³o okreœlenie planów dzia³añ. Plany gionach. Jednym z pierwszych kroków skupia³y siê na kluczowych wyzwaniach w przygotowaniu Inicjatywy na rzecz re- (np. bezrobociu, braku innowacyjnoœci, 2 Bank Œwiatowy. 2012. Golden Growth: Restoring the lustre of the European development model POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 13 strukturze gospodarki) oraz kluczowych nalnymi, Ministerstwem Rozwoju, Komisj¹ w¹skich gard³ach (np. d³ugim czasie re- Europejsk¹ i Bankiem Œwiatowym), aby jestracji firm, s³abej interakcji pomiêdzy ustaliæ priorytetowoœæ dzia³añ i okreœliæ, instytucjami badawczymi a sektorem na jakich dzia³aniach skoncentruje siê Ini- prywatnym, s³abej koordynacji pomiê- cjatywa w Polsce. Po okreœleniu kluczo- dzy firmami prywatnymi a szko³ami wych dzia³añ dalsze dyskusje pomog³y zawodowymi), które musia³y zostaæ zlik- zidentyfikowaæ szczegó³owe poddzia³a- widowane, aby osi¹gn¹æ lepsze wyniki nia i ostateczny zakres prac. Bank Œwiato- rozwoju regionalnego. wy zorganizowa³ i pomóg³ przeprowadziæ te rozmowy w swoim biurze w Warsza- Kiedy plany dzia³ania by³y gotowe, zo- wie. Zapewnienie „neutralnego gruntu” sta³y wykorzystane przez w³adze woje- pomog³o w p³ynnym przebiegu rozmów wództw podkarpackiego i œwiêtokrzys- i u³atwi³o proces podejmowania decyzji. kiego jako podstawa do opracowania listy zasadniczych dzia³añ wymaganych Kiedy zakres prac zosta³ w³aœciwie zdefi- do pracy nad istniej¹cymi w¹skimi gar- niowany i zatwierdzony przez wszystkich d³ami i wyzwaniami. Zespó³ Banku interesariuszy, Komisja Europejska podpi- w ci¹gu ca³ego tego procesu zapewnia³ sa³a umowê administracyjn¹ z Bankiem porady i rekomendacje, przy czym to Œwiatowym. Bank zosta³ tym samym for- przedstawiciele w³adz regionalnych, Mi- malnie zaanga¿owany jako podmiot nisterstwa Rozwoju oraz Komisji Euro- œwiadcz¹cy pomoc techniczn¹ i wsparcie pejskiej nadawali kierunek rozmowom. operacyjne na rzecz Inicjatywy w Polsce. Ca³y proces przebiega³ doœæ szybko Po sporz¹dzeniu kompleksowej listy dzia- – umowa administracyjna zosta³a pod- ³añ dla obu województw, przeprowadzo- pisana w czerwcu 2016 roku, dwa mie- no szereg spotkañ ze wszystkimi kluczo- si¹ce po rozpoczêciu wielostronnych wymi interesariuszami (w³adzami regio- negocjacji z partnerami projektu. Wdra¿anie projektu Pierwszym krokiem wdra¿ania Inicjaty- dwóch tygodni przeprowadzono roz- wy by³o stworzenie zespo³u. W ci¹gu mowy z miêdzynarodowymi i lokalnymi ekspertami (³¹cznie 22), spoœród których Rysunek 2. Posiedzenie komitetu steruj¹cego Inicjatywy w Polsce wybrano siedmioro, tworz¹c g³ówny zespó³ ekspercki. Dodatkowo ustano- wiono g³ówny zespó³ koordynacyjny dzia³aj¹cy w warszawskim biurze Banku, który czuwa³ nad p³ynnoœci¹ komunika- cji pomiêdzy ró¿nymi interesariuszami i ekspertami zaanga¿owanymi w pro- jekt. Od pocz¹tku za³o¿ono te¿ czêsty kontakt z lokalnymi i regionalnymi inte- resariuszami w terenie. Dla ka¿dego zde- finiowanego dzia³ania ustanowiono au- tonomiczny zespó³, a prace projektowe by³y koordynowane przez lidera dzia³a- nia oraz zespó³ ekspertów. Ka¿dy zespó³ danego dzia³ania by³ obecny w terenie co najmniej raz w miesi¹cu, aby móc ze- braæ potrzebne dane i informacje oraz szybko reagowaæ na potrzeby i proœby 14 | INICJATYWA KOMISJI EUROPEJSKIEJ: REGIONY ROZWIJAJ¥CE SIÊ W POLSCE – PODSUMOWANIE regionalnych interesariuszy. Zagwaran- nie na bie¿¹co napotkanych proble- towa³o to sta³y postêp prac. mów/ kwestii; 3) propozycje kolejnych kroków; 4) uzgodnienie zmiany podej- Ponadto co miesi¹c odbywa³y siê spot- œcia lub dodatkowych/innych prac do kania komitetu steruj¹cego ze wszyst- wykonania. Czêstotliwoœæ posiedzeñ kimi interesariuszami. Zakres spotkañ komitetu steruj¹cego zapewni³a, ¿e komitetu steruj¹cego obejmowa³: 1) oce- wszystkie problemy/kwestie by³y na nê postêpu dotychczasowych prac bie¿¹co identyfikowane i rozwi¹zywane, (sporz¹dzane by³y krótkie miesiêczne co pomog³o zaoszczêdziæ czas i zasoby sprawozdania z postêpów w ramach potrzebne na póŸniejszych etapach przygotowania do spotkañ); 2) omówie- procesu. Kluczowe czynniki sukcesu Pomimo ¿e pierwsza faza Inicjatywy • Determinacja, zaanga¿owanie i si³a w Polsce zosta³a dopiero zakoñczona, przekonywania zespo³u Komisji mo¿na ju¿ stwierdziæ, ¿e jest ona sukce- Europejskiej. Zespó³ Komisji Europej- sem. Dokumenty podsumowuj¹ce klu- skiej nie tylko sfinansowa³ Inicjatywê, czowe wyniki i wnioski z Inicjatywy ale by³ aktywnie zaanga¿owany przez stanowi¹ dowód, co mo¿na osi¹gn¹æ ca³y okres wdra¿ania. Zespó³ KE doko- w krótkim czasie. Niektóre czynniki, któ- nywa³ oceny wszystkich osi¹gniêtych re pomog³y w udanej realizacji Inicja- wyników, monitorowa³ te¿ dzia³ania tywy w Polsce: w terenie i pe³ni³ rolê mediatora, kiedy podejmowano trudne decyzje. Zaan- • Poparcie i zaanga¿owanie interesa- ga¿owanie KE w ka¿dy etap procesu riuszy regionalnych. Rozwój opie- zapewni³o p³ynne postêpy prac oraz ra siê na ludziach. Najlepsze pomys³y, skuteczne i efektywne rozwi¹zywanie narzêdzia i polityki nie bêd¹ mia³y w³a- wyzwañ i w¹skich garde³ pojawia- œciwego oddzia³ywania na rozwój, j¹cych siê w trakcie wdra¿ania. je¿eli nie zostan¹ zaakceptowane przez w³aœciwe osoby. Fakt, ¿e interesariusze • Regularne spotkania komitetu ste- regionalni z województw podkarpac- ruj¹cego. Wprawdzie czêste sporz¹- kiego i œwiêtokrzyskiego, jak tak¿e dzanie sprawozdañ z postêpów prac z Ministerstwa Rozwoju i Komisji Euro- oraz czêste spotkania komitetu steru- pejskiej byli w pe³ni zaanga¿owani j¹cego s¹ wymagaj¹ce dla wszystkich w projekt, od okreœlenia dzia³añ po zaanga¿owanych stron, okaza³o siê, wdro¿enie zaleceñ, mia³ kluczowe zna- ¿e te stanowi³y one kluczowy czynnik czenie. przyczyniaj¹cy siê do sukcesu Inicja- tywy. Bez nich jest prawdopodobne, • Integracja z istniej¹cymi strate- ¿e ma³e problemy przeradza³yby siê giami i programami operacyjnymi. w du¿e, które ostatecznie by³yby Dzia³ania realizowane w ramach Inicja- znacznie trudniejsze do rozwi¹zania. tywy w Polsce by³y jasno sprecyzo- wane i niezale¿ne od siebie, jednak • Lokalna koordynacja. W trakcie rea- co wa¿ne, nie zosta³y one zaprojekto- lizacji projektu 75 osób pracowa³o nad wane niezale¿nie od istniej¹cych stra- piêcioma dzia³aniami i dostarczy³o tegii i programów, ale raczej w sposób 25 oddzielnych produktów. Miêdzy- je uzupe³niaj¹cy, tj. pomog³y osi¹gn¹æ narodowi eksperci pomogli dostar- pewne kluczowe aspekty propono- czyæ zasadnicz¹ wiedzê eksperck¹, wane w istniej¹cych krajowych i re- jednak kluczowe by³o jej po³¹czenie gionalnych strategiach i programach. i dostosowanie do lokalnego kontek- POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 15 stu i potrzeb. Bez w³aœciwej koordy- kich w³aœciwych interesariuszy. Po- nacji wszystkich tych wysi³ków w te- dejœcie to mia³o na celu osi¹gniêcie renie bardzo trudno by³oby dostar- konkretnych, namacalnych wyników, czyæ wszystkie wymagane wyniki a nie tylko wypracowanie propozycji w wyznaczonych terminach. rekomendacji. W rezultacie, konkret- ne wyniki zosta³y osi¹gniête w trakcie • Ekspertyza Banku Œwiatowego. wdra¿ania Inicjatywy, a ró¿ni intere- Bank Œwiatowy ³¹czy doœwiadczenie sariusze odpowiadali za osi¹gniêcie operacyjne ze specjalistyczn¹ wiedz¹ tych wyników. sektorow¹ i posiada unikatow¹ prze- wagê w realizacji projektów pomocy • Ambitne, ale realistyczne cele. Ze- technicznej dotycz¹cych kwestii roz- spó³ KE okreœli³ na pocz¹tku Inicjatywy wojowych, w szczególnoœci projek- szereg ambitnych celów, które mog³y tów o silnym charakterze operacyj- zostaæ realistycznie osi¹gniête w wy- nym/wdro¿eniowym. Ponadto Bank znaczonym terminie (tj. 9 miesiêcy). Œwiatowy dzia³a jako uczciwy, bez- Na przyk³ad raport Banku Œwiatowego stronny poœrednik skupiony na osi¹g- Doing Business w Polsce3 okreœli³ sze- niêciu konkretnych rezultatów roz- reg konkretnych kroków, które mog³y wojowych (a nie generowaniu zysku) zostaæ podjête przez krajowe, regio- i posiada zdolnoœæ do motywowania nalne lub lokalne organy administracji, ró¿nych interesariuszy do wspólnych aby poprawiæ ³atwoœæ rejestrowania spotkañ i prowadzenia dyskusji na firm. Szereg z tych dzia³añ (np. zmiany skomplikowane tematy. platformy rz¹dowej do elektronicznej rejestracji firm, premie dla pracowni- • Podejœcie praktyczne. Komisja Eu- ków s¹dów rejonowych, reklama plat- ropejska zaplanowa³a Inicjatywê jako formy elektronicznej rejestracji firm) praktyczne dzia³anie, z celowym i bez- zosta³o wdro¿onych w ramach Inicja- poœrednim zaanga¿owaniem wszyst- tywy, aby osi¹gn¹æ konkretne wyniki. Kolejne kroki Bezpoœrednio po zakoñczeniu dzia³añ zamówienia na opracowanie planów okreœlonych w ramach Inicjatywy w Pol- zagospodarowania przestrzennego dla sce, Komisja Europejska poprosi³a Bank dwóch obszarów). Œwiatowy o dalsze zaanga¿owanie ukie- runkowane na kolejne trzy dzia³ania. Niektóre kluczowe wnioski Inicjatywy Bêdzie to zasadniczo druga faza Inicja- w Polsce zosta³y ujête w dokumencie ro- tywy w Polsce. Niektóre dzia³ania bêd¹ boczym Komisji zatytu³owanym „Com- stanowi³y kontynuacjê dzia³añ z fazy petitiveness in low-income and low- pierwszej (Podkarpackie Centrum Inno- -growth regions: The lagging regions re- wacji w Rzeszowie), podczas gdy inne port” [„Konkurencyjnoœæ w regionach bêd¹ zupe³nie nowe (propozycja progra- o niskim dochodzie i niskim wzroœcie: mu wspieraj¹cego termomodernizacjê raport dotycz¹cy regionów s³abiej roz- domów jednorodzinnych w obszarach winiêtych”]4. Obejmuje on przegl¹d klu- o wysokim zanieczyszczeniu powietrza czowych rekomendacji wydanych w ra- i pomoc w przygotowaniu warunków mach Inicjatywy w Polsce, a tak¿e szereg 3 Raport dostêpny jest pod adresem: http://polish.doingbusiness.org/~/media/WBG/DoingBusiness/ Documents/Subnational-Reports/DB15-Poland-polish.pdf 4 Raport dostêpny jest pod adresem: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/ studies/pdf/lagging_regions%20report_en.pdf 16 | INICJATYWA KOMISJI EUROPEJSKIEJ: REGIONY ROZWIJAJ¥CE SIÊ W POLSCE – PODSUMOWANIE konkretnych wyników, które zosta³y nalnych obszarów miejskich dla wzrostu osi¹gniête podczas wdra¿ania projektu. i rozwoju regionu; zbadanie alterna- tywnych instrumentów finansowych, W ramach odrêbnego projektu Bank które mog³yby uzupe³niaæ finansowanie Œwiatowy przydzieli³ w³asne zasoby na z UE; rozwi¹zania poprawiaj¹ce otocze- badania i opracowanie rozwi¹zañ dla nie biznesu, podnosz¹ce atrakcyjnoœæ wyzwañ istniej¹cych w regionach s³abiej regionów dla prywatnych inwestorów. rozwiniêtych w ca³ej UE. Projekt ten jest Ta czêœæ projektu zostanie ukoñczona koordynowany z jednostk¹ ds. progra- w czerwcu 2017 roku. Druga faza pla- mowania DG Regio i jest skierowany nowana jest na okres lipiec 2017 – czer- na przedefiniowanie polityki rozwoju re- wiec 2018. gionalnego UE w okresie programowa- nia 2021–2027. Niektóre podstawowe Komisja Europejska rozwa¿a rozszerze- dzia³ania ujête w tym projekcie na rzecz nie Inicjatywy na inne kraje cz³onkow- regionów s³abiej rozwiniêtych obejmuj¹: skie i regiony UE, w tym regiony o niskim propozycjê alternatywnych definicji re- wzroœcie. W samej Polsce DG Regio gionów s³abiej rozwiniêtych (wychodz¹- we wspó³pracy z Rz¹dem Polski stara siê cych poza stosowanie prostych progów rozszerzyæ wyniki osi¹gniête w ramach PKB); analizê istotnoœci miast i funkcjo- Inicjatywy na inne województwa. POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 17 PODSUMOWANIE WYNIKÓW POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 19 KSZTA£CENIE I SZKOLENIE ZAWODOWE (WOJ. ŒWIÊTOKRZYSKIE) POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 21 Definicja problemu Obecnie na œwiecie coraz wiêcej uwa- i emocjonalne takie jak praca zespo³owa, gi poœwiêca siê kszta³ceniu i szkoleniu rozwi¹zywanie problemów czy prze- zawodowemu, postrzegaj¹c je jako strzeganie dyscypliny. potencjalnie skuteczny instrument reagowania na wysokie bezrobocie W województwie œwiêtokrzyskim wœród m³odzie¿y. Kszta³ceniu i szkole- (podobnie zreszt¹ jak generalnie na te- niu zawodowemu przypisuje siê zazwy- renie ca³ej Polski), kszta³cenie i szko- czaj dwojaki cel: z jednej strony ma za- lenie zawodowe na poziomie tech- pewniaæ absolwentom lepsze perspek- nikum odbywa siê w przewa¿aj¹cej tywy zatrudnienia i zarobku, a z drugiej czêœci w œrodowisku szkolnym. Mniej ma eliminowaæ odczuwane przez praco- ni¿ dziewiêæ procent polskich uczniów dawców braki w kwalifikacjach kandy- bierze udzia³ w praktycznych zajêciach datów do pracy. Tym samym uznaje siê, na terenie zak³adu pracy wykraczaj¹cych ¿e za poœrednictwem kszta³cenia i szko- poza obowi¹zkowy wymiar czterech lenia zawodowego mo¿na pomóc w do- tygodni praktyk zawodowych wymaga- stosowywaniu poda¿y kwalifikacji do nych na mocy przepisów oœwiatowych zapotrzebowania. w ca³ym cyklu nauki. Co prawda na szcze- blu wojewódzkim nie ma dostêpu do da- Panuje te¿ powszechna zgoda co do nych opisuj¹cych stan faktyczny kszta³ce- korzyœci p³yn¹cych z praktycznych nia uczniów techników w miejscu pracy, doœwiadczeñ zdobywanych na drodze ale generalnie przyjmuje siê, ¿e czêstotli- organizowanego w ramach kszta³ce- woœæ i czas trwania kszta³cenia w miejscu nia i szkolenia zawodowego uczenia pracy dla uczniów w woj. œwiêtokrzyskim siê w zak³adzie pracy. Poprzez kszta³ce- plasuje siê poni¿ej krajowej œredniej. nie w miejscu pracy uczniowie zdoby- waj¹ niezbêdne umiejêtnoœci uczestni- Brak dobrze rozwiniêtego mechaniz- cz¹c w czynnoœciach odbywaj¹cych siê mu kszta³cenia w miejscu pracy na na terenie przedsiêbiorstwa; zarówno poziomie technikum uniemo¿liwia w formie szkolenia zawodowego, jak i uczniom zdobywanie i szlifowanie – co szczególnie warte podkreœlenia – umiejêtnoœci potrzebnych do po- uczestnicz¹c w rzeczywistym funkcjono- myœlnego przebiegu kariery zawodo- waniu zak³adu. Tam, gdzie prowadzone wej, a sektorowi prywatnemu utrud- jest skutecznie, kszta³cenie w miejscu nia dynamiczny wzrost, poniewa¿ pracy pomaga uczniom zdobyæ nie tylko stoi na przeszkodzie rozwojowi kadr praktyczne kwalifikacje bran¿owe, ale wyposa¿onych w kwalifikacje po- równie¿ istotne umiejêtnoœci spo³eczne trzebne na rynku. Proces W procesie prac nad wzmocnieniem „Catching-Up Regions”. Etap pierwszy systemu kszta³cenia w miejscu pracy polega³ na rozpoznaniu i zdefiniowaniu w woj. œwiêtokrzyskim mo¿na wy- najwa¿niejszych atutów i wyzwañ w kon- ró¿niæ cztery etapy, z czego trzy tekœcie efektywnego wdro¿enia systemu odbywa³y siê w ramach inicjatywy kszta³cenia w miejscu pracy w woj. œwiê- 22 | KSZTA£CENIE I SZKOLENIE ZAWODOWE (WOJ. ŒWIÊTOKRZYSKIE) tokrzyskim – a w pewnym stopniu rów- projekt pilota¿owych interwencji maj¹- nie¿ w ca³ym kraju. Etap drugi to przegl¹d cych na celu wzmocnienie kszta³cenia rozwi¹zañ stosowanych przez inne kraje w miejscu pracy; zatwierdzono te¿ finan- w reakcji na wyzwania okreœlone podczas sowanie programu ze œrodków KE. Ostat- wczeœniejszego etapu analiz, a tak¿e ni etap, polegaj¹cy na wdro¿eniu pilota- ocena, na ile te rozwi¹zania nadaj¹ siê ¿owego projektu, zaplanowano na lata do wykorzystania w woj. œwiêtokrzyskim. 2017–2020; czyli ju¿ po zakoñczeniu inicja- Podczas etapu trzeciego przygotowano tywy „Catching-Up Regions”. (Rys. 3.) Rysunek 3. Przebieg dzia³añ w ramach inicjatywy „Catching-up regions” W prace bardzo intensywnie zaanga- we wspó³pracê. Odbywa³y siê cykliczne ¿owano najwa¿niejszych interesariu- konsultacje ze specjalnie powo³anym szy w regionie. Maj¹c na uwadze, ¿e dla wojewódzkim zespo³em ds. kszta³cenia pomyœlnego wdro¿enia systemu kszta³ce- i szkolenia zawodowego (który zbiera³ nia w miejscu pracy absolutnie niezwykle i przekazywa³ informacje dotycz¹ce tej istotny jest elementy skutecznej koordy- tematyki na forum inicjatywy „Catching- nacji i wspó³pracy rozmaitych interesa- -Up Regions”); regularne konsultacje riuszy (pracodawcy, placówki oœwiato- z poszczególnymi grupami interesariuszy we, w³adze publiczne, strona spo³eczna) w regionie; a tak¿e poœwiêcona oma- podjêto szereg daleko id¹cych starañ, wianym zagadnieniom wizyta studyjna by zaanga¿owaæ wymienione podmioty na £otwie z udzia³em szerokiego i zró¿ni- w realizacjê kolejnych dzia³añ, a tak¿e cowanego grona interesariuszy. Rezultaty Osi¹gniêto pomyœlne efekty w trzech wiedzy; oraz (3) opis pilota¿owego kluczowych obszarach, takich jak: projektu, który ma byæ finansowany (1) zaanga¿owanie interesariuszy i bu- z EFS. Trzy wymienione elementy po dowanie potencja³u; (2) generowanie po³¹czeniu stanowi¹ solidny fundament POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 23 dla skutecznych interwencji na rzecz zapewniania jakoœci; a tak¿e 6) powie- przysz³ego systemu kszta³cenia w miejs- rzyæ placówkom Centrum Kszta³cenia cu pracy zarówno w woj. œwiêtokrzy- Praktycznego (CKP) rolê moderatora; skim, jak i w innych regionach Polski. • Zaleca siê, by system kszta³cenia Niezwykle trudno jest pozyskaæ do w miejscu pracy w woj. œwiêto- owocnej wspó³pracy wszystkie zain- krzyskim wzmacniaæ wieloaspek- teresowane strony, a zw³aszcza towo, w sposób wszechstronny, przedsiêbiorstwa, w sytuacji gdy uwzglêdniaj¹c jednoczeœnie wszyst- kszta³cenie i szkolenie zawodowe kie zidentyfikowane obszary wyma- jest w przyt³aczaj¹cej czêœci realizo- gaj¹ce usprawnieñ, a to ze wzglêdu wane w placówkach oœwiatowych. na ich wzajemne powi¹zania i oddzia- Tymczasem dziêki intensywnym konsul- ³ywanie. W ten sposób powinien po- tacjom i innym dzia³aniom nastawionym wstaæ samonapêdzaj¹cy siê mecha- na pozyskanie zaanga¿owania intere- nizm zmian na lepsze, gdzie ka¿da sariuszy, które zosta³y przeprowadzone zmiana w jednym wymiarze poci¹ga w ramach inicjatywy, kluczowe zainte- za sob¹ szereg nastêpnych w pozo- resowane strony w regionie (w tym sta³ych aspektach. przedstawiciele sektora prywatnego) znacz¹co przyczyni³y siê do ostateczne- • Warto zwróciæ uwagê przede go kszta³tu projektu pilota¿owego (patrz wszystkim na g³ówne bariery poni¿ej). Ponadto, zaanga¿owanie inte- o charakterze strukturalnym, sto- resariuszy prze³o¿y³o siê na rozwój ich suj¹c pragmatyczne podejœcie potencja³u w zakresie korzyœci p³yn¹cych i w pierwszej kolejnoœci d¹¿¹c do z kszta³cenia w miejscu pracy i skutecz- stosunkowo ³atwych do osi¹gniê- nych metod wdra¿ania. cia efektów, którymi mo¿na siê bêdzie szybko pochwaliæ. Konkret- Dziêki analizie mocnych i s³abych nie chodzi o to, by na pocz¹tko- stron w kontekœcie wdro¿enia syste- wym etapach wdra¿ania kszta³cenia mu kszta³cenia w miejscu pracy w miejscu pracy interesariusze kon- w woj. œwiêtokrzyskim, uzupe³nionej centrowali siê raczej na wiêkszych o wnioski z przegl¹du miêdzynarodo- i bardziej konkurencyjnych przedsiê- wych rozwi¹zañ stosowanych w od- biorstwach, sprawniej zarz¹dzanych powiedzi na rozpoznane s³abe strony, placówkach oœwiatowych i osi¹ga- uda³o siê wytworzyæ bogate zasoby j¹cych lepsze wyniki uczniach, na któ- wiedzy na temat optymalnego po- rych rynek pracy czeka ze szczegól- dejœcia do promowania kszta³cenia nym zainteresowaniem. W miarê jak w miejscu pracy w omawianym re- system kszta³cenia w miejscu pracy gionie. Oto najwa¿niejsze wnioski i reko- zacznie krzepn¹æ mo¿na bêdzie zwiêk- mendacje z przeprowadzonych analiz: szyæ udzia³ mniejszych zak³adów pra- cy, s³abszych placówek oœwiatowych • Chc¹c usprawniæ proces wdra¿a- i uczniów w trudniejszej sytuacji. nia systemu kszta³cenia w miejs- cu pracy nale¿y przede wszystkim: W ramach pilota¿owego projektu 1) wzmocniæ ramy zarz¹dzania i finan- opracowanego przy pomocy inicja- sowania; 2) wprowadziæ skuteczny tywy „Catching-Up Regions” prze- mechanizm konsultacji i koordynacji testowane zostanie wiele ró¿nych z udzia³em interesariuszy; 3) stworzyæ metod wzmacniania systemu kszta³- adekwatne zachêty i bodŸce dla pla- cenia w miejscu pracy. Projekt nie tyl- cówek oœwiatowych zajmuj¹cych siê ko przyczyni siê do usprawnienia sys- kszta³ceniem i szkoleniem zawodo- temu w regionie w okresie realizacji wym oraz wyposa¿yæ je w niezbêdny (lata 2017–2020), ale zaowocuje te¿ cen- potencja³ i kompetencje; 4) stworzyæ nymi doœwiadczeniami i wnioskami adekwatne zachêty i bodŸce dla przydatnymi na etapie planowania kolej- zak³adów pracy oraz wyposa¿yæ je nych interwencji przypadaj¹cych na okres w niezbêdny potencja³ i kompetencje; po 2020 roku – zarówno w woj. œwiê- 5) wdro¿yæ odpowiednie mechanizmy tokrzyskim, jak i w innych wojewódz- 24 | KSZTA£CENIE I SZKOLENIE ZAWODOWE (WOJ. ŒWIÊTOKRZYSKIE) twach. W ramach projektu powstanie elementów umo¿liwiaj¹cych wykorzy- mechanizm dotacji na sfinansowanie stanie doœwiadczeñ i wniosków do dal- regionalnych interesariuszy, którzy opra- szych dzia³añ maj¹cych na celu intensy- cuj¹ rozwi¹zania w zakresie wdra¿ania fikacjê kszta³cenia w miejscu w regionie kszta³cenia w miejscu pracy spe³niaj¹ce i poza nim (w tym przygotowanie mode- wczeœniej wyznaczone kryteria. Projekt lowych materia³ów i innych wskazówek; pilota¿owy ma siê w g³ównej mierze zaproszenie interesariuszy, którzy mog¹ koncentrowaæ na ograniczeniach zwi¹za- siê wy³oniæ jako wiod¹cy gracze plano- nych z kompetencjami/potencja³em oraz wanych mechanizmów wsparcia struk- bodŸcami/zachêtami, w oparciu o po³¹- turalnego; a tak¿e rzetelne mechanizmy czenie wsparcia finansowego i tzw. po- monitorowania i oceny z myœl¹ o ewi- mocy technicznej (merytorycznej). Poza dencjonowaniu zdobytych doœwiad- tym w projekcie przewidziano szereg czeñ i dobrych praktyk). Wnioski Najwa¿niejsz¹ nauk¹ p³yn¹c¹ z tego ministerstwa, dyrektoriaty KE i departa- dzia³ania jest wniosek, ¿e przy odpo- menty Banku Œwiatowego. Koszty trans- wiednim uszeregowaniu aktywnoœci akcyjne wynikaj¹ce z koniecznoœci za- (patrz punkt 2 powy¿ej) w stosunko- pewnienia skutecznej koordynacji dla wo krótkim czasie mo¿na osi¹gn¹æ tak du¿ej liczby interesariuszy mo¿na znacz¹ce postêpy. Wychodz¹c z punk- prawdopodobnie zmniejszyæ dziêki jed- tu wyjœcia charakteryzuj¹cego siê ogra- noznacznemu okreœleniu celów i meto- niczon¹ wiedz¹, s³ab¹ komunikacj¹ miê- dy wdra¿ania ju¿ na samym pocz¹tku dzy zainteresowanymi stronami oraz dzia³añ, a tak¿e dziêki zastosowaniu od- brakiem spójnej wizji co do korzyœci powiednich mechanizmów zapewnia- p³yn¹cych z kszta³cenia w miejscu pracy j¹cych koordynacjê na etapie wdro¿enia. i przyœwiecaj¹cych mu celów uda³o siê dojœæ do sytuacji, w której mo¿na przy- W ramach projektu pilota¿owego st¹piæ do wdro¿enia bardzo dobrego dzia³ania na rzecz wzmocnienia sy- projektu zrodzonego w drodze inten- stemu kszta³cenia w miejscu pracy sywnych konsultacji z interesariuszami bêd¹ kontynuowane w krótkim mocno zaanga¿owanymi w realizacjê. i œrednim horyzoncie czasowym, lecz To dobitnie pokazuje, ¿e inicjatywy takie konieczne bêd¹ dodatkowe wysi³ki, jak program „Catching-Up Regions” by zadbaæ o rozpowszechnienie mog¹ byæ skutecznym impulsem dla i praktyczne wykorzystanie wyni- wa¿nych reform, szczególnie w przy- kaj¹cych z projektu doœwiadczeñ padku interwencji wymagaj¹cych zaan- i wniosków. Chc¹c zwiêkszyæ prawdo- ga¿owania du¿ej liczby interesariuszy, podobieñstwo pomyœlnej realizacji pilo- gdy nie ma oczywistego „lidera” odpo- ta¿u (w³¹cznie z okreœleniem dobrych wiedzialnego za inicjowanie potrzeb- praktyk i wyci¹gniêciem wniosków) nych dzia³añ. w projekcie pilota¿owym przewidziano daleko id¹c¹ pomoc techniczn¹. Jednak Ze wzglêdu na du¿¹ liczbê zaanga¿o- wykorzystanie zdobytych w trakcie wanych interesariuszy koszty trans- projektu doœwiadczeñ w przysz³oœci, akcyjne s¹ stosunkowo wysokie; a zw³aszcza poza granicami woj. œwiê- przy planowanych w przysz³oœci ini- tokrzyskiego, wykracza poza ramy pro- cjatywach byæ mo¿e uda siê je ogra- jektu i bêdzie wymagaæ dodatkowych niczyæ. Oprócz relatywnie du¿ej liczby starañ, którym ton powinien nadawaæ podmiotów regionalnych w prace zaan- podmiot centralny, np. Ministerstwo ga¿owane by³y równie¿ poszczególne Edukacji Narodowej. POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 25 PODKARPACKIE CENTRUM INNOWACJI (WOJ. PODKARPACKIE) POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 27 Definicja problemu Niniejszy raport jest dokumentem znacznie wzros³a plasuj¹c Rzeszów na o charakterze wdro¿eniowym, który szczycie listy europejskich miast w kate- proponuje rozwi¹zanie problemu nie- gorii liczby studentów na 1 tys. mieszkañ- wykorzystanego w pe³ni potencja³u ców (blisko 50 tys. studentów w mieœcie badawczo-rozwojowego (B+R) woje- posiadaj¹cym blisko 190 tys. mieszkañ- wództwa podkarpackiego (w szcze- ców). gólnoœci stworzenia przes³anek do wzrostu intensywnoœci wspó³pracy Ekosystem innowacji województwa B+R pomiêdzy biznesem i uczelnia- podkarpackiego wykazuje piêæ kon- mi). Problem ten zosta³ zidentyfikowany kretnych obszarów, w ramach któ- wspólnie przez partnerów projektu, Ko- rych intensywnoœæ procesów trans- misjê Europejsk¹ (KE), Urz¹d Marsza³- feru technologii i wspó³pracy miêdzy kowski Województwa Podkarpackiego uczelniami a firmami prywatnymi (UM), Ministerstwo Rozwoju (MR) oraz mo¿e ulec wzmocnieniu. Obszary te Bank Œwiatowy (BŒ). Wspólnie podjêto obejmuj¹: (1) wzrost wskaŸnika tworze- decyzjê, ¿e jedno regionalne biuro trans- nia technologicznych startupów (przede feru technologii (BTT) stanowi prefero- wszystkim startupów opartych na pra- wan¹ opcjê dla jego rozwi¹zania. G³ów- cach B+R realizowanych na lokalnych nym celem tego raportu jest przedsta- uczelniach); (2) wzrost poziomu przycho- wienie modelu proponowanego Pod- dów licencyjnych generowanych przez karpackiego Centrum Innowacji (PCI) regionalne uczelnie; (3) poprawê pozio- bêd¹cego rezultatem wspólnego wysi³- mu wykorzystania aparatury B+R lokal- ku kluczowych lokalnych interesariuszy nych uczelni do celów komercyjnych (UM, uczelni, przedsiêbiorstw i ich przed- (a w konsekwencji wzrost przychodów stawicieli). PCI to ca³oœciowa koncepcja, osi¹ganych z badañ zleconych wykorzy- która obejmuje rozwi¹zania organizacyj- stuj¹cych tê aparaturê); (4) zwiêksze- ne i z zakresu zarz¹dzania, a tak¿e ich nie zaanga¿owania lokalnych przedsiê- umocowanie prawne i finansowe. biorstw (szczególnie tych poza Dolin¹ Lotnicz¹) we wspó³pracê na linii uczel- Województwo podkarpackie osi¹ga nia-biznes (5) tworzenie systematycz- relatywnie dobre wyniki w porówna- nych mechanizmów pozwalaj¹cych na niu do innych regionów w zakresie prze³o¿enie sukcesów studentów lokal- niektórych kluczowych wskaŸników nych uczelni w krajowych i miêdzynaro- innowacji. W roku 2014 wydatki na dowych konkursach na sukces w dzie- dzia³ania B+R w przeliczeniu na miesz- dzinie przedsiêbiorczoœci. W ostatnich kañca by³y porównywalne z poziomem latach podkarpackie uczelnie i przedsiê- krajowym (90 EUR) i prawie piêciokrot- biorstwa notuj¹ znaczne postêpy w po- nie wy¿sze ni¿ w roku 2007 (20 EUR). wy¿szych obszarach, tym niemniej ich Pod wzglêdem tej miary region plasuje dalsza intensyfikacja jest warunkiem siê na czwartym miejscu wœród 16 pol- niezbêdnym, by ekosystem innowacji skich województw. W kategoriach na- województwa sta³ siê jednym z przodu- k³adów prywatnych na dzia³ania B+R j¹cych w kraju. województwo podkarpackie plasuje siê na trzecim miejscu wœród polskich woje- Barierami ograniczaj¹cymi szybki wództw, za województwami mazo- rozwój ekosystemu innowacji w wo- wieckim i ma³opolskim. Pomimo nega- jewództwie podkarpackim s¹ ogra- tywnych trendów krajowych, liczba stu- niczone zasoby finansowe, kompe- dentów (a w szczególnoœci studentów tencje i potencja³ realizacji (g³ównie uczelni technicznych) w województwie w obszarach waloryzacji i struktury- podkarpackim w okresie ostatnich 10 lat zowanych badañ zleconych) oraz 28 | PODKARPACKIE CENTRUM INNOWACJI (WOJ. PODKARPACKIE) fakt, i¿ rozwój etosu przedsiêbior- powodu, inicjatywy maj¹ce na celu czoœci na dwóch g³ównych lokalnych kszta³towanie pro-innowacyjnych po- uczelniach pañstwowych znajduje siê staw wœród studentów, daj¹ce im szansê jeszcze we wczesnej fazie. Problemy do prototypowania i eksperymentowa- te dotykaj¹ badaczy, studentów oraz nia zyskuj¹ ostatnio na popularnoœci. administracji uczelni. Stosunkowo nie- wielka skumulowana masa krytyczna Wspomniane powy¿ej potrzeby czê- umiejêtnoœci potrzebnych do udanej œciowo rozwi¹zuj¹ istniej¹ce centra komercjalizacji rezultatów prac B+R wy- transferu technologii (CTT) lokalnych wodz¹cych siê z uczelni jest czêœciowo uczelni oraz programy i instrumenty spowodowana brakiem takich umiejêt- na poziomie krajowym. Przyk³adowo, noœci w województwie, a czêœciowo ich centra transferu technologii dobrze wy- rozproszeniem miêdzy podmioty pod- pe³niaj¹ swoje obowi¹zki w niektórych karpackiego ekosystemu innowacji (np. obszarach (np. wsparcia w zakresie za- uczelnie, agencje rozwoju, parki tech- gadnieñ w³asnoœci intelektualnej (WI), nologiczne, klastry, inkubatory, akcelera- administrowanie grantami na badania, tory). Ograniczony zakres wspó³pracy itd.), ale nie dysponuj¹ ani skal¹, ani wy- B+R sektora biznesu z uczelniami wynika maganymi kompetencjami czy zasoba- g³ównie z nieadekwatnego systemu mi, aby w znacz¹cy sposób zwiêkszyæ motywacyjnego dla badaczy, z dotych- skalê ukierunkowanych na rynek, gene- czasowych ograniczeñ co do wykorzy- ruj¹cych popyt dzia³añ (np. skokowo stania uczelnianej aparatury B+R oraz zwiêkszaæ przychody licencyjne, zwiêk- z trudnych do pogodzenia ró¿nic kul- szaæ liczbê wywodz¹cych siê z uczelni tur organizacyjnych biznesu i uczelni. startupów opartych o uczelniany B+R, W dniu dzisiejszym wspó³praca B+R nie prowadziæ proaktywny marketing us³ug gwarantuje badaczom i uczelniom wy- badawczych, które mia³yby byæ œwiad- starczaj¹cych korzyœci (np. prze³o¿enia czone na aparaturze B+R uczelni, czy na ocenê parametryczn¹, korzyœci ba- pobudziæ pêd do przedsiêbiorczoœci dawczych), aby równomiernie roz³o¿yæ wœród studentów). Raport ten pokazuje ich priorytety miêdzy badania podsta- tak¿e, ¿e PCI bêdzie mieæ charakter uzu- wowe, edukacjê oraz badania stosowa- pe³niaj¹cy (a nie powielaj¹cy) w stosunku ne. Wiod¹ce uczelnie i BTT w Europie do programów krajowych maj¹cych na przyznaj¹, ¿e wykszta³cenie na uczel- celu pobudzanie komercjalizacji powsta- niach silnego etosu wspó³pracy B+R jest j¹cych na uczelniach wyników dzia³añ istotn¹ sk³adow¹ dzia³aj¹cego ekosys- B+R (np., BRIdge Alfa czy Szybka Œcie¿ka) temu innowacji i dzia³ania te trzeba roz- czy te¿ stymulowanie przedsiêbiorczoœci poczynaæ mo¿liwie wczeœnie. Z tego (np., Starter, ScaleUP i inne). Proces Projekt zosta³ podzielony na kilka z wykorzystaniem wk³adu funduszy pomniejszych zadañ o jasno zdefi- europejskich, oraz (v) zaprojektowanie niowanych efektach. Obejmowa³y modelu jednego BTT dla województwa one: (i) zaprojektowanie zunifikowanej podkarpackiego. bazy danych opisuj¹cej aparaturê B+R uczelni o najwiêkszym potencjale do ko- Koncepcja PCI jest wynikiem konsul- mercyjnego zastosowania; (ii) opisanie tacji z wszystkimi kluczowymi lokal- regionalnej poda¿y i popytu na us³ugi nymi interesariuszami. Urz¹d Mar- B+R; (iii) wspieranie uczelni w opracowa- sza³kowski, uczelnie (ich w³adze, CTT, ba- niu metodologii dla uwolnienia 20% po- dacze, studenci) oraz przedsiêbiorstwa tencja³u ich aparatury B+R zakupionej byli aktywnymi partnerami w projekto- POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 29 waniu modelu PCI, a podczas licznych szczegó³owych rozwi¹zañ, szczególnie indywidualnych wywiadów oraz war- w odniesieniu do dzia³alnoœci PCI, za- sztatów wnosili oni swoje komentarze rz¹dzania, wyboru zespo³u oraz finanso- oraz testowali wykonalnoœæ kolejnych wania aby zilustrowaæ obecny stan roz- wersji koncepcji. Wyra¿ali tak¿e wspar- woju koncepcji i stanowi fundament dla cie dla pomys³u PCI opartego na trzech dalszych prac wdro¿eniowych. platformach, chocia¿ model ten jest wci¹¿ rozwijany i jego szczegó³y bêd¹ Po³¹czenie wiedzy krajowej i miêdzy- prawdopodobnie ewoluowaæ podczas narodowej pomog³o wypracowaæ fazy implementacji w roku 2017. kompleksowy model dla PCI. Wizyty W szczególnoœci podkarpackie uczelnie studyjne w odnosz¹cych sukcesy BTT bêd¹ ¿ywotnie zainteresowane takim w Europie takich, jak Toulouse Tech doprecyzowaniem roli PCI, które wzmo- Transfer (Francja), LRD Leuven (Belgia) cni postêp osi¹gany w ostatnim okresie oraz Aalto Design Factory (Finlandia), przez ich CTT. Kolejne iteracje koncep- oraz nauki p³yn¹ce z polskich studiów cji PCI pomog³y udoskonalaæ jej kszta³t przypadków pomog³y w uwzglêdnieniu jednoczeœnie podnosz¹c œwiadomoœæ dobrych praktyk i wyodrêbnieniu szere- i wzajemne zrozumienie wœród intere- gu kluczowych czynników sukcesu dla sariuszy. Niniejszy raport proponuje kilka regionalnych BTT. Rezultaty Niniejszy raport rekomenduje utwo- potrzebna do funkcjonowania CTT), za- rzenie profesjonalnego interfejsu kresu (wi¹za³o siê ze zbyt wielkim roz- ³¹cz¹cego biznes z uczelniami – Pod- proszeniem potrzebnych umiejêtnoœci karpackiego Centrum Innowacji – aby i kompetencji) oraz mo¿liwego braku w sposób wszechstronny odnieœæ siê dodatkowego finansowania jakie by³o- do zidentyfikowanych potrzeb eko- by potrzebne ze strony uczelni. systemu innowacji województwa podkarpackiego. Zasadniczo, PCI bê- Stworzenie niezale¿nego, profesjo- dzie pomagaæ ³¹czyæ firmy z badaczami nalnie zarz¹dzanego podmiotu (PCI) na uczelniach, rozwijaæ kluczowe umie- dla celów akceleracji procesów ko- jêtnoœci uniwersyteckich badaczy i per- mercjalizacji i transferu technologii sonelu administracyjnego, które s¹ nie- wydaje siê skutecznym i efektyw- zbêdne dla wspó³pracy B+R, wspieraæ nym wyborem. Takie podejœcie pozwoli projekty B+R przez zapewnienie zaso- przyci¹gn¹æ specjalistów z sektora pry- bów (pieniêdzy, umiejêtnoœci, wiedzy) watnego, którzy w œrednim terminie i pobudzaæ przedsiêbiorczoœæ studen- pomog¹ zintensyfikowaæ wspó³pracê tów. PCI przyczyni siê do dalszego miêdzy biznesem i uczelniami, a tak¿e wzmocnienia etosu wspó³pracy miêdzy wzmocni¹ zasoby uczelni (dziêki bliskiej biznesem i uczelniami poprzez intensy- wspó³pracy z PCI uczelnie bêd¹ pod- fikacjê wspó³pracy B+R, która bêdzie nosi³y swoje kwalifikacje w zakresie osi¹gniêta dziêki proaktywnej postawie komercjalizacji). Stworzenie podmiotu, PCI i zak³adanym wczesnym sukcesom który pod jednym dachem zbiera kom- w zakresie komercjalizacji. Drugie podej- petencje potrzebne do prowadzenia œcie, jakie by³o rozwa¿ane w trakcie prac, waloryzacji i badañ zleconych (stworze- zak³ada³o wzmacnianie wydajnoœci po- nie efektu skali) oraz zapewnienie mu szczególnych CTT i SC, które funkcjonuj¹ stabilnego finansowania w œrednim ter- na uczelniach. Podejœcie to nie by³o jed- minie, pomo¿e poszerzyæ wspó³pracê nak optymalne ze wzglêdu na brak ko- miêdzy biznesem i nauk¹. Innowacje rzyœci skali (pewna masa krytyczna jest oparte o B+R zazwyczaj potrzebuj¹ kilku 30 | PODKARPACKIE CENTRUM INNOWACJI (WOJ. PODKARPACKIE) lat, aby móc zaobserwowaæ ich rezul- pracy biznes-nauka (tzn., wiêksze wp³y- taty. Z tego powodu, proponowany piê- wy z licencji, dywidend ze spó³ek za³o¿o- cioletni okres wydaje siê wystarczaj¹cy, nych na bazie uczelnianej WI i przy- aby móc udowodniæ skutecznoœæ zapro- chodów ze standardowych badañ zle- ponowanej koncepcji i zademonstro- conych opartych o uczelnian¹ apara- waæ lokalnym interesariuszom wartoœæ turê B+R). dodan¹ PCI. Zespó³ PCI bêdzie prowadzi³ trzy PCI ma na celu zwiêkszenie przy- platformy dzia³añ (waloryzacjê pro- chodów uczelni z licencjonowania jektów B+R, strukturyzowane bada- rezultatów prac B+R oraz pewnej nia zlecone oraz ProtoLab). Platfor- kategorii badañ zleconych, a tak¿e ma 1 bêdzie zajmowaæ siê waloryzacj¹ podniesienie wskaŸnika tworzenia projektów B+R podnosz¹c przez to TRL startupów bazuj¹cych na WI. S¹ to (poziom gotowoœci technologicznej) trzy kluczowe mierzalne wskaŸniki, które finansowanych projektów do punktu, bêd¹ definiowaæ sukces PCI. Zwiêksze- w którym komercjalizacja staje siê mo¿li- nie przychodów z komercjalizacji uni- wa i bardziej op³acalna. Platforma 2 bê- wersyteckiej WI oraz badañ zleconych dzie koncentrowaæ siê na wykorzystaniu mo¿e dalej przek³adaæ siê na zwiêksze- uwolnionej aparatury B+R5 przez marke- nie potencja³u B+R oraz wzmocnienie ting okreœlonego typu badañ zleconych etosu przedsiêbiorczoœci wœród badaczy. (standardowych i powtarzalnych us³ug Mo¿e to wytworzyæ mechanizm spirali badawczych B+R), do których wykorzy- sukcesu i w dalszej kolejnoœci prowadziæ stywana jest ta aparatura B+R. Platfor- do sta³ego wzrostu przychodów uczelni ma 3 bêdzie ukierunkowana na studen- (jak ma to miejsce np. na LRD Leuven). tów podkarpackich uczelni. Jej celem jest pobudzanie kultury przedsiêbior- PCI bêdzie uzupe³niaæ pracê realizo- czoœci wœród studentów poprzez udo- wan¹ przez CTT i SPC na kilka sposo- stêpnienie im miejsca i narzêdzi do bów. Po pierwsze, przez zapewnienie prototypowania w³asnych wynalazków doœwiadczonych ludzi z sektora prywat- i pomys³ów oraz eksperymentowania nego, którzy bêd¹ prowadziæ i pomagaæ w interdyscyplinarnym œrodowisku. Po- zespo³om badawczym w dalszym roz- przez te platformy, PCI bêdzie wspieraæ wijaniu ich wynalazków. Po drugie, przez lokalne uczelnie (oraz ich CTT i SC) oraz proaktywne wychodzenie do przed- innowacyjne przedsiêbiorstwa, studen- siêbiorców i marketing us³ug, które mo- tów i m³odych badaczy z województwa g³yby byæ oferowane przez uczelnie. podkarpackiego (Rysunek 4). Po trzecie, przez wspó³finansowanie obiecuj¹cych badañ stosowanych reali- Wybór i rozwijanie obiecuj¹cych pro- zowanych przez naukowców. Po czwar- jektów B+R (Platforma 1) bêdzie klu- te, przez pomoc w doposa¿aniu istnie- czowym dzia³aniem PCI. Bêd¹ to pro- j¹cej aparatury B+R dla zwiêkszenia jej jekty B+R na etapach Weryfikacji Zasady potencja³u komercyjnego. Wspó³praca (PoP, ang. Proof of Principle) i Wery- z PCI bêdzie korzystna dla CTT i SC fikacji Koncepcji (PoC, ang. Proof of Con- z przynajmniej trzech istotnych powo- cept), które s¹ inicjowane g³ównie na dów, a jednoczeœnie nie bêdzie po- lokalnych uczelniach. PCI bêdzie pod- wodowa³a dodatkowego obci¹¿enia nosiæ wartoœæ tych projektów na kilka w ich pracy. Po pierwsze, podniesie po- sposobów: tencja³ personelu CTT i SC („nauka przez praktykê”); po drugie, podniesie œwia- • Podwy¿szenie TRL projektów (np. przez domoœæ i etos przedsiêbiorczoœci wœród dostarczanie zewnêtrznej ekspertyzy naukowców, personelu i kierownictwa rynkowej i technicznej) z poziomu uczelni; w koñcu, zapewni wzrost zys- oko³o TRL 2-3, który jest standardo- ków finansowych ze wzmo¿onej wspó³- wym poziomem technologii, gdy pro- 5 „Uwalnianie” uczelnianej aparatury B+R oznacza, ¿e 20% wydajnoœci tej aparatury mo¿e zostaæ wykorzystana na cele pomocnicze; w praktyce oznacza to, ¿e mo¿e byæ ona wykorzystana dla celów komercyjnych POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 31 Rysunek 4. Koncepcja Podkarpackiego Centrum Innowacji Opis: SLA – Umowa o Poziomie Obs³ugi, PCI – Podkarpackie Centrum Innowacji ród³o: Bank Œwiatowy jekt B+R opuszcza etap badañ pod- Strona poda¿owa bêdzie g³ównie odno- stawowych, do poziomu TRL 6-9, który siæ siê do lokalnych uczelni (20% uwol- jest bliski komercjalizacji albo przez nionego potencja³u), podczas gdy strona udzielenie licencji (komercjalizacja bez- popytowa powinna obejmowaæ pod- poœrednia) albo przez za³o¿enie start- mioty spoza województwa podkarpac- upu (komercjalizacja poœrednia) kiego i spoza Polski. Dzia³aj¹c zgodnie ze swoj¹ zorientowan¹ na popyt misj¹, • Przygotowanie aplikacji o granty na PCI nie bêdzie dzia³aæ po prostu jako finansowanie dalszych prac B+R które poœrednik w odsprzeda¿y us³ug B+R zmierzaj¹ do podniesienia TRL projek- œwiadczonych przez uczelnie, ale za- tu i zwiêksza rentownoœæ uzyskiwania miast tego bêdzie pomagaæ firmom grantów, np. do programu Szybka w zakupie tych us³ug B+R oraz zapew- Œcie¿ka prowadzonego przez Naro- niaæ wysok¹ jakoœæ œwiadczonych us³ug. dowe Centrum Badañ i Rozwoju czy PCI bêdzie koncentrowaæ siê na specy- programu Unii Europejskiej Horyzont ficznym podzbiorze us³ug B+R, to znaczy 2020 (synergia z programami krajo- takich, które wykorzystuj¹ uczelnian¹ wymi, makroregionalnymi i europej- aparaturê B+R, s¹ wystandaryzowane skimi) oraz pomoc w przyci¹ganiu i powtarzalne w swoim charakterze inwestorów zewnêtrznych (np. fun- i st¹d nazwa „strukturyzowane badania duszy kapita³u wysokiego ryzyka, zlecone”. Oznacza to, ¿e PCI nie bêdzie anio³ów biznesu, itp.) zajmowaæ siê wysoko wyspecjalizowa- nymi jednorazowymi projektami œwiad- • Œwiadczenie us³ug doradczych (stra- czonymi przez uczelnie dla biznesu i wy- tegicznych i taktycznych) oraz bez- magaj¹cymi specjalistycznej eksperckiej poœrednia pomoc w zabezpieczeniu wiedzy konsultingowej badaczy. Te wy- maj¹tkowych praw w³asnoœci inte- soko specjalistyczne us³ugi bazuj¹ce na lektualnej (IP) wybranych projektów wiedzy eksperckiej bêd¹ nadal œwiad- B+R czone przez poszczególnych badaczy i laboratoria, podczas gdy CTT bêd¹ na- • Œwiadczenie us³ug doradczych i bez- dal podstawowymi kana³ami koordy- poœredniej pomocy w opracowaniu nacji i obs³ugi takich prac. strategii biznesowej, marketingu, ob- sadzie personalnej i rozwoju wybra- ProtoLab (Platforma 3) jest fizyczn¹ nych projektów B+R. przestrzeni¹ wyposa¿on¹ w podsta- wowe narzêdzia i maszyny pozwala- Platforma strukturyzowanych, stan- j¹ce na konstruowanie prototypów. dardowych badañ zleconych (Plat- G³ówn¹ ide¹ stoj¹c¹ za ProtoLabem jest forma 2) bêdzie skupiaæ siê na ³¹cze- stworzenie studentom i badaczom ze niu poda¿y i popytu na prace B+R. wszystkich uczelni rzeszowskich mo¿li- 32 | PODKARPACKIE CENTRUM INNOWACJI (WOJ. PODKARPACKIE) woœci uczenia siê i eksperymentowania tuj¹cy zespó³ zarz¹dzaj¹cy, Urz¹d Mar- z ró¿nymi technikami produkcji w inter- sza³kowski oraz inne podmioty (np. Mia- dyscyplinarnych zespo³ach. Studenci sto Rzeszów lub lokalne firmy). Lokalne i m³odzi badacze bêd¹ mogli budowaæ uczelnie bêd¹ aktywnie zaanga¿owane prototypy PoC wynikaj¹ce z ich pro- w dzia³ania PCI dziêki uczestnictwu jektów B+R oraz uczyæ siê korzystania w organach zarz¹dzaj¹cych PCI (Radzie z podstawowego wyposa¿enia (np. Nadzorczej i Komitecie Alokacji Zaso- sprzêtu elektrycznego, podstawowych bów). Na obecnym etapie nie przewiduje drukarek 3D, podstawowej tokarki, fre- siê zaanga¿owania uczelni w PCI w sen- zarek, itp.), które s¹ dostêpne przez ca³¹ sie kapita³owym i finansowym; uczelnie dobê. Eksperymentowanie mo¿e byæ i ich CTT i SC bêd¹ mia³y status g³ówne- ukierunkowane na w³asne pomys³y stu- go „klienta” PCI. dentów i badaczy, lub te¿ skoncen- trowane na pomys³ach pozyskanych Zespó³ zarz¹dzaj¹cy PCI musi zostaæ z sektora publicznego i prywatnego. wybrany w sposób konkurencyjny W przypadkach kiedy bardziej wyrafi- w otwartej procedurze, aby zapew- nowana aparatura bêdzie potrzebna do niæ wybór najlepszych mo¿liwych realizacji projektów, mo¿na wypraco- profesjonalistów. Zespó³ ten musi po- waæ porozumienie z uczelni¹ na skorzy- siadaæ praktyczne doœwiadczenie tak stanie z jej obiektów. ProtoLab jest wiêc w inwestowaniu w technologie, jak i ko- platform¹, która zaoferuje studentom mercjalizacji rezultatów prac B+R, a tak¿e mo¿liwoœci prototypowania w sposób, zaanga¿owaæ siê w realizacjê misji PCI który jest trudny do zrealizowania w ra- na terenie województwa podkarpac- mach istniej¹cych kó³ naukowych (inter- kiego. Umowa miêdzy UM a PCI bêdzie dyscyplinarnoœæ, dostêp, oferta sprzêto- okreœlaæ cele i zachêty dla motywowania wa, itp.). zespo³u zarz¹dzaj¹cego. Kluczowi interesariusze z woje- 70 mln PLN jest szacowanym kosz- wództwa podkarpackiego rozumie- tem uruchomienia i finansowania j¹, ¿e sukces PCI to przedsiêwziêcie pocz¹tkowych piêciu lat dzia³alno- d³ugofalowe wymagaj¹ce ci¹g³ej pie- œci PCI. PCI zmierza do tego, aby byæ lêgnacji oraz wsparcia ze strony w pe³ni finansowo samodzielne w per- regionalnego biznesu oraz liderów spektywie d³ugoterminowej, jednak¿e politycznych i akademickich. Jego œrodki publiczne bêd¹ stanowiæ niezbêd- sukces zale¿y od wizjonerskich decy- ne wsparcie w krótkiej i œredniej perspek- dentów, efektywnego planowania i im- tywie. Doœwiadczenie miêdzynarodowe plementacji, a tak¿e stabilnego wsparcia pokazuje, ¿e zazwyczaj potrzeba oko³o strategicznego ze strony sektora pry- dziesiêciu lub wiêcej lat, aby BTT sta³o siê watnego i publicznego. Interesariusze prawie, lub ca³kowicie samowystarczalne z województwa podkarpackiego s¹ te- finansowo a œrodki publiczne odgrywaj¹ go œwiadomi i wyra¿aj¹ chêæ rozwijania rolê katalizatora w tym procesie. Zak³a- PCI, wyboru najlepszego z mo¿liwych da siê, ¿e PCI bêdzie generowaæ nara- zespó³ zarz¹dzaj¹cy, zaoferowania mu staj¹ce przychody i w zwi¹zku z tym jego pewnego poziomu autonomii oraz fi- uzale¿nienie od funduszy publicznych nansowania go w latach rozruchu. bêdzie siê z czasem zmniejszaæ. Pocz¹t- kowo PCI bêdzie finansowane z Regio- PCI powinno zostaæ powo³ane do nalnego Programu Operacyjnego Woje- ¿ycia jako spó³ka z ograniczon¹ odpo- wództwa Podkarpackiego (RPO). Pod- wiedzialnoœci¹ (sp. z o.o.), z miesza- czas pierwszych piêciu lat oczekuje siê, nym publiczno-prywatnym sk³adem ¿e nieco ponad 15% kosztów PCI bêdzie udzia³owców oraz byæ zarz¹dzane pokrywane z przychodów generowa- przez zespó³ najwy¿szej klasy pro- nych z jego dzia³alnoœci. Ten procent fesjonalistów wybrany w procedurze bêdzie stopniowo wzrasta³ pozwalaj¹c konkursowej. Wœród udzia³owców PCI PCI na osi¹gniêcie progu rentownoœci znajdzie siê prywatny podmiot reprezen- po oko³o 15 latach od uruchomienia. POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 33 Wnioski Komercjalizacja badañ stanowi z³o- ne przez uczelnie kilka lat temu. Podjête ¿ony, nieliniowy proces. W ostatnim ostatnio decyzje Komisji Europejskiej dziesiêcioleciu programy wsparcia inno- umo¿liwiaj¹ wprowadzenie poprawek wacji w województwie podkarpackim do tych kontraktów w sposób pozwa- i na poziomie krajowym inwestowa³y laj¹cy, aby „do 20% potencja³u aparatury” znacz¹co w stronê poda¿ow¹ prac B+R. by³o wykorzystywane na „cele nie pod- Dziêki tym programom, uczelnie z woje- stawowe” (pomocnicze). Poniewa¿ apa- wództwa podkarpackiego s¹ obecnie ratura i infrastruktura B+R by³y naby- wyposa¿one w urz¹dzenia B+R najwy¿- wane z zamiarem ich wykorzystywania szej jakoœci. Ten projekt odnosi siê do za- do badañ podstawowych i celów edu- gadnienia popytu na dzia³ania B+R oraz kacyjnych, w praktyce, „cele nie pod- œwiadczenia wysokiej jakoœci us³ug B+R. stawowe” znaczy wykorzystanie apa- Zostanie to osi¹gniête przez utworze- ratury B+R na badania stosowane oraz nie PCI, które bêdzie dzia³aæ jako platfor- do zastosowañ komercyjnych. Wprowa- ma u³atwiaj¹ca komunikacjê i wspó³pra- dzanie zmian do kontraktów na zakup cê miêdzy biznesem a badaczami. tej aparatury jest obecnie w toku i wy- maga przygotowania metodologii i pro- Europejscy i lokalni liderzy wysokie- cedur monitorowania wykorzystania go szczebla zachêcali do opracowa- potencja³u aparatury B+R, który zosta³ nia koncepcji PCI i nadzorowali prace uwolniony. projektowe. By³o dwóch czempionów tej koncepcji. Pierwszy, UM wojewódz- Zebranie zasobów uczelnianych twa podkarpackiego poœwiêci³ znacz¹c¹ przeznaczonych do komercjalizacji iloœæ czasu na jej opracowanie i zebranie jest spraw¹ skomplikowan¹; osi¹g- koalicji wspieraj¹cej pomys³ PCI. Ta inno- niêcie tego celu bêdzie wymagaæ wacyjna koncepcja wymaga elastyczno- czasu i dobrej woli. Poda¿ specjali- œci, wizji i ciê¿kiej pracy a UM jest gotowy stycznych profesjonalnych umiejêtnoœci nadal j¹ rozwijaæ. Po drugie, Komisja Eu- dla komercjalizacji dzia³añ B+R na pod- ropejska wspiera³a ideê PCI wskazuj¹c, karpackich uczelniach jest ograniczona. ¿e istnieje mo¿liwoœæ modyfikacji RPO Na wczesnym etapie projektowania PCI w celu umo¿liwienia finansowania PCI. uczelnie wykluczy³y utworzenie jednej Te dwie strony udzieli³y tak¿e mocnego wspólnej SC, która mia³a byæ wspóln¹ wsparcia idei, aby zarz¹d PCI by³ z³o¿o- w³asnoœci¹ wszystkich uczelni, co po- ny z najbardziej kompetentnego perso- zwoli³oby na zebraniu ich zasobów nelu dostêpnego na rynku i aby zosta³ wyasygnowanych na potrzeby komer- on wybrany w otwartym i konkurencyj- cjalizacji dzia³añ B+R. Z tego powodu nym procesie. Takie mocne przywódz- model PCI zak³ada, ¿e ka¿da uczelnia two oraz wsparcie powinno równie¿ bêdzie posiadaæ w³asn¹ SC, która bêdzie zapewniæ w³aœciw¹ implementacjê kon- partnerem dla PCI. Pokazuj¹c sukces cepcji PCI. komercjalizacji, koncepcja PCI mo¿e stopniowo przekonaæ uczelnie, ¿e skala Aby wykorzystaæ komercyjny poten- i zakres licz¹ siê oraz spowodowaæ, ¿e cja³ aparatury B+R, uczelnie musz¹ wspólne projekty bêd¹ jeszcze czêstsze. najpierw uwolniæ tak zwane „20% potencja³u” tej aparatury. Termin Zapewnienie trwa³oœci PCI wymaga „uwolnienie aparatury B+R” odnosi siê aby posiada³o ono jasn¹ propozycjê do procesu aneksowania, czyli wprowa- wartoœci dodanej dla kluczowych dzenia poprawek do kontraktów na za- interesariuszy. PCI bêdzie musia³o kup aparatury B+R oraz towarzysz¹cej udowodniæ, ¿e jest w stanie zwiêkszyæ jej infrastruktury, które zosta³y podpisa- wskaŸnik wspó³pracy B+R miêdzy uczel- 34 | PODKARPACKIE CENTRUM INNOWACJI (WOJ. PODKARPACKIE) niami a biznesem, co mog³oby byæ mie- z biznesem. Tabela poni¿ej przedsta- rzone iloœci¹ innowacyjnych projek- wia wybrane korzyœci dla interesariuszy tów B+R oraz startupów, przychodami podkarpackiego ekosystemu wynika- z op³at licencyjnych i tantiemami, a tak- j¹ce z wiêkszej intensywnoœci wspó³pra- ¿e wskaŸnikiem wspó³pracy studentów cy B+R. Tabela 2. Wybrane korzyœci dla g³ównych interesariuszy wynikaj¹ce z wysokiej intensywnoœci wspó³pracy B+R Uczelnie (SC, CTT) Wynalazcy Studenci Firmy Region Inwestorzy • Wiêcej • £atwoœæ • Atrakcyjne • Dostêp do bazy • Wy¿sza • Atrakcyjna lista potencjalnych przyci¹gania lokalne studentów podstawa potencjalnych klientów inwestorów mo¿liwoœci o odpowiednich przychodów projektów na WI uczelni zatrudnienia umiejêtnoœciach podatkowych do inwestycji oraz na badania • „Efekt siecio- i do B+R zlecone wania” (³atwiej • Wspieraj¹ce • Zdolnoœæ • „Efekt siecio- znaleŸæ ludzi œrodowisko • Innowacje przyci¹gania wania” (³atwiej • Potencja³ posiadaj¹cych dla m³odych przep³ywaj¹ inwestycji znaleŸæ odpo- na finansowanie odpowiednie przedsiêbiorców w górê i w dó³ bezpoœrednich wiednie kadry prac badaw- umiejêtnoœci, ³añcucha (w tym BIZ) kierownicze, czych ze œrod- nawi¹zaæ • Podwy¿szona wartoœci ludzi posiada- ków prywatnych kontakty bizne- wartoœæ • Pozytywny j¹cych odpo- sowe, itd.) dyplomów • £atwiejszy wp³yw na inne wiednie umiejêt- • Zwiêkszona lokalnych uczelni dostêp do uczel- bran¿e (spillover) noœci dla firm atrakcyjnoœæ nianego B+R docelowych) uczelni dla potencjalnych studentów ród³o: Bank Œwiatowy Niektóre uczelnie mog¹ potrzebo- Liczy siê jakoœæ – najwy¿szej klasy waæ wiêcej czasu, aby w pe³ni od- profesjonaliœci s¹ niezbêdni, aby PCI nieœæ korzyœci z PCI i rozwoju odnios³o sukces. Wszystkie wywiady wspó³pracy B+R z biznesem. Uniwer- z odnosz¹cymi sukces BTT wskazywa³y sytet Rzeszowski mo¿e byæ bardziej na ten sam czynnik sukcesu: jakoœæ ludzi wymagaj¹cym partnerem dla PCI, po- (kadry zarz¹dzaj¹cej, eksperckiej i admi- niewa¿ jego wspó³praca z biznesem nistracyjnej). Stanowi¹ oni si³ê napê- znajduje siê na wczeœniejszym etapie dow¹ i bêd¹ determinowaæ sukces lub rozwoju ni¿ w przypadku Politechniki pora¿kê PCI. Dobrzy, doœwiadczeni pro- Rzeszowskiej. Przyk³adowo, Uniwersy- fesjonaliœci, którzy rozumiej¹ czu³e punk- tet Rzeszowski musi dopiero powo³aæ ty œrodowiska uczelnianego i s¹ oddani swoj¹ SC dla komercjalizacji WI. Z dru- misji PCI musz¹ tworzyæ rdzeñ zespo- giej strony Politechnika Rzeszowska po- ³u zarz¹dzaj¹cego PCI. Zaanga¿owanie siada swoj¹ SC, kilkunastoosobowe CTT kompetentnych i zaanga¿owanych ludzi i ma znacznie d³u¿sze tradycje udanej bêdzie równie¿ wa¿ne dla innych zaan- wspó³pracy z biznesem. ga¿owanych stron takich, jak UM, uczel- nie i przedsiêbiorstwa z województwa podkarpackiego. POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 35 AKTYWIZACJA PRZEDSIÊBIORCZOŒCI W S£ABIEJ ROZWINIÊTYCH REGIONACH (WOJ. PODKARPACKIE I ŒWIÊTOKRZYSKIE) POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 37 Definicja problemu W ramach projektu wspierania regio- Badania wstêpne prowadzone przez nów rozwijaj¹cych siê nadrzêdnym zespó³ Banku Œwiatowego (BŒ) po- elementem dzia³añ podejmowanych zwoli³y sformu³owaæ kilka wa¿nych w województwach podkarpackim wniosków odnoœnie MŒP w regio- i œwiêtokrzyskim jest stymulacja nach s³abiej rozwiniêtych. Wnioski te rozwoju i konkurencyjnoœci ma³ych zosta³y bardziej szczegó³owo opisane i œrednich przedsiêbiorstw (MŒP). w g³ównym raporcie oraz w za³¹czni- Na poziomie województw w obu regio- kach do niego i opieraj¹ siê na pog³êbio- nach odnotowuje siê stosunkowo ma³¹ nych wywiadach prowadzonych w po- liczbê zarejestrowanych oraz nowopo- ³owie 2016 roku z 40 MŒP z obu re- wsta³ych przedsiêbiorstw w przeliczeniu gionów. na 1 mieszkañca. Ponadto, udzia³ eks- portu w dochodach obu województw • Zdecydowana wiêkszoœæ przed- jest stosunkowo niski (zob. Rysunek 5). siêbiorstw, z którymi zosta³y Sytuacja ta powinna budziæ niepokój, przeprowadzone wywiady, wska- poniewa¿ eksport jest œciœle skorelo- zywali na trudnoœci w utrzymaniu wany z produktywnoœci¹ i innowacyjno- pozycji konkurencyjnej, zarówno œci¹ przedsiêbiorstw oraz jest nowym na rynku regionalnym jak i poza Ÿród³em dochodów dla regionalnej nim. Szczególnym wyzwaniem dla gospodarki. Na szczeblu powiatowym firm jest wejœcie na rynki zagraniczne. w niektórych obszarach szczególnie po- Badania pokaza³y, ¿e wiêkszoœæ MŒP wa¿nym problemem jest brak miejsc konkuruje w oparciu o koszty i nisk¹ pracy, niskie dochody i niekonkurencyj- cenê ze wzglêdu na brak zró¿nico- ne przedsiêbiorstwa. wania produktu w relacji do konku- rentów. Taka sytuacja uniemo¿liwia narzucenie wy¿szej ceny i generowa- nie zysku na poziomie umo¿liwiaj¹ce- go inwestycje i dalszy rozwój firmy. Rysunek 5. Eksport jako udzia³ w PKB – ni¿- Z uwagi na fakt, ¿e wiêkszoœæ MŒP szy w woj. podkarpackim i wyj¹tkowo niski rywalizuje na rynkach, na których w woj. œwiêtokrzyskim w porównaniu z resz- wymagane jest spe³nienie jedynie t¹ kraju minimalnych standardów jakoœci, przedsiêbiorcy nie s¹ w stanie wydo- byæ siê z pu³apki wyœcigu najni¿szych cen. Mniejsze firmy czêsto pe³ni¹ rolê podwykonawców wiêkszych przed- siêbiorstw i maj¹ bardzo ograniczone mo¿liwoœci negocjowania cen, gdy¿ ich produkty s¹ szeroko dostêpne i ³atwo je zast¹piæ. • Jak wynika z badañ, MŒP z obu regionów maj¹ jednak znacz¹cy potencja³ rozwojowy. Przyk³adem jest kilka przedsiêbiorstw, które pro- dukuj¹ atrakcyjne rynkowo towary i oferuj¹ us³ugi, dziêki którym mog¹ skutecznie ró¿nicowaæ swoj¹ ofertê; ród³o: Analiza danych Izby Celnej na podstawie tworzyæ i rozwijaæ nowe marki; posze- Komornicki & Czapiewski, 2016. rzaæ zakres dzia³alnoœci obs³uguj¹c do- 38 | AKTYWIZACJA PRZEDSIÊBIORCZOŒCI W S£ABIEJ ROZWINIÊTYCH REGIONACH chodowe nisze rynkowe, a tak¿e two- œci z us³ug oferowanych przez instytucje rzyæ wiêcej miejsc pracy i zwiêkszaæ publiczne w regionach s³abiej rozwiniê- przychody z eksportu. Do takich tych oraz o zarekomendowanie sposo- przedsiêbiorstw nale¿y m.in. produ- bów dopasowania us³ug œwiadczonych cent rêcznie robionych dekoracji ze przez IOB w regionie. Zespó³ mia³ skon- szk³a, który zdo³a³ pozyskaæ klientów centrowaæ siê na czterech powiatach krajowych i zagranicznych oraz syste- by lepiej poznaæ szanse i potrzeby gos- matycznie zwiêksza swój potencja³ wy- podarcze w obszarach s³abiej rozwiniê- twórczy, czy producent specjalistycz- tych: powiatach brzozowskim i le¿ajskim nych luster, który w ci¹gu minionej w województwie podkarpackim oraz dekady kilkunastokrotnie zwiêkszy³ sandomierskim i staszowskim w woje- zdolnoœci produkcyjne swojej firmy. wództwie œwiêtokrzyskim. • W ostatnich latach inicjatywy Celem Programu Konkurencyjnoœci na rzecz wsparcia biznesu finan- Przedsiêbiorstw (ang. Enterprise sowane ze œrodków publicznych Competitiveness Scheme, ECS) jest koncentrowa³y siê na Instytucjach wsparcie MŒP w skuteczniejszym Otoczenia Biznesu (IOB), których konkurowaniu na rynkach lokal- zadaniem by³o œwiadczenie sek- nych, regionalnych i miêdzynarodo- torowi MŒP us³ug rozwojowych, wych. W praktyce oznacza to pomoc w tym w szczególnoœci us³ug adresowan¹ do przedsiêbiorstw znajdu- doradczych. Niemniej jednak wy- j¹cych siê w trudnej sytuacji lub niewy- wiady z firmami, prowadzone przez korzystuj¹cych w pe³ni swojego poten- zespó³ BŒ, wskazuj¹ na s³ab¹ ocenê cja³u rozwojowego w przekszta³cenie tego typu us³ug. MŒP deklaruj¹ po- ich w podmioty zdolne do skutecznego trzebê i gotowoœæ zakupu szerokiego konkurowania na rynku, nie tylko re- wachlarza us³ug konsultingowych, gionalnym, ale tak¿e krajowym i miêdzy- lecz zastrzegaj¹, ¿e dostawca us³ug narodowym. Niektóre MŒP posiadaj¹ – IOB – „musi oferowaæ profesjonaln¹ plany inwestycji strategicznych, lecz i specjalistyczn¹ wiedzê”, poniewa¿ z ró¿nych powodów ich nie wdro¿y³y, „czasami to my wiemy wiêcej, ni¿ eks- inne natomiast nie maj¹ planu wyjœcia pert” mówi¹ przedstawiciele firm. z obecnej, czêsto niekorzystnej sytuacji. MŒP deklaruj¹ równie¿ zapotrzebo- Równie¿ firmy odnosz¹ce najwiêksze wanie na us³ugi grupowe dostrzega- sukcesy rynkowe musz¹ dalej rozwijaæ j¹c ich potencjalne korzyœci; nie wy- swoje zdolnoœci adaptacyjne na istnie- kaza³y jednak chêci p³acenia za nie j¹cych lub nowych rynkach. obawiaj¹c siê trudnoœci we wdro¿e- niu nowych rozwi¹zañ, a tak¿e ryzy- Diagnoza ww. problemów wskazuje ka, ¿e inne firmy dostan¹ za darmo na koniecznoœæ zapewnienia szero- wsparcie, za które one musia³y za- kiego wachlarza ró¿norodnych us³ug p³aciæ. W opinii firm us³ugi wsparcia – czêsto indywidualnie dopasowa- powinny byæ lepiej dostosowane nych do potrzeb konkretnego przed- do potrzeb przedsiêbiorców i wyni- siêbiorstwa. Us³ugi konsultingowe kaæ z analizy ich problemów i mo¿li- na rzecz wsparcia rozwoju MŒP musz¹ woœci rozwojowych. mieæ charakter specjalistyczny odzwier- ciedlaj¹cy potrzeby konkretnej bran¿y Komisja Europejska (KE) zwróci³a siê i firmy. Na przyk³ad, szanse rynkowe do Banku Œwiatowego z proœb¹ o po- zwi¹zane z eksportem jab³ek bêd¹ siê moc w opracowaniu oraz wdro¿eniu ró¿niæ od szans firmy produkuj¹cej de- systemu stymuluj¹cego korzystanie koracje szklane; a potrzeby zwi¹zane MŒP z us³ug wsparcia. KE oczekiwa³a ze wsparciem bêd¹ ró¿ne w zale¿noœci zaproponowania rozwi¹zañ umo¿liwia- od wielkoœci firmy, struktury zarz¹dczej, j¹cych MŒP czerpanie wiêkszych korzy- gotowoœci do podjêcia ryzyka, itp. POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 39 Proces Proponowany program ECS zosta³ (vii) Przed³o¿enie najwa¿niejszych de- opracowany w ramach nastêpuj¹ce- cyzji przed Komitet Steruj¹cy Ini- go procesu: cjatywy Regiony Rozwijaj¹ce siê, który rozpatrzy³ kilka mo¿liwoœci dla (i) Ocena potrzeb i popytu na us³ugi ka¿dego g³ównego elementu propo- rozwoju przedsiêbiorstw wœród nowanego programu MŒP, za pomoc¹ pog³êbionych bez- (viii) Analiza ekonomiczna i finansowa, poœrednich wywiadów z 40 MŒP której celem by³o sporz¹dzenie pro- w regionach s³abiej rozwiniêtych gnozy oddzia³ywania programu ECS, (ii) Ocena bie¿¹cej poda¿y us³ug roz- w tym analiza kluczowych za³o¿eñ woju przedsiêbiorstw, za pomoc¹ i ich oddzia³ywania na program pog³êbionych bezpoœrednich wywia- (ix) Opracowanie wstêpnego raportu dów z ok. 20 IOB finansowego i analiza peer re- (iii) Spotkanie grupowe z przedsta- view. Wybrano trzech recenzentów wicielami administracji rz¹dowej maj¹cych znaczne doœwiadczenie w czterech powiatach objêtych ba- w zró¿nicowanych obszarach: dwóch daniem w czerwcu 2016 roku ekspertów BŒ (starszy i g³ówny eko- (iv) Przegl¹d wczeœniejszych modeli nomista) oraz profesor z Warwick i dokumentacji dobrych praktyk. Business School, w Wielkiej Brytanii, Zespó³ BŒ wzi¹³ pod uwagê wzor- który jest uznanym ekspertem w sy- ce zaobserwowane w skutecznych stemach voucherów dla MŒP programach wsparcia na ca³ym (x) Uwzglêdnienie informacji zwrot- œwiecie nych i uwag. Dokonano przegl¹du (v) Propozycje programu zg³oszone uwag zg³oszonych przez KE, Minister- przez cz³onków zespo³u. Zespó³ stwo Rozwoju, Urz¹d Marsza³kowski z³o¿ony z piêciu cz³onków podzie- Województwa Œwiêtokrzyskiego oraz li³ siê na dwie grupy, które nieza- Urz¹d Marsza³kowski Województwa le¿nie opracowa³y propozycje pro- Podkarpackiego. W lutym 2017 roku gramu. Nastêpnie koordynator zes- Komitet Steruj¹cy Inicjatywy podj¹³ po³u wybra³ najlepsze cechy ka¿dej decyzje odnoœnie nierozwi¹zanych z nich dotychczas spraw a stosowne zmia- (vi) Rozmowy o technicznym charak- ny zosta³y wprowadzone do raportu terze z Urzêdami Marsza³kowski- koñcowego. mi Województwa Œwiêtokrzys- kiego i Podkarpackiego podczas Opracowuj¹c projekt zespó³ d¹¿y³ seminariów prowadzonych w listo- do ograniczenia kilku ryzyk zwi¹za- padzie i grudniu 2016 roku nych ze wsparciem konkurencyjno- œci MŒP. Ryzyka te zosta³y podsumo- wane na Rysunku 6. 40 | AKTYWIZACJA PRZEDSIÊBIORCZOŒCI W S£ABIEJ ROZWINIÊTYCH REGIONACH Rysunek 6. Szanse i typowe problemy zwi¹zane z modelami wsparcia przedsiêbiorstw Z tego wzglêdu do programu wpro- • Proste i przejrzyste kryteria aplikacji wadzono kilka dobrych praktyk oraz niskie bariery wejœcia w porów- z udanych projektów porównaw- naniu z tradycyjnymi programami czych: grantowymi • Elastycznoœæ w korzystaniu z vouche- • Model oparto na analizie potrzeb rów (tj. beneficjenci maj¹ pewien za- MŒP (tj. na popycie ze strony MŒP) kres swobody w decydowaniu o ich • Przejrzyste cele polityczne (tj. wzrost najlepszym spo¿ytkowaniu) zdolnoœci MŒP do skutecznego rywa- • Dostêp do niezale¿nego doradcy (ND) lizowania na rynku) oferuj¹cego MŒP obiektywne rady i wskazówki. Rezultaty Program ECS proponuje trzy kate- na wspó³finansowanie us³ug w celu po- gorie us³ug wsparcia biznesu: ope- prawy konkurencyjnoœci i wk³ad w re- racyjne, strategiczne i grupowe. gionalny rozwój gospodarczy. W Tabe- We wszystkich typach us³ug MŒP otrzy- li 3 przedstawiono krótk¹ charakterysty- maj¹ wsparcie ze œrodków publicznych kê ka¿dej z tych kategorii us³ug: POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 41 Tabela 3. „Trzy okna” dla MŒP: operacyjne, strategiczne i grupowe 1. OPERACYJNE 2. STRATEGICZNE 3. GRUPOWE MŒP musz¹ poprawiæ, MŒP musz¹ zmieniæ kierunek MŒP musz¹ pokonaæ okreœlone udoskonaliæ lub poszerzyæ dzia³ania, rozwin¹æ nowe ograniczenia, które dotykaj¹ dotychczasowy zakres produkty lub wejœæ na nowy jednoczeœnie kilku MŒP – lecz Docelowe MŒP dzia³alnoœci – lecz uznaj¹ us³ugi rynek (rynki) – lecz uznaj¹ us³ugi uznaj¹ us³ugi za zbyt kosztowne za zbyt kosztowne i nie s¹ za zbyt kosztowne i nie s¹ i nie s¹ pewne ich jakoœci / pewne ich jakoœci / korzyœci. pewne ich jakoœci / korzyœci. korzyœci. Wy³¹cznie zbywalne towary i us³ugi (produkcja, agrobiznes, turystyka, itp.). Kwalifikowalne MŒP Z wy³¹czeniem detalistów i innych lokalnych us³ug o niezbywalnym charakterze. • Dzia³ania marketingowe • Strategiczne planowanie • Us³ugi œwiadczone grupie firm (mniejszy i prostszy zakres), biznesowe, rozwój produktu dla osi¹gniêcia wspólnych opracowanie strony (tworzenie marki; celów (np. marka regionalna, internetowej; zró¿nicowanie; innowacja); wspólne produkty • Wsparcie w wejœciu na rynek • Doskonalenie procesów turystyczne, promowanie zagraniczny (podstawowe produkcyjnych (optymalizacja eksportu, badania rynku, informacje); kosztów i wydajnoœci); trendy w bran¿y, rozpoznanie Przyk³adowe us³ugi • Wsparcie w wype³nianiu • Wsparcie w wejœciu na nowy klientów). wniosków o finansowanie rynek zagraniczny (strategia przedsiêbiorstw; „szyta na miarê”). • Us³ugi prawne; • Specjalistyczne szkolenia; • Szkolenia dla mened¿erów. Przewidziany bud¿et6 W przybli¿eniu 14% ca³oœci W przybli¿eniu 42% ca³oœci W przybli¿eniu 22% ca³oœci Stopa ECS pokrywa ECS pokrywa ECS pokrywa wspó³finansowania 50% wartoœci kontraktu 60% wartoœci kontraktu 85% wartoœci kontraktu 5 000 PLN 15 000 PLN 120 000 PLN Wartoœæ vouchera7 – 12 500 PLN – 120 000 PLN – 2 000 000 PLN Maksymalny czas 12 miesiêcy 18 miesiêcy 24 miesi¹ce trwania Prosty jednoetapowy (formalna Dwuetapowy (kryteria kwalifikacji Proces aplikacyjny Z poœrednictwem konsorcjum kwalifikowalnoœæ MŒP i us³ugi) i ocena diagnostyczna) Platforma Wszystkich œwiadczeniodawców i oferentów bêdzie mo¿na wyszukaæ na jednej scentralizowanej informacyjna stronie internetowej (jedna na województwo) Weryfikacja Krótki raport o ukoñczeniu Raport co trzy miesi¹ce Kryteria kwalifikacji zosta³y omó- maj¹ce od zera do dwóch pracow- wione w raporcie g³ównym, nato- ników musz¹ potwierdziæ swoj¹ zdol- miast nastêpuj¹ce dwie kluczowe noœæ do rozbudowy i tworzenia miejsc rekomendacje s¹ szczególnie warte pracy w regionie. Wsparciem mikro- podkreœlenia: -firm i startupów zajmuj¹ siê inne pro- gramy; niniejszy program natomiast • Z programu nale¿y wy³¹czyæ przed- zosta³ zaprojektowany z myœl¹ o wspar- siêbiorstwa zatrudniaj¹ce mniej ni¿ ciu rozwoju i poprawy konkuren- trzech pracowników. Przes³ank¹ cyjnoœci istniej¹cych przedsiêbiorstw. dla tej rekomendacji jest fakt, ¿e Firmy zatrudniaj¹ce od trzech do dzie- 95% wszystkich firm w obu wojewódz- wiêciu pracowników mo¿na uznaæ twach stanowi¹ mikroprzedsiêbiorstwa za podmioty maj¹ce potencja³ roz- (poni¿ej 10 pracowników), lecz firmy wojowy 6 Wielkoœci te s¹ sugerowane i mog¹ zostaæ zmodyfikowane wed³ug potrzeb. Prognozuje siê, ¿e pozosta³e 22% bud¿etu zostanie przeznaczone na pokrycie kosztów administracyjnych: administrator ECS; strona internetowa „rynku ofert”; niezale¿ni doradcy; komitet oceniaj¹cy; oraz wewnêtrzne koszty Urzêdów Marsza³kowskich. 7 Wartoœci ilustruj¹ wk³ad ze œrodków publicznych. £¹czna wielkoœæ umowy na us³ugi bêdzie wy¿sza, np. voucher operacyjny o maksymalnej wartoœci 12 500 PLN prze³o¿y siê na kontrakt o wartoœci 25 000 PLN (@ 50% stopa wspó³finansowania), natomiast maksymalna wartoœæ vouchera strategicznego 120 000 PLN prze³o¿y siê na kontrakt o wartoœci 200 000 PLN (@ 60% stopa wspó³finansowania). 42 | AKTYWIZACJA PRZEDSIÊBIORCZOŒCI W S£ABIEJ ROZWINIÊTYCH REGIONACH • Do programu nale¿y w³¹czyæ je- IOB czekaj¹ powa¿ne wyzwania. Ba- dynie przedsiêbiorstwa oferuj¹ce dania kontekstowe prowadzone przez zbywalne rynkowo towary i us³u- nasz zespó³ w województwach pod- gi. Tego typu towary i us³ugi mo¿na karpackim i œwiêtokrzyskim wykaza³y, sprzedawaæ na wielu rynkach w ró¿- ¿e tylko nieliczne IOB maj¹ odpowiednie nych obszarach geograficznych; nie kwalifikacje by reagowaæ na potrzeby musz¹ byæ one wytwarzane i kon- rynku zgodnie z zapotrzebowaniem sumowane wy³¹cznie na rynku lo- zg³aszanym przez MŒP. IOB wyspecja- kalnym.8 Za koncentracj¹ wy³¹cznie lizowa³y siê we wdra¿aniu projektów na zbywalnych towarach i us³ugach finansowych ze œrodków UE i w du¿ej przemawiaj¹ trzy powody: mierze koncentruj¹ siê na us³ugach i. zbywalne rynkowo towary i us³ugi finansowanych ze œrodków publicznych przyczyniaj¹ siê do wzrostu przy- kosztem ofert o komercyjnym charakte- chodów z eksportu lub zmniejsze- rze. Ponadto IOB oferuj¹ zwykle ogólne nia wydatków zwi¹zanych z im- us³ugi i nie specjalizuj¹ siê w konkretnych portem, przez co w najbardziej sektorach gospodarczych lub w jednym bezpoœredni sposób przyczyniaj¹ rodzaju us³ug. Niski poziom specjalizacji siê do wzrostu dochodu regional- oznacza równie¿, ¿e us³ugi oferowane nego/lokalnego przez IOB maj¹ stosunkowo elementar- ii. przedsiêbiorstwa zaanga¿owane ny charakter i tylko nieliczne podmioty w produkcjê zbywalnych towa- tego typu s¹ w stanie zapewniæ ofertê rów i us³ug rywalizuj¹ przede na bardziej zaawansowanym poziomie wszystkim z firmami spoza dane- (zwykle korzystaj¹c z pomocy eksper- go powiatu lub regionu (przez co tów zewnêtrznych). Wywiady z przed- zmniejsza siê niebezpieczeñstwo stawicielami firm sektora MŒP pokaza³y, wspierania jednych firm kosztem ¿e w ich opinii regionalne instytucje oto- drugich na tym samym obsza- czenia biznesu oferuj¹ us³ugi raczej nis- rze – tj. tworzenia sytuacji zwy- kiej jakoœci. To oznacza, ¿e podmioty te ciêzca – przegrany) musz¹ do³o¿yæ starañ na rzecz stworze- iii. zbywalne towary i us³ugi prze- nia bli¿szych wiêzi z przedsiêbiorstwami znaczone na eksport stanowi¹ i koncentrowania siê na tworzeniu do- drogê w kierunku wy¿szej wydaj- pasowanych do potrzeb, profesjonal- noœci i innowacji. nych us³ug dla przedsiêbiorstw. W woje- Ten wymóg nie oznacza, ¿e benefic- wództwie œwiêtokrzyskim wsparcie tych jenci maj¹ byæ eksporterami, lecz ¿e dzia³añ mo¿e byæ dostêpne w ramach s¹ zaanga¿owani w produkty i ³añcu- Regionalnego Programu Operacyjnego chy wartoœci maj¹ce potencja³ eks- (RPO) Dzia³ania 1.3 i Dzia³anie 2.1. W re- portowy. gionie podkarpackim instytucje otocze- nia biznesu powinny samodzielnie stop- Dostawcy us³ug nie bêd¹ ograni- niowo komercjalizowaæ swoje us³ugi. czaæ siê do IOB. Instytucje Otoczenia Biznesu bêd¹ rywalizowaæ o klientów Dodatkowe trzy elementy propono- z sektora MŒP z komercyjnymi pod- wane dla wiêkszej skutecznoœci pro- miotami œwiadcz¹cymi us³ugi wsparcia gramu ECS: przedsiêbiorstw i us³ugi konsultingowe. Ponadto, us³ugodawcy nie bêd¹ ograni- • Administrator. Rol¹ wy³onionego/ czyæ siê wy³¹cznie do podmiotów dzia³a- powo³anego regionalnego Admini- j¹cych w województwach podkarpac- stratora ECS jest rozpowszechnianie kim czy œwiêtokrzyskim. W d¹¿eniu do i promowanie programu, zarz¹dzanie wiêkszej skutecznoœci i profesjonalizmu voucherami (w tym wybór wniosko- w ramach modelu ECS o kontrakt na dawców, kontrola jakoœci, p³atnoœci us³ugi dla MŒP bêd¹ mog³y ubiegaæ siê i kontrola finansowa), prowadzenie podmioty z terenu ca³ego kraju. internetowej platformy „ofert” oraz sy- 8 Przyk³adami zbywalnych towarów i us³ug s¹: produktu rolne, wyroby gotowe, us³ugi ICT I turystyka. Przyk³adem towarów i us³ug niezbywalnych jest handel detaliczny (sklepy), us³ugi taksówkarskie, fryzjerstwo, us³ugi sprz¹tania domów, kawiarnie, us³ugi hydrauliczne i mechanika pojazdów POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 43 stematyczne monitorowanie progra- nymi (PO): Polska Wschodnia i Rozwój mu pod k¹tem jego skutecznoœci Obszarów Wiejskich. Pomiêdzy tymi narzêdziami istniej¹ pewne podobieñ- • Niezale¿ny doradca. Zadanie nieza- stwa (zw³aszcza Dzia³ania 1.2 i 1.4 PO Pol- le¿nego doradcy polega na katalizo- ska Wschodnia). Kluczowe ró¿nice to: waniu program ECS poprzez œwiad- PO Polska Wschodnia ma bardziej selek- czenie us³ug doradczych MŒP, pomoc tywny charakter (wymaga od MŒP goto- w diagnozie potrzeb, opracowanie woœci do eksportu, podczas gdy model wniosków dobrej jakoœci i wyborze ECS bêdzie adresowany do szerszego us³ugodawców. Zasadniczo niezale¿- spektrum MŒP), obejmuje szerszy zakres ny doradca dzia³a jak „poœrednik” wydatków kwalifikowanych (podczas gwarantuj¹cy sprawne przeprowa- gdy ECS koncentruje siê wy³¹cznie na dzenie transakcji miêdzy MŒP, us³u- us³ugach dla biznesu), oraz wspiera tylko godawca i Administratorem ECS kilka du¿ych projektów (a ECS bêdzie wspiera³ wiele przedsiêbiorstw mniejszy- • Strona internetowa z „rynkiem mi kwotami). Maksymalny poziom wy- ofert”. Rynek ofert ma umo¿liwiæ datków kwalifikowanych w PO Polska przedsiêbiorcom znalezienie i zatrud- Wschodnia siêga 3,1 miliona PLN na firmê, nienie us³ugodawcy najbardziej od- podczas gdy w ramach ECS limit wynosi powiadaj¹cego ich potrzebom. Jest 200 tys. PLN na firmê. Istniej¹ równie¿ to internetowa baza danych us³ugo- pewne podobieñstwa z ogólnokrajowym dawców wraz z recenzjami klientów, programem BUR (Baza Us³ug Rozwojo- którzy skorzystali z ich us³ug. wych), który jest ukierunkowany na us³ugi rozwojowe ze szczególnym uwzglêd- Na zakoñczenie nale¿y zaznaczyæ, nieniem szkoleñ, podczas gdy celem ECS ¿e system ECS wspó³istnieje z co naj- jest poszerzenie sektora specjalistycznych mniej dwoma Programami Operacyj- us³ug doradczych dla przedsiêbiorstw. Wnioski Wnioski zostan¹ sformu³owane po dzie mia³ dodatni wp³yw netto, jeœli do- wdro¿eniu programu. Najwa¿niejszym prowadzi do wzrostu wskaŸnika sprze- wnioskiem sformu³owanym na etapie da¿y MŒP o 29% (tj. podwy¿szenie rocz- badañ i projektowania modelu jest obec- nej stopy wzrostu MŒP bêd¹cego bene- noœæ wysokiego potencja³u rozwojowe- ficjentem programu z 1% do 1,29%, lub go wœród MŒP, w tym tych dzia³aj¹cych z 2% do 2,58%, itp.). Cel wzrostu sprze- na terenach s³abiej rozwiniêtych. Podczas da¿y powinien byæ traktowany jako wdro¿enia program, konieczna bêdzie „minimalna stopa zwrotu” z programu jego ocena pod k¹tem zdolnoœci do ge- ECS – tj. w przypadku nieuzyskania tego nerowania wiêkszego popytu na us³ugi wskaŸnika, program nie osi¹gnie dodat- sprzyjaj¹ce stymulowaniu rozwoju i kon- niego wp³ywu netto. Jeœli taki wzrost kurencyjnoœci MŒP z obszarów objêtych nie zostanie uzyskany w danym roku, wsparciem. Efekty programu powinny Administrator ECS powinien opracowaæ prze³o¿yæ siê na zwiêkszenie eksportu plan dzia³ania zmierzaj¹cy do jego osi¹g- i nowe miejsca pracy w ramach regional- niêcia w kolejnym roku. Jeœli docelowa nego wzrostu gospodarczego. wartoœæ nie zostanie osi¹gniêta przez dwa lata z rzêdu, program trzeba bêdzie Podczas wdro¿enia wa¿ne bêdzie gruntownie zmodyfikowaæ lub zlikwi- monitorowanie wyników programu. dowaæ, gdy¿ nie bêdzie nale¿ycie przy- Analiza finansowa przygotowana przez czynia³ siê do poprawy poziomu konku- zespó³ BŒ szacuje, ¿e program ECS bê- rencyjnoœci MŒP. 44 | AKTYWIZACJA PRZEDSIÊBIORCZOŒCI W S£ABIEJ ROZWINIÊTYCH REGIONACH U£ATWIENIE REJESTRACJI SPÓ£EK (WOJ. PODKARPACKIE I ŒWIÊTOKRZYSKIE) POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 45 Definicja problemu W ca³ym kraju obowi¹zuj¹ te same stywany w województwach œwiêto- przepisy dotycz¹ce rejestracji spó³ki krzyskim i podkarpackim ni¿ w innych z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci (da- czêœciach Polski – do niedawna mniej lej „spó³ki”). Niemniej jednak, z raportu ni¿ po³owa wniosków rejestrowych Banku Œwiatowego „Doing Business in Po- by³a sk³adana drog¹ elektroniczn¹, land 2015” wynika, ¿e pomiêdzy 18 mias- pomimo tego, ¿e us³uga online jest tami w Polsce istniej¹ w praktyce znacz- dwukrotnie tañsza, czterokrotnie szyb- ne ró¿nice w zakresie rozpoczynania dzia- sza oraz zdecydowanie pewniejsza ³alnoœci gospodarczej. Kielce i Rzeszów, ni¿ rejestracja w formie papierowej. stolice województw œwiêtokrzyskiego i podkarpackiego, plasuj¹ siê na trzecim • Oko³o jedna pi¹ta wniosków podlega i drugim miejscu od koñca pod wzglêdem zwrotowi lub odrzuceniu, co w prak- czasu, kosztów i liczby procedur zwi¹za- tyce dwu- a nawet trzykrotnie wy- nych z rejestracj¹ spó³ki. Proces ten zaj- d³u¿a czas rejestracji, przyczyniaj¹c siê muje w tych miastach 36–37 dni w po- do dodatkowego obci¹¿enia prac¹ równaniu do 8 dni w Poznaniu, gdzie do- s¹dów i do opóŸnieñ dla firm. minuje elektroniczna forma rejestracji. • OpóŸnienia spowodowane spiêtrze- Bank Œwiatowy zidentyfikowa³ trzy niem liczby spraw w okresie letnim g³ówne Ÿród³a tego problemu: oraz z³o¿onoœci¹ procesów w wy- dzia³ach Krajowego Rejestrowego • Portal S24 s³u¿¹cy rejestracji spó³ki S¹dowego (KRS) spowalniaj¹ rozpa- przez Internet jest rzadziej wykorzy- trywanie wniosków. Proces Pomoc techniczna Banku Œwiatowe- komendacji na temat uproszczenia pro- go dotycz¹ca usprawnienia rejestra- cedur rejestracyjnych, które nastêpnie cji dzia³alnoœci gospodarczej w wo- by³y wdra¿ane podczas drugiego etapu jewództwach œwiêtokrzyskim i pod- trwaj¹cego od paŸdziernika 2016 do mar- karpackim w ramach Dzia³ania 3. Ini- ca 2017 roku. Dzia³ania prowadzono cjatywy dla Regionów S³abiej Rozwi- w bliskiej wspó³pracy z instytucjami re- niêtych zosta³a podzielona na dwa prezentowanymi w Komitecie Steruj¹- etapy, z których ka¿dy trwa³ szeœæ cym Inicjatywy dla Regionów S³abiej miesiêcy. W trakcie pierwszego etapu Rozwiniêtych oraz z Ministerstwem Spra- (kwiecieñ – wrzesieñ 2016) Bank Œwia- wiedliwoœci, s¹dami rejonowymi i apela- towy dokona³ przegl¹du miêdzynarodo- cyjnymi w Kielcach i Rzeszowie, Krajow¹ wych i krajowych najlepszych praktyk Szko³¹ S¹downictwa i Prokuratury oraz w rejestracji dzia³alnoœci gospodarczej z instytucjami wsparcia biznesu z obu i porówna³ je z praktykami stosowany- regionów. mi w województwach œwiêtokrzyskim i podkarpackim w oparciu o metodolo- W trakcie realizacji dzia³ania ziden- giê Doing Business. Efektem tego etapu tyfikowano trzy obszary prioryteto- by³o wypracowanie szczegó³owych re- we dla uproszczenia procesu reje- 46 | U£ATWIENIE REJESTRACJI SPÓ£EK (WOJ. PODKARPACKIE I ŒWIÊTOKRZYSKIE) stracji spó³ki z ograniczon¹ odpo- cych korzyœci elektronicznej rejestracji. wiedzialnoœci¹ w województwach Jako najlepsze miejsce do przedstawienia œwiêtokrzyskim i podkarpackim: wyczerpuj¹cych i rzetelnych informacji • promowanie rejestracji elektronicznej, o internetowej rejestracji firm uznano • ograniczenie liczby wniosków podle- rz¹dowy portal http://www.biznes.gov.pl. gaj¹cych zwrotowi, Zespó³ Banku Œwiatowego uaktualni³ • skrócenie czasu rozpatrywania wnios- informacje prezentowane dotychczas na ków. tym portalu o nowe treœci opracowane we wspó³pracy z administratorem strony internetowej – Ministerstwem Rozwoju9. Promowanie rejestracji Dzia³ania te zwiêkszy³y ³atwoœæ wyszuki- elektronicznej wania informacji na temat elektronicznej rejestracji spó³ki, kieruj¹c przedsiêbiorców Popularyzacja rejestracji online zo- na stronê oferuj¹c¹ oficjalne, potwierdzo- sta³a zidentyfikowana jako najwa¿niejszy ne treœci. Po udoskonaleniu strony doce- krok, który nale¿y podj¹æ w wojewódz- lowej, w listopadzie 2016 roku urucho- twach œwiêtokrzyskim i podkarpackim miono internetow¹ kampaniê reklamow¹. by usprawniæ proces rejestracji spó³ki. Kampania by³a adresowana wy³¹cznie do Zadanie wi¹za³o siê z promowaniem internautów z województw œwiêtokrzys- wœród interesantów istniej¹cego portalu kiego i podkarpackiego. W okresie od rejestracyjnego S24 za poœrednictwem listopada 2016 roku do lutego 2017 roku internetowej kampanii reklamowej oraz reklamy w sieci zosta³y wyœwietlone bezpoœrednio w s¹dach rejonowych i in- 10,7 milionów razy, co da³o prawie 40 tys. stytucjach wsparcia biznesu i zwi¹zkach odes³añ do strony docelowej, informu- przedsiêbiorców dzia³aj¹cych w regio- j¹cej o elektronicznej rejestracji (zob. Ry- nach. sunek 7).10 W efekcie, obecnie strona internetowa wyœwietla siê przeciêtnie ja- Kampania reklamowa online skupia³a siê ko pierwsza w wynikach wyszukiwania na dostarczeniu potencjalnym wniosko- (na pocz¹tku kampanii wyœwietla³a siê na dawcom rzetelnych informacji dotycz¹- czwartej pozycji).11 Rysunek 7. Wyniki internetowej kampanii reklamowej ród³o: Zespó³ Banku Œwiatowego na podstawie Google Analytics Ponadto przygotowano równie¿ trady- wsparcia biznesu wykorzysta³o te mate- cyjne materia³y reklamowe (ulotki i pla- ria³y w swoich kampaniach e-mailowych katy, zob. Rysunek 8), które zosta³y roz- adresowanych do przedsiêbiorców. Pra- powszechnione w S¹dach Rejonowych cownicy punktów informacyjnych w obu w Rzeszowie i Kielcach oraz w ponad s¹dach zostali przeszkoleni, jak infor- 20 izbach i instytucjach wsparcia biznesu mowaæ potencjalnych wnioskodawców dzia³aj¹cych w regionie. Kilka instytucji o internetowej rejestracji i jej zaletach. 9 https://www.biznes.gov.pl/przedsiebiorcy/biznes-w-polsce/zakladam-firme/rejestracja-dzialalnosci/ rejestracja-spolki-z-o-o strona administrowana przez Ministerstwo Gospodarki 10 Rezultaty kampanii do dnia 28.02.2017. Kampania bêdzie trwa³a do 17.03.2017 roku 11 Zweryfikowano dnia 23.09.2016 oraz 28.02.2017 w trybie wyszukiwania incognito w www.google.com, najpopularniejszej wyszukiwarce w Polsce maj¹cej 96% udzia³ w rynku. POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 47 Ograniczenie liczby zwracanych ku o 96%. Na podstawie analizy zwróco- wniosków nych wniosków zespó³ Banku Œwiatowe- go opracowa³ takie wskazówki dla wnio- W celu ograniczenia liczby zwracanych skodawców. Wskazówki te zosta³y opu- wniosków w sierpniu i we wrzeœniu blikowane przez Ministerstwo Rozwoju 2016 roku zespó³ Banku Œwiatowego na stronie http://www.biznes.gov.pl12 jak przeanalizowa³ ponad 300 przypadków równie¿ wykorzystane przez pracowni- takich zwrotów i zidentyfikowa³ najpo- ków s¹dów rejonowych w codziennej wszechniejsze b³êdy pope³niane przez pracy z interesantami. Wskazówki zosta³y wnioskodawców. Z analizy tej wynika³o, równie¿ wydrukowane na tylnej stro- ¿e wiêkszoœci pomy³ek mo¿na by unik- nie ulotek informacyjnych dostêpnych n¹æ, gdyby wnioskodawcy otrzymali w instytucjach wsparcia biznesu oraz bardziej przejrzyste i czytelne instrukcje. w s¹dach rejonowych. Te materia³y zo- Szacowano, ¿e wnioskodawcy stosu- sta³y wykorzystane w kampanii marke- j¹cy siê do instrukcji mogliby ograniczyæ tingowej oraz nadal bêd¹ rozpowszech- ryzyko odrzucenia lub zwrócenia wnios- niane przez s¹dy rejonowe. Rysunek 8. Ulotka informacyjna nt. rejestracji elektronicznej Pierwsza strona ulotki (wydrukowana równie¿ jako plakat) informuje o zaletach rejestracji elektronicznej (oszczêdnoœæ czasu oraz pieniêdzy, mniejsze ryzyko zwrotu) oraz kieruje odbiorcê do oficjalnej strony internetowej. Na odwrocie ulotki opublikowano wskazówki, jak unikn¹æ 12 najczêœciej pope³nianych b³êdów przy wype³nianiu wniosku. Dodatkowo, w styczniu 2017 roku zespó³ formy S24 osoby odpowiedzialne za po- Banku Œwiatowego zorganizowa³ jed- dejmowania decyzji w sprawie rejestracji nodniowe warsztaty z referendarzami spó³ek zosta³y przeszkolone z obs³ugi s¹dów rejonowych w Kielcach i Rzeszo- platformy. Uczestnicy warsztatów prze- wie, których celem by³o doskonalenie analizowali szereg trudnych przypad- umiejêtnoœci i ujednolicenie rozbie¿noœci ków prawnych i wypracowali dla nich w interpretacji przepisów prawa. War- spójne interpretacje. sztaty zorganizowano w siedzibie Krajo- wej Szko³y S¹downictwa i Prokuratury. W listopadzie 2016 roku zespó³ Banku Po raz pierwszy od uruchomienia plat- Œwiatowego przygotowa³ i przekaza³ 12 Rejestracja online: https://www.biznes.gov.pl/przedsiebiorcy/biznes-w-polsce/zakladam-firme/ rejestracja-dzialalnosci/rejestracja-spolki-z-o-o/jak-uniknac-bledow-przy-internetowej-rejestracji-spolki Wnioski papierowe: https://www.biznes.gov.pl/przedsiebiorcy/biznes-w-polsce/zakladam-firme/ rejestracja-dzialalnosci/rejestracja-spolki-z-o.o.-w-sposob-tradycyjny/ jak-uniknac-bledow-przy-rejestracji-spolki-z-o.o. 48 | U£ATWIENIE REJESTRACJI SPÓ£EK (WOJ. PODKARPACKIE I ŒWIÊTOKRZYSKIE) Ministerstwu Sprawiedliwoœci, admini- ta¿owym wdro¿eniu dodatku zadanio- stratorowi portalu S24, rekomendacje wego dla sekretarzy i urzêdników zatrud- w zakresie automatycznej weryfikacji nionych w wydzia³ach KRS. W Rzeszowie wniosków sk³adanych on-line, poprawy dodatek zosta³ przetestowany w ostat- przyjaznoœci portalu S24 oraz wsparcia nim tygodniu paŸdziernika oraz w listo- u¿ytkowników w procesie rejestracji. padzie 2016 roku. Uruchomienie dodat- Automatyczna walidacja wniosków oraz ków pozwoli³o zwiêkszyæ za³atwienie podpowiedzi dla rejestruj¹cych spó³ki o 800–1400 spraw (zob. Rysunek 9). w interaktywnym formularzu mog¹ zna- S¹d Rejonowy w Kielcach wprowadzi³ cz¹co usprawniæ proces rejestracji spó³ki podobny dodatek w grudniu 2016 roku oraz wyeliminowaæ zdecydowan¹ wiêk- dla dwóch pracowników. Dodatkowo, szoœæ zwrotów. Ministerstwo Sprawie- S¹d Rejonowy w Kielcach zawar³ poro- dliwoœci zobowi¹za³o siê wprowadziæ zumienie z miejscowym uniwersytetem rekomendowane zmiany do grudnia dotycz¹ce uruchomienia 3–4 miesiêcz- 2016 roku, ale niestety proces wdro¿enia nych p³atnych sta¿y dla absolwentów, utkn¹³ w martwym punkcie. dziêki którym wydzia³ KRS bêdzie móg³ lepiej radziæ sobie z okresowym wzros- tem obci¹¿enia prac¹. By³ to jeden Skrócenie czasu rozpatrywania z pierwszych przypadków, w których wniosków s¹dy rejonowe w Rzeszowie i Kielcach siêgnê³y po takie œrodki zaradcze. W wy- Problemy spiêtrzenia spraw rejestrowych niku udanego pilota¿u s¹dy planuj¹ wy- w okresie letnim i wynikaj¹ce z tego p³acanie dodatków przysz³oœci. Wdro- opóŸnienia rozwi¹zano przez wzmoc- ¿enie systemu motywacyjnego zosta³o nienie kadrowe s¹dów oraz wprowadze- wsparte kilkoma warsztatami i spotkania- nie zachêt motywuj¹cych pracowników mi roboczymi zorganizowanymi w Kiel- wydzia³ów KRS do zamykania wiêkszej cach, Rzeszowie oraz w Warszawie liczby spraw. Bank Œwiatowy pomaga³, w okresie od paŸdziernika do grudnia miêdzy innymi, w przygotowaniu i pilo- 2016 roku oraz w marcu 2017 roku. Rysunek 9. Liczba spraw za³atwionych w wydziale KRS S¹du Rejonowego w Rzeszowie ród³o: S¹d Rejonowy w Rzeszowie Asystenci byli uprawnieni do dodatku w wysokoœci 20%–40% podstawowego wynagrodzenia w okresie od 24 paŸdziernika do 30 listopada. W programie motywacyjnym wziê³o udzia³ 9 pracowników. Wysokoœæ dodatku by³a uzale¿niona od liczby za³atwionych spraw. Mimo ¿e wydzia³ rejestrowy by³ przeci¹¿ony prac¹ w tym okresie, uzyskano znacz¹c¹ poprawê efektywnoœci w porównaniu z wynikami z wrzeœnia 2016 roku (2609 sprawy), œrednimi miesiêcznymi wynikami w roku 2016 (2115 spraw/miesi¹c) jak równie¿ w porównaniu do wyników uzyskanych w tym samym okresie w 2015 roku (2340–2766 spraw). Poziom zatrudnienia nie uleg³ znacznej zmianie tj. na pe³ny etat w wydziale KRS postêpowania rejestrowe obs³ugiwa³o 10 referendarzy i 10 sekretarzy w 2015 roku oraz 8 referendarzy (+ 0.5 etatu sêdziego) oraz 9 sekretarzy w 2016 roku. W ostatnim tygodniu paŸdziernika liczba spraw za³atwianych dziennie wzros³a o 60% po wprowadzeniu dodatku (1283 spraw w ci¹gu 7 dni od 24 do 31 paŸdziernika vs 1614 spraw zamkniêtych w ci¹gu 15 dni w okresie od 1 do 23 paŸdziernika). POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 49 Aby zaj¹æ siê problemem z³o¿onoœci pro- nistratorem wszystkich czterech syste- cesu rozpatrywania wniosków oraz bra- mów informatycznych stosowanych ku integracji systemów IT zachêcono w wydzia³ach KRS, by zintegrowaæ te kierownictwo wydzia³u KRS do moni- systemy w celu przyspieszenia procesu toringu przep³ywu spraw. Przyk³adowo, rozpatrywania wniosków. Dowody do- analiza przep³ywu spraw w Kielcach wy- starczone przez Bank Œwiatowy potwier- kaza³a, ¿e rejestracja spó³ki opóŸnia siê dzi³y, ¿e pe³na integracja dotychczaso- œrednio o 4,7 dni po zakoñczeniu oceny wych systemów pozwoli³aby zmniejszyæ prawnej, na etapie wprowadzenia da- liczbê dzia³añ wykonywanych przy jed- nych wnioskodawcy do systemu infor- nej sprawie z 17 do piêciu. Ministerstwo matycznego. Obserwacja ta sta³a siê uwzglêdni³o tak¹ integracjê w swoich przyczynkiem do reorganizacji proce- planach, lecz nie przedstawi³o dotych- sów w wydziale KRS. Zespó³ Banku czas projektu na wspó³finansowanie tej Œwiatowego doradzi³ ponadto Minister- inicjatywy z Europejskiego Funduszu stwu Sprawiedliwoœci, które jest admi- Spo³ecznego. Rezultaty W trakcie trwania Inicjatywy dla Re- elektroniczn¹ ros³a szybciej miêdzy dru- gionów S³abiej Rozwiniêtych zaob- gim a czwartym kwarta³em 2016 roku serwowano wzrost udzia³u i liczby ni¿ w ca³ym kraju. Jednoczeœnie zarejestro- spó³ek zarejestrowanych online w wo- wano w województwach œwiêtokrzyskim jewództwach œwiêtokrzyskim i pod- i podkarpackim wiêcej firm w ostatnim karpackim (zob. Tabela 4). W obu regio- kwartale ni¿ w drugim kwartale 2016 roku nach liczba wniosków z³o¿onych drog¹ (oraz kiedykolwiek wczeœniej). Tabela 4. Skala wykorzystania portalu S24 do rejestracji spó³ek Pozosta³e Firmy zarejestrowane Kielce Rzeszów miasta w Polsce IV – VI 2016 52,4% 58,1% 50% 13 971 VII – IX 2016 62,3% 62,3% 52% 12 736 X – XII 2016 62,4% 62,4% 56% 15 030 OGÓ£EM 2016: 55 728 ród³o: Ministerstwo Sprawiedliwoœci Co do unikania zwrotów wniosków ze znacznym spadkiem liczby zwróco- o rejestracjê spó³ki na efekty podjê- nych wniosków papierowych, którego tych dzia³añ trzeba bêdzie poczekaæ. nie mia³ miejsca w innych wojewódz- Wynika to z faktu, ¿e wskazówki dla twach (zob. Tabela 5). Z uwagi na nie- interesantów s¹ dostêpne dopiero od naprawione wady portalu S24 Inicjatywa listopada 2016 roku. Inicjatywa dla Re- dla Regionów S³abiej Rozwiniêtych nie gionów S³abiej Rozwiniêtych zbieg³a siê przyczyni³a siê do spadku liczby zwraca- jednak w ostatnim kwartale 2016 roku nych wniosków elektronicznych. 50 | U£ATWIENIE REJESTRACJI SPÓ£EK (WOJ. PODKARPACKIE I ŒWIÊTOKRZYSKIE) Tabela 5. Odsetek odrzuconych lub zwróconych wniosków o rejestracjê spó³ki Kielce Rzeszów Inne rejestry W formie W formie W formie S24 papierowej S24 papierowej S24 papierowej IV – VI 2016 15,7% 34,4% 9,0% 21,1% 11,7% 19,6% VII – IX 2016 10,0% 32,7% 8,3% 26,3% 11,4% 21,9% X – XII 2016 16,8% 28,8% 9,8% 14,4% 11,0% 20,7% ród³o: Ministerstwo Sprawiedliwoœci Inicjatywa dla Regionów S³abiej wy takiej nie zaobserwowano w innych Rozwiniêtych zbieg³a siê równie¿ s¹dach rejonowych w Polsce (zob. Ta- ze wzrostem odsetka i liczby wnios- bela 6). Wzrost liczby terminowo rozpa- ków rozpatrywanych bez zbêdnej trywanych wniosków uda³o siê uzyskaæ zw³oki, tj. do 3 dni w przypadków pomimo tego, ¿e za³atwienie spraw wniosków z³o¿onych elektronicznie i do w wydzia³ach KRS w ostatnim kwartale 14 dni w przypadku wniosków sk³ada- 2016 roku znacznie przekracza³o za³at- nych w formie papierowej, przez s¹dy wienie we wczeœniejszych okresach. rejonowe w Kielcach i Rzeszowie. Popra- Tabela 6. Odsetek wniosków rozpatrywanych bez zbêdnej zw³oki Kielce Rzeszów Inne rejestry S24 Papierowe Zamkniête S24 Papierowe Zamkniête S24 Papierowe < 3 dni – < 2 tygodnie sprawy – < 3 dni – < 2 tygodnie sprawy – < 3 dni – < 2 tygodnie – IV – VI 2016 75,5% 57,0% 198 76,2% 61,1% 429 80,1% 67,1% VII – IX 2016 76,3% 61,1% 135 79,2% 55,6% 425 74,9% 51,5% X – XII 2016 83,2% 60,8% 185 72,9% 64,7% 529 77,9% 55,1% ród³o: Ministerstwo Sprawiedliwoœci Wnioski S¹dy rejonowe mog¹ wyjœæ naprze- rejestracji elektronicznej, lepsza obs³uga ciw przedsiêbiorcom i podj¹æ wiele interesantów, usprawnienie procesów, dzia³añ u³atwiaj¹cych rejestracjê wprowadzenie zachêt dla pracowników spó³ki. W przesz³oœci starania na rzecz oraz monitoring przep³ywu spraw. Uzys- usprawnienia procesu rejestracji firmy kanie poprawy na szczeblu lokalnym podejmowano w Polsce na poziomie wymaga silnego przywództwa od pre- krajowym – przez zmianê ustaw i przepi- zesów s¹dów rejonowych. sów oraz przez wprowadzenie mo¿liwo- œci elektronicznej rejestracji. Teraz nad- Reforma wymiaru sprawiedliwoœci szed³ czas na uzupe³nienie tych starañ wymaga poœwiêcenia wiêkszej uwa- przemyœlanymi dzia³aniami realizowany- gi szczegó³om oraz zaanga¿owania mi w terenie. Inicjatywa dla S³abiej Roz- lokalnych interesariuszy. Z doœwiad- winiêtych Regionów przedstawi³a kilka czeñ pracowników s¹dów wynika, ¿e sposobów na usprawnienie efektywno- wiele projektów modernizacyjnych dzie- œci pracy wydzia³ów KRS: promowanie je siê „za ich plecami” i ¿e s¹ oni rzadko POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 51 (a niekiedy nawet wcale) anga¿owani a rozwi¹zania takie s¹ dopuszczalne prze- w proces zmian. Przyk³adowo, pracow- pisami prawa. Wczeœniejsze próby wpro- ników wydzia³ów KRS nie przeszkolo- wadzenia takiego systemu w Kielcach no z pacy w portalu S24 piêæ lat po i Rzeszowie nie powiod³y siê, poniewa¿ jego wprowadzeniu. Kadra zarz¹dzaj¹ca wysokoœæ dodatku zadaniowego by³a w s¹dach jest otwarta na nowe pomys³y, nieadekwatna oraz nie prowadzono po- lecz nale¿y j¹ mocniej zaanga¿owaæ miaru efektywnoœci. Pilota¿owy system w projektowanie reform, aby zagwaran- wdro¿ony w województwie podkarpac- towaæ akceptacjê zmian i ich skuteczne kim zosta³ zaproponowany na zasadzie wdro¿enie. dobrowolnoœci, a premie uzale¿niono od osi¹gniêcia wczeœniej zdefiniowanych W krótkim terminie efektownoœæ wy- wskaŸników, skalowalnych wzglêdem dzia³ów KRS mog¹ poprawiæ dodatki rzeczywistych wyników pracy. System zadaniowe. Sektor publiczny rzadko motywacyjny poprawi³ miesiêczne wyni- korzysta z systemów motywacyjnych, ki wydzia³u rejestrowego o oko³o jedn¹ które uzale¿niaj¹ wynagrodzenie pra- trzeci¹ i powinien byæ wykorzystywany cowników od wyników, nawet kiedy w przysz³oœci do radzenia sobie z okreso- w grê wchodz¹ rutynowe czynnoœci wymi przeci¹¿eniami. 52 | U£ATWIENIE REJESTRACJI SPÓ£EK (WOJ. PODKARPACKIE I ŒWIÊTOKRZYSKIE) INSTRUMENTY FINANSOWE (WOJ. PODKARPACKIE) POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 53 Definicja problemu Czêœæ œrodków finansowych alokowa- niaæ zaplanowane wsparcie dla instrumen- nych na Regionalny Program Opera- tów finansowych, przewidziane w ramach cyjny Województwa Podkarpackiego RPO Województwa Podkarpackiego na (RPO WP) na lata 2007–2013 wspar³a lata 2014–2020. instrumenty finansowe (po¿yczki i po- rêczenia), które by³y udostêpniane Urz¹d Marsza³kowski Województwa przedsiêbiorcom przez poœredników Podkarpackiego wyrazi³ chêæ sko- finansowych wybranych przez Insty- rzystania ze wsparcia doradczego ze tucjê Zarz¹dzaj¹c¹ Programem (Zarz¹d strony ekspertów Banku Œwiatowe- Województwa). Po zakoñczeniu wspie- go w celu: ranych projektów, przeznaczony na instru- (1) opracowania „strategii wyjœcia” z instru- menty finansowe kapita³ musi zostaæ mentów finansowych wspieranych sp³acony z uwzglêdnieniem korekt z tytu³u w ramach RPO WP na lata 2007–2013; strat i kosztów zarz¹dzania, jak równie¿ (2) zaprojektowania modelu dystrybucji przychodów (odsetki od po¿yczek i lokat wraz z ustanowieniem regionalnej jed- bankowych). Nastêpnie, zwrócony kapita³ nostki organizacyjnej, odpowiedzialnej mo¿e zostaæ wykorzystany na podobne za zarz¹dzanie procesem dystrybucji projekty s³u¿¹ce finansowemu wspieraniu zwróconych zasobów finansowych; mikro, ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (3) zaprojektowania nowych produktów (MŒP). Wymaga to opracowania i ustano- finansowych w ramach strategii inwes- wienia regionalnego mechanizmu (w tym tycyjnej ww. jednostki organizacyjnej, tzw. „strategii wyjœcia”), opartego na kapi- których celem bêdzie ograniczenie luki tale z poprzedniej perspektywy programo- finansowej; produkty te powinny od- wania, aby zapewniæ œrodki finansowe dla zwierciedlaæ potrzeby MŒP w regionie poœredników, których produkty finansowe (lepszy i ³atwiejszy dostêp do zewnê- przyczyni¹ siê do ograniczenia luki finanso- trznych Ÿróde³ finansowania, uzupe³nia- wania w województwie. Jednak, opraco- j¹cych instrumenty finansowe zaplano- wanie takiego programu musi uwzglêd- wane w RPO WP na lata 2014–2020). Proces Pomoc doradcza opiera³a siê na aktyw- bankowych poœredników finansowych nym udziale i wspó³pracy ekspertów dzia³aj¹cych w województwie podkarpac- Banku Œwiatowego (œwiadcz¹cych kim, udostêpniaj¹cych produkty po¿ycz- us³ugi doradcze w ramach inicjatywy kowe i porêczeniowe w celu poprawy Komisji Europejskiej na rzecz regio- dostêpu do zewnêtrznych Ÿróde³ kapita³u nów s³abiej rozwiniêtych) oraz stron rozwojowego dla MŒP w województwie zainteresowanych nowym mechaniz- podkarpackim). Pozosta³e uczestnicz¹ce mem finansowania regionalnego. Od- w procesie doradczym osoby reprezen- biorcami us³ug doradczych byli benefic- towa³y regionalne instytucje otoczenia jenci projektów wspieranych przez RPO biznesu. W konsultowanie rozwi¹zañ za- WP z lat 2007–2013, a obecnie stanowi¹cy anga¿owani byli równie¿ przedstawiciele grup¹ docelow¹ nowego regionalnego Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa mechanizmu finansowego (grono poza- Podkarpackiego, którzy formu³owali kon- 54 | INSTRUMENTY FINANSOWE (WOJ. PODKARPACKIE) kretne potrzeby, dotycz¹ce przysz³ych 2014–2020 zamówionej przez Urz¹d regionalnych instrumentów finansowych Marsza³kowski w 2014 roku. Jej usta- (podsumowanie metod pracy doradczej lenia pomog³y zrozumieæ przyczyny luki i sk³ad odbiorców us³ug doradczych finansowej w regionie umo¿liwi³y doko- przedstawia rysunek). nanie aktualizacji oceny potrzeb regional- nego sektora MŒP w zakresie dostêpu do Na etapie projektowania nowych roz- kapita³u oraz pozwoli³y dookreœliæ rodzaje wi¹zañ dotycz¹cych wykorzystania i charakterystyki instrumentów finanso- œrodków z instrumentów finansowych wych przewidzianych w ramach RPO WP RPO 2007–2013 eksperci odwo³ywali na lata 2014–2020. W procesie doradczym siê do wniosków i wskazañ zawartych odwo³ywano siê równie¿ do innych Ÿróde³ w Ocenie ex-ante instrumentów in¿y- informacji w ramach pog³êbionej analizy nierii finansowej w ramach RPO WP desk research. Rysunek 10. ród³a, metody oraz uczestnicy procesu doradczego Ponadto, zespó³ ekspercki czerpa³ Urzêdu Marsza³kowskiego Wojewódz- z doœwiadczeñ innych regionów Pol- twa Podkarpackiego, aby mogli oni zapo- ski, które wdro¿y³y podobne regio- znaæ siê z doœwiadczeniami Dolnoœl¹skie- nalne systemy finansowania (np. Dol- go Funduszu Rozwoju, w szczególnoœci noœl¹ski Fundusz Rozwoju Sp. z o.o. oraz dotycz¹cymi praktycznych kwestii orga- Pomorski Fundusz Rozwoju Sp. z o.o.). nizacji i dzia³ania regionalnego mecha- Eksperci Banku Œwiatowego zorganizo- nizmu wdra¿ania instrumentów finanso- wali wizytê studyjn¹ dla przedstawicieli wych. Rezultaty Doradztwo ze strony ekspertów Ban- etapie prac doradczych podjêto dzia³a- ku Œwiatowego pomog³o w utwo- nia przygotowuj¹ce powo³anie spó³ki.13 rzeniu Podkarpackiego Funduszu Ro- Zakres dzia³alnoœci PFR obejmie: zwoju Sp. z o.o. (PFR) – tj. regionalnej (1) gromadzenie œrodków finansowych instytucji finansowej bêd¹cej w³as- z uprzednio wdro¿onych instrumen- noœci¹ województwa. W koñcowym tów oraz (w przysz³oœci) z innych do- 13 Na podstawie uchwa³y Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 27 lutego 2017 r. w sprawie wyra¿enia zgody na utworzenie Spó³ki pod firm¹: Podkarpacki Fundusz Rozwoju Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹. POLAND CATCHING-UP REGIONS – RAPORT PODSUMOWUJ¥CY INICJATYWÊ | 55 stêpnych Ÿróde³ (wraz ze œrodkami regionalny. Bêd¹ to produkty przezna- zwracanymi w przysz³oœci z instru- czone na: (i) finansowanie potrzeb MŒP mentów finansowych wspieranych w zakresie dostêpu do kapita³u obroto- w ramach RPO WP 2014–2020); wego; (ii) prefinansowania lub wspó³fi- (2) projektowanie nowych produktów fi- nansowania projektów wdra¿anych przez nansowych z uwzglêdnieniem informa- przedsiêbiorstwa w ramach regionalnej cji pozyskiwanych od przedsiêbiorców Polityki Spójnoœci na lata 2014–2020 (two- na temat strategicznych potrzeb roz- rzonych jako odpowiedŸ na potrzeby MŒP, wojowych regionalnego sektora MŒP; identyfikowane w trakcie wdra¿ania pro- (3) wprowadzanie nowej oferty finansowej jektów w ramach RPO WP 2014–2020). na rynek regionalny w oparciu o bez- poœredni¹ dzia³alnoœæ PFR, jak i sieæ re- Eksperci Banku Œwiatowego prze- gionalnych poœredników finansowych. analizowali i sformu³owali zalecenia, dotycz¹ce kierunków rozwoju strate- Poœrednicy finansowi bêd¹ odpo- gicznego PFR. Skupi³y siê one na pro- wiedzialni, dzia³aj¹c pod nadzorem blematyce rozwoju organizacyjnego, tzn.: PFR, za dystrybucjê œrodków finan- (1) budowania zdolnoœci finansowej PFR, sowych udostêpnionych im przez (2) wdra¿ania nowych instrumentów fi- PFR w formie „limitów kwotowych”. nansowych (o charakterze kapita³o- Bêd¹ zarz¹dzaæ zarówno udostêpnia- wym) oraz niem, jak i odzyskiwaniem œrodków fi- (3) rozwoju zasobów ludzkich. nansowych (odpowiadaæ bêd¹ za sp³aty kapita³u powy¿ej uzgodnionego limitu / Eksperci pomagali równie¿ przedsta- maksymalnego poziomu stratowoœci). wicielom Urzêdu Marsza³kowskiego w ustalaniu zasad rozliczeñ z poœred- W pocz¹tkowym okresie wdra¿ania nikami finansowymi w zakresie strategia inwestycyjna PFR k³adzie na- zwrotu œrodków zainwestowanych cisk na wprowadzenie dwóch rodzajów w instrumenty finansowe w ramach produktów po¿yczkowych na rynek RPO WP 2007–2013. Wnioski Pomoc doradcza mia³a kluczowe zna- ekspertom dzia³anie w sposób niezale¿ny, czenie z uwagi na ograniczone do- z uwzglêdnieniem specyfiki wra¿liwego œwiadczenia w³adz regionalnych w za- procesu tworzenia „strategii wyjœcia”, kresie kszta³towania instrumentów który wymaga wzajemnego zrozumienia finansowych w skali regionalnej, i „otwarcia” na wspó³pracê wszystkich za- z³o¿onoœæ zagadnieñ, jak i warunków interesowanych stron (szczególnie w³adz wykorzystywania w tym celu ró¿nych regionalnych i poœredników finansowych). Ÿróde³ finansowania. Proces doradczy okaza³ siê skuteczny, poniewa¿ zaintere- W przysz³oœci wyzwaniem bêdzie za- sowane strony aktywnie wspó³pracowa³y pewnienie, aby instrumenty finansowe z ekspertami Banku Œwiatowego. Mia³a tu PFR by³y prawid³owo i odpowiednio równie¿ znaczenie dog³êbna wiedza eks- szybko dostosowane do potrzeb MŒP pertów, dotycz¹ca kszta³towania instru- w województwie podkarpackim, a jed- mentów finansowych z uwzglêdnieniem noczeœnie nie by³y konkurencyjne (a co potrzeb rozwojowych sektora MŒP w re- najwy¿ej tylko w ograniczonym stop- gionie, jak i ich wiedza na temat zasad niu) wobec oferty komercyjnej, g³ów- funkcjonowania poœredników finanso- nie sektora bankowego, jak równie¿ wych w województwie podkarpackim wobec innych œrodków publicznych i innych regionach Polski. Umo¿liwi³o to dostêpnych w skali kraju i regionu. 56 | INSTRUMENTY FINANSOWE (WOJ. PODKARPACKIE)