66634
Báo cáo phát triển Việt Nam 2010




QUẢN L�?
TÀI NGUYÊN
THIÊN NHIÊN


Ảnh bìa




Báo cáo chung của các �?ối tác Phát triển
cho Hội nghị Nhóm Tư vấn Các nhà Tài trợ cho Việt Nam
Hà Nội, ngày 7 - 8, tháng 12 năm 2010
NĂM TÀI KHÓA CỦA CH�?NH PHỦ VIỆT NAM
  Từ ngày 1/1 đến ngày 31/12 hàng năm

       QUY �?ỔI TỶ GI�? H�?I �?O�?I
     (Tỷ giá công bố ngày 20/9/2010)

       �?ơn vị ti�?n tệ = �?ồng (VND)
         1 USD = 19.495 đồng

   �?ơn vị đo tr�?ng lượng và kích thước
               Hệ đơn vị mét
TỪ VIẾT TẮT

ADB         Ngân hàng Phát triển châu �?
AOM         Quản lý chất lượng không khí
BTNMT       Tên viết tắt của Bộ Tài nguyên và Môi trư�?ng
AusAID      Cơ quan phát triển quốc tế Ô-xtrây-lia
CAI         Sáng kiến Không khí sạch
CAIT        Công cụ Các chỉ số Phân tích Khí hậu
CBDRM       Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng
CDA         Th�?a thuận Phát triển Cộng đồng
CECOD       Trung tâm Phát triển Môi trư�?ng và Cộng đồng
CEPF        Quỹ �?ối tác v�? Các hệ sinh thái tr�?ng yếu
CFM         Quản lý Rừng cộng đồng
CIEM        Viện Quản lý Kinh tế Trung ương
CO2         Dioxit cac-bon
CO2e        Dioxit cac-bon tương đương
CSR         Báo cáo Tổng hợp Quốc gia
DANIDA      Cơ quan Phát triển Quốc tế �?an Mạch
DECAFIREP   Cục Khai thác và Bảo vệ Nguồn lợi Thủy sản
EC          Ủy ban châu Âu
EEZ         �?ặc khu kinh tế
EIA         �?ánh giá tác động môi trư�?ng
EIA         Cơ quan �?i�?u tra môi trư�?ng
EITI        Sáng kiến minh bạch trong ngành khai khoáng
EIU         Cơ quan thông tin kinh tế
EPI         Chỉ số Hoạt động Môi trư�?ng
EU          Liên minh châu Âu
FAO         Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp
FoE         Tổ chức quốc tế Những ngư�?i bạn của Trái đất
FLEGT       Thực thi Luật Lâm nghiệp, Quản trị Rừng và Buôn bán gỗ




                                 Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                              TỪ VIẾ T TẮT       5
    FOMIS         Hệ thống quản lý thông tin lâm nghiệp
    FSC           Hội đồng Quản lý Rừng
    FSPS          Hỗ trợ Chương trình Ngành Thủy sản
    GDLA          Tổng cục �?ịa chính
    GDP           Tổng sản phẩm quốc nội
    GHG           Các khí nhà kính
    GNI           Tổng thu nhập quốc dân
    GOV           Chính phủ Việt Nam
    GSO           Tổng cục Thống kê
    GTZ           Cơ quan Hợp tác Kỹ thuật �?ức
    ICZM          Quản lý Ven biển Tổng hợp
    ICEM          Trung tâm Quản lý Môi trư�?ng Quốc tế
    IDMC          Các công ty quản lý thủy nông
    IPCC          Ủy ban Liên chính phủ v�? Biến đổi khí hậu
    ISF           Thủy lợi phí
    ISPONRE       Viện Chiến lược và Chính sách Tài nguyên và Môi trư�?ng
    ITTO          Tổ chức Gỗ nhiệt đới quốc tế
    IUU           Khai thác trái phép, không có báo cáo và không được quản lý
    IWRM          Quản lý Tài nguyên nước Tổng hợp
    JICA          Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản
    KECO          Công ty Môi trư�?ng Hàn Quốc
    KIET          Viện Kinh tế Công nghiệp và Thương mại Hàn Quốc
    LASUCO        Công ty cổ phần Mía đư�?ng Lam Sơn
    LROs          Các văn phòng �?ăng ký �?ất đai
    LURCs         Giấy chứng nhận quy�?n sử dụng đất
    MARD          Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
    MEY           Lợi nhuận kinh tế tối đa
    MoH           Bộ Y tế
    MoIT          Bộ Công thương
    MoNRE         Bộ Tài nguyên và Môi trư�?ng
    MoST          Bộ Khoa h�?c và Công nghệ
    MPA           Khu bảo tồn biển
    MPI           Bộ Kế hoạch và �?ầu tư
    MQI           Ngành khai thác m�?
    MRC           Ủy hội Sông Mê-kông
    MRV           Giám sát, Báo cáo, và Xác minh
    MSC           Hội đồng Quản lý biển
    MSY           Lợi nhuận b�?n vững tối đa




     Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
6    TỪ VIẾ T TẮT
NFI         �?i�?u tra rừng toàn quốc
NFIMP       Chương trình đi�?u tra và theo dõi diễn biến tài nguyên rừng toàn quốc
NPOA        Kế hoạch hành động quốc gia
NORAD       Cơ quan Hợp tác Phát triển Na-uy
NTP         Chương trình Mục tiêu Quốc gia
NTP-RCC     Chương trình Mục tiêu Quốc gia nhằm Ứng phó với Biến đổi khí hậu
PEMSEA      �?ối tác Quản lý Môi trư�?ng cho Các vùng biển �?ông �?
PFES        Chi trả cho Các dịch vụ Môi trư�?ng Rừng
PPPs        �?ối tác Công – Tư
QCVN        Quy chuẩn Việt Nam
REDD        Giảm phát thải do Mất rừng và Suy thoái rừng
SEA         �?ánh giá Môi trư�?ng Chiến lược
SEDP        Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã hội
SFEs        Các lâm trư�?ng quốc doanh
SFCs        Các công ty lâm nghiệp nhà nước
SOE         Doanh nghiệp nhà nước
SUF         Rừng đặc dụng
UN          Liên Hợp Quốc
UNESCAP     Ủy ban Kinh tế và Xã hội của Liên Hợp Quốc cho khu vực châu �? Thái Bình Dương
UNEP        Chương trình Môi trư�?ng Liên Hợp Quốc
UNFCCC      Công ước khung của Liên Hợp Quốc v�? Biến đổi khí hậu
UNDP        Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc
UNICEF      Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc
VDR         Báo cáo Phát triển Việt Nam
VIMICO      Tổng công ty Khoáng sản Việt Nam
VINACOAL    Tổng công ty Than Việt Nam
VINACOMIN   Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam
VINAFOR     Tổng công ty Lâm nghiệp Việt Nam
VHLSS       �?i�?u tra Mức sống Hộ gia đình Việt Nam
VIFEP       Viện Nghiên cứu Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản Việt Nam
VND         �?ồng (ti�?n Việt Nam)
VPA         Th�?a thuận Hợp tác Tự nguyện
WCMC        Trung tâm Quan trắc Bảo tồn Thế giới
WSR         �?ánh giá Ngành nước
WTO         Tổ chức Thương mại Thế giới
WWF         Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên




                                Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                             TỪ VIẾ T TẮT                   7
    LỜI CẢM ƠN

    Báo cáo Phát triển Việt Nam lần này được soạn thảo theo một quy trình có sự tham gia và hợp tác giữa
    Ngân hàng Thế giới và nhi�?u đối tác phát triển khác có tên trên trang bìa sau của báo cáo. Các đối tác
    phát triển đã đóng góp bằng cách cung cấp tài liệu và nhận xét v�? bản dự thảo các chương của báo
    cáo trong các giai đoạn của quá trình soạn thảo. Một cuộc h�?p đã được tổ chức vào ngày 1/4/2010
    để thảo luận v�? �?�? cương Khái niệm cho Báo cáo. Tiếp theo đó, một hội thảo khác đã được tổ chức
    trong nửa ngày 25/5 để thảo luận v�? bản thảo các chương, và hội thảo thứ ba tổ chức vào ngày 23/8
    đã rà soát lại đầy đủ tất cả các chương. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn tất cả những ai đã tham gia
    quá trình này. �?ặc biệt, chúng tôi xin cảm ơn CIDA đã hỗ trợ tài chính cho hoạt động nghiên cứu làm
    cơ sở cho chương tài nguyên khoáng sản, và GTZ đã hỗ trợ cho nghiên cứu làm cơ sở cho chương tài
    nguyên rừng.

    Chúng tôi đã nhận được nhi�?u ý kiến bằng văn bản và nhi�?u ý kiến đóng góp có giá trị từ đông đảo
    cán bộ của các đối tác phát triển, cụ thể như: Dennis Ellingson (ADB); Jacqueline DeLima Baril, Lê Văn
    Sơn, và Andrew Smith (CIDA); Trần Việt Hồng (�?ại sứ quán �?an Mạch); Thierry Facon, Simon Funge-
    Smith, Akiko Inoguchi, và Rebecca Metzner (FAO); Evelyn Ebert, Elke Foerster, Juergen Hess, và Tô Thị
    Thu Hương (GTZ); Toru Arai, Egashira Eiji, Nguyễn Thanh Hà, Taro Katsurai, và Murase Noriaki (JICA);
    Nguyễn Thụy (�?ại sứ quán New Zealand); Vũ Minh �?ức (�?ại sứ quán Hoàng gia Na-uy ); Hoàng Mỹ Lan
    (SDC); Boyle Timothy, Patrick van Laake, và Koos Neefjes (UNDP); Andrei Barranik (USAID); Sameer
    Akbar, Dean Cira, Maria Delfina Alcaide Garrido, Keiko Kubota, Nguyễn Thị Thu Lan, Phạm Hùng
    Cư�?ng, Phạm Thị Mộng Hoa, Martin Rama, Federica Ranghieri, John Roome, Ulrich Schmitt, Neelesh
    Shrestha, Richard Spencer, Topa Giuseppe, và Trần Thị Thanh Phương (Ngân hàng Thế giới).

    Cộng đồng các tổ chức phi chính phủ (NGO) tại Việt Nam cũng đóng góp nhi�?u tư liệu và l�?i khuyên
    cho báo cáo. Chúng tôi đã tổ chức h�?p với mạng lưới NGO vào các ngày 21/8 và 25/8. Xin cảm ơn Bộ
    Thị Hồng Mai và các cán bộ của Trung tâm Thông tin Phát triển Việt Nam đã đi�?u phối cuộc đối thoại
    này. Chúng tôi cũng nhận được nhi�?u ý kiến bằng văn bản và tư liệu hữu ích từ đông đảo cán bộ của
    các NGO, các dự án và viện nghiên cứu như: Jonathan Eames (Tổ chức BirdLife Quốc tế); Ute Bartels
    (Tổ chức Bánh mì cho thế giới), Nguyễn Văn Anh, Morten Fauerby Thomsen, và Vũ Thái Trư�?ng (CARE);
    Vũ Thị Hi�?n (Cerda); Lutz Leman (CIM); Christian Aschenbach (dự án EPMNR); Felise Nguyễn Hải Lý
    (Viện Nghiên cứu Rừng châu Âu); Infield Mark và Swan Steve (FFI), Tomas Jonsson, Anders Pedersen,
    và Bjoern Wode (FLITCH); Tapio Leppänen (dự án FORMIS); Rastall Richard (FRR); Fernando Potess (dự
    án FSDP); Valenghi Daniel (Helvetas); Brunner Jake (IUCN); Vũ Hải Nam (dự án KfW 4); Steve Hunt (dự
    án KfW 7); Wil de Jong (�?ại h�?c Kyoto); Michael Akester và Paul Nichols (các cố vấn của Bộ NN&PTNT);
    Steve Price-Thomas (Oxfam Anh); Richard McNally (SNV); Tom Osborn (TRAFFIC); Simon McCoy (�?ại
    h�?c Copenhagen ), Dương Tuyên Anh (VietDHRRA); Turtle Christopher (Quỹ bảo tồn Việt Nam); Robert
    Pomeroy (Tổ chức Ngh�? cá Thế giới); và Schrader Sebastian và Lê Công Uẩn (WWF).




      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
8     LỜI CẢM ƠN
Chúng tôi đã tham khảo ý kiến chuyên môn của một số chuyên gia Việt Nam, với tư cách cá nhân chứ
không phải với tư cách đại diện cho các tổ chức cụ thể, và đã nhận được nhi�?u đóng góp quý báu của
các chuyên gia như Lê Khắc Côi, Phạm Mạnh Cư�?ng, Lê �?ăng Doanh, Minh Hoàng, Tưởng Phi Lai,
Nguyễn Thị Phương Lâm, Nguyễn Ng�?c Lung, Võ Chí Mỹ, Bùi Xuân Nam, Nguyễn Bá Ngãi, Nguyễn Văn
Tài, Bùi Tất Thắng, Nguyễn Văn Thông, và �?ặng Hùng Võ.

Quá trình soạn thảo cuốn Báo cáo Phát triển Việt Nam này do ông Jan Bojö (Ngân hàng Thế giới) chỉ
đạo. Các tác giả chính của các chương tạo nên các n�?n tảng của Báo cáo gồm có: Jan Bojö (chương
Tổng quan); Nguyễn Thế Dũng (chương Tài nguyên �?ất, Ngân hàng Thế giới); Des Cleary (chương Tài
nguyên Nước, tư vấn); Tim Dawson (chương Tài nguyên Rừng, tư vấn); Keith Symington (chương Tài
nguyên Biển, tư vấn) và Craig Andrews (chương Tài nguyên Khoáng sản, Ngân hàng Thế giới). Các
chương đã được Jan Bojö biên tập thành một báo cáo tổng hợp với sự hỗ trợ của Linda Starke (tư vấn),
và �?inh Tuấn Việt (Ngân hàng Thế giới) là ngư�?i lập bảng phụ lục thống kê.

Chúng tôi xin cảm ơn những ngư�?i đã có nhi�?u đóng góp quan tr�?ng cho các chương của báo cáo,
cụ thể là: Koos Nefjees (UNDP); James Anderson, Boubacar Bocoum, Douglas J. Graham, Nguyễn Thế
Dũng, Steven Jaffee, và Trần Thị Lan Hương (Ngân hàng Thế giới), Trần Ng�?c Anh và các cán bộ khác
của Công ty tư vấn ACC; và Vũ Xuân Nguyệt Hồng (tư vấn). Chúng tôi xin cảm ơn Lourdes Anducta,
�?ào Thị Thùy Dung, Ngozi Blessing Malife, Nguyễn Hồng Ngân và Trần Kim Chi (Ngân hàng Thế giới)
đã có những hỗ trợ hành chính rất cần thiết cho quá trình soạn thảo báo cáo. Xin cảm ơn các ý kiến
phản biện từ các đồng nghiệp của Ngân hàng Thế giới: Milan Brahmbhatt, Tuuka Castren, Peter
Dewees, và Severin Kodderitzsch. Quá trình soạn thảo báo cáo cũng được hỗ trợ bởi các chỉ dẫn
chung của Hoonae Kim, Victoria Kwakwa, Magda Lovei, và Jennifer Sara (Ngân hàng Thế giới).

Bản dịch tiếng Việt do Hoàng Thị Thu Hương thực hiện và được hiệu đính bởi Cao Thăng Bình, Phạm
Hùng Cư�?ng, Vũ Xuân Nguyệt Hồng, Nguyễn Thế Dũng và Nguyễn Thị Thu Lan. Chế bản và in do
công ty trách nhiệm hữu hạn Lê và anh em (Lebros) thực hiện.

Chúng tôi xin cảm ơn tất cả những ai đã đóng góp cho quá trình soạn thảo rộng rãi và toàn diện này.
Tuy nhiên, báo cáo cuối cùng là một sản phẩm của tổ chức và bản quy�?n tác giả không thuộc v�? bất
kỳ cá nhân nào.




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                     LỜI CẢM ƠN                        9
     MỤC LỤC

     TÓM TẮT                                                            15

     CHƯƠNG 1                                                           18
     GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ QUẢN L�? TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
          Sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách b�?n vững              23
          Biến đổi khí hậu                                              25
            Quản lý tài nguyên thiên nhiên để tăng trưởng b�?n vững      27
            Chương trình cải cách                                       30
     Tài liệu tham khảo                                                 32

     CHƯƠNG 2                                                           34
     QUẢN L�? �?ẤT �?AI
     Tài nguyên đất đai và xu hướng biến động                           35
         Chính sách và thể chế                                          37
           Chính sách đất đai                                           37
          Thể chế                                                       37
        Các vấn đ�? tồn tại                                              39
          �?ổi mới để nâng cao hiệu quả                                  41
         Tăng cư�?ng quy�?n sử dụng đất                                   41
         Phát triển thị trư�?ng đất đai                                  42
         Hiện đại hóa quản lý đất đai                                   43
        �?ổi mới để bảo đảm b�?n vững môi trư�?ng                          50
         Tăng cư�?ng quy hoạch sử dụng đất                               47
        �?ổi mới để bảo đảm công bằng                                    49
         Cải tiến quy trình thu hồi đất và đ�?n bù giải phóng mặt bằng   51
     Tài liệu tham khảo                                                 52




      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
10    MỤC LỤC
CHƯƠNG 3                                                                            54
TÀI NGUYÊN NƯỚC
   Tài nguyên nước ở Việt Nam                                                       55
   Cung cấp các dịch vụ nước                                                        57
   Sử dụng nước cho mục đích sản xuất kinh tế                                       57
   Những vấn đ�? quan tr�?ng trong quản lý tài nguyên nướ                             60
     Bối cảnh thể chế, pháp lý và chính sách                                        60
   An ninh nguồn nước                                                               61
   Các dịch vụ nông nghiệp và thủy lợi b�?n vững                                     61
   Cung cấp tài chính và Cơ sở vật chất                                             61
   Ô nhiễm và Suy thoái                                                             62
   Thiên tai                                                                        63
   Biến đổi khí hậu                                                                 63
   Chương trình cải cách                                                            63
    Sử dụng nước hiệu quả                                                           64
    Sự b�?n vững môi trư�?ng                                                          66
       Sự công bằng                                                                 67
       Các biện pháp hỗ trợ Chương trình cải cách                                   68
Tài liệu tham khảo                                                                  69

CHƯƠNG4                                                                             72
QUẢN L�? RỪNG
   Viễn cảnh thể chế                                                                75
     Viễn cảnh chính sách                                                           75
     Viễn cảnh kinh tế                                                              75
     Viễn cảnh xã hộ                                                                78
     Viễn cảnh đa dạng sinh h�?c                                                     80
    Các vấn đ�? quan tr�?ng trong ngành lâm nghiệp                                    82
    Chương trình cải cách                                                           83
       Cải cách quản trị và thể chế                                                 84
       Cải cách tính hiệu quả                                                       85
       Cải cách v�? tính công bằng                                                   88
       Cải cách v�? tính b�?n vững môi trư�?ng                                         89
Tài liệu tham khảo                                                                  91




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                          MỤC LỤC        11
     CHƯƠNG 5                                                                                94
     TÀI NGUYÊN BIỂN
        Các vấn đ�? chính của ngành đánh bắt hải sản                                           97
          Dư thừa năng lực đánh bắt và thiếu hiệu quả trong khai thác tài nguyên 2            99
          �?ánh bắt trái phép, không báo cáo và không được quản lý (IUU)2                      99
        Thiếu dữ liệu và các điểm tham chiếu chính thức                                       99
          Tính dễ bị tổn thương và sự công bằng                                              100
            Những yếu kém trong chuỗi cung ứng                                               100
         Con đư�?ng phía trước                                                                 99
            �?ánh bắt b�?n vững                                                                101
            Sử dụng b�?n vững đa dạng sinh h�?c biển                                           105
     Tài liệu tham khảo                                                                      108

     CHƯƠNG 6                                                                                110
     TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
        Tổng quan v�? ngành                                                                   113
        Hiệu quả trong tạo đi�?u kiện tiếp cận tài nguyên                                     110
          Cấp quy�?n khai thác m�? và nhượng quy�?n khai thác                                   114
        Hiệu quả quản lý ngành và sự b�?n vững môi trư�?ng                                     116
          Lý thuyết so với Thực tế: Quy trình �?ánh giá Tác động Môi trư�?ng và Xã hội         118
          Các tác động đến môi trư�?ng tự nhiên và xã hội                                     119
        Phát triển công bằng và Phân phối các dòng lợi ích                                   121
         Phụ lục. Nghiên cứu tình huống cụ thể: ngành khai thác than                         122
     Tài liệu tham khảo                                                                      125
     Phụ lục thống kê                                                                        128
     Chú thích                                                                               154

     Hộp chú giải
     Hộp 2.1. Biến đổi khí hậu và nông nghiệp                                                39
     Hộp 2.2. Sử dụng đấu giá để bán đất công                                                43
     Hộp 2.3. Cách tiếp cận chi phí thấp với sự tham gia của các bên trong quản lý đất đai   44
     Hộp 2.4. Sự minh bạch và tham nhũng trong quản lý đất đai                               45
     Hộp 2.5. Bảy nguyên tắc quản lý đất đai bảo đảm hiệu quả, công bằng và b�?n              47
              vững môi trư�?ng
     Hộp 2 6: Khảo sát mẫu: Mâu thuẫn trong sử dụng đất, ảnh hưởng và tác động đối với       48
              việc tăng cư�?ng lồng ghép quản lý tài nguyên thiên nhiên ở tỉnh �?ắc Lắc
     Hộp 3.1. �?ánh bắt thủy sản nội địa và nuôi trồng thủy sản                               58
     Hộp 3.2. Vụ việc gây ô nhiễm nước của doanh nghiệp Vedan                                63




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
12     MỤC LỤC
Hộp 3.3. Cải thiện các dịch vụ nước đô thị: Nghiên cứu trư�?ng hợp cụ thể ở Phi-lip-pin    65
Hộp 4.1. Các quy tắc mới v�? xuất khẩu hàng hóa liên quan đến gỗ:                          77
         Th�?a thuận Hợp tác với Liên minh châu Âu (EU) và �?ạo luật Lacey của Hoa Kỳ
Hộp 4.2. Các trách nhiệm quản lý khu bảo tồn                                              81
Hộp 4.3.    Chương trình quốc gia v�? REDD+                                                82
Hộp 4.4.    Sự phát triển của các thể chế trong ngành lâm nghiệp                          83
Hộp 4.5.    Quản lý thông tin rừng                                                        84
Hộp 4.6.    Quỹ �?ối tác các-bon rừng (FCPF) ở Việt Nam                                    86
Hộp 4.7.    Hệ thống quản lý nhóm các hộ sản xuất nh�?                                     87
Hộp 4.8.    Quản lý rừng ngập mặn dựa vào cộng đồng                                       88
Hộp 4.9.    Biến đổi khí hậu và lâm nghiệp Việt Nam                                       90
Hộp 5.1. Các vấn đ�? chủ chốt và những hạn chế đối với ngh�? cá ở Việt Nam                   98
Hộp 5.2. Thấp trên chuỗi thức ăn nhưng cao trên chuỗi giá trị?                            102
Hộp 5.3. Các ví dụ thành công v�? mô hình đồng quản lý ngh�? cá ở Việt Nam                  103
Hộp 5.4. Các kiến nghị chính nhằm xác định lại ưu tiên cho các trợ cấp ngh�? cá            106
Hộp 5.5. Các bài h�?c rút ra từ quy hoạch và quản lý MPA để hỗ trợ sử dụng b�?n             106
         vững đa dạng sinh h�?c biển ở Việt Nam
Hộp 6.1. Các đóng góp của một dự án khai thác m�?: trư�?ng hợp khai thác niken ở Bản Phúc   115
Hộp 6.2. Nhượng quy�?n khai thác m�?: Trư�?ng hợp khai thác bô-xit                           117
Hộp 6.3. Trách nhiệm xã hội với cộng đồng: Trư�?ng hợp của Công ty Năng lượng Talisman     121

Hình vẽ
Hình 1.1:    Cư�?ng độ sử dụng tài nguyên (1990-2007)                                      20
Hình 1.2:    GDP và các chỉ số tuyệt đối v�? sử dụng tài nguyên (1990 =1)                  20
Hình 1.3:    Mức độ ô nhiễm (1990 – 2007)                                                 21
Hình 1.4:    Tăng trưởng GDP và các chỉ số tuyệt đối v�? ô nhiễm không khí (1990 =1)       21
Hình 1.5:    Việt Nam – tổng tiết kiệm và tiết kiệm ròng, 1999–2008                       24
Hình 2.1:    Tình hình sử dụng đất ở Việt Nam năm 1993 và năm 2008                        36
Hình 2.2:    Tổng tiến độ giao đất và cấp giấy chứng nhận quy�?n sử dụng đất,              37
             và phân bổ theo hạng mục, tháng 12/2009
Hình 2.3:    Khó khăn khi xin cấp giấy chứng nhận quy�?n sử dụng đất                       44
Hình 3.1:    Các lưu vực sông chính                                                       56
Hình 3.2:    Phân bổ nước mặt trong toàn quốc (%)                                         58
Hình 4.1:    Diện tích rừng, theo phân loại rừng năm 2005                                 73
Hình 4.2:    �?ộ che phủ rừng ở Việt Nam năm 1983 và năm 2004                              74
Hình 4.3:    Doanh thu của các doanh nghiệp trong ngành lâm nghiệp,                       74
             phân theo loại hình hoạt động




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                          MỤC LỤC               13
     Hình 4.4:   Thay đổi trong cơ cấu nắm giữ đất rừng tại Việt Nam,                           76
                 từ năm 1995 đến năm 2009
     Hình 5.1:   Tổng sản lượng đánh bắt và công suất động cơ trong ngành                       99
                 đánh bắt hải sản Việt Nam, 1981 -2009
     Hình 5.2:   Tổng công suất động cơ và năng suất đánh bắt hải sản tại Việt Nam, 1981-2009    97
     Hình 6.1:   Sự phát triển của ngành than Việt Nam, 2000–2008                               123

     Bảng biểu
     Bảng 2 1:   Quá trình phát triển trong chính sách đất đai của Việt Nam, 1945–2007          38
     Bảng 4 1:   Số lượng loài và tình trạng bị đe d�?a của các loài tại Việt Nam, năm 2005      80




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
14     MỤC LỤC
TÓM TẮT


B
        áo cáo Phát triển Việt Nam (VDR) là một báo cáo chung của các đối tác phát triển. Mục
        đích của báo cáo là thông báo v�? chương trình cải cách của Chính phủ Việt Nam và hướng
        tới sự hài hòa trong những hỗ trợ của các đối tác phát triển dành cho khung cải cách này. Do
        đó, nội dung của báo cáo không nhấn mạnh nhi�?u đến thông tin v�? bối cảnh mà sẽ chú
tr�?ng nhi�?u hơn đến hướng đi sắp tới.

Báo cáo này chỉ là một trong loạt các báo cáo thư�?ng niên được soạn thảo trong nhi�?u năm
nay đ�? cập đến những chủ đ�? phát triển quan tr�?ng nhất của Việt Nam. Các báo cáo này dựa trên
cơ sở Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã hội của chính phủ, là căn cứ cho chương trình phát triển tổng
quát của chính phủ.

Chủ đ�? của Báo cáo Phát triển Việt Nam năm nay là quản lý tài nguyên thiên nhiên. Câu h�?i
chính mà báo cáo này đặt ra là: Làm thế nào để sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên nhằm giảm
nghèo một cách b�?n vững v�? mặt môi trư�?ng và xã hội? �?ể nghiên cứu câu h�?i này, cần phải giải
quyết một số chủ đ�? phụ sẽ trình bày chi tiết ở các chương của báo cáo. Báo cáo được cấu trúc để giải
quyết các chủ đ�? chính là tính hiệu quả, sự b�?n vững môi trư�?ng và sự công bằng trong các chương
v�? các lĩnh vực tài nguyên như đất, nước, rừng, tài nguyên biển và tài nguyên khoáng sản. Chương
đầu tiên của báo cáo cung cấp một cái nhìn tổng quan khái quát và có vai trò kết nối các chương tiếp
theo. Cuối cùng là một phụ lục thống kê cung cấp thêm các số liệu để hỗ trợ cho nội dung của phần
báo cáo chính.

Báo cáo Phát triển Việt Nam là kết quả của một quá trình tham vấn do Ngân hàng Thế giới đi�?u
phối, với sự tham gia không chỉ của các đối tác phát triển mà còn có cả các tổ chức phi chính phủ, các
tổ chức h�?c thuật, các nhà nghiên cứu và tư vấn độc lập.


Bức tranh tổng quát
Việt Nam đã trải qua hai thập kỷ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và vừa đạt được vị thế “quốc gia
có thu nhập trung bình thấp�? vào năm 2009. �?i cùng với tăng trưởng kinh tế là tỷ lệ nghèo giảm
mạnh trong toàn quốc. Chính phủ thực hiện chính sách chuyển đổi từ n�?n kinh tế kế hoạch hóa tập
trung xã hội chủ nghĩa sang kinh tế thị trư�?ng theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Một phần nội dung
của chính sách này là phân cấp quy trình ra quyết định xuống các cấp chính quy�?n địa phương. Tốc
độ tăng trưởng dân số không cao, nếu xét v�? tổng thể, nhưng ngày càng có nhi�?u ngư�?i chuyển ra
sinh sống ở các trung tâm đô thị và b�? sản xuất nông nghiệp để chuyển sang các ngành công nghiệp
và dịch vụ.
     Phần lớn sự tăng trưởng kinh tế dựa trên sự khai thác mạnh mẽ các nguồn tài nguyên thiên
     nhiên. Sử dụng đất tăng mạnh, tài nguyên nước ngày càng bị lạm dụng, rừng tự nhiên bị khai thác
     lấy gỗ, trữ lượng cá cho hoạt động đánh bắt bị cạn kiệt, và tài nguyên khoáng sản ngày càng bị khai
     thác nhi�?u hơn. Không có gì sai nếu sử dụng tài nguyên thiên nhiên để tăng trưởng kinh tế. Nhưng
     để phát triển b�?n vững, cần phải đảm bảo rằng các tài nguyên có thể tái tạo được khai thác ở mức
     thích hợp để có thể bổ sung, và lợi nhuận thu được từ việc khai thác các tài nguyên không thể tái tạo
     được đầu tư vào các hình thức vốn khác. Càng sử dụng nhi�?u thì càng tạo ra tình trạng cạnh tranh,
     thậm chí mâu thuẫn, v�? tài nguyên. Khi đó, cần phải có những quy định rõ ràng v�? các quy�?n đối với
     tài sản, các quy tắc giao dịch, và giải quyết mâu thuẫn

     Sự tăng trưởng chung của n�?n kinh tế, tăng trưởng dân số, đô thị hóa và công nghiệp hóa đang
     kết hợp với nhau dẫn đến sự gia tăng ô nhiễm nước, ô nhiễm không khí đô thị và gia tăng khai
     thác tài nguyên thiên nhiên. Ở một chừng mực nào đó, tình trạng này có thể được cân bằng thông
     qua tăng cư�?ng hiệu quả sử dụng tài nguyên và áp dụng các tiến bộ công nghệ. Nhưng cuối cùng,
     kết quả sẽ là sự gia tăng áp lực đối với dự trữ tài nguyên và ô nhiễm. Trong nhi�?u trư�?ng hợp, chỉ có
     các lợi ích được ghi nhận vào quá trình tăng trưởng kinh tế, còn các chi phí lại“ẩn�?sau các hiện tượng
     như sức kh�?e con ngư�?i suy yếu, tổn thất khả năng sản xuất của hệ sinh thái trong dài hạn và chất
     lượng môi trư�?ng suy giảm.

     Các cú sốc do biến đổi khí hậu cần được giải quyết bằng các biện pháp thích ứng. Nhi�?u tác động
     lâu dài của biến đổi khí hậu còn chưa được biết rõ. Nhưng những gì đã biết cũng đủ để thúc đẩy các
     hành động khẩn cấp: nhiệt độ sẽ tăng, mực nước biển đang dâng, và xâm nhập mặn sẽ tiếp tục gia
     tăng. Sự thay đổi lượng mưa có thể làm cho hạn hán và lũ lụt trở nên trầm tr�?ng hơn, và các sự kiện
     khí hậu cực đoan có thể xảy ra thư�?ng xuyên hơn và khắc nghiệt hơn, trong khi mức độ tác động hiện
     tại cũng đã quá nghiêm tr�?ng và cần có biện pháp đối phó.

     Việt Nam đang vận động trong một bối cảnh quốc tế. Toàn bộ n�?n kinh tế Việt Nam ngày càng hội
     nhập sâu hơn vào hệ thống toàn cầu, nhất là sau khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới
     (WTO) vào năm 2006. Hầu hết nguồn tài nguyên nước mặt của Việt Nam đ�?u bắt nguồn từ lãnh thổ
     nước ngoài. Do đó Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng bởi các nhà máy thủy điện lớn trên sông Mê-kong.
     Ngành chế biến gỗ của Việt Nam lệ thuộc khá mạnh mẽ vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Ngoài ra,
     nhi�?u sản phẩm của ngành này được sản xuất để xuất khẩu, và các thị trư�?ng nhập khẩu lại đang đặt
     ra những quy định mới, dẫn đến những yêu cầu mới đối với Việt Nam. Ngành đánh bắt hải sản và nuôi
     trồng thủy sản cũng chủ yếu tập trung vào định hướng xuất khẩu, trong đó ngành đánh bắt hải sản
     phải cạnh tranh với các đội tàu nước ngoài ở các vùng biển quốc tế. Một số thị trư�?ng quan tr�?ng
     nhập khẩu sản phẩm hải sản của Việt Nam sẽ đòi h�?i các bằng chứng v�? quản lý tài nguyên b�?n vững
     tại Việt Nam. Ngành khai thác khoáng sản cũng phát triển mạnh theo định hướng xuất khẩu. Tất cả
     những tình hình này đ�?u có ảnh hưởng lớn đến chương trình cải cách của Việt Nam.



     Các kết luận v�? chương trình cải cách
     Việt Nam đã và đang thực hiện một quá trình cải cách năng động. Báo cáo này đưa ra những
     khuyến cáo nhằm củng cố đà cải cách này. Lịch sử gần đây của Việt Nam là một câu chuyện thành
     công v�? cải cách kinh tế. �?ôi khi các mục tiêu v�? hiệu quả kinh tế, b�?n vững môi trư�?ng và công bằng
     thích ứng khá tốt với nhau – thông qua mô hình tăng trưởng kết hợp với giảm nghèo. Nhưng cũng




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
16     TÓM TẮT
có những khi phải lựa ch�?n giữa các mục tiêu này. Ví dụ như, nếu tăng trưởng kinh tế đặt “mức chi
phí bằng 0�? cho các tác động môi trư�?ng thì thị trư�?ng và những ngư�?i ra quyết định sẽ nhận được
những dấu hiệu sai, và do đó sẽ phá h�?ng những ích lợi từ quá trình phát triển. Các thị trư�?ng hiệu
quả có thể không đem lại những kết quả được chấp nhận theo quan điểm công bằng, và nhi�?u ví dụ
khác tương tự. Do đó, cần phải theo dõi quá trình cải cách để giám sát việc thực hiện nhi�?u mục tiêu
khác nhau, mà đôi khi đó lại là các mục tiêu cạnh tranh với nhau. Ngoài ra, còn phải giải quyết những
khoảng cách lớn giữa lý thuyết với thực tế. Cần có đủ nguồn lực để thực hiện thành công các chính
sách hợp lý.

Nói tóm lại, chương trình cải cách quản lý tài nguyên thiên nhiên mà Báo cáo Phát triển Việt
Nam đ�? nghị gồm có những nội dung sau:
     Quản lý nhà nước tập trung vào phối hợp hành chính tốt hơn và tăng cư�?ng việc thu thập, phân
     tích dữ liệu và công bố thông tin để hỗ trợ sự vận hành của các thị trư�?ng và tạo đi�?u kiện nâng
     cao hiệu quả của quá trình ra quyết định công. Việc này sẽ góp phần thực hiện hiệu quả kinh
     tế, sự b�?n vững môi trư�?ng và công bằng xã hội. Các ưu tiên trong ngắn hạn gồm có: tăng
     cư�?ng tính công khai, minh bạch trong các thị trư�?ng đất đai; cải tiến việc thu thập dữ liệu v�?
     nước nhằm thúc đẩy quản lý lưu vực hợp lý trong bối cảnh cạnh tranh sử dụng nước ngày càng
     tăng; thực thi các tiêu chuẩn dữ liệu nghiêm ngặt trong ngành lâm nghiệp để tạo đi�?u kiện huy
     động các nguồn vốn quốc tế nhằm hỗ trợ hấp thu các-bon, lâm nghiệp b�?n vững và bảo tồn
     đa dạng sinh h�?c; nâng cấp cơ sở dữ liệu nhằm xác định hiện trạng ngh�? cá và các mức đánh
     bắt hợp lý; công bố kết quả đánh giá tác động môi trư�?ng từ việc khai thác khoáng sản.
     Làm rõ và đảm bảo các quy�?n đối với tài sản trong th�?i hạn lâu hơn, và tăng cư�?ng sử dụng các
     mức giá thị trư�?ng để tạo khuyến khích đầu tư, tăng trưởng và các giải pháp có tính phân cấp.
     �?ây là những đổi mới căn bản để đạt được hiệu quả kinh tế cao hơn. Các ưu tiên đổi mới để đạt
     hiệu quả trong ngắn hạn gồm có: hiện đại hóa quản lý địa chính nhằm giảm chi phí giao dịch,
     tăng hiệu quả tưới, tăng năng suất rừng trồng, cải cách cơ chế trợ cấp cho ngành đánh bắt cá
     để không khuyến khích khai thác quá mức các tài nguyên biển và tạo ra các đi�?u kiện thuận lợi
     hơn cho khu vực tư nhân theo đuổi các cơ hội trong lĩnh vực tài nguyên khoáng sản.
     Cải thiện việc thực thi quy định môi trư�?ng để rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn;
     gán các giá trị cho môi trư�?ng nếu thị trư�?ng không thể làm được đi�?u này; mở rộng các cơ chế
     đồng quản lý trong lâm nghiệp và quản lý tài nguyên biển và cơ chế chi trả cho các dịch vụ môi
     trư�?ng; đồng th�?i kết hợp vấn đ�? biến đổi khí hậu vào quá trình quy hoạch công. �?ây là những
     đổi mới căn bản để đạt được sự b�?n vững môi trư�?ng. Các ưu tiên trước mắt v�? phương diện
     môi trư�?ng gồm có: quy hoạch sử dụng đất để bảo vệ các sinh cảnh quan tr�?ng; đẩy mạnh việc
     thực hiện các quy định nhằm chống ô nhiễm nước; tiếp tục phát triển các hệ thống chi trả cho
     dịch vụ bảo vệ và mở rộng rừng tại các vùng ven biển; mở rộng hệ thống Khu Bảo tồn Biển kết
     hợp với các hệ thống bảo tồn dựa vào cộng đồng; và thực thi các quy định môi trư�?ng liên quan
     đến khai thác m�?.
     Các cơ chế chia sẻ lợi ích cộng đồng, đ�?n bù tài sản bị tổn thất theo giá trị thị trư�?ng, tăng
     cư�?ng đi�?u kiện tiếp cận thông tin, minh bạch trong quản trị và sự tham gia của công chúng.
     �?ây là những đổi mới căn bản để đảm bảo sự công bằng trong quản lý tài nguyên thiên nhiên.
     Các ưu tiên trong ngắn hạn gồm có: giải quyết hiệu quả và công bằng các khiếu nại trên thị
     trư�?ng đất đai; cải tiến có ch�?n l�?c các dịch vụ nước cho ngư�?i nghèo; mở rộng các thí điểm khả
     quan trong lĩnh vực quản lý lâm nghiệp cộng đồng cũng như tài nguyên biển; và đưa ra các
     quy định để các cộng đồng được hưởng lợi trực tiếp từ hoạt động khai thác khoáng sản tại các
     vùng lân cận.




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                           TÓM TẮT                      17
CHƯƠNG 1

GIỚI THIỆU
TỔNG QUAN VỀ
QUẢN L�? TÀI NGUYÊN
THIÊN NHIÊN
      V
               iệt Nam đã trải qua hai thập kỷ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và vừa đạt vị thế “quốc gia
              có thu nhập trung bình thấp�? vào năm 2009. Sự tăng trưởng kinh tế này đi cùng với tỷ lệ
              nghèo giảm mạnh trong toàn quốc. Chính phủ thực hiện chính sách chuyển đổi từ n�?n
              kinh tế kế hoạch hóa tập trung xã hội chủ nghĩa sang n�?n kinh tế theo định hướng thị
      trư�?ng. Một phần nội dung của chính sách này là chuyển quy trình ra quyết định xuống các cấp
      chính quy�?n địa phương. Tốc độ tăng trưởng dân số không cao, nếu xét v�? tổng thể, nhưng ngày
      càng có nhi�?u ngư�?i chuyển ra sinh sống ở các trung tâm đô thị và r�?i b�? sản xuất nông nghiệp
      để chuyển sang các ngành công nghiệp và dịch vụ.

      Tốc độ tăng trưởng chung của n�?n kinh tế, sự tăng trưởng dân số, đô thị hóa và công nghiệp hóa
      đ�?u làm gia tăng ô nhiễm không khí và ô nhiễm nước, đồng th�?i đòi h�?i khai thác nhi�?u tài nguyên
      thiên nhiên. Ở chừng mực nào đó, có thể tạo ra đối tr�?ng để cân bằng tình trạng này bằng cách
      tăng cư�?ng hiệu quả sử dụng tài nguyên thiên nhiên và áp dụng tiến bộ công nghệ. Nhưng đến cuối
      cùng, kết quả vẫn là cơ sở tài nguyên thiên nhiên phải chịu sức ép lớn hơn và ô nhiễm sẽ gia tăng.
      Hơn nữa, biến đổi khí hậu cũng đặt ra một yêu cầu mới – đó là yêu cầu thích ứng với mực nước biển
      dâng, xâm nhập mặn và những thay đổi trong lượng mưa và nhiệt độ.

      Những vấn đ�? nói trên là động lực thúc đẩy một chương trình đổi mới (sẽ được mô tả trong các
      chương tiếp theo), trong đó tập trung vào 3 chủ đ�?: hiệu quả kinh tế, sự b�?n vững môi trư�?ng, và
      công bằng xã hội (nói ngắn g�?n là ba chữ E). Việt Nam đã và đang triển khai một quá trình đổi
      mới năng động. Và báo cáo này hướng tới mục đích tiếp tục xây dựng và củng cố đà đổi mới này.
      Nói một cách khái quát hơn, chương trình đổi mới quản lý tài nguyên thiên nhiên cần bao gồm
      những nội dung sau:

            Quản lý nhà nước tập trung vào phối hợp hành chính tốt hơn và tăng cư�?ng việc thu thập,
            phân tích dữ liệu và công bố thông tin để hỗ trợ sự vận hành của các thị trư�?ng và tạo đi�?u
            kiện nâng cao hiệu quả của quá trình ra quyết định công. Việc này sẽ góp phần thực hiện cả
            “ba chữ E�? nói trên.
            Làm rõ và đảm bảo các quy�?n đối với tài sản trong th�?i hạn lâu hơn, tăng cư�?ng sử dụng các
            mức giá thị trư�?ng để tạo khuyến khích đầu tư, tăng trưởng và các giải pháp có tính phân
            cấp. �?ây là các đổi mới căn bản để đạt được hiệu quả cao hơn.
            Cải thiện việc thực thi các quy định v�? môi trư�?ng để rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và
            thực tiễn; gán các giá trị cho môi trư�?ng nếu thị trư�?ng không thể làm được đi�?u này; mở
            rộng các cơ chế đồng quản lý trong lâm nghiệp và quản lý tài nguyên biển và cơ chế chi trả
            cho các dịch vụ môi trư�?ng; đồng th�?i kết hợp vấn đ�? biến đổi khí hậu vào quá trình quy
            hoạch công. �?ây là những đổi mới căn bản để đạt được sự b�?n vững v�? môi trư�?ng.
            Các cơ chế chia sẻ lợi ích cộng đồng, đ�?n bù mất tài sản theo giá trị thị trư�?ng, tăng cư�?ng
            đi�?u kiện tiếp cận thông tin, minh bạch trong quản trị và sự tham gia của công chúng. �?ây
            là những đổi mới căn bản để đảm bảo sự công bằng trong quản lý tài nguyên thiên nhiên.

Kết quả tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thực sự     thoái kinh tế. Tăng trưởng GDP trong hai năm
rất ngoạn mục trong một vài thập niên vừa qua,       2010-11 được dự báo đạt 6-7%.2 Cùng với tăng
với GDP đạt hơn 1.000 USD/đầu ngư�?i vào năm          trưởng GDP, tỷ lệ nghèo đã giảm mạnh, từ gần
2009.1 Tăng trưởng GDP thực tế đạt khoảng 8%         60% năm 1993 xuống còn khoảng 14% trong
trong giai đoạn 2005-08, và chỉ giảm sút không       năm 2008.3 Tình trạng bất bình đẳng chỉ gia tăng
đáng kể trong năm 2009 dù bị ảnh hưởng bởi suy       vừa phải trong khoảng th�?i gian này.4




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N        19
     Hình 1.1. Cư�?ng độ sử dụng tài nguyên, 1990-2007




                                 Cư�?ng độ sử dụng nước ,m3/triệu đồng theo GDP giá cố định
                                 Cư�?ng độ sử dụng năng lượng, kg dầu tương đương/triệu đồng theo GDP giá cố định
                                 Cư�?ng độ sử dụng đất, m2/triệu đồng theo GDP giá cố định


     Nguồn: UNESCAP và Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) 2009



     Hình 1.2. GDP và các chỉ số tuyệt đối v�? sử dụng tài nguyên (1990 =1)

               Chỉ số GDP        Chỉ số sử dụng nước        Chỉ số tiêu thụ năng lượng        Chỉ số sử dụng đất




     Nguồn: UNESCAP & Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) 2009




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
20     C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
Hình 1.3.: Mức độ ô nhiễm, 1990 – 2007




                      Cư�?ng độ phát thải các khí NOx, kg/triệu đồng theo GDP giá cố định

                      Cư�?ng độ phát thải các khí SOx, kg/triệu đồng theo GDP giá cố định

                      Cư�?ng độ phát thải CO2 từ đốt nhiên liệu, tấn/triệu đồng theo GDP giá cố định

                      Cư�?ng độ phát thải các khí nhà kính (tương đương CO2), tấn/triệu đồng theo GDP giá cố định



Nguồn: UNESCAP & CIEM 2009

Hình 1.4. Tăng trưởng GDP và các chỉ số tuyệt đối v�? ô nhiễm không
khí (1990 = 1)

            Chỉ số GDP                                Chỉ số phát thải các khí NOx

            Chỉ số phát thải các khí SOx              Chỉ số CO2 từ đốt nhiên liệu

            Chỉ số tổng các khí nhà kính




Nguồn: UNESCAP & CIEM 2009




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N                21
     Cùng với sự tăng trưởng kinh tế đầy ấn tượng,        Năm 2008 dân số cả nước có khoảng 86 triệu
     cư�?ng độ sử dụng một số tài nguyên thiên nhiên       ngư�?i, tăng nhẹ ở mức hơn 1%/năm.8 �?ằng sau
     cơ bản như đất, nước và năng lượng để sản xuất       con số có tính tổng thể này là những thay đổi
     ra một đơn vị đầu ra kinh tế ở Việt Nam có xu        nhanh chóng v�? vị trí phân bố dân số và việc làm.
     hướng giảm trong th�?i kỳ 1990-2007. Nói cách         �?ịnh nghĩa "nông thôn" và "thành thị" phần nào
     khác, Việt Nam có xu hướng sử dụng ít tài nguyên     còn mang tính tùy tiện và cần được thảo luận
     hơn để tạo ra 1 triệu USD GDP (Hình 1.1.). Một       thêm. Tuy nhiên, có thể thấy rõ rằng, quá trình đô
     phần nguyên nhân tạo ra xu hướng này chính là        thị hóa đang tiến triển nhanh chóng. Số liệu
     sự chuyển dịch cơ cấu từ nông nghiệp sang            chính thức cho thấy, tốc độ tăng trưởng dân số
     hướng công nghiệp và dịch vụ.5                       đô thị sẽ tăng từ 30% như hiện nay lên khoảng
                                                          50% vào năm 2025, nghĩa là mỗi năm tăng hơn
     Dù có những dấu hiệu cho thấy sự gia tăng hiệu       3%, và tổng số cư dân thành thị vào năm 2025 sẽ
     quả trong sử dụng tài nguyên nhưng sử dụng tài       đạt hơn 50 triệu ngư�?i.9 Tỷ lệ đóng góp của nông
     nguyên ở mức độ tuyệt đối vẫn tiếp tục tăng.         nghiệp vào GDP đã giảm xuống còn 22% trong
     (Xem Hình 1.2.)                                      năm 2008, trong khi đó đóng góp của công
                                                          nghiệp đạt 40%, và ngành dịch vụ cũng đạt tỷ lệ
     Các kết quả đo mức độ ô nhiễm không khí cho          gần như tương đương.10
     thấy một bức tranh không đồng nhất trong giai
     đoạn 1990-2007, nhưng nhìn vào tốc độ tăng           Một động lực xã hội quan tr�?ng khác là nguyên
     trưởng kinh tế nhanh của Việt Nam, có thể ngầm       tắc phân cấp quá trình ra quyết định. Báo cáo
     hiểu rằng mức độ ô nhiễm tuyệt đối cũng đang         Phát triển Việt Nam 2010: Các thể chế hiện đại đã
     gia tăng nhanh chóng (Xem Hình 1.3. và 1.4.)         tập trung phân tích các vấn đ�? phân cấp và trách
                                                          nhiệm giải trình – và quý độc giả cũng nên tham
     Kế hoạch Phát triển Kinh tế xã hội (SEDP) giai       khảo báo cáo đó để hiểu chi tiết hơn v�? chủ đ�?
     đoạn 2006–2010 và dự thảo Kế hoạch Phát triển        này.11 Tuy nhiên, cần nhắc lại rằng, ở đây quá
     Kinh tế Xã hội giai đoạn 2011-20156 của chính        trình phân cấp liên quan đến việc phân giao
     phủ đã mô tả chi tiết quá trình chuyển đổi để Việt   quy�?n hạn ra quyết định cho các cấp chính
     Nam trở thành một quốc gia có thu nhập trung         quy�?n tỉnh và địa phương, các đơn vị hành chính
     bình, dựa trên một n�?n kinh tế thị trư�?ng theo       và đơn vị cung cấp dịch vụ, tòa án và các cơ quan
     định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự phát triển này       dân cử, truy�?n thông đại chúng và xã hội dân sự,
     kế thừa những thành công của quá trình đổi mới       và tiếp tục xuống đến doanh nghiệp và nông
     được khởi xướng vào cuối những năm 1980 (�?ổi         dân. �?i�?u này có nghĩa là, những ngư�?i gần gũi
     Mới) nhưng vẫn duy trì tr�?ng tâm vào việc xóa        hơn với các sự kiện thực tế và những ngư�?i dễ
     đói giảm nghèo. SEDP đặt ra bốn mục tiêu lớn:        thích nghi với các cơ hội và hoàn cảnh thay đổi
     cải thiện môi trư�?ng kinh doanh; hòa nhập xã         đã được trao nhi�?u quy�?n hơn. Tuy nhiên, vẫn có
     hội; quản lý tài nguyên thiên nhiên và môi           một số phản biện quan tr�?ng phủ nhận những
     trư�?ng; và quản trị nhà nước. Kể từ khi bước sang    lợi thế của việc phân cấp. Trước hết, các cấp chính
     thế kỷ mới, Việt Nam đã dựa nhi�?u hơn vào các cơ     quy�?n địa phương có thể không đủ khả năng để
     chế thị trư�?ng, cũng như sự phát triển của một       nắm bắt những lợi ích xuất phát từ, ví dụ một
     n�?n kinh tế nhi�?u thành phần và hội nhập sâu         cách nhìn rộng hơn v�? quản lý lưu vực sông có
     hơn với khu vực và thế giới. Ví dụ như, Việt Nam     thể đem lại cho việc phân bổ hiệu quả nguồn tài
     đã gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)        nguyên nước. Thứ hai, các cấp chính quy�?n địa
     vào năm 2006. Vai trò của khu vực nhà nước           phương có thể đi đến quyết định trợ cấp cho việc
     trong sản xuất đã giảm từ hơn một nửa vào năm        phát triển năng lực đánh bắt cao quá mức cần
     1995 xuống còn khoảng một phần ba trong năm          thiết, hoặc thành lập một cơ sở chế biến thủy sản
     2006, và sự tăng trưởng của khu vực tư nhân đã       hoàn toàn chỉ vì lợi ích của địa phương h�?. Do đó,
     vượt qua khu vực nhà nước.7                          dù xu hướng chung của việc phân cấp quá trình




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
22     C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
ra quyết định là có lợi nhưng vẫn có những               trong bảng phụ lục thống kê ở cuối Báo cáo này,
trư�?ng hợp cần quản lý tập trung để đảm bảo lợi          dầu thô – mà giá trị xuất khẩu lên xuống thất
ích quốc gia.                                            thư�?ng hàng năm – đã rơi xuống vị trí thứ hai
                                                         trong danh sách xuất khẩu năm 2009 sau hàng
Tóm lại, tăng trưởng dân số, đô thị hóa và công          dệt may. Thủy sản chiếm vị trí thứ ba, tiếp theo là
nghiệp hóa đã có tác động đáng kể đến môi                da giày, thủ công mỹ nghệ và điện tử. Cách
trư�?ng tự nhiên. Nghiêm tr�?ng nhất là các vấn đ�?         không xa trong danh sách này là gạo và các sản
ô nhiễm tại thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội và           phẩm gỗ.15
các vùng xung quanh hai thành phố này. Nếu
phân theo ngành, ô nhiễm nước nghiêm tr�?ng               Sử dụng tài nguyên thiên
nhất – dựa trên kết quả đo nhu cầu ô-xy sinh hóa
– bắt nguồn từ hai ngành sản xuất là dệt may và          nhiên một cách b�?n vững
thực phẩm. Tổng chất rắn lơ lửng chủ yếu là sản           “Có nhi�?u định nghĩa v�? "phát triển b�?n vững".
phẩm của các ngành đồ gỗ và thực phẩm.12                 Một định nghĩa thư�?ng được trích dẫn là định
Những áp lực đối với các loại tài nguyên thiên           nghĩa do Uỷ ban Thế giới v�? Môi trư�?ng và Phát
nhiên – đất nông nghiệp, rừng tự nhiên, thủy sản,        triển đưa ra năm 1987: “... sự phát triển đáp ứng
và tài nguyên khoáng sản – cũng đang ngày một            các nhu cầu của hiện tại mà không ảnh hưởng
gia tăng.13 Xu hướng này đang đe d�?a đối với đa          đến khả năng đáp ứng các nhu cầu của các thế
dạng sinh h�?c ở một đất nước vốn có số lượng             hệ tương lai.�?16 Nhưng các định nghĩa khái quát
lớn các loài sinh vật đa dạng trên thế giới, vì ở Việt   cần được bổ sung những chi tiết cụ thể v�? các
Nam có thể tìm thấy gần 10% các loài chim và             thước đo đánh giá có thể áp dụng trên thực tế.
động vật có vú của toàn thế giới.14                      Sự phát triển của Việt Nam có b�?n vững không?
                                                         Có thể trả l�?i câu h�?i này từ một số cách tiếp cận
Cần nhớ rằng Việt Nam đang vận động trong một            khác nhau. Cách thứ nhất là thông qua“tiết kiệm
bối cảnh quốc tế. Toàn bộ n�?n kinh tế quốc dân           ròng có đi�?u chỉnh.17 Hình 1.1. tóm tắt bức tranh
ngày càng hội nhập sâu hơn vào hệ thống toàn             tổng thể thông qua đi�?u chỉnh thước đo chỉ số
cầu, nhất là từ sau khi Việt Nam gia nhập WTO.           v�? tiết kiệm truy�?n thống. Chỉ số này được cộng
Các liên kết v�? quản lý tài nguyên thiên nhiên           thêm các nguồn lực được đầu tư cho giáo dục (ví
cũng khá mạnh mẽ. Hầu hết nguồn tài nguyên               dụ như các khoản chi thư�?ng xuyên), sau đó trừ
nước mặt của Việt Nam đ�?u bắt nguồn từ lãnh              đi các chi phí do ô nhiễm không khí (ví dụ như
thổ nước ngoài. Do đó Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng           chi phí khắc phục các tổn hại do bụi gây ra cho
bởi các kế hoạch xây dựng các nhà máy thủy điện          sức kh�?e con ngư�?i), chi phí do tạo ra CO2 dẫn
lớn trên sông Mê-kong. Ngành chế biến gỗ của             đến biến đổi khí hậu, cũng như trừ đi sự cạn kiệt
Việt Nam lệ thuộc khá mạnh mẽ vào nguồn                  khoáng sản và tài nguyên rừng do khai thác vượt
nguyên liệu thô nhập khẩu từ nước ngoài. Ngoài           quá mức sản lượng b�?n vững, bởi vì giá trị thu
ra, nhi�?u sản phẩm của ngành này được sản xuất           nhập thu được có được sẽ phản ánh sự cạn kiệt
để xuất khẩu, và các thị trư�?ng nhập khẩu lại            tài nguyên chứ không phải là nguồn thu nhập
đang đặt ra những quy định mới, dẫn đến những            b�?n vững.
yêu cầu mới đối với Việt Nam. Ngành đánh bắt
hải sản và nuôi trồng thủy sản cũng chủ yếu tập          Kết quả cho thấy, có sự khác biệt lớn giữa thước
trung vào định hướng xuất khẩu, trong đó ngành           đo tiết kiệm truy�?n thống (tổng giá trị tiết
đánh bắt hải sản phải cạnh tranh với các đội tàu         kiệm/GNI) với thước đo tiết kiệm đã được đi�?u
nước ngoài ở các vùng biển quốc tế. Tương tự             chỉnh. Tỷ lệ tiết kiệm ròng trên GNI vẫn đạt giá trị
như với ngành chế biến gỗ, một số thị trư�?ng             dương và khá cao trong thập kỷ vừa qua (10-
quan tr�?ng nhập khẩu sản phẩm hải sản của Việt           17%). Có thể so sánh với con số 22% là tỷ lệ trung
Nam sẽ đòi h�?i các bằng chứng v�? quản lý tài             bình tính cho toàn bộ các quốc gia có thu nhập
nguyên b�?n vững tại Việt Nam. Theo các chi tiết          trung bình thấp, trong đó có Việt Nam. Nhóm các




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N             23
     Hình 1.5. Việt Nam – Tổng tiết kiệm và tiết kiệm ròng, 1999–2008



                                                                             Tỷ lệ tiết kiệm ròng đã đi�?u
                                                                             chỉnh, tính cả tổn thất do chất
                                                                             phát thải (% GNI)

                                                                             Tổng tiết kiệm quốc dân (% GDP)




                                       NĂM

     Nguồn: trích từ báo cáo của Ngân hàng Thế giới 2010g.


     quốc gia �?ông �? & Thái Bình Dương thậm chí còn          trư�?ng và khả năng tồn tại lâu dài của hệ sinh
     có tỷ lệ tiết kiệm ròng đã đi�?u chỉnh cao hơn, gần      thái. Theo các mục tiêu cốt yếu này, EPI được xác
     29%. Cũng có thể so sánh với Trung Quốc trong           định dựa theo điểm có tr�?ng số chấm cho 10
     năm 2008 (35%), In-đô-nê-xia (-2%, chủ yếu là do        mục tiêu chính sách dựa trên các chỉ số cơ bản
     tình trạng cạn kiệt tài nguyên năng lượng nghiêm        như: gánh nặng bệnh tật do các vấn đ�? môi
     tr�?ng), và Phi-líp-pin (22%). Bên cạnh đó, có thể       trư�?ng, tài nguyên nước với sức kh�?e con ngư�?i,
     so sánh với các quốc gia có thu nhập cao, ví dụ         chất lượng không khí đối với sức kh�?e con ngư�?i,
     như, Hoa Kỳ có tỷ lệ tiết kiệm ròng đã đi�?u             tà nguyên nước cho các hệ sinh thái, đa dạng
     chỉnh/GNI vào khoảng 1% vào năm 2008 (chủ               sinh h�?c, lâm nghiệp, thủy sản, nông nghiệp, và
     yếu là do tổng mức tiết kiệm thấp), trong khi Pháp      biến đổi khí hậu.
     đạt khoảng 10%.18 Qua đây, có thể kết luận rằng
     Việt Nam đã vượt qua bài kiểm tra thử v�? tính b�?n       Với 59 điểm, Việt Nam đứng thứ 85 trong số 163
     vững, nhưng kết quả của Việt Nam chưa thể so            nước được xếp hạng EPI năm 2010. Trong số các
     sánh được với một số quốc gia khác nằm trong            nước đứng đầu bảng xếp hạng có Ai-xơ-len, Thụy
     cùng một nhóm thu nhập. Tuy nhiên, bức tranh            Sỹ, và Cô-xta Ri-ca (liệt kê theo thứ hạng giảm
     này vẫn b�? sót một số khía cạnh, ví dụ như tình         dần), và điểm cao nhất trong đợt xếp hạng này là
     trạng cạn kiệt tài nguyên biển, suy giảm chất           94. Các nước có hiệu quả hoạt động môi trư�?ng
     lượng của các lâm sản phi gỗ, và tác động của ô         kém nhất là Xi-e-ra Lê-on, Cộng hòa Trung Phi, và
     nhiễm nước. Các đi�?u chỉnh thích hợp theo các           Mô-ri-ta-nia (liệt kê theo thứ hạng tăng dần), và
     yếu tố này sẽ tạo ra sự khác biệt lớn giữa các nước.    điểm thấp nhất trong đợt xếp hạng là 32. Nếu
                                                             xem xét trong bối cảnh khu vực, có thể so sánh
     Một cách tiếp cận khác để đo lư�?ng tính b�?n             Việt Nam với Phi-líp-pin (66 điểm), Thái Lan (62
     vững môi trư�?ng, đó là sử dụng Chỉ số Hiệu quả          điểm), Lào (60 điểm), Trung Quốc (49 điểm), In-
     hoạt động Môi trư�?ng (EPI).19 Chỉ số này đo mức         đô-nê-xia (45 điểm), Pa-pua- Niu Ghi-nê (44 điểm),
     độ hiệu quả thực thi các mục tiêu chính sách môi        Mông Cổ (43 điểm), và Cam-pu-chia (42 điểm). Từ
     trư�?ng của một quốc gia. Chính sách môi trư�?ng          kết quả so sánh này, có thể nói rằng Việt Nam có
     của một quốc gia thư�?ng hướng tới hai mục tiêu          hiệu quả hoạt động môi trư�?ng khá tốt.
     chính: sức kh�?e cộng đồng liên quan tới môi




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
24     C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
Việt Nam đạt điểm cao trong những lĩnh vực như       Báo cáo này tập trung vào một khía cạnh nh�? của
lâm nghiệp và nông nghiệp. Trong lĩnh vực lâm        chỉ số EPI, đó là tài nguyên thiên nhiên, và không
nghiệp, điểm số được tính theo sự thay đổi trong     đ�? cập nhi�?u đến khía cạnh sức kh�?e môi trư�?ng.
độ che phủ rừng và trữ lượng rừng, và như sẽ         Phần còn lại của Báo cáo được sắp xếp theo ba
trình bày trong chương tài nguyên rừng, Việt         chủ đ�? chính như đã xác định ở trên. Tuy nhiên,
Nam đã đầu tư rất nhi�?u cho hoạt động tái trồng      ba chủ đ�? này lại được cụ thể hóa thành 5
rừng. Tuy nhiên, đi�?u đó vẫn không ngăn chặn         chương tương ứng với 5 lĩnh vực – tài nguyên
được sự suy giảm chất lượng của rừng tự nhiên.       đất, nước, rừng, biển và khoáng sản. Sự lựa ch�?n
Trong lĩnh vực nông nghiệp, điểm số được tính        các lĩnh vực này có cơ sở thực tế, vì các cơ quan
theo cư�?ng độ sử dụng nước cho sản xuất nông         đối tác của chúng tôi thư�?ng được tổ chức theo
nghiệp, trợ cấp và các quy định v�? thuốc trừ sâu.    ngành d�?c và năng lực của các tác giả tham gia
Việt Nam đạt điểm EPI thấp hơn trong các lĩnh        soạn thảo báo cáo cũng như vậy. Hơn nữa, nguồn
vực thủy sản, biến đổi khí hậu (phát thải            lực và th�?i gian để soạn thảo báo cáo này cũng có
CO2/kwh, cư�?ng độ phát thải khí nhà kính công        hạn, do đó một số chủ đ�? không được thể hiện rõ
nghiệp), các ảnh hưởng của ô nhiễm không khí         trong cấu trúc báo cáo mà được đ�? cập xuyên
đối với hệ sinh thái, và bảo tồn biển.               suốt trong tất cả các chương, ví dụ như vấn đ�?
                                                     biến đổi khí hậu, quản trị nhà nước và phân tích
Trên cơ sở các quan ngại chung v�? tính b�?n vững      thể chế.
và các chỉ tiêu đặt ra trong Kế hoạch phát triển
kinh tế xã hội của chính phủ, Báo cáo Phát triển
                                                     Một số chủ đ�? có thể không được mô tả thành
Việt Nam năm nay ch�?n chủ đ�? cụ thể v�? quản lý
                                                     chương, ví dụ như không h�? có một chương nào
tài nguyên thiên nhiên. Như đã nhận xét trong
                                                     dành riêng cho chủ đ�? quản lý đới b�?, tuy nhiên
các Báo cáo Phát triển Việt Nam của những năm
                                                     các vấn đ�? quan tr�?ng liên quan đến chủ đ�? này
trước, cần ghi nhận nhi�?u tiến bộ của Việt Nam
                                                     – như quy hoạch sử dụng đất, mực nước biển
trên con đư�?ng tăng trưởng và giảm nghèo,
                                                     dâng, xâm nhập mặn, khôi phục rừng ngập mặn,
nhưng vẫn còn nhi�?u điểm yếu v�? thể chế gây
                                                     v.v – đã được thảo luận trong các chương v�? các
tổn hại cho sự phát triển và làm suy giảm chất
                                                     lĩnh vực liên quan. Chủ đ�? v�? chất thải rắn cũng
lượng tăng trưởng. Do đó, câu h�?i chính mà Báo
                                                     không có một chương riêng, nhưng đã được liên
cáo Phát triển Việt Nam năm nay đặt ra là: Làm
                                                     hệ khá rõ với vấn đ�? ô nhiễm nước trong chương
thế nào để sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên
                                                     v�? tài nguyên nước. Ô nhiễm không khí đô thị
nhiên nhằm giảm nghèo một cách b�?n vững v�?
                                                     chưa nghiêm tr�?ng đến mức phải lo ngại như ô
mặt môi trư�?ng và xã hội? �?ể nghiên cứu câu
                                                     nhiễm nước, nhưng đã có tư liệu cho biết, chất
h�?i này, cần phải giải quyết một số chủ đ�? phụ
                                                     lượng không khí đô thị ở Việt Nam có đặc thù là
(ba chữ E trong tiếng Anh) mà các chương tiếp
                                                     tỷ lệ bụi cao, thư�?ng vượt quá tiêu chuẩn hàng
theo của Báo cáo này sẽ trình bày chi tiết, đó là:
                                                     năm của Việt Nam và các hướng dẫn của Tổ chức
     Các cơ chế khuyến khích sử dụng hiệu quả        Y tế Thế giới.20 Tuy nhiên, những thông tin hiện
     (chữ E đầu tiên) để thúc đẩy tăng trưởng        có v�? ô nhiễm không khí trong nhà chưa đủ để
     kinh tế                                         được đ�? cập đến trong báo cáo này.21
     Quản lý toàn diện hướng tới sự b�?n vững
     môi trư�?ng (chữ E thứ hai)                      Biến đổi khí hậu
     Các quy�?n của cộng đồng, sự tham gia và         Biến đổi khí hậu là một chủ đ�? xuyên suốt trong
     chia sẻ lợi ích cộng đồng nhằm hướng tới        toàn bộ Báo cáo này. Tất cả các chương, dù ít hay
     công bằng xã hội (chữ E thứ ba).                nhi�?u, đ�?u đ�? cập đến mối liên quan với biến đổi
                                                     khí hậu. Chủ đ�? này đã thu hút nhi�?u sự chú ý, và
Cần có một cấu trúc báo cáo rõ ràng để phân tích     số lượng các ấn phẩm xuất bản gần đây v�? chủ
những vấn đ�? có phạm vi rộng như trên. Do đó,        đ�? này quả thật rất ấn tượng.22 Do vậy, Báo cáo




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N       25
     này chỉ cung cấp một cái nhìn tổng quan rất khái     35 v�? mức phát thải tuyệt đối trên thế giới, và
     quát v�? chủ đ�? biến đổi khí hậu.                     chiếm khoảng 0,5% tổng lượng phát thải toàn
                                                          cầu. Mức phát thải bình quân đầu ngư�?i giữ ở
     Theo ước tính, các nước đang phát triển cần b�? ra    mức khoảng 2 tấn CO2e, xếp thứ 111 trên thế
     khoảng 75 đến 100 tỷ USD mỗi năm trong giai          giới. Tuy nhiên, phát thải khí nhà kính ở Việt Nam
     đoạn từ năm 2010 đến 2050 để thích ứng với           được dự kiến sẽ tăng đáng kể theo th�?i gian.28
     biến đổi khí hậu.23 Số ti�?n này tuy lớn, nhưng vẫn
     chưa đáng kể nếu so với quy mô của n�?n kinh tế.      Kể cả những nước có lượng phát thải nh�? cũng
     Không thể loại trừ các tác động lớn hơn trong dài    có thể đóng góp vào các nỗ lực toàn cầu nhằm
     hạn, nhưng những tác động đó sẽ phải được xem        ngăn chặn biến đổi khí hậu thông qua các biện
     xét từ một viễn cảnh rộng hơn v�? những thay đổi      pháp giảm thiểu có hiệu quả v�? mặt chi phí và có
     căn bản trong đi�?u kiện xã hội và kinh tế trong      thể đem lại những lợi ích đồng th�?i cho quốc gia,
     th�?i kỳ đó. �?ối với Việt Nam, một nghiên cứu         ví dụ như giảm chi phí năng lượng và ô nhiễm
     quốc gia gần đây đã kết luận v�? tác động của         không khí. Chi phí để giải quyết biến đổi khí hậu
     biến đổi khí hậu đối với GDP thực tế, đó là GDP      trên toàn cầu sẽ giảm đáng kể nếu tất cả các
     thực tế vào năm 2050 sẽ giảm 1-3% so với đư�?ng       nước cùng chung tay tìm kiếm các giải pháp đầu
     cơ sở khi không có biến đổi khí hậu.24               tư ít tốn kém nhất. Tuy nhiên, đi�?u này cũng có
                                                          nghĩa là các nước công nghiệp sẽ phải chuyển
     Biến đổi khí hậu sẽ khiến cho công tác quản lý tài   giao những khoản ti�?n lớn cho các nước thu
     nguyên thiên nhiên ngày càng phức tạp hơn            nhập thấp để thực thi các biện pháp đó. Trong
     theo th�?i gian và bao gồm nhi�?u khía cạnh giảm       quản lý tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu biến
     thiểu và thích ứng. Nhi�?u tác động lâu dài của       đổi khí hậu có liên quan trước hết với lĩnh vực lâm
     biến đổi khí hậu chưa được biết chắc, nhưng rõ       nghiệp. Hệ thống REDD – giảm mất rừng và suy
     ràng nhiệt độ sẽ tăng, có thể từ 2 đến 4°C vào       thoái rừng – có khả năng tạo ra nguồn thu nhập
     cuối thế kỷ này. Theo nhi�?u nguồn thông tin,         đáng kể nếu đạt được các th�?a thuận quốc tế.
     mực nước biển sẽ dâng thêm khoảng 18-70 cm           Ti�?m năng đóng góp của giảm thiểu trong lĩnh
     vào năm 2100, và có thể lên tới 100 cm hoặc hơn      vực nông nghiệp được dự kiến là khá hạn chế,
     theo kịch bản phát thải cao và khi xem xét các       còn ti�?m năng trong các lĩnh vực khác thì không
     ảnh hưởng của tình trạng băng tan. Các dự báo        nằm trong phạm vi của báo cáo này.29
     lượng mưa của các mô hình khác nhau có sự
     chênh lệch lớn, nhưng dự kiến tổng lượng mưa         Chương trình nghị sự v�? biến đổi khí hậu và quản
     hàng năm ở tất cả các vùng của Việt Nam đ�?u          lý tài nguyên thiên nhiên của Việt nam trước hết
     tăng, và th�?i tiết có xu hướng trở nên khô hanh      là một chương trình thích ứng, trong đó có liên
     hơn vào mùa khô ở mi�?n bắc và mưa nhi�?u hơn          quan nhi�?u nhất là lĩnh vực nông nghiệp và quản
     vào mùa mưa ở mi�?n nam. Với các mô hình cục          lý nước, kể cả quản lý ngập lụt đô thị. Mực nước
     bộ, hiện chưa thể biết rõ liệu tần suất và cư�?ng     biển dâng và xâm nhập mặn đã xảy ra, đang gia
     độ bão ở Việt Nam có thay đổi hay không, nhưng       tăng và có khả năng gây ra tác động lớn vào năm
     kết quả phân tích cho quy mô toàn cầu cho thấy,      2050, đặc biệt là ở các vùng đất canh tác lúa,
     có khả năng25 các cơn bão sẽ mạnh hơn khi nước       cũng như các thành phố và thị trấn quan tr�?ng ở
     biển ấm lên.26                                       các vùng đồng bằng và ven biển. Thay đổi v�?
                                                          lượng mưa và nhiệt độ cũng như nồng độ CO2
     Nếu so sánh trên toàn cầu, Việt Nam chưa phải là     trong khí quyển sẽ ảnh hưởng đến năng suất cây
     nước phát thải nhi�?u khí nhà kính. Theo Viện Tài     trồng, có thể theo cả hai hướng tích cực và tiêu
     nguyên Thế giới, Việt Nam phát thải khoảng 177       cực. Nếu không có các biện pháp thích ứng, các
     triệu tấn CO2 tương đương (CO2e) trong năm           loại cây trồng như gạo, ngô, sắn, mía, cà phê và
     2005, là năm gần đây nhất có số liệu so sánh         rau đ�?u có thể giảm năng suất. Tuy nhiên, tất cả
     quốc tế.27 Trên cơ sở đó, Việt Nam được xếp thứ      những dự đoán này đ�?u khá nhạy với các dự báo




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
26     C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
biến đổi khí hậu; mà hiện tại, các dự báo này rất   Tính hiệu quả
khác nhau, do đó những ước tính v�? năng suất
cây trồng cũng chỉ nên được coi như những ước       ELý thuyết kinh tế dạy chúng ta rằng, hiệu quả
đoán không mấy chắc chắn.30                         kinh tế phụ thuộc vào quy�?n sở hữu đầy đủ, riêng
                                                    biệt, có thể chuyển nhượng được và được thực
Thông tin này cần được giải thích trong một bối     thi. Tất nhiên, các “đi�?u kiện mẫu�? này không thể
cảnh rộng hơn, bao gồm việc xem xét những yếu       hiện diện đầy đủ trong các n�?n kinh tế của thế
tố như sự thay đổi trong khẩu phần ăn và sở thích   giới thực, nhưng sự dịch chuyển đến gần các đi�?u
của ngư�?i tiêu dùng dẫn đến nhu cầu tiêu dùng       kiện đó vẫn có ích để nâng cao hiệu quả kinh tế.
gạo giảm, tự do hóa thị trư�?ng, thương mại (mà      Rõ ràng là Việt Nam đang trong quá trình xác
Việt Nam sẽ có cơ hội cạnh tranh nh�? chi phí        định các quy�?n sở hữu tư nhân và cho phép các
thấp), các cơ hội chuyển đổi sang nuôi trồng thuỷ   thị trư�?ng quyết định mức giá trao đổi tài sản,
sản và nhi�?u giống cây trồng có thể chịu mặn tốt    hàng hoá và dịch vụ. Mỗi một chương trong báo
hơn. Những lực tác động này có nhi�?u khả năng       cáo này sẽ đ�? cập đến các cải cách và đổi mới có
trở nên quan tr�?ng hơn trong việc quyết định sự     thể góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế.
phát triển của n�?n nông nghiệp Việt Nam trong
một vài thập kỷ tới. Có thể đưa ra những lập luận   Chương v�? tài nguyên đất ghi nhận những tiến
tương tự cho lĩnh vực quản lý nước và quy hoạch     triển quan tr�?ng trong việc xây dựng các thị
đô thị. Nhưng như vậy không có nghĩa là b�? qua      trư�?ng đất đai hiệu quả hơn. Tuy nhiên, chương
những lo ngại có thật và chính đáng v�? biến đổi     này cũng nêu lên những thách thức lớn đang tồn
khí hậu. �?ầu tư vào cơ sở hạ tầng có vòng đ�?i dài   tại trong quá trình cấp Giấy chứng nhận quy�?n
như các cảng, đư�?ng giao thông huyết mạch,          sử dụng đất (GCNQSD�?) cho tất cả các bên liên
thủy điện, hệ thống thủy lợi và phòng chống lũ,     quan. Chính phủ đang xây dựng Luật �?ất đai
cũng như khôi phục rừng ngập mặn, các khu bảo       mới, và đây là một cơ hội để giải quyết các đi�?u
tồn biển có khả năng chống chịu tốt hơn với khí     kiện gây ảnh hưởng đến sự đảm bảo trong cơ
hậu, và nghiên cứu nông nghiệp – tất cả đ�?u cần     chế giao đất. Cơ chế giao đất nông nghiệp được
phải kết hợp với các dự báo dài hạn v�? biến đổi     đảm bảo hơn sẽ khuyến khích đầu tư và nâng cao
khí hậu. Quy hoạch sử dụng đất cần phải xem xét     năng suất. Phân bổ đất cho các mục đích sử dụng
những địa điểm nào phù hợp để mở rộng đô thị.       khác nhau cũng có thể hiệu quả hơn nếu các hạn
Ngay cả trong ngắn hạn, vẫn có thể thu được lợi     chế hiện nay đối với canh tác lúa được xóa b�?. V�?
ích từ việc đầu tư nâng cao khả năng phục hồi       đất đô thị, chương này sẽ trình bày v�? những cải
nhằm đối phó với sự biến đổi của th�?i tiết và các   tiến trong quản lý đất đô thị nhằm mục đích
sự kiện khắc nghiệt. Tăng cư�?ng quản lý rủi ro      giảm số vụ tranh chấp và tăng cư�?ng tính minh
thiên tai là một điểm đầu vào tự nhiên để thích     bạch. Làm rõ và hoàn chỉnh quy định v�? quy�?n
ứng lâu dài.31                                      thu hồi đất của nhà nước cho các mục đích phát
                                                    triển kinh tế cũng có thể giúp nâng cao tính đảm
                                                    bảo cho các th�?a thuận thuê đất. Giá đất dựa trên
                                                    các dấu hiệu thị trư�?ng, thay vì dựa vào các quyết
Quản lý tài nguyên thiên                            định hành chính, sẽ là cơ sở hướng dẫn phân bổ
nhiên để tăng trưởng                                đất để đạt giá trị cao nhất. Tất cả những biện
                                                    pháp này đ�?u có thể góp phần tăng cư�?ng hiệu
b�?n vững                                            quả sử dụng đất.
Báo cáo này có những chủ đ�? chung, đó là tính
hiệu quả, sự b�?n vững môi trư�?ng, và sự công        Chương tài nguyên nước đ�? cập đến những nỗ
bằng. Phần này sẽ giải thích và nhấn mạnh cách      lực đang được thực hiện để xây dựng một
đưa các chủ đ�? này vào các chương của báo cáo.      Chương trình Mục tiêu Quốc gia mới v�? quản lý
                                                    nước và sửa đổi Luật Tài nguyên Nước, đây là hai




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N      27
     cơ hội chiến lược để cải tiến quản lý nước. Từ      hiệu quả khai thác ti�?m năng của các vùng rừng
     quan điểm xem xét tính hiệu quả, cần phải xác       do các lâm trư�?ng quốc doanh quản lý bằng
     định rõ hơn các quy�?n của ngư�?i sử dụng nước        cách giao rừng cho các cộng đồng hoặc cho các
     thông qua một hệ thống cấp phép. Như vậy sẽ         nhà đầu tư có nguồn lực thuê để nâng cao năng
     tạo ra một tình huống đảm bảo hơn cho những         suất. Có rất nhi�?u cơ hội để cải tiến năng suất
     ngư�?i sử dụng nước và giảm thiểu xu hướng khai      trồng rừng thông qua sử dụng các loài và cây
     thác nước quá mức.                                  giống tốt hơn. Hệ thống khuyến lâm và trung
                                                         tâm tư vấn vư�?n ươm cần được củng cố để hỗ trợ
     �?ôi khi nước được coi như một hàng hóa “không       các cải cách này. Chương này cũng sẽ nhấn mạnh
     mất ti�?n�? hoặc là món quà của thiên nhiên. Mặc      một ví dụ cụ thể v�? thành công của cơ chế quản
     dù tr�?i mưa “miễn phí�? nhưng đi�?u không may là      lý nhóm hộ sản xuất nh�?.
     thiên nhiên không cung cấp bể chứa, kênh rạch,
     đư�?ng ống và vòi nước“miễn phí�?. Do đó, thủy lợi    Chương v�? tài nguyên biển đ�? cập đến một
     phí và phí dịch vụ nước đô thị cần được chỉnh sửa   thực tế là các hoạt động đánh bắt đ�?u dựa trên
     để dần dần phản ánh đúng chi phí kinh tế phải       một nguồn tài nguyên chung rất chóng cạn kiệt,
     b�? ra cho việc cấp nước. Nếu không, sẽ khó có       trong khi đó các quy�?n đối với tài sản lại khó xác
     thể thực hiện việc vận hành, duy tu bảo dưỡng       định và thực thi. �?i�?u này cũng có liên quan đến
     và các đầu tư sau này. Và sẽ tồn tại một cái vòng   vấn đ�? đa dạng sinh h�?c biển. Tuy nhiên, chương
     luẩn quẩn - do dịch vụ kém chất lượng nên ngư�?i     này sẽ đưa ra những ví dụ khả quan v�? hệ thống
     sử dụng không muốn trả phí, và do ngư�?i sử          đồng quản lý, trong đó cộng đồng được trao các
     dụng không nộp phí nên dịch vụ càng trở nên         quy�?n đã xác định từ trước đối với tài sản. �?i�?u
     kém chất lượng. Các nhà đầu tư tư nhân có khả       này tạo ra cơ chế khuyến khích tăng hiệu quả
     năng cung cấp dịch vụ hiệu quả sẽ tránh né nếu      quản lý, hạn chế đánh bắt quá mức và cấp phép
     không bù đắp được chi phí. Nhưng do các dịch        khai thác lan tràn trong ngành thủy sản. Trong
     vụ này có tính chất độc quy�?n tự nhiên nên vẫn      bối cảnh này, đi�?u quan tr�?ng là phải cải cách cơ
     cần được khu vực nhà nước đi�?u tiết một cách        chế trợ cấp của chính phủ để không làm tăng
     thận tr�?ng. Việt Nam cần có một kế hoạch phát       thêm áp lực đối với nguồn tài nguyên này, đồng
     triển tầm chiến lược cho ngành cấp nước đô thị,     th�?i phải cung cấp phương tiện thay thế để hỗ
     trong đó đặt ra các mục tiêu rõ ràng để giảm        trợ các hộ ngư dân. �?ể sử dụng tài nguyên biển
     nước thất thoát và cung cấp các cơ sở hạ tầng       hiệu quả hơn, cũng cần phải dịch chuyển chuỗi
     mới cho ngành. Cần ưu tiên hơn cho các huyện lỵ     giá trị bằng cách cải thiện dần chuỗi thu gom, lưu
     trực thuộc huyện.                                   kho, chế biến, đóng gói và marketing. �?ến nay,
                                                         Việt Nam đã rất thành công trong lĩnh vực này và
     Quy hoạch tổng hợp dựa trên thu thập dữ liệu        do đó, cần tiếp tục phát triển dựa trên kinh
     hiệu quả hơn cũng đóng một vai trò quan tr�?ng.      nghiệm này.
     Cấp lưu vực là cấp tốt nhất để giải quyết vấn đ�?
     tiếp cận nguồn nước cho các nhu cầu có tính         Chương v�? tài nguyên khoáng sản mô tả ti�?m
     cạnh tranh. Chương Tài nguyên nước chỉ ra rằng,     năng khoáng sản phong phú của Việt Nam và vị
     quy hoạch lưu vực sông có thể là một biện pháp      trí độc chiếm của dầu lửa, khí đốt, và than trong
     tổng hợp rất hữu ích cho công tác quản lý nước,     các hoạt động khai thác khoáng sản hiện nay.
     vì có thể xóa b�? ranh giới hành chính giữa các      Chương này cho rằng, cần phải sử dụng tài
     cấp chính quy�?n và các ngành.                       nguyên khoáng sản của đất nước một cách hiệu
                                                         quả hơn theo một chế độ “đánh giá tài nguyên�?
     V�? quản lý rừng, chương tài nguyên rừng chỉ ra      linh hoạt, thay vì áp dụng mô hình Quy hoạch
     sự cần thiết phải có những cải cách nhằm nâng       tổng thể hiện tại mang tính “kê đơn�?. Mô hình
     cao hiệu quả trồng rừng thông qua các cơ chế        đánh giá tài nguyên một cách linh hoạt sẽ mở ra
     thuê đất/rừng chắc chắn hơn. Có thể tăng cư�?ng      cơ hội thăm dò khai thác tài nguyên theo dẫn dắt




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
28     C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
của thị trư�?ng và đi�?u chỉnh theo các thông tin      cấp cao hơn. Các quy hoạch sử dụng đất cấp
cục bộ. Trong quá trình hoàn chỉnh Luật Khoáng       ngành và cấp quốc gia cho th�?i kỳ 2011 – 2015
sản mới, chính phủ có thể củng cố tính đảm bảo       cần tiến hành �?ánh giá Môi trư�?ng Chiến lược
của cơ chế thuê m�? khai thác và thiết lập các tiêu   (SEA) và phù hợp với Luật Bảo vệ Môi trư�?ng
chí khách quan để đánh giá các hồ sơ xin cấp         2005.33 Việt Nam đã có những quy định pháp lý
phép khai thác khoáng sản. Việt Nam có thể làm       tiến bộ v�? EIA và SEA nhưng cần nỗ lực hơn nữa
nhi�?u hơn nữa để huy động khu vực tư nhân            để củng cố năng lực thực thi quy định. Các đánh
tham gia thăm dò khai thác tài nguyên. Làm rõ        giá EIA và SEA tạo cơ hội để xem xét những tác
thẩm quy�?n của các thể chế trong ngành cũng là       động dự kiến của biến đổi khí hậu đối với tài
một bước đi đúng hướng.                              nguyên đất. Chương tài nguyên đất sẽ minh h�?a
                                                     bằng các dự báo v�? tác động đối với nông nghiệp;
Tính b�?n vững môi trư�?ng                             tuy các dự báo này có nhi�?u mâu thuẫn với nhau
                                                     nhưng phần lớn đ�?u nghiêng v�? các rủi ro bất lợi.
Việc sử dụng các thước đo không hoàn hảo để          �?i�?u này càng ủng hộ việc lập kế hoạch hướng
đo lư�?ng hiệu quả như lợi nhuận tài chính và         tới tăng cư�?ng khả năng phục hồi thông qua đầu
tăng trưởng GDP không cho chúng ta biết đi�?u gì      tư vào nghiên cứu cây trồng và quản lý nước.
v�? tính b�?n vững của n�?n kinh tế trong dài hạn
hoặc v�? các chi phí môi trư�?ng của quá trình tăng    Chương tài nguyên nước minh h�?a mức độ
trưởng. Một n�?n kinh tế có thể đạt được tốc độ       nghiêm tr�?ng của tình hình ô nhiễm nước. �?ể
tăng trưởng và mức lợi nhuận cao, nhưng đồng         giải quyết vấn đ�? này, các luật và quy định hiện
th�?i cũng có thể giết chết nguồn vốn tự nhiên và     tại – thư�?ng là các quy định pháp lý tiến bộ – cần
gây ô nhiễm môi trư�?ng. Các chi phí thực tế          được thực thi một cách triệt để. Hệ thống đánh
không xuất hiện trong hệ thống tài khoản quốc        giá SEA và EIA cần được thực thi một cách hiệu
gia được xây dựng theo kiểu truy�?n thống, và các     quả hơn để xóa b�? khoảng cách giữa lý thuyết
tổn hại môi trư�?ng có thể không đo (trực tiếp)       với thực tế.34 Tương tự, các công cụ tài chính cũng
được bằng một mức giá thị trư�?ng. Nhưng cuối         cần được áp dụng chặt chẽ để khuyến khích xử lý
cùng, các chi phí đó vẫn sẽ xuất hiện trong n�?n      nước ô nhiễm một cách hiệu quả hơn. Nếu được
kinh tế, khi mà sức kh�?e con ngư�?i bị hủy hoại và    thực thi một cách hiệu quả, sau một th�?i gian, các
các tài nguyên lâu b�?n bị cạn kiệt. Ví dụ như,       quy định nói trên sẽ tạo ra các cơ chế khuyến
gánh nặng kinh tế để xử lý ô nhiễm không khí         khích đầu tư vào các công nghệ sạch hơn. Quản
trong nhà và ngoài tr�?i cũng như tình trạng thiếu    lý nước ở Việt Nam có liên quan chặt chẽ tới quản
nước, không đảm bảo vệ sinh môi trư�?ng và vệ         lý nước ở các quốc gia khác thuộc lưu vực sông
sinh cá nhân chiếm từ 1 đến 4% GDP trong một         Mê-kông, vì phần lớn nước của sông Mê-kông ở
mẫu nghiên cứu gồm 11 nước đang phát triển.          Việt Nam bắt nguồn từ các quốc gia khác. Do đó,
Với một n�?n kinh tế b�?n vững, ô nhiễm không          các nguy cơ liên quan tới bồi lắng trầm tích châu
được vượt quá khả năng hấp thu của môi trư�?ng,       thổ trên sông Mê-kông do các quy hoạch mở
việc khai thác các tài nguyên có thể tái tạo (như    rộng thủy điện lớn ở khu vực thượng nguồn cần
cá, rừng, v.v.) không được vượt quá khả năng tái     được nghiên cứu và thảo luận một cách thận
sản xuất của tài nguyên, và lợi nhuận từ các tài     tr�?ng trong Ủy hội Sông Mê- kông.
nguyên không thể tái tạo phải được đầu tư trở lại
cho các hình thức tài nguyên khác (ví dụ như vốn     Rừng là nơi tập trung phần lớn đa dạng sinh h�?c
con ngư�?i).                                          trên cạn của Việt Nam. Chương tài nguyên rừng
                                                     lập luận rằng, cần phải cải cách hệ thống phân
Chương v�? tài nguyên đất chỉ ra rằng, các            loại rừng quá chặt chẽ hiện nay để lồng ghép các
nguyên tắc cơ bản v�? đánh giá tác động môi           mục tiêu “phòng hộ�? cho rừng “sản xuất�?. Ngoài
trư�?ng (EIA) cần được áp dụng cho tất cả m�?i đ�?      ra, cũng cần phải củng cố công tác quản lý hệ
án phát triển quy hoạch và phải là một phần          thống khu bảo tồn để xóa b�? tính chất manh
không thể thiếu trong cơ sở để phê duyệt ở các




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N        29
     mún hiện tại. Cần mở rộng quy mô thí điểm chi       hoạch Tổng thể v�? tài nguyên khoáng sản đ�?u
     trả cho các dịch vụ môi trư�?ng rừng để tạo ra       được yêu cầu đánh giá môi trư�?ng chiến lược.
     thêm các cơ chế khuyến khích bảo tồn. Cần tận       Tuy nhiên, cần phải xóa b�? khoảng cách giữa lý
     dụng ti�?m năng nắm bắt nguồn tài chính mới, và      thuyết tốt với thực tế còn nhi�?u hạn chế trong
     có thể rất quan tr�?ng, thông qua cơ chế Giảm        lĩnh vực này thông qua các chương trình xây
     Phát thải do Mất rừng và Suy thoái rừng +           dựng năng lực cho cán bộ nhà nước và hỗ trợ
     (REDD+).35 Tuy nhiên, để làm được đi�?u đó, cần      hậu cần cho công tác thanh tra khai thác khoáng
     phải cải thiện công tác thu thập và phân tích dữ    sản. Xây dựng năng lực đặc biệt cần thiết cho
     liệu, đồng th�?i tăng cư�?ng giám sát nguồn tài       chính quy�?n cấp tỉnh, nơi các hoạt động khai
     nguyên rừng để đáp ứng các yêu cầu quốc tế.         thác khoáng sản rất sôi động. Quy định thu phí
     Cũng cần phải xem xét các tác động dài hạn của      môi trư�?ng từ các đơn vị vận hành khai thác m�?
     biến đổi khí hậu đối với đa dạng sinh h�?c rừng      cũng cần được thực hiện một cách hiệu quả hơn.
     để đối phó với những thay đổi sinh cảnh gây ảnh
     hưởng đến đa dạng sinh h�?c, làm gia tăng sâu        Tính công bằng
     bệnh và cháy rừng ở các vùng đất thư�?ng xuyên
     bị khô hạn.                                         Ở đây sự công bằng không chỉ nói đến việc phân
                                                         phối thu nhập – vốn khá công bằng ở Việt Nam –
     Chương tài nguyên biển nhấn mạnh một loạt           mà còn nói đến sự công bằng trong tiếp cận
     các cải cách cần thiết trong quy hoạch thủy sản     thông tin và dịch vụ, sự tham gia trong quá trình
     và đa dạng sinh h�?c biển. Cần cải tiến việc thu     ra quyết định, các cơ hội kinh tế và chia sẻ lợi ích.
     thập dữ liệu và năng lực phân tích để nâng cao
     hiệu quả quy hoạch trong ngành. Nhưng bức           Như sẽ trình bày trong chương tài nguyên đất,
     tranh tổng thể hiện ra ở đây cho thấy cần phải      những tiến bộ trong quản lý đất đai đã tạo đi�?u
     giảm bớt áp lực đối với nguồn lợi thủy sản và xóa   kiện để phân bổ lại đất nông nghiệp một cách
     b�? cơ chế trợ cấp góp phần tạo ra áp lực đó. Cần    công bằng từ các hợp tác xã cho các hộ nông dân.
     liên kết các nỗ lực đảm bảo các thị trư�?ng xuất     Việt Nam đã tiến hành một trong những chương
     khẩu thủy sản với vấn đ�? chất lượng quản lý môi     trình cấp quy�?n sử dụng đất có quy mô lớn nhất
     trư�?ng. Trong đó cần có các nỗ lực để mở rộng       trên thế giới. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận thông
     hệ thống chứng nhận sinh thái thông qua Hội         tin không đồng đ�?u có thể gây tác động nghiêm
     đồng Tài nguyên Biển và các kênh cấp chứng          tr�?ng đến khả năng tận dụng các thị trư�?ng đất
     nhận khác. Ngành thủy sản đang trong quá trình      đai. Một khía cạnh quan tr�?ng đối với vấn đ�? bình
     mở rộng và cung cấp tài chính cho hệ thống khu      đẳng giới, đó là Luật �?ất đai quy định giấy chứng
     bảo tồn biển mới được thành lập; đây là một         nhận quy�?n sử dụng đất phải ghi tên cả hai vợ
     sáng kiến quan tr�?ng xứng đáng được nhận sự         chồng. Cần phải đảm bảo rằng tất cả các giấy
     hỗ trợ đầy đủ từ cộng đồng quốc tế. Nuôi trồng      chứng nhận quy�?n sử dụng đất đ�?u được triển
     hải sản gần b�? cũng có thể là một phương án         khai theo đúng quy định này. Cần xây dựng một
     hấp dẫn để kết hợp giữa bảo vệ môi trư�?ng với       chính sách quốc gia v�? đ�?n bù tái định cư dựa trên
     các cơ chế khuyến khích tư nhân và cộng đồng.       nguyên tắc đ�?n bù theo giá thị trư�?ng.
     Chương này cũng nhấn mạnh một số loài ưu tiên
     cần bảo vệ đặc biệt, như rùa biển, bò biển, cá      Chương tài nguyên nước nhấn mạnh sự thiếu
     mập và các loài cá biển có sức thu hút trong buôn   công bằng rõ rệt trong khả năng tiếp cận nước
     bán cá cảnh quốc tế.                                sạch và cải thiện đi�?u kiện vệ sinh. Cần kết hợp
                                                         nhi�?u nỗ lực để nâng cao tiêu chuẩn của các
     Liên quan đến sự b�?n vững môi trư�?ng, chương        công trình nước sạch và vệ sinh, nhất là ở các
     tài nguyên khoáng sản lưu ý rằng Việt Nam đã        cộng đồng nông thôn. Ngoài yêu cầu đầu tư
     có những quy định v�? pháp lý tốt nhất được ghi      “phần cứng�?, chương này còn chỉ ra sự cần thiết
     nhận từ năm 2005. Ví dụ như, tất cả các Quy         phải nâng cao nhận thức v�? sức kh�?e môi trư�?ng




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
30     C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
nhằm đảm bảo sự thay đổi hành vi phù hợp với        một cách thích hợp. Giải quyết sự thiếu đầy đủ
các đầu tư đó. Ở đây cũng nhấn mạnh rằng quản       trong cơ sở dữ liệu v�? khoáng sản cũng có thể
lý tài nguyên nước tổng hợp là cơ hội để cộng       góp phần cải thiện các tác động xã hội của hoạt
đồng tham gia. �?ó có thể là một khung tổng hợp      động khai thác khoáng sản. Cuối cùng, việc tham
cho quy hoạch phát triển kinh tế xã hội phụ         gia Sáng kiến Minh bạch trong Ngành Khai
thuộc vào nước và cho các can thiệp giảm nghèo.     khoáng là một cơ hội để chứng minh ngành
Có nhi�?u cơ hội để tăng sản lượng lương thực, cải   khoáng sản có thể đóng góp những gì vào cơ số
thiện sinh kế và giảm nghèo ở những vùng hiện       thuế của quốc gia, cũng có nghĩa là góp phần tạo
đã có nước tưới. Xây dựng một kế hoạch cải cách     ra lợi ích cho ngư�?i dân trong nước.
và cung cấp tài chính lâu dài cho ngành thủy lợi
là một việc quan tr�?ng góp phần đảm bảo quy         Chương trình cải cách
hoạch và thực hiện có sự tham gia của ngư�?i dân.
                                                    Việt Nam đã và đang thực hiện một quá trình cải
Chương tài nguyên rừng ủng hộ các cải cách          cách năng động, và phần lớn những gì được đ�?
nhằm tiếp tục củng cố sự tham gia của cộng          xuất ở đây đ�?u phù hợp với các phương hướng
đồng trong lâm nghiệp. �?i�?u này đòi h�?i sự chú      đã xác định trong Kế hoạch Hành động 2010 của
ý đặc biệt đến các vùng núi, nơi sinh sống của      Bộ TN&MT.36 Báo cáo này nhằm mục đích tiếp tục
những ngư�?i nghèo nhất nước. Các vùng duyên         xây dựng và củng cố đà cải cách này. Nói tóm tắt
hải cũng đáng được quan tâm vì ti�?m năng khôi       một cách khái quát, chương trình cải cách quản
phục và mở rộng rừng ngập mặn. Các th�?a thuận       lý tài nguyên thiên nhiên cần bao gồm những nội
đồng quản lý cần được hỗ trợ bởi khung chính        dung sau:
sách rõ ràng và sự chính thức hóa vai trò của các
đại diện cộng đồng. Cần khuyến khích các th�?a            Quản lý nhà nước tập trung vào phối hợp
thuận cho thuê dài hạn hơn, và nếu thích hợp, có         hành chính tốt hơn và tăng cư�?ng việc thu
thể kết hợp với chi trả các dịch vụ môi trư�?ng           thập, phân tích dữ liệu và công bố thông tin
rừng. Cần đẩy mạnh sự hợp tác giữa Bộ NN&PTNT            để hỗ trợ sự vận hành của các thị trư�?ng và
và Bộ TN&MT để tạo ra một quy trình duy nhất và          tạo đi�?u kiện nâng cao hiệu quả của quá
thống nhất v�? phân bổ và quy hoạch đất rừng.             trình ra quyết định công. Việc này sẽ góp
                                                         phần thực hiện hiệu quả kinh tế, sự b�?n
Tài nguyên biển ở Việt Nam cũng đang phải chịu           vững môi trư�?ng và công bằng xã hội.
một áp lực nghiêm tr�?ng; những ngư dân đánh              Làm rõ và đảm bảo các quy�?n đối với tài sản
bắt cá gần b�? là những ngư�?i khá nghèo và đặc            trong th�?i hạn lâu dài hơn, và tăng cư�?ng
biệt dễ bị tổn thương trong cuộc đua ngày càng           sử dụng các mức giá thị trư�?ng để tạo
cạnh tranh để đánh bắt cá. �?ây là một lý do nữa          khuyến khích đầu tư, tăng trưởng và các
để củng cố các quy�?n của h�? đối với tài sản.             giải pháp có tính phân cấp. �?ây là những
Chương tài nguyên biển cung cấp một số ví dụ             cải cách căn bản để đạt được hiệu quả kinh
v�? các trư�?ng hợp đồng quản lý thành công                tế cao hơn.
trong ngành thủy sản. Chia sẻ lợi ích một cách
                                                         Cải thiện việc thực thi quy định v�? môi
công bằng là một nét quan tr�?ng trong cách tiếp
                                                         trư�?ng để rút ngắn khoảng cách giữa lý
cận đồng quản lý, và cần có những cải cách pháp
                                                         thuyết và thực tiễn; gán các giá trị cho môi
lý để hỗ trợ sự phát triển này.
                                                         trư�?ng nếu thị trư�?ng không thể làm được
                                                         đi�?u này; mở rộng các cơ chế đồng quản lý
Chương tài nguyên khoáng sản đ�? nghị xây
                                                         trong lâm nghiệp và quản lý tài nguyên
dựng các th�?a thuận phát triển cộng đồng và đ�?
                                                         biển và cơ chế chi trả cho các dịch vụ môi
cập đến những kinh nghiệm đã thành công trên
                                                         trư�?ng; đồng th�?i kết hợp vấn đ�? biến đổi
thế giới. Các th�?a thuận này có thể đảm bảo cho
                                                         khí hậu vào quá trình quy hoạch công. �?ây
các cộng đồng địa phương được chia sẻ lợi ích




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N     31
           là những cải cách căn bản để đạt được sự          Dusik, J., and J. Xie. 2009. Strategic Environmental
           b�?n vững môi trư�?ng.                              Assessmentin EastandSoutheastAsia:A ProgressReview
                                                             and Comparison of Country systems and Cases. World
           Các cơ chế chia sẻ lợi ích cộng đồng, đ�?n bù      Bank Discussion Papers. Washington, DC.
           tài sản bị tổn thất theo giá trị thị trư�?ng,
           tăng cư�?ng đi�?u kiện tiếp cận thông tin,          EIU (Economist Intelligence Unit). 2010. Country
                                                             Report: Vietnam. London.
           minh bạch trong quản trị và sự tham gia
           của công chúng. �?ây là những cải cách căn         FSPS (Fisheries Sector Programme Support). 2009.
           bản để đảm bảo sự công bằng trong quản            Briefing Document on the Current Status of Vietnam’s
           lý tài nguyên thiên nhiên.                        Fisheries Sector. Processed. Hanoi.
                                                             GoV (Government of Vietnam). 2009. National Target
                                                             Program (NTP) to Respond to Climate Change. Official
                                                             Decision No: 158/2008/QD-TTg, December 2, 2008.
                                                             Hanoi.
     TÀI LIỆU THAM KHẢO
                                                             GSO (General Statistics Office) 2008. Result of the
     ADB (Asian Development Bank) and CAI (Clean Air         Survey on Household Living Standards 2008.
     Initiative)–Asia. 2006. Viet Nam Country Synthesis      Statistical Publishing House. Hanoi.
     Report (CSR) on Urban Air Quality Management
                                                             ISPONRE (Institute of Strategy and Policy on Natural
     (AQM). Discussion Draft. Manila.
                                                             Resources and Environment). 2009. Viet Nam
     ———. 2009a. The Economics of Climate Change in          Assessment Report on Climate Change. Hanoi.
     Southeast Asia: a Regional Review. Manila.
                                                             IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change).
     ———. 2009b. Water—Vital for Viet Nam’s Future.          2007. Climate Change 2007: Synthesis Report.
     Manila.
                                                             LBCD Consultants Inc. and Experco International
     ———. 2010. Ho Chi Minh City: Adaptation to              Ltd. 2010. Industrial Wastewater Management in
     Climate Change. Summary Report. Manila                  River Basins Nhue-Day and Dong Nai Project.
                                                             Presented to the World Bank and the Ministry of
     BTNMT. 2009. Quy Chuan Ky Thuat Quoc Gia Ve Chat
                                                             Planning and Investment of Viet Nam. Revision #3.
     Luong Khong Khi Xung Quanh (National Technical
                                                             Processed.
     Regulation on Ambient Air Quality) QCVN
     05:2009/BTNMT.                                          MARD (Ministry of Agriculture and Rural
                                                             Development). 2010. 2009 Forest Sector
     CAI (Clean Air Initiative)–Asia. 2010. Air Quality in
                                                             Development Report. Prepared for the FSPS Annual
     Asia: Status and Trends, 2010 Edition. Manila.
                                                             Review Meeting, 2 February 2010. Hanoi. Processed.
     CECOD (Centre for Environment and Community
                                                             Monash University. 2010. The Economics of
     Development), KIET (Korea Institute for Industrial
                                                             Adaptation to Climate Change: Macro Level
     Economics and Trade), and KECO (Korean
                                                             Assessment for Vietnam. Centre of Policy Studies.
     Environment Corporation). 2010. Vietnam: Industrial
                                                             Melbourne.
     Development and Environmental Management.
     Hanoi and Seoul. Processed.                             MoNRE (Ministry of Natural Resources and
                                                             Environment). 2008. National SOE 2007: Viet Nam
     Cira, Dean, and Stephen Karam. 2010.“Urbanization
                                                             Urban Air Environment. Hanoi.
     in Vietnam: A Spatial Perspective on Urban Strategy.�?
     SEDP Workshop Presentation at the Viet Nam              ———. 2009. Climate Change, Sea Level Rise
     Academy of Social Sciences, April 1.                    Scenarios for Vietnam. Hanoi.
     Clausen, A., H. Vu, and M. Pedrono. 2010. “An           ———. 2010. Plan of Action. Implementation of
     Evaluation of the Environmental Impact                  Resolution No. 27-NQ/BCSDTNMT December 2,
     Assessment System in Vietnam: The Gap between           2009. Hanoi.
     Theory and Practice.�? Environmental Impact
                                                             MPI (Ministry of Planning and Investment). 2006.
     Assessment Review, doi: 10.1016/j.eiar.2010.04.008.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
32     C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
The Five-Year Socio-Economic Development Plan            ———. 2009. Vietnam Development Report 2010:
2006-2010 (SEDP). Hanoi.                                 Modern Institutions. Hanoi.
Nelson, G., M. Rosegrant, J. Koo, R. Robertson, T.       ———. 2010a. A Workbook on Climate Resilience
Sulser, T. Zhu, C. Ringler, S. Msangi, A. Palazzo, M.    Action Planning. Washington, DC.
Batka, M. Magalhaes, R. Valmonte-Santos, M. Ewing,
                                                         ———. 2010b. Climate-Resilient Development in
and D. Lee. The Costs of Agricultural Adaptation to
                                                         Vietnam: Strategic Directions for the World Bank.
Climate Change. World Bank Discussion Paper
                                                         Sustainable Development Department. Hanoi.
Number 4. Washington, DC.
                                                         ———. 2010c. The Economics of Adaptation to
Poverty-Environment Partnership. 2008. Poverty,
                                                         Climate Change Vietnam Case Study–Country
Health & Environment. Joint Agency Paper endorsed
                                                         Report. Washington, DC.
by 19 development organizations. Washington, DC.
                                                         ———. 2010d. The Cost to Developing Countries of
UN-Vietnam. 2009. Viet Nam and Climate Change: A
                                                         Adapting to Climate Change –New Methods and
Discussion Paper on Policies for Sustainable Human
                                                         Estimates. Consultation draft. Washington, DC.
Development. Hanoi.
                                                         ———. 2010e. The Little Green Data Book 2010.
UNESCAP (U.N. Economic and Social Commission
                                                         Washington, DC.
for Asia and the Pacific) and CIEM (Central Institute
for Economic Management). 2009. Eco-Efficiency           ———.       2010f.    Vietnam Country         Brief.
Indicators of Vietnam: An Analysis of Trend and Policy   http://go.worldbank.org/WKE7QJPFL0.
Implications, Final Technical and Analytical Report.
                                                         ———.2010g. World Development Indicators On-
Hanoi.
                                                         line database. http://go.worldbank.org/7IIN1VG692.
World Bank. 2005a. Going, Going, Gone…The Illegal
                                                         ———. Forthcoming. The Changing Wealth of
Trade in Wildlife in East and Southeast Asia. Hanoi.
                                                         Nations. Washington, DC.
———. 2005b. Vietnam Environment Monitor 2005.
                                                         World Commission on Environment and
Biodiversity. Hanoi. In partnership with MoNRE and
                                                         Development. 1987. Our Common Future. Oxford
Sida.
                                                         University Press. Oxford and New York.
———. 2006. Where is the Wealth of Nations?
Washington, DC.
———. 2008. Review and Analysis of the Pollution
Impacts from Vietnamese Manufacturing Sectors.
EASSD. Washington, DC.




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N L�? TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N            33
CHƯƠNG 2

QUẢN L�? �?ẤT �?AI
      Q
                 uản lý đất đai37 ở Việt Nam đã có nhi�?u thay đổi lớn kể từ khi quá trình cải cách kinh tế
                 bắt đầu từ giữa những năm 1980. Việc phân bổ lại đất nông nghiệp một cách công
                 bằng từ các hợp tác xã cho các hộ nông dân trong giai đoạn đầu của quá trình cải cách
                 kinh tế đã tạo ra một n�?n tảng vững chắc cho sự tăng trưởng kinh tế và xóa đói giảm
      nghèo nhanh chóng. Tiếp theo, Việt Nam đã tiến hành một trong những chương trình cấp quy�?n
      sử dụng đất có quy mô lớn nhất trên thế giới. Các nguyên tắc căn bản đã được thiết lập để quản lý
      đất đai trong bối cảnh n�?n kinh tế chuyển đổi, và Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đầy ấn
      tượng.

      Tuy nhiên, chính sách đổi mới quản lý đất đai vẫn chưa hoàn chỉnh và giữa các chính sách đất đai
      với thực tế thực hiện ở các địa phương còn nhi�?u khoảng cách lớn. Hơn nữa, trong tương lai Việt
      Nam sẽ phải đối mặt với thách thức là làm thế nào để tăng cư�?ng hiệu quả trong việc sử dụng
      nguồn tài nguyên đất vốn khan hiếm và thúc đẩy quản lý đất đai b�?n vững v�? mặt môi trư�?ng,
      nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nhưng đồng th�?i vẫn phải chú ý tới công bằng xã hội. �?ó
      là một chương trình nghị sự lớn lao. Chương này của báo cáo chỉ có thể tập trung chủ yếu vào các
      vấn đ�? liên quan đến tính hiệu quả, sau đó, ở mức độ ít ưu tiên hơn, là vấn đ�? b�?n vững môi trư�?ng
      và sự công bằng. Biến đổi khí hậu được đ�? cập một cách toàn diện hơn trong phần tổng quan chiến
      lược của Chương 1.

      �?ể giải quyết những thách thức trong tương lai, báo cáo này đ�? xuất một chương trình đổi mới
      chính sách bổ sung cho các nỗ lực phát triển chính sách và thể chế đang diễn ra dưới sự lãnh đạo
      của chính phủ Việt Nam. Năm lĩnh vực đổi mới được đ�? xuất ở đây không dễ chia theo ba phạm trù
      là tính hiệu quả, sự b�?n vững môi trư�?ng và sự công bằng, vì mỗi lĩnh vực đổi mới đ�?u có thể đóng
      góp cho hai phạm trù hoặc hơn. Chương trình đổi mới v�? tính hiệu quả bao gồm tăng cư�?ng quy�?n
      sử dụng đất và hiện đại hoá quản lý đất đai để tạo cơ sở cho thị trư�?ng đất đai trở nên hiệu quả hơn.
      Củng cố hệ thống đánh thuế đất đai và tài sản cũng là biện pháp cần thiết để khuyến khích sử
      dụng đất hiệu quả hơn và thúc đẩy các công cụ cải thiện tài chính. �?ể đạt được sự b�?n vững môi
      trư�?ng, cần phải cải thiện quy hoạch sử dụng đất nhằm mục đích đi�?u tiết các tác động môi trư�?ng
      từ các loại hình sử dụng đất khác nhau và tích hợp các quan ngại v�? biến đổi khí hậu. Cuối cùng,
      cần có một chương trình nghị sự quan tr�?ng để thực hiện sự công bằng trong quá trình giao đất
      và cấp quy�?n sử dụng đất cho cộng đồng, cũng như cải tiến công tác đ�?n bù giải phóng mặt bằng.

Tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo nhanh chóng         Tài nguyên đất đai và xu
mà Việt Nam duy trì trong hai thập kỷ gần đây có
n�?n móng từ các đổi mới trong quản lý đất đai. Ở      hướng biến động
các vùng nông thôn, nơi có đến ba phần tư dân         “Tấc đất tấc vàng�? là một thành ngữ rất phổ biến
số Việt Nam đang sinh sống và phần lớn trong số       nói v�? giá trị đất đai ở Việt Nam. Với tổng diện tích
đó là ngư�?i nghèo, nông nghiệp vẫn là phương          khoảng 33 triệu ha và dân số 86 triệu ngư�?i (năm
kế sinh nhai chính cho hơn một nửa lực lượng lao      2009), Việt Nam là một trong những nước có diện
động của cả nước. Tại những vùng đô thị đang          tích đất bình quân trên đầu ngư�?i thấp nhất thế
tăng trưởng nhanh chóng, đảm bảo hơn nữa              giới. Diện tích đất nông nghiệp bình quân trên
quy�?n sử dụng đất là một đi�?u kiện tiên quyết để      đầu ngư�?i chưa đầy 0,3 ha.38 Tuy nhiên, độ màu
cải thiện các đi�?u kiện nhà ở và môi trư�?ng một       mỡ của đất đai cùng với đi�?u kiện khí hậu thuận
cách b�?n vững.                                        lợi và lực lượng lao động dồi dào vẫn cho phép
                                                      Việt Nam đảm bảo yêu cầu an ninh lương thực




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                  CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                                   35
     Hình 2.1. Tình hình sử dụng đất ở Việt Nam, năm 1993 và 2008
              Nghìn ha



                                                                                   �?ất nông nghiệp

                                                                                   �?ất phi nông nghiệp

                                                                                   �?ất chưa sử dụng




     Nguồn số liệu: TCTK 1994 và 2009.

     quốc gia và đủ sức cạnh tranh để xuất khẩu một      công nghiệp hay thương mại.
     số nông sản quan tr�?ng như gạo, đi�?u, cà phê,
     cao su và hạt tiêu.                                 Tiếp cận đất đai bình đẳng và bảo đảm quy�?n sử
                                                         dụng đất đai là những yếu tố cơ bản đằng sau
     Cư�?ng độ sử dụng đất ở Việt Nam khá cao, đặc        mức tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo b�?n
     biệt là ở những trung tâm sản xuất lúa nước và      vững của Việt Nam trong hai thập kỷ qua. Tiếp
     các vùng đông dân cư. Các cải cách kinh tế diễn     cận đất đai được thực hiện thông qua việc giao
     ra từ đầu những năm 1990 đến nay càng gia tăng      đất của nhà nước, thừa kế hay chuyển nhượng
     thêm cư�?ng độ sử dụng đất. Trước hết, phần lớn      đất đai trong gia đình, giao dịch trên thị trư�?ng
     đất đai thuận lợi đ�?u đã được sử dụng, bằng cách    đất đai và khai khẩn đất hoang. Giao đất nghĩa là
     tăng diện tích đất rừng sản xuất, rừng phòng hộ     việc một cơ quan nhà nước trao quy�?n sử dụng
     và đất nông nghiệp, giảm quỹ đất chưa sử            một mảnh đất nào đó cho ngư�?i sử dụng đất cụ
     dụng.39 �?i�?u này dẫn đến những thay đổi chưa        thể, thư�?ng là thông qua quyết định hành chính.
     từng thấy trong hệ thống phân loại các nhóm đất     Giao đất đóng vai trò chính trong cung cấp đất
     chính và phụ (xem Hình 2.1.).39 Tuy nhiên, tổng     đai nông nghiệp cho nông dân ở mi�?n Bắc và
     diện tích đất dành cho trồng lúa đã đạt mức cao     mi�?n Trung Việt Nam, thông qua việc chia lại đất
     nhất là 4,1–4,2 triệu ha từ năm 1993 và bất kỳ sự   nông nghiệp của hợp tác xã cho các hộ nông dân
     gia tăng đáng kể nào cũng sẽ đòi h�?i các chi phí    th�?i kỳ cuối những năm 1980 – đầu 1990, tức th�?i
     đầu tư và chi phí môi trư�?ng lớn. Thứ hai, trong    kỳ đầu của công cuộc cải cách kinh tế hiện vẫn
     mỗi một nhóm phân loại đất, mức sử dụng đất         đang tiếp diễn.40 Giao đất hiện vẫn là một trong
     cũng tăng mạnh. Ví dụ như, số vụ lúa canh tác       những bước quan tr�?ng nhất để doanh nghiệp,
     trên mỗi thửa ruộng đã tăng lên bình quân gần 2     tổ chức tiếp cận đất đai.41
     vụ mỗi năm. Năng suất lúa bình quân đã đạt 4,9
     tấn/ha vào năm 2006-2007, cao hơn mức bình          Theo Tổng cục Thống kê, đến năm 2009, 72%
     quân của châu �? (khoảng 4,2 tấn/ha, theo số liệu    tổng diện tích đất đã được giao cho các đối
     của FAO). Thứ ba, việc chuyển đổi mục đích sử       tượng sử dụng. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện
     dụng từ đất nông nghiệp thành đất phi nông          không đồng đ�?u giữa các loại đất. Hầu hết đất
     nghiệp có giá trị cao hơn ngày càng tăng, nhất là   nông nghiệp và đất ở đã được giao hoặc cho
     ở những vùng ven đô. Trong các năm 1993-2008,       thuê nhưng tỷ lệ này với đất rừng chỉ là 78% và
     gần nửa triệu hécta đất nông nghiệp đã được         đất phi nông nghiệp là 45%. Một đi�?u đặc biệt là
     chuyển đổi mục đích sử dụng thành đất đô thị,       nếu so sánh với nhi�?u nước đang phát triển có




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
36     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
Hình 2.2. Tổng tiến độ giao đất và cấp GCNQSD�? và phân bổ theo
hạng mục, 12/2009



    %

                                                                            �?ất giao cho đối tượng sử dụng




                                                            ác
                              ệp


                                                                            �?ất có GCNQSD�?




                                                          kh
                            hi




                                                         ệp
                          ng




                                                       hi
                     ng
                      t




                                                     ng
                    đấ


                  nô
                 ại




                                                    ng
               ất
               lo




                                                  nô
            xu
            ác




                               g




                                               hi
                             ừn
        ảc


                  ản




                                             tp
                                     tở
                           tr
                ts
       tc




                                           �?ấ
                         �?ấ


                                   �?ấ
              �?ấ
     Tấ




Nguồn số liệu: TCTK 2009 và báo cáo của Bộ TN&MT 2009.


n�?n kinh tế chuyển đổi khác, thì đất canh tác ở          Chính sách và thể chế
Việt Nam được phân bổ khá công bằng giữa các
hộ sản xuất nông nghiệp.42                               Chính sách v�? đất đai
                                                         Trong 50 năm qua đã có những tiến triển đáng
Tuy nhiên, tiến độ thực hiện chậm hơn nhi�?u nếu          kể trong cơ chế chính sách v�? đất đai ở Việt Nam.
nói v�? quá trình nhà nước chính thức công nhận           (xem Bảng 2.1.). Cơ chế chính sách toàn diện v�?
quy�?n sử dụng đất thông qua cấp Giấy chứng               quản lý đất đai trong n�?n kinh tế quá độ đã được
nhận Quy�?n Sử dụng đất, trong khi đây là đi�?u            thiết lập trong hai thập kỷ qua. Luật �?ất đai 1987
kiện thiết yếu để bảo đảm quy�?n sử dụng đất và           và 1993 mở đư�?ng cho việc chia lại đất hợp tác xã
thực hiện các giao dịch đất đai chính thức, kể cả        cho các hộ nông dân để sử dụng lâu dài cũng
quy�?n được pháp luật bảo vệ đối với quy�?n sử             như công nhận một số quy�?n sử dụng đất. Luật
dụng đất và tiếp cận tín dụng chính thức. (Xem           �?ất đai 2003 góp phần vào công cuộc công
Hình 2.2.). Tính đến năm 2010, mới có gần 31,3           nghiệp hóa đất nước và chuyển đổi n�?n kinh tế
triệu Giấy chứng nhận Quy�?n Sử dụng đất                  sang kinh tế thị trư�?ng, cung cấp đầy đủ m�?i quy
(GCNQSD�?) được cấp cho ngư�?i sử dụng, chiếm              định v�? pháp lý, quy hoạch sử dụng đất, tài chính
một nửa tổng diện tích đất (và tổng số thửa đất),        và quản lý đất đai. Nghị định 84 năm 2007 quy
trong đó tiến độ cấp chứng nhận cho các loại đất         định chi tiết và hướng dẫn triển khai Luật �?ất đai
phi nông nghiệp, trừ đất ở và đất rừng, còn rất          2003. Tuy vậy, cơ chế chính sách v�? đất đai hiện
chậm. Việc cấp GCNQSD�? đứng tên cả hai vợ                nay nhấn mạnh vai trò của nhà nước mà ít chú
chồng – một sáng kiến quan tr�?ng trong cải thiện         tr�?ng đến khuyến khích sự tham gia của các
bình đẳng giới – cũng chậm so với kế hoạch của           thành phần khác trong quản lý đất đai hay sử
Nhà nước. Vì thế, cho tới th�?i điểm này mới chỉ có       dụng đất đai hiệu quả, b�?n vững.
30% số GCNQSD�? đã cấp ghi tên cả vợ lẫn chồng.
Dù vậy, đây vẫn là một bước tiến đáng kể.43
                                                         Thể chế
                                                         Môi trư�?ng thể chế trong quản lý đất đai được




                                           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                   CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                                  37
     Bảng 2.1. Quá trình phát triển trong chính sách đất đai của Việt Nam,
     1945–2007
      Năm áp dụng, địa bàn áp dụng              Những thay đổi chính sách chủ yếu đã áp dụng

      1952–58 ở mi�?n Bắc và                     Chia lại đất đai của địa chủ cho nông dân nghèo không
      1956–74 ở mi�?n Nam                        có ruộng đất và giảm thuế đất

      1958–1975 ở mi�?n Bắc                      Tập thể hóa và quốc hữu hóa đất đai

      1975–80                                   Từng bước tập thể hóa và quốc hữu hóa đất đai ở mi�?n Nam

      1981–92                                   Xác định quy�?n sở hữu toàn dân đối với tài nguyên đất
                                                đai và chia lại đất đai hợp tác xã cho các hộ nông dân
                                                để sử dụng lâu dài theo hợp đồng giao khoán.

      1993–98                                   Chính thức hóa quy�?n sử dụng đất đai lâu dài
                                                (bán, chuyển nhượng, cho thuê, thừa kế, cầm cố)
                                                và quy�?n được bồi thư�?ng trong trư�?ng hợp nhà
                                                nước thu hồi đất; cấp GCNQSD�?

      1999–2002                                 Mở rộng quy�?n sử dụng đất, cho phép cho thuê và
                                                mở rộng quy�?n sử dụng đất của chủ đầu tư dự án

      2003                                      Công nhận quy�?n sử dụng đất bình đẳng giữa vợ
                                                và chồng; khuyến khích phát triển thị trư�?ng địa ốc ở
                                                khu vực thành thị; thiết lập cơ chế quản lý đất đai
                                                thống nhất và phi tập trung, xác lập nguyên tắc
                                                bồi thư�?ng đất đai dựa trên “giá thị trư�?ng�?

      2007                                      Công nhận quy�?n sử dụng đất của những đối
                                                tượng không có giấy t�? hợp pháp, khuyến khích đầu
                                                tư trực tiếp nước ngoài trong phát triển bất động
                                                sản, thiết lập thủ tục minh bạch v�? chuyển đổi mục
                                                đích sử dụng và bồi thư�?ng bắt buộc, giải quyết
                                                khiếu nại, tranh chấp đất đai

     đặc trưng bởi sự tham gia của nhi�?u cơ quan thể    Trong quản lý nhà nước v�? đất đai, việc xây dựng,
     chế với chức năng bị phân cắt. Luật �?ất đai 2003   triển khai, giám sát chính sách đất đai được tập
     quy định tách biệt chức năng quản lý nhà nước      trung ở cấp trung ương. Nhưng vai trò này lại
     và hành chính sự nghiệp, đồng th�?i đ�? ra cơ chế    được chia sẻ giữa nhi�?u ban ngành trung ương
     thống nhất và tập trung trong quản lý nhà nước     khác nhau (như tài nguyên, tư pháp, xây dựng,
     v�? đất đai và quản lý các cấp từ trung ương đến    nông nghiệp, tài chính, kế hoạch đầu tư), tùy
     địa phương. Tuy nhiên, cơ chế này vẫn đang         theo chức năng chung của từng ban ngành.
     trong quá trình phát triển.                        Trong đó, Bộ Tài nguyên Môi trư�?ng (Bộ TN&MT),
                                                        thành lập năm 2002, là cơ quan chủ trì của Chính




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
38     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
phủ trong quản lý tài nguyên đất đai, cũng như       nước. �?i�?u này dẫn tới khoảng cách đáng kể giữa
tài nguyên nước và khoáng sản. Tổng cục �?ất đai      chính sách đất đai và thực tế triển khai.
thuộc Bộ TN&MT được tái thành lập năm 2009,
chịu trách nhiệm quản lý các vấn đ�? thư�?ng nhật
v�? tài nguyên đất đai. Chức năng thực hiện chính     Các vấn đ�? tồn tại
sách v�? đất đai được phân cấp rộng rãi cho các       Trong quản lý đất đai đang tồn tại ba vấn đ�? thuộc
Ủy ban nhân dân tỉnh, quận/huyện, xã/phư�?ng,         v�? tầm chiến lược phát triển trung và dài hạn:
với sự hỗ trợ của các Sở/Phòng Tài nguyên Môi
trư�?ng và cán bộ địa chính xã.                       Thứ nhất, tốc độ tăng trưởng nhanh trong th�?i
                                                     gian qua là dựa vào sử dụng nhi�?u tài nguyên
Chức năng dịch vụ sự nghiệp v�? đất đai thuộc v�?      thiên nhiên, trong đó có đất đai. Cho đến nay, đất
các Phòng �?ăng ký �?ất đai. Cho đến cuối năm          “chưa sử dụng�? chỉ còn rất ít. �?ể duy trì tăng
2009, các Phòng �?ăng ký �?ất đai cấp tỉnh đã          trưởng trong tương lai, đất đai phải được sử dụng
được thành lập ở tất cả các tỉnh/thành và Phòng      hiệu quả hơn. Cần phải có một thị trư�?ng đất đai
�?ăng ký �?ất đai cấp quận/huyện mới được thành        hoạt động hiệu quả để giải t�?a áp lực đô thị hóa
lập ở 1/3 số quận/huyện. Tuy nhiên vẫn chưa có       và những biến động trong ngành nông nghiệp.
quy định thống nhất v�? tổ chức, nhân sự, nghiệp
vụ cho các Phòng �?ăng ký �?ất đai. Nhận xét           Thứ hai, cần phải có cơ chế quản lý đất đai b�?n
chung là các cơ quan quản lý đất đai còn chưa đủ     vững hơn, nhất là đối với những hệ sinh thái dễ bị
năng lực để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của       tổn thương như đất đồi núi ở mi�?n núi phía Bắc
ngư�?i sử dụng đất cũng như của quản lý nhà           và các rừng ngập mặn. Ngày càng có nhi�?u bằng

Hộp 2.1. Biến đổi khí hậu và nông nghiệp
 Có thể tiến hành đánh giá tác động môi trư�?ng bằng một loạt các mô hình biến đổi v�? nhiệt độ, lượng
 mưa, lưu lượng dòng chảy ở lưu vực sông, mô ph�?ng mùa vụ để tính toán tác động đối với sản lượng
 mùa màng. Các kết luận chính là:
        Tác động của biến đổi khí hậu tùy thuộc vào từng vùng và kịch bản được ch�?n. Kịch bản được
        Bộ TN&MT ch�?n cho thấy mức thiệt hại thấp hoặc thậm chí sản lượng mùa vụ còn tăng.
        Nhiệt độ tăng là yếu tố tiêu cực chủ yếu tác động đến sản lượng mùa vụ.
        Sản lượng gạo cả nước theo ước tính sẽ giảm 10-20% nếu không tính đến hiệu ứng do tăng
        nồng độ điôxit cácbon (CO2), và thấp hơn 10% nếu tính đến yếu tố này. Theo kịch bản của Bộ
        TN&MT thì sản lượng gạo sẽ tăng khi tính đến hiệu ứng do tăng nông độ CO2.
        �?ến năm 2050, mực nước biển dâng và xâm nhiễm nước mặn có thể ảnh hưởng nghiêm tr�?ng
        đến khoảng 500.000 hécta diện tích trồng lúa, ảnh hưởng đến khoảng 7% sản lượng cả nước.
 Những kết quả này cần được diễn giải cùng với những yếu tố khác có ảnh hưởng đến sản lượng gạo
 (như đã thảo luận trong Chương 1). Nghiên cứu này không dự đoán tác động của các sự kiện th�?i tiết
 cực đoan và lũ lụt trong một năm cụ thể. Tuy nhiên, nghiên cứu sử dụng th�?i kỳ cơ sở là th�?i kỳ từ năm
 1978 đến năm 2007, do đó, kết quả khảo sát cơ sở ẩn chứa các tác động của các sự kiện quá khứ. Kết
 luận chính sách rút ra là Việt Nam cần chuẩn bị đối phó với một loạt ảnh hưởng từ biến đổi khí hậu bằng
 cách lập kế hoạch nhằm tăng cư�?ng sự linh hoạt trong quản lý đất đai. Việc này bao gồm quy hoạch
 sử dụng đất có tính đến mực nước biển dâng và xâm nhiễm nước mặn; phát triển các giống cây trồng
 có khả năng chống hạn, chống nóng và chống sâu bệnh; các giống lúa chịu được mặn và ngập; tăng
 cư�?ng giữ gìn bảo vệ nguồn nước và công tác thủy lợi; và cải thiện chất lượng dự báo bão lụt.
 Nguồn: Ph�?ng theo Zhu 2010.




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                  CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                                39
     chứng v�? tình trạng thoái hóa đất do các tập        �?ất rừng ở mi�?n núi
     quán nông nghiệp và quản lý đất đai không phù           Nhu cầu có tính cạnh tranh cao giữa mục
     hợp. Chẳng hạn, tình trạng ngập nước và sự mất          đích sử dụng đất rừng cho phát triển sản
     cân bằng dinh dưỡng đang cản trở việc tăng              xuất nông nghiệp và lâm nghiệp của các
     năng suất đất trong thâm canh lúa có tưới tiêu ở        đối tượng sử dụng đất hiện nay (như ngư�?i
     các vùng đồng bằng Việt Nam. Hoạt động khai             dân tộc thiểu số, nông dân và ngư�?i cư trú
     quang đất rừng và không luân canh, đặc biệt khi         địa phương, ngư�?i mới di dân, doanh
     chúng dẫn tới sự chuyển dịch sang các hình thức         nghiệp lâm nghiệp quốc doanh) với nhu
     tái sinh khô cằn hơn, dẫn tới mất đa dạng sinh          cầu bảo vệ tài nguyên đất rừng. Quy trình
     thái, thúc đẩy sự phát triển của trảng c�? tranh         giải quyết những nhu cầu cạnh tranh này
     (Imperata) và hiện tượng xói lở ở mi�?n núi phía         theo những cách thức hợp lý v�? mặt kinh
     Bắc. Tình trạng này làm cho những lợi ích v�? sinh       tế, xã hội và môi trư�?ng còn chưa được xây
     kế của ngư�?i nông dân có tính chất ngắn hạn,            dựng đầy đủ. Thực tế còn tồn tại những vấn
     nếu h�? không tìm được cách chuyển đổi sang các          đ�? trong sự giao thoa giữa quản lý đất đai
     phương án tạo sinh kế thích hợp hơn.44 Thách            chính thức và theo tập tục. Cơ chế chính
     thức v�? môi trư�?ng càng trở nên nghiêm tr�?ng            sách hiện nay hạn chế giao đất cho những
     do biến đổi khí hậu. (xem Hộp 2.1.). Trong              nhóm cộng đồng như những dân tộc thiểu
     chương này, chúng tôi sẽ đ�? cập đôi chút đến vấn        số đã có lịch sử cư trú cộng đồng lâu dài ở
     đ�? này nhưng Chương 1 sẽ cung cấp một viễn              những khu vực nhất định. Tình trạng chiếm
     cảnh toàn diện hơn.                                     đất bất hợp pháp hay bán hợp pháp, việc di
                                                             d�?i của ngư�?i cư trú lâu năm, ảnh hưởng
     Thứ ba, để duy trì và tăng cư�?ng các nguyên tắc         của những yêu sách mới v�? quy�?n sử dụng
     bình đẳng trong sử dụng đất, công chúng cần             đất đối với những khu vực đã có các cộng
     được tiếp cận đầy đủ các thông tin liên quan            đồng cư trú từ lâu (thư�?ng là ngư�?i dân tộc
     cũng như các chính sách thu hồi đất và đ�?n bù           thiểu số) đang dẫn tới những tranh chấp v�?
     giải phóng mặt bằng phải công bằng, minh bạch.          đất đai ngày càng tăng.
                                                             Chủ trương tập trung trong quy hoạch sử
     �?ất nông nghiệp
                                                             dụng đất, giao đất/phân loại đất và sự phân
          Quy�?n sử dụng đất nông nghiệp vẫn còn
                                                             đoạn chức năng giữa các cơ quan phụ trách
          hạn chế do các quy định của nhà nước v�?
                                                             những vấn đ�? liên quan dẫn tới những khó
          mục đích sử dụng đất còn cứng nhắc, th�?i
                                                             khăn trong áp dụng những cơ chế hiệu quả
          hạn sử dụng đất tương đối ngắn (20 năm)
                                                             và công bằng ở địa phương.
          và mức trần sử dụng đất (2-3 ha/hộ), dẫn
          đến thực trạng hiệu quả sử dụng đất nông       �?ất đô thị
          nghiệp dưới mức tối ưu.                            Việt Nam đang đối mặt với thách thức đưa
          Thị trư�?ng đất nông thôn còn kém phát              thị trư�?ng bất động sản phi chính thức còn
          triển gây trở ngại cho việc tăng năng suất         rất phổ biến vào khuôn khổ chính thức, sao
          nông nghiệp và cản trở chuyển dịch lao             cho các đặc trưng lợi thế khiến thị trư�?ng
          động sang những ngành phi nông nghiệp              phi chính thức đang được nhi�?u ngư�?i
          có mức lương cao hơn.                              chấp nhận không bị mất đi. Khu vực phi
                                                             chính thức đang đóng vai trò chính trong
          Những lo ngại ngày càng tăng của các cấp           cung ứng nhà đất ở thành thị. Thị trư�?ng
          hoạch định chính sách và một bộ phận dư            bất động sản phi chính thức còn phổ biến
          luận cho rằng việc tự do hóa thị trư�?ng ở          hoạt động tương đối tốt trong việc phân bổ
          khu vực nông thôn sẽ làm tăng tình trạng           đất đai ở thành thị nhưng không đáp ứng
          mất ruộng đất, ảnh hưởng tiêu cực đến              được các nhu cầu v�? cung cấp nhà ở với
          tầng lớp dân nghèo.                                mức giá mà các đối tượng thu nhập thấp có




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
40     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
     thể chi trả, v�? nâng cấp dịch vụ và mở rộng     vẫn còn chưa đầy đủ và không phải lúc nào cũng
     thành thị v�? lâu dài, cũng như v�? giải quyết    được thực thi. Ở đây xin đưa ra một chương trình
     các vấn đ�? môi trư�?ng.                          nghị sự chính sách quan tr�?ng nhằm làm rõ, củng
                                                     cố, và đơn giản hóa phương thức áp dụng và
     Nhu cầu ngày càng tăng v�? đất đô thị và
                                                     khẳng định các quy�?n này.
     ven đô đã dẫn đến sự bùng nổ giá đất do
     đầu cơ ở những thành phố lớn.45 Nhu cầu
                                                     Trước hết, nâng cao nhận thức còn hạn chế của
     này hiện vẫn chưa được đáp ứng bằng việc
                                                     công chúng v�? các chính sách đất đai, hoàn
     phát triển các khu vực ven đô mới hay tăng
                                                     thành việc đăng ký đất đai lần đầu, nâng cao
     mật độ dân cư ở những khu vực hiện có.
                                                     năng lực của các hệ thống hỗ trợ pháp lý trong
     �?ây chính là hạn chế trong cung ứng nhà ở
                                                     giải quyết các tranh chấp đất đai đ�?u là những
     với giá cả phải chăng và nâng cấp dịch vụ.
                                                     yếu tố quan tr�?ng trong thực thi các quy�?n v�? đất
     Quản lý yếu kém trong phát triển đô thị làm     đai và bảo vệ các quy�?n đất đai của tư nhân.
     thất thoát thuế và tạo ra những nguy cơ v�?
     môi trư�?ng. Trong khi đó, những quy định        Thứ hai, cần khắc phục những hạn chế đáng kể
     chặt chẽ v�? quy hoạch và xây dựng đang          v�? quy�?n sử dụng đất hiện nay như hạn chế v�?
     phải đối phó với tình trạng né tránh pháp       mục đích và th�?i hạn sử dụng đất, mức trần sử
     luật tràn lan.                                  dụng đất nông nghiệp, quy�?n được đ�?n bù và
                                                     quy�?n hạn thu hồi đất của nhà nước. Mặc dù th�?i
Cuối cùng, những trở ngại chiến lược và các vấn
                                                     hạn sử dụng hiện nay đối với đất nông nghiệp dự
đ�? ngắn hạn trên có liên quan với nhau cả v�?
                                                     kiến sẽ kết thúc trong vài năm tới nhưng những
nguyên nhân, hậu quả và/hoặc giải pháp. �?ể xử
                                                     tiêu chí và thủ tục gia hạn quy�?n sử dụng đất còn
lý triệt để tất cả các vấn đ�? trong tình hình hiện
                                                     chưa rõ ràng đang góp phần gây nên tâm lý thiếu
nay là không thể. Do vậy, chúng tôi lựa ch�?n một
                                                     đảm bảo v�? quy�?n sử dụng đất nông nghiệp. Mặt
số nhóm vấn đ�? để giải quyết những vấn đ�? cấp
                                                     khác, đơn giản gia hạn một cách máy móc quy�?n
bách nhất cũng như những vấn đ�? có triển v�?ng
                                                     sử dụng hiện hành thì sẽ không phản ánh được
tìm được giải pháp thành công.
                                                     những thay đổi đáng kể trong các đặc trưng của
                                                     hộ gia đình nông dân (như quy mô hộ, lực lượng
�?ổi mới để nâng cao hiệu quả                         lao động và ngh�? nghiệp), là những tiêu chí được
�?ể nâng cao hiệu quả sử dụng đất và hiệu quả         sử dụng trong quá trình giao đất đai hai thập kỷ
của thị trư�?ng đất đai, cần tăng cư�?ng quy�?n sử      trước và bảo đảm kết quả bình đẳng của nó.
dụng đất, cho phép các lực lượng thị trư�?ng
đóng vai trò lớn hơn trong phân bổ tài nguyên        Các biện pháp hạn chế sử dụng đất như quy định
đất đai, cải thiện quản lý đất và cải tiến chế độ    mục đích sử dụng đất (nhất là đối với đất nông
thuế khóa v�? đất đai.                                nghiệp) và diện tích tối đa đất nông nghiệp mà
                                                     mỗi hộ gia đình được nắm giữ khiến các hộ gia
Tăng cư�?ng quy�?n sử dụng đất                         đình không thể phản ứng một cách hiệu quả với
                                                     các tín hiệu thị trư�?ng (như chuyển đổi từ trồng
Bảo đảm quy�?n sử dụng đất được thực thi đầy đủ       lúa sang các loại cây trồng khác hay ngành ngh�?
là yếu tố quan tr�?ng nâng cao hiệu quả kinh tế       khác có giá trị cao như nuôi trồng thủy sản).46 Mô
trong sử dụng và quản lý tài nguyên đất đai. Các     hình quy định th�?i hạn hiện nay không phản ánh
đổi mới v�? luật đất đai đã mở rộng và tăng cư�?ng     tính chất đa mục đích, đa chức năng của tài
đáng kể các “nhóm quy�?n�? liên quan đến đất đai       nguyên đất đai, và cũng không phù hợp với các
và trong một chừng mực nhất định, khiến ngư�?i        tính chất phức tạp của thị trư�?ng đất đai hiện đại.
sử dụng đất đai hợp pháp trở thành ngư�?i sở hữu      Việc tách riêng quy�?n sử dụng đất và quy�?n sở
thực tế, cho dù quy�?n sở hữu đất đai chính thức      hữu tài sản, được quản lý bởi những cơ chế pháp
vẫn thuộc v�? nhà nước. Tuy nhiên, các quy�?n này      lý và thể chế riêng biệt, ảnh hưởng đến việc bảo




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                 CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                                 41
     đảm chắc chắn các “quy�?n�? này trên thực tế.        đáng kể. Số lượng doanh nghiệp cảm thấy rủi ro
     Quyết định 88/2009/TTg v�? cấp chung giấy           do bị thu hồi đất đã giảm đáng kể trong năm 2008
     chứng nhận quy�?n sử dụng đất và sở hữu tài sản     so với 2006. Tuy nhiên, các khảo sát doanh nghiệp
     gắn li�?n với đất và các thông tư hướng dẫn triển   cho thấy doanh nghiệp vẫn tiếp tục gặp những
     khai kèm theo là một bước đi đúng giúp giải        cản trở đáng kể trong quá trình xin cấp đất. 47
     quyết vấn đ�? này.
                                                        Tình trạng thiếu minh bạch là cản trở chính đối
     Chính phủ đang soạn thảo Luật �?ất đai mới phù      với hiệu quả hoạt động của thị trư�?ng vì nó tạo ra
     hợp với n�?n kinh tế thị trư�?ng đã phát triển đến   những rủi ro và chi phí không cần thiết, mặt khác
     mức cao hơn, và dự kiến sẽ đưa vào áp dụng         lại cản trở cạnh tranh công bằng giữa các thành
     trong năm 2011-12. Cần tiếp tục tìm giải pháp để   phần. Mặc dù chỉ số minh bạch v�? bất động sản
     loại b�? những quy định hạn chế ảnh hưởng đến       của Việt Nam cho thấy từng bước đã có những
     bảo đảm quy�?n sử dụng đất, liên quan đến đối       cải thiện nhưng Việt Nam vẫn là một trong những
     tượng sử dụng, loại hình sử dụng, th�?i hạn sử      thị trư�?ng kém minh bạch nhất trên thế giới tính
     dụng, phí sử dụng đất, diện tích đất nắm giữ,      từ năm 2006.48 Lý do chính là do thị trư�?ng đất
     năm giao đất, v.v. �?ất nông nghiệp cần được        đai đô thị dù mở rộng nhanh chóng nhưng chậm
     chuyển đổi thành các hình thức sử dụng đất lâu     trưởng thành. Những nỗ lực mở rộng thị trư�?ng
     dài, bảo đảm hơn nhằm nâng cao mức bảo đảm         đất đai chính thức chỉ mang lại một số thành
     và khuyến khích đầu tư cơ sở hạ tầng, kể cả đầu    công hạn chế khi đại đa số các giao dịch đất đai
     tư cải thiện độ màu của đất. Giải pháp này liên    vẫn nằm ngoài khu vực chính thức. Thị trư�?ng
     quan đến đất sản xuất nông nghiệp, đất khai        đất đai đô thị chú tr�?ng nhi�?u vào đầu tư đất đai
     thác trồng rừng, đất nuôi trồng thủy sản và đất    và bất động sản vì mục đích thương mại với sự
     sản xuất muối. Nhà nước cũng cần xem xét bãi       hậu thuẫn của các chính sách, thể chế đang tiến
     b�? quy định hạn chế diện tích đất cấp cho hộ       triển của nhà nước. Nhưng cho đến gần đây, đầu
     nông nghiệp. Một vấn đ�? cần quan tâm ở đây là      tư của nhà nước và tư nhân trong lĩnh vực xây
     thị trư�?ng lao động cần đủ sức tiếp nhận số        dựng nhà ở có giá cả phù hợp với đa số ngư�?i
     lượng ngư�?i lao động mất ruộng đất ngày càng       dân còn rất hạn chế.
     tăng. Do vậy, cần phải chuyển đổi từng bước. V�?
     đất đô thị, cần áp dụng quy�?n sử dụng đất và các   Ngược lại, việc phát triển thị trư�?ng đất đai ở khu
     chế độ quản lý phù hợp hơn đối với các chung       vực nông thôn chưa có sự can thiệp nhi�?u của
     cư để ngăn ngừa các tranh chấp sau này. Cần làm    nhà nước và t�? ra khá ổn định. Hơn nữa, thị
     rõ và hoàn thiện các quy định v�? quy�?n hạn thu     trư�?ng đất nông thôn góp phần giải quyết một
     hồi đất của nhà nước vì mục đích phát triển kinh   số khía cạnh hiệu quả kém do phân chia đất hợp
     tế nhằm nâng cao mức bảo đảm quy�?n sử dụng         tác xã một cách bình quân và tạo ra những tác
     đất. �?ể bảo đảm quy�?n sử dụng đất đầy đủ, cần      động tích cực cả v�? hiệu quả và công bằng. Tuy
     bãi b�? quy định sau đây trong Luật �?ất đai 2003:   nhiên, thị trư�?ng đất đai nông thôn cũng làm
     “Ủy ban nhân dân có thẩm quy�?n cấp GCNQSD�?         tăng tình trạng ngư�?i nghèo mất ruộng đất.49
     có quy�?n thu hồi các GCNQSD�? đã cấp�?. Quy�?n        Mặc dù vậy, tình trạng nghèo đói của những
     thu hồi GCNQSD�? chỉ nên trao cho tòa án. Hơn       ngư�?i không có ruộng đất đã giảm và đi�?u này
     nữa, những hình thức sử dụng mới như quy�?n sử      càng thấy rõ ở những nơi mà lợi ích từ h�?c hành
     dụng đất đối với mặt biển và cơ sở hạ tầng cũng    và từ sự bình đẳng v�? đầu vào đất đai và các đầu
     cần được cân nhắc trong quá trình soạn thảo        vào phi đất đai cao hơn và các hộ nông dân có
     Luật �?ất đai mới.                                  nhi�?u cơ hội hơn trên thị trư�?ng lao động. Nhìn
                                                        chung, thị trư�?ng đất đai mới nổi dư�?ng như là
     Phát triển thị trư�?ng đất đai                      một yếu tố tích cực trong giảm nghèo nông thôn
                                                        và cũng chưa có bằng chứng cho thấy tình trạng
     Các cơ chế chính thức v�? tiếp cận đất đai thông    mất ruộng đất tăng lên ở nông thôn đang kìm
     qua giao dịch thị trư�?ng đã có những bước tiến     hãm đà giảm nghèo chung. Trên thực tế, ước tính




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
42     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
Hộp 2.2. Sử dụng đấu giá để bán đất công
 Pêru áp dụng đấu giá công khai để bán đất công và đã đạt những thành công lớn. Các đi�?u khoản đấu
 giá được công khai trước ít nhất 90 ngày. Ngư�?i tham gia đấu giá phải hội đủ tiêu chuẩn, nộp ti�?n c�?c
 và xuất trình kế hoạch kinh doanh có sử dụng đất. Các kế hoạch này cũng được công bố. Nh�? đấu giá
 hơn 200.000 hécta đất công đã đem lại hơn 50 triệu USD ti�?n đầu tư, tạo ra nhi�?u việc làm và góp phần
 đưa Pêru trở thành một nước xuất khẩu lớn các sản phẩm nông nghiệp và công nghiệp có giá trị cao
 trong 15 năm qua.
 Nguồn: Ngân hàng Thế giới 2010d.

các giao dịch trên thị trư�?ng đất đai đã đóng góp    nước cần xem xét hợp nhất tất cả các chính sách,
20% kết quả giảm nghèo ở nông thôn trong th�?i        quy định, thể chế v�? đất đai và thị trư�?ng bất
kỳ 1993-2004.50                                      động sản thành khu vực trách nhiệm riêng của
                                                     một ban ngành hiện có hay một cơ quan mới.
Mức độ kiểm soát hiện nay của nhà nước đối với
thị trư�?ng đất đai và bất động sản đang kìm hãm
thị trư�?ng này hoạt động hiệu quả hơn. �?ặc biệt,     Hiện đại hóa quản lý đất đai
những can thiệp vào các thị trư�?ng đô thị không      Tuy đã đạt được những thành quả đáng kể v�?
chỉ ảnh hưởng đến tính minh bạch của thị             luật pháp và quy chế quản lý đất đai, vẫn cần gấp
trư�?ng, mà còn hạn chế mức cung ứng và tính          rút đầu tư mạnh v�? quản lý đất đai để hoàn thành
hợp lý v�? giá cả của đất đai với đối với doanh       việc cấp và cấp lại GCNQSD�? hay Giấy chứng
nghiệp và hộ gia đình. Cần có các công cụ để tính    nhận chung Quy�?n Sở hữu tài sản và Sử dụng
toán mức cầu tương lai v�? đất đai và nhà ở. Nhà      đất, cũng như nâng cấp và số hóa các hồ sơ đất
nước sẽ được lợi hơn khi cân nhắc áp dụng các        đai, làm cơ sở triển khai thực hiện các chính sách.
giải pháp hỗ trợ tăng hiệu quả sử dụng đất và tác    �?ể làm được đi�?u này cần cho phép ngư�?i sử
động đến giá bất động sản ở mức cao như hiện         dụng đất được thực hiện các quy�?n của mình
nay. Các tiêu chí và biện pháp giúp địa phương       một cách đầy đủ hơn cũng như phải hoàn thiện
và doanh nghiệp xác định địa điểm cho các dự         việc cung các dịch vụ quản lý đất đai và quản lý
án đầu tư ti�?m năng còn chưa rõ ràng, trong khi      nhà nước đối với tài nguyên đất đai. Biện pháp
các thủ tục, đi�?u kiện được giao đất, thuê đất vẫn   này cũng sẽ giúp giảm chi phí giao dịch đất đai vì
còn rất phức tạp. V�? vấn đ�? này, quy định đấu giá    nhi�?u GCNQSD�? đã được cấp mà không tiến
bắt buộc tài nguyên đất đai, đặc biệt là đất công,   hành khảo sát địa chính thích hợp hoặc cập nhật
đã chứng t�? là một công cụ hiệu quả giúp tăng        các thay đổi xảy ra sau khi cấp giấy. �?ể thúc đẩy
cư�?ng minh bạch trong giao đất (xem Hộp 2.2.).       triển khai công việc và giữ chi phí ở mức hợp lý,
                                                     nhà nước cần xem xét các cách tiếp cận và
Cần ưu tiên xây dựng lộ trình phù hợp để hướng       phương pháp thay thế khác trong việc khảo sát
dẫn phát triển thị trư�?ng bất động sản và xác định   và lập bản đồ địa chính – là phần việc tốn kém
rõ hơn vai trò của nhà nước và các chủ thể khác      chi phí nhất – tùy thuộc vào yêu cầu thực tế v�?
trong lĩnh vực này. �?ồng th�?i, cần xây dựng một      mức độ chính xác của số liệu địa chính. Chẳng
cơ chế �?ăng ký bất động sản thống nhất, đủ sức       hạn, không cần thiết áp dụng mức độ chính xác
hỗ trợ các thị trư�?ng thứ cấp và những hình thức     áp dụng cho đất nông nghiệp ở những khu vực
quy�?n sử dụng mới có liên hệ chặt chẽ với Cơ chế     ven đô năng động đối với đất nông nghiệp ở
đăng ký đất đai đang được hình thành. �?ể coi đất     vùng sâu vùng xa, nơi có ít giao dịch thị trư�?ng
đai và tài sản trên đất (như nhà cửa) là một thể     (xem Hộp 2.3.).51
thống nhất, cần phải có những quy định bảo đảm
sự liên thông và đồng bộ số liệu. Tiếp đến, nhà      V�? dài hạn, việc hoàn thiện quản trị nhà nước và




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                 CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                                 43
     Hộp 2.3. Cách tiếp cận chi phí thấp với sự tham gia của các bên trong
     quản lý đất đai
      Những năm gần đây đã chứng kiến sự xuất hiện của các phương pháp chi phí thấp với sự tham gia của
      các bên trong quản lý đất đai, chẳng hạn như Chính sách đất đai của Môdămbích năm 1995, tiếp đó
      là Luật �?ất đai 1997 và Quy chế, Phụ lục Kỹ thuật 1998 v�? đăng ký đất tự nguyện; Luật �?ất đai Thôn bản
      của Tandania năm 1999. Những công cụ này cho phép việc thực hiện đăng ký đất đai đáp ứng hiệu quả
      hơn nhận thức của ngư�?i dân địa phương v�? các quy�?n và nhu cầu hiện có. Theo hướng này, việc đăng
      ký đất đai ghi nhận vào hồ sơ và bảo đảm các quy�?n hiện có bằng cách xác định ranh giới đất thuộc
      v�? một hộ gia đình hay cộng đồng nhất định và thiết lập một cơ cấu có trách nhiệm giải trình và tính
      đại diện để quản lý đất tại địa phương. �?ể phát huy tối đa hiệu quả của phương thức trên, cộng đồng
      phải đủ khả năng xử lý các quy trình quản lý đất đai cơ bản; ranh giới phải được ghi chép, hồ sơ đất đai
      phải được nhập vào hệ thống quản lý đất đai chính quy. Cần có cơ chế quản lý trong quản lý đất đai
      rõ ràng nội bộ và liên hệ với bên ngoài, cũng như các quy�?n thứ cấp liên quan (đối với các khu vực chăn
      thả mùa vụ và nguồn nước) phải được lập hồ sơ và bảo vệ.

      Lợi thế của phương thức này là nó cho phép triển khai bao phủ nhanh chóng những khu vực rộng lớn,
      có thể đi�?u chỉnh linh hoạt theo nhu cầu địa phương và liên hệ với các quy hoạch sử dụng đất của địa
      phương, và cung cấp bằng chứng bằng văn bản v�? các quy�?n thứ cấp. Ở Mêhicô, hơn 100 triệu ha đất
      nông thôn (2/3 do các cộng đồng quản lý và 1/3 do cá nhân quản lý) được xác nhận chủ quy�?n chỉ
      trong hơn 10 năm. Mỗi hộ được cấp một giấy chứng nhận cho 3 loại đất: đất xây nhà, một hay nhi�?u
      mảnh đất canh tác riêng lẻ và một tỉ lệ tương ứng đất cộng đồng. Quá trình này cũng tạo ra một cơ chế
      quản lý nội bộ thôn bản công khai và có trách nhiệm cho phép phân biệt rõ quy�?n hạn, được giám sát
      bởi một văn phòng được thành lập riêng thuộc thanh tra nông nghiệp.
      Nguồn: Ngân hàng Thế giới 2010d


     Hình 2.3. Khó khăn khi xin cấp giấy chứng nhận quy�?n sử dụng đất
                     Thủ tục                                          Quy trình
                    phức tạp                                       không rõ ràng 3%
                       4%                                                     Thái độ phục vụ
                                                                                của cán bộ
                   Các khó                                                          11%
                  khăn khác
                     3%
                      Không biết thủ tục
                            35%


                               Thiếu cán bộ                                   Thủ tục mất nhi�?u
                                   1%                                             th�?i gian
                                                                                    43%


     Nguồn: Phân tích mô-đun quản trị, KSMSHG�?VN 2008, 9/2009.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
44     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
năng lực cung ứng dịch vụ v�? quản lý đất đai          trong Khảo sát Mức sống Hộ gia đình Việt Nam
đóng vai trò quan tr�?ng trong bảo đảm sự b�?n          (KSMSHG�?VN) 2008 cho thấy còn nhi�?u lĩnh vực
vững của ngành quản lý đất đai vì cho đến nay         cần cải thiện (xem Hình 2.3.)
sự chấp nhận của ngư�?i sử dụng còn thấp. Số
lượng các giao dịch được đăng ký ước tính chiếm       Hơn nữa, tuy đã đạt được một số kết quả đáng
tối đa 1/4 tổng số các giao dịch v�? đất đai. V�? vấn   kể từ năm 2006, việc cấp GCNQSD�? vẫn được
đ�? cấp GCNQSD�?, mô-đun v�? quản trị nhà nước           xếp hạng là một trong ba dịch vụ công có nhi�?u
Hộp 2.4. Sự minh bạch và tham nhũng trong quản lý đất đai
  Sắp tới sẽ có hai nghiên cứu được công bố v�? cách thức để các thủ tục cấp GCNQSD�? và các đặc
  điểm của hệ thống phân bổ và thu hồi đất có thể tạo ra những đi�?u kiện thuận lợi cho tham
  nhũng Nghiên cứu đầu tiên xem xét một cách hệ thống hai quy trình, theo "dòng quy trình" bắt
  đầu từ sự công bố thông tin cho đến các bước lập hồ sơ và cuối cùng là ra quyết định chính thức.
  Ở mỗi một giai đoạn này, nghiên cứu xem xét hai nhóm câu h�?i: Liệu cơ cấu thể chế có tạo ra
  những khoản“địa tô�?kinh tế hoặc các cơ hội lợi nhuận lớn chỉ dành cho những ngư�?i nắm thông
  tin hoặc có đặc quy�?n tiếp cận không? Và đã có các tổ chức thể chế để ngăn ngừa hoặc ngăn chặn
  tham nhũng chưa? Nghiên cứu này cho rằng, một số địa tô kinh tế được tạo ra ở một số giai đoạn
  của “dòng quy trình�?, nhất là sự chênh lệch giữa giá đất mà các nhà đầu tư phải trả với giá đ�?n bù
  chính thức và giá thực tế trên thị trư�?ng. Ngoài ra, ở nhi�?u giai đoạn của "dòng quy trình", các
  quan chức được phép quyết định theo những cách thức khó có thể đem lại sự trợ giúp nào cho
  những ngư�?i bị ảnh hưởng bởi quyết định đó. Khi tính minh bạch bị hạn chế, hệ thống sẽ mở
  rộng cửa cho các hành vi tham nhũng phát triển mạnh.
   Với chủ đ�? tập trung cụ thể vào tính minh bạch, nghiên cứu thứ hai đánh giá mức độ thực hiện
  các quy định minh bạch đã nêu ra trong pháp luật Việt Nam. Nhi�?u tài liệu liên quan đến đất đai
  phải được công bố công khai, hoặc trên trang web hoặc theo một mẫu nào đó không quy định
  cụ thể. Bằng cách truy cập vào trang Web của tất cả các tỉnh và bộ ngành chủ chốt, nghiên cứu
  đã có thể xác định cách thức mà các quy định và yêu cầu minh bạch đăng trên trang web được
  thực hiện trong thực tế. �?ể hiểu được mức độ công bố các thông tin khác, nhóm nghiên cứu đã
  đi thực địa tại 12 tỉnh, 24 huyện thị và 117 xã, và yêu cầu được xem các thông tin mà theo quy
  định, đó là các loại thông tin bắt buộc phải công khai. Nhóm nghiên cứu cũng đ�? nghị được xem
  các thông tin mà quy định hiện nay chưa bắt buộc phải công khai, dù đó là những thông tin
  được coi là quan tr�?ng để đảm bảo tính minh bạch trong quản lý đất đai. Những kiểm tra này
  không nhằm mục đích đánh giá sự tuân thủ theo quy định pháp luật – mà nhằm mục đích tìm
  kiếm những cơ quan tích cực và chủ động trong việc thực hiện mục tiêu minh bạch.
  Kết quả nghiên cứu rất không đồng đ�?u. Mặc dù gần 90% các trang web mà nhóm nghiên cứu
  đã truy cập có chứa thông tin v�? "Danh mục các thủ tục và biểu mẫu liên quan đến giấy chứng
  nhận quy�?n sử dụng đất", nhưng chỉ có khoảng một phần ba số trang web này có những thông
  tin cần thiết để ngư�?i dân có thể viết đơn khiếu nại. Các kết quả kiểm tra tại chỗ thậm chí còn kém
  đồng nhất hơn. Ở cấp tỉnh, nhóm nghiên cứu chỉ tìm thấy một số thông tin bắt buộc phải công
  khai, chẳng hạn như quy hoạch sử dụng đất chi tiết chỉ có ở 50% số tỉnh mà nhóm đã đi thực địa,
  và ở cấp xã, việc tìm kiếm thông tin nói chung còn khó khăn hơn. Tuy nhiên, điểm tích cực là
  nhóm nghiên cứu đã tìm thấy một số thông tin không bắt buộc phải công khai, ví dụ như tiêu
  chuẩn để giao đất hoặc quyết định giao đất đã được công bố ở một số cơ quan thuộc cả ba cấp
  chính quy�?n.
  Nguồn: �?SQ �?an Mạch, NHTG, và �?SQ Thụy �?iển 2010; Nguyễn Ng�?c Anh & cộng sự 2010




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                  CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                             45
     tiêu cực ở mức nghiêm tr�?ng và rất nghiêm            chú tr�?ng vào việc tăng cư�?ng minh bạch thông
     tr�?ng. KSMSHG�?VN 2008 cho biết 86% số hộ gia         qua việc thống nhất tổ chức, kiện toàn thủ tục,
     đình cho rằng có tiêu cực trong việc cấp             thực hiện tập huấn cho đội ngũ cán bộ và hiện
     GCNQSD�?. Doanh nghiệp có lẽ ít gặp tiêu cực          đại hóa cơ sở vật chất, nhất là hệ thống thông tin
     hơn v�? GCNQSD�?: 37% doanh nghiệp được h�?i            quản lý đất đai, đặc biệt là tại các văn phòng
     trong Khảo sát doanh nghiệp của Ngân hàng Thế        đăng ký đất đai cấp quận/huyện. Ngoài ra còn
     giới năm 2009 cho biết được gợi ý tặng ti�?n hay      cần xây dựng các chương trình sáng tạo tuyên
     quà cáp khi xin cấp GCNQSD�?.                         truy�?n và nâng cao nhận thức với sự tham gia
                                                          tích cực của cộng đồng cũng như tăng cư�?ng
     Mặc dù tiêu cực vẫn ở mức độ vừa phải nhưng          giám sát, đánh giá và giải quyết khiếu nại, tranh
     một số tỉnh/thành dư�?ng như đang rơi vào“vòng        chấp. V�? mặt này, cần đặc biệt quan tâm đến các
     luẩn quẩn v�? tham nhũng�? khi mức tham nhũng          đối tượng khó khăn, nhất là ngư�?i dân tộc thiểu
     cao nhất vẫn đi kèm với tỉ lệ thấp nhất hộ gia       số, ngư�?i nghèo, phụ nữ, bảo đảm những vấn đ�?
     đình cho rằng tình hình tiêu cực đã được cải         của h�? được chú ý lắng nghe và giải quyết th�?a
     thiện. Như đã nêu trong Báo cáo Phát triển Việt      đáng và h�? được tiếp cận bình đẳng với thông
     Nam năm 2010 v�? các thể chế hiện đại, tình trạng     tin và dịch vụ quản lý đất đai.
     này có liên quan đến sự thoái hóa trong quản lý
     đất đai, dẫn tới khoảng trống đáng kể giữa chính     Tăng cư�?ng quản lý thuế đối
     sách và những hoạt động thực thi cần triển khai
     ở địa phương. Việc phân cấp trao cho chính           với đất đai và bất động sản
     quy�?n địa phương, nhất là Ủy ban nhân dân            Ở Việt Nam, các loại thuế đất đai và bất động sản
     tỉnh/thành phố nhi�?u quy�?n tự quyết hơn v�?           vẫn đang trong giai đoạn phát triển. Mới đây,
     quản lý đất đai trong khi trách nhiệm giải trình     Luật Thuế đất phi nông nghiệp được Quốc hội
     chưa rõ ràng. Mặt khác, chuyển đổi mục đích sử       thông qua nhưng đến năm 2012 mới có hiệu lực.
     dụng đất tăng, thủ tục giao đất và đăng ký đất       Các văn bản hướng dẫn luật này hiện đang được
     đai với nhi�?u bước rư�?m rà và cơ chế hai giá đất     soạn thảo.
     áp dụng trước và sau khi chuyển đổi tạo cơ hội
     kiếm lợi cho một số công chức và nhà đầu tư đất      Thị trư�?ng đất và bất động sản thành thị là một
     đai mà ngư�?i thiệt hại chính là ngư�?i sử dụng đất    nguồn thu thuế đáng kể nhưng thuế suất thực
     thực sự và nhà nước.52 (Xem Hộp 2.4.)                và doanh thu từ thuế vẫn còn thấp vì chỉ một
                                                          phần nh�? các giao dịch đất đai được đăng ký và
     Bộ TN&MT cần giải quyết những vấn đ�? này một         các công trình cải thiện nâng cấp, ví dụ như sửa
     cách toàn diện và đồng bộ. Bộ cần cập nhật           chữa nâng cấp nhà, không bị áp thuế. Hiện ở Việt
     Chương trình Phát triển và Hiện đại hóa Quản lý      Nam chưa có cơ chế thuế bất động sản dựa trên
     �?ất đai dài hạn (2006-10) được xây dựng từ năm       giá trị. Việc định giá bị ảnh hưởng đáng kể do
     2008 để thể hiện quan điểm của nhà nước v�?           thiếu bằng chứng v�? giao dịch mua bán, và cũng
     tương lai của hệ thống hành chính đất đai, như       do nhà nước chưa chú tr�?ng sử dụng thuế đất đai
     đã đ�? xuất trong Báo cáo Phát triển Việt Nam         làm một công cụ chính sách vừa phải để kiểm
     2010. V�? quản trị nhà nước trong ngành, cần tăng     soát đầu cơ và thị trư�?ng đất đai và chưa xem xét
     cư�?ng trách nhiệm giải trình của cơ quan hành        đầy đủ những tác động chính sách đối với thị
     chính v�? đất đai, trên là với cơ quan quản lý cấp    trư�?ng đất đai hay tài chính nhà nước nói chung.
     trên và dưới là với ngư�?i dân mà cơ quan đó phục     Việc sử dụng cơ chế định giá của nhà nước trong
     vụ. Trong giải trình với cơ quan quản lý cấp trên,   áp thuế, giao đất và đ�?n bù đất bị thu hồi dẫn
     cần đơn giản hóa và tối ưu hóa các quy trình         đến nhi�?u tranh chấp. �?ất dùng cho phát triển
     hành chính v�? đất đai và tăng cư�?ng tính thống       cơ sở hạ tầng không phải nộp thuế, cũng như giá
     nhất giữa các thủ tục và tiêu chuẩn theo ngành       cho thuê đất của nhà nước khác xa so với giá cho
     d�?c. Trong giải trình với ngư�?i dân, cần xây dựng    thuê trên thị trư�?ng. Vì vậy, một phần lớn ngân
     một chương trình hiệu quả nâng cao năng lực          sách địa phương phải phụ thuộc vào ti�?n bán



       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
46     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
đất, cho thuê đất, chứ không phải ti�?n thu thuế        ngư�?i dân đối với chính sách thuế.
đất và bất động sản.
                                                       �?ặc biệt, để bảo đảm triển khai hiệu quả luật,
Luật Thuế đất phi nông nghiệp của Việt Nam hiện        phải làm rõ và tăng cư�?ng mối quan hệ giữa thuế
hành dư�?ng như đã đạt được mục tiêu tăng               đất và công tác tài chính nhà nước các cấp cũng
cư�?ng quản lý nhà nước v�? đất đai, nhà ở và hiệu       như việc duy trì hiệu quả và sự b�?n vững của thị
quả sử dụng đất. �?ặc biệt, luật này bảo đảm sao        trư�?ng đất đai chính thức phải được làm rõ và
cho nhà nước có được hồ sơ, số liệu thuế cập           tăng cư�?ng. Trong trung hạn, cần khai thác vai
nhật và chính xác, kể cả quỹ đất đối với m�?i đối       trò của thuế đất đai như là nguồn thu b�?n vững
với nhà ở, đất ở, đất khác và các hạng mục được        để tài trợ cho chính quy�?n địa phương và phát
miễn trừ. Luật cũng khuyến khích các cấp chính         triển cơ sở hạ tầng địa phương, chú tr�?ng hơn
quy�?n cố gắng bảo đảm thông tin luôn chính xác         đến chức năng tái phân phối thu nhập của công
và được quản lý tốt, cho dù tái phân bổ thu nhập       cụ thuế. Cần có những giải pháp khả thi để
không phải là mục tiêu chính. Nội dung luật áp         nhanh chóng thiết lập các dịch vụ định giá đất
dụng rất đơn giản và dễ hiểu, chú tr�?ng vào việc       đai trên toàn quốc. V�? dài hạn, cần cân nhắc khả
xây dựng công thức tính thuế cũng như các thủ          năng bãi b�? m�?i loại thuế chuyển nhượng đất đai
tục định giá dễ áp dụng đại trà để đạt được sự         và bất động sản và áp dụng thuế đất hàng năm,
chấp nhận rộng rãi trong dân chúng.                    có tính đến những tác động đối với thị trư�?ng đất
                                                       đai chính thức và lợi ích, chi phí.
Tuy nhiên còn tồn tại khả năng gây ra những
méo mó kinh tế do theo đuổi mục tiêu đơn giản          �?ổi mới để bảo đảm b�?n
hóa, nhất là trong việc sử dụng giá đất do nhà
nước quy định làm đơn vị định giá để tính thuế.        vững môi trư�?ng
Theo thông lệ quốc tế thì nên hướng tới một cơ         Ngay cả ở các thị trư�?ng đất đai hoạt động hiệu
chế trong đó việc định giá dựa trên giá trị thị        quả cũng phải có quy định bảo vệ sự b�?n vững
trư�?ng đối với những thửa đất tương tự ở địa           môi trư�?ng. Một công cụ chính trong lĩnh vực này
điểm tương tự trên cơ sở hàng năm thay vì 5 năm        là quy hoạch sử dụng đất. Các yếu tố dài hạn như
một lần. Thị trư�?ng đất đai và giá trị thị trư�?ng có   biến đổi khí hậu cũng phải được tính đến ở đây.
thể dao động đáng kể trong một năm. Cần bảo
đảm việc sử dụng thu nhập từ thuế chủ yếu được
phân v�? địa phương và phục vụ mục tiêu rõ ràng
                                                       Tăng cư�?ng quy hoạch sử
đối với ngư�?i dân như phát triển cơ sở hạ tầng và      dụng đất
dịch vụ ở địa phương nhằm khuyến khích ngư�?i           So với các lĩnh vực khác trong quản lý đất đai,
đóng thuế và thu hút sự ủng hộ chính trị của           trong quy hoạch sử dụng đất không có nhi�?u

Hộp 2.5. Bảy nguyên tắc quản lý đất đai bảo đảm hiệu quả, công
bằng và b�?n vững môi trư�?ng
 1.   Tôn tr�?ng các quy�?n v�? đất đai và tài nguyên hiện có
 2.   Bảo đảm an ninh lương thực
 3.   Bảo đảm minh bạch, quản trị tốt và môi trư�?ng hoạt động thuận lợi
 4.   Tham khảo ý kiến và khuyến khích sự tham gia của các bên liên quan
 5.   �?ầu tư sản xuất nông nghiệp – chế biến một cách có trách nhiệm
 6.   Bảo đảm b�?n vững xã hội
 7.   Bảo đảm b�?n vững môi trư�?ng
 Nguồn: Ngân hàng Thế giới 2010d




                                           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                   CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                               47
     thay đổi lớn kể từ đầu công cuộc đổi mới. Quy        quận/huyện. Thứ nhất, để đạt được mục tiêu cuối
     hoạch sử dụng đất chủ yếu vẫn là công việc nội       cùng, quy hoạch sử dụng đất và quản lý đất nói
     bộ của nhà nước, được đặc trưng bởi những mối        chung phải tiến hành theo 7 nguyên tắc mà FAO,
     quan hệ, tầng nấc, th�?i gian và liên kết không rõ    IFAD, UNCTAD và các đối tác phát triển khác đã
     ràng giữa nhi�?u loại quy hoạch khác nhau như         tổng kết (xem Hộp 2.5. dưới đây).
     Kế hoạch Phát triển Kinh tế - Xã hội, Quy hoạch sử
     dụng đất, Quy hoạch phát triển đô thị và các kế      Thứ hai, cần phải đổi mới phương pháp quy
     hoạch ngành, nhất là ở cấp tỉnh/thành và             hoạch sử dụng đất hiện nay để đảm bảo chú

     Hộp 2.6. Khảo sát mẫu: Mâu thuẫn trong sử dụng đất, ảnh hưởng và
     tác động đối với việc tăng cư�?ng lồng ghép quản lý tài nguyên thiên
     nhiên ở tỉnh �?ắc Lắc
      Hồ chứa nước Buôn Triết được xây dựng tại huyện Lak, tỉnh �?ắc Lắc vào cuối những năm 1970. Hồ có
      diện tích 125 ha, chứa được khoảng 19 triệu m3 nước. 95% diện tích xung quanh hồ được bao phủ bởi
      rừng tự nhiên thuộc khu bảo tồn rừng“phòng hộ�?Nam Ka. Quy hoạch sử dụng đất của khu vực này đưa
      ra nhi�?u mục đích sử dụng: rừng bảo tồn kết hợp với ruộng lúa có tưới tiêu, nuôi trồng thủy sản, nguồn
      cung cấp nước uống, đánh cá, du lịch sinh thái và giao thông thuy�?n bè.

      Nhưng mâu thuẫn v�? nhu cầu sử dụng đất nông nghiệp và đất rừng giữa những đối tượng sử dụng đất
      hiện nay (như ngư�?i dân tộc thiểu số, nông dân và cư dân địa phương, ngư�?i di cư mới chuyển đến)
      và cơ quan quản lý đã dẫn đến tình trạng sử dụng đất sai mục đích, từ đó gây nạn phá rừng trên diện
      rộng. Nhi�?u khu vực rừng bảo tồn Nam Ka bên b�? hồ chứa nước đang bị đốt phá để trồng cà phê và
      ngô. Kết quả là thoái hóa đất kèm theo chất lượng nước xuống cấp. Ngoài vấn đ�? v�? an ninh lương thực,
      nạn phá rừng còn làm mất đi nhi�?u loài động vật hoang dã và làm giảm lượng khách du lịch sinh thái
      ti�?m năng.




      Những nỗ lực hiện tại nhằm giải quyết những nhu cầu mâu thuẫn nói trên chủ yếu tập trung vào việc
      xây dựng các giải pháp, quy trình phù hợp với địa phương để quản lý tổng thể các nguồn tài nguyên
      thiên nhiên, trong đó bao gồm việc thành lập một hiệp hội ngư dân để hợp tác chặt chẽ với phòng thủy
      lợi, ngư nghiệp và lâm nghiệp thuộc Sở NN&PTNT và một nhóm đồng quản lý ngh�? cá gồm có Phòng
      Thủy lợi, Ủy ban nhân dân xã, ngư dân, những ngư�?i môi giới trung gian và công an địa phương, dựa
      trên các kết quả của đi�?u tra cơ bản hiện trạng sinh thái năm 2009 và 2010. Tuy nhiên, phải thừa nhận
      rằng, những hộ nghèo sẽ vẫn tiếp tục phạm luật nếu h�? chưa có các phương án tạo nguồn thu nhập
      thay thế và khả thi. �?ể giải quyết vấn đ�? này, không những phải đổi mới phương thức quản lý đất đai
      hiện nay, mà còn phải rà soát kỹ lưỡng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch sử dụng đất
      liên quan của khu vực.
      Nguồn: Ph�?ng theo ý kiến đóng góp của Michael J. Akester




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
48     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
tr�?ng hợp lý hơn đến các khía cạnh kinh tế, xã        thì sẽ giúp đạt được các mục tiêu an ninh lương
hội, môi trư�?ng (xem Hộp 2.6.), với những phân        thực quốc gia với chi phí tài chính, kinh tế, xã hội,
biệt cần thiết v�? nội dung và mục đích giữa các       môi trư�?ng thấp hơn.
cấp quy hoạch tỉnh, huyện và xã. �?ể cân nhắc và
đáp ứng một cách hiệu quả các nhu cầu trái            Thứ ba, các nguyên tắc cơ bản trong đánh giá tác
ngược nhau đối với nguồn tài nguyên đất đai           động môi trư�?ng phải được áp dụng trong m�?i
khan hiếm, cần tổ chức tham vấn công khai trong       đ�? xuất xây dựng quy hoạch, coi như một phần
quá trình quy hoạch nhằm bảo đảm rằng vấn đ�?          không tách r�?i làm căn cứ để cấp trên xem xét
chỉ được quyết định khi hầu hết ngư�?i dân và các      phê duyệt. �?ặc biệt, cần thực hiện đánh giá chiến
chủ thể liên quan đã biết v�? những thay đổi đang      lược môi trư�?ng đối với quy hoạch sử dụng đất
được xem xét. Nh�? vậy sẽ góp phần hạn chế tình        quốc gia và của ngành giai đoạn 2011-15 và định
trạng “ngư�?i biết thông tin�? dễ dàng tiếp cận đất     hướng đến 2020, ít nhất là ở “cấp liên tỉnh/thành
đai hơn những ngư�?i khác và ch�?n được những           và liên vùng�? theo quy định của Luật Bảo vệ môi
khu đất có giá trị cao nhất. Theo kết quả khảo sát    trư�?ng 2005.53 Ngoài ra, các quy hoạch và đánh
mô-đun quản trị nhà nước trong KSMSHG�?VN              giá trên còn phải tính đến những tác động dự
2008, khoảng 60% ngư�?i được h�?i cho biết, h�?          kiến của biến đổi khí hậu đối với tài nguyên đất.54
không được h�?i ý kiến v�? quy hoạch sử dụng đất
của phư�?ng/xã, trong khi 77% nói rằng, h�? chỉ         Cuối cùng, cần áp dụng cách tiếp cận quy hoạch
biết rất ít hoặc hoàn toàn không có thông tin v�?      không gian tổng hợp, nhằm hướng tới sử dụng
quy hoạch này.                                        đất và các tài nguyên khác liên quan đến đất
                                                      một cách b�?n vững hơn. Khung quy hoạch
�?ể đạt được các mục tiêu an ninh lương thực           không gian tổng hợp cần phải kết hợp quy
quốc gia, nhà nước đã đ�? ra mục tiêu duy trì 3,6-     hoạch chung ở cấp tỉnh, được bổ trợ bởi quy
4,0 triệu hécta diện tích đất trồng lúa cho đến       hoạch sử dụng đất chi tiết ở cấp huyện và một
năm 2020. Mục tiêu này có lẽ chưa dựa trên việc       hệ thống phân loại đất theo từng cấp. Công cụ
cân nhắc nhu cầu thị trư�?ng tương lai (cả trong       quy hoạch này sẽ bao gồm các vòng tham vấn ý
nước và quốc tế) và tác động tiêu cực có thể có       kiến các bên liên quan, phân tích kinh tế, xã hội,
của các biện pháp kiểm soát sử dụng đất đối với       môi trư�?ng liên ngành, cùng nhau xác định và
lợi ích của ngư�?i nông dân do sản xuất thừa. V�?       giải quyết vấn đ�?. Cần đưa ra một lộ trình, trong
vấn đ�? này, cần thực hiện một phân tích v�? các        đó xác định cách hợp lý hóa và đi�?u chỉnh các
kịch bản an ninh lương thực. Các kịch bản phải        cơ chế pháp lý, chính sách, thể chế hiện hành
xem xét những tác động dự kiến của biến đổi khí       theo hướng hỗ trợ cách tiếp cận quy hoạch sử
hậu đối với nguồn tài nguyên đất đai dành cho         dụng đất mới. Tiếp theo, sẽ không thể thực hiện
sản xuất lương thực, thay đổi trong sản lượng và      quy hoạch không gian tổng hợp nếu không có
rủi ro, chi phí và lợi ích từ việc đi�?u chỉnh thích   số liệu, trích lục bản đồ từ cơ quan quản lý đất,
ứng với biến đổi khí hậu trong nông nghiệp. Các       quản lý môi trư�?ng, phát triển đô thị, nông
nhà tài trợ và chính phủ đang hợp tác trong lĩnh      nghiệp và lâm nghiệp, cơ sở hạ tầng và các cơ
vực này và sẽ có một báo cáo phân tích vào đầu        quan khác. Ngoài việc triển khai Hệ thống
năm 2011 nhằm hỗ trợ chính phủ trong xây dựng         Thông tin Môi trư�?ng và �?ất đai của Bộ TN&MT,
và hoàn thiện chương trình an ninh lương thực         các đầu tư xây dựng Cơ sở hạ tầng Dữ liệu
và quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2011-15 và         Không gian Quốc gia (CSHTDLKG) với quy mô
định hướng đến 2020. Nếu có được một cơ chế           lớn hơn sẽ góp phần giảm sự chồng chéo trong
quản lý sử dụng đất linh hoạt hơn cho phép            thu thập, quản lý số liệu, tăng cư�?ng sự thống
nông dân chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ           nhất và độ ổn định của số liệu giữa các ban
trồng lúa sang các loại hoa màu khác và ngược         ngành như đã thấy ở nhi�?u nước khác. Trong
lại – dựa trên nhu cầu thị trư�?ng và các tính toán    CSHTDLKG, cơ quan lưu trữ số liệu (ví dụ: Bộ
v�? lợi nhuận, lợi thế so sánh, phòng ngừa rủi ro –    TN&MT) sẽ lập và duy trì các hệ dữ liệu chính




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                  CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                                   49
     như khung trắc địa/không gian và dữ liệu địa         chính sách, tùy theo mức độ áp dụng tập tục quản
     chính gốc để các ban ngành khác có thể truy          lý đất của cộng đồng. Hợp pháp hóa toàn bộ
     cập và sử dụng khi xây dựng các ứng dụng của         quy�?n sử dụng theo tập tục sẽ bảo đảm mức chấp
     từng ngành thông qua các quy chế được chỉ            nhận cao của các nhóm tập tục nhưng có thể mâu
     định và chấp thuận.                                  thuẫn với mục tiêu giao đất của nhà nước (chẳng
                                                          hạn như huy động đất đai, hay chuyển đổi mục
     �? ổi mớ i đ �? bả o đ ả m                             đích rừng và đa dạng sinh h�?c). Những phương án
                                                          lựa ch�?n khác thư�?ng ít tuân theo tập tục địa
     công bằ ng                                           phương hơn, do vậy ít được chấp nhận hơn,
     Cần chú tr�?ng hơn đến vấn đ�? công bằng. �?ể           nhưng lại tạo cho nhà nước nhi�?u cơ hội thực hiện
     bảo đảm công bằng cũng như b�?n vững môi              mục tiêu giao đất hơn so với các can thiệp trực
     trư�?ng, Luật �?ất đai mới phải công nhận “cộng        tiếp. Vì thế, khoảng cách giữa quy�?n sử dụng đất
     đồng�? là một đối tượng sử dụng đất rừng hợp          theo tập tục và quy�?n pháp định tuy có thể được
     pháp, từ đó thu hẹp khoảng cách giữa Luật �?ất        thu hẹp nhưng sẽ luôn tồn tại vì các quy�?n này
     đai hiện hành và Luật Bảo vệ Phát triển Rừng.55      dựa trên những căn cứ khác nhau.
     Truy�?n thống lâu dài của các cộng đồng ngư�?i
     Việt, nhất là các dân tộc thiểu số, trong quản lý    V�? vấn đ�? này, giao quy�?n sử dụng theo tập tục
     đất đai – nhất là đất rừng và đất chưa sử dụng       cần phải được thực hiện một cách thận tr�?ng.
     thuộc v�? cộng đồng – đã được khẳng định qua          �?ặc biệt, chúng tôi đ�? nghị thực hiện giao quy�?n
     một số chương trình thí điểm và ngày càng được       theo tập tục cho những cộng đồng đã và đang
     công nhận trong nhi�?u văn bản pháp luật (cũng        quản lý thực sự rừng hay đất“chưa sử dụng�?trước
     được thảo luận trong chương tài nguyên rừng          rồi mới nhân rộng ra các địa phương mới. Ngoài
     của báo cáo này).56 Kết quả đến nay cho thấy, các    ra cũng phải thận tr�?ng trong xây dựng chính
     cộng đồng đ�?u hoan nghênh việc nhà nước giao         sách. Trước hết, cần sửa đổi khung pháp lý. Thứ
     đất và tài nguyên rừng, và h�? hoàn toàn đủ khả       hai, cần xây dựng thể chế, hướng dẫn, ngân sách
     năng quản lý tốt rừng và đất rừng sau khi được       hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý của cộng đồng.
     giao. Tạo đi�?u kiện trao quy�?n sử dụng đất và        Cuối cùng, cần đúc rút kinh nghiệm từ các hoạt
     rừng cho cộng đồng sẽ góp phần xác nhận các          động thí điểm hiện nay thông qua đánh giá tác
     quy�?n đã có và hạn chế các hành vi lấn chiếm bất     động và phổ biến cho các chủ thể liên quan.57
     hợp pháp hay bán hợp pháp. Giao đất cho cộng
     đồng thư�?ng được xã hội dễ chấp nhận hơn và          Ngoài ra, nhà nước cần xây dựng cơ chế đủ năng
     cũng khả thi hơn v�? mặt kinh tế so với giao đất      lực cho phép doanh nghiệp vừa và nh�?, ngư�?i
     cho cá nhân. Sự rõ ràng trong giao đất cho cộng      nghèo, ngư�?i có đi�?u kiện khó khăn được tăng
     đồng và các trách nhiệm quản lý đất của cộng         cư�?ng tiếp cận đất đai. Trong ngắn hạn, cần ưu
     đồng sẽ dẫn tới tăng cư�?ng sử dụng có trách          tiên giao đất mà các doanh nghiệp nhà nước
     nhiệm các ti�?m năng kinh tế, môi trư�?ng của các      (hiện đang kiểm soát trên 4 triệu ha đất rừng) sử
     khu vực rừng của cộng đồng và các chủ thể liên       dụng chưa hiệu quả. �?ặc quy�?n của những
     quan khác, tăng đầu tư, từ đó tạo thêm lợi ích       doanh nghiệp này trong tiếp cận đất đai và việc
     kinh tế. �?ối với nhà nước, các chức năng môi         các doanh nghiệp tiếp tục nắm giữ đất với quy
     trư�?ng của đất đai và rừng sẽ được bảo đảm với       mô lớn làm hạn chế nguồn cung đất đai, trong
     chi phí giao đất thấp hơn là giao đất cho cá nhân.   khi nếu cho doanh nghiệp tư nhân thuê đất thì sẽ
                                                          góp phần vào diện tích đất đai nắm giữ theo th�?a
     Tuy nhiên cũng có những rủi ro liên quan đến sai     thuận phi chính thức. Giải phóng nguồn tài
     sót trong giao đất cho cộng đồng, như những          nguyên đất đai quan tr�?ng này là một cách làm
     tranh chấp đã có từ trước và tranh chấp mới phát     tốt để tăng cư�?ng hiệu quả và công bằng trong
     sinh, giảm diện tích rừng sau khi giao đất và chi    sử dụng đất.58
     phí giám sát tăng. Có thể có một số giải pháp




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
50     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
V�? lâu dài, sẽ không thể đảm bảo sự công bằng          Nghị định 84 năm 2007 và 69 năm 2009 đã đ�? ra
trong việc giao đất của nhà nước và trên thị           những thủ tục tương đối minh bạch v�? thu hồi
trư�?ng đất đai, nếu không có sự tham gia tích cực      bắt buộc và đ�?n bù đất. Các nghị định này cũng
của tất cả các bên liên quan. Cần tham khảo ý          hướng dẫn thực hiện đ�?n bù đất theo giá thị
kiến các bên liên quan và nghiên cứu để đánh giá       trư�?ng và đ�?n bù thu nhập bị mất. Bộ TN&MT
các giải pháp chính sách, pháp lý bổ sung hay          đang làm việc với cộng đồng tài trợ để xem xét
cần đổi mới công tác thực thi chính sách để đẩy        một số phương án và xây dựng hướng dẫn hoàn
nhanh sự chín muồi của thị trư�?ng, và khuyến           thiện Nghị định. Tiếp theo, cần xây dựng Chính
khích tăng cư�?ng sự tham gia vào thị trư�?ng            sách quốc gia v�? đ�?n bù giải phóng mặt bằng, hỗ
chính thức. �?ồng th�?i, phải chú tr�?ng vào việc hỗ      trợ, tái định cư dựa trên cơ sở phân bổ lợi ích
trợ nhà nước đạt được sự cân bằng hợp lý giữa          công bằng hơn giữa những ngư�?i sử dụng đất
quản lý tài nguyên đất đai để đáp ứng yêu cầu          hiện tại, nhà nước và nhà đầu tư công bằng hơn,
của xã hội nói chung và hỗ trợ cho ngư�?i nghèo         cùng với việc soạn thảo kế hoạch đ�?n bù và tái
và các đối tượng khó khăn nói riêng.                   định cư, tham vấn với những ngư�?i sử dụng đất
                                                       bị ảnh hưởng trước khi ra quyết định thu hồi.
Cải tiến quy trình thu hồi đất và                      Chính sách phải giải quyết các trư�?ng hợp từ chối
                                                       thu hồi đất bắt buộc đối với các dự án đầu tư
đ�?n bù giải phóng mặt bằng                             không tuân thủ quy định sử dụng đất đã được
Thu hồi đất và đ�?n bù giải phóng mặt bằng rất          phê duyệt và xác định rõ trong trư�?ng hợp nào
quan tr�?ng với mục tiêu bảo đảm công bằng. Các         nhà nước được sử dụng quy�?n hạn của mình để
khiếu nại hành chính v�? đất đai chiếm 70% tổng         thu hồi đất. Hơn nữa, để áp dụng được nguyên
số trư�?ng hợp tranh chấp, khiếu nại và đơn thư tố      tắc đ�?n bù đất theo giá thị trư�?ng thì cần xây
cáo mà chính phủ nhận được hàng năm. Các               dựng khung pháp lý và thể chế v�? cung cấp dịch
nguyên nhân trực tiếp gồm có: liên quan đến            vụ định giá đất thông qua các đơn vị định giá độc
chính sách đ�?n bù và tái định cư của nhà nước          lập. Chính sách này còn phải bảo đảm tăng
(70%), vi phạm quy định v�? đất đai của cán bộ, cơ      cư�?ng minh bạch trong quá trình thu hồi đất đai
quan nhà nước (10%) và các quyết định hành             và xử lý đất công cũng như xác định được các cơ
chính v�? giải quyết tranh chấp đất đai (9%). Nhìn      chế thuế khóa và tài chính nhằm giảm sự phụ
chung, có tới khoảng một nửa số trư�?ng hợp             thuộc ngân sách của chính quy�?n địa phương
khiếu nại, tố cáo thể hiện sự không hài lòng v�? việc   vào giải pháp chuyển đổi mục đích sử dụng đất
thực thi các chính sách, thủ tục đ�?n bù đất đai.59     và bán đất.60

Các quy trình hiện hành trong thu hồi đất và tái       Ngoài ra, còn phải cải tiến cơ chế giải quyết khiếu
phân bổ đất đai còn chậm, thiếu minh bạch, khó         tố hiện nay liên quan đến đ�?n bù giải phóng mặt
lư�?ng, hành vi trục lợi còn phổ biến, gây khó          bằng. Quá trình soạn thảo, ban hành Luật �?ất đai
khăn trong tiếp cận đất đô thị và làm nhà đầu tư       mới, Luật Khiếu nại và Luật Tố cáo chính là một
nản lòng. �?ồng th�?i, những tồn tại của thị trư�?ng      cơ hội tốt. Cần chú tr�?ng vào việc khuyến khích
đất đô thị cùng với các nhu cầu ngân sách của          ngư�?i dân thực hiện quy�?n khiếu nại, nâng cao
chính quy�?n địa phương đã tạo ra sự lệ thuộc           nhận thức của công chúng v�? các quy�?n, các
quá mức vào việc chuyển đổi mục đích sử dụng           kênh nộp đơn khiếu nại, đòi đ�?n bù, kiểm tra,
đất, coi đây như một cách để khai phá các khu          đi�?u tra, giải quyết, cũng như có cơ chế giám sát
đất mới, dẫn đến những hình thức tăng trưởng           khiếu tố hiệu quả. Cần tăng cư�?ng năng lực thực
đô thị thiếu hiệu quả. Việc chuyển đổi mục đích        thi cần thiết của các Ban quản lý Dự án trong các
sử dụng đất phụ thuộc nhi�?u vào việc bên               dự án đầu tư của nhà nước có quy mô thu hồi đất
chuyển đổi mục đích sử dụng là ngư�?i sở hữu đất        và đ�?n bù giải phóng mặt bằng lớn thông qua
ở quy mô nh�? hay các hộ gia đình có đất thổ cư.        việc thành lập Ban chuyên trách giải quyết khiếu
                                                       nại liên quan đến đ�?n bù giải phóng mặt bằng,




                                           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                   CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                                 51
     các kênh giải quyết khiếu nại bổ sung trong dự           Hanoi.
     án, cơ chế giám sát, và phân bổ đầy đủ kinh phí          Nikolic, Nina, Rainer Schultze-Kraft, Miroslav Nikolic,
     đáp ứng các yêu cầu của quy trình giải quyết             Reinhard Böcker, and Ingo Holz. 2008. “Land
     khiếu nại, đ�?n bù giải phóng mặt bằng. Nói một           Degradation on Barren Hills: A Case Study in Northeast
     cách rộng hơn, cần phải thành lập các hội đồng           Vietnam.�? Environmental Management 42 (1): 19–36.
     tr�?ng tài ở tuyến huyện, tỉnh và trung ương có sự
                                                              Ravaillion, Martin, and Dominique van de Walle. 2001.
     tham gia của đại diện chính quy�?n địa phương,            Breaking Up the Farm: Welfare Outcomes of Vietnam’s
     các cơ quan chuyên ngành, các đoàn thể để tạo            Massive Land Privatization. Policy Research Working
     cơ hội cho các bên liên quan trong giải quyết các        Paper 2710. Washington, DC: World Bank.
     khiếu tố hành chính phức tạp một cách độc lập.
     V�? lâu dài, những cơ chế này có thể được thay thế        ———. 2005. Does Rising Landlessness Signal Success
                                                              or Failure for Vietnam’s Agrarian Transition? Washington,
     bằng tòa án hành chính như cách làm của nhi�?u
                                                              DC: World Bank.
     nước khác.61
                                                              Scherr, Sara J., and SatyaYadav. 1996. LandDegradation
                                                              in the Developing World: Implications for Food,
                                                              Agriculture, and the Environment to 2020. Food,
                                                              Agriculture, and the Environment Discussion Paper 14.
                                                              Washington, DC: International Food Policy Research
     TÀI LIỆU THAM KHẢO                                       Institute.
                                                              Truong Thien Thu and Ranjith Perera. 2010.
     Davidsen, Soren. 2010. Integrityin Land Managementin
                                                              “Intermediate Level of Property Rights and the
     Vietnam: Report on a Joint Danida-WB-SIDA Study. (To
                                                              Emerging Housing Market in Ho Chi Minh City,
     be published.)
                                                              Vietnam.�? Land Use Policy. In press.
     Embassy of Denmark, World Bank, and Embassy of
                                                              Wezel, A., A. Luibrand, and Le Quoc Thanh. 2002.
     Sweden. 2010. Assessing Risk Factors for Corruption in
                                                              “Temporal Changes of Resource Use, Soil Fertility and
     Land Management—A Process Flow Approach. Draft.
                                                              Economic Situation in Upland Northwest Vietnam.�?
     Hanoi.
                                                              Land Degradation & Development 13 (1): 33–44.
     Foerster, E., and U. Apel. 2004. Customary Land Use in
                                                              World Bank. 2001. Vietnam: Delivering on its Promise -
     VietNam.Report of aWorld Bank-commissioned study.
                                                              Vietnam Development Report 2002. Joint Donor
     World Bank in Vietnam.
                                                              Report to the Consultative Group Meeting Dec 2001.
     General Statistics Office. 1994 and 2009. Statistical    Hanoi.
     Yearbooks of Vietnam 1994 and 2008. Hanoi: Statistical
                                                              ———. 2009a. “Policy Note: Improving Land
     Publishing House.
                                                              Acquisition andVoluntary Land Conversion inVietnam.�?
     General Statistics Office. 2010. Vietnam Household       Hanoi.
     Living Standard Survey. Hanoi: Statistical Publishing
                                                              ———. 2009b. Vietnam Development Report 2010:
     House.
                                                              Modern Institutions. Joint Donor Report to the
     Government of Vietnam. 2004. Vietnam Household           Consultative Group Meeting, December, Hanoi.
     Living Standards Survey. Hanoi.
                                                              ———. 2010a. “Climate-Resilient Development in
     Jones Lang LaSalle. 2006 and 2010. Global Real Estate    Vietnam: Strategic Directions for the World Bank.�?
     Transparency Index. Online Bi-annual Reports.            Discussion Paper. Washington, DC.
     MoNRE (Ministry of Natural Resources and                 ———. 2010b. Report on measures of land price
     Environment). 2009 Statistics on Issuance of Land Use    determination for compensation and resettlement in
     Right Certificates. Hanoi.                               Vietnam (Draft). Hanoi. June 2010.
     Nguyen Ngoc Anh, Nguyen Duc Nhat,TranThanhThuy,          ———. 2010c. Report on improving the grievance
     and Kirby Prickett. 2010. Survey Report on Information   redress mechanism in compensation and resettlement in
     Disclosureof Land Management Regulations. DEPOCEN.       Vietnam (Draft). Hanoi. June 2010.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
52     CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI
———. 2010d. Rising Global Interest in Farmland:    Zhu, Tingju. 2010e. Climate Change Impacts and
Can it Yield Sustainable and Equitable Benefits?   Adaptation in Vietnam: Agriculture and Water.
Washington, DC.                                    International Food Policy Research Institute.
                                                   Washington, D.C




                                       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                               CHƯƠNG 2: QUẢN L�? �?ẤT �?AI                            53
CHƯƠNG 3

TÀI NGUYÊN NƯỚC
      V
               iệt Nam không phải là quốc gia được đảm bảo v�? tài nguyên nước: hơn 60% lượng nước
               ở Việt Nam bắt nguồn từ các nước khác, tình trạng thiếu nước đang xảy ra ở nhi�?u sông
               suối trong những mùa khô kéo dài, và một số tầng nước ngầm có vòng đ�?i ngắn. Mùa
               mưa ở Việt Nam không dài nhưng lại là th�?i gian có nhi�?u ngư�?i thiệt mạng cùng với
      những tổn thất lớn khác. Ô nhiễm nước ngày càng nghiêm tr�?ng hơn. �?ối mặt với những áp lực
      từ sự bùng nổ kinh tế, Việt Nam cần phải tiếp tục cải cách để đạt được hiệu quả lớn hơn trong sử
      dụng nước, tăng cư�?ng sự b�?n vững môi trư�?ng và cải thiện sự công bằng trong đi�?u kiện tiếp cận
      các dịch vụ nước. Phát triển tài nguyên nước đã đem lại nhi�?u lợi ích cho cuộc sống và sức kh�?e của
      con ngư�?i cũng như môi trư�?ng. Nhưng cơ cấu thể chế và pháp lý cần phải rõ ràng hơn. Mặc dù
      đã có nhi�?u nỗ lực lớn nhưng khoảng một nửa dân số vẫn chưa có đủ nước sinh hoạt. �?i�?u kiện vệ
      sinh ngày càng kém đi. Cần có những cách tiếp cận mới để đáp ứng yêu cầu an ninh lương thực
      trong tương lai và duy tu bảo dưỡng cơ sở hạ tầng bị hư hại một cách hiệu quả. Các quy�?n đối với
      nước chưa được xác định rõ, khiến cho các hoạt động đầu tư trở nên kém hiệu quả và không b�?n
      vững, đồng th�?i gây áp lực trở lại đối với tài nguyên nước. Biến đổi khí hậu là một thách thức mới,
      ngoài những thách thức vốn đã rất nghiêm tr�?ng từ trước.

      Việc phê duyệt và thực hiện một Chương trình Mục tiêu Quốc gia (NTP) mới v�? Tài nguyên nước sẽ
      có ý nghĩa vô cùng quan tr�?ng. Cũng nên có một cách tiếp cận tương tự như vậy cho các vùng ven
      biển. Khi xử lý vấn đ�? hiệu quả sử dụng nước, cần phải chú tr�?ng đến tính hiệu quả trong cung cấp
      và sử dụng nước ở tất cả các ngành, khung quy định v�? các quy�?n đối với nước, và các quy hoạch
      lưu vực sông để đưa ra những nguyên tắc phân bổ nước. Mục tiêu cải thiện công bằng xã hội đòi
      h�?i phải tăng cư�?ng đầu tư cho phát triển nông thôn vì ngư�?i nghèo, đa dạng hóa công tác thủy
      lợi, và củng cố Chương trình Nước sạch và Vệ sinh Nông thôn Giai đoạn II đang triển khai, đặc biệt
      là v�? phương diện vệ sinh. �?ể đạt được sự b�?n vững môi trư�?ng, cần ưu tiên chú tr�?ng đến vấn đ�?
      ô nhiễm do nước thải đô thị không qua xử lý. �?ối với ô nhiễm công nghiệp, cần nhấn mạnh đến việc
      áp dụng triệt để các biện pháp hiện tại và xây dựng cách tiếp cận chiến lược mới để xử lý các chất
      gây ô nhiễm và nguyên nhân gây ô nhiễm.
Nước di chuyển nhi�?u qua các vùng đất và theo        con sông chính (xem Hình 3.1) và hơn 60% tổng
th�?i gian. Những đợt hạn hán dài ngày gây ra         lưu lượng nước mặt bắt nguồn từ các nước khác.
tình trạng thiếu nước nghiêm tr�?ng, đôi khi có       Mặc dù tổng lượng nước mặt hàng năm vượt quá
thể kéo dài trong nhi�?u năm; và các cơn bão lớn      tiêu chuẩn quốc tế để có đủ nước cho các mục
vào mùa mưa có thể có sức tàn phá lớn. Nước          đích sử dụng,63 nhưng sẽ sai lầm nếu kết luận
cũng đem theo các chất dinh dưỡng và bồi lắng        tương tự v�? nguồn nước có thể sử dụng quanh
vượt qua lưu vực sông để ra vùng b�? biển. Do đó,     năm. Mùa khô ở Việt Nam kéo dài và khắc nghiệt,
các hoạt động ở lưu vực có thể làm tăng hoặc         lượng nước trong th�?i gian này chỉ bằng khoảng
giảm sự di chuyển của nước, cũng như khối            20–30% lượng nước của cả năm. Xét theo tiêu
lượng và chất lượng nước – từ đó gây ảnh hưởng       chuẩn quốc tế, vào mùa khô và với mức độ phát
đến hình thái h�?c và các hệ sinh thái sông và b�?     triển như hiện nay, khoảng một nửa trong số 16
biển. Cần xem xét chương này từ các tương quan       lưu vực sông chính hiện đang thiếu nước bất
có ý nghĩa then chốt nói trên.                       thư�?ng hoặc cục bộ.

Tài nguyên nước ở Việt Nam                           Vào mùa mưa ngắn ngủi, tình hình lại hoàn toàn
                                                     khác. �?i�?u kiện địa lý và địa hình khiến cho Việt
Báo cáo �?ánh giá Ngành nước Việt Nam (WSR) đã        Nam rất dễ bị ảnh hưởng bởi bão, lốc tố và lũ lụt.
chỉ ra những điểm hạn chế của tài nguyên nước        Những vùng đông dân cư như đồng bằng châu
ở Việt Nam:62 77% lượng nước mặt tập trung ở 3       thổ sông Hồng và sông Cửu Long hay vùng




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                 CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                                  55
     Hình 3.1. Các lưu vực sông chính




      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
56    CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
duyên hải mi�?n Trung là những nơi đặc biệt dễ bị    đư�?ng ống nước đấu nối tại nhà; số còn lại phải
tổn thương. Mỗi năm, hàng trăm ngư�?i thiệt          lấy nước từ các đư�?ng ống chung hoặc dùng
mạng và sinh kế cũng như cơ sở hạ tầng phải         nước giếng. Các huyện lỵ thư�?ng có ít dịch vụ
gánh chịu những tổn thất rất nặng n�?.               nước cơ bản hơn. Tiêu chuẩn dịch vụ hiện nay rất
                                                    thấp, cả v�? khối lượng cũng như chất lượng, chưa
Các nhánh sông ở thượng lưu có chất lượng nước      nói đến tỷ lệ thất thoát nước cao.65
tương đối tốt, ngoại trừ một số nơi bị ô nhiễm
cục bộ. Tuy nhiên, ở hạ lưu, nhất là với các sông   Các thành phố lớn được cho là cung cấp đủ đi�?u
chảy qua khu công nghiệp và vùng đô thị lớn,        kiện vệ sinh cho hầu hết m�?i ngư�?i dân, nhưng
chất lượng nước đang dần dần suy thoái do nước      thực ra, con số này bao gồm cả khía cạnh“có nhà
thải chảy thẳng vào sông ngòi và phần lớn không     tiêu hợp vệ sinh�?. Tại các thị xã, 75% số hộ dân
được xử lý. Một số đoạn sông hiện đã được xếp       không được đấu nối với bất kỳ hệ thống tiêu
vào loại “sông chết�? do không còn khả năng hỗ       thoát nước nào, dù là hệ thống tập trung hay
trợ bất kỳ hình thức sống nào.64 Ao hồ và kênh      phân tán; thay vào đó, h�? phải sử dụng bể tự
rạch ở các vùng đô thị trở thành các rãnh thoát     hoại. Tỷ lệ xử lý nước thải đạt chưa đến 10% khối
nước và nơi chứa nước thải.                         lượng nước thải đô thị được thu gom hàng
                                                    ngày.67 Tại những nơi có hệ thống tiêu thoát nước
Việt Nam có nguồn nước ngầm chất lượng tốt với      đô thị, hầu hết các hệ thống này lại kết hợp giữa
trữ lượng lớn có thể dùng để cấp nước sinh hoạt     tiêu nước mưa với thoát nước thải sinh hoạt
(hiện tại nước ngầm chiếm khoảng một nửa            không qua xử lý.
nguồn cung cấp nước cho sinh hoạt) và nhi�?u
mục đích sử dụng kinh tế khác. Nhưng có nhi�?u       Mặc dù Việt Nam đã đạt tiến độ khá nhanh trong
nơi nước ngầm bị khai thác tập trung khiến cho      việc cải thiện tình hình cấp nước, nhưng những
việc sử dụng nước thiếu b�?n vững. Tại Hà Nội và     nỗ lực này vẫn chưa vươn đến nhi�?u vùng nông
nhi�?u khu vực tại TP Hồ Chí Minh, mực nước          thôn. Khoảng 41 triệu dân nông thôn chưa có
ngầm đã giảm 30 m so với mực nước tự nhiên.         nước sạch theo tiêu chuẩn của Bộ Y tế. Chỉ có 8%
Tình trạng khai thác quá mức cũng diễn ra ở Tây     dân số nông thôn có nước máy tại nhà hoặc có
Nguyên và đồng bằng sông Cửu Long,65 và một         đư�?ng ống nước vào đến sân, 82% có thể lấy
số tầng nước ngầm hiện nay chỉ còn tồn tại được     nước từ các nguồn đã được cải thiện ở bên ngoài
trong một th�?i gian ngắn nữa. Có rất ít thông tin   nhà, và 10% vẫn phải lấy nước uống từ các nguồn
v�? chất lượng hoặc khối lượng nước ngầm để          chưa được cải thiện.68 Cải thiện đi�?u kiện vệ sinh
đảm bảo mục tiêu sử dụng b�?n vững. Nước             môi trư�?ng và vệ sinh cá nhân là đi�?u đặc biệt
ngầm cũng dễ bị ô nhiễm, và một số nguồn nước       khó khăn. Một khảo sát gần đây69 cho thấy, mặc
ngầm quan tr�?ng hiện đã bị ô nhiễm nghiêm           dù khoảng một nửa số dân nông thôn có công
tr�?ng đến mức không thể hồi phục.                   trình vệ sinh gồm nhi�?u loại khác nhau, nhưng
                                                    chỉ 18% có các công trình vệ sinh đáp ứng tiêu
Cung cấp các dịch vụ nước                           chuẩn của Bộ Y tế.
TTốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa ở Việt
Nam đã vượt quá năng lực phục vụ của các hệ         Sử dụng nước cho mục đích
thống cấp nước và tiêu thoát nước. Số liệu v�?
diện bao phủ dịch vụ cấp nước và vệ sinh thư�?ng     sản xuất kinh tế
có nhi�?u mâu thuẫn và chỉ nên được coi như các      Mỗi năm, cả nước sử dụng hơn 80 tỷ m3 nước.
ước tính gần đúng. Tuy vậy, thông qua các số liệu   Hình 3.1. mô tả sự phân bổ nước hiện tại cho các
đó vẫn có thể thấy được câu chuyện v�? dịch vụ       ngành kinh tế. Theo dự kiến, sử dụng nước sẽ
nước ở Việt Nam. Khoảng 14 triệu ngư�?i trong        tăng khoảng 50% vào năm 2020, đặc biệt là
tổng số 22,5 triệu cư dân thành thị đã có nước      trong các mục đích sử dụng cho công nghiệp và
sạch. Tuy nhiên, chưa đến 60% trong số h�? có        đô thị. 70




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                                57
     Hình 3.2. Phân bổ nước mặt trong toàn quốc (%)



                                                                                   Thủy lợi

                                                                                   Nuôi trồng thủy sản

                                                                                   Công nghiệp
                                                                                   Cấp nước đô thị




     Nguồn: ADB 2010b

     Tỷ tr�?ng nông nghiệp/GDP đang giảm, nhưng            Thủy điện cung cấp hơn 26.000 MW điện, chiếm
     sản lượng vẫn tăng và đây vẫn là ngành đóng          khoảng một phần ba tổng năng lực cấp điện của
     góp quan tr�?ng cho n�?n kinh tế và tạo công ăn        cả nước. Riêng thủy điện ở các lưu vực sông Hồng
     việc làm. Việt Nam đã trở thành quốc gia xuất        – Thái Bình và sông �?ồng Nai đã chiếm hơn 50%
     khẩu hàng đầu v�? các sản phẩm như gạo, cà phê,       năng lực thủy điện trong nước. Quy hoạch tổng
     hạt đi�?u và hạt tiêu. Giá trị đóng góp GDP của       thể ngành điện lần VI (Tổng sơ đồ điện VI)72 đã
     ngành nông nghiệp, theo số thực, đã tăng gấp         lên kế hoạch xây dựng thêm 26 hồ thủy điện mới,
     đôi kể từ năm 1993 đến nay; ngành cung cấp           và một số hồ hiện đã đang trong quá trình xây
     công ăn việc làm cho khoảng 70% số hộ dân            dựng. Dù có nhi�?u ưu điểm v�? mặt sản xuất điện
     nông thôn. Sản lượng thóc chiếm gần 80% trong        nhưng thủy điện cũng có nhi�?u điểm bất lợi mà
     tổng giá trị sản lượng cây trồng năm 2006. Từ        chỉ đến bây gi�? mới được đánh giá đúng, nhất là
     năm 1990 đến 2008, diện tích trồng lúa chỉ tăng      trong bối cảnh của sông Mê-kông. �?i�?u này có ý
     khoảng 20% nhưng sản lượng toàn quốc tăng            nghĩa rất quan tr�?ng trong tương lai, khi ti�?m
     gần gấp đôi, đạt gần 38 triệu tấn.71 (Xem thêm       năng thủy điện ở Việt Nam được phát triển ở mức
     Hộp 3.1)                                             độ cao.

     Hộp 3.1. �?ánh bắt thủy sản nội địa và nuôi trồng thủy sản
      Theo số liệu thống kê chính thức, các bãi đánh bắt khai thác thủy sản nội địa ước tính khai thác được
      khoảng 200.000 tấn – nhưng hầu như chắc chắn đây là một ước tính kém xa thực tế. Ngh�? cá nội địa,
      nhất là trên các đồng bằng lũ và vùng canh tác lúa ở đồng bằng sông Cửu Long và đồng bằng sông
      Hồng, là một nguồn quan tr�?ng cung cấp các sản phẩm thủy sản, đem lại dinh dưỡng và thu nhập th�?i
      vụ cho ngư�?i dân nông thôn. Mặc dù thiếu dữ liệu thống kê, nhưng một số nghiên cứu cho thấy, ngh�?
      cá nội địa có ý nghĩa quan tr�?ng lớn đối với ngư�?i nghèo ở nhi�?u vùng của Việt Nam, không chỉ đối với
      các ngư dân chuyên nghiệp mà còn đối với những gia đình lựa ch�?n việc đánh bắt cá là một phần trong
      các chiến lược mở rộng sinh kế. Theo đó, một nghiên cứu của Viện Sinh h�?c Nhiệt đới TP. Hồ Chí Minh
      đã ghi nhận sản lượng khai thác hàng năm vào năm 2001 là 430 kg/ha trên diện tích 45.000 ha ở hai tỉnh
      Cần Thơ và Kiên Giang thuộc đồng bằng sông Cửu Long. Xét đến thực tế hàng năm đồng bằng sông Cửu
      Long bị ngập khoảng 1 triệu ha vào mùa mưa, có thể thấy chỉ riêng lượng đánh bắt khai thác thủy sản
      ở vùng ngập lũ của đồng bằng sông Cửu Long đã vượt xa ước tính hiện tại v�? sản lượng khai thác thủy
      sản nội địa của toàn quốc. Căn cứ vào các ước tính v�? tiêu thụ thuỷ sản, Ủy hội Sông Mê-kông (MRC) đã
      ước tính sản lượng khai thác thủy sản nội địa ở các vùng đồng bằng châu thổ của Việt Nam có thể lên
      đến 300.000 – 900.000 tấn/năm.73




      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
58    CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
�?ánh bắt thủy sản nội địa đang bị đe d�?a bởi ô nhiễm, bắt nguồn từ việc sử dụng các hóa chất trong
nông nghiệp và các dự án kiểm soát lũ làm mất môi trư�?ng sinh sản và sinh trưởng của các loài cá tại
địa phương và di trú cũng như các loài thủy sinh khác. Những mối đe d�?a này đặc biệt nghiêm tr�?ng
đối với các hộ nghèo có sinh kế phụ thuộc vào hoạt động đánh bắt thủy sản. �?ể đảm bảo tính b�?n vững
của ngành đánh bắt khai thác thủy sản nội địa, cần có những biện pháp như tiếp tục đánh giá tầm
quan tr�?ng của ngành đối với n�?n kinh tế quốc dân, với nông dân địa phương và ngư dân nghèo, và
cân bằng với các nhu cầu khác, chẳng hạn như phòng chống lũ cho nông nghiệp; xác định các biện
pháp quản lý thích hợp như sử dụng ngư cụ phù hợp và quy định mùa cấm đánh bắt tại một số nơi;
xây dựng các chuôm cá để bảo vệ môi trư�?ng sinh sản và sinh trưởng chính cho cá, đồng th�?i duy trì
hoặc tăng năng suất khai thác nhưng vẫn đảm bảo bảo tồn đa dạng sinh h�?c.
Nuôi trồng thủy sản đã phát triển mạnh trong những năm gần đây, với mức tăng trưởng bình quân
hàng năm đạt hơn 12% kể từ năm 1990 đến nay.74 Diện tích nuôi trồng thủy sản các loại đã đạt gần 1
triệu ha, với tổng sản lượng trên 1 triệu tấn – chiếm hơn 1/3 tổng sản lượng của ngành thủy sản. Các
sản phẩm nuôi trồng thủy sản chủ yếu là sản phẩm nước ng�?t, đặc biệt là cá da trơn nuôi trên sông,
nhưng chính nuôi trồng thủy sản nước mặn và nước lợ mới đem lại giá trị xuất khẩu chủ yếu (và phần
lớn nguồn thu này xuất phát từ khu vực đồng bằng sông Cửu Long). Các hộ sản xuất nh�? chiếm đa số
trong ngành nuôi trồng thủy sản, với diện tích ao nuôi chưa đến 0,1 ha mỗi hộ. Sử dụng nước và ô
nhiễm nước do các hoạt động nuôi trồng thủy sản và chế biến thủy sản có thể là nguyên nhân gây ra
sự suy thoái nghiêm tr�?ng cho nguồn nước.75
Nuôi trồng thủy sản chiếm hơn 40% tổng sản lượng ngành thủy sản. Tiểu ngành thủy sản nước ng�?t
vẫn đóng vai trò chi phối và chiếm khoảng 65- 70% tổng sản lượng toàn ngành. Sản lượng cá da trơn
đã vượt quá 1,2 triệu tấn trong năm 2009, trong đó xuất khẩu 600.000 tấn trị giá 1,4 tỷ đô-la.76 Nuôi
trồng thủy sản nước lợ (chủ yếu là tôm) đạt sản lượng khoảng 220.000 tấn và hơn 40% tổng giá trị sản
lượng. Phần còn lại là nuôi cua và một vài loài cá biển cùng động vật thân m�?m khác.
Các mối lo ngại v�? môi trư�?ng liên quan đến phát triển nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam gồm có:
     Ô nhiễm nước cục bộ do nồng độ các chất trong nguồn nước ng�?t và các trại nuôi cá lồng trên
     biển và chưa chú ý đến sức tải của dòng chảy
     Cần phải chú ý nhi�?u hơn đến các nguy cơ mắc bệnh và tác động đến đa dạng sinh h�?c thủy
     sinh khi nhập các loài ngoại lai mới cho ngành thủy sản
     Tình trạng mất nhi�?u vùng rừng ngập mặn và đất ngập nước do chuyển đổi các vùng ven biển
     và cửa sông thành trại nuôi tôm
     Các ổ dịch ở các loài thủy sản, ô nhiễm nước và xâm nhập mặn do các yếu kém trong quy hoạch
     và quản lý nuôi tôm ở các vùng đất cát và đất nông nghiệp
     Xu hướng tăng đáng kể tỷ lệ cá tạp sử dụng trong nuôi trồng thủy sản nước ng�?t và ở biển;
     những tương tác môi trư�?ng như vậy cần được xem xét thận tr�?ng khi thúc đẩy nuôi trồng thủy
     sản ở Việt Nam và cần được giải quyết thông qua cải tiến quy hoạch môi trư�?ng và các thông lệ
     quản lý cũng như tăng cư�?ng năng lực quản lý.
Nuôi trồng thuỷ sản có ý nghĩa thiết yếu trong việc đáp ứng nhu cầu v�? sản phẩm thuỷ sản trong tương
lai. Song song với việc mở rộng nuôi trồng thủy sản để tạo nguồn cung cho các thị trư�?ng trong nước
và xuất khẩu, cần phải quan tâm đến các vấn đ�? như sự hạn chế của năng lực trong nước nhằm thúc
đẩy và hướng dẫn phát triển nuôi trồng thủy sản b�?n vững trong môi trư�?ng nước ng�?t, nước lợ và
nước biển. Các mối quan tâm chính gồm có chất lượng và nguồn cung cấp giống và thức ăn, kiểm soát
dịch bệnh, và quản lý các tác động môi trư�?ng trong đó bao gồm cả sự hiểu biết v�? sức tải của biển và
vùng nước nội địa, các dịch vụ khuyến nông, các kênh tiếp thị và hệ thống kiểm soát chất lượng. Cần
nhấn mạnh hơn nữa đến việc sử dụng nuôi trồng thủy sản để giảm nghèo. Chất lượng của sản phẩm




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                               59
      từ trước đến nay vẫn là mối lo ngại ở một số thị trư�?ng xuất khẩu và các vụ kiện chống bán phá giá đã
      cho thấy tính dễ bị tổn thương của ngành do các yếu tố bên ngoài liên quan đến thương mại quốc tế.
      Biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng đến nuôi trồng thủy sản, nhưng mỗi tiểu ngành chính sẽ bị ảnh hưởng
      theo một cách khác nhau. Một phân tích chi phí – lợi ích cho giai đoạn 2010-2050 cho thấy, kể cả trong
      trư�?ng hợp không có biến đổi khí hậu thì tiểu ngành nuôi cá da trơn vẫn sẽ gặp nhi�?u khó khăn. Những
      khó khăn đó có thể sẽ nghiêm tr�?ng hơn nhi�?u do biến đổi khí hậu. Trái lại, nuôi tôm có khả năng thu
      lợi nhuận cao trong một vài thập kỷ nữa, kể cả khi có ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.
      Nguồn: Bộ Thủy sản và Ngân hàng Thế giới, năm 2005, trang Web của FAO, Nguyễn Văn Tr�?ng 2008, và
      Trung tâm Ngh�? cá Thế giới 2010



     Xét một cách tương đối thì các ngành công            Bối cảnh thể chế, pháp lý và
     nghiệp không sử dụng nhi�?u nước. Nhưng nước
     thải từ ngành công nghiệp đang phát triển bùng       chính sách
     nổ và từ các làng ngh�? thủ công là nguyên nhân       Việc thành lập Bộ TN&MT vào năm 2002 đã giúp
     gây ô nhiễm nghiêm tr�?ng. Gần 70% các khu            tách bạch chức năng quản lý nhà nước thống
     công nghiệp được xây dựng xung quanh Hà Nội          nhất với chức năng khai thác và sử dụng tài
     và TP Hồ Chí Minh, và nhi�?u cơ sở công nghiệp là     nguyên nước cho các mục đích kinh tế. Tuy
     các cơ sở quốc doanh. Việc cải thiện môi trư�?ng      nhiên, Bộ TN&MT vẫn đang hoạt động theo
     tiến triển chậm và chỉ có một số ít cơ sở công       hướng đảm nhiệm chức năng giám sát này. Một
     nghiệp có hệ thống xử lý nước thải hiệu quả.77       mặt, có thể phải tăng cư�?ng hơn nữa sự hỗ trợ từ
     Chưa đến một nửa các cơ sở công nghiệp có hệ         phía quốc tế, mặt khác, vai trò của các cơ quan
     thống xử lý nước thải tập trung. Các làng ngh�?       trong ngành nước cần được xác định rõ hơn
     cũng chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc, nhất là     nhằm tránh trùng lặp và tăng cư�?ng phối hợp
     ở khu vực xung quanh Hà Nội.78 Có hơn 40.000         hiệu quả hơn nữa. Các cấp bậc của hệ thống luật
     xưởng sản xuất tại các làng ngh�?, trong đó           pháp đi�?u tiết các bên tham gia là nhà nước và
     khoảng 80% là xưởng sản xuất của các hộ kinh         tư nhân cũng không rõ ràng, thiếu nhất quán
     doanh nh�?. Hầu hết các hộ này sản xuất ngay tại      hoặc chưa hoàn chỉnh.81 Giữa các ngành còn
     nhà, và nước thải được xả thẳng ra môi trư�?ng        thiếu nỗ lực quy hoạch hoặc phối hợp, dẫn đến
     xung quanh.79                                        những tác động không mong muốn, không được
                                                          cấp vốn và không thể giảm thiểu.
     Những vấn đ�? quan tr�?ng
                                                          Khu vực tư nhân tham gia ngày càng nhi�?u hơn
     trong quản lý tài nguyên                             và trong một số tiểu ngành, chính phủ đang dần
     nước                                                 dần chuyển đổi chức năng từ ngư�?i vận hành
                                                          sang ngư�?i đi�?u tiết quản lý. Nhưng khung đi�?u
     Trong những thập kỷ vừa qua, Việt Nam đã đạt         tiết cần được củng cố mạnh mẽ để tạo thuận lợi
     được những thành tựu quan tr�?ng trong việc           cho quá trình chuyển đổi này đạt hiệu quả. Một
     khai thác tài nguyên nước và ngăn ngừa những         số doanh nghiệp nhà nước tham gia các hoạt
     tổn hại do nước gây ra. Tuy nhiên, trong một th�?i    động sản xuất thương mại t�? ra là ngư�?i vận
     gian dài, ý nghĩa và tầm quan tr�?ng của nước đối     hành thiếu hiệu quả với kết quả hoạt động môi
     với cuộc sống, sức kh�?e của con ngư�?i và môi         trư�?ng yếu kém.82
     trư�?ng chưa được nhận thức đầy đủ.80 Trong
     phần này sẽ nêu lên một số vấn đ�? là hậu quả của     Một vấn đ�? thể chế quan tr�?ng khác, đó là các
     tình trạng thiếu nhận thức đó.                       cấp chính quy�?n địa phương có năng lực để thực
                                                          hiện hiệu quả những vai trò mà h�? được phân




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
60     CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
cấp trong công tác quản lý tài nguyên nước và        An ninh nguồn nước
cung cấp các dịch vụ thiết yếu hay không, và Việt
Nam đã có những công cụ hiệu quả để đảm bảo          Việt Nam đang phải đối mặt với một tương lai hết
trách nhiệm giải trình của các cấp trong quá trình   sức bấp bênh v�? nguồn nước, vì nguồn nước ở
này chưa.83 Trách nhiệm giải trình trong thực hiện   Việt Nam phụ thuộc nhi�?u vào các con sông quốc
các chức năng nói trên có ý nghĩa quan tr�?ng, vì     tế, và tình trạng thiếu nước và tranh chấp nước
bản thân các vai trò của chính quy�?n địa phương      vào mùa khô đã xảy ra ở nhi�?u nơi. Biến đổi khí
vốn đã có khả năng mâu thuẫn với nhau: một           hậu sẽ khiến tình trạng này càng nghiêm tr�?ng
mặt, chính quy�?n địa phương có vai trò thúc đẩy      hơn. Tình hình sử dụng nước hiện tại cũng thiếu
và kích thích sự phát triển, mặt khác h�? lại có      tính b�?n vững. Báo cáo �?ánh giá Ngành Nước
trách nhiệm bảo vệ môi trư�?ng và tài nguyên          cho thấy, với các đi�?u kiện dân số và mức độ phát
thiên nhiên.                                         triển kinh tế hiện tại, vào mùa khô, đã có 6 lưu
                                                     vực sông ở Việt Nam được xếp vào nhóm“chịu áp
Trong quản lý tài nguyên thiên nhiên, Việt Nam       lực trung bình�?, và 4 lưu vực khác được xếp vào
vẫn chưa xây dựng và thực hiện được một cách         nhóm“chịu áp lực cao�?. Lưu vực sông �?ồng Nai là
hiệu quả các cách tiếp cận dựa trên tính b�?n         một mối lo đặc biệt, vì vùng lưu vực này đóng
vững. Ủy ban Khoa h�?c, Công nghệ và Môi              góp khoảng 1/3 GDP toàn quốc. Tổng dung tích
trư�?ng của Quốc hội84 cho rằng, hiện tại Việt Nam    có ích của các hồ chứa vào khoảng 37 tỷ m3, chưa
đã có đầy đủ khung pháp lý hiện tại để tiến hành     bằng 5% lượng nước mặt bình quân hàng năm,
các biện pháp giải quyết tình trạng ô nhiễm và       và chỉ riêng hai lưu vực sông lớn đã chiếm tới 2/3
suy thoái tài nguyên. Tuy nhiên, những nỗ lực để     dung tích nói trên.
phát triển và thực thi khung đi�?u tiết quản lý vẫn
chưa phù hợp.                                        Tình trạng thiếu các quy�?n chính thức đối với tài
                                                     nguyên nước cũng là một vấn đ�? gây lo ngại. Mặc
Cụ thể, Việt Nam còn nhi�?u khó khăn khi lồng         dù Luật Tài nguyên nước đã tạo ra một khung
ghép quản lý tài nguyên thiên nhiên trong phạm       pháp lý cho vấn đ�? này, nhưng chưa có quy định
vi các lưu vực sông và vùng ven biển, và khi giải    v�? giới hạn lượng nước được khai thác, và các
quyết mối quan hệ giữa các vùng này. Việt Nam        quy�?n đối với nước chưa được xác định. Những
đã triển khai một số biện pháp để quản lý lưu vực    bên mới tham gia hoạt động khai thác nước tiếp
sông cũng như quản lý ven biển tổng hợp (ICZM),      tục làm suy giảm nguồn cung nước. Nhi�?u tổ
nhưng hiện tại, không có chương trình lớn nào        chức cũng cho rằng, hoạt động phát triển nguồn
do chính phủ đi�?u hành được thực hiện trong          nước của h�? là nhằm đem lại các quy�?n tự do đối
những lĩnh vực này. Chưa có quy trình để đi�?u        với nước. Hiện nay, hệ thống các quy�?n đối với
hòa những điểm khác biệt lớn giữa các vùng khi       nước mới chỉ gồm các quy�?n được cảm nhận,
xác định các đi�?u kiện “tự nhiên�? và “chấp nhận      thay vì được quy định rõ, và hệ thống này sử
được�? cho môi trư�?ng và tài nguyên thiên nhiên.      dụng chung các nguyên tắc do bên mạnh nhất
Vấn đ�? này cũng liên quan đến phương diện            chi phối.
quốc tế, đặc biệt là ở vùng đồng bằng châu thổ
sông Cửu Long, nơi mà một lượng bùn cát lớn          Các dịch vụ cấp nước và vệ
trong dòng chảy của sông (có vai trò bồi đắp và
phục hồi đồng bằng châu thổ) đang bị đe d�?a
                                                     sinh b�?n vững
bởi ý định xây dựng các con đập mới trên dòng        Mặc dù đã có nhi�?u thành công to lớn nhưng xét
chính.85 Một vấn đ�? thể chế khác là tình trạng       đến áp lực từ quá trình đô thị hóa và công nghiệp
thiếu thông tin, số liệu chính xác và đáng tin cậy   hóa, thì không có gì đáng ngạc nhiên là Việt Nam
v�? tài nguyên nước để hỗ trợ quá trình ra quyết      đang phải gắng hết sức để đảm bảo đi�?u kiện cấp
định, đây là yếu tố chính ngăn trở hiệu quả trong    nước và vệ sinh cho dân chúng. Khu vực nhà nước
công tác quản lý nước.86                             vẫn đóng vai trò chi phối, dẫn đến tình trạng




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                 CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                                61
     chồng chéo trong vai trò và trách nhiệm, và không    hành và bảo dưỡng hệ thống. Nếu không thì sẽ
     chú tr�?ng đến cung cấp dịch vụ. Các tiêu chuẩn       phải tiến hành các can thiệp sửa chữa khôi phục
     thiết kế thiếu phù hợp, dẫn đến chi phí cơ bản cao   cần thiết. Các công trình thủy lợi quy mô lớn do
     và tạo ra tác động bất lợi đến cơ cấu phí dịch vụ,   trung ương quản lý không được thiết kế để cung
     khả năng chi trả và khả năng chấp nhận dịch vụ.      cấp dịch vụ nước đáng tin cậy, linh hoạt và công
     Vệ sinh vẫn bị coi như một hàng hóa tư nhân, do      bằng vào m�?i th�?i gian trong năm, trong khi đây
     đó cần được hỗ trợ để huy động, và qua đó, tối đa    là đi�?u kiện cần thiết để áp dụng các phương
     hóa các lợi ích từ nguồn cung cấp nước mới. �?i�?u     pháp canh tác hiện tại.90
     kiện vệ sinh kém gây ra những nguy hiểm cho con
     ngư�?i và những tổn thất kinh tế đáng kể, ước tính    Cung cấp tài chính và Cơ sở
     vào khoảng 1,8% GDP.87 Tổng nhu cầu đầu tư có
     thể lên đến nhi�?u tỷ USD.88                          vật chất
                                                          Cho đến nay, ngành nước ở Việt Nam tồn tại được
     Tiêu thoát nước đô thị cũng là một vấn đ�? quan       là nh�? trợ cấp và vốn hỗ trợ phát triển chính thức
     tr�?ng và đang có xu hướng xấu đi do sự mở rộng       ODA, nhưng đi�?u này không thể b�?n vững v�? lâu
     nhanh chóng của các thành phố lớn và thị xã thị      dài. Chính sách định giá nước thiếu hiệu quả và
     trấn. Một trong những thách thức lớn nhất trong      không công bằng, dẫn đến thiếu nguồn lực tài
     quản lý nước ở TP Hồ Chí Minh, đó là giải quyết      chính cần thiết để duy tu bảo dưỡng/thay thế cơ
     hai yêu cầu ngày càng cấp thiết – bảo vệ các         sở hạ tầng. Các tiểu ngành đòi h�?i vốn đầu tư cơ
     vùng đất thấp kh�?i úng ngập do mưa bão và            bản rất lớn. Nhưng những cơ quan, tổ chức được
     tri�?u cư�?ng, và đảm bảo tiêu thoát nước mưa và       thành lập để cung cấp dịch vụ nước còn lâu mới
     nước thải bị ô nhiễm. Ở Hà Nội, mưa lớn thư�?ng       có khả năng tự hạch toán, chủ yếu là do các quyết
     làm tê liệt những khu vực quan tr�?ng của thành       định b�? thu phí dịch vụ, đặc biệt là ở cấp chính
     phố. Kế hoạch mở rộng đô thị nhanh chóng chưa        quy�?n địa phương. Việc xóa b�? thủy lợi phí gây
     đến tính đến những yêu cầu v�? tiêu thoát nước.       nên những ảnh hưởng nghiêm tr�?ng, xét đến tình
                                                          trạng khan hiếm nước trong khi tưới tiêu nông
     Các dịch vụ nông nghiệp và                           nghiệp sử dụng tới 80% tài nguyên nước. Các đối
                                                          tác phát triển quốc tế tham gia chương trình Tín
     thủy lợi b�?n vững                                    dụng Hỗ trợ Giảm nghèo coi đây là vấn đ�? đủ
     Nông nghiệp có tưới đóng vai trò mấu chốt trong      nghiêm tr�?ng để triển khai hành động nhanh
     xóa đói giảm nghèo, cung cấp an ninh lương           nhằm cung cấp hướng dẫn kỹ thuật tăng cư�?ng
     thực và thúc đẩy tăng trưởng nông thôn. Nhưng        hiệu quả sử dụng nước trong tưới tiêu.
     sự gia tăng dân số nhanh chóng, cùng với đi�?u
     kiện kinh tế được cải thiện, sẽ đòi h�?i phải có      Ô nhiễm và Suy thoái
     nhi�?u lương thực hơn, và lương thực phải đa
     dạng hơn. �?i�?u này đòi h�?i đất canh tác có tưới      �?ô thị hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng –
     phải được quản lý tốt hơn và b�?n vững hơn, vì        cùng với nước thải công nghiệp, sinh hoạt và bệnh
     nhi�?u vùng mới phát triển bị kìm hãm bởi tình        viện không được xử lý, tiêu thoát nước đô thị yếu
     trạng thiếu đất và thiếu nước. Năng suất nông        kém, sự mở rộng của ngành du lịch, và sử dụng
     nghiệp vẫn còn thấp, cơ sở hạ tầng cũ kỹ và          song hồ, ao ngòi làm nơi đổ chất thải rắn – đã ảnh
     xuống cấp, và hệ thống hoàn toàn trông ch�? vào       hưởng nghiêm tr�?ng đến chất lượng nước. Một
     ngân sách nhà nước và hỗ trợ phát triển nước         lượng lớn nước thải không được xử lý là nước thải
     ngoài để duy trì hoạt động. Với việc xóa b�? thủy     được xả thải bất hợp pháp.91 Các thiệt hại kinh tế,
     lợi phí từ năm 2008,89 các hệ thống có khả năng      chủ yếu do các tác động đến sức kh�?e và chi phí
     tiếp tục xuống cấp. Vì vậy, cần phải theo dõi việc   để bảo vệ con ngư�?i kh�?i tình trạng ô nhiễm
     thực hiện chính sách thu phí mới để đảm bảo          nguồn nước, ước tính lên đến hàng trăm triệu đô-
     phân bổ ngân sách phù hợp cho mục đích vận           la mỗi năm.92




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
62     CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
Hộp 3.2. Vụ việc gây ô nhiễm nước của doanh nghiệp Vedan
 Vedan Việt Nam là một doanh nghiệp sản xuất bột ng�?t. Các đi�?u tra vào tháng 9/2008 cho thấy, Vedan
 đã xả nước thải bất hợp pháp xuống sông Thị Vải, với khối lượng nước thải chưa qua xử lý hơn 100
 triệu lít mỗi tháng kể từ năm 1994; hậu quả là tôm cá trong các ao nuôi bị chết hàng loạt và đất đai canh
 tác bị hủy hoại. Bộ TN&MT đã tạm dừng cấp phép xả nước thải cho nhà máy Vedan và phạt doanh
 nghiệp này 15.000 USD. Bộ cũng yêu cầu doanh nghiệp này phải nộp 7 triệu USD là số ti�?n phí môi
 trư�?ng chưa nộp. Doanh nghiệp đã nộp phạt và đóng phí môi trư�?ng. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng
 nhận bồi thư�?ng toàn bộ các thiệt hại của ngư�?i dân ở TP Hồ Chí Minh, tỉnh �?ồng Nai, và Bà Rịa Vũng
 Tàu. Vụ kiện doanh nghiệp Vedan vẫn đang tiếp tục.
 Nguồn: Bộ TN&MT


Ủy ban Khoa h�?c, Công nghệ và Môi trư�?ng thuộc         đồng dân cư trong cả nước.
Quốc hội đã báo cáo v�? những vấn đ�? khó khăn
trong cơ cấu thể chế và đi�?u tiết quản lý, thiếu       Biến đổi khí hậu
nguồn lực, quy hoạch các khu đô thị và công
nghiệp chưa phù hợp, thiếu vốn cho cơ sở hạ tầng,      Biến đổi khí hậu sẽ đem đến nhi�?u mô hình
và thiếu đầu tư cho các công trình xử lý chất thải     lượng mưa khác nhau và làm cho mực nước biển
độc hại. Ngoài ra, cộng đồng bắt đầu lo ngại nhi�?u     dâng.94 Tổng lượng mưa hàng năm dự kiến sẽ
hơn v�? vấn đ�? ô nhiễm, có lẽ là từ sau vụ việc gây     tăng ở khắp m�?i nơi – có thể tăng 10% trong
xôn xao dư luận của doanh nghiệp Vedan gây ô           vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng vào năm
nhiễm nghiêm tr�?ng và bất hợp pháp trên sông           2050. Trái lại, trong các tháng mùa khô, nhất là ở
Thị Vải.93 (Xem Hộp 3.2.)                              các vùng phía nam (bao gồm cả đồng bằng sông
                                                       Cửu Long), lượng mưa bình quân dự kiến sẽ
                                                       giảm, có thể giảm tới 20%. Mực nước biển dâng
Thiên tai                                              sẽ có ảnh hưởng lớn đến đồng bằng sông Cửu
Gần 60% tổng diện tích đất và hơn 70% dân số           Long và TP Hồ Chí Minh, nhi�?u vùng ở đồng bằng
Việt Nam thư�?ng xuyên bị đe d�?a bởi bão lụt, các       sông Hồng, và một dải đồng bằng ven biển lớn,
thiên tai này thư�?ng dễ xảy ra ở những nơi lưu         bao gồm các cửa sông nh�?. Theo nhi�?u nguồn
vực sông và vùng ven biển giao cắt nhau. Trong         khác nhau, mực nước biển dâng trung bình vào
20 năm qua, thiên tai đã khiến cho hơn 13.000          năm 2100 có thể vào khoảng 18 – 70 cm, và có
ngư�?i thiệt mạng và gây tổn thất bình quân hàng        thể lên đến 100 cm hoặc hơn nếu xem xét các tác
năm tương đương 1% GDP. Ngoài ra, ngày càng            động theo kịch bản phát thải cao và tình trạng
có nhi�?u lo ngại v�? tác động của biến đổi khí hậu      tan băng của các núi băng. Nếu không có biện
đối với tần suất và cư�?ng độ của các nguy cơ khí       pháp thích ứng thì khi mực nước biển dâng 1 m,
hậu. Tăng cư�?ng quản lý thiên tai là một ưu tiên       hơn 9% tổng diện tích đất b�? mặt sẽ bị ngập và
của chính phủ Việt Nam. Tháng 11/2007, chính           tỷ lệ dân số bị ảnh hưởng sẽ lớn hơn con số đó
phủ đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia v�? Phòng          rất nhi�?u.
chống, Ứng phó và Giảm thiểu Thiên tai đến năm
2020, với một cơ cấu cân đối các biện pháp công        Chương trình cải cách
trình và phi công trình. Các biện pháp phi công
trình, ví dụ như quản lý thiên tai dựa vào cộng        Việt Nam đã triển khai một số biện pháp chính
đồng, đã được triển khai ở Việt Nam từ đầu năm         nhằm quản lý tài nguyên nước hiệu quả hơn, bao
2000 và sẽ càng ngày càng trở nên quan tr�?ng           gồm củng cố Luật Bảo vệ Môi trư�?ng, ban hành
hơn. Chính phủ đã phê chuẩn một chương trình           Luật �?ê đi�?u, Chiến lược Tài nguyên nước Quốc
quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng             gia, Chiến lược Quốc gia v�? Quản lý Thiên tai,
(CBDRM), với dự kiến hỗ trợ hơn một nửa số cộng        Chương trình Mục tiêu quốc gia v�? Cấp nước và




                                           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                   CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                                 63
     Vệ sinh nông thôn, và Chương trình Mục tiêu        chắn hơn. �?i�?u này sẽ tạo đi�?u kiện cho chính
     quốc gia v�? Ứng phó với Biến đổi khí hậu.95        phủ ban hành quy định v�? các quy�?n đối với
                                                        nước, đồng th�?i bảo vệ các giá trị cộng đồng của
     Các biện pháp quan tr�?ng khác cũng đang được       tài nguyên nước bằng cách cung cấp một công
     xây dựng. Trước hết, Bộ TN&MT đang hoàn thiện      cụ để quản lý các hoạt động có khả năng gây tổn
     một Chương trình Mục tiêu Quốc gia nhằm Cải        hại của những đối tượng sử dụng nước. Hệ thống
     thiện Hiệu quả Bảo vệ, Quản lý và Sử dụng Tài      cấp phép hiệu quả cũng là một đi�?u kiện cần có
     nguyên nước đa mục đích (g�?i tắt là dự thảo        trước khi thiết lập một hệ thống trao đổi các
     Chương trình Mục tiêu Quốc gia v�? Nước), dựa       quy�?n đối với nước, mặc dù có thể phải mất nhi�?u
     trên các hoạt động chính liên quan đến quản lý     năm nữa Việt Nam mới sẵn sàng để phát triển
     tài nguyên nước tổng hợp theo kiến nghị của Báo    khung các quy�?n đối với nước đến mức độ đó.
     cáo �?ánh giá Ngành Nước. Tổng chi phí cho
     Chương trình kéo dài hơn 10 năm này dự kiến        Quy hoạch sử dụng và phát triển tài nguyên nước
     vào khoảng 10 nghìn tỷ đồng (xấp xỉ 500 triệu      b�?n vững là một khía cạnh quan tr�?ng trong việc
     USD). Gần 60% chi phí này sẽ dành để thiết lập     xác định các quy�?n đối với nước, và bảo vệ các
     một hệ thống theo dõi giám sát tài nguyên nước.    giá trị cộng đồng. Cách tốt nhất để giải quyết các
     Việc phê duyệt Chương trình Mục tiêu Quốc gia      mâu thuẫn hoặc lợi ích cạnh tranh với nhau liên
     này, cũng như sự hỗ trợ và thực hiện chương        quan đến đi�?u kiện tiếp cận nguồn nước, đó là
     trình của chính phủ với sự trợ giúp của các đối    giải quyết ở phạm vi lưu vực sông. Quy hoạch lưu
     tác phát triển quốc tế, sẽ có ý nghĩa cốt yếu để   vực sông có thể là một biện pháp tổng hợp rất
     Việt Nam nắm được những yếu tố quản lý tài         hiệu quả để quản lý nước. Thông qua đó, có thể
     nguyên nước tổng hợp thích hợp với các đi�?u        phá vỡ sự phân chia ranh giới hành chính giữa
     kiện địa phương. Thứ hai, Bộ TN&MT đang rà soát    các cấp chính quy�?n và giữa các ngành. Quy
     sửa đổi Luật Tài nguyên Nước. Dự kiến văn bản      hoạch lưu vực sông đem lại cơ hội tham gia cho
     luật sửa đổi sẽ được trình lên cho Quốc hội phê    các cộng đồng; và có thể cung cấp một khung
     duyệt vào năm 2011. Dưới đây là các biện pháp      tổng hợp để quy hoạch phát triển kinh tế xã hội
     cải cách nhằm củng cố những quy định nói trên.     phụ thuộc vào tài nguyên nước cũng như lập kế
                                                        hoạch cho các can thiệp giảm nghèo, trong bối
     Sử dụng nước hiệu quả                              cảnh sử dụng tài nguyên nước b�?n vững. �?i�?u
                                                        này cũng đúng với tài nguyên nước ngầm.
     Quy định rõ ràng, không mập m�? v�? các quy�?n
     đối với nước96 sẽ góp phần đem lại sự hiệu quả     Nhi�?u biện pháp giải quyết tình trạng khan hiếm
     trong sử dụng tài nguyên nước. Trong dự thảo       nước đã được đưa vào dự thảo Chương trình Mục
     Luật Tài nguyên Nước sửa đổi, các quy�?n đối với    tiêu Quốc gia v�? Nước:
     nước và khung chia sẻ tài nguyên nước được tăng
     cư�?ng đáng kể. Luật này cần được áp dụng và             Hoàn thiện các hệ thống pháp lý và chính
     thực thi để tất cả m�?i đối tượng sử dụng nước           sách, các tiêu chuẩn và định mức, và các
     được hoạt động trong một khuôn khổ thống                công cụ kinh tế để quản lý tài nguyên nước
     nhất. Việc xác lập quy�?n – bao gồm giới hạn áp          phù hợp với n�?n kinh tế thị trư�?ng theo
     dụng, đối tượng áp dụng, mối quan hệ với các            định hướng xã hội chủ nghĩa
     quy�?n khác, và những thay đổi có thể xảy ra – có        Hoàn thành các kịch bản tài nguyên nước
     ý nghĩa rất quan tr�?ng với việc lập kế hoạch và         cho 13 lưu vực sông quốc tế và lưu vực ưu
     đảm bảo an toàn trong kinh doanh ở những nước           tiên, dựa theo các đi�?u kiện mùa khô/mùa
     công nghiệp. Hệ thống cấp phép là một trong             mưa và biến đổi khí hậu, và các kịch bản sử
     những công cụ quan tr�?ng nhất để thực thi               dụng nước trên thượng nguồn (kể cả phát
     khung các quy�?n đối với nước, và trong Luật sửa         triển thủy điện), và triển khai thực hiện các
     đổi đang xây dựng một hệ thống cấp phép chắc            kế hoạch thích ứng và ứng phó




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
64     CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
      Ký kết các th�?a thuận song phương và đa           trấn do các huyện quản lý, vì đây là những
      phương v�? hợp tác và trao đổi số liệu và          điểm đến thay thế cho những ngư�?i di cư từ
      thông tin v�? tài nguyên nước, bảo vệ tài          nông thôn ra thành thị nhưng đồng th�?i cũng
      nguyên nước, duy trì các dòng chảy môi            là những nơi thiếu nguồn lực tài chính và năng
      trư�?ng, và các cơ chế nhằm giải quyết tranh       lực. Ngoài ra, cần có một chương trình để tăng
      chấp trong sử dụng nước và mâu thuẫn liên         cư�?ng các thông lệ kinh doanh và cơ sở tài
      quan đến các con sông quốc tế                     chính của các công ty cấp nước. Tr�?ng tâm của
                                                        chương trình là mức phí cao hơn nhưng thực
      Hài hòa và đi�?u tiết các nguồn nước để sử
                                                        tế và phù hợp với khả năng chi trả của ngư�?i
      dụng nước hiệu quả và phát triển các mô
                                                        sử dụng. Khi hệ số tín nhiệm tín dụng của
      hình tiết kiệm nước; hoàn thành các kế
                                                        ngành được cải thiện, khả năng tiếp cận các
      hoạch phân bổ nước cho các lưu vực sông
                                                        nguồn tài chính dài hạn trong nước sẽ trở nên
      ưu tiên và đảm bảo duy trì các dòng chảy
                                                        quan tr�?ng. Cần dự kiến một lộ trình tiến triển
      môi trư�?ng trên sông; vận hành các hồ
                                                        theo giai đoạn trong 10 năm tới, từ chỗ lệ
      chứa lớn và vừa để đảm bảo sử dụng đa
                                                        thuộc vào vốn hỗ trợ phát triển như hiện nay
      mục đích và hiệu quả tài nguyên nước.
                                                        chuyển sang sử dụng các nguồn tài chính hỗn
Việt Nam cần có một quy hoạch phát triển                hợp, và cuối cùng là xây dựng ngành nước dựa
chiến lược cho cấp nước đô thị, trong đó xác            trên các thị trư�?ng vốn trong nước. Do đó, việc
định rõ các ưu tiên giảm tỷ lệ nước không               soạn thảo một kế hoạch cung cấp tài chính đô
doanh thu (nước thất thoát) và cung cấp cơ sở           thị cũng rất quan tr�?ng. (Xem thêm Hộp 3.3.)
hạ tầng mới. Cần ưu tiên nhi�?u hơn cho các thị

Hộp 3.3. Cải thiện các dịch vụ nước đô thị: Nghiên cứu trư�?ng hợp cụ
thể ở Phi-líp-pin
 Năm 1997, để ứng phó với tình trạng khủng hoảng, chính phủ Phi-líp-pin đã tư nhân hóa một công ty
 cấp thoát nước của nhà nước ở Manila. Công ty Nước Manila được nhượng quy�?n trong 25 năm. Kể từ
 đó đến nay, công ty đã tăng gần gấp đôi diện bao phủ dịch vụ với số lượng khách hàng tăng lên 600.000
 hộ và đã đạt được những cải tiến đáng kể v�? chất lượng nước cũng như nguồn nước. Tỷ lệ thất thoát
 nước giảm từ 63 xuống 35%. Ngoài ra, công ty vẫn duy trì được lợi nhuận tài chính song song với những
 kết quả nói trên.
 Nguồn: Ngân hàng Thế giới 2010b

Vẫn còn dư địa đáng kể để tăng sản lượng lương          dựng một kế hoạch cải cách và cung cấp tài chính
thực, cải thiện sinh kế và giảm nghèo tại những         dài hạn cho tưới tiêu là việc hết sức cần thiết và
vùng hiện đã có nước tưới.97 Hiện tại, chỉ có rất ít,   phải được xem như bước đầu tiên để tạo ra một
thậm chí hoàn toàn không có, cơ chế khuyến              n�?n tảng vững chắc và lâu dài cho ngành. Chiến
khích các công ty quản lý thủy nông cung cấp các        lược này sẽ giải quyết các vấn đ�? như b�?n vững tài
dịch vụ làm hài lòng khách hàng (khách hàng là          chính; các yêu cầu hiện đại hóa và định hướng
những ngư�?i có rất ít thông tin, thậm chí cơ hội        dịch vụ; nâng cao hiệu quả sử dụng nước; các th�?a
lựa ch�?n còn ít hơn), và các tiêu chuẩn v�? hiệu quả     thuận giao và thuê đất; sử dụng đa mục đích, các
hoạt động của công ty còn thấp (ví dụ như tỷ lệ         vai trò và chức năng; và các chỉ tiêu môi trư�?ng.
cấp nước và tỷ lệ đăng ký sử dụng dịch vụ trên
một đơn vị đầu ra). Quy trình ra quyết định và          Việc phát triển các biện pháp để đánh giá và đo
chính sách phần lớn theo hướng từ trên xuống, và        lư�?ng sự thay đổi giá trị kinh tế của nước sử dụng
nhà nước vẫn đóng vai trò chi phối trong việc xác       cho các mục đích khác nhau và việc xây dựng một
định các mục tiêu và chỉ tiêu hoạt động. Do đó, xây     hệ thống kế toán/kiểm toán nước phù hợp nhằm




                                            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                    CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                                65
     hỗ trợ các quyết định chính sách, quy hoạch,         những vấn đ�? tương tự như các lưu vực sông.
     quản lý lưu vực sông và cải tiến các hệ thống tưới   Nguyên nhân gây ra những vấn đ�? cho vùng ven
     đ�?u sẽ có lợi cho mục đích sử dụng nước hiệu         biển có thể quy v�? chính những vấn đ�? đang tồn
     quả. Kiểm soát và đánh giá theo mốc chuẩn            tại và gây trở ngại cho quản lý lưu vực sông.98 Và
     (benchmarking) cũng sẽ có vai trò quan tr�?ng.        cũng giống như quản lý lưu vực sông, không một
                                                          giải pháp đơn giản nào có thể giải quyết những
     Sự b�?n vững môi trư�?ng                               vấn đ�? phức tạp này, mặc dù các dự án quản lý
                                                          tổng hợp vùng ven biển do Hà Lan hỗ trợ thực
     �?ể giải quyết các vấn đ�? suy thoái nguồn nước,       hiện vào đầu thập kỷ này sẽ cung cấp đầu mối
     cần có các biện pháp tập trung vào tài nguyên        cho biết giải pháp nào có thể có hiệu quả nhất.
     nước cũng như các hoạt động sử dụng nước và          Việt Nam cần phát triển một chiến lược linh hoạt,
     gây ảnh hưởng đến nguồn nước.                        tổng hợp và có sự tham gia để đảm bảo rằng
                                                          vùng ven biển được quản lý b�?n vững v�? mặt
     Các biện pháp tập trung vào tài nguyên nước          môi trư�?ng và kinh tế, công bằng và gắn kết v�?
     gồm có những biện pháp xem xét vấn đ�? quản           mặt xã hội. Chiến lược này cần dựa trên những
     lý nguồn nước. Trong đó, biện pháp bao quát          chương trình hiện có, và có thể được bổ trợ bằng
     nhất là quy hoạch tài nguyên thiên nhiên. Quy        những hoạt động mới có tr�?ng tâm (trong số này
     hoạch lưu vực sông, quy hoạch nước ngầm và           sẽ có nhi�?u hoạt động phản ánh những hoạt
     quy hoạch quản lý ven biển tổng hợp có thể xác       động ở các lưu vực sông) và bằng sự hỗ trợ để
     định một cách hiệu quả những hành động nhằm          phối hợp hành động quản lý ven biển tổng hợp
     quản lý ô nhiễm nước ở sông hồ, các vùng đất         ở tất cả các cấp. Cũng cần phải tìm ra các cơ chế
     ướt, các tầng nước ngầm hoặc các vùng ven biển,      để tích hợp quản lý ven biển tổng hợp với các
     thông qua xác định tất cả những áp lực và            giải pháp lưu vực sông và xử lý vấn đ�? mực nước
     phương án có thể lựa ch�?n, đồng th�?i kết hợp         biển dâng ở cấp địa phương.
     xem xét chất lượng nước với khối lượng nước và
     các hoạt động sử dụng đất (thông qua quy hoạch       Các biện pháp tập trung vào hoạt động là những
     không gian hoặc quy hoạch sử dụng đất). Các          biện pháp hướng tới những hoạt động sử dụng
     quyết định của tỉnh này có thể gây ảnh hưởng         hoặc gây ảnh hưởng đến nguồn nước hoặc vùng
     đến tỉnh khác, dẫn đến tình trạng thiếu hiệu quả     ven biển. Hoạt động đáng lo ngại nhất ở Việt
     và thiếu công bằng. Do đó, chính phủ trung ương      Nam, đó là gây ô nhiễm. Hiện nay, gây ô nhiễm
     cần đóng vai trò chỉ đạo các sáng kiến quy hoạch     nguồn nước là hành động vi phạm pháp luật;
     nói trên.                                            nhưng phần lớn nước thải vẫn được xả xuống các
                                                          dòng chảy mà không h�? qua xử lý. �?ây là một
     Dự thảo Chương trình Mục tiêu Quốc gia v�? Nước       nguy cơ rất nghiêm tr�?ng đối với sức kh�?e con
     đ�? xuất xây dựng và thực hiện các kế hoạch bảo       ngư�?i. Do vậy, cần ưu tiên giải quyết ô nhiễm từ
     vệ nguồn nước ở 13 lưu vực sông ưu tiên, và các      nước thải đô thị không được xử lý99 (gồm có nước
     kế hoạch bảo vệ nước ngầm cho các vùng đô thị        thải sinh hoạt, nước thải bệnh viện và nước thải
     chính, vùng đồng bằng sông Hồng và sông Cửu          của các cơ sở công nghiệp ở thành thị). �?i�?u
     Long, các vùng duyên hải mi�?n trung và vùng          quan tr�?ng là phải truy�?n đạt tín hiệu đến những
     trung du. Các biện pháp khác tập trung vào tài       đối tượng gây ô nhiễm nước để h�? hiểu rằng h�?
     nguyên nước có thể bao gồm xác định các mục          sẽ phải trả giá đắt vì các hành động của mình.
     tiêu chất lượng nước và phân loại hoặc khoanh
     vùng các nguồn nước, kể cả xác định và bảo vệ        Phạm vi, tính phức tạp và chi phí để cải thiện vệ
     các khu vực nhạy cảm.                                sinh đô thị trên một quy mô lớn là những vấn đ�?
                                                          vượt quá sức của chính quy�?n các tỉnh và thành
     Dự thảo Chương trình Mục tiêu Quốc gia v�? Nước       phố, và cần có những phương án mới mang tính
     không mở rộng phạm vi đến vùng ven biển. Mặc         sáng tạo hơn. Xét đến tình trạng nguồn lực hạn
     dù vậy vùng ven biển cũng đang đối mặt với




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
66     CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
chế trong khi yêu cầu quá lớn, việc cải thiện từng   nước thải; thúc đẩy các hệ thống quản lý môi
bước vệ sinh đô thị và xử lý nước thải đô thị sẽ     trư�?ng cho các ngành công nghiệp; và áp dụng
thích hợp hơn so với việc xây dựng những trạm        các thông lệ quản lý tốt nhất.
xử lý nước thải đắt ti�?n và các hệ thống thu gom
riêng có diện tích rộng nhưng chỉ tập trung ở        Việc bảo vệ các vùng đất nhạy cảm sẽ có vai trò
một vài vùng. �?ể cải cách hiệu quả, cần phải có      ngày càng lớn. �?ồng bằng sông Cửu Long cần
một cách tiếp cận chiến lược, thận tr�?ng xác lập     được chú ý đặc biệt, vì đây là vựa lúa và nguồn
các ưu tiên v�? nhu cầu chi tiêu cơ bản dựa trên      thủy sản lớn nhất nước nhưng đang phải đối mặt
cơ sở đánh giá và xếp hạng các tỉnh, huyện, xã,      với một tương lai khó khăn – đặc biệt là theo các
và dự án. Sự lựa ch�?n sẽ tùy thuộc vào môi           dự báo v�? biến đổi khí hậu. Trong 5 tháng đầu
trư�?ng địa lý xã hội, mật độ dân số, mức độ sử       năm 2010, nước biển đã xâm nhập sâu (50 – 70
dụng nước, khả năng chi trả, cơ cấu thể chế, và      km) vào vùng đồng bằng, ảnh hưởng đến hàng
khả năng tiếp cận các kỹ năng. 100                   nghìn ha lúa và gây ra tình trạng thiếu nước ng�?t
                                                     nghiêm tr�?ng.104 Một trong các mối lo ngại lâu
Báo cáo môi trư�?ng Việt Nam năm 2009 đã nhìn         dài hơn, đó là mất lớp phù sa bồi đắp từ sông Mê-
lại kết quả hoạt động môi trư�?ng của các khu         kông – vốn có ý nghĩa căn bản đối với sự tái tạo
công nghiệp và vẽ ra một bức tranh ảm đạm v�?         và tồn tại của bản thân vùng đồng bằng sông
mức độ ô nhiễm, ảnh hưởng của ô nhiễm đối với        Cửu Long – do ý định xây dựng các đập mới trên
các cộng đồng, và tình trạng coi thư�?ng luật         dòng chảy chính của sông Mê-kông. �?ồng bằng
pháp và quy định. Những nỗ lực để xử lý ô nhiễm      châu thổ sông Hồng cũng sẽ phải đối mặt với
công nghiệp thất bại chủ yếu là do sự thiếu hiệu     những vấn đ�? tương tự trong tương lai. Việt Nam
quả trong áp dụng các luật lệ và quy chế hiện        cần phải xác định các tài sản môi trư�?ng quan
có.101 Do đó, bất kỳ nỗ lực ứng phó nào cũng cần     tr�?ng của quốc gia, ví dụ như các vùng đất ướt
đặt tr�?ng tâm vào việc tăng cư�?ng thực hiện các      và các vùng di sản, và thiết lập các biện pháp bảo
quyết định đã có của chính phủ, bao gồm sửa đổi      vệ các tài sản này như một cách bảo vệ đa dạng
Quyết định 64/2003102 (v�? xử lý triệt để các cơ sở   sinh h�?c.
gây ô nhiễm) và thực hiện tốt hơn Nghị định
67/2003 (v�? phí nước thải), mà cho đến nay vẫn       Sự công bằng
được áp dụng một cách thiếu nhất quán và thiếu
hiệu quả. Nhưng cũng có thể tăng cư�?ng nỗ lực        Các dự án phát triển nước (ví dụ như cho sản xuất
này bằng một cách tiếp cận có tính chiến lược        nông nghiệp có tưới) đã đóng vai trò chính trong
hơn, tập trung vào các chất gây ô nhiễm đáng lo      xóa đói giảm nghèo nh�? cung cấp an ninh lương
ngại nhất và các ngành công nghiệp tạo ra            thực, phòng chống lũ lụt và hạn hán, và mở rộng
những chất gây ô nhiễm đó.103 Cần xây dựng các       các cơ hội việc làm. Tuy nhiên, các cộng đồng
kế hoạch kiểm soát từng ngành công nghiệp            nghèo vẫn phải gánh chịu gánh nặng sức kh�?e
được ưu tiên cao nhất bằng cách liên hệ lượng xả     lớn nhất do thiếu nước. Do đó, sự khan hiếm và
thải với nồng độ các chất gây ô nhiễm trong môi      cạnh tranh ngày càng tăng v�? nguồn nước là một
trư�?ng xung quanh và đưa ra các giải pháp có chi     mối đe d�?a lớn đối với công cuộc giảm nghèo
phí thấp nhất.                                       trong tương lai. Ở những vùng rất khô hạn, số
                                                     lượng ngư�?i nghèo nông thôn ngày càng tăng
Việc sử dụng các công cụ quản lý khác một cách       và đó là những ngư�?i sẽ coi tr�?ng các quy�?n lợi
triệt để và có tính chiến lược hơn cũng rất quan     và đi�?u kiện tiếp cận nguồn nước cho sản xuất
tr�?ng: đánh giá môi trư�?ng chiến lược cho nhi�?u      lương thực, chăn nuôi và các mục đích sinh hoạt
nhiệm vụ quy hoạch; tăng cư�?ng sử dụng các           hơn so với đi�?u kiện tiếp cận chăm sóc sức kh�?e
đánh giá tác động môi trư�?ng; thiết lập các mục      ban đầu và giáo dục.105
tiêu v�? chất lượng tài nguyên và đăng ký các hoạt
động gây tác động v�? môi trư�?ng; cấp phép xả         �?ể thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, cần tăng




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                 CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                                67
     cư�?ng đầu tư vào các dự án liên quan đến nước       cận, sử dụng, và nâng cấp công trình, thay đổi
     để phát triển nông thôn vì lợi ích của ngư�?i        hành vi vệ sinh, và nhu cầu tự lực để xây nhi�?u
     nghèo. Cơ sở hạ tầng nông thôn tốt hơn sẽ thu       công trình hơn.108 Ngoài ra, cần phải có các tiêu
     hút thêm đầu tư tư nhân và do đó giúp đảo           chuẩn sức kh�?e thống nhất và thích hợp cho cả
     ngược hướng di cư từ nông thôn ra thành thị,        cấp nước và vệ sinh (nông thôn và đô thị).
     giảm áp lực tại các vùng thành thị và giảm sự bất
     bình đẳng giữa dân cư thành thị với nông thôn.      Thiên tai có tác động lớn đối với tất cả các cộng
     Một yếu tố quan tr�?ng là hiện đại hóa và đa dạng    đồng, và các lưu vực sông ở mi�?n trung phải
     hóa nông nghiệp ngoài canh tác lúa theo truy�?n      gánh chịu nhi�?u thiệt hại nhất. Lũ lụt thư�?ng gây
     thống. Các công nghệ tưới thích nghi với đi�?u       tổn thất lớn nhất, và đối phó với lũ lụt cần được
     kiện địa phương đã thành công trong việc nâng       xem xét trên cơ sở tích hợp đầy đủ giữa lưu vực
     cao năng suất bằng cách sử dụng bất kỳ nguồn        sông với vùng ven biển. Mi�?n Trung cần được ưu
     nước nào sẵn có, dù là nước mặt, nước thải, hay     tiên để lập các kế hoạch quản lý thiên tai, trong
     nước ngầm. Có nhi�?u cơ hội để các nhà đầu tư        đó tập trung vào các biện pháp phi công trình,
     xác định các sáng kiến thành công và hướng          bao gồm các cách tiếp cận quản lý rủi ro thiên tai
     dòng vốn vào các hệ thống ganh đua với các          dựa vào cộng đồng.109
     phương pháp của ngư�?i nông dân.106
                                                         Một quan ngại xã hội lớn liên quan đến quản lý
     Cần ưu tiên việc kế thừa những thành công của       tài nguyên nước, đó là các tác động xã hội của
     Chương trình Mục tiêu Quốc gia đang triển khai      việc xây dựng đập, bao gồm tác động v�? di d�?i
     (cấp nước và vệ sinh nông thôn) và đẩy nhanh        các cộng đồng và tổn thất các giá trị văn hóa. Ở
     tiến độ trong Chương trình Mục tiêu Quốc gia        Việt Nam, các đ�? án xây dựng thủy điện đã tập
     mới. V�? phương diện cấp nước, cần nỗ lực nhi�?u      trung xử lý vấn đ�? này. Trong một động thái tích
     hơn để tăng cư�?ng năng lực địa phương cho vận       cực, khái niệm "chia sẻ lợi ích" đang được xem
     hành và bảo dưỡng và tìm cách kêu g�?i những         xét110 và có thể sẽ được chính phủ chính thức
     hỗ trợ thích đáng cho hệ thống cấp nước. Ngư�?i      thông qua. �?ây là một tiến triển lớn, nếu xét đến
     dân thư�?ng không sẵn sàng hoặc không có khả         số lượng lớn các đập thủy điện đang được lên kế
     năng chi trả phí cấp nước, và sau khi hệ thống      hoạch xây dựng.
     được xây xong, hoặc là ngư�?i dân hoàn toàn
     không sử dụng đến hoặc chỉ thỉnh thoảng mới         Các biện pháp hỗ trợ
     sử dụng và bổ sung nước từ các nguồn chưa
     được cải thiện, dẫn đến tình trạng không mong     Chương trình Cải cách
     muốn là vượt quá năng lực của hệ thống.107 Từ       Chương này đã chỉ ra rằng sự bùng nổ kinh tế mà
     đây cho thấy, cần tập trung nhi�?u hơn vào thay      Việt Nam đang trải qua đã vượt xa năng lực của
     đổi hành vi trong Chương trình Mục tiêu Quốc        cơ sở hạ tầng hỗ trợ, cũng như năng lực quản trị
     gia mới và các hệ thống cấp nước sinh hoạt phân     nhà nước và quản lý tài nguyên nước và môi
     tán và dựa vào cộng đồng, đặc biệt là ở vùng sâu    trư�?ng. �?ể khắc phục tình trạng này, và để tạo
     vùng xa.                                            đi�?u kiện cho chương trình cải cách nói trên, báo
                                                         cáo này xin kiến nghị một số sáng kiến như sau.
     Chỉ riêng cấp nước thì không đủ để giảm nhanh       Nhi�?u kiến nghị trong số này phù hợp với dự
     tình trạng bệnh tật; do đó, thay đổi hành vi vệ     thảo Chương trình Mục tiêu Quốc gia v�? Nước
     sinh môi trư�?ng và vệ sinh cá nhân cần được
     nhấn mạnh nhi�?u hơn trong Chương trình Mục               Các cơ cấu thể chế :
     tiêu Quốc gia mới. Chỉ số để đo mức độ thành                Sự phát triển của n�?n kinh tế thị trư�?ng
     công không chỉ là tỷ lệ (hay quy�?n sở hữu) các              đòi h�?i vai trò của chính phủ phải thay
     công trình vệ sinh được xây dựng mà còn phải                đổi. Quản trị nhà nước cần được tách
     bao gồm các thước đo khác như khả năng tiếp                 kh�?i công tác quản lý và thực hiện hàng




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
68     CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
  ngày, và từ vai trò thực hiện trực tiếp      TÀI LIỆU THAM KHẢO
  chuyển sang vai trò "giám sát thị trư�?ng"
  ở cấp quốc gia111
                                               ADB (Asian Development Bank). 2009. Water—Vital
  Hoạt động của các chính quy�?n địa            for Viet Nam’s Future. Manila.
  phương phải đóng vai trò trung tâm để        ———. 2010a. Water and Sanitation: Sector
  đạt hiệu quả trong quản lý tài nguyên        Assessment, Strategy and Roadmap. Draft Summary
  nước tổng hợp, quản lý ven biển tổng         Report. Manila.
  hợp và trong cung cấp dịch vụ nước, vì
                                               ______. 2010b. Agriculture, Natural Resources and
  phần lớn hoạt động thực hiện thực tế
                                               Environment: Sector Assessment, Strategy and
  nằm trong thẩm quy�?n của địa phương;         Roadmap. Draft Summary Report. Manila.
  trách nhiệm giải trình đòi h�?i tính minh
  bạch và công chúng có thể tiếp cận các       AusAID. 2004. Vietnam Water Resource
  số liệu v�? hiệu quả hoạt động, để làm        Management Assistance Project. Component 2.
  được như vậy cần có sự chuyển đổi văn        Future Date Needs Report. Canberra.
  hóa và nhi�?u hỗ trợ để đưa ra các quy        Australian Productivity Commission. 2003. Water
  trình sửa đổi và h�?c h�?i các kỹ năng         Rights Arrangements in Australia and Overseas.
  mới.112                                      Productivity Commission Research Paper.
                                               Melbourne.
  Báo cáo Phát triển Việt Nam 2010 có đ�?
  cập đến Chỉ số Cạnh tranh Cấp tỉnh;113       EU (European Union). 2000. Communication from
                                               the Commission to the Council and the European
  chỉ số này có thể được bổ trợ bởi một Chỉ
                                               Parliament on Integrated Coastal Zone Management:
  số B�?n vững Cấp tỉnh nhằm đảm bảo
                                               A Strategy for Europe. Brussels.
  rằng các tỉnh không đánh đổi tài nguyên
  thiên nhiên và môi trư�?ng lấy các lợi ích    Government of Vietnam. 2006. National Water
  kinh tế trước mắt.                           Resources Strategy Towards the Year 2020. Hanoi.

  Cần có cơ cấu hoạt động chặt chẽ hơn         ———. 2010. Vietnam Environment Report 2009—
                                               Industrial Park Environment. Hanoi.
  cho Hội đồng Tài nguyên nước Quốc
  gia,114 và củng cố tăng cư�?ng cơ cấu thể     Hortle, K. G. 2007. Consumption and the Yield of Fish
  chế để cung cấp dịch vụ nước đô thị. 115     and Other Aquatic Animals from the Lower Mekong
                                               Basin. MRC Technical Paper No. 16, Mekong River
Thông tin và số liệu: cung cấp các thông tin   Commission, Vientiane.
và số liệu chính xác và đáng tin cậy để đưa
ra quyết định đạt hiệu quả cao hơn             ICEM (International Centre for Environmental
                                               Management). 2007. Analysis of Pollution from
Phát triển năng lực: ở tất cả các cấp (đặc     Manufacturing Sectors in Vietnam. Technical Report
biệt là cấp tỉnh) để thực hiện các cách tiếp   for the World Bank. Hanoi.
cận quản lý tài nguyên nước tổng hợp và        IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change).
cho các lĩnh vực kỹ thuật chủ chốt (ví dụ      2007. Climate Change 2007. Synthesis Report.
như xử lý nước thải)116                        Geneva.
Các bên có lợi ích liên quan: các bên có lợi   IWMI (International Water Management Institute),
ích liên quan tham gia quy hoạch lưu vực       FAO (Food and Agriculture Organization), and ADB
sông và nông dân tham gia quyết định v�?        (Asian Development Bank). 2009. Revitalizing Asia’s
hệ thống tưới                                  Irrigation: To Sustainably Meet Tomorrow’s Food
                                               Needs
Giáo dục: các chương trình giáo dục v�?
nước được thiết kế cẩn thận để hướng tới       JICA (Japan International Cooperation Agency).
                                               2009. Guideline of Industrial Wastewater
thay đổi hành vi của cộng đồng.
                                               Management. Project for Enhancing Capacity of




                                   Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                           CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC                                   69
     Vietnamese Academy of Science and Technology in        . 2006a. Promotion Vietnamese Development—
     Water Environment Protection. Phase II. Tokyo.         Growth, Equality and Diversity. Washington, DC.
     Ministry of Fisheries and World Bank. 2005 Vietnam     World Bank. 2006. Water Supply and Sanitation
     Fisheries and Aquaculture Sector Study Final Report.   Strategy: Building on a Solid Foundation.
     Hanoi.                                                 Washington, DC.
     Ministry of Industry. 2005. Master Plan for Electric   ———. 2007a. “The Current State of Water
     Power Development in Viet Nam 2005–2025. Hanoi.        Environment in 3 River Basins of Cau, Nhue-Day and
                                                            Dong Nai River Basins.�? In Environment Report of
     MoNRE (Ministry of Natural Resources and
                                                            Vietnam, 2006. Washington, DC.
     Environment). 2010. “Vietnam Industrial Zones
     Dump 700,000 cu.m. of Untreated Wastewater a           ———. 2007b. Vietnam Water Resources Sector
     Day.�? Press release, 7 June.                           Review: Irrigation and Drainage Subsector. Interim
                                                            Report. June. Washington, DC.
     MRC (Mekong River Commission). 2010. MRC SEA
     for hydropower on the Mekong mainstream.               ———. 2008. Economic Impacts of Sanitation in
     Impacts Assessment (Opportunities and Risks.           Vietnam. A five-country study conducted in
     Discussion Draft. Vientiane, Lao PDR.                  Cambodia, Indonesia, Lao PDR, the Philippines and
                                                            Vietnam under the Economics of Sanitation Initiative
     Nguyen Van Trong. 2008. Vietnam: Working toward
                                                            (ESI). Jakarta.
     the Production of Safe and High-Quality Aquaculture
     Foods. Taiwan: Food & Fertilizer Technology Center     ———. 2010a. Climate Change Impacts and
     for the Asian and Pacific Region.                      Adaptation in Vietnam: Agriculture and Water.
                                                            Economics of Adaptation to Climate Change. Final
     UNDP (United Nations Development Programme).
                                                            report.
     2009. Climate Change Fact Sheet: The Effects of
     Climate Change in Viet Nam and the UN’s Response.      ———. 2010b. Sustaining Water for All in a Changing
     New York.                                              Climate. World Bank Group Implementation Progress
                                                            Report of the Water Resources Sector Strategy.
     Viet Nam News. 2010. “Plan Aims to Stem Illegal
                                                            Washington, DC.
     Water Uses.�? 24 March.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
70     CHƯƠNG 3: TÀI NGUYÊN NƯỚC
CHƯƠNG 4

QUẢN L�? RỪNG
      B
              ức tranh cảnh quan rừng ở Việt Nam đã biến đổi rất nhi�?u theo th�?i gian: tình trạng khai
              thác quá mức và chuyển đổi đất rừng sang các mục đích sử dụng khác khiến cho tài
              nguyên rừng bị “ăn mòn�? và đa dạng sinh h�?c rừng trở nên cạn kiệt. Sau gần hai thập kỷ
              thực hiện các chương trình trồng rừng, tình trạng suy giảm độ che phủ rừng đã được vãn
      hồi, nhưng các cánh rừng tự nhiên vẫn không ngừng suy thoái. Và mặc dù khoa h�?c liên tiếp ghi
      nhận các loài động thực vật mới được phát hiện nhưng số lượng các loài bị nguy cấp vẫn không
      ngừng gia tăng.

      Sự phân cấp trong ngành lâm nghiệp đã đem lại cho ngư�?i dân địa phương nhi�?u quy�?n liên quan đến
      sử dụng và quản lý rừng. Tuy nhiên, tỷ lệ nghèo ở các vùng có rừng vẫn còn cao, nhất là với các dân tộc
      thiểu số sống ở các khu vực trung du, mi�?n núi xa xôi hẻo lánh. �?óng góp v�? kinh tế của ngành lâm
      nghiệp vào GDP còn thấp, nhưng mức độ này có lẽ sẽ cao hơn nhi�?u nếu tính đến các dịch vụ môi
      trư�?ng. Sự tăng trưởng mạnh mẽ của ngành công nghiệp gỗ đã đem lại nhi�?u lợi ích kinh tế, nhưng
      chính nhu cầu v�? gỗ lại là động cơ thúc đẩy các hoạt động buôn bán gỗ lậu, và trở thành mối đe d�?a
      đối với các cánh rừng trong khu vực cũng như tương lai của ngành công nghiệp gỗ.

      �?ể giải quyết những vấn đ�? này, chương 4 sẽ mô tả khái quát một loạt các cải cách có tính chất
      toàn diện, bao gồm phân cấp hiệu quả hơn cho các bên tư nhân để bảo vệ và phát triển rừng, cùng
      với đó là các cơ chế ưu đãi khuyến khích quản lý b�?n vững; tăng cư�?ng thực thi pháp luật và cơ chế
      quản trị trong lĩnh vực lâm nghiệp để cải thiện công bằng xã hội và tính b�?n vững môi trư�?ng;
      đồng th�?i thiết lập các hệ thống thông tin và quản lý rừng nhằm tạo cơ sở vững chắc cho việc xây
      dựng chính sách, lập kế hoạch, và quản lý đa mục đích. Những cải cách nói trên không chỉ cần
      thiết để đạt được hiệu quả trong sử dụng rừng, tăng cư�?ng công bằng xã hội và tính b�?n vững môi
      trư�?ng, mà còn giúp giải quyết nhi�?u đi�?u kiện cần thiết để tận dụng được các luồng vốn quốc tế
      cho các dịch vụ hấp thu các-bon trong tương lai.

Hình 4.1. Diện tích rừng, theo phân loại rừng năm 2005




Nguồn: Bộ NN&PTNT, 2008.




                                           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                      CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                    73
     Việt Nam có khoảng 16 triệu héc-ta (ha) đất được      Cảnh quan rừng đã thay đổi nhi�?u theo th�?i gian.
     xác định chính thức là đất rừng, trong đó khoảng      (Xem Hình 4.2.) Một vài thập kỷ khai thác thâm
     13 triệu ha đất có rừng bao phủ.117 Phần còn lại là   canh và chuyển đổi mục đích sử dụng đã khiến
     đất trống và đồi núi tr�?c.118 Trong tổng diện tích    độ che phủ rừng giảm từ 43% năm 1943 xuống
     đất có rừng, khoảng 10 triệu ha được phân loại là     khoảng 27% vào năm 1990, nhưng sau đó lại
     rừng tự nhiên (mặc dù có cấu trúc hỗn loài) và gần    tăng lên gần 40% trong năm 2009. Việc mất rừng
     3 triệu ha là rừng trồng.119 (Xem Hình 4.1.)120       ngập mặn đã và vẫn đặc biệt nghiêm tr�?ng, từ
                                                           400.000 ha năm 1943 giảm xuống còn chưa đến
     �?ất rừng được quản lý theo một trong ba nhóm          60.000 ha trong năm 2008.122
     chức năng: rừng đặc dụng (SUF) với diện tích xấp
     xỉ 2 triệu ha, rừng phòng hộ - khoảng gần 5 triệu     Năm 1992, chính phủ bắt đầu triển khai một loạt
     ha, và rừng sản xuất - khoảng 6 triệu ha.121 �?i�?u     các chương trình trồng rừng đầy tham v�?ng
     kiện địa hình và khí hậu phức tạp của Việt Nam là     nhằm “phủ xanh đất trống đồi tr�?c�? 123 đồng th�?i
     lý do dẫn đến sự đa dạng của rừng tự nhiên, phân      bảo vệ và làm giàu các cánh rừng còn tồn tại.124
     bố từ độ cao bằng mực nước biển đến độ cao            Các khu rừng được trồng chủ yếu bằng các loài
     hơn 3.000 mét, bao gồm rừng lá rộng thư�?ng            cây ngoại lai và sinh trưởng nhanh, và rừng tự
     xanh và bán thư�?ng xanh, rừng nửa rụng lá và          nhiên được bảo vệ để tái sinh, nh�? đó độ che phủ
     rừng rụng lá mùa khô, rừng lá kim thư�?ng xanh         rừng đã tăng lên xấp xỉ 40%.125 Lâm phận hiện
     hỗn loài, và rừng ngập mặn.                           nay gồm có rừng tự nhiên (được phân loại theo

     Hình 4.2. �?ộ che phủ rừng ở Việt Nam năm 1983 và năm 2004




     Nguồn: Ngân hàng Thế giới 2005.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
74     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
thành phần các loài, cấu trúc và chất lượng rừng)     cấp.133 Sau đó, vào năm 2007, chương trình đã
(xem Hình 4.1.) và rừng trồng có giá trị đa dạng      được sửa đổi dựa trên kết quả của một đánh giá
sinh h�?c thấp.126 Mặc dù có sự gia tăng v�? diện       toàn quốc134 và một Chính sách mới v�? Phát triển
tích nhưng suy thoái rừng vẫn tiếp tục tăng, nhất     rừng sản xuất135 đã được triển khai để trợ cấp cho
là ở các khu rừng tự nhiên.                           các hoạt động trồng cây lấy gỗ và hỗ trợ cơ sở hạ
                                                      tầng lâm nghiệp và dịch vụ khuyến lâm.
Viễn cảnh thể chế                                     Tổng cục Lâm nghiệp mới được thành lập thuộc
Viễn cảnh chính sách                                  Bộ NN&PTNT có trách nhiệm xây dựng các chính
Chiến lược Phát triển Kinh tế Xã hội 2001–2010        sách lâm nghiệp và hướng dẫn, giám sát thực
của Việt Nam127 đã đặt ra một số mục tiêu phát        hiện. Các cơ quan chủ quản ở cấp tỉnh và huyện
triển cho ngành lâm nghiệp, cụ thể là: tăng độ        chịu trách nhiệm quản lý các hoạt động bảo vệ
che phủ rừng nói chung lên 43%, hoàn thành            và phát triển rừng. Tuy vậy, các nỗ lực phân cấp
việc giao đất giao rừng nhằm xã hội hóa phát          trong ngành vẫn chủ yếu mang tính hình thức.136
triển lâm nghiệp và thúc đẩy sinh kế dựa vào lâm      Hơn nữa, việc xây dựng một chính sách lâm
nghiệp, ổn định tập quán canh tác, ngăn ngừa          nghiệp hiệu quả lại gặp nhi�?u trở ngại do thiếu
phá rừng và đốt rừng, cũng như đẩy nhanh tiến         số liệu nhất quán và có chất lượng tốt.137
độ trồng rừng thương mại để cung cấp nguyên
liệu cho các ngành sản xuất trong nước và xuất        Viễn cảnh kinh tế
khẩu. Các mục tiêu này đã được cụ thể hóa trong       Năm 2005, ngành lâm nghiệp chỉ đóng góp 1%
5 chương trình của Chiến lược Phát triển Lâm          vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP).138 Nhưng con
nghiệp Việt Nam 2006–2020,128 với các mục tiêu        số này chưa bao gồm chế biến lâm sản và tiêu
đầy tham v�?ng để phát triển và quản lý rừng           thụ lâm sản không được ghi chép chính thức.
cũng như cải cách chính sách và thể chế. Chi phí      Ngoài ra, các hàng hóa công cộng chẳng hạn như
ước tính để đạt được các mục tiêu này là 400 triệu    các dịch vụ môi trư�?ng cũng đem lại một giá trị
USD mỗi năm trong suốt 14 năm thực hiện Chiến         mà theo những ước tính sơ bộ, có thể lớn gấp vài
lược. Tuy nhiên, mức đầu tư hiện nay từ các           lần giá trị nguồn gỗ tạo tác – nếu tính đến các giá
nguồn của nhà nước và tư nhân mới đạt khoảng          trị của rừng tự nhiên v�? bảo vệ đất, đi�?u tiết nước,
50–60 triệu USD mỗi năm.129 Nhận thức được sự         và hấp thu các-bon.139 Hơn nữa, các nhà nghiên
thiếu hụt này, Chiến lược đã đưa ra những cách        cứu cho rằng, giá trị trung bình của các loại lâm
tiếp cận dựa vào thị trư�?ng để tìm nguồn tài          sản phi gỗ từ rừng tự nhiên ở Việt Nam có thể lên
chính cho ngành – ví dụ như tăng cư�?ng các cơ         đến khoảng 2 triệu đồng một ha140 (nghĩa là tổng
chế ưu đãi khuyến khích và tạo môi trư�?ng thuận       cộng khoảng 1 tỷ USD).
lợi cho các bên tư nhân.
                                                      Lâm nghiệp chiếm 20-25% chi tiêu công của toàn
Kể từ năm 1998, chính sách đầu tư lâm nghiệp          ngành nông/lâm nghiệp, nhưng chỉ đóng góp có
chủ yếu của chính phủ là Chương trình trồng 5         4% sản lượng của ngành.141 Mặc dù vậy, con số
triệu ha rừng (còn g�?i là Chương trình 661).130       này chưa phản ánh giá trị đầy đủ của các dịch vụ
Chương trình đã đem lại những kết quả khác            rừng, và một phần lớn vốn đầu tư trong Chương
nhau cho những chỉ tiêu đầy tham v�?ng đặt ra          trình 661 là dành cho lâm nghiệp phi thương
lúc đầu.131 V�? cơ bản, mặc dầu chương trình đã        mại, nghĩa là cho mục đích bảo vệ và bảo tồn.
đạt được phần lớn chỉ tiêu v�? rừng phòng hộ (3        Ngoài ra, các đầu tư cho lâm nghiệp phải mất
triệu ha), nhưng lại không thực hiện được chỉ tiêu    một th�?i gian dài, khoảng 5 – 15 năm (hoặc lâu
v�? rừng sản xuất (2 triệu ha).132 Ngoài ra, các quy   hơn), mới có thể đem lại lợi ích, tùy theo loài cây
định thiếu chặt chẽ v�? quy hoạch, lập kế hoạch        được trồng và mục tiêu sản xuất.
ngân sách và kiểm soát đã tạo ra nhi�?u cơ hội cho
các hành vi gian lận và tham nhũng ở nhi�?u




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                  75
     Lâm nghiệp Việt Nam có ti�?m năng để cải thiện        định v�? chính sách PFES.145 Nghị định này xác
     năng suất của ngành: sản lượng rừng trồng trung      định các bên tham gia thị trư�?ng và đặt ra những
     bình hiện tại là 4–12 m3/ha/năm, chỉ bằng một        quy tắc để xác định các khoản chi trả và cơ chế
     nửa, thậm chí chưa bằng một nửa, ti�?m năng           thể chế để xử lý các giao dịch. Tuy nhiên, còn phải
     thực sự của rừng.142 Khoảng 3 triệu ha đất rừng      khắc phục những yếu kém trong thực thi pháp
     hiện vẫn còn để trống, và ngư�?i dân địa phương       luật trong lâm nghiệp, quản trị và giám sát, thì
     thư�?ng không có đủ các nguồn lực cần thiết để        các thí điểm này mới có thể thực hiện đầy đủ
     đưa đất vào sản xuất;143 các cánh rừng sản xuất      ti�?m năng và đảm bảo duy trì rừng cũng như bảo
     tự nhiên hoặc bị đóng cửa không cho thu hoạch        vệ đa dạng sinh h�?c rừng.
     hoặc chỉ được khai thác theo hệ thống hạn
     ngạch, làm mất động cơ thúc đẩy quản lý rừng         Ngành chế biến gỗ của Việt Nam đã tăng trưởng
     b�?n vững.                                            nhanh chóng146 (xem Hình 4.3), đạt kim ngạch
                                                          xuất khẩu 2,8 tỷ USD vào năm 2008.147 Ngành
     Sản xuất gỗ thư�?ng lấn át các mối quan tâm           này được hưởng các lợi thế cạnh tranh với vai trò
     khác, vì giá trị mà nó tạo ra dễ định lượng hơn so   là ngành sản xuất trung gian, một bộ phận của
     với các chức năng bảo vệ môi trư�?ng hay bảo tồn      ngành đồ gỗ toàn cầu có tính chất đặc trưng là
     đa dạng sinh h�?c. Nhưng hiện tại đã xuất hiện        biên lợi nhuận thấp do cạnh tranh dữ dội v�? chi
     một thị trư�?ng mới, đó là thị trư�?ng cho các dịch    phí thấp và tiếp cận gián tiếp đến thị trư�?ng.148
     vụ hệ sinh thái, cùng với nó là các thí điểm của     Một số doanh nghiệp hiện đang nâng cấp theo
     nhà nước v�? chi trả dịch vụ môi trư�?ng rừng          hướng tự thiết kế sản xuất, nhưng vẫn còn nhi�?u
     (PFES), và thí điểm của tư nhân v�? bảo vệ rừng từ    việc phải làm nếu Việt Nam muốn xây dựng một
     nguồn tài chính các-bon.144 Những nỗ lực này đã      ngành chế biến gỗ b�?n vững có khả năng cạnh
     được tăng cư�?ng nh�? việc ban hành một Nghị           tranh trên thị trư�?ng quốc tế.149 Thách thức đối

     Hình 4.3. Doanh thu của các doanh nghiệp trong ngành lâm nghiệp,
     phân theo loại hình hoạt động
            Doanh thu thuần (tỷ đồng)




                                                                                    Sản xuất đồ gỗ và
                                                                                    các sản phẩm
                                                                                    khác

                                                                                    Sản xuất bột giấy,
                                                                                    giấy và bìa cứng


                                                                                    Chế biến gỗ và tre
                                                                                    nứa


                                                                                    Lâm nghiệp và các
                                                                                    dịch vụ liên quan




     Nguồn: Tổng cục Thống kê




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
76     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
với ngành bột giấy và sản xuất giấy còn lớn hơn      Trong số 2.500 doanh nghiệp chế biến gỗ tại Việt
nữa, vì hiện tại giấy nhập khẩu từ In-đô-nê-xia rẻ   Nam, khoảng 500 doanh nghiệp đã xuất khẩu
hơn so với giấy do các nhà máy hiệu quả nhất ở       được sản phẩm ra nước ngoài.155 Tuy nhiên, chỉ
Việt Nam sản xuất.150                                có khoảng 200 doanh nghiệp trong số này được
                                                     Hội đồng Quản lý Rừng (FSC) cấp chứng nhận
Nếu cộng thêm đầu ra từ các sản phẩm liên quan       Quy trình truy xuất nguồn gốc sản phẩm (CoC),156
đến gỗ thì tổng mức đóng góp của ngành lâm           đi�?u này cho thấy mức độ sử dụng gỗ nhập khẩu
nghiệp vào GDP sẽ đạt trên 5%.151 �?ây là thành       khá lớn (đặc biệt là gỗ keo và bạch đàn) từ các
tích đáng chú ý đối với một ngành đang phải          cánh rừng trồng được quản lý tốt.157
nhập khẩu đến 80% nguyên liệu thô.152 Ngành
chế biến gỗ vẫn đang phải vật lộn để tìm nguồn       Nhu cầu thị trư�?ng lớn của ngành chế biến gỗ
cung ứng trong nước: đầu tư tư nhân cho trồng        đối với nguyên liệu thô giá rẻ là yếu tố thúc đẩy
rừng lấy gỗ còn nhi�?u khó khăn,153 và những hộ       hoạt động buôn gỗ lậu từ các nguồn trong nước
dân được giao đất còn ngần ngại chưa muốn            cũng như nước ngoài (trong đó được nói đến
trồng gỗ nguyên liệu xẻ, chủ yếu h�? vẫn sản xuất     nhi�?u nhất là gỗ nhập lậu từ Lào và Cam-pu-
nhi�?u sản phẩm vào các th�?i điểm khác nhau.154       chia),158 và những yếu kém trong thực thi pháp
                                                     luật và quản trị nhà nước trong lĩnh vực lâm

Hộp 4.1. Các quy tắc mới v�? xuất khẩu hàng hóa liên quan đến gỗ:
Th�?a thuận Hợp tác với Liên minh châu Âu (EU) và �?ạo luật Lacey
của Hoa Kỳ
 Tháng 7/2010, Nghị viện châu Âu đã phê duyệt Quy chế Gỗ của EU (trước đây g�?i là Quy định Soát xét
 Toàn diện Nguồn gốc gỗ). Quy chế này yêu cầu các doanh nghiệp buôn bán gỗ xẻ phải thực hiện “soát
 xét toàn diện�? khi bán gỗ vào thị trư�?ng EU, đồng th�?i nghiêm cấm việc bán gỗ khai thác trái phép
 trong lãnh thổ EU. Dự kiến quy chế này sẽ được áp dụng tại tất cả các nước thành viên EU vào năm 2013.
 Gỗ từ các nước đối tác FLEGT (Thực thi Luật Lâm nghiệp và Thương mại) sẽ được kiểm tra để đảm bảo
 đáp ứng các yêu cầu của Quy chế Gỗ: các Hiệp định Hợp tác Tự nguyện (VPA) thuộc FLEGT với các nước
 nói trên sẽ đưa ra những thủ tục nhằm đảm bảo rằng chỉ có các sản phẩm gỗ có nguồn gốc từ gỗ khai
 thác hợp pháp mới được buôn bán trên thị trư�?ng EU. Tháng 8/2010, EU và Việt Nam đã thống nhất xúc
 tiến đàm phán v�? một Hiệp định Hợp tác Tự nguyện (VPA) FLEGT giữa hai bên. Việc thực hiện VPA FLEGT
 sẽ cho phép các nhà sản xuất gỗ của Việt Nam thích ứng với các yêu cầu v�? tính hợp pháp của EU và
 sẽ cải thiện vị trí của gỗ Việt Nam trên thị trư�?ng EU.
 Một yếu tố chung cho tất cả các VPA, đó là các nước sản xuất gỗ phải thiết lập các hệ thống kiểm soát
 đáng tin cậy nhằm xác minh rằng các sản phẩm gỗ của nước mình được sản xuất theo luật pháp quốc
 gia. �?i�?u này có nghĩa là:
       Cam kết nhằm đảm bảo rằng luật lâm nghiệp được áp dụng tại nước đó có tính nhất quán, dễ
       hiểu, thực thi được và thúc đẩy quản lý rừng b�?n vững
       Phát triển các hệ thống kỹ thuật và hành chính để giám sát hoạt động khai thác gỗ và xác định
       và theo dõi gỗ từ điểm khai thác và điểm nhập khẩu đến điểm xuất khẩu
       Cam kết cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong công tác quản trị rừng
       Xây dựng các chức năng kiểm soát và cân bằng (đối tr�?ng) trong hệ thống theo dõi và cấp phép,
       bao gồm cả việc thực hiện một hệ thống theo dõi giám sát độc lập
       Xây dựng các thủ tục cấp phép xuất khẩu gỗ được khai thác hợp pháp.




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                    CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                77
      Việt Nam là một trung tâm chế biến gỗ trong khu vực và toàn cầu. Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản là các thị
      trư�?ng tiêu thụ cuối cùng của các sản phẩm gỗ từ Việt Nam, và vì thế Việt Nam rất nhạy cảm với các
      yêu cầu của các thị trư�?ng này v�? tính hợp pháp của sản phẩm. Việt Nam cũng lệ thuộc vào việc nhập
      khẩu gỗ nguyên liệu từ nhi�?u quốc gia sản xuất gỗ khác.

      Tiếp theo Quy chế gỗ EU, một số quốc gia tiêu dùng khác cũng đã đưa ra các luật tương tự hoặc đang
      trong quá trình xây dựng pháp luật v�? chống buôn bán gỗ khai thác bất hợp pháp: Hoa Kỳ là nước đầu
      tiên tiến hành biện pháp này bằng cách sửa đổi �?ạo luật Lacey trong năm 2008, theo đó việc nhập
      khẩu, buôn bán hoặc vận chuyển gỗ và sản phẩm gỗ khai thác bất hợp pháp bị coi là các hành vi bất
      hợp pháp. �?ạo luật Lacey quy định chính phủ Hoa Kỳ có trách nhiệm dẫn chứng v�? tính bất hợp pháp
      của sản phẩm, và bao quát tất cả các loại sản phẩm liên quan đến gỗ (kể cả giấy, bột giấy và đồ gỗ nội
      thất). �?ạo luật sửa đổi bao gồm cả yêu cầu khai báo nhập khẩu v�? các thông tin như:

            Tên khoa h�?c của loài thực vật (bao gồm tên loài và giống cây) có trong hàng hóa nhập khẩu
            Giá trị hàng hóa nhập khẩu và số lượng, bao gồm cả đơn vị đo, của loài thực vật
            Tên quốc gia nơi khai thác loài thực vật đó
      Nếu ngư�?i sản xuất hoặc nước chế biến, ví dụ như Việt Nam, không có sẵn những thông tin này để khai
      báo, sản phẩm sẽ không được phép vào thị trư�?ng Hoa Kỳ.

      Ngoài ra, Ô-xtrây-lia cũng đang trong quá trình xây dựng luật v�? chống buôn bán gỗ khai thác trái
      phép, trong khi đó Thụy Sĩ đang bắt đầu áp dụng mẫu t�? khai nhập khẩu mới. Ngày càng có nhi�?u
      nước phát triển các chính sách mua sắm công nhằm mục đích tránh sử dụng gỗ bị khai thác bất hợp
      pháp trong các dự án đầu tư công.
      Nguồn: Ủy ban châu Âu 2007, EFI 2008, 2009, Liên minh châu Âu 2010, và ITTO 2010


     nghiệp càng tạo đi�?u kiện cho hoạt động buôn         với những ngư�?i không nghèo, ngư�?i nghèo
     gỗ lậu phát triển mạnh hơn.159 Các quy định mới      thư�?ng lệ thuộc nhi�?u hơn vào tài nguyên rừng
     cấm gỗ nguyên liệu xẻ và sản phẩm gỗ có nguồn        để đáp ứng các nhu cầu cơ bản của cuộc sống,
     gốc bất hợp pháp được áp dụng ở các thị trư�?ng       “bù đắp khoảng cách thu nhập�? những lúc nông
     xuất khẩu chính của Việt Nam (cụ thể là �?ạo luật     nhàn, và để có một "hệ thống an sinh" trong các
     Lacey ở Hoa Kỳ và Quy định Soát xét toàn diện        trư�?ng hợp cấp bách.160 Mặc dù Việt Nam đã đạt
     nguồn gốc gỗ của Liên minh châu Âu) sắp tới sẽ       được những thành tích lớn v�? xóa đói giảm
     gây tác động lớn, nếu chính phủ và ngành chế         nghèo ở quy mô toàn quốc, nhưng tỷ lệ nghèo
     biến gỗ không có hành động thích hợp, ví dụ          vẫn còn cao ở những vùng có rừng tự nhiên, nhất
     như thiết lập các hệ thống và cơ chế kiểm soát       là các vùng núi xa xôi, hẻo lánh.161 �?óng góp của
     cần thiết để ký kết Hiệp định Hợp tác Tự nguyện      ngành lâm nghiệp cho công cuộc xóa đói giảm
     mà hiện tại chính phủ đã bắt đầu quá trình đàm       nghèo không rõ ràng.162 Mặc dù chương trình
     phán với Liên minh châu Âu (xem Hộp 4.1).            661 đã b�? ra nhi�?u khoản đầu tư lớn, nhưng các
                                                          bằng chứng hiện tại cho thấy, chương trình chỉ
     Viễn cảnh xã hội                                     tạo ra tác động trực tiếp rất nh�? đến thu nhập
                                                          của ngư�?i nghèo.163
     Ước tính có khoảng 25 triệu ngư�?i hiện đang sinh
     sống trong rừng hoặc gần rừng, trong đó có           Các quy định pháp luật nói chung và pháp luật
     nhi�?u nhóm dân tộc thiểu số tại các vùng núi và      lâm nghiệp nói riêng mới được ban hành khi bắt
     vùng sâu vùng xa nơi vẫn còn tỷ lệ nghèo cao. So     đầu �?ổi Mới đã dẫn đến sự phân cấp và giao




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
78     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
quy�?n quản lý và sử dụng rừng cho các đối tượng                   bằng167 các khu đất hầu như đã suy thoái hoặc
ngoài nhà nước.164 (Xem Hình 4.4) Kể từ đó, diện                  đất trống đồi tr�?c.168 Tình trạng này càng trầm
tích đất rừng được giao cho ngư�?i dân địa                         tr�?ng hơn nếu thiếu các thể chế địa phương, nơi
phương đã tăng từ chỗ gần như bằng 0 lên 3,5                      mà lẽ ra ngư�?i dân có thể chia sẻ thông tin và
triệu ha trong năm 2006.165 Tuy nhiên, việc giao                  những lo ngại của mình,169 và nếu thiếu đi�?u kiện
đất giao rừng thư�?ng là một quy trình từ trên                     tiếp cận cũng như hiểu biết v�? các chính sách và
xuống,166 và do đó, kết quả thư�?ng bị ảnh hưởng                   quy định pháp luật. 170
bởi sự phân bổ thiếu hiệu quả và thiếu công
Hình 4.4. Thay đổi trong cơ cấu nắm giữ đất rừng tại Việt Nam, từ năm
1995 đến 2009171
 Diện tích rừng (nghìn ha)




                             Hộ gia đình   Cộng đồng Tổ chức kinh tế Liên doanh   UBND          Khác
                             và cá nhân                              và tổ chức
                                                                     nước ngoài
                                                        Các nhóm nắm giữ rừng


Nguồn : Nguyễn Bá Ngãi và cộng sự 2009; Nguyễn Bá Ngãi, thư trao đổi riêng, 2010.
Sau mư�?i năm triển khai thí điểm quản lý rừng                     với các hoạt động bảo tồn ở cấp thôn bản và xã,
cộng đồng (CFM), luật lâm nghiệp được sửa đổi                     và do đó nhận được sự hỗ trợ thúc đẩy của Bộ
vào năm 2004 và quy định giao rừng cho cộng                       NN&PTNT và các nhà tài trợ.174
đồng. Tuy nhiên CFM vẫn còn là một quá trình thí
điểm, trong đó chỉ có một số ít khu vực chủ yếu                   Chiến lược Phát triển Lâm nghiệp Việt Nam 2006
gồm đất rừng kém chất lượng được giao cho các                     - 2020 (VFDS) đang tìm cách thúc đẩy xã hội hoá
dự án có tài trợ nước ngoài tại một số tỉnh được                  ngành lâm nghiệp, khuyến khích các tổ chức
ch�?n.172 CFM vẫn chưa trở thành một sáng kiến                     ngoài nhà nước thuê đất và tiếp cận nguồn lực.
được lồng ghép một cách chủ động. Tuy nhiên                       Tuy nhiên, hầu hết đất rừng, đặc biệt là các khu
đây là một mô hình có thể triển khai để thực hiện                 rừng tốt nhất, vẫn nằm trong sự kiểm soát của
Giảm phát thải do Mất rừng và Suy thoái rừng                      nhà nước, khiến cho ngư�?i dân địa phương ở vào
Cùng với Bảo tồn (REDD+)173 một cách phù hợp                      thế bất lợi do không có cơ hội để đồng quản lý và




                                                       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                  CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                              79
     không có cơ chế chia sẻ lợi ích rõ ràng – tình       ích từ rừng một cách b�?n vững cho các n�?n kinh
     trạng này đang bắt đầu được giải quyết thông         tế ở quy mô địa phương và quy mô lớn hơn.
     qua việc soạn thảo một quyết định v�? thí điểm
     các cơ chế nói trên.                                 Viễn cảnh đa dạng sinh h�?c
     Việc cải cách các lâm trư�?ng quốc doanh (SFE)        Năm 1992, Trung tâm Giám sát Bảo tồn Thế giới
     mới chỉ giúp giải phóng một diện tích khá nh�?        đánh giá Việt Nam là một trong 16 quốc gia có
     đất rừng để giao cho các hộ gia đình.175 Quá trình   mức đa dạng sinh h�?c cao nhất thế giới.178 (Xem
     này bắt đầu vào năm 1999 nhưng diễn biến rất         Bảng 4.1.) �?ây là nơi mà các nhà khoa h�?c liên tục
     chậm, đi�?u này phản ánh tính chất phức tạp bên       phát hiện ra các loài mới trong suốt hơn 20 năm
     trong và sự cố hữu. Mặc dù các lâm trư�?ng quốc       qua.179 Tuy nhiên, số lượng các loài bị nguy cấp
     doanh (SFE) đã được chuyển đổi thành công ty         ngày càng tăng. Hiện tại đã có hơn 300 loài thực
     lâm nghiệp nhà nước (SFC), được thành lập và         vật bị nguy cấp, với quần thể suy giảm chủ yếu
     hoạt động theo Luật Doanh nghiệp,176 nhưng           là do phá rừng và du canh,180 và khoảng 400 loài
     trong số đó vẫn còn nhi�?u doanh nghiệp lệ thuộc      động vật bị đe d�?a, chủ yếu là do mất môi trư�?ng
     vào trợ cấp và kinh phí từ Chương trình 661 để       sống và hoạt động săn bắn của con ngư�?i.181
     tồn tại.177 Cần có những mô hình kinh doanh đã
     được kiểm chứng để tái cơ cấu các công ty lâm        Diện tích rừng tự nhiên có mức độ đa dạng sinh
     nghiệp nhà nước nhằm quản lý rừng và các lợi         h�?c cao ở Việt Nam đã giảm đáng kể. Chỉ còn lại

     Bảng 4.1. Số lượng loài và tình trạng bị đe d�?a của các loài tại Việt
     Nam, năm 2005
     Phân loại     Số lượng loài % số loài trên toàn cầu NSố lượng loài bị đe Số lượng loài bị đe
     h�?c           ở Việt Nam 182 được tìm thấy ở Việt Nam d�?a ở cấp quốc gia183 d�?a ở cấp toàn cầu184


     �?ộng vật           310                    8                       78                     46
     có vú

     Chim               840                    9                       83                     41

     Bò sát             286                    5                       43                     27

     Lưỡng cư           162                    4                       11                     15

     Cá                3,170                  11                       72                     27

     �?ộng vật ko                                                       72              Không đánh giá
     xương sống

     Thực vật          14,000                  6                      309                    148

     Nấm                                                                7              Không đánh giá

     Tảo                                                                9              Không đánh giá

     Nguồn: Ngân hàng Thế giới 2005.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
80     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
Hộp 4.2. Các trách nhiệm quản lý khu bảo tồn
 Trách nhiệm đối với các khu bảo tồn được phân chia giữa nhi�?u cơ quan khác nhau. Bộ NN&PTNT và
 Sở NN&PTNT các tỉnh chịu trách nhiệm v�? tất cả các khu rừng đặc dụng, Cục Bảo vệ Môi trư�?ng thuộc
 Bộ TN&MT chịu trách nhiệm v�? vùng đất ngập nước theo công ước Ramsar.

 Trong Bộ NN&PTNT, Tổng cục Lâm nghiệp chịu trách nhiệm quản lý chung đối với hệ thống khu bảo
 tồn gồm các rừng đặc dụng, và trực tiếp quản lý sáu vư�?n quốc gia. Các tỉnh quản lý các vư�?n quốc gia
 còn lại, cùng với tất cả các khu bảo tồn thiên nhiên và các địa điểm văn hóa – lịch sử – môi trư�?ng. Các
 cơ quan cấp tỉnh chịu trách nhiệm quản lý những khu vực nói trên gồm có Sở NN&PTNT, Sở KHCN&MT,
 Chi cục Kiểm lâm, Sở Thủy sản, và Sở Văn hoá Thông tin; cơ cấu tổ chức có thể khác nhau tùy theo loại
 rừng đặc dụng và tùy theo từng tỉnh.

 Ban quản lý Rừng �?ặc dụng chỉ có thẩm quy�?n trong một vư�?n quốc gia hoặc một khu bảo tồn. Trong
 vùng đệm, các quyết định quản lý là thẩm quy�?n của các UBND xã/huyện, các công ty lâm nghiệp
 quốc doanh, Sở NN&PTNT và Sở �?ịa chính.


khoảng 0,5 triệu ha rừng nguyên sinh nằm rải rác      với các vư�?n quốc gia do trung ương quản lý)
ở Tây Nguyên, �?ông Nam Bộ và Bắc Trung Bộ - và        nhưng các khu rừng đặc dụng vẫn phải đối mặt
hầu hết các rừng ngập mặn nguyên sinh đã biến         với những vấn đ�? lớn v�? tài chính, dẫn đến
mất.185 Việt Nam có 128 khu rừng đặc dụng (SUF)       những bất cập nghiêm tr�?ng trong công tác
tạo ra hệ thống khu bảo tồn của cả nước.186 Hầu       quản lý.190 Những bất cập này càng nghiêm tr�?ng
hết là những khu rừng nh�? và nằm phân tán, một        hơn do các vấn đ�? thể chế191 và sự phối hợp liên
số còn bao gồm các vùng canh tác nông nghiệp          ngành hạn chế.192 Sự tham gia của cộng đồng địa
và khu dân cư. Phần lớn các loài chim đẹp và          phương chủ yếu thông qua hình thức giao khoán
động vật có vú lớn đã biến mất. Nhi�?u khu rừng        bảo vệ rừng – một cơ chế để đ�?n bù (ở mức độ
không ngừng bị suy giảm không phải v�? phạm            nhất định) cho tổn thất v�? việc mất khả năng tiếp
vi mà v�? chất lượng môi trư�?ng sống, và việc          cận, chứ chưa phải là cơ chế để khuyến khích
phát triển cơ sở hạ tầng lan tràn không hạn chế       quản lý rừng.193 Tại các khu rừng đặc dụng hiện
trong các khu vực có rừng càng gia tăng nguy cơ       chưa tồn tại cơ chế đồng quản lý – nghĩa là cơ
đe d�?a sự tồn tại lâu dài của chúng.187               chế mà trong đó ban quản lý và ngư�?i dân địa
                                                      phương cùng chia sẻ các chức năng, lợi ích, thẩm
Hệ thống các khu bảo tồn có tính chất phân tán        quy�?n và trách nhiệm quản lý.
và manh mún v�? vị trí tự nhiên và hành chính.
(Xem Hộp 4.2). Sự phân tán trong vị trí tự nhiên      Hệ thống pháp lý của Việt Nam đã kết hợp nhi�?u
gây khó khăn cho công tác bảo tồn đa dạng sinh        nguyên tắc được chấp nhận trên toàn cầu v�?
h�?c và làm tăng chi phí quản lý trên mỗi hecta,188    quản lý môi trư�?ng b�?n vững, và đây là một
còn sự manh mún trong ranh giới hành chính            trong số ít quốc gia trên thế giới đã có luật đa
làm giảm thẩm quy�?n và tính hiệu quả trong            dạng sinh h�?c. Nhưng trên thực tế, các quy định
công tác quản lý, vì trách nhiệm bị phân chia giữa    này ít khi được xem xét trong các quyết định v�?
nhi�?u bộ ngành và nhi�?u cấp quản lý hành chính.       quy hoạch sử dụng đất và cơ sở hạ tầng. Ngoài
Cần có một hệ thống bảo tồn thống nhất hơn để         ra, hiệu quả thực thi pháp luật cũng bị cản trở bởi
ngăn ngừa nguy cơ ngày càng có nhi�?u khu rừng         sự hợp tác l�?ng lẻo giữa các cơ quan và các
đặc dụng trở thành khu bảo tồn trên giấy.189          khiếm khuyết trong việc diễn giải và áp dụng các
                                                      quy định.
Mặc dù được cấp kinh phí khá cao (ít nhất là đối




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                 81
     Các vấn đ�? quan tr�?ng trong                                rằng cơ chế này có thể làm suy yếu các
                                                                quy�?n sử dụng và quản lý rừng của những
     ngành lâm nghiệp                                           cộng đồng sống phụ thuộc vào rừng.

     Những nguyên nhân chính trực tiếp gây ra tình              Những ngư�?i buôn bán gỗ có trách nhiệm
     trạng mất rừng gồm có chuyển đổi đất rừng                  đang hoạt động tích cực để phát triển
     thành đất canh tác nông nghiệp và phát triển cơ            chuỗi cung ứng và cải cách quản lý rừng,
     sở hạ tầng. Khai thác gỗ trái phép và khai thác            trong khi những ngư�?i khác lại thúc đẩy
     quá mức, cùng với cháy rừng là những nguyên                hoạt động khai thác gỗ trái phép.
     nhân chủ yếu gây ra suy thoái rừng và thư�?ng là      Việt Nam có ti�?m năng tốt để phát triển trồng
     dấu hiệu báo trước tình trạng mất rừng. Các          rừng, có cơ hội để quản lý rừng tự nhiên một
     nguyên nhân gián tiếp hoặc nguyên nhân gốc rễ        cách hiệu quả, và có cơ sở để phát triển một
     dẫn đến mất rừng gồm có tốc độ và loại hình          ngành chế biến gỗ năng động. Tuy nhiên, hiệu
     tăng trưởng kinh tế, những thay đổi của thị          quả hoạt động và tính b�?n vững trong toàn
     trư�?ng, và các vấn đ�? bao quát hơn như quản trị      ngành đang bị hạn chế bởi năng suất rừng trồng
     và chính sách.194                                    thấp, các cơ chế khuyến khích và hỗ trợ chưa đủ
                                                          mạnh để đưa đất được giao vào sản xuất. Quá
     Các động lực toàn cầu thúc đẩy sự thay đổi trong     trình phân cấp được thúc đẩy bởi quy hoạch định
     ngành lâm nghiệp gồm có những thay đổi nhu           lượng theo định hướng chỉ tiêu, và ít chú ý tới
     cầu của thị trư�?ng quốc tế đối với hàng hoá và       chất lượng của quá trình, trong khi chất lượng
     dịch vụ lâm nghiệp, trong đó có giảm thiểu biến      mới là yếu tố có thể tăng cư�?ng công bằng xã hội
     đổi khí hậu, với khả năng đem lại các tác động       thông qua quy hoạch sử dụng đất rừng hợp lý,
     bất lợi cũng như có lợi:                             một quy trình ra quyết định và giao đất giao rừng
          REDD + (xem Hộp 4.3.) là một cơ chế             dân chủ và minh bạch hơn, đồng th�?i cung cấp
          khuyến khích thay đổi cách thức sử dụng         các dịch vụ và hỗ trợ cho các hộ dân mới được
          tài nguyên rừng – hạn chế phát thải khí các-    giao đất giao rừng.
          bon thông qua việc trả ti�?n cho các hành
          động ngăn chặn mất rừng hoặc suy thoái          Cho đến nay, phát triển rừng ở Việt Nam thư�?ng
          rừng – nhưng cũng có những lo ngại cho          tập trung vào việc đạt được các chỉ tiêu do trung

     Hộp 4.3. Chương trình quốc gia v�? REDD+

      ITheo Công ước khung của Liên hợp quốc v�? biến đổi khí hậu (UNFCCC), một cam kết đã được đưa ra
      vào năm 2005 nhằm coi các cánh rừng hiện có như một biện pháp giảm thiểu. Hội nghị lần thứ 13 của
      các Bên tham gia UNFCCC đã thông qua một quyết định, trong đó kêu g�?i các Bên xây dựng các đ�? xuất
      v�? việc thiết lập một cơ chế để giảm phát thải do mất rừng ở các nước đang phát triển. Theo th�?i gian,
      cơ chế này đã phát triển và gồm có năm hoạt động hợp lệ, với tên g�?i hiện nay là Giảm phát thải từ Mất
      rừng và Suy thoái rừng ở Các nước đang phát triển; và có vai trò của Bảo tồn, Quản lý Rừng B�?n vững
      và Tăng cư�?ng Trữ lượng Các-bon rừng ở Các nước đang phát triển (REDD+).

      Cơ chế REDD+ có thể trở thành một phần trong th�?a thuận khí hậu mới từ năm 2013. �?ồng th�?i hiện
      đang có một số sáng kiến nhằm giúp các nước đang phát triển thiết lập chương trình quốc gia v�?
      REDD+; và Chính phủ Na Uy đang đặc biệt tích cực hỗ trợ việc xây dựng REDD+. Việt Nam là nước đầu
      tiên thực hiện một Chương trình quốc gia v�? UN-REDD (4,3 triệu USD) và là một thành viên trong nhóm
      quốc gia đầu tiên được chấp thuận nhận tài trợ từ Quỹ �?ối tác Các-bon Rừng của Ngân hàng Thế giới
      (3,6 triệu USD). Bộ NN&PTNT hiện đang xây dựng Chương trình REDD quốc gia của Bộ, với sự hỗ trợ của
      chương trình UN-REDD.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
82     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
ương đặt ra, nhất là các chỉ tiêu v�? trồng rừng.           ngành lâm nghiệp là tạo đi�?u kiện thuận lợi
Quản lý b�?n vững đã được thí điểm nhưng chưa               cho các bên tư nhân thực hiện công tác
được thực hiện đầy đủ ở các khu rừng tự nhiên,             quản lý rừng (xem Hộp 4.4.)
và các khu rừng này vẫn tiếp tục bị suy thoái, làm
                                                           Phân cấp thẩm quy�?n thực hiện và xây
trầm tr�?ng thêm các mối đe d�?a đối với các loài,
                                                           dựng năng lực v�? cung cấp dịch vụ ở các
sinh cảnh và một hệ sinh thái rừng vốn đang hoạt
                                                           cấp địa phương
động tốt. Kết cuộc, Việt Nam có thể sẽ chỉ còn lại
các cánh rừng keo, thông và bạch đàn – đa dạng             Phân cấp các quy�?n sử dụng và trách
sinh h�?c sẽ bị tổn thất nghiêm tr�?ng và rủi ro khí         nhiệm quản lý, nhằm đảm bảo rằng các
hậu ngày càng cao do thiên tai (như bão, hoả               nhóm dân tộc thiểu số và các cộng đồng
hoạn, và phá hoại của côn trùng) với các hệ                nghèo sống lệ thuộc vào rừng có thể thu
thống sản xuất độc canh dễ bị tổn thương hơn.195           được những lợi ích thực sự khi quản lý đất
                                                           rừng được giao cho h�?
Chương trình cải cách                                      Cải cách các chính sách và hệ thống quản
Các vấn đ�? ảnh hưởng đến ngành lâm nghiệp có               lý rừng nhằm tạo ra các cơ chế khuyến
mối liên quan chặt chẽ với nhau và chịu tác động           khích phù hợp và hiệu quả cho các bên tư
bởi của các chính sách và sự kiện trong các ngành          nhân quản lý rừng một cách b�?n vững198
khác196 cũng như tại các quốc gia khác.197 Rõ ràng         Tăng cư�?ng hiệu quả quản trị quốc gia và
là quá trình cải cách chính sách cần được đi�?u             các cơ chế thực thi pháp luật cần thiết để
phối giữa các ngành bị ảnh hưởng và việc thực              củng cố tính b�?n vững
hiện cải cách cần được đi�?u phối tốt hơn giữa các
cơ quan liên quan. Dưới đây là các ưu tiên chính           �?ưa vai trò của rừng vào các hoạt động
trong tương lai:                                           giảm thiểu khí nhà kính và thích ứng với
                                                           biến đổi khí hậu để phát huy đầy đủ trong
     Tách bạch các chức năng của khu vực tư                các chiến lược và quá trình quy hoạch của
     nhân với các chức năng của nhà nước,                  các ngành liên quan
     trong đó vai trò chính của các thể chế trong

Hộp 4.4. Sự phát triển của các thể chế trong ngành lâm nghiệp
 Trước đây, các cơ quan lâm nghiệp của chính phủ thư�?ng kết hợp nhi�?u chức năng của nhà nước với
 tư nhân. Hiện nay, những thách thức bắt nguồn từ sự cắt giảm chi tiêu công, sự gia tăng kỳ v�?ng của
 các bên liên quan, và sự gia tăng mâu thuẫn trong việc sử dụng tài nguyên rừng đang khuấy động các
 cơ quan nhà nước khiến h�? phải suy nghĩ lại v�? vai trò của mình. Có thể mô tả một cách khái quát tr�?ng
 tâm của sự phát triển này, đó là chuyển đổi từ việc kiểm soát rừng sang quản lý rừng và tạo đi�?u kiện
 thuận lợi cho các bên khác quản lý rừng.
 Trong một số trư�?ng hợp, cải cách chỉ mang tính hình thức và hạn chế, chẳng hạn như bị giới hạn ở
 trách nhiệm cấp bộ hoặc giới hạn ở thay đổi trong cơ cấu, thay vì thay đổi v�? chức năng. Các chiến lược
 được sử dụng thành công trong nhi�?u trư�?ng hợp chuyển đổi sang vai trò tạo thuận lợi gồm có:
       Tách bạch chức năng chính sách và đi�?u tiết kh�?i chức năng quản lý
       Giao việc sản xuất và chế biến gỗ cho một thực thể thương mại độc lập của chính phủ hoặc tư
       nhân hóa tất cả các hoạt động thương mại
       Phân quy�?n và phân cấp trách nhiệm quản lý cho các cấp địa phương, thư�?ng là một phần nội
       dung trong một chương trình phân cấp chính trị và hành chính có quy mô rộng hơn.

 Nguồn: FAO 2009




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                83
          Hỗ trợ tư vấn chính sách và h�?c h�?i từ các             việc thu thập, tổng hợp và công bố dữ liệu,
          sáng kiến thí điểm cùng với các bên liên               và tăng cư�?ng năng lực.
          quan nhằm xác định một cách hiệu quả các
                                                                 Cần giới thiệu các công nghệ thông tin hiện
          giải pháp và cơ cấu tổ chức thực hiện.
                                                                 đại cho công tác báo cáo, theo dõi giám sát và
                                                                 tổng hợp thông tin, và tạo đi�?u kiện cho việc
     Cải cách Quản trị và Thể chế                                phân tích và phổ biến công khai thông tin.
     Cần có các thông tin đáng tin cậy và phù hợp (v�?      Ngoài ra, cũng phải cải thiện các hệ thống và
     phương diện phân tách thông tin, tần suất thông
                                                           nâng cao năng lực kiểm kê và giám sát rừng để
     tin và sự minh bạch) để tạo cơ sở thích hợp cho các
                                                           cung cấp cơ sở thông tin nhằm quản lý rừng b�?n
     quyết định chính sách và nâng cao hiệu quả thực
                                                           vững (xem Hộp 4.5.), đánh giá mối liên hệ v�? hiệu
     hiện. Dưới đây là một số kiến nghị nhằm cải thiện
     chất lượng và sự nhất quán của dữ liệu trong ngành    quả hoạt động của các cơ chế chi trả PFES và
     lâm nghiệp:                                           REDD+, và xác định các kết quả tác động xã hội
                                                           và môi trư�?ng.
          Cần phối hợp hiệu quả giữa các bộ ngành
          và cơ quan để phát triển một hệ thống và         Sự phối hợp liên ngành là đi�?u kiện chủ yếu để
          thống nhất các tiêu chuẩn v�? thu thập, đo        thực thi hiệu quả pháp luật lâm nghiệp. Sự phối
          đạc và tổng hợp dữ liệu, nhằm mục đích tạo       hợp này cần được cải thiện đáng kể nhằm xử lý
          ra các thông tin có thể so sánh được với         tội phạm lâm nghiệp một cách hiệu quả vì đây là
          nhau theo th�?i gian, không gian và vượt          vấn đ�? cần tăng cư�?ng hợp tác tại tất cả các cấp:
          qua các ranh giới tổ chức.                             Cần có các hệ thống hợp tác giữa Bộ
          Cần xác lập rõ ràng các vai trò và trách               NN&PTNT, Bộ Tư pháp, và Tổng cục Hải
          nhiệm của các bộ ngành và cơ quan trong                quan để xác định các thay đổi cần thiết
                                                                 trong khuôn khổ pháp lý.
     Hộp 4.5. Quản lý thông tin rừng
      Bộ NN&PTNT đã triển khai nỗ lực để tích hợp các dữ liệu và thông tin v�? tài nguyên rừng, quản lý rừng
      và các hoạt động kinh tế rừng. Hệ thống Quản lý Thông tin Rừng (FOMIS) là một cố gắng ban đầu nhằm
      đối chiếu, tích hợp và công bố các thông tin này. Nỗ lực này đang được tăng cư�?ng nh�? sự hỗ trợ từ dự
      án FOMIS, nhằm cung cấp một cơ sở chuyên nghiệp hơn cho việc quản lý dữ liệu làm n�?n tảng cho
      FOMIS và tăng cư�?ng cơ hội ứng dụng trong quản lý rừng, chẳng hạn như trong việc xây dựng kế hoạch
      phát triển rừng của các tỉnh.

      �?ợt đi�?u tra rừng quốc gia lần thứ 4 (NFI) sẽ được hoàn thành trong năm 2010. Chương trình Giám sát
      và �?i�?u tra Rừng Quốc gia (NFIMP) đã xây dựng một cách tiếp cận mới để thực hiện NFI, theo đó chức
      năng quản lý thông tin rừng sẽ được đặt tại Bộ NN&PTNT chứ không phải tại Viện Quy hoạch và �?i�?u
      tra Rừng như trước đây. Theo dự kiến, một chương trình NFIMP mới sẽ được chính phủ thông qua vào
      cuối năm nay.

      Chương trình quốc gia v�? REDD đang phát triển một hệ thống Giám sát, Báo cáo và Xác minh (MRV)
      theo yêu cầu của UNFCCC. Hệ thống MRV sẽ thu thập dữ liệu v�? tài nguyên rừng từ những bên tham
      gia cơ chế REDD+, và từ các nguồn thứ cấp như NFI. Hệ thống MRV sẽ tạo ra các báo cáo làm cơ sở cho
      Việt Nam tìm kiếm nguồn tài chính để giảm phát thải và tăng cư�?ng loại b�? phát thải. MRV sẽ được sử
      dụng làm “bằng chứng�? chủ yếu để đánh giá hiệu quả hoạt động của hệ thống phân phối lợi ích nhằm
      chi trả cho các bên tham gia. Dự kiến, MRV cũng sẽ cung cấp thông tin cho các mục đích sử dụng khác,
      vì nó có thể trở thành cơ sở dữ liệu toàn diện nhất v�? tài nguyên rừng và ngư�?i sử dụng tài nguyên rừng.
      Bộ NN&PTNT dự định tích hợp cả ba hệ thống – FOMIS, NFI và MRV – thành một nguồn thông tin duy
      nhất v�? tài nguyên rừng ở Việt Nam.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
84     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
     Cần có các cách tiếp cận mới ở cấp địa         UNFCCC.Hiện nay các bên đã sẵn sàng cho REDD
     phương, chẳng hạn như sửa đổi các mối          và đang lên kế hoạch thực hiện các thí điểm, tuy
     quan hệ làm việc và thể chế giữa �?ơn vị        nhiên, đi�?u này chỉ có thể trở thành hiện thực
     Kiểm lâm và các cơ quan thực thi pháp luật.    nếu chính phủ tiến hành các bước đi nhằm đảm
                                                    bảo thực hiện REDD+ một cách hiệu quả. Những
     Phối hợp liên ngành ở cấp quốc tế có thể
                                                    bước đi cần thiết gồm có: xây dựng một chiến
     ngăn chặn việc nhập khẩu gỗ và động vật
                                                    lược REDD+ toàn diện nhằm đạt được và duy trì
     hoang dã có nguồn gốc bất hợp pháp; cần
                                                    giảm phát thải ở cấp địa phương, phát triển năng
     thiết lập các hệ thống để chia sẻ dữ liệu và
                                                    lực cần thiết để đo đạc và báo cáo mức giảm phát
     cùng làm việc với các cơ quan đối tác ở các
                                                    thải, và thiết lập một hệ thống phân phối lợi ích
     nước xuất khẩu.
                                                    đáp ứng sự mong đợi của cộng đồng quốc tế v�?
�?ể duy trì khả năng tiếp cận thị trư�?ng quốc tế     tính công bằng, minh bạch, tính bổ sung, hiệu
cho ngành chế biến gỗ, cần phải mua gỗ hợp          quả hoạt động và trách nhiệm giải trình. (Xem
pháp có nguồn gốc từ các cánh rừng được quản        Hộp 4.6.)
lý tốt, dù là mua trong nước hay nhập khẩu. Do
đó, chính phủ và khu vực tư nhân cần phải đặt ra    �?ể thực hiện REDD+ một cách hiệu quả, còn phải
những biện pháp soát xét nguồn gốc gỗ nguyên        tiến hành các biện pháp đảm bảo tính lâu dài của
liệu một cách toàn diện. �?i�?u này đòi h�?i phải có   hoạt động giữ các-bon rừng bằng cách tăng
một định nghĩa thống nhất v�? gỗ hợp pháp, các       cư�?ng thực thi pháp luật v�? rừng và các cơ chế
hệ thống để xác minh nguồn gốc hợp pháp và sự       quản trị nhằm đảm bảo thuê rừng và bảo vệ
tuân thủ, và quản lý quy trình truy xét nguồn gốc   rừng, cùng với các biện pháp giải quyết vấn đ�?
gỗ một cách hiệu quả. Ngoài ra, những nỗ lực        thất thoát do nhu cầu nguyên liệu thô tạo ra tác
thực thi nên tập trung vào các điểm bán lâm sản     động xấu đến các khu rừng ở các nước lân cận.
bất hợp pháp – ví dụ như xưởng cưa, xưởng chế       Cần thiết kế các chính sách ưu đãi để trao phần
biến gỗ, và các điểm xuất khẩu. Các yếu tố cơ bản   thưởng thích đáng cho việc cung cấp các lợi ích
của cách tiếp cận này đòi h�?i phải có một hệ        phi thị trư�?ng từ rừng.
thống cấp phép cho các doanh nghiệp chế biến
và buôn bán gỗ - một yêu cầu hoàn toàn có thể       �?ể giới thiệu cách tiếp cận quản lý đa mục đích,
thực hiện được để chứng minh tính hợp pháp          các cấp huyện và xã cần phải hỗ trợ công tác quy
của nguyên liệu thô, một cơ chế thanh tra có tính   hoạch rừng, giám sát và mở rộng rừng. �?i�?u này
hệ thống và phối hợp giữa các cán bộ hải quan       đòi h�?i phải cải cách lực lượng kiểm lâm để h�?
và cán bộ thực thi pháp luật lâm nghiệp đã qua      trở thành một cơ quan chú tr�?ng nhi�?u hơn vào
đào tạo, và các chế tài pháp lý nghiêm ngặt đối     hỗ trợ kỹ thuật phát triển rừng, và có thể tạo đi�?u
với các trư�?ng hợp sở hữu gỗ phi pháp. Nên áp       kiện cho sự chuyển đổi từ quản lý rừng bởi nhà
dụng một cách tiếp cận tương tự nhằm chống          nước sang quản lý rừng bởi tư nhân thông qua
buôn bán trái phép động vật hoang dã, nghĩa là      hành động hợp tác nhằm hỗ trợ việc thực hiện
tập trung vào các chợ và nhà hàng bán các sản       của những ngư�?i nắm giữ đất rừng.
phẩm từ động vật hoang dã.

Một ước tính rất sơ bộ (và có thể khá dè dặt) các
                                                    Cải cách tính hiệu quả
nguồn thu từ REDD+ dựa trên các ước tính v�? sự      Cần có các giải pháp thích hợp để tích lũy đất
thay đổi độ che phủ rừng trong th�?i kỳ 2000 –       rừng nhằm cải thiện nguồn cung nguyên liệu thô
2005 dựa vào các ảnh viễn thám có độ phân giải      và đem lại lợi ích cho ngư�?i dân địa phương. Có
thấp, cũng như các ước tính v�? mật độ các-bon       thể thực hiện dưới hình thức sắp xếp cho thuê để
của Ủy ban Liên chính phủ v�? Biến đổi khí hậu,      cho phép các doanh nghiệp thuê các khoảnh đất
cho thấy Việt Nam có thể thu được khoảng từ 80      rừng từ nhi�?u chủ đất khác nhau; hoặc tổ chức
đến 100 triệu USD mỗi năm,199 với đi�?u kiện quốc    ký hợp đồng với bên ngoài (ví dụ như cách làm
tế đạt được một th�?a thuận trong khuôn khổ          của VINAFOR200 ), trong đó doanh nghiệp có thể




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                   CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                 85
     Hộp 4.6. Quỹ �?ối tác Các-bon Rừng (FCPF) ở Việt Nam

      Chương trình REDD+ là động lực thúc đẩy một quá trình cải cách quan tr�?ng. Các phân tích tiến hành
      trong khuôn khổ xây dựng �?�? án Chuẩn bị Sẵn sàng để trình lên Quỹ �?ối tác Các-bon Rừng đã nhấn
      mạnh sáu kiến nghị nhằm giảm mất rừng và suy thoái rừng.

      Trước hết, chương trình kêu g�?i đánh giá các kế hoạch phát triển ngành hiện có của cả nước và các tỉnh
      để xác định những kế hoạch nào có khả năng dẫn đến tỷ lệ mất rừng cao. Thứ hai, chương trình kêu
      g�?i đảm bảo các quy�?n sử dụng rừng cho các hộ gia đình, hoặc các cộng đồng, với mong đợi đi�?u này
      sẽ khuyến khích h�? bảo vệ diện tích rừng được giao. Thứ ba, chương trình kêu g�?i sửa đổi một số chính
      sách, ví dụ như lệnh cấm khai thác gỗ hiện tại và hệ thống cấp giấy phép trồng rừng trên đất rừng đã
      bị suy thoái, bao gồm cả quy trình phân loại đất đã suy thoái. Thứ tư, chương trình khuyến cáo thực hiện
      tốt các �?ánh giá Tác động Môi trư�?ng (EIA) có chất lượng nhằm giảm thiểu các dự án phát triển có khả
      năng gây ra mất rừng nghiêm tr�?ng. Thứ năm, chương trình khuyến cáo hỗ trợ cho một số lĩnh vực
      nhất định, ví dụ như tăng cư�?ng thâm canh nông nghiệp, khuyến khích sản xuất các loại cây trồng có
      giá trị cao hơn, và đào tạo ngh�? để tạo các cơ hội thu nhập phi nông nghiệp. Một lĩnh vực đặc biệt
      quan tr�?ng, đó là đưa ra các lựa ch�?n để thay thế tập quán đốt rừng làm nương. Thứ sáu, chương trình
      kêu g�?i các cơ chế chuyển giao tài chính để tạo đi�?u kiện cho các cộng đồng sử dụng rừng được nhận
      các ưu đãi thực sự và đáng tin cậy.
      Nguồn: Chính phủ Việt Nam 2010b

     ký hợp đồng với nông dân để h�? trồng và phát          Các mục tiêu chính của quá trình cải cách các
     triển nguyên liệu, chủ yếu để đáp ứng nhu cầu         SFE203 vẫn chưa được hiện thực hóa một cách đầy
     tiêu dùng của h�?; hoặc ký hợp đồng với đi�?u           đủ; hầu hết các lâm trư�?ng này chỉ thay đổi tên
     khoản có lợi hơn cho hộ sản xuất (như LASUCO          g�?i mà không thay đổi nhi�?u v�? bản chất.204 Do
     đã đi tiên phong trong việc triển khai201), theo đó   đó, cần có những cải cách mang tính cấp thiết để
     ngư�?i trồng rừng cũng có thể trở thành cổ đông        mở ra ti�?m năng của các khu rừng này. Có thể
     trong cơ sở chế biến gỗ mà h�? là ngư�?i cung ứng       thực hiện đi�?u này bằng cách giao đất giao rừng
     nguyên liệu. (Xem Hộp 4.7.)                           cho các cộng đồng để hỗ trợ sinh kế địa phương,
                                                           cho thuê rừng đối với những ngư�?i sử dụng có
     Sẽ không thực tế nếu giả định rằng các nguồn          đi�?u kiện đầu tư thích đáng cho quản lý và bảo vệ
     cung trong nước có thể đáp ứng nhu cầu tiêu thụ       rừng, hoặc hình thành các doanh nghiệp xã hội
     gỗ ở Việt Nam.202 Nhưng ngành chế biến gỗ có          mới gồm các SFC hiện tại và các bên có lợi ích liên
     thể thúc đẩy phát triển các cánh rừng được quản       quan ở địa phương.
     lý tốt (và được cấp chứng chỉ) – đặc biệt là với
     rừng trồng. Thông qua xây dựng một Kế hoạch           Cải thiện năng suất rừng trồng cũng là một ti�?m
     Phát triển Ngành và Sản xuất gỗ quốc gia, có thể      năng cần xem xét. Ngư�?i trồng rừng có thể thu
     đưa ra một kế hoạch chi tiết để tiếp tục phát triển   lợi nh�? triển khai nhanh hơn các dòng vô tính,
     rừng nguyên liệu và ngành chế biến gỗ một cách        giống lai, các loài và xuất xứ mới; cần rà soát các
     tổng hợp hơn. Từ đây sẽ xác định được một số          chính sách, pháp luật v�? vật liệu trồng rừng để
     lượng hạn chế các địa điểm nơi có thể phát triển      tạo thuận lợi và tăng tốc độ triển khai các vật liệu
     các khu rừng trồng rộng lớn phù hợp với yêu cầu       trồng rừng cao cấp hơn. Ngoài ra, cũng cần phải
     nguyên liệu thô. Ngoài ra, cũng cần phải tăng         xác định các loài phù hợp với đi�?u kiện lập địa
     cư�?ng các cơ chế khuyến khích và môi trư�?ng           thông qua một hệ thống phân loại lập địa dựa
     thuận lợi nhằm khuyến khích các nhà đầu tư tư         trên loại đất, lớp thực bì với các loài thực vật chỉ
     nhân huy động nguồn lực và công nghệ tốt nhất         thị, khí hậu tiểu vùng, và nguồn nước. Hơn nữa,
     hiện có cho ngành.                                    cần phải thiết lập một mạng lưới các vư�?n ươm




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
86     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
Hộp 4.7. Hệ thống quản lý nhóm các hộ sản xuất nh�?
 Các hộ sản xuất nh�? trồng cây trên đất được giao thư�?ng muốn có lợi nhuận sau một th�?i gian ngắn,
 do đó h�? thư�?ng ch�?n các loài cây lấy gỗ có đư�?ng kính nh�? và giá trị thấp, có thể thông qua đại lý để
 bán làm phoi và bột giấy. Nguồn lực này có thể được đi�?u phối và quản lý tốt hơn để cung cấp lợi ích
 liên quan đến tính b�?n vững của rừng, và tăng thu nhập cho ngư�?i dân địa phương. Một ví dụ cụ thể
 là trư�?ng hợp ở tỉnh Quảng Trị, tại đây Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) đã tạo đi�?u kiện để
 thành lập một Hệ thống Quản lý Nhóm Hộ Sản xuất Nh�?. Hệ thống này vừa được cấp chứng nhận FSC
 để ghi nhận một cơ cấu quản lý chịu trách nhiệm theo các tiêu chí môi trư�?ng và xã hội đã được công
 nhận trên toàn cầu.
 Nhóm hộ sản xuất nh�? bắt đầu với 125 hộ gia đình, mỗi hộ có một khoảnh đất với diện tích từ 0,5 đến
 8 ha. H�? tự tổ chức thành 5 nhóm nh�? theo làng, và mỗi nhóm nh�? có một ngư�?i được bầu làm trưởng
 nhóm. Các hộ mới có thể đăng ký tham gia và được chấp nhận, nếu kết quả đánh giá nội bộ cho thấy
 hộ mới đăng ký tuân thủ các quy định quản lý của nhóm.
 Trong hệ thống hoạt động của nhóm, các thành viên là các hộ gia đình phải quản lý diện tích đất rừng
 của mình theo một kế hoạch quản lý rừng đơn giản nhằm nâng cao giá trị kinh tế và môi trư�?ng của
 lâm phần. Việc thực hiện được hỗ trợ và giám sát bởi một Quản lý Nhóm (hiện tại là WWF, nhưng trong
 tương lai vai trò này sẽ được chuyển giao lại cho Chi cục Lâm nghiệp thuộc Sở NN&PTNT tỉnh Quảng
 Trị). Hệ thống này đã cải thiện hoạt động đi�?u phối và quản lý, dẫn đến những lợi ích dễ thấy như:
       Có sự phối hợp trong quản lý, khai thác và tiếp thị, với khả năng cung cấp khối lượng lớn hơn và
       đàm phán trực tiếp với các khách hàng ti�?m năng
       Cùng mua đầu vào sản xuất, ví dụ như cây giống, nh�? đó tiết kiệm được chi phí đầu vào
       Trồng cây bản địa để tăng cư�?ng các chức năng môi trư�?ng của vùng đệm d�?c theo các thủy
       vực
       Ti�?m năng đầu tư theo nhóm vào chế biến và cung cấp các khoản vay cho các thành viên của
 Cách đây khoảng 10 năm, KfW đã hỗ trợ xác lập các khu rừng được quy hoạch cho mục đích khai thác.
 Nh�? bán gỗ xẻ có đư�?ng kính lớn hơn, các hộ sản xuất nh�? sẽ có thêm hai điểm lợi: thứ nhất, h�? có thể
 trực tiếp bán gỗ nguyên liệu xẻ cho các xưởng chế biến với giá trị gia tăng, thứ hai, h�? có thể được cấp
 chứng chỉ, đồng nghĩa với việc giá sản phẩm tăng thêm từ 10 đến 20%.

 Nhóm các hộ sản xuất nh�? chú tr�?ng đến việc đào tạo và hỗ trợ tư vấn, đồng th�?i cũng có ti�?m năng
 trở thành n�?n tảng cho một quan hệ đối tác công-tư với bên mua có trách nhiệm từ ngành đồ gỗ nội
 thất. Nhóm cũng cung cấp một mô hình có thể được nhân rộng ở các khu vực khác. Trong hợp tác với
 công ty IKEA, WWF đang tìm kiếm cơ hội để mở rộng hệ thống này cho hơn 7.000 ha ở Quảng Trị vào
 năm 2012, trong đó đầu tư tư nhân sẽ đóng vai trò chủ yếu thay cho nguồn vốn của nhà tài trợ; bằng
 cách đó, hệ thống cũng sẽ góp phần thực hiện chỉ tiêu của chính phủ, đó là 30% rừng sản xuất được
 cấp chứng chỉ vào năm 2020.
 Nguồn: Tim Dawson (tư vấn thực hiện VDR) và Sebastian Shcrader (WWF)

phân cấp để thúc đẩy sự phát triển các loài bản       cứu, đào tạo và khuyến lâm nhằm mục đích hỗ trợ
địa cũng như ngoại lai, và thành lập các các trung    các cải tiến v�? chất lượng và năng suất tài nguyên
tâm tư vấn vư�?n ươm với vai trò như là trung tâm      rừng và các hệ thống quản lý có tính khả thi lâu
khuyến lâm, nơi mà ngư�?i trồng rừng có thể mua        dài. �?i�?u này đòi h�?i các viện nghiên cứu và các
cây giống và tìm kiếm l�?i khuyên.                     cơ quan cung cấp dịch vụ liên quan đến lâm
                                                      nghiệp phối hợp với nhau tốt hơn, có nhi�?u đầu
Cần phải phối hợp nỗ lực trong lĩnh vực nghiên        tư thích hợp hơn cho các nghiên cứu lâm nghiệp



                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                 87
     và hoạt động khuyến lâm, cần có một chương           sinh h�?c thông qua cơ chế đồng quản lý ở các
     trình nghiên cứu được thúc đẩy bởi nhu cầu của       rừng đặc dụng. (Xem Hộp 4.8.) �?ể đạt được
     những ngư�?i sử dụng rừng, và cần sử dụng kỹ          những kết quả này, cần đưa ra một "rổ" các
     thuật có sự tham gia để đảm bảo rằng các công        phương pháp quản lý dựa vào cộng đồng, trong
     nghệ đ�? xuất được kiểm chứng dựa theo các tiêu       đó tăng cư�?ng trách nhiệm và quy�?n đồng quản
     chí quan tr�?ng đối với ngư�?i sử dụng.                lý của các cá nhân và cộng đồng, và triển khai
                                                          thực hiện các phương pháp này theo các nhu cầu
     Cải cách v�? tính công bằng                           xã hội và môi trư�?ng và phù hợp với cơ cấu
                                                          quy�?n sở hữu rừng và sắp xếp phân loại rừng
     Lâm nghiệp cộng đồng được thực hiện trong            hiện tại. �?ể làm được như vậy, cần phải:
     những trư�?ng hợp nhất định có thể đem lại
     những phương thức quản lý và bảo vệ rừng b�?n              Tiếp thu các bài h�?c kinh nghiệm từ các thí
     vững hơn và có lợi hơn so với các cách làm hiện           điểm lâm nghiệp cộng đồng và xây dựng
     tại, ví dụ như, cung cấp phương tiện để phát triển        các chính sách quốc gia thích hợp cho phép
     kinh tế địa phương ở mi�?n núi, bảo vệ và phát             giao đất rừng phù hợp (hơn) cho các cộng
     triển rừng ngập mặn ven biển vì lợi ích của ngư�?i         đồng địa phương
     dân và môi trư�?ng địa phương, bảo tồn đa dạng             Chính thức hóa các cơ cấu tổ chức đồng

     Hộp 4.8. Quản lý rừng ngập mặn dựa vào cộng đồng
      Rất nhi�?u cánh rừng ngập mặn đã biến mất kh�?i b�? biển của tỉnh Thanh Hoá (và các vùng khác ở Việt
      Nam). Tại huyện Hậu Lộc, Chương trình 661 đã cấp vốn để bảo vệ những diện tích rừng ngập mặn còn
      lại và huy động lực lượng biên phòng để thực thi các quy định v�? bảo vệ rừng ngập mặn. Nhận thấy
      tầm quan tr�?ng của rừng ngập mặn đối với việc duy trì sinh kế của dân cư vùng biển và góp phần giảm
      nhẹ hậu quả thiên tai cũng như tính dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu, CARE đã hỗ trợ phát triển
      cách tiếp cận dựa vào cộng đồng để quản lý rừng ngập mặn.

      Ngư�?i dân địa phương được đào tạo và hướng dẫn thực hành các hoạt động để đảm nhận trách nhiệm
      quản lý rừng ngập mặn. H�? cùng quản lý vư�?n ươm, lựa ch�?n và tìm nguồn cung ứng nhi�?u loại giống
      cây phù hợp với các đi�?u kiện rất khác nhau ở địa phương, ví dụ như bùn lầy hoặc cát đáy biển; h�? làm
      việc cùng nhau trong các nhóm từ 50 đến 700 ngư�?i để chuẩn bị và trồng rừng ngập mặn. �?ến nay,
      chương trình đã trồng lại được gần 250 ha rừng ngập mặn.

      Huy động lao động cộng đồng là yếu tố mấu chốt để đạt tỷ lệ cây sống cao ở các khu rừng trồng. �?i�?u
      này đã giúp mở rộng diện tích rừng ngập mặn hiện có và tăng cư�?ng chức năng phòng chống bão
      cho hơn 6.000 ngư�?i dân ở sáu làng tham gia dự án và khoảng 2.300 ngư�?i ở các làng lân cận. Ngoài
      ra, cộng đồng cũng thành lập một nhóm bảo vệ có nhiệm vụ báo cáo và chặn đứng các hoạt động gây
      tổn hại đến rừng ngập mặn, và một Nhóm Môi trư�?ng (Green Team) do thanh niên dẫn đầu với hơn 160
      thành viên tham gia các hoạt động như trồng cây, d�?n dẹp bãi biển, và nâng cao nhận thức v�? giá trị
      của rừng ngập mặn và bảo vệ môi trư�?ng.

      Sau gần ba năm, các cộng đồng đã yêu cầu UBND huyện Hậu Lộc công nhận quy�?n đầy đủ của h�?
      trong việc quy hoạch, quản lý, bảo vệ và sử dụng b�?n vững rừng ngập mặn. Tháng 10/2009, h�? đã được
      trao các quy�?n này trong 5 năm, các quy�?n này là sự tổng hợp của các quy tắc và quy định mà các làng
      đã thương thuyết với chính quy�?n địa phương trong khuôn khổ của luật pháp và quy định quốc gia.
      Một nghiên cứu do CARE tài trợ đã tìm hiểu các cơ hội để nhân rộng cách tiếp cận đồng quản lý trên
      quy mô lớn hơn của các nhà tài trợ khác, và để chính phủ lồng ghép cách tiếp cận này vào các chương
      trình của mình, chẳng hạn như chương trình quốc gia mới v�? phục hồi và tái trồng rừng ngập mặn
      Nguồn: Nguyễn Vân Anh và Morten Fauerby Thomsen (CARE)




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
88     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
     quản lý, cho phép đại diện của các cộng         cách chặt chẽ thành rừng phòng hộ, rừng sản
     đồng địa phương có một vai trò trong ban        xuất và rừng đặc dụng, có thể kết hợp các khía
     quản lý rừng đặc dụng hay rừng phòng hộ,        cạnh chức năng của cả 3 loại rừng này trong
     và quy định các thành viên cộng đồng có         cùng một kế hoạch quản lý rừng cho một lập địa
     quy�?n và trách nhiệm đáp ứng các nhu cầu        cụ thể. Như vậy sẽ có thể thay thế dần dần hệ
     của h�? đồng th�?i vẫn duy trì các mục tiêu       thống hạn ngạch và các tập quán quản lý đồng
     quản lý rừng                                    nhất hiện nay. Kết hợp "sản xuất" với "phòng hộ"
                                                     sẽ làm tăng các cơ chế khuyến khích và lợi ích
     Có cơ chế chia sẻ lợi ích rõ ràng để đáp ứng
                                                     cho các hộ gia đình và cộng đồng để h�? tích cực
     các nhu cầu của địa phương và do đó, tạo ra
                                                     tham gia quản lý và bảo vệ rừng. Ngoài ra, các
     động cơ khuyến khích bảo vệ và quản lý b�?n
                                                     đi�?u tra và bản đồ chức năng rừng ban đầu có
     vững – cần thay thế việc ký hợp đồng bảo vệ
                                                     thể là thông tin cơ sở để dựa vào đó theo dõi các
     rừng với các hộ gia đình theo cơ chế hiện tại
                                                     thay đổi, từ đó hỗ trợ các quá trình quản lý rừng
     (ngắn hạn) bằng cơ chế cung cấp tài chính
                                                     b�?n vững, PFES, và REDD. Các đi�?u kiện tiên
     dài hạn và dựa trên hiệu quả thực hiện, ví dụ
                                                     quyết để thực hiện cách tiếp cận này gồm có:
     như trong thí điểm của hệ thống PFES
     Cam kết của các cấp lãnh đạo trong việc              Nâng cao chất lượng đi�?u tra rừng để tạo
     thiết lập một khung chính sách cho toàn              cơ sở lập kế hoạch quản lý rừng
     quốc và các hướng dẫn kỹ thuật cho cấp
                                                          Xác định các chức năng xã hội, môi trư�?ng
     tỉnh phù hợp với những nỗ lực phân cấp
                                                          và kinh tế của rừng, và phân ranh giới và lập
     trong toàn quốc, kèm theo là hỗ trợ kỹ thuật
                                                          bản đồ các vùng rừng sản xuất và phòng hộ
     và tài chính cho các cộng đồng địa phương
     thực thi các chính sách và hướng dẫn.                Xây dựng các kế hoạch quản lý gồm các
                                                          quy định quản lý cụ thể cho các vùng rừng
Cần cải tiến quy trình giao đất rừng để khắc phục
                                                          và các chức năng vốn có của rừng tại những
những vấn đ�? thiếu hiệu quả và thiếu công bằng
                                                          vùng đó
trước đây. Việc này bao gồm một giải pháp thích
hợp giữa Bộ NN&PTNT và Bộ TN&MT để sáp nhập               Phân cấp thẩm quy�?n thực hiện cho cấp
quy trình giao rừng và quy trình giao đất giao            tỉnh, đồng th�?i nâng cao năng lực để hỗ trợ
rừng, nhằm tạo ra một hướng dẫn duy nhất và               quá trình này.
thống nhất v�? quy hoạch và giao quy�?n sử dụng
                                                     �?óng cửa rừng tự nhiên và không cho phép thực
đất lâm nghiệp có sự tham gia của ngư�?i dân.
                                                     hiện m�?i hình thức khai thác không phải là một
Ngoài ra, phải đánh giá hiệu quả của quy trình
                                                     biện pháp hiệu quả để thực thi quản lý rừng b�?n
phân bổ đất rừng không chỉ dựa trên diện tích
                                                     vững, và hệ thống hạn ngạch hiện tại hoàn toàn
đất đã giao, mà quan tr�?ng hơn là dựa trên chất
                                                     không có cơ sở để phát triển lâm nghiệp b�?n
lượng của quá trình – được xem xét v�? tính công
                                                     vững: khai thác chỉ dựa trên mức độ sinh trưởng
bằng và minh bạch theo đánh giá của ngư�?i
                                                     và năng suất trong một vùng rừng đã xác định và
nhận. Có thể xác định chắc chắn đi�?u này thông
                                                     có tính lâu dài. Trong một hệ thống quản lý rừng
qua các đi�?u tra, khảo sát.
                                                     tự nhiên đa mục đích, hệ thống quốc gia v�? hạn
                                                     ngạch khai thác cần được thay thế bởi một
Cải cách v�? tính b�?n vững môi                        phương pháp tiếp cận khoa h�?c dựa trên đánh
                                                     giá v�? tình trạng rừng và các động lực nhằm xác
trư�?ng                                               định sản lượng b�?n vững. Từ đây sẽ mở ra ti�?m
Cần có biện pháp tiếp cận v�? quản lý rừng đa         năng để rừng tự nhiên đóng góp nhi�?u hơn cho
mục đích nhằm đảm bảo sự cân bằng hợp lý hơn         sinh kế địa phương và một n�?n kinh tế có phạm
giữa các dịch vụ kinh tế, xã hội và môi trư�?ng mà    vi rộng hơn, và ngoài ra còn giúp đẩy mạnh động
rừng có thể cung cấp. Thay vì phân loại rừng một     cơ khuyến khích quản lý b�?n vững.




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                    CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                89
     Cần cân nhắc lại thể chế quản lý hệ thống khu         này, vì các giá trị đa dạng sinh h�?c sẽ được xác
     bảo tồn để có một cơ quan trung ương chịu trách       định ngay từ giai đoạn đầu của quá trình quy
     nhiệm quản lý quá trình ra quyết định chính sách,     hoạch, và việc phân vùng cũng như các quy định
     quy hoạch và đi�?u tiết cũng như giám sát công         quản lý sẽ giúp tăng cư�?ng các nỗ lực bảo tồn.
     tác quản lý, thay vì bố trí nhi�?u cơ quan thực hiện   Cách tiếp cận này cũng rất phù hợp với bối cảnh
     các trách nhiệm này như hiện nay.                     biến đổi khí hậu, vì nó giúp bảo vệ các lập địa
                                                           quan tr�?ng và duy trì các chức năng môi trư�?ng
     Cần cung cấp tài chính đầy đủ và quản lý hiệu         có liên quan (xem Hộp 4.9).
     quả các khu rừng đặc dụng. �?i�?u này đòi h�?i phải
     có một định nghĩa v�? các tiêu chí cấp vốn cho         Các tỉnh thư�?ng thiếu một tầm nhìn rõ ràng v�?
     rừng đặc dụng, trong đó xem xét đến giá trị đa        quy hoạch sử dụng đất ở cấp tỉnh. Các tỉnh cần
     dạng sinh h�?c hơn là số lượng nhân viên và diện       xây dựng Kế hoạch Bảo vệ và Phát triển Rừng
     tích rừng; phải tạo ra một môi trư�?ng thuận lợi,      bằng cách tổng hợp các kế hoạch quản lý lập địa.
     để các ban quản lý rừng đặc dụng có thể tạo ra        Qua đó sẽ làm rõ các yêu cầu quản lý và bảo vệ
     thu nhập từ cơ chế bù đắp đa dạng sinh h�?c,           rừng cũng như ti�?m năng phát triển cho toàn
     PFES và cho thuê; phải xây dựng năng lực cho          tỉnh, theo phân vùng và bản đồ chức năng của
     cán bộ quản lý, kỹ thuật và nhân viên thực địa để     từng lập địa. Các cơ quan của tỉnh sẽ có khả năng
     tăng cư�?ng hiệu quả thực thi pháp luật v�? rừng        lập kế hoạch tốt hơn nhằm hỗ trợ và phát triển
     và đa dạng sinh h�?c; và phải có các biện pháp         ngành và tích hợp các mục tiêu này vào kế hoạch
     tiếp cận quản lý tổng hợp, trong đó quy định cơ       phát triển kinh tế xã hội của tỉnh. Mỗi kế hoạch
     chế đồng quản lý trên cơ sở phối hợp với các bên      cũng có thể là cơ sở để xác định lâm phận ổn
     liên quan ở địa phương, các cơ chế khuyến khích       định của tỉnh và là một phương tiện để xác định
     để tăng cư�?ng bảo vệ thông qua các th�?a thuận         các tác động bất lợi ti�?m ẩn từ các hoạt động
     chia sẻ lợi ích và quản lý vùng đệm nhằm bổ           phát triển nông nghiệp và cơ sở hạ tầng. Cách
     sung và củng cố các hoạt động bảo tồn.                tiếp cận này sẽ đòi h�?i một cam kết lớn hơn từ
                                                           phía các nhà quy hoạch và các cấp ra quyết định
     Nhi�?u đa dạng sinh h�?c quan tr�?ng của Việt Nam        nhằm đảm bảo rằng lâm phận vẫn ổn định; cũng
     được tìm thấy bên ngoài ranh giới các khu rừng        như đảm bảo các nguồn lực đầy đủ và xây dựng
     đặc dụng. �?ể giải quyết vấn đ�? này, cần sớm cải       năng lực cho các nhà quy hoạch, các nhân viên
     thiện việc kết hợp các biện pháp bảo vệ môi           khuyến lâm và phát triển rừng ở cấp tỉnh, huyện
     trư�?ng và bảo tồn đa dạng sinh h�?c vào công tác       và xã; và tăng cư�?ng các chính sách an toàn pháp
     quản lý rừng sản xuất và rừng phòng hộ. Cách          lý để bảo vệ rừng tự nhiên kh�?i các tổn hại có thể
     tiếp cận quản lý đa mục đích có thể đem lại đi�?u      tránh được.

     Hộp 4.9. Biến đổi khí hậu và lâm nghiệp Việt Nam
      Một nghiên cứu gần đây của ngành lâm nghiệp đã kết luận rằng, mực nước biển dâng, nhiệt độ tăng,
      lượng mưa khó dự đoán, và các sự kiện khí hậu cực đoan sẽ tác động đến các ranh giới của rừng, sự
      phân bố các loài và đa dạng sinh h�?c. Hiện nay có rất ít nghiên cứu để hỗ trợ các kết luận định lượng,
      nhưng nguy cơ cháy rừng, sâu bệnh và dịch bệnh tại các khu rừng được dự đoán sẽ gia tăng. Tuy nhiên,
      sự gia tăng mức CO2 cũng có thể có lợi cho một số loài cây rừng và giúp chúng đạt thể tích cây đứng
      lớn hơn.
      �?ể giảm thiểu các tác động nói trên, đi�?u quan tr�?ng là phải thiết kế các hành lang đa dạng sinh h�?c
      có khả năng phục hồi nhanh, tăng cư�?ng các rào cản là rừng ngập mặn ven biển, cải tiến việc nhân
      giống cây và xây dựng năng lực phòng chống cháy rừng.

      Nguồn: Trích từ báo cáo của Vũ Thân Phương và cộng sự, 2010




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
90     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
                                                         ———. 2009. What is a Voluntary Partnership
TÀI LIỆU THAM KHẢO                                       Agreement – The European Union Approach. Policy
                                                         brief No. 3
ADB (Asian Development Bank). 2001. Study on the
Policy and Institutional Framework for Forest            (http://www.efi.int/files/attachments/publications/
Resources Management. TA 3255-VIE Final Report.          efi_policy_brief_3_eng_net.pdf ).
Manila.
                                                         FAO (Food and Agriculture Organization of the
———. 2009. Strategic Environmental Assessment of         United Nations). 2009. State of the World's Forests
the Hydropower Master Plan in the Context of the         2009. Rome.
Power Development Plan VI. Final Report. Manila.
                                                         FSC (Forest Stewardship Council). 2010. Global FSC
Bui Dung The and Hong Bich Ngoc. 2006. Paying for        Certificates: Type and Distribution, June 2010. Bonn.
Environmental Services: A Trial in Vietnam. EEPSEA
                                                         FoE (Friends of the Earth International). 2001. Tree
Policy Brief, No. 2006 PB3.
                                                         Trouble—A Compilation of Testimonies on the
CEPF (Critical Ecosystem Partnership Fund). 2007.        Negative Impact of Large-scale Monoculture Tree
Ecosystem Profile. Indo-Burma Biodiversity Hotspot.      Plantations. Prepared for the sixth Conference of the
Indochina Region.                                        Parties of the Framework Convention on Climate
                                                         Change by Friends of the Earth International in
Dang Huy Huynh. 2005. Present Status and
                                                         cooperation with the World Rainforest Movement
Management Situation of Biodiversity in Vietnam.
                                                         and FERN.
Presented at Vietnam environment and social
economic issues conference, Hanoi, April 2005.           Forest Trends. 2009. Timber Market and Timber Trade
                                                         Between Laos and Vietnam: A Commodity Chain
EIA (Environmental Investigation Agency) and
                                                         Analysis of Vietnamese Driven Timber Flow.
Telapak. 2008. Borderlines: Vietnam's Booming
                                                         Washington, DC.
Furniture Industry and Timber Smuggling in the
Mekong Region. London and Bogor, Indonesia.              Fraser, Alastair. 2003. Forestry Sector Policy
                                                         Challenges in Vietnam: A Way Forward. Prepared for
Emerton, L., J. Bishop, and L. Thomas. 2006.
                                                         the Program Steering Committee Meeting of the
Sustainable Financing of Protected Areas: A Global
                                                         Forest Sector Support Program, 5 December.
Review of Challenges and Options. Gland,
Switzerland, and Cambridge, U.K.: International          GoV (Government of Vietnam). 2001. Socio-
Union for Conservation of Nature.                        Economic Development Strategy 2001–2010.
                                                         Presented by the Central Committee, Eighth Tenure,
FAO (Food and Agriculture Organization). 2009.
                                                         to the Ninth National Congress.
Asia-Pacific Forestry Sector Outlook Study II, Working
Paper No. APFSOS II/WP/2009/09 - Vietnam Forestry        ———. 2010a. Decree: On the Policy for Payment for
Outlook Study. Rome.                                     Forest Environmental Services. No. 992010/ND-CP,
                                                         September 24, 2010. Hanoi.
EU Delegation to Vietnam, press release 8/18/2010
(http://www.delvnm.ec.europa.eu/news/vn_news             ———. 2010b. Strategic Options of the Readiness
/vn_news109.html). Hanoi.                                Preparation Proposal. Submitted by the Government
                                                         of Viet Nam to the FCPF in August 2010
EC (European Commission). 2007. FLEGT Briefing
Notes 06: Forest Law Enforcement, Governance and         Humphreys, Rowena, and Vu Thi Hien. 2008. The
Trade – Voluntary Partnership Agreements                 Underlying Causes of Ethnic Minority Poverty in
(http://ec.europa.eu/development/icenter/reposito        Northern Mountainous Vietnam.
ry/B2_Flegt_Br6_2007_en.pdf ).
                                                         ICEM (International Centre for Environmental
EFI (European Forest Institute). 2008. Forest Law        Management). 2003a. Vietnam National Report on
Enforcement Governance and Trade – The European          Protected Areas and Development. Review of
Union Approach. Policy            brief   No.     2      Protected Areas and Development in the Lower
(http://www.efi.int/files/attachments/publications/      Mekong River Region, Indooroopilly, Queensland,
efi_policy_brief_2_eng_net.pdf ).                        Australia.




                                            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                       CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG                                    91
     ———. 2003b. Lessons Learned in Cambodia, Lao            Publishing House.
     PDR, Thailand and Vietnam. Review of Protected Areas
                                                             ———. 2009. Report—Gap Analysis of Terrestrial
     and Development in the Lower Mekong River Region.
                                                             Protected Areas System in Vietnam. Hanoi: Vietnam
     Indooroopilly, Queensland, Australia.
                                                             Environment       Administration,     Biodiversity
     ITTO (International Tropical Timber Organization).      Conservation Department.
     2009. Interim Report on Long-Term Outlook for the
                                                             MoSTE (Ministry of Science, Technology and
     Tropical Timber Market. Yokohama, Japan.
                                                             Environment), 1996. Red Data Book of Vietnam.
     Karsentry, Alain. 2006. Study on the Impacts of         Natural Science and Technology Publishing House,
     Market Investment Liberalization on Vietnam’s Pulp      Hanoi.
     and Plantations Sector, With Particular Reference to
                                                             Müller, Daniel, Michael Epprecht, and William D.
     China. Bogor, Indonesia: Center for International
                                                             Sunderlin. 2006. Where Are the Poor and Where are
     Forestry Research.
                                                             the Trees? Targeting of Poverty Reduction and Forest
     Katila, Marko. 2007. Market Prospects and               Conservation in Vietnam. Working Paper No. 34.
     Development Scenarios for the Vietnamese Forest         Bogor, Indonesia: Center for International Forestry
     Sector: Implications for Forest Sector Investments.     Research.
     Prepared for the Forestry Investment Forum, Hanoi,
                                                             Nguyen Ba Ngai. 2007. Viewpoints of the Party and
     9 May.
                                                             State on Socialization in the Forest Sector. Speech
     Katila, P. 2008. Devolution of Forest-Related Rights:   presented at the Forestry Partnership Forum on
     Comparative Analyses of Six Developing Countries.       Promoting Stakeholder Participation in Forestry, 8
     Doctoral Thesis. Tropical Forestry Reports No. 33.      May. Hanoi.
     Viikki Tropical Resources Institute, University of
                                                             Nguyen Ba Ngai, Nguyen Quang Tan, William D.
     Helsinki.
                                                             Sunderlin, and Yurdi Yasmi. 2009. Forestry and
     MARD (Ministry of Agriculture and Rural                 Poverty Data in Viet Nam: Status, Gaps, and Potential
     Development). 2008. Viet Nam Forest Sector              Uses. Bangkok, Washington, DC, and Hanoi:
     Monitoring and Information System FOMIS: Sector         Regional Community Forestry Training Center for
     Indicators and Baseline Data Report 2005. Hanoi.        Asia and the Pacific, Rights and Resources Initiative,
                                                             and Vietnam Forestry University.
     ———. 2009a. 2008 Forest Sector Development
     Report. Prepared for FSSP Annual Review Meeting         Nguyen Hoang Nghia. 2004.“Conservation of Forest
     15 January 2009. Hanoi.                                 Genetic Resources in Vietnam with Reference to
                                                             Endangered Tree Species.�? In T. Luoma-aho, L. T.
     ———. 2009b. 2009 Forest Sector Development
                                                             Hong, V. Ramanatha Rao, and H. C. Sim, eds. Forest
     Report. Prepared for FSSP Annual Review Meeting
                                                             Genetic Resources Conservation and Management.
     in 2 February 2010. Hanoi.
                                                             Proceedings of the Asia Pacific Forest Genetic
     ———. 2009c. Achievements from 2 Years (2006-            Resources Programme Inception Workshop,
     2008) Implementation of the Vietnam Forest              Kepong, Malaysia, 15–18 July 2003. Serdang,
     Development Strategy 2006-2020. Draft, 16 August.       Malaysia: International Plant Genetic Resources
     Hanoi.                                                  Institute’s Regional Office for Asia, the Pacific, and
                                                             Oceanea.
     McElwee. Pamela. 2009. “Reforesting ‘Bare Hills’' in
     Vietnam: Social and Environmental Consequences          Nguyen Quang Tan, Nguyen Ba Ngai, and Tran Ngoc
     of the 5 Million Hectare Reforestation Program.�?        Thanh. 2008. Whose Forest Tenure Reform Is It?
     Ambio 38 (6): 325–33.                                   Lessons from Case Studies in Vietnam. RECOFTC
                                                             Policy Brief No. 1. Bangkok: Regional Community
     McNally Richard. 2010. Preparing the REDD Strategy.
                                                             Forestry Training Center for Asia and the Pacific.
     Presentation to Ministry of Agriculture and Rural
     Development, June 3–4.                                  Ogle, Alan, and Robert Donnelly. 2004. Vietnam—
                                                             International Perspectives, Building an Internationally
     MoNRE (Ministry of Natural Resources and
                                                             Competitive Industry. New Zealand Forest Industries.
     Environment). 2007. Vietnamese Red Data Book
     2007. Hanoi: Natural Scientific and Technology          Peters, James, Nguyễn Chí Thành, and Nguyễn Thị




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
92     CHƯƠNG 4: QUẢN L�? RỪNG
Bích Thủy. 2009. “The Pilot Payment for Forest          Vietnam Forestry University. 2005. Forestry, Poverty
Environmental Services in Lam Dong Province.�? FSSP      Reduction and Rural Livelihoods in Vietnam. Report
Newsletter. Vol. 26-27, December. Hanoi: Ministry of    prepared by Xuan Mai and Ha Tay for the Forestry
Agriculture and Rural Development.                      Sector Support Program.
Phan Nguyen Hong, and Hoang Thi San. 1993.              Vietnam News. 2009. “Timber Industry in Need of
Mangroves of Vietnam. Bangkok: International            Major Reform.�? 13 March.
Union for Conservation of Nature.
                                                        Vu Tan Phuong, Pham Duc Chien, and Hoang Viet
Polet. G, Prof. Mai Trong Nhuan, Nguyen Giang Thu,      Anh. 2010. Economics of Adaptation to Climate
Nguyen Ba Thu, and B. Long 2006.                        Change: Forestry Sector of Vietnam. Final Report.
Recommendations for the Reclassification of the         Ministry of Agriculture and Rural Development.
Vietnamese Protected Area System and Required           Forest Science Institute of Vietnam. Hanoi.
Adaptation to the Existing Legal Framework. WWF.
                                                        WCMC (World Conservation Monitoring Centre).
Hanoi.
                                                        1992. Development of a National Biodiversity Index.
Sunderlin, William D., and Huynh Thu Ba. 2005.          Discussion Paper. Cambridge, U.K.
Poverty Alleviation and Forests in Vietnam. Bogor,
                                                        Wode, Bjoern, and Bao Huy. 2009. Study on State of
Indonesia: Centre for International Forestry
                                                        the Art of Community Forestry in Vietnam. Hanoi: GFA
Research.
                                                        Consulting Group and GTZ.
Sunderlin, W. D., S. Dewi, A. Puntodewo, D. Müller,
                                                        _________World Bank. 2005. Vietnam Environment
A. Angelsen, and M. Epprecht. 2008. “Why Forests
                                                        Monitor: Biodiversity. Washington, DC.
Are Important for Global Poverty Alleviation: A
Spatial Explanation.�? Ecology and Society 13 (2): 24.   _________ 2005a. Going, Going, Gone…The Illegal
                                                        Trade in Wildlife in East and Southeast Asia. Hanoi.
Swan, Steve. 2010. Collaborative Natural Resource
Management and Governance: Experiences in the           ---------. 2005b. Vietnam Environment Monitor 2005.
Forestry Sector, Northern Vietnam, 2006 to 2009.        Biodiversity. Hanoi. In partnership with MoNRE and
Hanoi: CARE International in Vietnam.                   Sida.
Swinkels, R., and C. Turk. 2006. Explaining Ethnic      ———. 2009. Vietnam: Aligning Public Spending with
Minority Poverty in Viet Nam: A Summary of Recent       Strategic Priorities in the Forestry Sector. Rural
Trends and Current Challenges. Background paper for     Development, Natural Resources and Environment
Ministry of Planning and Investment Meeting on          Department, East Asia and Pacific Region.
Ethnic Minority Poverty, Hanoi, September.              Washington, DC.
Tran Kim Long. 2008. The Overview of Forestry Law       ———. 2010a. Wildlife Consumption in Vietnam:
Enforcement, Governance and Trade (FLEGT) in            Reforming Policies and Practices to Strengthen
Vietnam. Presentation at Chatham House Meeting,         Biodiversity Conservation. Project Identification
Illegal Logging Update and Stakeholder                  Form. Washington, DC.
Consultation No. 11, 17, and 18, January. London.
                                                        ———. 2010b. Socialist Republic of Vietnam—Forest
UN REDD (Reduced Emissions from Deforestation           Law Enforcement and Governance. Washington, DC.
and Degradation). 2010. Design of a REDD-
                                                        Wunder, Sven, Bui Dung The and Enrique Ibarra.
Compliant Benefit Distribution System for Viet Nam.
                                                        2005. Payment is Good, Control is Better: Why
van der Poel, Paul. 2007. Towards a Program-based       Payments for Forest Environmental Services in
Approach in the Forest Sector in Vietnam? Study to      Vietnam Have so far Remained Incipient. Bogor,
Provide a Basis for Revising Program 661 and            Indonesia: Centre for International Forestry
Preparing a Financing Modality for Revised Program,     Research.
Taking into Account Experience Results from KfW Co-
financed Forest Projects. Hanoi: GFA Consultants.




                                          N AT U R A L R E S O U R C E S M A N AG E M EN T
                                              CHAPTER 4 : FOREST MANAGEMENT                                    93
CHƯƠNG 5

TÀI NGUYÊN BIỂN
     G
              ần một nửa số tỉnh ở Việt Nam nằm bên b�? biển. Tại những tỉnh duyên hải này, đánh bắt
              hải sản và nuôi trồng thủy sản ven biển chiếm một phần lớn trong thu nhập và việc làm
              của ngư�?i dân. Tổng sản lượng đánh bắt hải sản hàng năm đã tăng gấp 5 lần trong vòng
              30 năm qua. �?ồng th�?i, thị trư�?ng thủy hải sản và sản phẩm thủy hải sản trong nước
     cũng đang mở rộng nhanh chóng, với một nửa lượng đạm trong khẩu phần ăn của ngư�?i dân Việt
     Nam hiện nay có nguồn gốc từ hải sản.

     Tuy nhiên, sự tăng trưởng phi thư�?ng này đòi h�?i phải trả giá đắt. Trữ lượng tài nguyên biển đang
     suy giảm do khai thác quá mức và dư thừa năng lực đánh bắt, mất sinh cảnh, nhi�?u bất cập trong
     quy hoạch vùng ven biển, ô nhiễm và các tác động khác. Những thiếu sót mang tính liên ngành, sự
     chồng chéo v�? thẩm quy�?n và các lỗ hổng chính sách càng làm cho những vấn đ�? trên trở nên trầm
     tr�?ng hơn. Sự thiếu hiệu quả thể hiện qua năng suất khai thác giảm do đầu tư quá nhi�?u cho ngành
     khai thác thủy sản hoặc do sự biến mất các chức năng dịch vụ của các rạn san hô và các sinh cảnh
     biển khác cung cấp. �?ánh bắt trái phép và những bất cập trong việc thực thi các quy định v�? thủy
     sản làm nảy sinh những mối lo ngại v�? sự công bằng. Các tư liệu đã ghi chép lại v�? sự suy giảm số
     lượng các loài sinh vật biển cũng như phạm vi và chất lượng sinh cảnh, đi�?u này gây hậu quả nghiêm
     tr�?ng đến việc sử dụng liên tục và b�?n vững đa dạng sinh h�?c biển và chất lượng môi trư�?ng nói
     chung trong toàn bộ vương quốc biển. Hệ thống thu thập dữ liệu nghèo nàn và thiếu quy hoạch
     tổng hợp vùng ven biển là tồn tại chính xuyên suốt trong toàn ngành thủy sản.

     Tài nguyên biển đặt ra một vấn đ�? rất cơ bản cho “tất cả m�?i ngư�?i�?: vì ai cũng tìm cách khai thác
     một nguồn lợi chung nhưng lại thiếu một quy�?n sở hữu đối với tài sản nên dẫn đến tình trạng khai
     thác quá mức, mà cuối cùng là tất cả m�?i ngư�?i sử dụng chung nguồn tài nguyên này đ�?u phải
     gánh chịu lấy chi phí. �?ược khuyến khích bởi các chính sách kêu g�?i tiếp tục đầu tư của chính phủ,
     các ngư dân càng đẩy mạnh việc khai thác hơn. Không một ai có động lực để kìm chế khai thác,
     nhất là khi các hệ thống luật định và thực thi luật định chỉ có tác động rất nh�? đến việc kiểm soát
     hoặc quản lý ngành.

     �?ể đảm bảo tính b�?n vững, tăng hiệu quả và sự công bằng trong sử dụng tài nguyên biển ở Việt
     Nam, cần phải có một cách tiếp cận mới, tổng hợp, áp dụng một chiến lược pha trộn giữa các biện
     pháp đi�?u tiết và các biện pháp dựa trên thị trư�?ng. Cần nhấn mạnh một cách hợp lý đến sự tham
     gia của tư nhân và các chủ thể ngoài nhà nước. Nếu được đảm bảo, các hỗ trợ của nhà nước và hoạt
     động xây dựng năng lực cần hướng tới cấp tỉnh và/hoặc cấp huyện. Với ngành thủy sản, chương
     trình cải cách trước hết phải bao gồm việc xây dựng và thực hiện một chương trình nhằm giảm dần
     sự lệ thuộc của các hộ ngư dân vào nguồn lợi thủy sản đang cạn kiệt. Kết nối chặt chẽ với chương
     trình này là mục tiêu thể chế hóa mô hình đồng quản lý và sử dụng các biện pháp dựa trên quy�?n
     khai thác thủy sản. Cải tiến tiêu chuẩn thu thập dữ liệu và theo dõi giám sát cũng là một biện pháp
     căn bản đối với một chiến lược như vậy. Cuối cùng, cần áp dụng hiệu quả hơn các công cụ quy hoạch
     không gian biển, ví dụ như các khu bảo tồn biển, để quản lý, sử dụng tài nguyên biển một cách b�?n
     vững, đồng th�?i bảo tồn các loài sinh vật và sinh cảnh biển được quan tâm đặc biệt. 205

Trong số hơn 20 loại hình hệ sinh thái đặc thù206    là ngôi nhà cho hơn 11.000 loài đã được biết đến.
phân bố d�?c theo đư�?ng b�? biển dài 3.200 km          Ở ngoài khơi Biển �?ông, các dòng hải lưu ngầm
của Việt Nam, nhi�?u hệ sinh thái mang tính độc       chảy lên hướng bắc và các hải lưu chảy ngược
nhất v�? đặc trưng hải dương h�?c ở cấp toàn khu       xuống phía nam kết hợp với nhau tạo thành
vực. Ở cấp độ thành phần loài và sinh cảnh, Việt     những vùng nước trồi rất lớn giàu chất dinh
Nam là một nguồn tích trữ đa dạng sinh h�?c lớn,      dưỡng, một cỗ máy tạo ra năng suất sơ cấp. Sự




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                  CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                                95
     kết hợp của rất nhi�?u loài sinh vật biển và sinh                               động cơ được đăng ký và hoạt động trong Vùng
     cảnh biển khác nhau ở Việt Nam không chỉ tạo                                   �?ặc quy�?n Kinh tế (EEZ) của Việt Nam, các tàu cá
     thành một mạng đa dạng sinh h�?c ấn tượng mà                                    nh�? không trang bị động cơ, không đăng ký và
     còn đem lại n�?n tảng cho sự phát triển kinh tế và                              chỉ đánh bắt tự cung tự cấp có số lượng còn
     duy trì sinh kế cho hàng triệu ngư�?i dân vùng                                  nhi�?u hơn thế.210 Các tàu này chủ yếu tập trung ở
     biển, đồng th�?i đóng góp đáng kể cho an ninh                                   các khu vực gần b�?, và chiếm khoảng 85% tổng
     lương thực quốc gia và cung cấp chất đạm trong                                 sản lượng đánh bắt trên một diện tích chỉ bằng
     khẩu phần ăn của ngư�?i dân Việt Nam.207                                        11% EEZ của Việt Nam. Các tàu cá của Việt Nam
                                                                                    thư�?ng sử dụng nhi�?u loại kích cỡ động cơ, chi�?u
     �?ược thúc đẩy bởi nhu cầu ngày càng tăng và sự                                 dài thân tàu khác nhau và nhi�?u loại ngư cụ (có
     tăng dân số ở các vùng ven biển, đánh bắt hải sản                              thể thay thế lẫn nhau). Với những đặc điểm đó,
     đã trở thành một bộ phận quan tr�?ng trong phát                                 hoạt động đánh bắt cá ở Việt Nam chưa đủ đi�?u
     triển vùng ven biển ở Việt Nam, chiếm gần 6%                                   kiện để phân loại thành “đánh bắt quy mô nh�?�?
     GDP và là ngành xuất khẩu đứng thứ ba trong cả                                 hay “đánh bắt công nghiệp�?; cách phân loại
     nước với giá trị xuất khẩu đạt hơn 3 tỷ USD trong                              thông thư�?ng là đánh bắt gần b�? hay đánh bắt
     năm 2009.208 Ngh�? cá cũng là nguồn sinh kế trực                                xa b�?.211
     tiếp hoặc gián tiếp cho khoảng 4 triệu ngư�?i, một
     số nghiên cứu thậm chí còn ước tính có 12 triệu                                Năm 2009, lần đầu tiên tổng sản lượng đánh bắt
     ngư�?i phụ thuộc phần nào vào ngành này.209                                     hàng năm vượt qua ngưỡng 2 triệu tấn, sự phát
                                                                                    triển này chủ yếu nh�? sự hỗ trợ từ các chương
     Hiện tại có khoảng 130.000 tàu đánh bắt cá có                                  trình của chính phủ (Xem Hình 5.1).212

     Hình 5.1. Tổng sản lượng đánh bắt và công suất động cơ trong
     ngành đánh bắt hải sản Việt Nam, 1981 -2009
                                    Tổng sản lượng đánh bắt và Công suất động cơ trong ngành đánh bắt hải sản Việt Nam, 1981 – 2009


                                                  Tổng công suất (CV)




                                                                                                                                      Sản lượng đánh bắt (tấn)
      Tổng công suất động cơ (CV)




                                                  Sản lượng đánh bắt (tấn)




     Nguồn: Bộ NN&PTNT 2010.
     Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn                                         ngh�? cá gồm có Luật Thủy sản Việt Nam (2003),
     (NN&PTNT) chịu trách nhiệm quản lý ngh�? cá ở                                   Quy hoạch tổng thể phát triển ngh�? cá 5 năm
     Việt Nam. Trực thuộc Bộ có Cục Khai thác và Bảo                                giai đoạn 2006–2010, và Quy hoạch tổng thể
     vệ Nguồn lợi Thủy sản (DECAFIREP) chịu trách                                   phát triển ngh�? cá đến năm 2010 và �?ịnh hướng
     nhiệm quản lý nguồn lợi thủy sản, đăng ký, cấp                                 đến năm 2020 (Bộ NN&PTNT 2006).
     phép, theo dõi, kiểm soát và giám sát tàu cá.
     Chiến lược và các văn bản quan tr�?ng khác v�?                                   Mặc dù không nhận được nhi�?u hỗ trợ song




                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
96                       CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN
phương hay đa phương trong hơn 1 thập kỷ vừa                              với tính dễ bị tổn thương cao của các cộng đồng
qua, nhưng ngành thủy sản vẫn đóng một vai trò                            ngư dân ven biển, tất cả đang đặt ra những thách
quan tr�?ng và cung cấp khoảng 1/3 nguồn lợi                               thức lớn đối với mục tiêu phát triển ngh�? cá b�?n
công. Những hỗ trợ mà nhà nước cung cấp cho                               vững và sinh kế b�?n vững. Nhi�?u vấn đ�? khác
ngành v�? mặt tài chính, nhân lực và tài sản vật                           cũng nảy sinh do quy trình quy hoạch vùng ven
chất khá nh�? so với sự đóng góp của ngành vào                             biển được thiết kế nhằm thúc đẩy tăng trưởng
GDP. �?ầu tư và hỗ trợ kỹ thuật liên quan đến đầu                          kinh tế nhưng lại có nhi�?u mâu thuẫn trong sử
tư chiếm phần lớn trong các hỗ trợ của nhà nước,                          dụng tài nguyên đất và biển, làm gia tăng rủi ro
dẫn đến sự bất cân đối giữa quỹ đầu tư và quỹ                             ô nhiễm và khả năng bị tổn thương bởi biến đổi
vận hành/bảo dưỡng trong ngành.213 Những                                  khí hậu.
chương trình chính hiện đang hỗ trợ ngành gồm
có FSPS – Hỗ trợ Chương trình Ngành Thủy sản                              Nhi�?u nghiên cứu đã chỉ ra rằng, hầu hết tất cả
của DANIDA giai đoạn II và Chương trình Luật                              các vùng gần b�? đ�?u bị khai thác quá mức. Năng
Thủy sản của NORAD giai đoạn II.                                          suất khai thác đang giảm dần. (Xem Hình 5.2).
                                                                          Các nghiên cứu ghi chép v�? thành phần cá được
Các vấn đ�? chính đối với                                                  đánh bắt cho thấy, kích cỡ trung bình của cá
                                                                          giảm, cùng với hiện tượng “đánh bắt đến đáy của
ngành đánh bắt hải sản                                                    mạng lưới thức ăn�?, nghĩa là các loài ăn thịt ở trên
Tài nguyên biển đang gánh chịu những áp lực vô                            cùng của mạng lưới thức ăn bị đánh bắt quá
cùng lớn do tác động của việc đánh bắt quá mức;                           nhi�?u, khiến cho hệ sinh thái biển gần như chỉ
dư thừa năng lực đánh bắt; đánh bắt trái phép,                            còn lại các loài có giá trị thấp.215
không báo cáo và không được quản lý (IUU); mất
sinh cảnh và suy thoái sinh cảnh; và các xu hướng                         Nghèo đói vẫn là một vấn đ�? lớn đối với các cộng
khác. Bị thúc đẩy bởi các chính sách chủ yếu dựa                          đồng ngư dân ở các vùng ven biển,216 do đó,
vào tăng sản lượng, kết hợp với tình trạng thiếu                          cộng đồng đánh bắt gần b�? ở Việt Nam đang rơi
quy hoạch trong quản lý kế thừa từ quá khứ đối                            vào một tình huống bấp bênh. �?ánh bắt xa b�?
với hệ thống nguồn lợi mở (m�?i ngư�?i có thể tiếp                          vẫn tiếp tục được thúc đẩy bởi các chính sách
cận) chưa có hệ thống quy định chặt chẽ,214 cùng                          quốc gia nhằm giảm áp lực đối với các nguồn lợi

Hình 5.2. Tổng công suất động cơ và năng suất ngh�? cá tại Việt Nam,
1981-2009
                          Tổng sản lượng đánh bắt và Công suất động cơ trong ngành đánh bắt hải sản Việt Nam, 1981 – 2009
                                                                                                                            Tổng công suất động cơ (CV)
 Năng suất (tấn/CV/năm)




                                                                    Năng suất (tấn/năm)
                                                                    Tổng công suất đ�?ng cơ (CV)




Nguồn: Bộ NN&PTNT 2010..




                                                             Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                      CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                                                           97
     gần b�?, nhưng sự b�?n vững v�? sản lượng và năng       tính khả thi, hoặc cơ hội chiến lược để tạo ra sự
     lực đánh bắt xa b�? chưa được biết rõ. Không có       thay đổi tích cực. Tuy nhiên, còn nhi�?u vấn đ�?
     cơ chế nào để đảm bảo rằng, hiện tượng các tàu       khác không được đ�? cập nhi�?u trong chương này
     cá lớn cuối cùng lại quay v�? đánh bắt gần b�? như     nhưng vẫn là những yếu tố quan tr�?ng cần được
     trong những năm trước sẽ không lặp lại.              xem xét trong một chiến lược toàn diện nhằm
                                                          đảm bảo phát triển ngh�? cá và sinh kế b�?n vững.
     Việc quản lý các tài nguyên biển thực sự rất phức    Hộp 5.1 tổng hợp các yếu tố chủ chốt góp phần
     tạp. Chương này nhằm mục đích nhấn mạnh một          tạo ra sự khai thác quá mức và sự suy thoái của tài
     vài vấn đ�? được ưu tiên, dựa trên tính cấp bách,     nguyên biển.


     Hộp 5.1. Các vấn đ�? chủ chốt và những hạn chế đối với ngh�? cá ở
     Việt Nam
            �?ầu tư quá nhi�?u và dư thừa năng lực đánh bắt cá, vấn đ�? này càng trầm tr�?ng hơn do thiếu quy
            chế và quy định để ngăn chặn các tàu cá lớn ở ngoài khơi quay v�? đánh bắt gần b�?.
            Việc kiểm soát ngh�? cá gặp nhi�?u trở ngại lớn do hệ thống “nguồn lợi mở�? cũng như những yếu
            kém trong thực thi và theo dõi giám sát các hoạt động khai thác.
            Các số liệu đi�?u tra khảo sát chưa đầy đủ và không đủ sức thuyết phục để tạo ra một n�?n tảng
            cho ngh�? cá b�?n vững hoặc một cách tiếp cận quản lý dựa vào hệ sinh thái. Các cơ chế thông tin
            giữa cấp trung ương và cấp tỉnh liên quan đến quản lý và xử lý dữ liệu còn thiếu hiệu quả.
            Các cơ chế thông tin giữa cấp trung ương và cấp tỉnh liên quan đến quản lý và xử lý dữ liệu còn
            thiếu hiệu quả.
            Các phương pháp đánh bắt có tính hủy diệt (ví dụ như dùng thuốc nổ, sử dụng chất cyanua, v.v.)
            vẫn tiếp tục được sử dụng ở những sinh cảnh rạn san hô, gây tàn phá nhi�?u sinh cảnh là khu vực
            đẻ trứng và ương nuôi giống cho các loài sinh vật biển.
            Các công cụ quy hoạch không gian biển, ví dụ như các khu bảo tồn biển không được phép khai
            thác và các khu ẩn náu cho cá (fisheries refugia), chưa được thực hiện rộng rãi hoặc chưa được
            áp dụng một cách triệt để trong quy hoạch quản lý ngh�? cá.
            Mức độ khai thác các loài sinh vật biển quý hiếm (như rùa biển, cá mập, cá con có giá trị thương
            mại) vẫn cao, dù đó là sản phẩm đánh bắt chính hay sản phẩm phụ.
            Số lượng cá tạp khai thác tăng lên do nhu cầu của ngành thức ăn chăn nuôi tăng, dẫn đến những
            tác động lớn đối với hệ sinh thái.
            Các chương trình trợ cấp tiếp tục khuyến khích sử dụng các tàu cá đóng bằng gỗ có thiết kế
            không tốt và sử dụng nhiên liệu kém hiệu quả. Các đầu tư trước đây và hiện nay (kể cả các khoản
            trợ cấp) nhằm mục đích mở rộng đánh bắt xa b�? phần lớn đ�?u không hiệu quả trong việc đạt
            được các mục tiêu đ�? ra, và thư�?ng làm cho vấn đ�? đánh bắt quá mức trở nên trầm tr�?ng hơn.
            Chất lượng cá đánh bắt thư�?ng kém khi cập b�? (do thiết kế của tàu quá kém và do thiếu công
            nghệ bảo quản trên tàu sau khi đánh bắt).
            Sản lượng thư�?ng được sử dụng như một chỉ báo v�? sự thành công trong quản lý ngh�? cá, cũng
            như sự thiếu nhất quán giữa định hướng chiến lược quốc gia cho ngh�? cá với các chiến lược khai
            thác (dựa trên cơ sở kinh tế) của địa phương ở cấp tỉnh và huyện cũng là các hạn chế chính.
      Nguồn: Tổng hợp từ Pitcher 2006 và Pomeroy và cộng sự 2009.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
98     CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN
Dư thừa năng lực đánh bắt và                         IUU, cần phải lưu ý đến năng lực rất hạn chế của Bộ
                                                     NN&PTNT và các Sở NN&PTNT các tỉnh trong việc
thiếu hiệu quả trong khai thác                       cung cấp các tài liệu v�? hoạt động đánh bắt hoặc
                                                     cải thiện toàn bộ hệ thống quản lý thống kê liên
tài nguyên                                           quan đến IUU. Như trư�?ng hợp xảy ra vào tháng
Chi phí đánh bắt tăng trong khi năng suất đánh       1/2010, khi quy chế của Ủy ban châu Âu có hiệu
bắt giảm có nghĩa là lợi ích từ ngh�? cá giảm.217     lực,221 sự yếu kém năng lực nói trên đã đưa đến các
Hậu quả là cạnh tranh trở nên gay gắt hơn – đó là    tác động xấu v�? kinh tế khi các đơn đặt hàng từ
sự cạnh tranh giữa ngh�? cá quy mô nh�? với quy        Liên minh châu Âu giảm mạnh đối với các loại hải
mô lớn, cạnh tranh giữa các đội tàu, giữa tàu cá     sản như cá ngừ, cá kiếm, mực và cua.
trong nước với tàu cá nước ngoài – sự cạnh tranh
làm cho vấn đ�? càng trầm tr�?ng hơn. �?ể đối phó
với khó khăn này, Việt Nam đang có ý định giảm
                                                     Thiếu dữ liệu và các điểm
một nửa số tàu cá trong nước.218 Chính sách tổng     tham chiếu chính thức
thể này đã được đ�? cập trong Quy hoạch tổng          Việc thiếu các dữ liệu đánh giá chi tiết hoặc đáng
thể Phát triển ngh�? cá đến năm 2010 và �?ịnh          tin cậy v�? trữ lượng nguồn lợi và thiếu các điểm
hướng đến năm 2020 (Bộ NN&PTNT 2006). Một            tham chiếu quản lý phù hợp tiếp tục gây trở ngại
Hệ thống Tư liệu Quốc gia v�? Hoạt động �?ánh          cho công tác quản lý ngh�? cá. Khi tổng hợp dữ
bắt Cá cũng đã được thiết lập để phục vụ việc        liệu v�? sản lượng cá đánh bắt, dữ liệu thư�?ng
xuất khẩu các sản phẩm cá biển đánh bắt được         được xếp theo nhóm thương mại, thay vì xếp
sang Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, những nỗ lực      theo loài. �?i�?u này khiến cho những nỗ lực nhằm
nhằm quản lý năng lực đánh bắt vẫn còn đang          đưa ra những ước tính đáng tin cậy v�? sinh khối
trong giai đoạn ban đầu..                            (cũng như Tổng Sản lượng �?ánh bắt được phép)
                                                     trở nên không chính xác, và trong trư�?ng hợp tốt
�?ánh bắt trái phép, không báo                        nhất, cũng chỉ là những ph�?ng đoán không chắc
                                                     chắn. Cục Khai thác và Bảo vệ Nguồn lợi Thủy sản
cáo và không được quản lý (IUU)                      đã có một gói phần m�?m quản lý ngh�? cá tốt (đó
Các nghiên cứu cho thấy, các hoạt động đánh bắt      là VietFishBase). Nhưng các đơn vị ở các tỉnh
trái phép, không báo cáo và không được quản lý       duyên hải lại không có khả năng ghi chép và gửi
diễn ra rất phổ biến và ngày càng tăng ở các tàu     các số liệu cần thiết từ tỉnh lên Cục một cách
cá trong nước cũng như nước ngoài trong Vùng         thư�?ng xuyên. Sự yếu kém trong nắm bắt và thu
�?ặc quy�?n Kinh tế của Việt Nam. �?ánh bắt IUU có      thập dữ liệu cũng dẫn đến tình trạng kém khả
những đặc điểm như tăng tỷ lệ sử dụng các            năng trong quản lý trữ lượng cá ở các tỉnh tiếp
phương pháp đánh bắt hoặc các loại ngư cụ bị         giáp nhau.
cấm, một số lớn các tàu cá không đăng ký, không
có tài liệu ghi chép kết quả đánh bắt, và năng lực   Các con số v�? Sản lượng Khai thác b�?n vững tối
quản lý đánh bắt yếu kém.219 �?ây cũng là một vấn     đa (MSY) – hiện tại được ước tính ở mức 1,7 triệu
đ�? đòi h�?i phải có chính sách giải quyết, do cộng    tấn – cũng có vẻ không đáng tin cậy.222 Tách riêng
đồng quốc tế càng ngày càng tăng cư�?ng kiểm          kh�?i MSY, mức khai thác đem lại lợi ích kinh tế tối
tra v�? các hoạt động đánh bắt IUU và do các quy      ưu chính là mức sản lượng đánh bắt mà tại đó xã
định hiện tại cũng như quy định mới trong            hội nhận được lợi ích hoặc lợi nhuận kinh tế ròng
thương mại nhằm hạn chế IUU, ví dụ như các quy       lớn nhất (MEY). Vì chi phí luôn tăng khi nỗ lực
chế v�? đánh bắt IUU do Ủy ban châu Âu ban            đánh bắt tăng, nên MEY bắt buộc phải nh�? hơn
hành vào năm 2010.220                                MSY, và như vậy MEY sẽ là một chỉ báo thích hợp
                                                     hơn để quy hoạch và quản lý hiệu quả hơn trong
Trong biện pháp chiến lược để đối phó với vấn đ�?     ngành thủy sản.223




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                  CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                                99
      Tính dễ bị tổn thương và sự                          vững. Các tồn tại yếu kém gồm có những hạn chế
                                                           v�? khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm, phối
      công bằng                                            hợp kém, vai trò và trách nhiệm của các chủ thể
      Một số nghiên cứu đã ghi nhận tính chất rất dễ       trong cải tiến quản lý chưa rõ ràng, và chưa có
      bị tổn thương ở các cộng đồng ven biển. Ví dụ        thương hiệu hoặc chứng chỉ sinh thái. Ngư�?i mua
      như, trong đi�?u kiện nguồn lợi bị khai thác quá      và ngư�?i chế biến gần như không có liên hệ trực
      mức, các hộ đánh bắt ở địa phương phải làm việc      tiếp với ngư�?i sản xuất, tạo ra một khoảng trống
      vất vả hơn để giữ nguyên mức thu nhập; h�?            lớn trong quản lý chuỗi cung ứng. Nhìn chung,
      thiếu vốn hoặc tín dụng để đầu tư mua ngư cụ         vẫn còn rất thiếu các liên minh đối tác trong
      mới hay chuyển sang ngh�? khác; sự ổn định thu        chuỗi cung ứng (ví dụ như các hợp đồng cung
      nhập và viễn cảnh thu nhập của các hộ ngư dân        ứng) và các hợp tác xã thủy sản – vốn rất cần thiết
      mang tính rủi ro cao; thông thư�?ng, đi�?u kiện        để xác nhận nguồn gốc và khai thác nguồn lợi
      tiếp cận thị trư�?ng hoặc công nghệ mới của           một cách b�?n vững hơn.
      những cộng đồng này vẫn còn nghèo nàn, và h�?
      phải lệ thuộc nhi�?u vào các thương lái trung         Các vấn đ�? lớn của ngh�? cá được đ�? cập ở trên đã
      gian để bán sản phẩm.225 Các chỉ số kinh tế xã       gây ra những hậu quả rõ rệt đối với việc duy trì đa
      hội của các cộng đồng này thư�?ng thấp hơn các        dạng sinh h�?c biển – trên thực tế, ngh�? cá là
      chỉ tiêu hoặc con số trung bình của cả nước –        nguyên nhân chính dẫn đến các tác động môi
      nhất là v�? thu nhập bình quân của hộ gia đình, tỷ    trư�?ng bất lợi cho biển. Có những bằng chứng
      lệ nghèo và trình độ h�?c vấn.226 Bên cạnh đó, còn    trực tiếp cho thấy, sự mất đi các sinh cảnh đóng
      phải tính tới khả năng dễ bị tổn thương do các       vai trò quan tr�?ng trong quá trình đẻ trứng, nuôi
      sự kiện th�?i tiết cực đoan và tác động lâu dài của   con và cung cấp thức ăn của sinh vật biển là do
      biến đổi khí hậu với những hệ quả như mực            các phương pháp đánh bắt hủy diệt như việc sử
      nước biển dâng và tăng xâm nhập mặn. Các sự          dụng một số loại lưới cào sát đáy biển, dùng chất
      kiện th�?i tiết cực đoan phá h�?ng tàu thuy�?n, các     nổ hoặc cyanua, hoặc mắt lưới có kích thước trái
      khu dân cư, lớp phủ thực vật vùng ven biển và        quy định. Những yếu tố khác như sự phát triển
      các cơ sở nuôi trồng thủy sản. Trên hết, chúng sẽ    vùng ven biển, ô nhiễm và nuôi trồng thủy sản ven
      tước đoạt sinh mạng của nhi�?u ngư�?i.                 biển cũng gây thiệt hại nặng n�? cho đa dạng sinh
                                                           h�?c biển. Sự thiếu vắng một hệ thống quy hoạch
      Tại Việt Nam, cơ chế đồng quản lý trong khai thác    phát triển vùng ven biển tổng hợp và toàn diện và
      thủy sản mới đang ở giai đoạn phát triển đầu         sự yếu kém trong quản lý các hoạt động kinh tế ở
      tiên. Việt Nam đã có khung pháp lý cho phép          các vùng ven biển đ�?u là nguyên nhân hạn chế
      ngư�?i dân tham gia nhi�?u lĩnh vực quản lý227 ở       các nỗ lực nhằm bảo tồn và sử dụng b�?n vững
      cấp xã. �?i�?u này dẫn tới có những hỗ trợ tài chính   vùng ven biển để đáp ứng tình trạng dân số ngày
      đáng kể (nhưng vẫn chưa đủ) cho Nhóm công tác        càng tăng.228 Phát triển vùng ven biển gây ra sự
      �?ồng quản lý Khai thác thủy sản để quy hoạch         hủy diệt trên diện rộng của các rạn san hô, c�? biển
      và thực hiện các dự án thí điểm, và hướng tới khả    và các khu rừng ngập mặn gần đó do bồi lắng và
      năng phổ biến ra toàn quốc sau này. Tuy nhiên,       ô nhiễm. Du lịch ven biển phần nhi�?u không được
      việc cải cách pháp lý nhằm cho phép giao quy�?n       quản lý, và các tác động không chỉ bắt nguồn từ
      đánh bắt theo các mô hình đồng quản lý khai          hoạt động xây dựng mà còn do sự gia tăng các
      thác thủy sản khác nhau vẫn còn tiến triển chậm.     hoạt động du lịch d�?c theo b�? biển.229

                                                           Chất lượng môi trư�?ng biển cũng chịu ảnh
      Những yếu kém trong chuỗi                            hưởng xấu do quản lý tài nguyên thiên nhiên
      cung ứng                                             kém hiệu quả ở các vùng đồi núi, chẳng hạn như
      Chuỗi cung ứng thủy sản ở Việt Nam chưa được         phá rừng làm tăng lưu lượng dòng chảy mặt, xói
      thiết kế một cách hiệu quả để đạt được sự b�?n        lở đất và bồi lắng ở các sông suối, cửa sông, và




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
100     CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN
cuối cùng là đại dương. Các nhánh tác động này              kết nối liên kết VietFishBase sẽ giúp xác
lan ra nhi�?u nơi. Ví dụ như, sự phát triển và nở            định những tỉnh nào thu thập và phân tích
hoa của tảo độc hại gây ra ảnh hưởng lớn đối với            dữ liệu hiệu quả và giúp khắc phục những
an toàn thực phẩm nói chung, cũng như với hàng              yếu kém trong sự thiếu liên kết v�? thể chế
hóa xuất khẩu và khả năng lợi nhuận của ngành               và thiếu chỉ đạo trong theo dõi, kiểm soát
thủy sản.                                                   và thực thi pháp luật ngh�? cá để hỗ trợ quá
                                                            trình ra quyết định.
Có rất nhi�?u chỉ báo cho thấy đa dạng sinh h�?c
                                                            Nỗ lực mang tính tổng hợp để đào tạo đầy
biển đang suy giảm. 25% số rạn san hô của Việt
                                                            đủ cán bộ thủy sản cấp tỉnh (đồng th�?i
Nam được xếp vào nhóm “có rủi ro rất cao�? do suy
                                                            cung cấp thêm các nguồn lực cần thiết)
thoái và mất sinh cảnh – đây là tỷ lệ cao nhất
                                                            trong công tác đi�?u tra, các chương trình
trong số hơn 10 quốc gia �?ông Nam �? tham gia
                                                            quan sát trên tàu, theo dõi b�? biển và cảng,
đi�?u tra.230 Tương tự, các hệ sinh thái c�? biển cũng
                                                            và sử dụng các ứng dụng phần m�?m.
đang suy giảm, đe d�?a sinh kế của những cộng
đồng phụ thuộc vào chúng. Rừng ngập mặn, vốn                Tiếp tục phát triển và mở rộng các Chương
là điểm trung tâm của đa dạng sinh h�?c trong các            trình Quan sát trên tàu, nhằm mục đích thu
hệ sinh thái biển và cửa sông và là vư�?n ươm tự             thập dữ liệu v�? tỷ lệ đánh bắt và tác động
nhiên cho nhi�?u loại tôm cua, cá và nhuyễn thể              của hoạt động đánh bắt đến các loài nhạy
đang tiếp tục giảm diện tích, từ 400.000 ha năm             cảm, đồng th�?i tạo cơ hội để lấy mẫu sinh
1943 còn 59.760 ha năm 2008, và các cánh rừng               h�?c chi tiết
ngập mặn nguyên sinh gần như đã biến mất.231
                                                            Việt Nam gia nhập Ủy ban Ngh�? cá Tây và
Số lượng các bãi biển ở Việt Nam nơi rùa biển có
                                                            Trung Thái Bình Dương với tư cách thành
thể đào ổ để sinh sản đã giảm đáng kể. Bò biển –
                                                            viên đầy đủ.
một loài động vật có vú ăn c�? ở biển được xếp vào
nhóm “sắp nguy cấp�? theo Danh sách �?�? của Liên         Giảm bớt năng lực đánh bắt vì sự b�?n
minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) – cũng         vững môi trư�?ng và tăng hiệu quả
đã gần như biến mất ở Việt Nam.
                                                       Với sự hỗ trợ của Tổ chức Lương thực và Nông
                                                       nghiệp LHQ (FAO), Chính phủ Việt Nam đã soạn
Con đư�?ng phía trước                                   thảo một Kế hoạch Hành động Quốc gia v�? Giảm
�?ánh bắt b�?n vững                                      Năng lực đánh bắt (NPOA), trong đó xác định các
                                                       ưu tiên quản lý cần can thiệp. Mặc dù NPOA đặt
Cải tiến thu thập dữ liệu và đánh giá                  ra một n�?n tảng quan tr�?ng để giải quyết vấn đ�?
nguồn lợi                                              dư thừa năng lực đánh bắt, nhưng đi�?u thiết yếu
Thu thập, phân tích dữ liệu một cách hiệu quả và       là phải lựa ch�?n những can thiệp thích hợp nhất
đánh giá nguồn lợi là một phần quan tr�?ng trong        dựa trên hiểu biết v�? sinh thái xã hội của các cộng
quản lý ngh�? cá. Các cấp tỉnh và huyện cần khẩn        đồng ngư dân, nhấn mạnh sự tham gia của các
trương xây dựng năng lực v�? thu thập dữ liệu,          cộng đồng này và tập trung vào hộ gia đình (thay
theo dõi giám sát, chia sẻ thông tin, quản lý và       vì tập trung vào từng cá nhân ngư�?i đánh bắt).232
thực thi luật để hỗ trợ một loạt các chính sách và     Các cách tiếp cận cần phải vượt kh�?i các dự án
biện pháp quan tr�?ng (như giảm năng lực đánh           “tạo thu nhập thay thế�? dựa trên giả định (bất
bắt, đồng quản lý, IUU, quản lý đánh bắt xa b�?,        hợp lý) rằng các ngư dân sẽ sẵn sàng và có thể
v.v.). Các lĩnh vực cụ thể để can thiệp hiệu quả       r�?i b�? ngh�? đánh bắt; các cách tiếp cận cần phải
gồm có:                                                tập trung vào việc cải thiện môi trư�?ng kinh tế
                                                       thuận lợi cùng với đa dạng hóa việc làm và các
     Mở rộng ứng dụng của phần m�?m                     cơ hội đào tạo dạy ngh�?. �?i�?u này sẽ giúp các hộ
     VietFishBase ra cấp tỉnh, liên kết với nhau       ngư dân bớt phụ thuộc vào nguồn tài nguyên
     qua một mạng lưới; ứng dụng toàn diện và          đang cạn kiệt.233 Ngoài ra, cũng nên nhìn nhận sự




                                           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                    CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                                101
      đóng góp quan tr�?ng của cơ chế đồng quản lý                 Liên quan đến điểm trên, cần có các chiến
      trong việc thực hiện các mục tiêu giảm năng lực             lược chi tiết v�? đa dạng hóa sinh kế và việc
      đánh bắt, và các cách tiếp cận như vậy cần được             làm ở cấp huyện, tập trung vào cải thiện môi
      tổng hợp vào trong Kế hoạch Hành động. Như                  trư�?ng kinh tế ở phạm vi rộng hơn như một
      vậy, một chương trình chiến lược để giải quyết              phương cách để giảm sự phụ thuộc của các
      vấn đ�? giảm năng lực đánh bắt có thể bao gồm                hộ gia đình vào hoạt động đánh bắt.
      những điểm sau:
                                                                  Xây dựng các chiến lược đa dạng hóa việc
           Tăng cư�?ng nguồn lực tài chính và nhân lực             làm có sự liên kết với phát triển nuôi trồng
           ở cấp tỉnh và cấp huyện nhằm cải tiến việc             hải sản, nhất là những ngành ngh�? sử dụng
           thu thập dữ liệu và quản lý ở địa phương,              nhi�?u lao động nhưng ít gây hại hơn cho
           hướng tới thực hiện Kế hoạch Hành động                 môi trư�?ng (xem Hộp 5.2.)
           Quốc gia v�? Giảm năng lực đánh bắt
                                                                  Tăng cư�?ng các liên kết liên ngành và liên
           (NPOA)
                                                                  vùng nhằm đảm bảo sự phối hợp và hợp
           Các hình thức tổ chức quản trị nhà nước                tác cho các sáng kiến trên.
           mới ở các cấp địa phương sử dụng một
           trong số các biện pháp dựa trên giao quy�?n       Mở rộng và thể chế hóa mô hình đồng
           khai thác, ví dụ như hạn chế gia nhập            quản lý trong ngh�? cá
           và/hoặc giao các quy�?n khai thác ở những         Các chính sách quốc gia ủng hộ mô hình đồng
           khu vực được giao).                              quản lý như một chiến lược để quản lý ngh�? cá
           Các liên kết theo chương trình mạnh mẽ           đã tồn tại hơn một thập kỷ nay. Tuy nhiên, đồng
           hơn giữa các cộng đồng đánh bắt ven biển         quản lý vẫn chưa được thể chế hóa trong ngh�?
           và các chương trình xóa đói giảm nghèo           cá ở Việt Nam, dù đã có một số ví dụ thành công
           và/hoặc đa dạng hóa việc làm                     được ghi nhận v�? việc thực hiện đồng quản lý
                                                            trong ngh�? cá (xem Hộp 5.3).


      Hộp 5.2. Thấp trong chuỗi thức ăn nhưng cao trên chuỗi giá trị?
       Phương án lựa ch�?n nuôi trồng hải sản gần b�? với quy mô công nghiệp bằng cách sử dụng các loài “ở
       vị trí thấp trong chuỗi thức ăn�? – ví dụ như rong biển, hải sâm, các loài nhuyễn thể hai mảnh v�? (như
       vẹm, hàu), các loài thân m�?m chân bụng (bào ngư) – là một sáng kiến hiệu quả để kết nối giữa mục tiêu
       giảm năng lực đánh bắt với đa dạng hóa việc làm. Các hệ thống bè nuôi hải sản này sẽ có ưu thế v�? năng
       suất cao, trong khi ít gây hại hơn cho môi trư�?ng,234 và vì sử dụng nhi�?u lao động nên có thể cung cấp
       nhi�?u việc làm cho những ngư dân từ b�? ngh�? đánh bắt.

       Công việc nuôi trồng hải sản sẽ liên quan đến việc chuyển các vật tư đầu vào từ cảng đến nơi sản xuất
       và chuyên chở thành phẩm từ nơi sản xuất đến các cảng địa phương, chuyên chở nhân công, bảo vệ,
       buộc neo, bảo dưỡng hệ thống, vệ sinh bè nuôi và khai thác. Thực ra, các hệ thống bè nuôi cá sẽ đóng
       vai trò như những khu bảo tồn biển, vì ngư�?i gác sẽ ngăn chặn m�?i hoạt động đánh bắt, nhất là đánh
       bắt bằng chất nổ hay cyanua, clorine và điện. Những bằng chứng không chính thức, cùng với các nghiên
       cứu v�? mô hình đồng quản lý khu bảo tồn cá, cho thấy cả đa dạng sinh h�?c và sự phong phú v�? số lượng
       loài đ�?u tăng trong những hệ thống như vậy, nh�? đó có thể cải thiện hoạt động đánh bắt thủ công ở
       những vùng xung quanh. Tuy nhiên, trước khi khuyến khích đầu tư, cần phải khảo sát thị trư�?ng để
       đánh giá tác động khi có hàng ngàn tấn sản phẩm được đưa vào các thị trư�?ng đã tồn tại trong một th�?i
       gian dài. Các khảo sát thị trư�?ng cũng cần xem xét các yếu tố chi phí – lợi ích khi gia tăng giá trị bằng
       cách sấy khô dưới nắng, hun khói, hoặc chiết xuất các hóa chất như agar và carrageenan, v.v.




       Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
102    CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN
Các khung đồng quản lý cần nhìn nhận rằng, một        các ngư dân vùng ven biển. Nên tiếp tục và mở
khung pháp lý v�? các quy�?n đánh bắt cấp cho           rộng khung cơ cấu đồng quản lý do FSPS triển
các hiệp hội ngh�? cá địa phương sẽ giúp cải tiến      khai thông qua các thí điểm mới và cần có nỗ lực
quản trị nhà nước trong ngành, đồng th�?i giúp         đồng bộ để thể chế hóa khung cơ cấu đồng quản
giải quyết nhi�?u khó khăn vướng mắc trong             lý trong Bộ NN&PTNT thành một hoạt động
quản lý, bao gồm cả sự thiếu tuân thủ các quy         chuẩn trong toàn quốc. Khi mở rộng các sáng
định và thiếu thế mạnh trong thương lượng của         kiến đồng quản lý, trước hết cần tập trung vào

Hộp 5.3. Các ví dụ thành công v�? mô hình đồng quản lý ngh�? cá ở
Việt Nam
 Mô hình đồng quản lý ngh�? cá ở phá Tam Giang, tỉnh Thừa Thiên Huế235 nhìn chung được xem như
 một trong những mô hình tiên tiến nhất ở Việt Nam.236 �?ược triển khai vào năm 2005, mô hình này
 cung cấp nhi�?u loại hình quy�?n khai thác và các cơ chế đồng quản lý và cùng ra quyết định (bao gồm
 cả việc thành lập các hiệp hội đánh bắt địa phương). V�? pháp lý, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã ban
 hành Quyết định số 4260/2005/Q�?-UBND quy định v�? các quy�?n đánh bắt, và quyết định này được mô
 tả là “rất sáng tạo đối với Việt Nam cũng như �?ông Nam �?, vì đưa ra toàn bộ cấu trúc mới để quản lý
 tài nguyên ven biển và là một mô hình tốt cho những vùng khác trong nước.�? 237 Số lượng các hộ ngư
 dân, hoạt động đánh bắt, các loài, và số lượng đánh bắt mỗi đợt chủ yếu do ngư dân quyết định. Cụ
 thể, mô hình này đưa ra một cách tiếp cận đổi mới để sử dụng khoanh vùng và phân bổ các quy�?n
 đánh bắt cho các nhóm ngư�?i sử dụng khác nhau.

 Dự án Quản lý Tài nguyên thiên nhiên vùng ven biển238 ở Âu Th�? B, tỉnh Sóc Trăng, đã thí điểm thành
 công việc thiết lập một hệ thống đồng quản lý rừng ngập mặn và thử nghiệm khung cơ cấu đồng
 quản lý ngh�? cá quốc gia. �?ược triển khai năm 2007 với sự tham gia của Chi cục Kiểm lâm tỉnh, thí điểm
 nhằm mục đích phát triển các giải pháp thông qua những biện pháp có sự tham gia để giải quyết
 nhi�?u mâu thuẫn giữa phát triển kinh tế và quản lý vùng ven biển b�?n vững. Cụ thể, một hệ thống
 đồng quản lý đã được xây dựng và không chỉ tạo thuận lợi cho quá trình quy hoạch rừng ngập mặn
 (thành các vùng bảo vệ, phục hồi và sử dụng b�?n vững) có sự tham gia của ngư�?i dân, mà còn kiểm
 soát đi�?u kiện tiếp cận tài nguyên, nghĩa là chỉ có những thành viên của nhóm đồng quản lý địa
 phương mới được phép đánh bắt cá. Các kỹ thuật và ngư cụ được quy định chặt chẽ, và một chương
 trình theo dõi giám sát đơn giản nhưng hiệu quả đã được thiết lập. Những kết quả quan sát ban đầu
 cho thấy, dự án đã thành công trong việc bảo vệ các sinh cảnh và sinh kế ở địa phương, giảm tải công
 việc cho chính quy�?n và chia sẻ lợi ích một cách công bằng.239

 �?ược thành lập năm 1997, Hợp tác xã Thủy sản Rạng �?ông đã trở thành một ví dụ tuyệt v�?i để chứng
 minh, mô hình quản lý ngh�? cá dựa trên quy�?n khai thác có thể tạo ra những khuyến khích cho ngư�?i
 sử dụng nguồn lợi trong việc bảo vệ nguồn lợi địa phương và đạt được những lợi ích kinh tế lâu dài và
 b�?n vững. Hợp tác xã được thành lập ở cấp tỉnh nhằm quản lý các nguồn lợi thủy sản tự nhiên trên 900
 ha, vừa nuôi nghêu giống vừa nuôi và khai thác nghêu thịt ở các bãi tri�?u. Chỉ có các thành viên hợp tác
 xã mới được tiếp cận khu vực nuôi nghêu, các bãi bồi nuôi nghêu đ�?u có ngư�?i mặc đồng phục canh
 gác. Khoảng 40% số bãi nuôi được để lại không khai thác nhằm đảm bảo dự trữ nghêu giống bố mẹ b�?n
 vững, bảo tồn môi trư�?ng và chất lượng sản phẩm. Khu nuôi nghêu đã thành công v�? mặt kinh tế và
 ngày càng xuất khẩu nhi�?u hơn sang các thị trư�?ng có nhu cầu ở châu Âu.240 Năm 2009, đây là khu
 nuôi nghêu đầu tiên ở �?ông Nam �? được cấp chứng chỉ môi trư�?ng đầy đủ của Hội đồng Bảo tồn Biển
 Quốc tế (MSC). �?ược khuyến khích bởi sự thành công của hợp tác xã Rạng �?ông, 10 hợp tác xã nuôi
 nghêu khác đã được thành lập trong những năm gần đây. Hệ thống quản lý chặt chẽ nhằm bảo vệ các
 bãi nghêu và kiểm soát việc khai thác là yếu tố thiết yếu để được cấp chứng chỉ MSC.241




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                   CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                                103
      một số lĩnh vực lựa ch�?n có cơ hội thực hiện                một phương tiện b�?n vững để cung cấp tài
      đồng bộ và thành công cao nhất. Tiến trình hành             chính và duy trì các dự án v�? quản lý và giữ
      động được kiến nghị như sau:                                vững các nguồn lợi cho ngh�? đánh bắt cá
           Tiếp tục hỗ trợ Nhóm công tác v�? �?ồng                  Thực hiện các dự án cải tiến ngh�? cá bằng
           quản lý ngh�? cá (đã được thành lập trong               cách kết hợp với biện pháp tiếp cận theo
           FSPS giai đoạn II) và Mạng lưới �?ồng quản              từng bước, g�?i là “cải tiến liên tục�?, và áp
           lý thuộc Bộ NN&PTNT để theo dõi và đánh                dụng các chế độ khuyến khích tích cực
           giá tiến độ và tạo thuận lợi cho việc quy              (gồm có cải tiến tiếp cận thị trư�?ng, các
           hoạch và thực hiện các thí điểm khác trong             chương trình khuyến ngư sử dụng các loại
           tương lai                                              ngư cụ và kỹ thuật đánh bắt thân thiện với
                                                                  môi trư�?ng,242 và thiết lập các cơ chế chỉ
           Hỗ trợ cấp tỉnh và cấp huyện thiết lập nhi�?u
                                                                  định trực tiếp) trên toàn bộ dây chuy�?n
           tổ chức đánh bắt hơn và tạo đi�?u kiện thuận
                                                                  cung ứng
           lợi cho các thí điểm mới v�? mô hình đồng
           quản lý ở những vùng ưu tiên có ti�?m năng              Cải tiến các hệ thống truy xuất nguồn gốc
           thành công lớn (một số vùng có thể ưu tiên             sản phẩm trong toàn quốc, nhấn mạnh đến
           là Bình �?ịnh, Quảng Nam và Nghệ An)                    khả năng truy xuất v�? b�?n vững môi trư�?ng
                                                                  và tuân thủ luật định; các hoạt động có thể
           Hỗ trợ cấp trung ương (trong Bộ
                                                                  bao gồm việc phổ biến các hướng dẫn, trao
           NN&PTNT) cải tiến khung pháp lý đồng
                                                                  đổi thông tin, các chương trình đào tạo
           quản lý và áp dụng các biện pháp dựa trên
                                                                  trong suốt chuỗi cung ứng, sử dụng và
           quy�?n đánh bắt, đồng th�?i cụ thể hóa các
                                                                  khuyến khích các điển hình tốt (ví dụ như
           hướng dẫn thực hiện để áp dụng ở tất cả
                                                                  khu nuôi nghêu ở Bến Tre)
           các tỉnh ven biển
                                                                  Tiếp tục hỗ trợ đào tạo và các dịch vụ
           Tiến hành song song các hoạt động tại
                                                                  khuyến ngư v�? các kỹ thuật sau thu hoạch
           vùng bảo tồn biển (MPA) được lựa ch�?n,
                                                                  nhằm liên kết các biện pháp quản lý đã cải
           nhằm thiết lập các biện pháp dựa trên
                                                                  tiến (ví dụ như áp dụng các phương thức
           quy�?n khai thác cho các cộng đồng đánh
                                                                  khai thác thủy sản tốt nhất, sử dụng các
           bắt địa phương (một số vùng có thể ưu tiên
                                                                  ngư cụ thân thiện hơn với môi trư�?ng) với
           là Côn �?ảo và Núi Chúa).
                                                                  tối ưu hóa giá trị; chuyển đổi từ mô hình
                                                                  hiện tại (với các chỉ tiêu dựa trên cơ sở sản
      Các chiến lược Tiếp cận dựa vào Thị                         lượng) sang các cách tiếp cận dựa nhi�?u
      trư�?ng và Cấp Chứng chỉ sinh thái                           hơn vào giá trị, như vậy có thể giúp tạo việc
      Sự quan tâm ngày càng tăng của các thị trư�?ng               làm và kết nối với các chiến lược giảm năng
      xuất khẩu chủ chốt (nhất là trong số những                  lực đánh bắt; ngoài ra cũng cần tiến hành
      ngư�?i bán lẻ, ngư�?i mua và ngư�?i xuất khẩu) đối             các phân tích chi phí – lợi ích nhằm đảm
      với hải sản được khai thác b�?n vững chính là các            bảo đáp ứng các nhu cầu thị trư�?ng và
      cơ hội để khuyến khích cải tiến quản lý trong               giảm thiểu rủi ro trong quá trình gia tăng
      toàn bộ chuỗi cung ứng và chuyển đổi sang các               giá trị.
      mô hình có giá trị gia tăng và dựa trên tính b�?n
      vững (thay vì dựa trên sản lượng). Dưới đây là              Mở rộng chương trình cấp chứng chỉ sinh
      những chiến lược nhằm nâng cao tính b�?n vững,               thái ở Việt Nam, bao gồm cả việc tìm kiếm
      gia tăng giá trị và cải tiến hiệu quả thông qua tiếp        các cơ hội mới để được cấp chứng chỉ MSC.
      cận thị trư�?ng:                                        Cải cách hệ thống trợ cấp ngh�? cá
           Thiết lập các đối tác công – tư (PPP), xây        Chính phủ đã tăng thêm các khoản trợ cấp lớn
           dựng năng lực trong khuôn khổ PPP như             cho ngh�? cá.243 Việc trợ cấp có thể là hợp lý nếu




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
104     CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN
nó đem lại những lợi ích công mà nếu không thì       h�? phụ thuộc tiếp tục bị cạn kiệt. Ngoài ra, sự b�?n
nguồn cung cho thị trư�?ng sẽ không đủ. Nhưng         vững của việc tiếp tục mở rộng đánh bắt xa b�?
trợ cấp cũng làm thiệt hại ngân sách nhà nước và     cũng là một câu h�?i lớn.
có thể bóp méo thị trư�?ng hơn nữa. Trên thực tế,
một số khoản trợ cấp cho ngh�? cá đã được dành        Do đó, cần xem xét lại chính sách trợ cấp ngh�? cá
để đầu tư cho các “hàng hóa công�? truy�?n thống       hiện nay của Việt Nam. Một báo cáo gần đây mà
như các hệ thống thông tin thủy sản và các khu       Viện Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản Việt Nam là
tránh trú bão. Nhưng bên cạnh đó, cũng có các        đồng tác giả đã đưa ra một số kiến nghị tiến bộ
khoản miễn giảm thuế và trợ giá nhiên liệu với       nhằm xác định lại ưu tiên cho các chương trình
tổng giá trị khoảng 90 triệu USD trong năm 2008      trợ cấp ngh�? cá. (Xem Hộp 5.4.)
(là năm có số liệu gần đây nhất).

Mặc dù trợ cấp được đưa ra nhằm ý định tốt như
                                                     Sử dụng b�?n vững đa dạng sinh
mở rộng hoạt động đánh bắt ngoài khơi hay            h�?c biển
mang lại khả năng lợi nhuận trong ngắn hạn (ví       Nói chung, khung pháp lý ở Việt Nam đã tạo cơ
dụ như trợ giá nhiên liệu), nhưng có thể dự báo      sở cho việc bảo tồn và sử dụng b�?n vững đa dạng
rằng v�? tổng thể, những chương trình này sẽ          sinh h�?c biển. Nhưng việc thực hiện thư�?ng
đem lại tác động bất lợi đến hiệu quả dài hạn, sự    thiếu hiệu quả do sự chồng chéo và không rõ
công bằng và sự b�?n vững trong ngành.244 Các         ràng trong thẩm quy�?n của các cơ quan/tổ chức,
trợ cấp để nâng cấp tàu cá, cấp tín dụng và các      do sự hợp tác thiếu chặt chẽ giữa các cơ quan và
hỗ trợ khác nhằm mở rộng đánh bắt xa b�? có khả       do những hạn chế v�? năng lực. Ngoài ra, cách
năng gián tiếp làm gia tăng đánh bắt gần b�? (nếu     tiếp cận của các hoạt động bảo tồn ở Việt Nam
khu vực này không được bảo vệ tốt hơn), gây tổn      thư�?ng mang tính cơ hội và độc lập, thay vì có
hại cho trữ lượng cá đã đang suy kiệt. Vòng tròn     tính chiến lược và được đi�?u phối. Tuy nhiên, có
luẩn quẩn này có thể đẩy các hộ ngư dân nghèo        nhi�?u cơ hội để cải tiến quản lý đa dạng sinh h�?c,
tiếp tục lún sâu vào cảnh nghèo, vì nguồn lợi mà     bao gồm việc áp dụng MPA một cách rộng rãi và

Hộp 5.4. Các kiến nghị chính nhằm xác định lại ưu tiên cho các trợ
cấp ngh�? cá
        Cải cách quản lý thông tin ngh�? cá, bao gồm các hệ thống cấp phép và quản lý thống kê.

        Tăng cư�?ng theo dõi, kiểm soát và giám sát các hoạt động đánh bắt.

        Thúc đẩy mô hình đồng quản lý ngh�? cá dựa vào cộng đồng như một phương tiện giảm năng
        lực đánh bắt và thúc đẩy đánh bắt có trách nhiệm hơn, đồng th�?i giảm can thiệp và chi phí từ
        phía chính phủ.

        Hỗ trợ quản lý ngh�? cá dựa vào hệ sinh thái, bao gồm việc thành lập các khu bảo tồn biển (MPA).

        Tiến hành các nghiên cứu khoa h�?c để hỗ trợ hoạt động đánh bắt đạt hiệu quả hơn và b�?n
        vững hơn.

        Triển khai các công nghệ thân thiện với môi trư�?ng (ví dụ như các loại ngư cụ giúp giảm sản
        lượng khai thác phụ) và các chương trình khác (ví dụ như Chương trình Ngư�?i quan sát) nhằm
        thúc đẩy các hoạt động ngh�? cá tốt nhất.
 Nguồn: VIFEP và WWF 2009.




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                  CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                                105
      hiệu quả hơn, song song với các chương trình         Quyết định 742/Q�?-TTg phê duyệt quy hoạch hệ
      bảo tồn và bảo vệ các loài sinh vật biển nhằm        thống khu bảo tồn biển quốc gia. �?ến nay mới
      mục đích giảm tác động đối với các loài được         có 4 khu bảo tồn biển – vịnh Nha Trang, Cù Lao
      quan tâm đặc biệt (và môi trư�?ng sống của            Chàm, Phú Quốc và Côn �?ảo – được thiết lập
      chúng) và đảo ngược tình trạng suy giảm của các      chính thức cùng với hai Rừng Quốc gia có cấu
      quần thể chủ chốt.                                   phần bảo tồn biển (Côn �?ảo và Núi Chúa).

      Các khu bảo tồn biển (MPA)                           Năng lực mới được phát triển thông qua Chương
      Các khu bảo tồn biển, dù không phải là giải pháp     trình Sinh kế và Các khu bảo tồn biển sẽ mở
      cho m�?i trư�?ng hợp, nhưng có thể được xem là         đư�?ng cho mạng lưới MPA ở Việt Nam phát triển
      những công cụ hữu ích để giải quyết các vấn đ�?       và cải thiện hiệu quả quản lý. �?ầu tư cho các MPA
      v�? tính b�?n vững ở địa phương, và cũng để thử        từ đầu những năm 2000 đã đem lại những hiểu
      nghiệm các cách tiếp cận hướng tới phát triển        biết quan tr�?ng v�? ý nghĩa của MPA đối với bảo
      vùng ven biển b�?n vững, bao gồm cả việc áp           tồn sinh h�?c và sinh kế b�?n vững. Các bài h�?c này
      dụng quy hoạch không gian để tăng cư�?ng ngh�?         có ý nghĩa vô cùng quan tr�?ng, vì những đánh
      cá, bảo vệ các sinh cảnh ở các địa điểm cụ thể,      giá trước đây v�? hiệu quả quản lý MPA ở các khu
      thiết lập các hệ thống đồng quản lý ở địa            thí điểm sơ bộ đã chỉ ra nhi�?u thiếu sót lớn. (Xem
      phương, phát triển du lịch sinh thái, và kết hợp     Hộp 5.5.)
      với quy hoạch phát triển vùng ven biển. Việt Nam
      hiện đang bắt tay thực hiện một quy hoạch các        Dưới đây là đ�? xuất phương hướng chiến lược cho
      khu bảo tồn biển đầy tham v�?ng245 với một danh       các MPA tại Việt Nam, bao gồm những điểm sau:
      sách ngắn gồm 16 khu bảo tồn biển đã được Thủ              Xây dựng các kế hoạch quản lý hoạt động
      tướng Chính phủ phê duyệt, mà gần đây nhất là              cho một số MPA mới; các địa điểm ưu tiên

      Hộp 5.5. Các bài h�?c rút ra từ quy hoạch và quản lý MPA để hỗ trợ sử
      dụng b�?n vững đa dạng sinh h�?c biển ở Việt Nam

              �?ể hoạt động hiệu quả, các MPA cần có một diện tích đáng kể các vùng “không được khai thác�?
              cũng như các vùng bảo vệ nghiêm ngặt, được xác định theo các tiêu chí quản lý sinh h�?c.
              Quản lý vận hành MPA cần được áp dụng một cách chiến lược để bảo vệ các quần thể bố mẹ
              đang đẻ trứng và tăng cư�?ng tái tạo đàn các loài cá thương mại ở địa phương và trong vùng.
              �?i�?u này cũng có nghĩa là phải giám sát các chỉ số của các loài thủy sản trong dài hạn và đánh
              giá các lợi ích ngh�? cá tại các địa điểm MPA.
              Chuyển giao các lợi ích từ việc thành lập MPA (nhất là các lợi ích liên quan đến thủy sản, nhưng
              ngoài ra còn có các lợi ích kinh tế khác, như du lịch sinh thái) cho các cộng đồng địa phương là
              mấu chốt quan tr�?ng dẫn đến thành công. �?i�?u này nghĩa là trong thiết kế MPA cần có sự tham
              gia nhi�?u hơn của ngư dân địa phương trong quy hoạch và quản lý các MPA, áp dụng các cách
              tiếp cận đồng quản lý và sử dụng các đặc quy�?n đánh bắt cho các cộng đồng địa phương.
              Các dự án sinh kế kết hợp với các MPA cần tập trung vào đa dạng hóa việc làm. Các dự án “tạo
              thu nhập thay thế�? một cách riêng rẽ thư�?ng ít hiệu quả hoặc chỉ đem lại tác động bảo tồn một
              cách hạn chế. Do đó, đi�?u cốt yếu là phải đảm bảo xác định đầy đủ các nhóm đối tượng.
              Các cơ chế đi�?u phối và hợp tác tốt giữa các cơ quan chính quy�?n tại các MPA sẽ giúp đảm bảo
              các MPA phù hợp với chiến lược phát triển vùng ven biển và quy hoạch du lịch.
       Nguồn: McEwin và cộng sự 2008.




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
106     CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN
có thể là Cù Lao Câu và đảo Phú Quý, những           các khu ưu tiên có thể là MPA Côn �?ảo và
nơi đã có nghiên cứu khả thi; với các MPA            Núi Chúa).
mới, quy trình cần được bắt đầu bằng việc
nghiên cứu khả thi dựa trên các mục tiêu rõ     Bảo tồn loài
ràng v�? sinh h�?c, kinh tế xã hội và quản trị    Bảo vệ và bảo tồn các loài sinh vật biển được
nhà nước.246                                    quan tâm đặc biệt vẫn đang là một vấn đ�? cấp
                                                bách ở Việt Nam. Mặc dù trước đây cộng đồng tài
Hỗ trợ các MPA quy mô nh�? ở cấp địa             trợ đã có những đầu tư lớn cho các chương trình
phương, cụ thể là Khu Bảo tồn địa phương        nhằm bảo vệ và bảo tồn các loài nguy cấp như
Rạn Trào (Khánh Hòa) và Khu Bảo tồn địa         rùa biển và bò biển, nhưng những nỗ lực này
phương Tam Hải (Quảng Nam); mặc dù              chưa đủ để đảo ngược tình trạng suy giảm quần
không nằm trong mạng lưới MPA chính             thể loài. Gần đây, tình trạng suy giảm số lượng
thức do Bộ NN&PTNT đ�? xuất, nhưng các           nhi�?u loài cá mập trong khu vực đã trở thành mối
khu bảo tồn nói trên có nhi�?u ti�?m năng         lo ngại ngày càng tăng và có thể gây ra những
đem lại những kết quả tốt v�? sinh h�?c, kinh     hậu quả sâu rộng v�? kinh tế (vì đây là một sản
tế xã hội và quản trị nhà nước, và tầm quan     phẩm hải sản thương mại quan tr�?ng) cũng như
tr�?ng của các khu bảo tồn này đã được           môi trư�?ng (vì cá mập là loài động vật ăn thịt bậc
khẳng định lại trong Quyết định gần đây v�?      cao giúp duy trì chức năng và sự cân bằng trong
quy hoạch hệ thống MPA.                         các hệ sinh thái biển).
Kết nối các chiến lược đa dạng hóa việc làm
quốc gia với các chương trình sinh kế nhằm      Các đ�? xuất ưu tiên gồm có:
giảm sự lệ thuộc vào ngh�? đánh bắt của các           Tăng cư�?ng bảo vệ bãi rùa biển tại các
cộng đồng sinh sống trong và xung quanh              khu vực ưu tiên (Côn �?ảo, Núi Chúa, Phú
các MPA.                                             Quý) và thực hiện đào tạo toàn diện v�?
�?ầu tư vào đào tạo (cho các MPA và nhân              quản lý các bãi biển là nơi làm tổ của rùa
viên thuộc mạng lưới MPA và các cán bộ               biển và các khu vực quan tr�?ng khác dựa
nhà nước liên quan ở cấp tỉnh và trung               trên kết quả áp dụng (thành công) mô
ương) v�? quy hoạch và quản lý, dựa trên              hình ở Côn �?ảo
những tiến bộ và bài h�?c thu được cho đến            Mở rộng các thử nghiệm sử dụng lưỡi câu
nay và sử dụng các hướng dẫn v�? hiệu quả             vòng249 để câu cá ngừ đại dương bằng dây
quản lý đã được xây dựng và ban hành;247             câu dài như một phương tiện để hỗ trợ
những hoạt động đào tạo này cần được mở              phát triển ứng dụng của lưỡi câu vòng,
rộng cho các tổ chức và cá nhân liên quan            đồng th�?i đảm bảo cam kết chính trị và
ở địa phương và có thể bao gồm những                 các biện pháp đi�?u tiết nhằm thúc đẩy việc
chương trình cấp chứng chỉ v�? quản lý MPA.           sử dụng lưỡi câu vòng (cũng như dụng cụ
�?p dụng một cách hệ thống các tiêu chí               gỡ lưỡi câu và các kỹ thuật khác để giải
thiết kế và quản lý “rạn san hô có tính thích        cứu rùa biển)
ứng và phục hồi cao�? 248 ở các MPA hiện tại          Liên quan đến điểm trên, cần mở rộng
và sau này, nhằm mục đích giảm thiểu các             Chương trình Ngư�?i quan sát hoạt động
tác động được dự báo từ san hô chết trắng            đánh bắt giăng dây câu dài hiện nay250 lên
do nhiệt độ nước biển tăng trong một th�?i            một cấp độ mới, cụ thể là phải có tối thiểu
gian dài.                                            10% số tàu cá giăng dây câu dài đã đào tạo
Kết hợp mô hình đồng quản lý ngh�? cá và              các nhân viên quan sát trên boong v�? cách
khung pháp lý cho các biện pháp quản lý              sử dụng các tiêu chuẩn đã được thống nhất
dựa trên quy�?n khai thác mà Bộ NN&PTNT               để xác định loài và theo dõi, ghi chép tỷ lệ
đang xây dựng với việc quản lý MPA (gợi ý            đánh bắt rùa biển, cá mập và cá ngừ chưa
                                                     trưởng thành.




                                    Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                             CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                               107
            Triển khai các chiến dịch giáo dục ở cấp            Toward 2020. Promulgated by the Prime Minister
            huyện, tỉnh và toàn quốc nhằm mục đích              along with Decision no. 10/2006/qd-ttg of 11
            nâng cao nhận thức và thay đổi quan điểm            January 2006. Hanoi.
            của ngư�?i dân Việt Nam, nhất là các thế hệ          _______. 2010. Capture Fisheries Annual Report
            trẻ, v�? việc buôn bán động vật biển hoang           (1990–2009). Department of Capture Fisheries
            dã, đặc biệt là buôn lậu rùa biển.                  Exploitation and Protection. Hanoi.
                                                                Ministry of Fisheries and World Bank. 2005. Vietnam
                                                                Fisheries and Aquaculture Sector Study—Final Report.
                                                                Hanoi.
      TÀI LIỆU THAM KHẢO
                                                                Morgan, Gary, Derek Staples, and Simon Funge-
      Asian Development Bank. 2000. Coastal and Marine          Smith. 2007. Fishing Capacity Management and IUU
      Environmental Management in the South China Sea           Fishing in Asia. Publication 2007/16. Bangkok: Food
      (East Sea), Phase2. Project ADB5712-REG. Manila:          and Agriculture Organization.
      WWF and GEG Consultants.                                  Nasuchon, Nopparat. 2009. Coastal Management
      Burke, Laurette, Liz Selig, and Mark Spalding. 2003.      and Community Management in Malaysia, Vietnam,
      Reefs at Risk in Southeast Asia. World Resources          Cambodia and Thailand, With a Case Study of Thai
      Institute report for U.N. Environment Programme–          Fisheries Management. Division for Ocean Affairs
      World Conservation Monitoring Centre. Cambridge,          and the Law of the Sea Office of Legal Affairs, New
      UK.                                                       York: United Nations.
      Creel, Liz. 2003. “Ripple Effects: Populations and        Nguyen Chu Hoi. 2003. “Key Directions of the
      Coastal Regions.�? Policy Brief. Washington, DC:           Sustainable Fisheries Development in Viet Nam.�? In
      Population and Reference Bureau. September.               Review of International and National Efforts Towards
                                                                Addressing the Main Sectoral Concerns Regarding the
      Dang Van Thi, Tran Thi Lien, Raakjaer Nielsen, and        Seas of East Asia. Partnerships in Environmental
      Frank Riget. 2002. “Results of Bottom Trawl Surveys       Management for the Seas of East Asia (PEMSEA).
      Carried Out in Vietnamese Waters (20–200 m) in            Ministry of Fisheries. Hanoi.
      1996-1997.�? ICLARM Quarterly 25 (1).
                                                                Nguyen Thi Dieu Thuy and Keith Symington. 2008.
      GSO (General Statistics Office). 2009. Statistical Data   Sustaining Fisheries and Alleviating Poverty in
      of Agriculture, Forestry and Fisheries. Hanoi.            Vietnam: A Socio-economic Review and Case Study.
      Hassan, R.B.R., R. Ali, Nguyen Lam Anh, Dang Ho Hai,      Hanoi: WWF Vietnam.
      S. Fujiwara, K. Shiomi, and N. Seman. 2001. “Pelagic      Pitcher, Tony. 2006. “An Estimation of Compliance of
      Stock Assessment by Hydroacoustic Method in the           the Fisheries of Vietnam with Article 7 (Fisheries
      South China Sea, Area IV: Vietnamese Waters.�? In          Management) of the UN Code of Conduct for
      Proceedings of the SEAFDEC Seminar on Fishery             Responsible Fishing—Vietnam.�? Evaluations of
      Resources in the South China Sea, Area IV: Vietnamese     Compliance with the UN Code of Conduct for
      Waters.                                                   Responsible Fisheries. Fisheries Centre Research
      McEwin, Angus, Nguyen To Uyen, Tham Ngoc Diep,            Reports 14(2). Vancouver: University of British
      Ha Minh Tri, and Keith Symington. 2008. Sustainable       Columbia.
      Livelihood Strategy: Vietnam Marine Protected Areas.      Pollnaca, Richard B., Robert S. Pomeroy, and Ingvild
      Published by “Sustainable Livelihoods in and              H. T. Harkes. 2005. “Fishery Policy and Job
      around Marine Protected Areas,�? Ministry of               Satisfaction in Three Southeast Asian Fisheries.�?
      Agriculture and Rural Development, A component            Ocean & Coastal Management 44 (2001) 531–44.
      of Danish Development Cooperation in the
      Environment Programme (2005–10). Hanoi.                   Pomeroy, Robert, and Rebecca Guieb. 2008. “End of
                                                                Assignment Report on Lagoon Co-management
      MARD (Ministry of Agriculture and Rural                   System for FAO/IMOLA Project, Thua Thien Hue,
      Development). 2006. Master Plan on Development            Vietnam.�? At http://www.imolahue.org/pdf/pome-
      of the Fisheries Sector till 2010 and Orientations        royguieb2008-en.pdf.




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
108     CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN
Pomeroy, Robert, Nguyen Thi Kim Anh, and Ha Xuan       Tietenberg, Thomas. 2008. Environment and Natural
Thong. 2009. “Small-scale Marine Fisheries Policy in   Resource Economics (8th edition). Reading, MA:
Vietnam.�? Marine Policy (33): 419–28.                  Addison-Wesley.
Schmitt, Klaus. 2009. Management of Natural            VIFEP (Vietnam Institute of Fisheries Economics and
Resources in the Coastal Zone of Soc Trang Province.   Planning) and WWF Vietnam. 2009. Fisheries
Soc Trang City, Vietnam; Deutsche Gesellschaft für     Subsidies, Supply Chain and Certification in Vietnam.
Technische Zusammenarbeit.                             UNEP Framework Document. Hanoi.
Sumaila, Ussif Rashid, and Daniel Pauly (eds). 2006.
Catching More Bait: A Bottom-up Re-Estimation of
Global Fisheries Subsidies. Fisheries Centre.
Vancouver: University of British Columbia.




                                           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                    CHƯƠNG 5: TÀI NGUYÊN BIỂN                                  109
CHƯƠNG 6

TÀI NGUYÊN
KHO�?NG SẢN
       K
                hai thác khoáng sản rắn đã phát triển nhanh chóng tại Việt Nam trong vòng 5 năm trở lại
                đây, nh�? động lực chủ yếu là khai thác than. Việt Nam có ti�?m năng địa chất tuyệt v�?i để
                phát triển các m�? khoáng sản như bô-xít, kim loại màu, và các khoáng sản dùng cho công
                nghiệp và xây dựng. So với nhi�?u nước khác, Việt Nam đã đạt tiến bộ lớn trong quản lý sự
       phát triển tài nguyên khoáng sản quốc gia. Nhưng mặc dù ngành khai khoáng đang phát triển,
       Việt Nam vẫn chưa thu được giá trị đóng góp thực mà tài nguyên khoáng sản quốc gia có thể đem
       lại cho sự phát triển kinh tế.

       Chương này xác định những cơ hội để Việt Nam cải tiến hoạt động quản lý tài nguyên khoáng sản
       theo 3 chủ đ�? chính: hiệu quả trong cung cấp đi�?u kiện tiếp cận tài nguyên khoáng sản và quản lý
       ngành, sự b�?n vững môi trư�?ng và quản lý các tác động xã hội và môi trư�?ng, và phân phối các
       dòng lợi ích một cách công bằng.

       Chương này cũng đ�? xuất một “chương trình cải cách�? để tận dụng những cơ hội nói trên. Chương
       trình nghị sự gồm có tăng cư�?ng hiệu quả trong ngành khai khoáng thông qua quy hoạch phát
       triển khoáng sản bằng mô hình “đánh giá tài nguyên�?, củng cố tính bảo đảm của chế độ pháp lý
       và cấp quy�?n khai thác m�?, khuyến khích khu vực tư nhân thăm dò các m�? khoáng sản mới, tăng
       cư�?ng các đổi mới thể chế trong ngành khai khoáng, và chú ý hợp lý đến các điểm mạnh và điểm
       yếu của các doanh nghiệp nhà nước. Liên quan đến sự b�?n vững môi trư�?ng, đi�?u quan tr�?ng là
       phải xóa b�? khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn trong các quy trình �?ánh giá Môi trư�?ng Chiến
       lược và �?ánh giá Tác động Môi trư�?ng, và siết chặt các quy chế và quản lý phí môi trư�?ng và bảo
       lãnh tài chính. Liên quan đến chủ đ�? v�? sự công bằng, các đ�? xuất cải cách chính gồm có thiết lập
       các th�?a thuận phát triển cộng đồng, đánh giá sự đóng góp kinh tế của ngành khai khoáng ở cấp
       độ quốc gia và dự án, thông qua các nguyên tắc và thực hiện Sáng kiến Minh bạch trong Ngành
       khai khoáng.

Phát triển tài nguyên khoáng sản có khả năng          cấp đi�?u kiện tiếp cận nguồn lực một cách hiệu
đóng góp, và trên thực tế, đã đóng góp cho sự         quả, cải tiến giám sát môi trư�?ng, và phân phối
thịnh vượng của các quốc gia và góp phần thực         các dòng lợi ích từ phát triển khoáng sản một
hiện các mục tiêu tổng thể v�? phát triển kinh tế      cách công bằng.
và xóa đói giảm nghèo. Tuy nhiên, để đạt được
kết quả tốt không phải là dễ, và chính phủ các        Ngành khai thác m�? ở Việt Nam bao gồm khai
nước, các công ty tư nhân cũng như xã hội dân         thác dầu m�?, vật liệu xây dựng, than, khoáng sản
sự phải đối mặt với nhi�?u thách thức nhằm đảm         công nghiệp, nước khoáng và một số kim loại cơ
bảo sự phát triển b�?n vững. Chính phủ một số          bản.252 Ngành đã phát triển nhanh chóng và
nước đã thất bại thảm hại khi tìm cách vượt qua       đóng góp 11% GDP vào năm 2005, so với 5% vào
những thách thức này và trở thành nạn nhân của        năm 1995.253 (Dầu và khí tự nhiên không được
“l�?i nguy�?n tài nguyên�?.251 Trái lại, chính phủ một   xem xét trong chương này vì ngành dầu khí chủ
số nước khác đã biết sử dụng nguồn tài nguyên         yếu hoạt động ngoài khơi, và các diễn biến môi
thiên nhiên dồi dào của quốc gia để đem lại           trư�?ng xuất phát từ những hoạt động này khác
những kết quả tốt hơn nhi�?u và thực hiện tăng         hoàn toàn so với khai thác khoáng sản rắn).
trưởng lâu b�?n cùng với mục tiêu công bằng            Không tính dầu m�? và khí tự nhiên, quy mô của
trong ngành khai khoáng. Chương này cho rằng,         mảng khai thác khoáng sản rắn trong ngành khai
Nước CHXHCN Việt Nam đang nằm giữa hai thái           thác m�? so với toàn bộ n�?n kinh tế quốc dân sẽ
cực đó: một số tài nguyên khoáng sản của Việt         làm cho Việt Nam đứng ngang hàng với Ga-na,
Nam đang được phát triển và đóng góp cho sự           nơi mà hoạt động khai thác vàng chiếm 6% GDP,
phát triển kinh tế của quốc gia, nhưng Việt Nam       các nguồn thu xuất khẩu chiếm 45% và nguồn
có thể làm tốt hơn thế, trên phương diện cung         thu từ thuế chiếm 12% .254




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                          CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                  111
      Chương này không cố gắng bao quát tất cả những       tr�?ng liên quan đến việc phát triển các dự án khai
      vấn đ�? đang tồn tại trong ngành khai thác m�?;255     khoáng và phân phối các dòng lợi ích.
      thay vào đó, sẽ tập trung vào các chủ đ�? chính của
      báo cáo này, đó là: tính hiệu quả, sự b�?n vững môi   Có hai vấn đ�? đặc biệt đáng lo ngại. Thứ nhất, Việt
      trư�?ng, và sự công bằng. Phụ lục của chương sẽ       Nam có thể làm nhi�?u hơn nữa, và cần phải làm
      mô tả một nghiên cứu tình huống cụ thể cho thấy      nhi�?u hơn nữa, để huy động đầu tư tư nhân vào
      3 chủ đ�? này ảnh hưởng lẫn nhau như thế nào          hoạt động thăm dò và phát hiện tài nguyên
      trong quá trình phát triển ngành than.               khoáng sản. Các đặc điểm địa chất của Việt Nam
                                                           cũng tương tự như Lào và tỉnh Vân Nam ở mi�?n
      Việt Nam được phú cho khá nhi�?u tài nguyên           nam Trung Quốc. Trong vòng 5-10 năm qua, tất
      khoáng sản, với khoảng 60 loại, và đã khai thác      cả những nơi này đ�?u đã đầu tư nhi�?u cho hoạt
      sản xuất nhi�?u loại trong số đó như than, bô-xít,    động thăm dò khoáng sản, kết quả đã phát hiện
      vàng, đồng, kẽm, thiếc, cromit, mangan, titan,       và phát triển được một số m�? đồng, vàng, niken
      barit, inmenit, đá vôi và phốtphát. Cho đến nay,     và thiếc tốt vào loại nhất thế giới.
      than là loại khoáng sản quan tr�?ng nhất được sản
      xuất ở Việt Nam: năm 2009, Việt Nam sản xuất         Tuy nhiên, ở Việt Nam các chi phí b�? ra để thăm
      khoảng 44 triệu tấn than, trong đó 50% được          dò khoáng sản dư�?ng như đang đi theo hướng
      xuất khẩu.256 Một số khoáng sản như cromit,          ngược lại. Từ mức đỉnh điểm 63 triệu USD trong
      inmenit, barit, và tinh quặng kẽm được xuất          năm 2008, sang năm 2009, tổng chi phí dành cho
      khẩu; tuy nhiên, hầu hết các loại khoáng sản         hoạt động thăm dò khoáng sản chỉ còn 4 triệu
      được chế biến và tiêu thụ trong nước, như đá vôi     USD.257 �?i�?u thứ hai là, lẽ ra Việt Nam có thể thu
      (dùng để sản xuất xi-măng), đồng tinh luyện, các     được giá trị gia tăng lớn hơn từ sản xuất khoáng
      nguyên liệu làm phân bón (ammoniac, ure, và          sản nếu khuyến khích tuyển quặng và chế biến
      phốtphát), thép cuộn, thiếc tinh luyện và kẽm.       khoáng sản thô.258 Hiện nay, Luật Khoáng sản và
                                                           các chính sách của Trung ương �?ảng đã cho
      Bất kể sự tăng trưởng của ngành và những ưu đãi      phép tăng cư�?ng chế biến khoáng sản, nhưng
      của thiên nhiên dành cho Việt Nam v�? tài nguyên      trên thực tế, nhi�?u m�? ở Việt Nam vẫn xuất khẩu
      khoáng sản, khai thác than vẫn chiếm ưu thế          quặng thô.259 Tất nhiên, để thu được giá trị gia
      nhất trong khai thác khoáng sản rắn và chưa có       tăng cao hơn thông qua tuyển quặng và chế biến
      nhi�?u hoạt động thăm dò để phát triển các m�?         sâu không phải là việc dễ. Các công ty khai thác
      khoáng sản mới cũng như đa dạng hóa cơ sở sản        m�? quy mô nh�? thư�?ng thiếu vốn và công nghệ
      xuất. Ví dụ như, quặng kim loại và các khoáng sản    để tuyển quặng, và bất luận thế nào, các công ty
      khác chưa phát triển nhanh, và việc mở rộng          này đ�?u muốn bán quặng thô thật nhanh để thu
      phát triển các mặt hàng này vẫn là một thách         lợi nhuận ngay, trong khi đó, một lò nấu niken có
      thức lớn trong tương lai. Một số nguyên nhân         thể tốn đến 120 triệu USD hoặc hơn. Cần xem xét
      dẫn đến tình trạng này là: thiếu các đầu tư phát     các đi�?u kiện của thị trư�?ng quốc tế, vì có thể chi
      triển mới; quy mô đầu tư khiêm tốn nên khó           phí biên để chế biến sâu sẽ không được đ�?n bù
      giảm chi phí; thiếu cơ sở hạ tầng cần thiết, nhất    bằng khả năng tiếp cận thị trư�?ng rộng mở hơn
      là năng lượng và giao thông; thiết bị và các kỹ      với giá trị cao hơn. Chính phủ các nước trên thế
      thuật khai thác lạc hậu, cũ kỹ; thiếu hiệu quả và    giới đã trải qua cả thành công cũng như thất bại
      thất thoát khoáng sản trong khi khai thác do         khi đưa ra các chính sách khuyến khích tuyển
      công nghệ khai thác lỗi th�?i. Ngoài việc không       quặng. Nhìn chung, các khuyến khích tài chính
      tạo ra được những lợi ích tối ưu, trong một số       hay ưu đãi đầu tư khác để thúc đẩy nhà sản xuất
      trư�?ng hợp, ngành khai thác m�? còn có thể gây        tuyển quặng nhằm thu được giá trị gia tăng cao
      tổn hại cho sự phát triển kinh tế, do các tổn hại    hơn mới chỉ thành công ở mức hạn chế, trong khi
      môi trư�?ng trong ngắn hạn và dài hạn, cũng như       kho bạc nhà nước có thể phải chi những khoản
      tình trạng căng thẳng xã hội ngày càng trầm          lớn cho các cơ chế đó.




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
112     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
Hiệu quả trong tạo đi�?u kiện                         khoảng th�?i gian hợp lý. Vì vậy, các công ty có
                                                     những dự án khả thi nhưng không nằm trong
tiếp cận tài nguyên                                  phạm vi của quy hoạch tổng thể sẽ phải ch�? ít
                                                     nhất là 2 năm cho đến khi quy hoạch được cập
“Các quy hoạch tổng thể�? phát                        nhật, hoặc phải thực hiện các giải pháp lựa ch�?n
triển khoáng sản                                     khác, ví dụ như trực tiếp đ�? đạt với cấp lãnh đạo
Sự phát triển của ngành khai thác m�? được chỉ        cao nhất để xin phê duyệt dự án.
đạo theo “các quy hoạch tổng thể�?. Các quy
hoạch này do chính phủ soạn thảo cho th�?i kỳ từ      Những hạn chế lớn khác là quy hoạch tổng thể
10 đến 15 năm để dẫn dắt các hoạt động thăm          do các cơ quan chính phủ soạn thảo (ví dụ như
dò, khai thác và chế biến khoáng sản. Các quy        Bộ Công thương, Bộ TN&MT, và/hoặc Vinacomin,
hoạch thư�?ng tập trung vào những m�? khoáng           một doanh nghiệp nhà nước đóng ở Hà Nội), do
sản được cho là có “trữ lượng cần thiết�? để phát     đó có thể không phản ánh đầy đủ đi�?u kiện thực
triển và khai thác ở quy mô công nghiệp lớn. Phê     tế thị trư�?ng hoặc các đi�?u kiện ở địa phương.
duyệt việc phát triển và theo dõi khai thác các m�?   Các quy hoạch tổng thể hiện nay áp dụng cách
khoáng sản lớn là trách nhiệm của các cơ quan        tiếp cận phân tích “cái mà chúng tôi có�? thay vì
trung ương, chủ yếu là Bộ TN&MT. Các m�?              phân tích sâu sắc hơn v�? “cái mà ngư�?i tiêu dùng
khoáng sản nh�? hơn không được xác định cụ thể        cần�?. Trên thực tế, việc lấy ý kiến và tham vấn rộng
trong quy hoạch sẽ do chính quy�?n tỉnh kiểm          rãi với các cộng đồng và doanh nghiệp địa
soát. Hiện tại đã có 13 quy hoạch tổng thể được      phương trong quá trình xây dựng quy hoạch
phê duyệt cho 39 khoáng sản, bao gồm vàng,           tổng thể chỉ mang tính hình thức và thư�?ng
đồng, niken, sắt, crom, mangan, chì, kẽm, bô-xit,    không đem lại những thay đổi có ý nghĩa cho tài
và titan, với tầm nhìn thư�?ng được mở rộng đến       liệu quy hoạch. Cuối cùng, mặc dù các quy định
năm 2020 và 2025. Nội dung chính của các quy         mới nhất v�? lập quy hoạch tổng thể yêu cầu phải
hoạch này bao gồm: các chỉ tiêu phát triển, dự       tiến hành �?ánh giá Môi trư�?ng Chiến lược (SEA)
báo nhu cầu, kế hoạch thăm dò, kế hoạch khai         nhưng các quy hoạch tổng thể được phê duyệt
thác và chế biến, và nhu cầu vốn đầu tư. (xem        cho đến nay và trước tháng 7/2006 đ�?u chưa đ�?
danh sách các quy hoạch tổng thể ở phần Tài liệu     cập đến những chủ đ�? quan tr�?ng nhất như tái
tham khảo.)                                          định cư bắt buộc, khả năng xảy ra nhiễm bẩn và
                                                     ô nhiễm môi trư�?ng, ngư�?i lao động nhập cư đến
V�? bản chất, các quy hoạch tổng thể được sử          vùng khai thác khoáng sản, các ảnh hưởng tăng
dụng ở Việt Nam là “sự can thiệp của chính phủ�?      theo cấp số nhân ở địa phương, các mô hình sử
và chỉ đơn giản là một bảng liệt kê tên các dự án    dụng đất thay thế, ảnh hưởng đến thu nhập của
và chỉ tiêu sản xuất. Các quy hoạch này thư�?ng       các hộ gia đình, và ảnh hưởng đến sức kh�?e.
đối lập với mô hình phát triển hiện nay là khuyến
khích sự tham gia và cạnh tranh của khu vực tư       �?iểm đầu tiên trong chương trình cải cách ngành
nhân. Trên thực tế, các quy hoạch tổng thể có thể    khai thác m�? là phải quy hoạch phát triển
dập tắt những ý tưởng mới và những đ�? xuất có        khoáng sản theo mô hình “đánh giá tài nguyên�?.
tính sáng tạo. Ví dụ như, nếu một công ty tư nhân    Sử dụng quy hoạch tổng thể để lập chương trình
đ�? xuất một chương trình thăm dò một loại            phát triển các m�? khoáng sản cụ thể ở quy mô
khoáng sản nào đó hoặc ở một khu vực nào đó          công nghiệp là cách làm rất hiếm khi được áp
chưa được ghi trong quy hoạch tổng thể, đ�? xuất      dụng theo thông lệ quốc tế, và đi�?u này phản
đó sẽ rất khó được các cơ quan chính phủ chấp        ánh sự gắn bó với di sản của th�?i kỳ kế hoạch hóa
nhận. Các quy hoạch tổng thể được ban hành vài       tập trung trước đây. Việc lập quy hoạch phát
năm một lần, nghĩa là không được cập nhật            triển ngành không phải là không đúng; trên thực
thư�?ng xuyên. Hơn nữa, việc sửa đổi cập nhật         tế, “đánh giá tài nguyên�? có thể rất hữu ích để hỗ
cũng không thể thực hiện dễ dàng hay trong một       trợ lập quy hoạch sử dụng đất, lập kế hoạch đầu




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                         CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                    113
      tư cơ sở hạ tầng, và phát triển các cực tăng          để giải phóng mặt bằng, giấy phép xây dựng,
      trưởng tổng hợp hoặc các hành lang tài nguyên.        giấy phép lao động (đối với nhân sự là ngư�?i
      Một đánh giá tài nguyên chính xác sẽ xem xét tất      nước ngoài), kiểm soát ngoại hối, các thông lệ kế
      cả m�?i lợi ích mà dự án trực tiếp đem lại, cũng       toán, sử dụng nước, đăng ký th�?a thuận vay,
      như m�?i chi phí phát sinh từ dự án, bao gồm các       chương trình khôi phục môi trư�?ng, giấy phép sử
      chi phí môi trư�?ng dài hạn và các mục đích sử         dụng các thiết bị và vật liệu nguy hiểm, v.v.
      dụng đất thay thế, đồng th�?i ghi lại các dòng lợi
      ích và các chủ đ�? đặc biệt như giới và biến đổi khí   Các thủ tục đăng ký đầu tư, xin cấp quy�?n khai
      hậu (ví dụ, phát thải khí mê-tan - một loại khí nhà   thác m�? và xin các loại giấy phép khác nhau mất
      kính mạnh) gắn li�?n với sự phát triển của ngành.      nhi�?u th�?i gian và gây mệt m�?i cho các nhà đầu
                                                            tư, dẫn đến những thông lệ không thích hợp và
      Cấp quy�?n khai thác m�? và                             sự thiên vị của các cơ quan công quy�?n. Nếu m�?
                                                            khoáng sản xin đầu tư không nằm trong “quy
      Nhượng quy�?n khai thác                                hoạch tổng thể�? đã xây dựng cho loại khoáng sản
      Các công ty nước ngoài hoặc trong nước muốn           đó, nhà đầu tư sẽ phải xin cấp giấy phép đặc
      đầu tư thăm dò, phát triển và khai thác khoáng sản    biệt.263 Trong nhi�?u trư�?ng hợp, quy hoạch tổng
      với quy mô lớn ở Việt Nam sẽ phải tuân thủ một        thể chưa có đầy đủ thông tin thăm dò ước tính
      quy trình gồm 2 phần, thứ nhất là xin cấp quy�?n       v�? trữ lượng của m�? hoặc chưa có xác nhận của
      khai thác m�? theo Luật Khoáng sản, thứ hai là         một bên thứ ba (độc lập); khi đó, chính phủ phải
      thành lập một pháp nhân để xin giấy chứng nhận        dựa vào ước tính trữ lượng m�? do nhà đầu tư đưa
      đầu tư cho từng dự án cụ thể theo Luật �?ầu tư.        ra, nhưng một số nhà đầu tư có thể lợi dụng đi�?u
                                                            này để báo cáo con số ước lượng thấp hơn thực
      Công cụ pháp luật cơ bản để đi�?u chỉnh các hoạt       tế, nhằm mục đích xuất khẩu trái phép số quặng
      động thăm dò, khai thác và chế biến khoáng sản        còn lại mà không phải đóng thuế tài nguyên và
      ở Việt Nam là Luật Khoáng sản năm 1996 (và bổ         các loại thuế khác.
      sung sửa đổi năm 2005), được hỗ trợ bởi nhi�?u
      nghị định và thông tư của các cơ quan chính phủ       Một vấn đ�? mới xuất hiện ở Việt Nam từ năm 2005,
      chịu trách nhiệm v�? hoạt động khai thác m�?.260        đó là các biện pháp nhằm phân cấp quá trình ra
      Luật này được rút ra từ nghị quyết chính sách số      quyết định của chính phủ đã làm gia tăng số
      13-NQ/TW của Trung ương �?ảng (1996). Chính            lượng giấy phép khai thác m�? ở quy mô nh�? do
      phủ đang tiếp tục rà soát sửa đổi Luật Khoáng         chính quy�?n tỉnh cấp. �?i�?u này dẫn đến tình trạng
      sản và lấy ý kiến rộng rãi của nhi�?u bên liên quan    lộn xộn và chính quy�?n các tỉnh không có đủ đi�?u
      đến vấn đ�? này.                                       kiện để giám sát hợp lý các hoạt động khai thác
                                                            m�?. Ví dụ như, hơn 3.495 giấy phép đã được chính
      Ngoài Luật Khoáng sản, còn có Luật �?ầu tư261 áp       quy�?n các tỉnh và/hoặc thành phố cấp trong
      dụng cho các hoạt động đầu tư trong ngành khai        khoảng th�?i gian từ 2005 đến 2008, so với tổng số
      thác m�?. Cụ thể, Luật �?ầu tư tìm cách thu hút đầu     926 giấy phép do Bộ chủ quản cấp trong vòng 12
      tư trực tiếp nước ngoài để huy động đủ vốn cho        năm trước đó.264 Mặc dù phân cấp có thể đem lại
      ngành kinh tế thâm dụng vốn này, thu hút công         lợi thế là giảm bớt gánh nặng thủ tục hành chính
      nghệ tiên tiến để khai thác khoáng sản một cách       cho nhà đầu tư ti�?m năng, nhưng thực tế đã cho
      hiệu quả, và thúc đẩy chuyển giao công nghệ           thấy rằng, khó có thể thực hiện phân cấp nếu
      tiên tiến của nước ngoài để gây tác động đến cơ       thiếu năng lực quản lý và thiếu các thủ tục kiểm
      sở vốn con ngư�?i theo mô hình vết dầu loang.262       tra, giám sát của chính quy�?n cấp tỉnh.
      Ngoài ra, các hoạt động đầu tư còn phải tuân thủ
      một số nghĩa vụ pháp lý khác và thực hiện theo        Một vấn đ�? khác thư�?ng được chính phủ đưa ra
      giấy phép do các cơ quan liên quan cấp: ví dụ         cân nhắc, đó là có nên đấu giá quy�?n khai thác
      như các quy�?n sử dụng đất, thủ tục chặt hạ rừng       khoáng sản hay không. Một mặt, theo lý thuyết,




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
114     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
khi đấu thầu quy�?n sở hữu khoáng sản được thực       tuân thủ các công cụ pháp lý khác đã tương ứng
hiện công khai, cạnh tranh, minh bạch và chuyên      với thông lệ ở nhi�?u nước và tạo ra một cơ sở để
nghiệp, thì chính phủ sẽ thu được giá trị thị        nhà nước phân bổ nguồn tài nguyên khoáng sản
trư�?ng tốt nhất. Nhưng mặt khác, kinh nghiệm ở       cho các bên thứ ba và đảm bảo rằng các đầu tư
nhi�?u nước cho thấy, kết quả đấu thầu quy�?n sở       được thực hiện tương xứng với các nghĩa vụ hợp
hữu khoáng sản thư�?ng lẫn lộn giữa thành công        đồng và pháp lý.265 �?ể hoàn chỉnh việc cải cách
và thất bại. Ở đây, yếu tố căn bản quyết định sự     Luật Khoáng sản, chính phủ cần tham vấn ý kiến
thành công là chính phủ phải sở hữu và cung cấp      của các công ty tư nhân và các bên khác, và dựa
cho các nhà thầu ti�?m năng đủ dữ liệu địa chất để    trên cơ sở đó để củng cố tính an toàn của cơ chế
ước tính trữ lượng xác định và trữ lượng có khả      cho thuê m�?, quy định th�?i hạn thực tiễn để phát
năng của m�? khoáng sản. Nếu thiếu những thông        triển tài nguyên, thiết lập các tiêu chí khách quan
tin này, các nhà thầu sẽ không có đủ dữ liệu để      để đánh giá các đơn xin cấp quy�?n khai thác, quy
quyết định một mức giá thị trư�?ng công bằng          định rõ ràng thẩm quy�?n can thiệp của các cơ
cho m�?, hoặc không thể đưa ra một kế hoạch khả       quan chính phủ, quy định sử dụng các cơ chế
thi để phát triển m�?. Những sửa đổi bổ sung mới      đấu thầu và đấu giá đúng đắn để phản ánh các
nhất trong Luật Khoáng sản Việt Nam đã cho           thực tế trên thị trư�?ng quốc tế, và đảm bảo chế
phép đấu thầu các m�? khoáng sản. Tuy nhiên,          độ thuế có tính cạnh tranh và công bằng cho
những điểm mới này của Luật Khoáng sản cần           hoạt động phát triển khoáng sản.
được hoàn thiện bằng các quy chế hướng dẫn và
thủ tục chi tiết để đấu thầu thành công.             Một đi�?u quan tr�?ng nữa là phải khuyến khích tư
                                                     nhân thăm dò các m�? khoáng sản mới. Hiện nay,
Do đó, đi�?u quan tr�?ng là phải củng cố lại tính an   ở Việt Nam, đơn vị đi�?u tra địa chất thuộc Bộ
toàn của chế độ pháp lý và cơ chế cấp quy�?n khai     TN&MT là nơi duy nhất tiến hành các nghiên cứu
thác m�?. Các quy trình xin cấp quy�?n khai thác       cơ bản và thăm dò khoáng sản. Việt Nam có thể
m�?, đăng ký theo chế độ đầu tư nước ngoài, và        làm tốt hơn thế, bằng cách huy động đầu tư từ

Hộp 6.1. Các đóng góp của một dự án khai thác m�?: trư�?ng hợp khai
thác niken ở Bản Phúc
 Dự án khai thác niken ở Bản Phúc là dự án đầu tư nước ngoài duy nhất hiện được cấp phép hoạt động
 ở tỉnh Sơn La. Trong giai đoạn xây dựng đầu tiên, công ty đầu tư đã tuyển dụng 298 lao động, trong số
 đó có 184 lao động địa phương ở ngay tại Sơn La. Tạo công ăn việc làm là một đóng góp lớn của dự án
 đối với sự phát triển kinh tế xã hội của huyện Bắc Yên, một vùng mi�?n núi khó khăn. Trong th�?i gian
 xây dựng, trung bình mỗi tháng BPNM trả cho các nhà thầu/cung ứng Việt Nam 1,9 triệu USD. Trong
 đó, các nhà thầu hoặc nhà cung ứng ở Sơn La nhận được khoảng 20% (tương đương với khoảng
 350.000 USD mỗi tháng). Ngoài việc tuyển dụng 298 lao động, BPNM còn cung cấp thu nhập cho 240
 nhà thầu hoặc nhà cung ứng Việt Nam, trong số đó có 10 công ty ở Sơn La.

 Việc xây dựng Dự án Bản Phúc đã tạo ra những cơ hội mới cho ngư�?i lao động địa phương và trong
 nước để có thu nhập tốt và cải thiện mức sống. Bình quân, mỗi lao động làm việc ở m�? Bản Phúc kiếm
 được 210 USD mỗi tháng. �?ây là một khoản thu nhập thực sự lớn với ngư�?i dân địa phương sống xung
 quanh khu m�?, những ngư�?i mà một năm trước mới chỉ kiếm được khoảng 60 USD trong một năm từ
 các hoạt động canh tác hoặc hỗ trợ có tính nh�? lẻ.

 Ngoài lương, BPNM còn cung cấp cho lao động bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế, các thiết bị và dụng
 cụ an toàn lao động, và đào tạo v�? an toàn lao động cho nhân công địa phương. Cuối cùng, tỉnh Sơn
 La cũng có thể thu được khoảng 3 tỷ đồng ti�?n thuế mỗi tháng từ dự án này.
 Nguồn: Khai thác m�? niken ở Bản Phúc 2009.




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                         CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                   115
      khu vực tư nhân cho lĩnh vực này. (Nhưng cần        Trong trư�?ng hợp của Việt Nam, các doanh
      xem thêm Hộp 6.1.) �?ể làm được đi�?u đó, cần         nghiệp nhà nước (SOE) từ trước đến nay vẫn có
      phải có thẩm quy�?n pháp lý rõ ràng và cơ chế        thế mạnh trong ngành khai thác m�? (cũng như
      cho thuê m�? an toàn được quy định trong luật        các ngành công nghiệp nặng khác). Trước năm
      khai thác m�? và gắn kết với các nguyên tắc được     2005, các doanh nghiệp chính trong lĩnh vực khai
      quốc tế chấp nhận như “ngư�?i đến trước được         thác m�? gồm có Tổng công ty Khoáng sản Việt
      phục vụ trước�? khi cấp giấy phép thăm dò, và tự     Nam (VIMICO) và Tổng công ty Khai thác than
      động cấp phép khai thác cho công ty thăm dò         Việt Nam (VINACOAL).267 Tuy nhiên, đến năm
      nếu h�? phát hiện thấy khoáng sản. Ngoài ra, cần     2005, một công ty đầu tư của chính phủ được
      sửa đổi các quy chế để cho phép các công ty         thành lập với tên g�?i Tập đoàn Công nghiệp Than
      nước ngoài đầu tư khảo sát thăm dò cơ bản mà        và Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin); hiện nay,
      không yêu cầu h�? phải xác định một dự án hay ý      công ty này trực tiếp sở hữu và vận hành khai
      định đầu tư cụ thể. Bên cạnh đó, cần thông qua      thác các m�? than và kim loại trong nước và/hoặc
      các quy chế nhằm làm cho các đi�?u khoản mới         thay mặt nhà nước nắm giữ cổ phần trong các
      liên quan đến đấu thầu khoáng sản trong Luật        liên doanh với các công ty khai thác m�? tư nhân.
      Khoáng sản có hiệu lực. V�? bản chất, thăm dò là     Xét theo cả hai góc độ trực tiếp và gián tiếp, hiện
      một hoạt động tốn kém và đầy rủi ro; nhà nước       nay Vinacomin đang kiểm soát khoảng 95% sản
      sẽ hoàn toàn có lợi khi tối đa hóa mức vốn đầu      lượng khoáng sản rắn trong nước. Các thành viên
      tư và mức rủi ro của tư nhân để bù lại việc h�?      trong hội đồng quản trị của Vinacomin là các
      được cung cấp dữ liệu và thông tin v�? các nguồn     công chức nhà nước, và Chủ tịch Hội đồng quản
      tài nguyên địa chất ti�?m năng.                      trị cùng với Tổng giám đốc do chính phủ bổ
                                                          nhiệm. Vinacomin được hưởng những đối xử ưu
      Hiệu quả quản lý ngành và                           đãi từ phía chính phủ: chẳng hạn như, các đ�? án
                                                          đầu tư mới của tập đoàn này không phải đáp ứng
      sự b�?n vững môi trư�?ng                              cùng mức độ yêu cầu thẩm định như các công ty
      Quản lý hiệu quả ngành khai thác m�? là một          nước ngoài. �?ây là một thách thức lớn đối với
      chức năng đã được xác định thẩm quy�?n rõ ràng       mục tiêu tăng cư�?ng hiệu quả và quản lý minh
      và không chồng chéo giữa các cơ quan, tổ chức       bạch trong ngành.
      can thiệp đi�?u tiết ngành ở cấp trung ương và
      cấp tỉnh. Ở Việt Nam, Bộ TN&MT266 là cơ quan        Hầu hết các nước trên thế giới chỉ định một cơ
      trung ương chính có trách nhiệm đi�?u tra khảo       quan duy nhất giữ vai trò chủ đạo trong công tác
      sát địa chất, quản lý và duy trì quy�?n khai thác    quản lý ngành khai khoáng, với sự hỗ trợ của các
      m�?, và rà soát thẩm định các đánh giá môi           cơ quan khác trong những vấn đ�? liên quan như
      trư�?ng. Ngoài Bộ TN&MT, Bộ Công thương cũng         kiểm soát ngoại hối, cấp phép đầu tư, quy hoạch,
      đóng vai trò quan tr�?ng trong việc xây dựng các     các quan hệ lao động, v.v. Trước đây, ở Việt Nam,
      quy hoạch tổng thể cho các loại khoáng sản,         ngành khai khoáng được đặt dưới sự quản lý của
      đồng th�?i phối hợp với các công ty khai thác m�?     cả Bộ TN&MT và Bộ Công thương, nhưng theo
      của nhà nước phê duyệt việc sử dụng và xuất         các sửa đổi bổ sung trong Luật Khoáng sản (dù
      khẩu khoáng sản. Bộ KH&�?T chịu trách nhiệm v�?       đang được cân nhắc và chưa được chính thức
      thủ tục đăng ký giấy phép đầu tư và nguồn vốn       thông qua), Bộ TN&MT sẽ được chỉ định làm cơ
      đầu tư của các công ty. Tại các tỉnh, chính quy�?n   quan chủ quản để quản lý ngành. �?ây là một
      địa phương, với sự hỗ trợ của các cơ quan cấp       chuyển biến tích cực, vì qua đó, các quy trình thủ
      huyện có vai trò tương tự như các cơ quan đối tác   tục và năng lực chuyên môn cần thiết để giám
      của chính quy�?n trung ương, cũng can thiệp vào      sát ngành sẽ được đặt trong một cơ quan duy
      hoạt động khai thác m�?, cụ thể là trong quá trình   nhất, góp phần tăng cư�?ng hiệu quả và hiệu suất
      cấp phép cho các hoạt động khai thác m�? ở quy       của công tác quản lý. Tuy nhiên, hiện nay các nhà
      mô nh�? cấp phép và phát triển khoáng sản.           đầu tư vẫn phải làm việc trực tiếp với một số cơ




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
116     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
quan khác nhau v�? nhi�?u vấn đ�? và phải xin giấy       Các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong
phép của các bộ, nếu làm việc với cấp trung           ngành khai thác m�? thư�?ng bị thua lỗ lớn và phải
ương, và xin giấy phép của các sở nếu làm việc ở      trông ch�? trợ cấp từ ngân sách trung ương.
các tỉnh. �?ặc biệt, ở cấp tỉnh sẽ cần có nhi�?u nỗ
lực để xây dựng, nâng cao năng lực chuyên môn         �?i�?u quan tr�?ng cần lưu ý là, vai trò của nhà
nhằm đảm bảo việc thực hiện các quy trình thủ         nước, trong tư cách là một cổ đông trong doanh
tục diễn ra mau chóng và hợp lệ.                      nghiệp nhà nước, vốn đã có sự mâu thuẫn lợi ích
                                                      với vai trò là một tr�?ng tài không thiên vị có
Việc chính phủ sở hữu và đi�?u hành các doanh          nhiệm vụ phân xử các mâu thuẫn giữa doanh
nghiệp trong ngành công nghiệp khai khoáng là         nghiệp và những ngư�?i dân bình thư�?ng có thể
một thông lệ đang mất dần tính phổ biến, nhất là      bị ảnh hưởng bởi các hoạt động của doanh
với các tài nguyên không phải dầu m�?. Thậm chí        nghiệp. Cuối cùng, do những quan hệ và liên kết
ở một số nước, nơi mà ngành công nghiệp khai          chặt chẽ của doanh nghiệp nhà nước với các cơ
thác m�? phát triển tốt nhưng vẫn có sự tham gia       quan nhà nước khác, nên các công ty tư nhân rơi
của các doanh nghiệp nhà nước (chẳng hạn như          vào thế cạnh tranh bất lợi khi xin cấp quy�?n khai
Codelco Chile), kinh nghiệm đã chỉ ra một số trở      thác và phát triển m�?. Tác động chung cuộc của
ngại của cách tiếp cận này. (Xem Hộp 6.2.) Các        tình trạng này là hạn chế việc áp dụng các công
công ty khai thác m�? do các viên chức nhà nước        nghệ và quy trình mới trong ngành khai khoáng,
sở hữu và quản lý hiếm khi đạt được hiệu quả          đồng th�?i hạn chế nỗ lực thăm dò các nguồn tài
như các công ty tư nhân do các nhà quản lý            nguyên khoáng sản bổ sung. Vì Vinacomin được
chuyên nghiệp quản lý và báo cáo lên các cổ           cấp phép trực tiếp từ bộ chủ quản, nên chính
đông. Kể cả khi xác định rõ ràng các mục tiêu và      quy�?n các tỉnh không thể thanh tra hoặc quản lý
mục đích hoạt động, các công ty nhà nước vẫn          những hoạt động của Vinacomin tại khu vực
phải chịu những áp lực chính trị nặng n�?. Trách       được nhượng quy�?n.
nhiệm giải trình và báo cáo tài chính chính xác
đôi khi bị hy sinh theo các mệnh lệnh chính trị.      Sau khi cân nhắc tất cả những điểm nêu trên, có

Hộp 6.2. Nhượng quy�?n khai thác m�?: Trư�?ng hợp khai thác bô-xit
 Dư luận đang xôn xao v�? quyết định số 167/Q�?-TTg (2007) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy
 hoạch tổng thể phát triển bô-xit và thông báo số 2728/VPCP-QHOT (2008) của chính phủ v�? dự án khai
 thác bô-xít luyện alumina ở hai tỉnh �?ắc Nông và Lâm �?ồng theo đ�? xuất của BHP Billiton, một tập
 đoàn rất lớn của Ô-xtrây-lia. Hiện tại, BHP Billiton đã từ b�? dự án này. Nhưng các công ty của Nga và
 châu Âu lại được cho là có quan tâm đến dự án, và hai xưởng khai thác của Trung Quốc đã bắt đầu
 hoạt động.
 Việc phát triển bô-xit minh h�?a rõ hơn một số điểm yếu trong hệ thống hiện tại như đã nhận định
 trong báo cáo này: các thủ tục nhượng quy�?n hay cấp quy�?n khai thác m�?, theo dõi và giám sát các
 thể chế nhà nước, không tham vấn đầy đủ với cộng đồng, và các hư hại môi trư�?ng có thể xảy ra ở quy
 mô lớn nhưng chưa được đánh giá hoặc tìm hiểu đầy đủ. Cần phải tìm hiểu kỹ hơn v�? một số vấn đ�?,
 nếu dự án nói trên được xúc tiến, ví dụ như cách định giá bô-xit, phân tích chi phí – lợi ích của quá
 trình luyện alumina, các tác động xuyên biên giới (nếu có) đến Lào và Cam-pu-chia, các vấn đ�? môi
 trư�?ng cụ thể cần cân nhắc (quản lý bùn đ�? và nước thải), vai trò và trách nhiệm của các cơ quan cấp
 trung ương và cấp tỉnh, phát triển nhân sự, các nhóm dân tộc thiểu số, báo cáo và quản lý nguồn thu
 và các dòng lợi ích.
 Nguồn: Quyết định số 167/Q�?-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 11.1.2007 phê duyệt quy hoạch tổng
 thể thăm dò, khai thác và chế biến bô-xit trong giai đoạn 2007 – 2015; Bản tin �?ài tiếng nói Việt Nam
 2008.




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                          CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                 117
      thể thấy, đi�?u quan tr�?ng là tiếp tục và củng cố    cũng như các quy chế, nghị định trong nước liên
      cải cách thể chế. �?�? nghị chỉ định Bộ TN&MT làm     quan đến bảo vệ môi trư�?ng và xã hội đã phản
      cơ quan chủ quản ngành khai khoáng là một           ánh những thông lệ tốt nhất cho ngành khai thác
      bước đi đúng hướng và sẽ giúp làm rõ những          m�? và các ngành khác. Luật Bảo vệ Môi trư�?ng
      điểm còn mơ hồ trong phân chia thẩm quy�?n và        2005 là văn kiện pháp lý căn bản v�? môi trư�?ng,
      trách nhiệm hiện nay. Khi được cải cách và nâng     kèm theo đó là các nghị định và thông tư hướng
      cao năng lực cũng như các nguồn lực hậu cần, Bộ     dẫn thực hiện.268 Những quy định pháp luật này
      TN&MT có thể đi�?u phối hiệu quả công tác quy        đ�?u yêu cầu �?ánh giá Tác động Môi trư�?ng (EIA,
      hoạch phát triển tài nguyên, đánh giá các nguồn     trong đó có một chương v�? tác động xã hội, g�?i
      tài nguyên địa chất trong nước, và giám sát, theo   tắt là SIA) cho tất cả các dự án khai thác m�? ở quy
      dõi các hoạt động phát triển khoáng sản. Nhi�?u      mô công nghiệp, các báo cáo EIA do Bộ TN&MT
      hoạt động xây dựng năng lực và tăng cư�?ng thể       hoặc Sở TN&MT các tỉnh thẩm định và phê duyệt.
      chế cần được thực hiện ở cấp tỉnh, và chú tr�?ng     Trong những năm gần đây, Bộ TN&MT đã thẩm
      đặc biệt đến các hoạt động khai thác m�? ở quy       định khoảng 30 báo cáo EIA cho các dự án khai
      mô nh�?.                                             thác m�? ở quy mô công nghiệp.269 Báo cáo EIA
                                                          cho các dự án khai thác m�? ở quy mô nh�? do các
      Cần chú ý đến những điểm mạnh và điểm yếu           tỉnh thẩm định, mặc dù việc thẩm định ở cấp tỉnh
      của các doanh nghiệp nhà nước. Vai trò của các      thư�?ng khó khăn hơn nhi�?u do thiếu hiểu biết v�?
      doanh nghiệp nhà nước trong ngành khai thác         đặc điểm cụ thể của các dự án m�?. Ngoài các yêu
      m�? ở các nước khác vừa có điểm lợi thế vừa có       cầu cụ thể đối với dự án, luật pháp cũng yêu cầu
      những điểm bất lợi. Tại Việt Nam, Vinacomin là      đưa �?ánh giá Môi trư�?ng Chiến lược (SEA) thành
      doanh nghiệp nhà nước chính trong ngành, và         một phần nội dung trong tất cả các “quy hoạch
      do đó, tập đoàn này đóng vai trò then chốt trong    tổng thể�? phát triển các loại khoáng sản; tuy
      các hoạt động khai thác m�? cũng như các hoạt        nhiên, cho đến nay, chưa một SEA nào được phê
      động phát triển ti�?m năng. Chính phủ cần phải       duyệt kể từ khi quy định này có hiệu lực, mặc dù
      hiểu rõ những điểm yếu ti�?m ẩn trong vai trò chi    Vinacomin được cho là sắp sửa trình chính phủ
      phối của Vinacomin, để đảm bảo không tạo ra         phê duyệt một SEA cho khai thác phát triển than.
      một chế độ độc quy�?n phi chính thức và tạo đi�?u
      kiện cho cạnh tranh. Ngoài ra, cần phải phân biệt   Cũng như ở nhi�?u nước khác, ở Việt Nam tồn tại
      rõ ràng vai trò và trách nhiệm giữa các bộ chủ      một khoảng cách rộng giữa các công cụ pháp lý
      quản (như Bộ TN&MT và Bộ Công thương) với           v�? bảo vệ môi trư�?ng có cấu trúc chặt chẽ và
      Vinacomin. Các luồng tài chính từ hoạt động của     được xây dựng với mục đích hợp lý, và khả năng
      tập đoàn này cần được ghi chép lại và báo cáo,      quản lý luật pháp của chính phủ. Tại đây, các cơ
      không chỉ theo các chuẩn mực và thông lệ kế         quan chịu trách nhiệm thẩm định báo cáo EIA
      toán trong nước, mà còn phải phù hợp với các        thư�?ng thiếu các phương pháp, tài liệu hướng
      thông lệ kế toán và báo cáo tài chính quốc tế.      dẫn, các quy chuẩn,270 và mẫu biểu phù hợp để
      �?i�?u này sẽ có lợi cho mục tiêu đảm bảo minh        thẩm định hồ sơ đánh giá tác động của các
      bạch và quản lý tài chính thận tr�?ng, đồng th�?i     doanh nghiệp.271 �?iểm yếu này trong năng lực
      tăng khả năng Vinacomin huy động vốn từ các         cán bộ nội bộ phần nào được khắc phục bằng
      thị trư�?ng quốc tế.                                 việc giao trách nhiệm thẩm định cho Hội đồng
                                                          Thẩm định, bao gồm các chuyên gia từ bên ngoài
      Lý thuyết so với Thực tế: Quy                       và các chuyên viên của các bộ ngành khác. Việc
                                                          theo dõi và tiếp tục giám sát tuân thủ các quy
      trình �?ánh giá Tác động Môi                         định môi trư�?ng rất hạn chế, nhất là ở cấp tỉnh, vì
                                                          thiếu cán bộ, cán bộ không được đào tạo phù
      trư�?ng và Xã hội                                    hợp, và nhi�?u trở ngại khác liên quan đến hậu
      Trên nhi�?u phương diện, luật pháp Việt Nam          cần và nguồn vốn.




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
118     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
Nhận thấy năng lực còn hạn chế của chính phủ        m�? và gấp 3 lần tiêu chuẩn cho phép ở các khu
trong việc thẩm định các báo cáo EIA (trong đó      dân cư. �?i�?u này gây tác động lớn đến sức kh�?e
có SIA), các doanh nghiệp thư�?ng chỉ lập báo cáo    của dân cư sinh sống tại các vùng khai thác m�?
EIA cho hợp lệ v�? mặt pháp lý, chứ không phải để    (cụ thể là tỉnh Quảng Ninh). Một số nghiên cứu274
kết hợp các kết quả nghiên cứu vào quy hoạch        cho rằng, 60% số ngư�?i bị bệnh bụi phổi và viêm
và thiết kế khai thác m�?. Chẳng hạn như, ở tỉnh     phế quản mãn tính là những ngư�?i đến từ các
Quảng Ninh, kết quả thanh tra của Phòng TN&MT       vùng khai thác than.
huyện cho thấy, chỉ 38 trong số 68 m�? than có
báo cáo EIA, và kể cả trong những trư�?ng hợp đó     Khai thác than đòi h�?i một diện tích đất rất lớn
thì cũng chỉ có vài doanh nghiệp cập nhật EIA       cho khu m�?, các bãi đổ chất thải và các hạng mục
(theo quy định của pháp luật.272 Tình hình còn tệ   liên quan: hơn 3.000 ha đất đã bị thu hồi để phát
hơn trong các dự án quy mô nh�?, ở đó hoàn toàn      triển 4 m�? than; nếu là đất chưa khai phá thì chi
không có EIA, hoặc nếu có thì EIA cũng không        phí có thể không lớn lắm, nhưng đất nông
tuân thủ quy định.                                  nghiệp tốt sẽ rất đắt. Nước thải do rửa than hoặc
                                                    xả từ các bể chứa nước thải là một vấn đ�? nghiêm
Do đó, báo cáo này đ�? xuất một chương trình cải     tr�?ng tại các trung tâm khai thác than. Ở huyện
cách nhằm rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết       �?ông Tri�?u, một nửa trong số 25 hồ chứa nước
và thực tiễn thực hiện EIA/SEA. �?ể quy trình thẩm   được đánh giá là “có tính axit�? do có mức pH dưới
định môi trư�?ng có hiệu quả, chính phủ cần đưa      3,5, trong khi tiêu chuẩn quy định là từ 5 đến 5,5.
ra những chương trình đào tạo và xây dựng năng      Năng suất lúa ở một số địa phương đã giảm đáng
lực cho các cán bộ nhà nước có liên quan, xây       kể: từ 45 tạ/ha trong những năm trước hiện nay
dựng các mẫu biểu và tiêu chí thẩm định thích       chỉ còn 30 tạ/ha.275
hợp, cung cấp đi�?u kiện hậu cần và các hỗ trợ
khác cho các chuyến đi thực địa kiểm tra hoạt       Khai thác m�? cũng có tác động “xã hội�? đáng kể
động khai thác m�?. Xây dựng năng lực đặc biệt       đến các cộng đồng sinh sống trong phạm vi “vết
cần thiết cho chính quy�?n của những tỉnh có         chân�? của các hoạt động phát triển khai thác m�?.
nhi�?u hoạt động khai thác m�?.                       Có thể kể ra một số tác động như dân nhập cư,
                                                    các xu hướng “có�? so với “không có�? tại các thôn
Các tác động đến môi trư�?ng tự                      xóm, những thay đổi trong mô hình và sở thích
                                                    chi tiêu của các hộ gia đình, sự xáo trộn trong hệ
nhiên và xã hội                                     thống tôn ty trật tự của xã hội và gia đình, mất các
Các hoạt động khai thác m�? thư�?ng được cho là       sinh kế hoặc hoạt động kinh tế truy�?n thống, lệ
có tác động lớn đến môi trư�?ng tự nhiên. Quản lý    thuộc vào các cơ sở hạ tầng không b�?n vững, và
chất thải, các bể chứa nước thải, ô nhiễm đất,      các hành vi xã hội. Các tác động xã hội tiêu cực
thoát nước thải có tính axit, ô nhiễm nước và       đến sinh kế của các cộng đồng sống xung quanh
không khí là một số vấn đ�? đang tồn tại trong bất   khu m�? đã biểu hiện ở Lào Cai, Bình �?ịnh, Thái
kỳ hoạt động khai thác m�? nào.                      Nguyên và Sơn La, những nơi đang tiến hành
                                                    nhi�?u hoạt động khai thác m�? ở quy mô công
Ở Việt Nam, các tác động đến môi trư�?ng tự          nghiệp. Những tác động này đã được nghiên cứu
nhiên biểu hiện rất rõ trong ngành khai thác        và tìm hiểu khá kỹ ở nhi�?u nước, mặc dù các chính
than. (xem thêm phần Phụ lục của chương). Các       phủ và doanh nghiệp thư�?ng chưa giải quyết
tác động này rất rõ rệt trong các hoạt động khai    được nhi�?u khía cạnh xã hội như h�? đã làm với
thác, cả ở quy mô lớn cũng như quy mô nh�?           các tác động đến môi trư�?ng tự nhiên. �?i�?u này
(thư�?ng là trái phép). Trong năm 2008, các m�?       đúng cho các nước khác cũng như cho Việt Nam.
than đã thải ra khoảng 285 triệu tấn đất đá
thải.273 Ô nhiễm bụi do khai thác than được xác     Việt Nam đã quy định thu phí bảo vệ môi trư�?ng
định cao gấp 5 lần tiêu chuẩn cho phép tại khu      từ 0,02 đến 9 USD cho mỗi m3 hoặc tấn quặng




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                        CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                    119
      được khai thác.276 Phí thu được từ các m�? khoáng     khó thực hiện các quy chế và hướng dẫn hiện
      sản rắn được chuyển vào ngân sách tỉnh, để sử        hành v�? quản lý sự ổn định của trái phiếu và bảo
      dụng cho mục đích hỗ trợ và bảo vệ môi trư�?ng        lãnh.
      trong tỉnh. Một số tỉnh còn thu phí d�?n dẹp và
      phục hồi môi trư�?ng. Nhưng rất khó đánh giá          Các quy định pháp luật v�? giải quyết các tác động
      nhu cầu chi phí d�?n dẹp sau này, do vậy phí thu      xã hội của hoạt động khai thác m�? chưa được
      được hiện nay chưa chắc đã đủ cho công việc này      đầy đủ như các quy định liên quan đến tác động
      trong tương lai. Theo quy định, phí bảo vệ môi       môi trư�?ng tự nhiên, và việc thực thi các tiêu
      trư�?ng cũng phải được sử dụng cho các hoạt           chuẩn thậm chí còn kém hiệu quả hơn. Chẳng
      động phòng ngừa, nhưng hiện nay, hầu hết các         hạn như, các m�? được xây dựng trước khi Luật
      quỹ bảo vệ môi trư�?ng mới chỉ được sử dụng để        Môi trư�?ng 2005 có hiệu lực thư�?ng không tiến
      khắc phục các vấn đ�? ô nhiễm và suy thoái đất        hành tham vấn, hoặc chỉ tham vấn rất ít, với các
      đang tồn tại. Ví dụ như, một số doanh nghiệp         cộng đồng địa phương. Các quy chế cũng không
      khai thác m�? titan ở tỉnh Bình �?ịnh mới chỉ nộp      đ�? cập đến tính chất của hoạt động tham vấn, ai
      một phần mức phí quy định trong kế hoạch khai        cần tham gia, loại hình báo cáo v�? các quyết định,
      thác m�?, và Ủy ban nhân dân địa phương đã sử         và quy�?n hạn của các bên tham gia. Trên lý
      dụng số ti�?n thu được để sửa chữa một đoạn           thuyết, theo Nghị định 80, chủ dự án phải gửi
      đư�?ng ngắn nối từ đư�?ng quốc lộ chính đến khu        công văn đ�? nghị chính quy�?n địa phương và
      m�?, trong khi lẽ ra phải thiết lập các cơ chế để     Mặt trận Tổ quốc có ý kiến. Tuy nhiên, các ý kiến
      ngăn chặn sự xuống cấp của mặt đư�?ng.                từ chính quy�?n địa phương và Mặt trận Tổ quốc
                                                           không có cơ sở thực chứng, vì các chủ thể này
      Vinacomin, nhà sản xuất than lớn nhất ở Việt         chưa từng tiến hành tham vấn với các cộng đồng
      Nam, đã nhận thức được những trách nhiệm môi         bản địa.
      trư�?ng của doanh nghiệp và yêu cầu các đơn vị
      và công ty con trong tập đoàn dành ra 1% tổng        Chính phủ đã có các quy chế và hướng dẫn v�?
      chi tiêu sản xuất dịch vụ và hàng hóa cho hạng       mức đ�?n bù cho các cộng đồng địa phương bị
      mục d�?n dẹp và bảo vệ môi trư�?ng trong quá           mất đất hoặc bị ảnh hưởng do các hoạt động
      trình khai thác.277 Mặc dù đây là cách làm có ích,   khai thác m�?, nhưng mức đ�?n bù thư�?ng thấp
      nhưng sẽ thích hợp hơn nếu mỗi đơn vị đang           hơn giá trị thị trư�?ng hợp lý cho mục đích sử
      hoạt động của tập đoàn đ�?u lập một kế hoạch          dụng đất thay thế. Hiện tại, chưa có các quy tắc
      quản lý môi trư�?ng cụ thể - các kế hoạch này sẽ      ràng buộc pháp lý đối với các công ty để h�? đóng
      được tính toán chi phí và thực hiện hàng năm, có     góp hỗ trợ “bằng hiện vật�?, ví dụ như, hỗ trợ cho
      cân nhắc đi�?u chỉnh giá và các vấn đ�? khác liên      các trư�?ng h�?c, phòng khám và cơ sở hạ tầng.
      quan đến chi phí vận hành. Cách tiếp cận này đã      Tuy nhiên, các đ�? xuất sửa đổi bổ sung Luật
      được áp dụng ở hầu hết các nước có hoạt động         Khoáng sản đang yêu cầu các công ty phải đóng
      khai thác than với quy mô lớn.                       góp phát triển cơ sở hạ tầng cho các đồng địa
                                                           phương. Ngoài ra, nhi�?u công ty có các chính
      Nhi�?u chính phủ yêu cầu các doanh nghiệp bố          sách nội bộ liên quan đến trách nhiệm xã hội của
      trí bảo lãnh tài chính hoặc thiết lập quỹ dành       doanh nghiệp. Các chính sách này là chỉ dẫn cho
      riêng cho chi phí d�?n dẹp và đóng cửa khu m�?,        các hoạt động của công ty tại các nước khác
      ngoài việc nộp các chi phí khắc phục hậu quả         nhau và cũng là hướng dẫn v�? những đóng góp
      môi trư�?ng do hoạt động khai thác m�?. Tại tỉnh       mà công ty phải thực hiện cho các cộng đồng địa
      Quảng Ninh, mãi đến tháng 1/2010, các kế hoạch       phương (xem Hộp 6.3). Cuối cùng, các cộng đồng
      cải tạo và phục hồi môi trư�?ng m�? than mới được      có thể được lợi từ một số chương trình xã hội có
      phê duyệt, do đó không có trái phiếu nào được        mục tiêu đặc biệt và được cấp vốn từ ti�?n đóng
      phát hành. Các cơ quan trung ương và cấp tỉnh        thuế của dân chúng, ví dụ như: giáo dục (h�?c
      cũng phàn nàn v�? sự thiếu chính xác, khó hiểu và     bổng cho h�?c sinh nghèo) và các hỗ trợ trực tiếp




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
120     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
Hộp 6.3. Trách nhiệm xã hội với cộng đồng: Trư�?ng hợp của Công ty
Năng lượng Talisman
 Mặc dù hoạt động trong ngành dầu khí nhưng hồ sơ trách nhiệm xã hội với cộng đồng của công ty
 Năng lượng Talisman cho thấy, khoáng sản rắn có thể đóng góp những gì cộng đồng, dù là đóng góp
 ở quy mô nh�?.
 Năm 2009, Talisman đóng góp hơn 6,3 triệu USD cho các dự án cộng đồng. Ngoài ra, công ty và đội ngũ
 nhân viên trên toàn thế giới đã đóng góp một cách hào phóng 1 triệu USD cho các hoạt động từ thiện
 khác, ví dụ như đóng góp cho United Way of Calgary, hay khắc phục hậu quả thiên tai ở Haiti (135.000
 USD) thông qua Tổ chức Chữ thập đ�? Ca-na-đa.
 Ở Việt Nam, theo các chương trình phát triển vốn con ngư�?i của chính phủ, Talisman đã cấp h�?c bổng
 cho các h�?c sinh sinh viên Việt Nam và đóng góp bằng nhi�?u hoạt động giáo dục khác. Công ty cũng
 ủng hộ các tiêu chuẩn an toàn lao động cho nhân viên và cộng đồng (rà phá bom mìn cho một cộng
 đồng ở tỉnh Quảng Bình và mũ bảo hiểm cho trẻ em trên toàn quốc), bảo vệ môi trư�?ng (các chuẩn mực
 và bộ quy tắc của ngành xây dựng nhằm thúc đẩy tiết kiệm năng lượng và phát thải ít CO2 như một
 biện pháp giảm thiểu biến đổi khí hậu), và sức kh�?e cộng đồng (tổ chức Phẫu thuật Nụ cư�?i và các phẫu
 thuật tim cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn).
 Trên toàn thế giới, mỗi một nhân viên hay nhà thầu của Talisman đ�?u được cấp 485 USD mỗi năm để
 tự nguyện hỗ trợ các hoạt động của cộng đồng. Các nhân viên của Talisman ở Việt Nam đã tham gia
 tích cực với cộng đồng bằng cách đến Phú Yên để giúp các nạn nhân của cơn bão Mirinae, giúp các em
 bị bệnh máu trắng đi�?u trị tại TP. HCM, và giúp các trẻ em có hoàn cảnh khó khăn, trẻ mồ côi có đi�?u
 kiện đi h�?c
 Nguồn: Công ty Năng lượng Talisman, Báo cáo Trách nhiệm Xã hội với Cộng đồng.

khác bằng hiện vật. Ngoài ra, các cộng đồng          Ở một số nước, ví dụ như Ca-na-đa, các công ty
cũng vẫn nhận được những lợi ích thông thư�?ng        khai thác m�? ký kết trực tiếp với các cộng đồng ở
từ các dịch vụ của chính phủ, ví dụ như an ninh,     nơi công ty hoạt động một th�?a thuận g�?i là
cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế, và các dịch vụ khác   Th�?a thuận Phát triển Cộng đồng (CDA). Th�?a
do chính phủ cung cấp.                               thuận này quy định cụ thể các nghĩa vụ của các
                                                     bên, nghĩa là cộng đồng và công ty khai thác m�?,
Do vậy, chương trình cải cách cần bao gồm các        trong việc cung cấp và đi�?u hành các dịch vụ cụ
nỗ lực của chính phủ trung ương cũng như chính       thể, quản lý các đóng góp của công ty cho cơ sở
quy�?n tỉnh nhằm thắt chặt hơn nữa việc sử dụng       hạ tầng xã hội và cộng đồng, và xác định các
hiệu quả phí môi trư�?ng mà các công ty vận           trách nhiệm quản lý tài chính như báo cáo và kế
hành, khai thác m�? phải nộp để khắc phục             toán quỹ. Việt Nam nên thiết lập các th�?a thuận
những thiệt hại môi trư�?ng do hoạt động khai         CDA để tạo đi�?u kiện thuận lợi cho hoạt động
thác và để d�?n dẹp cũng như phục hồi môi             của các công ty khai thác m�? và hỗ trợ việc quản
trư�?ng ở khu m�? sau khi dừng khai thác. Ngoài        lý các lợi ích của cộng đồng .278
ra, chính phủ cũng cần phải áp dụng các quy chế
liên quan đến hệ thống bảo lãnh tài chính và trái    Phát triển công bằng và
phiếu cần thiết cho các nhà vận hành, khai thác
m�?, đặc biệt là quy định hoàn trả các quỹ không      Phân phối các dòng lợi ích
sử dụng cho mục đích d�?n dẹp m�?, và đi�?u chỉnh       Các dòng lợi ích từ bất kỳ hoạt động khai thác m�?
thư�?ng xuyên các quỹ được dành làm bảo lãnh          nào cũng có thể bao gồm các lợi ích tài chính
tài chính theo kế hoạch quản lý môi trư�?ng.          (thuế, thuế tài nguyên, các khoản phải nộp khác)




                                         Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                         CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                 121
      cho chính phủ trung ương và chính quy�?n tỉnh,       các nước không có đủ dữ liệu v�? vấn đ�? này. Tuy
      các cơ hội việc làm trực tiếp/gián tiếp/có liên     nhiên, có thể thấy rõ rằng những tác động đó rất
      quan, các hoạt động kinh doanh và các ngành         lớn và có tính nhất quán trong toàn bộ vòng đ�?i
      công nghiệp phụ (sản xuất hàng hoá và dịch vụ       của m�? khoáng sản. Do đó, chính phủ nên xây
      thương mại cũng như phi thương mại), cung cấp       dựng các mẫu biểu để báo cáo các dữ liệu này,
      và sử dụng cơ sở hạ tầng, và cải thiện mức sống     yêu cầu các công ty vận hành khai thác m�? báo
      và đi�?u kiện sống nói chung. �?i�?u không may là      cáo và cập nhật thư�?ng xuyên, và phối hợp
      ở Việt Nam, cũng như nhi�?u nước khác, không có      những dữ liệu này với dữ liệu từ các cơ quan khác
      các thông tin và dữ liệu chính xác ở cấp quốc gia   của chính phủ, ví dụ như các cơ quan trong
      hay toàn ngành v�? các dòng lợi ích từ các dự án     ngành giáo dục, và y tế. Mục tiêu cần đặt ra là
      khai thác m�?. Mặc dù thiếu các thông tin tổng       không chỉ thu thập dữ liệu v�? các dự án cụ thể,
      quát, nhưng báo cáo này vẫn có thể thảo luận v�?     mà còn thu thập dữ liệu ở cấp tỉnh và cấp quốc
      một số thông lệ nổi bật ở Việt Nam trong việc       gia, và liên hệ các dữ liệu này với các kết quả phát
      quản lý các nguồn thu tài chính và các đóng góp     triển và các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ.
      riêng của doanh nghiệp nhằm mở rộng hơn nữa
      các dòng lợi ích nói trên.                          Sáng kiến Minh bạch trong các ngành công
                                                          nghiệp khai khoáng (EITI) được đưa ra vào năm
      Việc quản lý các nguồn thu tài chính từ hoạt        2005 như một phương tiện để công khai thông
      động khai thác m�? ở Việt Nam mang đặc điểm          tin v�? các khoản thuế mà các công ty trong
      của một n�?n kinh tế kế hoạch hóa tập trung. Bộ      ngành công nghiệp khai khoáng đã nộp và các
      Tài chính kiểm soát quá trình quy hoạch, đánh       khoản thuế mà các chính phủ thu được. Sáng
      giá, thu thuế, và sử dụng nguồn thu từ thuế. Mỗi    kiến này do một ban giám đốc và ban thư ký đặt
      bộ ngành trung ương cũng như mỗi tỉnh trong         tại Oslo, Na-uy đi�?u hành. �?ến nay, khoảng 38
      số 63 tỉnh thành đ�?u lập kế hoạch hoạt động và      nước đã đăng ký áp dụng các nguyên tắc của EITI
      kế hoạch ngân sách hàng năm. Kế hoạch ngân          và đang trong quá trình thực hiện sáng kiến này.
      sách sẽ được thảo luận với Bộ Tài chính để đi�?u     Sau khi hoàn thành các bước của quá trình thực
      chỉnh và phê duyệt. Tất cả các loại thuế, phí và    hiện, các nước sẽ được chứng nhận tương thích
      các khoản thu tài chính khác đ�?u được chuyển        EITI. Ưu điểm của sáng kiến này là chứng minh
      v�? cho Kho bạc Nhà nước cấp trung ương hoặc         được rằng, trên thực tế, ngành công nghiệp khai
      cấp tỉnh.                                           khoáng có đóng thuế cho chính phủ, và chứng
                                                          minh cho thế giới cũng như cả nước thấy rằng,
      Các cải cách ngân sách trong năm trước đã làm       chính phủ đã đặt ra các thủ tục quản trị tốt cho
      thay đổi hệ thống sử dụng nguồn thu thuế mang       ngành khai khoáng. Việt Nam nên xem xét thông
      tính tập trung trước đây. Hiện nay, hơn 50% tổng    qua và thực hiện EITI. 280
      ngân sách nhà nước hàng năm do chính quy�?n
      địa phương quyết định v�? mục đích sử dụng.          Phụ lục. Nghiên cứu tình
      Ngoài ra, quy định nội bộ của Kho bạc Nhà nước
      và Bộ Tài chính đã đi�?u chỉnh hạn mức ti�?n thuế     huống cụ thể: Ngành khai
      tối đa mà chính quy�?n tỉnh được nhận trực tiếp.
      Ví dụ như, các tỉnh có thể được nhận 3% số thuế
                                                          thác than
      giá trị gia tăng (thuế suất 10%) và giữ lại 100%    Than đá đã được khai thác tại Việt Nam từ 130
      phí bảo vệ môi trư�?ng thu được trên địa bàn         năm qua, khi thực dân Pháp bắt đầu cai trị vào
      tỉnh.279                                            năm 1883. Cho đến nay, đây là mặt hàng khoáng
                                                          sản được sản xuất khai thác nhi�?u nhất trong cả
      Việt Nam không phải là nước duy nhất thiếu các      nước. Việt Nam sản xuất tất cả các loại than đá,
      dữ liệu v�? tác động tổng thể của hoạt động khai     từ cấp độ thấp nhất đến cao nhất như: than bùn,
      thác m�? đến đi�?u kiện kinh tế và xã hội: hầu hết    than non, than bán nhựa đư�?ng đến than nhựa




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
122     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
Hình 6.1. Sự phát triển của ngành than Việt Nam, 2000–2008




                                                                              Xuất khẩu
                                                                              Tiêu thụ trong nước




Nguồn: Phòng tiêu thụ sản phẩm, Vinacomin



đư�?ng (Flammkohle, Gasflammkohle, Gashohle,          Sự tăng trưởng trong sản xuất than cũng bắt
Fettkohle, Esskohle, Magerkohle), và than            nguồn từ nhu cầu trong nước liên tục tăng, do
anthraxit (Anthrazit).281 Than được khai thác ở 10   than là nguồn năng lượng để phát điện và sản
tỉnh và khu vực,282 chủ yếu tập trung ở vùng đông    xuất xi măng. Tuy nhiên, than xuất khẩu có giá
bắc. Phương pháp khai thác bao gồm cả khai           cao gấp 2-3 lần so với than sử dụng trong nước.
thác lộ thiên (60%) và khai thác dưới đất (40%).
Việt Nam là nước sản xuất than anthraxit lớn nhất    Cơ cấu của ngành khai thác than Việt Nam đã trải
ở châu �?; và phần lớn sản lượng được xuất khẩu       qua những thay đổi đáng kể từ năm 2000. Trong
sang Trung Quốc. Năm 2008, Việt Nam sản xuất         suốt th�?i kỳ thuộc địa cho đến năm 1995, khai
khoảng 38,5 triệu tấn than thương mại, trong đó      thác than là độc quy�?n của nhà nước. Năm 1995,
khoảng 50% được xuất khẩu, chiếm 0,57% sản           Tổng công ty Than Việt Nam được thành lập, sau
lượng than trên toàn thế giới – đây là một tỷ lệ     đó chuyển sang cho Vinacomin sở hữu 100% từ
rất khiêm tốn.                                       năm 2005. Trong năm năm qua, đầu tư của
                                                     Vinacomin đã tăng gấp tám lần và vốn đã góp
Từ năm 2000, ngành than Việt Nam đã phát triển       tăng gấp bốn lần, nhưng lợi nhuận trước thuế
và mở rộng nhanh chóng, tăng hơn 10%/năm.            không đổi và tỷ lệ lợi nhuận/vốn giảm bốn lần.284
Nguyên nhân chủ yếu là do nhu cầu đối với than       Tháng 7/2008, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành
anthraxit xuất khẩu chất lượng cao của Việt Nam      một nghị định phê duyệt Chiến lược phát triển
được đánh giá cao trên thị trư�?ng quốc tế. (Xem      than cho giai đoạn 2015-2025. Chiến lược yêu
Hình 6.1.) Tổng doanh số thu được từ xuất khẩu       cầu đánh giá và phát triển nguồn than trong
than anthraxit đạt 1,4 tỷ USD trong năm 2008.283     vùng lưu vực sông Hồng ở dưới độ sâu 300 mét




                                            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                            CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                              123
      và đặt ra mục tiêu tổng sản lượng than là 80 triệu   trong các thống kê chính thức. Một số ước
      tấn vào năm 2025. Nếu chiến lược này được thực       tính ở Việt Nam cho rằng, có đến 10 triệu
      hiện, và giả định rằng các thị trư�?ng quốc tế vẫn    tấn than được xuất khẩu bất hợp pháp sang
      tăng trưởng mạnh, thì ngành khai thác than ở         Trung Quốc.285 Khai thác và xuất khẩu than
      Việt Nam sẽ còn phát triển và mở rộng nhanh          trái phép là một hậu quả của việc thực hiện
      hơn nữa trong 15 năm tới.                            cải cách các quy định pháp luật v�? cấp
                                                           phép và quản lý khoáng sản trong khi các
      Trư�?ng hợp ngành than Việt Nam là một minh
                                                           cơ quan quản lý cấp trung ương không có
      h�?a cho nhi�?u vấn đ�? chuyên đ�? đã được thảo
                                                           đủ năng lực và thẩm quy�?n rõ rang. Có thể
      luận trong chương tài nguyên khoáng sản của
                                                           thấy rõ đi�?u này qua vai trò chi phối của các
      báo cáo này:
                                                           doanh nghiệp nhà nước (Vinacomin) vừa
           Phát triển công nghệ khai thác mới và           vận hành khai thác vừa đi�?u tiết quản lý
           thăm dò. Ngành than Việt Nam hoạt động          ngành. Ví dụ như, Vinacomin ký hợp đồng
           khá hiệu quả theo phương thức truy�?n            phụ với các nhà thầu tư nhân để thực hiện
           thống là khai thác, chế biến và xuất khẩu.      một phần công tác đào và chuyên chở,
           Tuy nhiên, có thể cải tiến hiệu suất khai       hoặc ký hợp đồng thứ cấp cho một công ty
           thác, thông qua việc áp dụng các công           khai thác một vỉa than trong khu vực được
           nghệ mới, và khi mở rộng các khu vực khai       phép của mình mà không giám sát đầy đủ.
           thác mới theo quy hoạch, nhất thiết phải áp     Trong luật đầu tư, khai thác than được phân
           dụng các công nghệ mới và tiên tiến. Cụ         loại là một "ngành kinh doanh có đi�?u kiện"
           thể, khi mở rộng theo quy hoạch ở vùng lưu      để chính quy�?n địa phương cũng có thể
           vực sông Hồng, cần phải thăm dò thêm để         cấp giấy phép cho các công ty và nhà khai
           xác minh trữ lượng m�?.                          thác tư nhân.
           Ngoài ra, việc khai thác các nguồn than ở       Sự bất bình đẳng trong phân phối lợi ích
           đây sẽ gặp nhi�?u khó khăn, do chi�?u sâu         giữa các vùng. Than đóng góp nhi�?u vào sự
           nông trong vùng đồng bằng châu thổ và           phát triển kinh tế của các tỉnh, nơi có hoạt
           các xáo trộn có thể xảy ra ở lớp đất mặt        động khai thác than, nhưng nó cũng có thể
           canh tác nông nghiệp. Cần phải đi�?u tra         làm cho sự bất bình đẳng trong phát triển
           khảo sát thực địa ở khu vực này cũng như        kinh tế giữa các vùng trở nên trầm tr�?ng
           các nơi khác ở Việt Nam để áp dụng các          hơn. Tại tỉnh Quảng Ninh (khu vực sản xuất
           công nghệ khai thác bằng khí mê-tan cho         than anthraxit chính của Việt Nam), tốc độ
           cả hai hoạt động khai thác lộ thiên và khai     tăng trưởng kinh tế đạt bình quân trên
           thác dưới đất. Việc áp dụng công nghệ hiện      12%/năm trong giai đoạn 2006-10, cao hơn
           đại sẽ góp phần hỗ trợ các hành động            nhi�?u so với nhi�?u tỉnh khác và gấp 1,6 lần
           trong chương trình quốc gia v�? giảm thiểu       tốc độ tăng trưởng bình quân của cả nước
           biến đổi khí hậu. �?áng lưu ý là hiện nay        trong cùng th�?i kỳ. Trong cả nước, ngành
           Vinacomin đã hợp tác với LincEnergy (Ô-         than tạo ra khoảng 125.000 việc làm trực
           xtrây-lia) và Công ty Marubeni (Nhật Bản) từ    tiếp, và cán bộ nhân viên trong ngành có
           năm 2008 để khí hóa khai thác than ở lưu        thu nhập cao hơn khoảng 10 lần so với mức
           vực sông Hồng trên cơ sở khai thác thử với      lương tối thiểu ở Việt Nam.286 �?áng lưu ý là
           vốn đầu tư 6,5 triệu USD.                       các m�? than tại tỉnh Quảng Ninh cũng giúp
                                                           tạo ra nhi�?u ngành công nghiệp phụ trợ và
           Giám sát ngành chưa đầy đủ. Khai thác
                                                           các hoạt động khác đem lại việc làm và cơ
           than trái phép đã tăng mạnh trong những
                                                           hội làm việc. Thu nhập từ các m�? than đã
           năm gần đây. Số liệu thống kê của hải quan
                                                           giúp xóa đói giảm nghèo và tăng phúc lợi
           Trung Quốc v�? nhập khẩu than từ Việt Nam
                                                           của ngư�?i dân.
           lớn hơn nhi�?u so với con số được công bố




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
124     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
Ví dụ như, ở gần các khu m�? của công ty Than Núi      TÀI LIỆU THAM KHẢO
Béo tỉnh Quảng Ninh, tỷ lệ hộ gia đình sống dưới
chuẩn nghèo đã giảm từ 7,4% năm 2007 xuống            Ban Phuc Nickel Mines. 2009. “Corporate Social
4,6% năm 2009, với mục tiêu giảm xuống dưới           Responsibility Report of Ban Phuc Nickel Mines
5% vào năm 2010. Dân số nông thôn có nước             Project,�? Canadian CSR Seminar, Hanoi, 15 October.
sạch đạt 80% trong năm 2010, so với khoảng 70
                                                      Circular No. 05/2008/TT - BTNMT dated 08/12/2008
– 75% trước đây. Tỷ lệ công nhân được đào tạo và      of the Ministry of Natural Resources and
có tay ngh�? ở tỉnh Quảng Ninh là 42%, so với tỷ       Environment concerning guidelines for assessment
lệ bình quân toàn quốc là 30%. Cuối cùng, nếu         of strategic environment and environmental
xét theo các dự báo tăng trưởng của ngành than,       impacts and commitment to environmental
số lượng ngư�?i lao động có việc làm trong ngành       protection.
sẽ tăng đáng kể và đạt khoảng 300.000 ngư�?i
                                                      Dao Danh Phuong, Nguyen The hung, Nguyen The
vào năm 2025.287                                      Bau, Doan Van Hai, Mine Science and Technology
     Ô nhiễm và Phát thải.288 Ở bất kỳ nước           Journal, No. 1/2009
     nào, khai thác than cũng gây ra những tác        Decision No. 13/2006/QD- BTNMT dated 08/9/2006
     động lớn đến môi trư�?ng. Có thể kể ra một        of the Minister of Natural Resources and
     số tác động nghiêm tr�?ng ở Việt Nam như:         Environment concerning issuance of Regulations
                                                      on Organization and Operation of an Appraisal
        Phát thải khí mê-tan ra không khí, ô          Council.
        nhiễm khói, bụi. Phát thải khí mê-tan
        góp phần gây ra tình trạng ấm lên trên        Decision: 89/2008/Q�?-TTg of Prime Minister dated
        toàn cầu thông qua CO2, N2O, và CH4.          07 July 2008 approving the strategy on the coal
                                                      industry development plan of Vietnam to 2015 with
        Khi kết hợp với nước, có thể tạo ra
                                                      the vision to 2025.
        "mưa axit".
                                                      Decision No. 167/QD-TTg of the Prime Minister
        Nước thải và các chất gây ô nhiễm khác.       dated 11.1.2007 approving the master plan for
        Khi nước tiếp xúc với các kim loại nặng       exploration, exploitation, processing bauxite for the
        có trong đất đá thải hoặc vật liệu đã khai    period from 2007 to 2015.
        thác, có thể gây ra ô nhiễm nước mặt và
                                                      Decree 160/2005/ND-CP dated 27 December 2005
        nước ngầm. Ngoài ra, ở nhi�?u nơi hoạt
                                                      on making detailed provisions for implementation of
        động khai thác diễn ra rất gần các khu        mineral Law and Law on amendment of Mineral Law.
        dân cư đô thị, và các dòng nước mưa
        thư�?ng mang theo một lượng lớn bụi,           Decree 63/2008/ND_CP dated 13 May 2008 on
        đất, và các chất gây ô nhiễm. Một số ước      environmental Protection fee applicable to mineral
        tính cho rằng,289 mỗi tấn than được sản       mining
        xuất có thể tạo ra 2,4-3 m3 nước thải.        Decree No. 80/2006/ND - CP dated 9/8/2006 of the
                                                      Government of the Socialist Republic of Vietnam on
        Quản lý chất thải và đất đá thải. Ước tính    detailing the implementation of some articles of the
        có tới 50 triệu tấn đất đá thải được tạo ra   2005 Law on Environmental Protection.
        trong quá trình khai thác sản xuất than
        tại Việt Nam. Việc đổ chất thải, chứa chất    Decree No. 21/ 2008/ ND- CP dated February 28,
                                                      2008 of the Government concerning partial
        thải và quản lý chất thải là một vấn đ�?
                                                      changes in some articles stipulated in Decree No.
        lớn, vì các khu vực đổ chất thải có thể ở
                                                      80/ 2006/ ND- CP dated 9/ 8/ 2006.
        gần các khu vực đông dân cư, và các mái
        dốc và công trình đập cần được ổn định.       Law on Environmental Protection approved by the
                                                      National Assembly of the Socialist Republic of
                                                      Vietnam at the 8th session of the 11th National




                                          Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                          CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                     125
      Assembly and seconded by the President under the        molybdenum ores until 2015 with reference to 2025
      promulgation decree dated July 01, 2006.                (Decision No.11/2008/Q�?-BCT of Minister of
                                                              Industry and Trade dated 05 June 2008);
      Law on Minerals, 1996 (amended 2005), National
      Assembly of Vietnam.                                    Master plans on partition, exploration, mining,
                                                              processing and using of gemstone, rare earth and
      Lao dong newspaper, The fight against illegal coal in
                                                              uranium ores until 2015 with reference 2025
      Quang Ninh, what does the coal industry say, No.93
                                                              (Decision No.25/2008/Q�?-BCT of Minister of
      dated 25/04/2008
                                                              Industry and Trade dated 04 August 2008);
      Master plans on exploration, mining, processing
                                                              Master plans on exploration, mining and selection
      and using of iron ore until 2010 with reference to
                                                              apatite ores in 2008 – 2020 period with reference
      2020 (Decision No.124/2006/Q�?-TTg of Prime
                                                              after 2020 (Decision No.28/2008/Q�?-BCT of
      Minister dated 30 May 2006);
                                                              Minister of Industry and Trade dated 18 August
      Master plans on exploration, mining, processing         2008);
      and using of lead and zinc ores in 2006 – 2015
                                                              Master plans on partition, exploration, mining,
      period with reference to 2020 (Decision
                                                              processing and using of industrial minerals group
      No.176/2006/Q�?-TTg of Prime Minister dated 01
                                                              (serpentine, barite, graphite, fluorite, bentonite,
      August 2006);
                                                              diatomite and talc) until 2015 with reference to
      Master plans on exploration, mining, processing         2025 (Decision No.41/2008/Q�?-BCT of Minister of
      and using of titanium ores in 2007 – 2015 period        Industry and Trade dated 17 November 2008);
      with reference to 2025 (Decision No.104/2007/Q�?-
                                                              Master plans on partition, exploration, mining,
      TTg of Prime Minister dated 13 July 2007);
                                                              processing and using of material minerals group
      Master plans on exploration, mining, processing         (white limestone, feldspar, kaolin and magnetite)
      and using of bauxite ores in 2007 – 2015 period         until 2015 with reference 2025 (Decision
      with reference to 2025 (Decision No.167/2007/Q�?-        No.47/2008/Q�?-BCT of Minister of Industry and
      TTg of Prime Minister dated 01 November 2007);          Trade dated 17 December 2008)
      Master plans on exploration, mining and using of        Nguyen Thanh Ha, Structure of coal consumption
      minerals for cement production until 2020               from 2010, Trade Magazine, 10 Jan 2010;
      (Decision No.105/2008/Q�?-TTg 2007 of Prime              h t t p : / / t i n t u c. x a l o. v n / 0 0 - 9 4 1 3 6 2 4 4 2 / d a o _
      Minister dated 21 July);                                nguoc_co_cau_tieu_thu_than_tu_nam_2010.html.
      Master plans on exploration, mining,                    Official Letter No. 570/TTg-CN dated 11 April 2006
      processing and using of minerals for                    of the Prime Minister on surmounting the difficulty
      production of construction materials until              in implementation of the Amended Mineral Law on
      2020 (Decision No.152/2008/Q�?-TTg of Prime              several provisions of the Mineral Law.
      Minister dated 28 November 2008);
                                                              Official Letter No. 570/TTg-CN dated 11 April 2006
      Master plans on partition, exploration, mining,         of the Prime Minister on surmounting the difficulty
      processing and using of chromites and manganese         in implementation of the Amended Mineral Law on
      ores in 2006 – 2015 period with reference to 2025       several provisions of the Mineral Law.
      (Decision No.33/2007/Q�?-BCN of Minister of
                                                              Pham Quang Tu, Professor, comments on VDR
      Industry (nowadays is Ministry of Industry and
                                                              mining chapter, August 2010
      Trade) dated 26 July 2007);
                                                              Talisman Energy, CSR Reports, 2009
      Master plans on partition, exploration, mining,
      processing and using of tin, tungsten and antimony      Vietnam Statistical Yearbook, selected years
      ores in 2007 – 2015 period with reference to 2025
                                                              Vietnam Geology Association, Vietnam Union of
      (Decision No.05/2008/Q�?-BCT of Minister of
                                                              Science and Technology Associations, Consultancy
      Industry and Trade dated 04 March 2008);
                                                              on Development, Workshop Report: Mineral
      Master plans on partition, exploration, mining,         Development and Sustainable Development, Hanoi,
      processing and using of gold, nickel and                May 2010




        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
126     CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN
Vinacomin, Reports on Production volume of          http://vovnews.vn/Home/Bai-1-Loi-ich-kinh-te-va-
Department of Distribution, 2008-2009.              hau-qua-moi-truong/200812/100872.vov. 12
                                                    December.
Vinacomin, Department of Labor and Salary, 2010
Vinacomin, Mine Science and Technology Institute,   Vu Xuan Nguyet Hong (CIEM) and Nguyen Thi Lan
monitoring project 2008                             (ILSSA). 2010. Economic Governance and Policy-
                                                    Making Process in Vietnam. June.
VOV News. 2008. “Lesson 1: economic benefits and
environmental consequences.�? At




                                        Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                        CHƯƠNG 6: TÀI NGUYÊN KHO�?NG SẢN                                127
PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Dân số và Việc làm
Bảng 1.1     Dân số
Bảng 1.2     Dân số theo địa phương
Bảng 1.3     Tổng số lao động theo ngành

Tài khoản quốc gia
Bảng 2.1    GDP theo ngành và theo khu vực kinh tế, giá hiện hành
Bảng 2.2A   GDP theo ngành và theo khu vực kinh tế, giá cố định
Bảng 2.2B   GDP theo ngành - tỷ lệ tăng trưởng
Bảng 2.3A   Chỉ số giảm phát GDP
Bảng 2.3B   Thay đổi trong chỉ số giảm phát GDP
Bảng 2.4    Tài khoản quốc gia: Nguồn và sử dụng

Cán cân thanh toán
Bảng 3.1    Cán cân thanh toán
Bảng 3.2    Các mặt hàng xuất khẩu chính
Bảng 3.3    Các mặt hàng nhập khẩu chính

�?i�?u tra ti�?n tệ
Bảng 4.1      Khảo sát ti�?n tệ

Ngân sách
Bảng 5.1      Thu ngân sách (tỷ đồng)
Bảng 5.2      Thu ngân sách (tỷ lệ GDP)
Bảng 5.3      Chi ngân sách (tỷ đồng)
Bảng 5.4      Chi ngân sách (tỷ lệ GDP)
Bảng 5.5      Nợ dài hạn

Giá cả
Bảng 6.1A     Tỷ lệ tăng giá bán lẻ theo tháng
Bảng 6.1B     Chỉ số bán lẻ theo tháng
Bảng 6.2A     Chỉ số giá theo nhóm mặt hàng (thay đổi theo tháng)
Bảng 6.2B     Chỉ số giá theo nhóm mặt hàng: tỷ lệ tăng theo tháng (12/2006 = 100.00)

Nông nghiệp
Bảng 7.1    Sản lượng nông nghiệp theo giá hiện hành
Bảng 7.2    Sản lượng nông nghiệp theo giá cố định
Bảng 7.3    Sản lượng và năng suất cây công nghiệp

Công nghiệp
Bảng 8.1    Sản lượng công nghiệp
Bảng 8.2    Những sản phẩm công nghiệp chính
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            129
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
130   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            131
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
132   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            133
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
134   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            135
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
136   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            137
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
138   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            139
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
140   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            141
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
142   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            143
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
144   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            145
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
146   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            147
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
148   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            149
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
150   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            151
      Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
152   PHỤ LỤC TH�?NG KÊ
Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                    PHỤ LỤC TH�?NG KÊ            153
      CHÚ TH�?CH
      1    �?p dụng phương pháp Atlas của Ngân hàng Thế                  cáo (sắp xuất bản) của Ngân hàng Thế giới để biết
           giới. Xem tại http://siteresources.worldbank.org/            chi tiết hơn v�? phương pháp luận và các ứng dụng
           OPSMANUAL/Resources/OP310_AnnexD_July2010.                   trong phân tích đa quốc gia.
           pdf. Truy cập ngày 6/8/2010.                            18
                                                                        Các so sánh đối chiếu của năm 2008 được trích dẫn
      2
           EIU 2010.                                                    từ báo cáo của Ngân hàng Thế giới 2010x.
                                                                   19
      3    Tổng cục Thống kê 2008.                                      Xem báo cáo của Trung tâm Chính sách và Luật Môi
      4
                                                                        trư�?ng Yale và Trung tâm Mạng lưới Quốc tế v�?
           Hệ số Gini tăng từ 0,34 (1993) lên 0,36 (2006); xem          Thông tin Khoa h�?c Trái đất thuộc Trư�?ng �?ại h�?c
           Ngân hàng Thế giới 2010f. Giá trị = 0 nghĩa là bình          Columbia 2010.
           đẳng tuyệt đối, và giá trị = 1 nghĩa là bất bình đẳng
                                                                   20
           tuyệt đối.                                                    Ngoại trừ các trạm ở l�? đư�?ng, nồng độ NO2, SO2,
      5
                                                                        CO, và chì nói chung khá ổn định và đáp ứng tiêu
           UNESCAP và Viện Quản lý Kinh tế Trung ương 2009.             chuẩn Việt Nam. Không có nhi�?u thông tin để đánh
      6
           Bộ Kế hoạch và �?ầu tư 2006.                                  giá tình trạng bụi hạt mịn (PM2.5) trong khi bụi hạt
                                                                        mịn có tác động rất lớn đến sức kh�?e hoặc với tầng
      7
           Ngân hàng Thế giới 2010d.                                    ozone. Tiêu chuẩn chất lượng không khí xung quanh
      8    Tổng cục Thống kê 2010                                       năm 2005 đã được ký và dự kiến sẽ trở thành hướng
                                                                        dẫn kỹ thuật vào năm 2009. Do Việt Nam không có
      9
           Cira và Karam 2010.                                          hệ thống chỉ số chất lượng không khí được quy định
      10   Tổng cục Thống kê 2010. Xem chi tiết trong bảng 2.1          trong luật pháp quốc gia nên TP. HCM sử dụng bộ Chỉ
           phần phụ lục.                                                số Chất lượng Không khí dựa trên Hướng dẫn �?ăng
                                                                        ký của LB Hoa Kỳ. Theo dự kiến, các hệ thống quan
      11                                                                trắc chất lượng không khí sẽ được cải thiện khi chính
           Báo cáo Phát triển Việt Nam 2010 (Ngân hàng Thế
           giới 2009) đã có bản dịch tiếng Việt.                        phủ thực hiện kế hoạch mở rộng các hệ thống Mạng
      12
                                                                        lưới Quan trắc Chất lượng Môi trư�?ng và khi Bộ
           Xem chi tiết trong báo cáo của CECOD và cộng sự              TN&MT (thông qua Trung tâm Quan trắc Môi trư�?ng)
           2010. Ô nhiễm nước cũng được phân tích trong báo             hoàn thành tài liệu và sách hướng dẫn quan trắc chất
           cáo của tư vấn LBCD Consultants Inc. và Experco              lượng không khí ở Việt Nam. Nguồn: ADB và CAI-Asia
           International Ltd. 2010 và trong báo cáo của Ngân            2006; Bộ TN&MT 2008; Bộ TN&MT 2009; CAI-Asia
           hàng Thế giới 2008.                                          2010; và Tiến sĩ Tuấn, Trung tâm Quan trắc Môi
      13
           Xem FSPS 2009 để biết tổng quan v�? rừng và xem               trư�?ng, thư trao đổi riêng.
           báo cáo của Bộ NN&PTNT 2010 để biết tổng quan           21
                                                                        Một chỉ số quan tr�?ng ở đây là tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi
           v�? thủy sản.                                                 bị nhiễm viêm phổi cấp tính. Tỷ lệ này ở Việt Nam là
      14
           Ngân hàng Thế giới 2005a, b. �?a dạng sinh h�?c trên           20%. Có thể so sánh với các nước khác: �?ông Ti-mo
           cạn được đ�? cập trong chương tài nguyên rừng và              (14), Phi-líp-pin (10), và In-đô-nê-xia (8) (Ngân hàng
           đa dạng sinh h�?c biển được đ�? cập ở chương tài               Thế giới 2010g). Còn nhi�?u yếu tố khác, nhưng yếu tố
           nguyên biển.                                                 này cho thấy đây là một vấn đ�? quan tr�?ng đáng
      15
                                                                        được thảo luận. Tuy nhiên, theo chúng tôi biết, chưa
           Xem phần phụ lục, bảng 3.2 – các mặt hàng xuất               có phân tích chi tiết nào v�? tác động của ô nhiễm
           khẩu chính, và bảng 3.3 – các mặt hàng nhập khẩu             không khí trong nhà ở Việt Nam.
           chính.
                                                                   22   Ví dụ như xem báo cáo của ADB 2009a, 2010; Chính
      16   Ủy ban Thế giới v�? Môi trư�?ng và Phát triển 1987.            phủ Việt Nam 2009; ISPONRE 2009; Trư�?ng �?ại h�?c
      17
           Xem báo cáo của Ngân hàng Thế giới 2006 và báo               Monash 2010; Bộ TN&MT 2009; Ngân hàng Thế giới




           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
154        CHÚ TH�?CH
     2010a, 2010b, 2010c, và 2010d                               Xem thêm báo cáo của Bộ TN&MT 2009 và LHQ tại
23
                                                                 Việt Nam 2009.
     Ước tính này giả định nhiệt độ ấm lên 2 độ C. Xem
     báo cáo của Ngân hàng Thế giới 2010d.                  27
                                                                 Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) 2009
24                                                          28
     Trư�?ng �?ại h�?c Monash 2010.                                 Xem báo cáo của Ngân hàng Thế giới 2010b.
25   Thuật ngữ “có khả năng�? được sử dụng trên cơ sở        29   Ví dụ như có thể xem trong Chương trình Mục tiêu
     tham chiếu đến đánh giá của IPCC (2007) và hàm ý            Quốc gia v�? Ứng phó với Biến đổi khí hậu.
     xác suất ước tính trên 66%. IPCC lưu ý rằng, có bằng   30
     chứng cho thấy sự gia tăng hoạt động của lốc xoáy           Một yếu tố quan tr�?ng là giả định v�? khả năng CO2 làm
     nhiệt đới cư�?ng độ mạnh tại khu vực Bắc �?ại Tây             tăng độ màu mỡ của đất. Xem báo cáo của Nelson và
     Dương kể từ những năm 1970, nhưng mới chỉ có                cộng sự (2010) để có minh h�?a rõ ràng hơn.
     “chút ít dấu hiệu�? của hiện tượng này ở các khu vực    31
                                                                 Xem báo cáo của Ngân hàng Thế giới 2010b.
     khác trên thế giới, những nơi mà chất lượng dữ liệu    32
     ít tin cậy hơn. Do đó, IPCC (2007, trang 53) đã xếp         Xem báo cáo của �?ối tác v�? Nghèo – Môi trư�?ng
     “sự gia tăng hoạt động của lốc xoáy nhiệt đới               năm 2008 để tìm hiểu các diễn giải chi tiết và nguồn
     cư�?ng độ mạnh�? vào nhóm “có khả năng�?.                      thông tin cụ thể cho từng nước.
                                                            33
26   Năm 2008, chính phủ Việt Nam đã thông qua một               Luật Bảo vệ Môi trư�?ng 2006 của Việt Nam yêu cầu
     Chương trình nhằm xác định các hậu quả của biến             các cơ quan chịu trách nhiệm lập quy hoạch sử dụng
     đổi khí hậu và đưa ra các ưu tiên quốc gia. Chương          đất phải tiến hành đánh giá môi trư�?ng chiến lược
     trình Mục tiêu Quốc gia v�? Ứng phó với Biến đổi khí         (SEA), ít nhất là ở cấp liên tỉnh hoặc cấp vùng.
     hậu (NTP-RCC) là tài liệu hướng dẫn quốc gia v�? ứng    34
                                                                 Xem báo cáo của Dusik và Xie 2009; Clausen và cộng
     phó với biến đổi khí hậu trong trung hạn (2009–15).         sự 2010.




                                               Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                              CHÚ TH�?CH                                  155
      35
           REDD+ là từ viết tắt cho sáng kiến Giảm phát thải do          cho đến nay đã đạt được những giá trị tích cực v�? cả
           Mất rừng và Suy thoái rừng ở các nước đang phát               hai mục tiêu này. Quá trình này cũng xác định rằng,
           triển; và vai trò của Bảo tồn, Quản lý rừng b�?n vững          nếu quá trình phân chia đất được thực hiện dựa trên
           và Tăng cư�?ng Dự trữ các-bon rừng ở các nước đang             mục tiêu hiệu quả và thị trư�?ng tự do, thì kết quả
           phát triển.                                                   thu được sẽ ít công bằng hơn (Ravaillion và van de
      36
                                                                         Walle 2001).
           Bộ TN&MT 2010
                                                                    43
      37
                                                                         �?ược cấp Giấy chứng nhận quy�?n sử dụng đất
           Ở đây và trong những phần khác của báo cáo này,               (GCNQSD�?) là một dấu hiệu cho thấy quá trình đăng
           thuật ngữ “quản lý đất đai�? được sử dụng theo nghĩa           ký đầu tiên đã hoàn thành, và các quy�?n của ngư�?i
           rộng, bao quát hai khái niệm hẹp v�? quản lý địa               sử dụng đất đã được công nhận chính thức, nghĩa
           chính (theo định nghĩa của FAO, đó là cách áp dụng            là quy�?n sở hữu đất và các giao dịch đất đai chính
           các quy tắc v�? sở hữu đất và làm cho các quy tắc này          thức sẽ được luật pháp bảo vệ. Trong giai đoạn
           có hiệu lực) và quản lý đất đai (nghĩa là đất đai được        1993-2000, theo báo cáo, gần 11 triệu GCNQSD�? đã
           sử dụng như thế nào).                                         được cấp cho 90% tổng số nông hộ, đi�?u này làm
      38   Theo Tổng đi�?u tra dân số Việt Nam 2009, tính đến             cho chương trình này trở thành chương trình cấp
           1/4/2009, Việt Nam có 85.789.573 ngư�?i (tăng 9,5              quy�?n sở hữu đất có quy mô lớn nhất tại tất cả các
           triệu ngư�?i so với năm 1999). Mức tăng dân số hàng            nước đang phát triển. �?ể so sánh, Thái Lan đã cấp
           năm là 1,2% trong th�?i kỳ 1999–2009, giảm 0,5% so             được quy�?n sở hữu đất cho khoảng 8,7 triệu hộ kể từ
           với 10 năm trước và là mức tăng dân số thấp nhất              đầu những năm 1980, In-đô-nê-xia: 1,87 triệu trong
           trong vòng 50 năm.                                            giai đoạn 1996 - 2000, và Pê-ru: 1,2 triệu, tính đến
      39
                                                                         năm 2000 (Trương Thiên Thu và Perera 2010)
           Tiến độ giao đất ở Việt Nam (triệu ha)
      40   Quy trình phân cấp ở cấp cơ sở khi chia lại đất của
                                                                    44
           hợp tác xã cho các nông hộ, các kết quả công bằng             �?ể tìm hiểu kỹ hơn v�? suy thoái đất ở các nước đang
           và các tác động phúc lợi tích cực của quá trình này           phát triển, có thể xem báo cáo của Scherr và Yadav
           đã được phân tích trong báo cáo của Ravaillion và             1996. �?ể biết v�? các nghiên cứu cụ thể ở Việt Nam,
           van de Walle (2001). Việc phân chia lại đất đã làm            có thể xem báo cáo của Nikolic và cộng sự 2008, và
           cho tiêu dùng của những ngư�?i nghèo nhất tăng                 Wezel và cộng sự 2002.
           15% và tỷ lệ tiêu dùng của những ngư�?i giàu nhất         45   Ví dụ như, ở TP Hồ Chí Minh và Hà Nội, giá đất và bất
           giảm 20%, so với khi phân bổ đất theo mô hình tính            động sản đã tăng 40-50% trong năm 2007, nhưng
           toán dựa trên hiệu quả tối đa hóa tổng tiêu dùng.             chỉ tăng 20% trong năm 2009.
           V�? các kết quả tác động đến đói nghèo và bất bình
           đẳng, việc phân chia lại đất mà Việt Nam tiến hành       46
                                                                         GCNSD�? thư�?ng được cấp cho một mục đích sử
           có tác động gần giống như khi giao cho tất cả các             dụng đất cụ thể mà chính phủ đã xác định từ trước
           nông hộ một diện tích đất (có nước tưới) tương                (ví dụ như đất trồng lúa, đất lâm nghiệp, hoặc đất
           đương.                                                        thổ cư), nếu thực hiện khác đi mà không có sự chấp
      41
                                                                         thuận trước của cơ quan có thẩm quy�?n thì có thể bị
           Trương Thiên Thu và Perera 2010.                              coi như sử dụng đất sai mục đích. Khi kết thúc th�?i
      42
           Một phân tích thống kê và kinh tế lượng các dữ liệu           hạn sử dụng đất (20 năm đối với đất nông nghiệp
           thu thập được thông qua Khảo sát Mức sống Hộ gia              và 50 năm đối với đất rừng), quy�?n sở hữu có thể
           đình Việt Nam năm 1992-1993 cho thấy, việc phân               được gia hạn nếu ngư�?i sử dụng đất có nhu cầu và
           chia đất của hợp tác xã cho các nông hộ theo                  đã sử dụng đất theo đúng mục đích được giao trong
           nguyên tắc phân cấp đã tạo ra các tác động v�? sự              th�?i hạn trước. Ngoài ra còn có quy định v�? mức trần
           bất bình đẳng trong tỷ lệ tiêu dùng và tiêu dùng              diện tích đất được sử dụng – ví dụ như 2-3 ha đất
           bình quân giống như khi giao cho mỗi nông hộ một              nông nghiệp/hộ gia đình ở đồng bằng sông Hồng
           diện tích đất (có nước tưới) tương đương. Cấp cơ sở           và 4-5 ha ở �?ồng bằng sông Cửu Long.
           có thể đã có những nỗ lực nhằm bảo vệ những              47   Ngân hàng Thế giới 2009b.
           ngư�?i nghèo nhất và giảm sự bất bình đẳng nói
           chung, tuy đi�?u này không có lợi v�? tổng tiêu dùng.      48
                                                                         Jones Lang LaSalle 2006 và 2010.
           Phân tích này không khẳng định ý nghĩa thống kê          49
           của việc phân chia đất không theo nguyên tắc bình             Tỷ lệ dân số không có đất vào khoảng hơn 12% dân
           đẳng như trong trư�?ng hợp các cán bộ địa phương               số nông thôn, và đặc biệt cao ở �?ồng bằng sông
           tương đối khá giả hưởng lợi từ quá trình phân chia            Cửu Long và mi�?n �?ông Nam Bộ, nơi mà cả thị
           đất. Quá trình phân chia đất đòi h�?i phải cân bằng            trư�?ng đất đai và thị trư�?ng lao động đ�?u phát triển
           giữa mục tiêu công bằng và mục tiêu hiệu quả, và              mạnh hơn ở những nơi khác (Chính phủ Việt Nam
                                                                         2004). Ravalion và van de Walle (2005) cho thấy, tình




           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
156        CHÚ TH�?CH
                                                              54
     trạng không có đất có xu hướng tăng trong số                  Ngân hàng Thế giới 2010a.
     những ngư�?i không nghèo ở nông thôn Việt Nam,            55
     và những ngư�?i không nghèo tham gia vào các giao              Trong các đạo luật và văn bản của Việt Nam, giao đất
     dịch đất đai thư�?ng khá giả hơn.                              theo tập tục thư�?ng được g�?i là “giao đất cho cộng
                                                                   đồng�?. Cộng đồng được định nghĩa trong Luật �?ất
50
     Ravallion và van de Walle 2005.                               đai là một nhóm ngư�?i Việt Nam sinh sống tại cùng
51
                                                                   một thôn bản, có cùng tập quán, thói quen hay
     Chính phủ hoàn toàn hiểu được tầm quan tr�?ng của              quan hệ huyết thống (�?i�?u 9.3). Trên phạm vi rộng
     việc hoàn thành chương trình cấp GCNQSD�? và đã                hơn, ở Việt Nam, giao đất theo tập tục có thể được
     đưa ra chỉ tiêu hoàn thành cơ bản chương trình này            hiểu là cấp quy�?n sử dụng đất lâu dài được pháp
     vào cuối năm 2010 (nghị quyết 07/2007/QH12 của                luật thừa nhận và có xét đến các nguyên tắc đã tồn
     Quốc hội và nghị quyết 02/2008/NQ-CP của Chính                tại từ xưa đến nay (còn g�?i là “quy định tập tục�?) và
     phủ). Theo ước tính của Bộ TN&MT/Tổng cục �?ịa                 các thể chế quản lý đất đai truy�?n thống, thư�?ng có
     chính, dựa trên cách tiếp cận và phương pháp hiện             hiệu lực độc lập hay song song với hệ thống pháp lý
     đang áp dụng, để hoàn thành việc cấp GCNQSD�?                  chính thức, xác định cách thức quyết định, phân bổ,
     và hiện đại hoá hệ thống quản lý địa chính cho tất cả         duy trì quy�?n sử dụng đất trong cộng đồng. Giao đất
     các tỉnh, sẽ cần khoảng 850 triệu USD trong giai              theo tập tục được thực hiện đối với đất rừng, đất
     đoạn 2008-15, chưa kể 100 triệu USD mà Ngân hàng              “chưa sử dụng�? thuộc sử dụng của các dân tộc thiểu
     Thế giới đang tài trợ cho Dự án Quản lý �?ất đai Việt          số có cơ cấu xã hội truy�?n thống gắn kết. Hiện nay,
     Nam (VLAP). �?ể đáp ứng khung th�?i gian này, một               ước tính có 2-2,5 triệu hécta đất rừng đang thuộc
     số GCNQSD�? sẽ phải được cấp trên cơ sở các tài liệu           quản lý thực tế của các cộng đồng.
     và bản đồ hiện có, và sau này, sẽ được cập nhật bằng
     các tham chiếu dữ liệu không gian chính xác hơn khi      56
                                                                   Xem Thông tư 38/2007/TT-BNN v�? giao rừng.
     đã có đủ năng lực khảo sát và lập bản đồ. V�? điểm        57
     này, Bộ TN&MT/Tổng cục �?ịa chính nên xem xét                  Foerster và Apel 2004.
     thêm các lựa ch�?n thay thế. Chẳng hạn như, một           58
                                                                   Các lâm trư�?ng quốc doanh hay công ty lâm nghiệp
     cách làm hữu ích là cấp quy�?n sử dụng đất dựa theo            nhà nước quản lý hơn 4 triệu ha đất rừng. Phần
     mốc phân chia ranh giới thửa đất đã được các chủ sở           nhi�?u trong số đó được sử dụng kém hiệu quả, và ít
     hữu đất liên quan thống nhất. Tất nhiên, cách làm             nhất 1 triệu ha lẽ ra có thể được giao cho chính
     này đòi h�?i các bên liên quan phải có nhận thức               quy�?n địa phương để tái phân bổ cho nông dân địa
     đúng đắn và có sự tham gia, như đã áp dụng ở một              phương và các doanh nghiệp có nhu cầu (Ngân
     số nước. Cách tiếp cận này đã được chứng minh là ít           hàng Thế giới 2001). Cũng theo báo cáo, phần lớn
     tốn kém hơn và ít tốn th�?i gian hơn so với cách làm           đất sử dụng cho mục đích thương mại ở Hà Nội vẫn
     hiện nay của Tổng cục �?ịa chính (Dự án VLAP, �?oàn             nằm trong tay các doanh nghiệp nhà nước và các cơ
     công tác hỗ trợ thực hiện lần II, 01 – 10/4/2009. Biên        quan chính phủ, và thư�?ng được các chủ thể này
     bản Ghi nhớ).                                                 cho tư nhân thuê.
55   Ngân hàng Thế giới 2009b; Trương Thiên Thu và            59   Ngân hàng Thế giới 2009a.
     Perera 2010; Davidsen 2010.                              60
                                                                   Ngân hàng Thế giới 2010b.
53
     Luật Bảo vệ Môi trư�?ng Việt Nam năm 2006 quy             61
     định các cơ quan chịu trách nhiệm lập quy hoạch sử            Ngân hàng Thế giới 2010c.
     dụng đất phải lập báo cáo đánh giá môi trư�?ng            62
                                                                   Báo cáo �?ánh giá Ngành Nước Việt Nam (WSR) năm
     chiến lược (SEA), ít nhất là ở cấp liên tỉnh hay cấp          2007/2008 là một dự án phối hợp giữa chính phủ
     vùng, và coi đây là một phần không tách r�?i của quy           Việt Nam và một số đối tác phát triển quốc tế. Mục
     hoạch phải làm đồng th�?i với việc lập quy hoạch.              đích của �?ánh giá là giúp chính phủ và các đối tác
     Báo cáo SEA đ�? cập đến nhi�?u nội dung, trong đó               áp dụng các cách tiếp cận quản lý tốt hơn dựa trên
     có các tác động tiêu cực và đ�? xuất biện pháp khắc            các nguyên tắc quản lý tài nguyên nước tổng hợp
     phục khi triển khai thực hiện quy hoạch. Báo cáo              (IWRM), phù hợp với các mục tiêu của Chiến lược Tài
     SEA sẽ được thẩm định bởi một hội đồng được                   nguyên nước Quốc gia. Mục tiêu trước mắt của dự
     thành lập tùy theo cấp quy hoạch, có sự tham gia              án là đánh giá hiện trạng ngành nước ở Việt Nam và
     của đại diện các cơ quan trung ương, khu vực,                 thiết lập một khuôn khổ chung chỉ dẫn cho các
     tỉnh/thành. Các cơ quan, cá nhân có quy�?n nộp đơn             quyết định phát triển và hỗ trợ các sáng kiến IWRM.
     yêu cầu và đ�? xuất bảo vệ môi trư�?ng cho các cơ               Xem thêm ở http://www.vnwatersectorreview.com.
     quan phụ trách việc thành lập hội đồng thẩm định.
                                                              63
     Kết luận thẩm định báo cáo SEA là cơ sở để phê                Tiêu chuẩn quốc tế v�? mức nước đủ dùng cho mỗi
     duyệt quy hoạch.                                              ngư�?i là 1700 m3/năm, nhưng vẫn có khả năng thiếu
                                                                   nước cục bộ hoặc thiếu nước bất thư�?ng dù mức




                                                 Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                                CHÚ TH�?CH                                  157
           nước sẵn có đạt từ 1.700 đến 4.000 m3/năm (theo          75
                                                                         Các trại nuôi cá lồng bằng lưới và nuôi cá trên đất
           Các Chỉ số v�? Sức ép đối với Nguồn nước của                   li�?n có thể xả ra một lượng lớn nước thải chứa các
           Falkenmark).                                                  chất dinh dưỡng, hóa chất, và dược phẩm. Các chất
      64
                                                                         dinh dưỡng trong thức ăn cho cá còn thừa và phân
           Ngân hàng Thế giới 2007a.                                     cá có thể làm cho tảo xung quanh đó nở hoa, dẫn
      65
           Bộ TN&MT báo cáo trên trang web rằng tại �?B sông              đến hiện tượng phú dưỡng. Tảo nở hoa làm giảm
           Cửu Long, việc khoan giếng không kiểm soát đã gây             lượng oxy trong nước, tiếp đó tạo ra khí am-mô-ni-
           ra lún sụt đất và ô nhiễm từ các giếng khoan h�?ng.            ắc, khí mê-tan và H2S độc hại đối với nhi�?u loài thuỷ
           Mực nước ngầm trong vùng đồng bằng sông Cửu                   sản. Lượng oxy giảm cũng có thể là nguyên nhân
           Long đã giảm 12 – 15m, và nước ngầm ở một số nơi              trực tiếp tiêu diệt sinh vật biển. Ngoài ra, một loạt
           sẽ cạn kiệt vào năm 2014.                                     các hoá chất hiện đang được sử dụng trong ngành
      66
                                                                         nuôi trồng thủy sản, chủ yếu là dược phẩm như
           Tổng cộng có 68 công ty cấp nước đô thị cung cấp              thuốc kháng sinh và các chất chống bám bẩn như
           dịch vụ ở mức bình quân là 21,6 tiếng mỗi ngày, và            đồng. Một số hóa chất này độc hại đối với động vật
           55 công ty cấp nước 18 tiếng mỗi ngày hoặc hơn.               thân     m�?m       và    động      vật   giáp     xác
           Lượng nước cung cấp bình quân từ 80 – 90                      (http://wwf.panda.org/about_our_earth/blue_plan
           lít/ngư�?i/ngày đến 120 – 130 lít/ngư�?i/ngày tại các           et/problems/aquaculture/pollution/).
           thành phố lớn với áp lực dịch vụ thấp, so với chỉ tiêu
                                                                    76
           thiết kế quốc gia là 120 – 150 lít/ngư�?i/ngày. Theo           Báo cáo Ngh�? cá Toàn cầu, FAO 2009
           báo cáo, tỷ lệ nước không được hạch toán đã giảm              http://www.globefish.org/pangasius-march-
           xuống còn 30% vào năm 2009. Tuy nhiên, các ước                2010.html
           tính bình quân chính thức cho thấy tỷ lệ nước không      77
                                                                         Xem chi tiết trong báo cáo của Chính phủ Việt Nam
           được hạch toán ở nhi�?u vùng đô thị vẫn lên tới 75%            2010.
           (ADB 2010a).
                                                                    78
      67
                                                                         Xem chi tiết trong báo cáo của JICA 2009.
           ADB 2010a.
                                                                    79
      68
                                                                         JICA 2009.
           Các nguồn nước sinh hoạt chưa được cải thiện gồm
           có giếng đào và sông suối không được bảo vệ, nước        80   Chính phủ Việt Nam 2006.
           được bán trên xe bò/xe ngựa, nước đóng chai, và          81
           nước mặt chưa xử lý. Vào mùa khô, chất lượng nước             Như trên
           ở hầu hết các nguồn chưa được cải thiện suy giảm         82   ICEM 2007.
           đáng kể khi khối lượng nước giảm và hàm lượng            83
           chất gây nhiễm bẩn tăng, làm tăng tỷ lệ mắc các               ADB 2010a.
           bệnh do nước gây ra và các bệnh do sử dụng nước          84   Trang web của Bộ TN&MT báo cáo v�? những phát
           nhiễm bẩn để tắm giặt (ADB 2010a).                            hiện của một nghiên cứu do Ủy ban Khoa h�?c, Công
      69
           UNICEF, Chương trình Hợp tác Quốc gia (2006–2010)             nghệ và Môi trư�?ng thuộc Quốc hội thực hiện, qua
           giữa chính phủ Việt Nam và UNICEF, Chương trình               đó cho thấy sự hợp tác giữa các bộ, ngành, cơ quan
           Nước, Môi trư�?ng và Vệ sinh (ADB 2010a).                      và chính quy�?n địa phương trong việc giải quyết các
                                                                         vấn đ�? môi trư�?ng liên vùng vẫn còn kém hiệu quả,
      70
           ADB 2010b.                                                    đặc biệt là do sự chồng chéo trong các quy định v�?
      71
           Như trên                                                      trách nhiệm bảo vệ môi trư�?ng của các tổ chức nhà
                                                                         nước và chính quy�?n địa phương.
      72
           Bộ Công nghiệp 2005.                                     85
                                                                         Hơn 11 đập thủy điện đang được các nhà phát triển
      73   Hortle 2007                                                   thủy điện nghiên cứu xây dựng cho dòng chính của
      74
                                                                         sông Mê-kông. Hiệp định Mê-kông năm 1995 yêu
           Nuôi trồng thủy sản chiếm khoảng 17% tổng lực                 cầu các đ�? án như vậy cần được thảo luận giữa tất cả
           lượng lao động trong ngành thủy sản. Diện tích nuôi           bốn nước trước khi quyết định. Những thảo luận đó
           trồng thủy sản đạt gần 1 triệu ha, với tổng sản lượng         sẽ do Ủy hội sông Mê Kông (MRC) tổ chức, và sẽ xem
           trên 1 triệu tấn, chiếm hơn 1/3 tổng sản lượng của cả         xét đầy đủ các tác động phát triển xã hội, môi trư�?ng
           ngành thủy sản. Tuy nhiên, năng suất nuôi trồng               và đa ngành ở vùng hạ lưu sông Mê-kông. Cho đến
           thủy sản còn thấp (250–300 kg/ha) so với nhi�?u                nay, chưa nhà phát triển thủy điện nào đạt đến giai
           nước khác trong khu vực. Diện tích nuôi tôm nước lợ           đoạn thông báo và tham vấn trước khi quyết định
           tăng 3 lần từ năm 1999 đến năm 2005. Gần 90%                  theo yêu cầu của Hiệp định Mê-kông. Mặc dù các dự
           diện tích nuôi tôm tập trung ở đồng bằng sông Cửu             án thủy điện sẽ đem lại lợi ích kinh tế ròng cho
           Long (trang web của FAO; Nguyễn Văn Tr�?ng 2008).              ngành điện của tất cả các nước, nhưng các đập thủy
                                                                         điện cũng có thể tạo ra các tác động kinh tế rộng lớn




           Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
158        CHÚ TH�?CH
                                                               92
     và không được phân phối đ�?u giữa các cộng đồng                 Không có số liệu v�? tổng chi phí để giải quyết ô
     và các nước ở hạ lưu sông, và các tác động có thể có           nhiễm nước. Tuy nhiên, có một số ước tính cho một
     mức độ rất khác nhau đối với những địa điểm và các             vài vấn đ�? liên quan đến ô nhiễm nước do đi�?u kiện
     nhóm dân cư khác nhau. MRC đang tiến hành một                  vệ sinh kém. Một nghiên cứu (Ngân hàng Thế giới
     đánh giá môi trư�?ng chiến lược cho các đ�? án xây               2008) ước tính thiệt hại kinh tế từ các tác động sức
     đập trên dòng chính của sông Mê-kông để tìm hiểu               kh�?e do đi�?u kiện vệ sinh kém vào khoảng 262 triệu
     thêm v�? các cơ hội và các rủi ro liên quan đến các đ�?          đô-la mỗi năm. Phần lớn thiệt hại này – không phải
     án phát triển này (MRC 2010).                                  là toàn bộ - bắt nguồn từ các tác động do nước bị ô
86
                                                                    nhiễm. Các tác động y tế được chia thành chi phí
     Một loạt các vấn đ�? liên quan đến thông tin dữ liệu            chăm sóc sức kh�?e, tổn thất năng suất lao động do
     tài nguyên nước ở Việt Nam đã được xác định chi tiết           mắc bệnh, và chết sớm. Nghiên cứu này chỉ ra rằng,
     trong báo cáo của AusAID (2004).                               hàng năm, đi�?u kiện vệ sinh kém là nguyên nhân
87   Các thiệt hại tài chính, phản ánh tổn thất chi phí hoặc        gây ra gần 7 triệu trư�?ng hợp tiêu chảy, 2,4 triệu
     tổn thất thu nhập do đi�?u kiện vệ sinh kém, tương              trư�?ng hợp bị ghẻ, nhiễm giun sán, viêm gan A và
     đương với khoảng 0,5% GDP hàng năm, còn tổn thất               đau mắt hột, và 0,9 triệu trư�?ng hợp liên quan đến
     phúc lợi của tổng dân số bằng 1,3% GDP. �?a số các              suy dinh dưỡng. Các bệnh này cũng gây ra hơn
     tổn thất kinh tế thuộc v�? các ngành y tế (34%), tài            9.000 ca tử vong mỗi năm, chủ yếu là ở trẻ em. Một
     nguyên nước (37%), và môi trư�?ng (15%). Các tổn                tác động quan tr�?ng thứ hai được đo lư�?ng trong
     thất hàng năm trên đầu ngư�?i tương đương 9,38                  nghiên cứu này là các chi phí kinh tế do chất lượng
     USD hoặc 150.770 đồng (Ngân hàng Thế giới 2006).               nước kém – yếu tố chỉ gián tiếp liên quan đến sức
88
                                                                    kh�?e con ngư�?i. Nghiên cứu này ước tính, các chi phí
     Hiện nay, 170 dự án cấp nước đô thị trị giá gần 1 tỷ           nói trên vào khoảng hơn 287 triệu đô-la mỗi năm,
     USD đang được thực hiện nhằm cung cấp nước sạch                bao gồm chi phí xử lý nước bị ô nhiễm để sử dụng
     trên toàn quốc vào năm 2020 (Sách giới thiệu v�?                làm nước uống, các chi phí bổ sung để tìm kiếm
     VIETWATER ‘10, Hiệp hội Cấp thoát nước Việt Nam).              nguồn nước được cải thiện, và thiệt hại năng suất
     Bộ Xây dựng đã xin phê duyệt một dự án 494 triệu               trong ngành thủy sản. Tổng các chi phí bổ sung lên
     USD để giảm tỷ lệ thất thoát nước (xem Việt Nam                đến 780 triệu đô-la theo trích dẫn của Bộ TN&MT
     News 2010). Nhu cầu đầu tư để đáp ứng Các Mục tiêu             năm 2010..
     phát triển Thiên niên kỷ tại Việt Nam trong lĩnh vực
                                                               93   Vedan Việt Nam là một doanh nghiệp sản xuất bột
     cấp nước và vệ sinh đô thị cũng như nông thôn vào
     năm 2020 ước tính vào khoảng 600 triệu USD mỗi                 ng�?t. �?i�?u tra cho thấy, tháng 9/2008, Vedan đã xả
     năm, gấp khoảng bốn lần so với đầu tư hàng năm                 nước thải trái phép. Theo trang web của Bộ TN&MT,
     trong 10 năm qua (Ngân hàng Thế giới 2006 2006).               vụ kiện Vedan vẫn đang được tiếp tục.
                                                               94
89
     Trước kia, thủy lợi phí do các công ty quản lý thủy            Các mô hình đưa ra những kết quả rất khác nhau v�?
     nông (IDMC) đi thu. Tổng doanh thu từ thủy lợi phí             dự báo tác động của biến đổi khí hậu đối với lượng
     của các công ty quản lý thủy nông trong năm 2006               mưa và quản lý nước. Khi chạy 14 mô hình khí hậu
     là 659 tỷ đồng, chiếm 58% tổng chi phí hoạt động               khác nhau, kết quả cho thấy, khả năng khí hậu ở Việt
     của các công ty thủy nông trong cùng kỳ. Tổng                  Nam trở nên khô hanh hơn hay ẩm ướt hơn vào năm
     doanh thu chung của các công ty thủy nông trong                2050 là ngang nhau (Ngân hàng Thế giới 2010a).
     năm này là 886 tỷ đồng, chi trả được 78% tổng chi              Chính phủ đã thông qua một kịch bản phát thải khí
     phí hoạt động (Ngân hàng Thế giới 2007b). Mặc dù               nhà kính ở mức trung bình để làm cơ sở tiến hành
     thuỷ lợi phí đã được bãi b�? (cùng với thuế đất),               quy hoạch và dự báo biến đổi khí hậu. Theo kịch bản
     nhưng hiện tại nông dân vẫn tiếp tục nộp phí tưới              này, tổng lượng mưa hàng năm sẽ tăng lên ở khắp
     tiêu cho các tổ chức ngư�?i sử dụng nước mà h�?                  m�?i nơi tại Việt Nam. Theo kịch bản phát thải cao,
     tham gia, hoặc phổ biến là nộp cho các hợp tác xã              lượng mưa dự kiến sẽ tăng trung bình 6,6% trong
     dịch vụ nông nghiệp (hoạt động ở tất cả, hoặc gần              thế kỷ này, bao gồm mức tăng 10% trong khu vực
     như tất cả các xã).                                            đồng bằng sông Hồng. Nếu đi�?u này xảy ra, nó có
90
                                                                    thể làm tăng nguy cơ lũ lụt và sạt lở đất ở vùng núi.
     IWMI, FAO, và ADB 2009.                                        Ngược lại, trong những tháng mùa khô, đặc biệt là ở
91
     Trang web của Bộ TN&MT báo cáo hơn 3.000 vụ vi                 mi�?n Nam bao gồm cả đồng bằng sông Cửu Long,
     phạm Luật Môi trư�?ng xảy ra trong sáu tháng đầu                trung bình lượng mưa có thể giảm khoảng 20%, làm
     năm nay, so với 600 vụ xảy ra cùng kỳ năm ngoái.               tăng nguy cơ hạn hán. "Thông số quy hoạch" của
     Hơn 1.000 tổ chức và 2.000 cá nhân bị bắt quả tang             Việt Nam là mực nước biển dâng 1m vào năm 2100,
     vi phạm các quy định của pháp luật, với tổng số ti�?n           phù hợp với kịch bản phát thải cao. Nếu không có
     phạt lên tới 17 tỷ đồng (895.000 USD).                         biện pháp mạnh như gia cố đê đi�?u, mực nước biển
                                                                    dâng 1m sẽ gây ra ngập lụt lớn (UNDP 2009). Cần




                                                  Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                                 CHÚ TH�?CH                                  159
            thận tr�?ng khi áp dụng các thông số quy hoạch có             thiết cho việc xử lý ô nhiễm và bảo vệ môi trư�?ng tại
            xem xét đến mực nước biển dâng cực đại. �?ể so                các vùng đô thị và khu công nghiệp trong cả nước.
            sánh, có thể lưu ý rằng, Ủy ban Liên chính phủ v�?            Tuy nhiên, ô nhiễm vẫn ở mức nghiêm tr�?ng tại
            biến đổi khí hậu (2007) đã dự báo rằng, chỉ dựa trên         nhi�?u nơi, gây khó khăn cho tăng trưởng kinh tế và
            sự giãn nở nhiệt của nước biển thì đến năm 2010,             đe d�?a sức kh�?e của ngư�?i dân. �?ó là do sự yếu kém
            mực nước biển dâng trung bình trên toàn cầu đã               trong việc thực thi pháp luật môi trư�?ng, mà trách
            vào khoảng 26-59 cm.                                         nhiệm thuộc v�? các cơ quan nhà nước và chính
      95
                                                                         quy�?n địa phương có liên quan.
            Ngoài ra còn có các văn bản dưới luật v�? phí bảo vệ
            môi trư�?ng liên quan đến nước thải (Nghị định          102   Quyết định 64/2003 v�? xử lý các cơ sở gây ô nhiễm
            67/2003), cấp nước và thoát nước đô thị (Nghị định           và quy định đi�?u tiết và vận hành trong toàn bộ
            117/2007, 88/2007 và 59/2007), quản lý lưu vực sông          chính phủ là một thành tựu đáng kể. Nhưng đổi mới
            (Nghị định 120/2008), và quy trình vận hành liên hồ          là cần thiết để cải thiện hiệu quả thực hiện. �?ặc biệt,
            chứa (Nghị định 112/2008)                                    các tiêu chí để xác định một doanh nghiệp hoặc một
      96
                                                                         lĩnh vực là "chủ thể gây ô nhiễm nghiêm tr�?ng nhất"
            Các quy�?n đối với nguồn nước được quy định v�?                cũng chưa rõ ràng. Xem ICEM 2007.
            khối lượng hoặc tỷ lệ nước mà một ngư�?i có thể lấy.
            Các quy�?n này cũng có thể xác định, khi nào được       103
                                                                     Tám nhóm ngành công nghiệp và một số tiểu ngành
            lấy nước và lấy ở mức nào. Các quy�?n đối với nguồn       luôn được xếp ở hàng trên cùng của các chỉ số ô
            nước bao gồm quy�?n ưu tiên tiếp cận nguồn nước           nhiễm. Vì vậy, có thể cải tiến đáng kể chất lượng môi
            mà một ngư�?i có quy�?n có được so với những ngư�?i         trư�?ng và giảm ô nhiễm công nghiệp bằng cách tập
            có quy�?n khác. Xác định ưu tiên tiếp cận là một          trung nỗ lực kiểm soát ô nhiễm vào các tiểu ngành
            phương tiện để phân phối sự thay đổi trong nguồn         và nhóm ngành công nghiệp nói trên. Tám nhóm
            cung nước từ năm này sang năm khác giữa các đối          ngành công nghiệp bao gồm ngành hóa chất,
            tượng sử dụng và các mục đích sử dụng nước khác          ngành kim loại cơ bản, chế biến thực phẩm, da và
            nhau. Các quy�?n đối với nguồn nước có th�?i hạn cụ        các sản phẩm da, giấy và sản phẩm gỗ, dệt may,
            thể theo quy định. Các quy�?n đối với nguồn nước          gốm sứ, sản phẩm và ngành công nghiệp khoáng
            cũng có thể tạo ra quy�?n xây dựng các công trình         sản phi kim (ICEM 2007).
            cần thiết để lấy nước, sử dụng nước, và xác lập th�?i   104
            gian cung cấp nước. Tuy nhiên, ở một số khu vực,             Nhi�?u tư liệu trên trang web của Bộ TN&MT cho biết,
            cần có những quy trình phê duyệt riêng để thực               trong năm tháng đầu năm 2010, nước biển đã xâm
            hiện các công trình cần thiết cho việc lấy nước, sử          nhập sâu vào đất li�?n đến 50-70 km. Khoảng 40%
            dụng nước, và tận dụng khả năng dẫn nước của                 diện tích sản xuất lúa trong vùng đã bị ảnh hưởng
            lòng chảy. Cuối cùng, các quy�?n đối với nguồn nước           bởi nước mặn, và một phần ba dân số nông thôn
            cũng áp đặt trách nhiệm pháp lý đối với ngư�?i có             trong vùng không có đủ nước ng�?t cho sinh hoạt
            quy�?n nếu gây tổn hại cho những ngư�?i có quy�?n               hàng ngày. Ở một số tỉnh, nhi�?u kênh rạch đã khô
            khác. Các trách nhiệm này thư�?ng được áp dùng để             cạn vì mùa khô nóng kéo dài. Mặt khác, tình trạng
            bảo vệ các bên thứ ba, chẳng hạn như những ngư�?i             thiếu nước mặn để nuôi tôm cũng xảy ra do tỉnh
            khác có quy�?n đối với nguồn nước, hoặc môi                   quyết định đóng đư�?ng ống cung cấp nước mặn để
            trư�?ng. Những trách nhiệm pháp lý này là một khía            cứu hơn 20.000 ha lúa trong tỉnh. Rõ ràng, cố gắng
            cạnh quan tr�?ng trong thực thi các quy�?n đối với             để đáp ứng nhu cầu nước ng�?t của ngư�?i trồng lúa
            nguồn nước (Ủy ban Năng suất Ô-xtrây-lia 2003).              lẫn nhu cầu nước mặn của ngư�?i nuôi tôm là một
                                                                         việc hết sức khó khăn.
      97
            ADB 2010b.                                             105
                                                                         Như trên.
      98    Theo Liên minh châu Âu 2000.                           106
                                                                         IWMI, FAO, và ADB 2009.
      99
            Ngân hàng Thế giới 2006.                               107   ADB 2010a.
      100   ADB 2010a.                                             108   Ngân hàng Thế giới 2006.
      101
            Trang web của Bộ TN&MT báo cáo những phát hiện         109
            của một nghiên cứu do Ủy ban Khoa h�?c, Công                  Dự án Giảm nhẹ thiên tai ở Quảng Ngãi là một ví dụ.
            nghệ và Môi trư�?ng thuộc Quốc hội thực hiện nhằm             Dự án này xây dựng và cung cấp trang thiết bị cho
            đánh giá hiện trạng thi hành pháp luật v�? môi                Trung tâm Quản lý và Giảm nhẹ thiên tai của tỉnh,
            trư�?ng trong các khu công nghiệp, khu đô thị và              sau đó khởi xướng và thực hiện hiệu quả cách tiếp
            kinh tế. Phó Chủ nhiệm Ủy ban, Tiến sĩ Nghiêm Vũ             cận quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng
            Khải, nói rằng các chính sách và văn bản pháp quy            (CBDRM). �?i�?u này chứng t�? việc áp dụng rất thành
            hiện hành của nhà nước đã đặt một n�?n tảng cần               công các hợp phần công trình, phi công trình và hợp
                                                                         phần dựa vào cộng đồng để bổ trợ lẫn nhau. Lập mô




            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
160         CHÚ TH�?CH
      hình lũ đã thuyết phục chính quy�?n v�? giá trị của               số hiệu quả hoạt động, chuẩn so sánh, kiểm kê tài sản,
      một cách tiếp cận tổng hợp nhằm quản lý thiên tai,              hệ thống quản lý, và sử dụng năng lượng hiệu quả).
      trong khi trước đây quan tâm chính của tỉnh chỉ là              Mục tiêu tổng thể là giúp các công ty cấp nước trở
      hợp phần công trình của các dự án. CBDRM cũng đã                nên hiệu quả hơn và b�?n vững hơn v�? năng lực tài
      chứng t�? giá trị của các cộng đồng khi h�? được                  chính (ADB 2010a). �?ánh giá Ngành nước cũng
      chuẩn bị và cung cấp nguồn lực để quản lý các rủi ro            khuyến cáo chính phủ xem xét thành lập một cơ quan
      thiên tai ở địa phương thông qua một quá trình                  duy nhất chịu trách nhiệm quản lý các dịch vụ nước
      chuẩn bị, xây dựng các hành vi an toàn, cảnh báo                và vệ sinh và tích hợp các chức năng dịch vụ nước đô
      đầy đủ và được trang bị các phương tiện cứu hộ,                 thị nhằm tận dụng lợi thế từ sự đồng bộ trong hoạt
      cùng với một số biện pháp công trình có chi phí                 động và quản lý hành chính để giảm chi phí.
      thấp cho địa phương. Những chương trình như vậy           116
      cũng có thể xem xét các khía cạnh cụ thể hơn, chẳng             ADB 2009.
      hạn như dạy trẻ em cách sống chung với lũ, ví dụ          117   Quyết định của Bộ trưởng Bộ NN&PTNT số 2140/Q�?-
      như ở �?ồng bằng sông Cửu Long. Các chương trình                 BNN-KL ngày 9/8/2010, trích yếu Số liệu chính thức
      an toàn như tổ chức các lớp h�?c bơi và cung cấp các             v�? đất rừng năm 2009.
      dụng cụ phao nổi có thể cứu sống nhi�?u trẻ em.            118
                                                                      Bộ NN&PTNT 2009b.
110
      Hỗ trợ kỹ thuật (VIE) 4689 của ADB hỗ trợ chuẩn bị        179
      và thí điểm thực hiện hướng dẫn áp dụng các cơ chế              Quyết định của Bộ NN&PTNT số 2140/Q�?-BNN-KL.
      chia sẻ lợi ích trong các dự án thủy điện ở Việt Nam,     120
                                                                      Lưu ý rằng chương này chủ yếu là sử dụng dữ liệu
      Báo cáo Chính thức, tháng 12/2007.                              gần đây nhất v�? độ che phủ rừng (Quyết định số
109
      ADB 2010b.                                                      2140), nhưng các dữ liệu gần đây nhất v�? cấu trúc
                                                                      lâm phần lại lấy từ �?i�?u tra Rừng Toàn quốc năm
      ADB 2010a; Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2010                 2005, do đó có sự thiếu nhất quán ở một vài số liệu
      bao gồm một phần trình bày chi tiết v�? quản trị nhà             (ví dụ như, diện tích rừng trồng ) do th�?i điểm khác
      nước.                                                           nhau của các bộ số liệu.
112
      Chỉ số Cạnh tranh Cấp tỉnh là hệ thống xếp hạng các       121
                                                                      Nguồn số liệu: Bộ NN và PTNT, Quyết định số
      tỉnh dựa theo khả năng cạnh tranh của môi trư�?ng                2140/Q�?-BNN-KL. Tóm tắt các nhóm rừng chức
      kinh doanh trong tỉnh.                                          năng: Rừng đặc dụng có mục đích bảo tồn thiên
113
      Hội đồng Tài nguyên nước Quốc gia do một Phó Thủ                nhiên, bảo vệ các hệ sinh thái và nguồn gien động
      tướng chủ trì với sự tham gia của tất cả các bộ ngành           thực vật, cũng như các địa điểm di tích lịch sử, môi
      liên quan đến nước.                                             trư�?ng, và văn hóa. Rừng phòng hộ nhằm mục đích
                                                                      bảo vệ rừng đầu nguồn, đất và môi trư�?ng. Rừng sản
114
      Các chủ thể khai thác kinh doanh dịch vụ nước cần               xuất là nguồn cung cấp các sản phẩm gỗ và phi gỗ,
      linh hoạt hơn nữa khi kinh doanh trong một khuôn                nhưng cũng có mục đích góp phần bảo vệ môi sinh.
      khổ đi�?u tiết quản lý hướng tới bảo vệ cộng đồng,         122
      khách hàng, và môi trư�?ng. �?ánh giá Ngành nước lưu              Phan Nguyên Hồng, Hoàng Thị San năm 1993; Bộ
      ý rằng, thông qua Nghị định 117/2007 v�? sản xuất,               NN & PTNT, Quyết định số 1267/Q�?-BNN-KL ngày
      cung cấp và tiêu dùng nước sạch, và Nghị định                   4/5/2009 Công bố hiện trạng quản lý tài nguyên
      88/2007 v�? thoát nước đô thị và khu công nghiệp,                rừng quốc gia (đối với diện tích rừng ngập mặn
      chính phủ đã tạo ra khung pháp lý để thực hiện một              trong năm 2008).
      quy trình cải cách quan tr�?ng đối với các nhà cung        123
                                                                      Các thuật ngữ “đất trống�? hoặc “đồi tr�?c�? được sử
      cấp dịch vụ nước đô thị. Những cải cách này (theo               dụng rộng rãi nhưng thực ra, đây là một trư�?ng hợp
      Ngân hàng Thế giới 2006) nhằm mục đích bảo đảm                  dùng sai từ vì hầu hết những nơi này vẫn có lớp phủ
      rằng, nhà cung cấp dịch vụ được chính phủ trao                  thực bì rậm và dày, bao gồm cả các thực vật thân gỗ
      quy�?n tự chủ lớn hơn trong quản lý và vận hành hàng             lẫn các loại c�? (McElwee 2009).
      ngày, dần dần thương mại hóa, thực hiện trách nhiệm       124
      giải trình và chịu sự kiểm soát đi�?u tiết thích hợp, có         Các Chương trình trồng rừng gồm có: Chương trình
      yêu cầu pháp lý để giám sát hiệu quả hoạt động so               327 năm 1992, Chương trình 556 năm 1996, và
      với các chỉ tiêu hiệu quả mà chính phủ đặt ra từ đầu,           Chương trình 661 năm 1998.
      thực hiện cải cách biểu phí dịch vụ để cải thiện khả      125
                                                                      Bộ NN&PTNT, Quyết định số 2140/Q�?-BNN-KL.
      năng thu hồi vốn và b�?n vững tài chính, và định
                                                                126
      hướng theo nhu cầu của khách hàng. ADB cũng                     Bộ TN&MT 2009.
      khuyến cáo một chương trình để tăng cư�?ng các             127
                                                                      Chính phủ Việt Nam 2001.
      thông lệ kinh doanh và cơ sở tài chính của các công
                                                                128   Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 18/2007/QD-
      ty cấp nước (bao gồm việc giới thiệu hệ thống các chỉ




                                                   Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                                  CHÚ TH�?CH                                    161
            TTg ngày 5/2/2007, v�? Phê duyệt Chiến lược phát                   ngành chưa có sự phối hợp đầy đủ để thiết lập một
            triển lâm nghiệp Việt Nam 2006-2020. Các chương                   hệ thống thu thập dữ liệu tích hợp, chưa thu thập
            trình "phát triển" trong Chiến lược gồm có: I. Chương             dữ liệu chuỗi th�?i gian một cách nhất quán, và một
            trình Quản lý và Phát triển Rừng b�?n vững; II.                    số trư�?ng hợp hoàn toàn không có dữ liệu. Ngoài ra,
            Chương trình Bảo vệ Rừng, Bảo tồn �?a dạng Sinh                    theo Muller và cộng sự (2006), mức độ chính xác của
            h�?c và Phát triển các Dịch vụ Môi trư�?ng; III. Chương             các số liệu rừng thay đổi từ 65-95%, tuỳ thuộc vào
            trình Chế biến và Thương mại lâm sản. Các chương                  các yếu tố như phương pháp thu thập tổng hợp dữ
            trình "hỗ trợ" trong Chiến lược gồm có: IV. Chương                liệu, tính phức tạp của địa hình, và tính đồng nhất
            trình Nghiên cứu, Giáo dục, �?ào tạo, và Khuyến lâm;               của rừng.
            V. Chương trình �?ổi mới Thể chế, Chính sách, Quy            138
            hoạch và Giám sát ngành Lâm nghiệp                                Ngân hàng Thế giới 2009.
                                                                        139
      129   Ngân hàng Thế giới 2009.                                          Ngoại suy dựa trên giá trị gỗ và các dịch vụ môi
                                                                              trư�?ng rừng, tính trên mỗi ha cho các loại rừng khác
      130
            Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 661 / Q�?-TTg                   nhau, lấy từ báo cáo của ADB (2009), đồng th�?i dựa
            ngày 29/7/1998, v�? mục tiêu, nhiệm vụ, chính sách                 trên diện tích rừng theo FIPI năm 2005
            và tổ chức thực hiện chương trình trồng mới 5 triệu               (http://www.fipi.vn/solieu_ck3/SolieuCK3.htm). Giá
            ha rừng                                                           trị của các dịch vụ môi trư�?ng là 29.731 triệu USD,
      131
                                                                              gồm có bảo vệ đất 1.822 triệu USD, đi�?u tiết nước
            Các chỉ tiêu chính gồm có: trồng 5 triệu ha rừng (3               3.545 triệu USD, hấp thu các-bon 24.364 triệu USD;
            triệu ha rừng phòng hộ và 2 triệu ha rừng sản xuất)               và giá trị gỗ là 10.757 triệu USD.
            thông qua một loạt các cơ chế khuyến khích bằng
            ti�?n mặt (với rừng phòng hộ) và cho vay ưu đãi (với         140
                                                                              Ngân hàng Phát triển Châu �? 2009.
            rừng sản xuất).                                             141
                                                                              Ngân hàng Thế giới 2009.
      132   Van der Poel 2007.                                          142
                                                                              Tại Việt Nam, mức tăng trưởng bình quân hàng năm
      133   Ngân hàng Thế giới 2010b.                                         của các loài sinh trưởng nhanh trong các đi�?u kiện
      134
                                                                              phù hợp có thể vào khoảng 26 m3/ha (Ngân hàng
            Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 100/QD-TTg                     Phát triển Châu �? 2001; Fraser 2003; Katila 2007).
            ngày 06/7/2007, v�? sửa đổi và bổ sung một số đi�?u
            của Quyết định 661/Q�?-TTg (chương trình 5 triệu ha          143
                                                                              Ngư�?i dân địa phương thiếu vốn, thiếu kinh
            rừng); những sửa đổi chính bao gồm: sửa đổi các chỉ               nghiệm sản xuất, thiếu kỹ thuật và thông tin v�? thị
            tiêu, phân loại lại rừng để giảm diện tích rừng phòng             trư�?ng, do đó khó có thể sản xuất hiệu quả trên đất
            hộ, tăng diện tích rừng sản xuất, và hoàn thiện các               được giao (�?ại h�?c Lâm nghiệp Việt Nam 2005);
            quy định giao đất giao rừng và cho thuê rừng.                     Swan 2010.
      135                                                               144
            Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 147/2007/QD-                   Ví dụ: Tái trồng rừng đa dạng sinh h�?c của CO2OL
            TTg ngày 2007/10/09, v�? Chính sách phát triển rừng                (http://w w w.co2ol.de/CO2OL-Biodiversity.
            sản xuất giai đoạn 2007-2015.                                     195.0.html?&L=1).
      136   Ví dụ như, các chính sách lâm nghiệp hiện nay vẫn còn       145   GoV 2010a.
            khá tập trung, và các quy định thư�?ng quá phức tạp và       146
            quá chi tiết đến mức gây trở ngại cho việc áp dụng ở              Trong năm 2007 Việt Nam đứng thứ 10 trong danh
            địa phương (Wode và Bảo Huy 2009); các cấp dưới vẫn               sách các nước xuất khẩu sản phẩm gỗ chế biến thứ
            phải giải trình lên trên, gây cản trở cho sự đổi mới và           cấp, tính theo giá trị (ITTO 2009); năm 2010 Việt Nam
            hiệu quả - những lợi ích mà quá trình phân cấp đem lại,           có thể vượt lên vị trí thứ 6.
            năng lực quản lý hành chính và cung cấp dịch vụ cho         147   Vietnam News 2009.
            ngành lâm nghiệp ở cấp huyện và cấp xã còn hạn chế;         148
            nhà nước vẫn giữ quy�?n kiểm soát trực tiếp hầu hết                �?i�?u này thống nhất với kết quả tìm hiểu của Bộ
            diện tích rừng, tiếp tục quản lý hầu hết các khu rừng             NN&PTNT (2009c) từ một số doanh nghiệp có hiệu
            đặc dụng (85%) và rừng phòng hộ (70%) (Nguyễn Bá                  quả tài chính thấp.
            Ngãi, 2007); và nhi�?u khía cạnh kiểm soát tập trung vẫn     149
                                                                              Ogle và Donnelly 2004.
            tiếp tục tồn tại, ví dụ như trong các hình thức hạn ngạch
                                                                        150
            khai thác và lựa ch�?n sử dụng đất – các quyết định v�?             Karsentry 2006.
            sử dụng đất của hộ sản xuất hầu hết được dẫn dắt bởi        151   Ngân hàng Thế giới 2009.
            các biện pháp ra lệnh và kiểm soát, thay vì biện pháp
                                                                        152
            khuyến khích kinh tế (Wunder và cộng sự, 2005).                   Bộ NN&PTNT 2009c. Trong những năm gần đây, Ma-
      137
                                                                              lai-xia là nước cung cấp lớn nhất các sản phẩm gỗ,
            Theo Nguyễn Bá Ngãi và cộng sự (2009), giữa các bộ                tiếp theo là Hoa Kỳ, Trung Quốc, Lào, Cam-pu-chia




            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
162         CHÚ TH�?CH
      và Thái Lan.                                                   lợi hơn để hưởng lợi từ các chương trình giao đất
153
                                                                     giao rừng, trái với các cộng đồng dân tộc thiểu số
      Theo Nguyễn Bá Ngãi (2007), các khu vực thích hợp              nghèo sinh sống ở các vùng sâu vùng xa
      cho trồng rừng – gần các thị trư�?ng tiêu thụ - là              (Humphreys và Vũ Thị Hi�?n năm 2008); nhóm có
      những địa điểm đã được giao đất hoặc chưa được                 quy�?n lực nắm giữ nguồn lực trong tay – chẳng hạn
      giao đất nhưng bao gồm các khoảnh đất nghèo                    như tình trạng giao quá nhi�?u đất cho các tổ chức
      nằm rải rác ở nhi�?u nơi. Những khu vực lớn và tập              đoàn thể, nhân viên các lâm trư�?ng quốc doanh và
      trung thư�?ng nằm ở vùng sâu vùng xa và vùng núi,               những cá thể khá giả (Sunderlin và Huỳnh Thu Ba
      nơi đi�?u kiện giao thông khó khăn và xa thị trư�?ng             năm 2005; Nguyễn Quang Tân và cộng sự năm 2008;
      tiêu thụ.                                                      Ngân hàng Thế giới 2009); các quyết định giao đất
154
      FAO 2009.                                                      giao rừng thiếu tính dân chủ và minh bạch (Bộ
155
                                                                     NN&PTNT 2009a); thiếu sự hợp tác giữa cơ quan
      Vietnam News 2009.                                             quản lý lâm nghiệp và cơ quan quản lý địa chính (Bộ
156   FSC 2010.                                                      NN&PTNT 2009b); những khiếm khuyết trong các
                                                                     th�?a thuận chia sẻ lợi ích, hỗ trợ đầu tư và hỗ trợ kỹ
157
      Chứng chỉ chuỗi hành trình sản phẩm của FSC xác                thuật (Bộ NN&PTNT 2009b); các quy�?n không rõ
      nhận rằng, các sản phẩm từ các rừng được chứng                 ràng và nhận thức mơ hồ của ngư�?i nhận v�? các cơ
      nhận là đáp ứng tiêu chuẩn quản lý rừng có trách               hội (�?ại h�?c Lâm nghiệp Việt Nam năm 2005;
      nhiệm của FSC không bị trộn lẫn với các sản phẩm               Nguyễn Quang Tân và cộng sự năm 2008; Bộ
      từ các rừng không có chứng nhận vào bất kỳ th�?i                NN&PTNT 2009b).
      điểm nào trong chuỗi cung ứng.
                                                               168   Swinkels và Turk 2006.
158
      EIA và Telapak 2008; Các xu hướng rừng 2009; Ngân
                                                               169
      hàng Thế giới 2010.                                            Humphreys và Vũ Thị Hi�?n (2008) đ�? cập đến các
                                                                     dân tộc thiểu số ở vùng trung du Bắc Bộ thiếu "vốn
159
      Xem báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2010) để biết              chính trị" – nghĩa là khả năng sử dụng hiệu quả
      chi tiết v�? những hành vi sai trái khiến cho việc buôn         "tiếng nói" của mình để gây ảnh hưởng đến các
      lậu gỗ tiếp tục phát triển mạnh.                               quyết định trong lĩnh vực chính trị và xã hội và, liên
160   Nguyễn Bá Ngãi và cộng sự 2009.                                quan đến đi�?u này là tình trạng thiếu các thể chế địa
                                                                     phương mà thông qua đó, tiếng nói của các nhóm
161   Sunderlin và cộng sự (2008) cho thấy hơn 70% các               dân tộc thiểu số có thể được lắng nghe và h�? có thể
      huyện có độ che phủ rừng cao cũng là các huyện có              được chia sẻ thông tin.
      tỷ lệ nghèo cao.                                         170   Vũ Thị Hi�?n, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển
162   Trần Kim Long 2008; Sunderlin và Huỳnh Thu Ba                  Vùng cao (thông tin riêng, tháng 8/2010): Trong một
      2005; Nguyễn Quang Tân và cộng sự 2008.                        hội thảo tham vấn gần đây v�? REDD+, các đại diện
163                                                                  của chính quy�?n và ngư�?i dân địa phương từ 10 tỉnh
      Trư�?ng �?ại h�?c Lâm nghiệp Việt Nam 2005; Swinkels
                                                                     mi�?n bắc đ�?u cho rằng ngư�?i dân địa phương ít có
      và Turk 2006.
                                                                     đi�?u kiện tiếp cận với các chính sách, và việc phổ
164   Luật Bảo vệ và Phát triển rừng năm 1991 quy định sự            biến chính sách v�? rừng và đất rừng cho dân địa
      tham gia của các chủ thể khác nhau trong công tác              phương còn nhi�?u hạn chế (luật và chính sách chỉ
      quản lý rừng, Luật �?ất đai năm 1993 công nhận các              được phổ biến đến cấp xã, và chỉ rất ít thông tin đến
      quy�?n cho thuê, trao đổi, thừa kế, thế chấp, và                được các hộ gia đình, thậm chí một số cán bộ xã
      chuyển giao các quy�?n sử dụng đất; Luật �?ất đai sửa            không biết hết v�? các chính sách và quy định của
      đổi năm 2003 công nhận vị thế pháp lý trong quy�?n              pháp luật).
      sử dụng đất của các cộng đồng; và Luật Bảo vệ Phát       171
                                                                     Dữ liệu năm 2009 cho thấy, trong tổng số 13 triệu
      triển Rừng sửa đổi năm 2004 công nhận vị thế pháp
                                                                     ha rừng, khoảng một phần ba đang được sử dụng
      lý trong quy�?n sử dụng rừng của các cộng đồng.
                                                                     và quản lý bởi các thành phần kinh tế ngoài quốc
165
      Nguyễn Quang Tân và cộng sự 2008.                              doanh (kinh tế hộ gia đình chiếm khoảng 3 triệu ha,
166
                                                                     các cộng đồng địa phương 0,2 triệu ha; các lực lượng
      Katila 2008.                                                   vũ trang 0,2 triệu ha; và các công ty liên doanh và
167
      Những thiếu sót này đã được ghi nhận rõ ràng trong             các chủ thể khác 0,8 triệu ha), và hai phần ba đang
      các tư liệu: quy hoạch sử dụng đất rừng chậm chạp              được sử dụng bởi các chủ thể nhà nước (doanh
      và kém chất lượng (Bộ NN&PTNT 2009b); thiếu công               nghiệp nhà nước 2 triệu ha; các ban quản lý rừng
      bằng trong giao đất giao rừng – dân nhập cư ngư�?i              phòng hộ 2,3 triệu ha; các ban quản lý rừng đặc
      Kinh và các nhóm dân tộc thiểu số khá giả hơn sống             dụng - gần 2 triệu ha; và ủy ban nhân dân các cấp
      ở các huyện lỵ và trung tâm xã có đi�?u kiện thuận              2,4 triệu ha). Nguồn: thông báo của Bộ NN&PTNT v�?




                                                  Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                                 CHÚ TH�?CH                                    163
            hiện trạng rừng trong năm 2009, tính đến ngày                  của toàn quốc.
            31/12/2009, theo Tiến sĩ Ngãi, thư trao đổi riêng,       187
            ngày 6/9/2010.                                                 Jonathan Eames, tổ chức BirdLife Quốc tế, thông tin
                                                                           riêng, tháng 7/2010.
      172
            Theo số liệu của Bộ NN&PTNT (2009c), diện tích rừng      188
            đã giao cho cộng đồng đến cuối năm 2007 là                     ICEM 2003a.
            181.226 ha, phần lớn là rừng nghèo và rừng non.          189   Một đánh giá v�? kinh nghiệm quốc gia với các khu
      173
            Sau đây là giải thích đầy đủ v�? REDD+: Giảm phát               bảo tồn và sự phát triển ở Việt Nam (ICEM 2003b)
            thải từ mất rừng và suy thoái rừng ở các nước đang             cho thấy, dù đã đạt nhi�?u thành tựu nhưng hầu hết
            phát triển; và vai trò của bảo tồn, quản lý rừng b�?n           các khu bảo tồn vẫn chỉ là “trên giấy�?, và rất ít nỗ lực
            vững và tăng dự trữ các-bon rừng ở các nước đang               quản lý bảo tồn được thực hiện trên thực tế. Xem
            phát triển�? (REDD+).                                           thêm Polet và cộng sự (2006) viết v�? cải cách các khu
                                                                           bảo tồn.
      174   Cụ thể là chương trình UN-REDD, dựa trên kinh            190   Emerton và cộng sự (2006) đ�? cập đến những vấn
            nghiệm tích lũy từ các dự án do GTZ tài trợ ở các tỉnh
            �?ắc Lắc, �?ắc Nông và Sơn La.                                   đ�? như chậm trễ kéo dài và thư�?ng xuyên đi�?u chỉnh
                                                                           các thủ tục dự toán ngân sách trong khu vực công,
      175
            Ngân hàng Thế giới 2010.                                       ngân sách chi thư�?ng xuyên hầu như không có
      176
                                                                           thêm khoản mục nào khác ngoài lương, và chi cơ
            Lấy hình thức doanh nghiệp hoặc công ty trách                  bản chủ yếu tập trung vào cơ sở hạ tầng lớn, với rất
            nhiệm hữu hạn một thành viên (trong đó nhà nước                ít vốn cấp cho các hoạt động bảo tồn.
            là thành viên/chủ sở hữu duy nhất) hoặc công ty cổ
            phần trong đó ngư�?i lao động và những ngư�?i khác         191
                                                                       Ví dụ như các trạm kiểm lâm do tỉnh chứ không phải
            (và cả nhà nước) có thể nắm giữ cổ phần.                   Rừng đặc dụng quản lý.
      177                                                            192
            Ngân hàng Thế giới 2009.                                       Giữa các Rừng đặc dụng, Chi cục Kiểm lâm, công an,
      178
                                                                           cảnh sát môi trư�?ng, quân đội biên phòng, hải quan,
            WCMC 1992. Việt Nam có toàn bộ hoặc vài vùng                   và các tổ chức liên quan khác.
            trong số 5 vùng chim đặc hữu theo xác định của tổ
            chức BirdLife quốc tế, ngoài ra toàn bộ lãnh thổ Việt    193
                                                                           Wunder và cộng sự (2005) cho rằng các khoản chi
            Nam là một phần của �?iểm nóng �?a dạng sinh h�?c                 trả trong hợp đồng giao khoán bảo vệ rừng của nhà
            Ấn – Miến, mà mức độ phong phú và đa dạng sinh                 nước với các hộ gia đình thông thư�?ng chiếm 1-2%
            h�?c đã được mô tả đầy đủ trong CEPF (2007). �?ây là             tổng thu nhập hộ gia đình (tất nhiên có một vài
            hai chỉ số quan tr�?ng và có tính biểu thị mức độ               ngoại lệ). Thông thư�?ng, kể cả khi ngư�?i sở hữu đất
            phong phú đa dạng sinh h�?c.                                    có các quy�?n đối với tài sản và có nhi�?u khả năng
      179
                                                                           lựa ch�?n mục đích sử dụng đất, thì khoản ti�?n được
            Các khám phá khoa h�?c mới gồm có 222 loài thực                 trả cũng không đủ để “bồi thư�?ng�? đầy đủ các chi
            vật được phát hiện trong th�?i kỳ từ năm 1992 đến               phí cơ hội cho các mục đích sử dụng thay thế khác
            2002, và bốn loài động vật có vú lớn được phát hiện            đã bị b�? qua.
            từ năm 1992 đến 2005 (Ngân hàng Thế giới 2005).
                                                                     194   Bộ TN&MT 2009; McNally 2010.
      180   Nguyễn Hoàng Nghĩa 2004.
                                                                     195   FoE 2001.
      181   Xem chi tiết ở báo cáo của Ngân hàng Thế giới
            2010a.                                                   196   Các ví dụ được đưa ra bởi McNally (2010) gồm có:
      182
                                                                           Phát triển thủy điện: ADB (2009) đã thực hiện một
            �?ặng Huy Huỳnh 2005.                                           �?ánh giá Môi trư�?ng Chiến lược cho Quy hoạch
      183
            Trong các phân nhóm Nguy cấp, Sắp nguy cấp, Quý                tổng thể thuỷ điện trong bối cảnh của Quy hoạch
            hiếm, và Bị đe d�?a, theo Sách đ�? Việt Nam (Bộ                  Phát triển ngành �?iện VI (Tổng sơ đồ phát triển điện
            KHCN&MT 1996; Bộ TN&MT 2007).                                  VI). �?ánh giá này xem xét các tác động có thể xảy ra
      184
                                                                           từ 21 đập lớn (với công suất trên 4.610 MW) đang
            Trong các phân nhóm Cực kỳ nguy cấp, Nguy cấp,                 được lập kế hoạch xây dựng. Theo ước tính, diện tích
            và Sắp nguy cấp, theo danh sách các loài bị đe d�?a             mất đất sẽ vào khoảng 21.133 ha (gồm 4.227 ha
            của IUCN (www.redlist.org).                                    rừng tự nhiên và 1.367 ha rừng trồng). Tổng giá trị tài
      185
            Bộ TN&MT 2009.                                                 nguyên của diện tích rừng bị mất (bao gồm cả các
                                                                           chức năng dịch vụ môi trư�?ng) ước tính khoảng 72,4
      186   Bao gồm 30 vư�?n quốc gia, 48 khu bảo tồn thiên                 triệu USD. Nông nghiệp theo hình thức quảng canh:
            nhiên, 12 khu vực và sinh cảnh loài được bảo vệ, và            các chính sách và kế hoạch phát triển nông nghiệp
            38 khu vực cảnh quan được bảo vệ, với tổng diện                theo hình thức quảng canh (cụ thể là trồng cao su)
            tích 2,06 triệu ha, chiếm 6,25% diện tích đất tự nhiên         trong hiện tại và tương lai đ�?u hướng tới việc trồng




            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
164         CHÚ TH�?CH
                                                              201
      cao su theo hình thức quảng canh ở quy mô lớn và              Công ty cổ phần Mía đư�?ng Lam Sơn có cơ cấu đồng
      giảm diện tích trồng đi�?u, như đã nhấn mạnh trong             sở hữu gồm chính phủ Việt Nam (37,5%), nhân viên
      bản dự thảo đầu tiên của Kế hoạch 5 năm 2011 -                công ty (32,4%), và các hộ dân cung ứng nguyên liệu
      2015 của Bộ NN&PTNT, và theo Quyết định số                    (22,5%), phần còn lại không rõ.
      750/2009/Q�?-TTg ngày 03/6/2009 của Thủ tướng            202
      Chính phủ (v�? việc phê duyệt Quy hoạch phát triển             Phân tích của Katila (2007) v�? các kịch bản cung -
      cây cao su đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2020),              cầu cho ngành lâm nghiệp Việt Nam đã bác b�? kịch
      trong đó xác định phát triển 100.000 ha rừng trồng            bản "tự cung tự cấp" vì kịch bản này không khả thi
      cao su mới tại các vùng đất b�? hoang và rừng tự               theo quan điểm đầu tư (vì sẽ không có đủ vốn để
      nhiên nghèo ở Tây Nguyên.                                     mở rộng trồng rừng và toàn ngành); vì sẽ không có
                                                                    đủ đất tốt để mở rộng trồng rừng; và bởi vì kịch bản
197   Ví dụ, kiểm soát để hạn chế nhập khẩu gỗ lậu tại Hoa          đó sẽ tác động tiêu cực đến n�?n kinh tế quốc dân và
      Kỳ (�?ạo luật Lacey) và Liên minh châu Âu (Kế hoạch            sẽ không phải là một lựa ch�?n b�?n vững có tính kinh
      hành động FLEGT và Quy định Soát xét toàn diện                tế trong dài hạn, vì như vậy Việt Nam sẽ sản xuất
      nguồn gốc gỗ).                                                nhi�?u sản phẩm trên quy mô lớn mà không được
198
                                                                    hưởng lợi thế so sánh.
      Nhi�?u nghiên cứu đã chỉ ra rằng, mức khuyến khích
      cần thiết để ngư�?i nông dân bảo vệ và phát triển        203
                                                                Việc tách chức năng của khu vực công kh�?i khu vực
      rừng có thể khác nhau, tùy thuộc vào các phương           tư nhân và chuyển đổi các lâm trư�?ng quốc doanh
      án lựa ch�?n, hoàn cảnh, và tính chất của cơ chế           còn lại trở thành các doanh nghiệp tự chủ, có thể
      khuyến khích. Một nghiên cứu của Bùi Dũng Thể và          tồn tại trên phương diện thương mại dựa trên quản
      Hồng Bích Ng�?c (2006) đã phát hiện thấy, ở những          lý rừng b�?n vững.
      nơi thiếu việc làm và và nơi có nhi�?u việc làm theo     204
      th�?i vụ, những nông dân nghèo và ít có khả năng               Bộ NN&PTNT 2009c.
      lựa ch�?n các phương án kiếm ti�?n từ mảnh đất của        205   Chương này chủ yếu tập trung vào tài nguyên biển,
      h�? sẽ sẵn sàng tham gia hệ thống thí điểm chi trả             do ngành đánh bắt đóng vai trò là động lực lớn nhất
      cho các dịch vụ môi trư�?ng (PES). Trong đó, trung             để tạo ra sự thay đổi trong các hệ sinh thái biển và
      bình các hộ gia đình nhận được khoảng 230.000                 các n�?n kinh tế dựa vào biển. Nuôi trồng thủy sản
      đồng (15 USD)/1,5 ha/năm. Thí điểm PFES gần đây               được đ�? cập nhi�?u hơn trong chương tài nguyên
      cũng có những kết quả tương tự, trong đó khoản chi            nước, vì đó cũng là một vấn đ�? chung trong quản lý
      trả 270.000 đồng (15 USD)/ha/năm, so với 100.000              vùng ven biển.
      đồng (5 USD) trong chương trình 661, đã giúp tăng       206
      cư�?ng hoạt động tuần tra rừng và giảm một nửa số              Danh mục này gồm có các rạn san hô, các lớp c�?
      vụ vi phạm được báo cáo (chương trình REDD của                biển, rừng ngập mặn, các đầm lầy sâu trong đất li�?n,
      LHQ năm 2010; Peters và cộng sự 2009.). Tuy nhiên,            cửa sông, phá ven biển, cồn cát, và bãi biển.
      Tô Xuân Phúc thuộc tổ chức Forest Trends cho rằng,      207   Mức tiêu thụ cá trên đầu ngư�?i ở Việt Nam đã tăng
      một ngư�?i nông dân có thể kiếm được 400 USD/ha                2 kg sau hai đợt Khảo sát Mức sống Hộ gia đình Việt
      trồng ngô mỗi năm; trong khi đó, khoản ti�?n nhận              Nam do Tổng cục Thống kê tiến hành trong giai
      được từ PES chỉ khoảng 20 USD, và do đó không đủ              đoạn 2006-2008.
      để ngăn chặn nạn phá rừng (Tô Xuân Phúc, Forest
                                                              208
      Trends, 2010: http://www.ecosystemmarketplace.                Tổng cục Thống kê 2009.
      com/pages/dynamic/article.page.php?page_id=76           209
                                                                    Xem báo cáo của Bộ Thủy sản và Ngân hàng Thế giới
      05&section=news_articles&eod=1). Trái lại, Wunder             năm 2005, trang 3; Nguyễn Thị Diệu Thúy và
      và cộng sự (2005) thấy rằng, mức chi trả cao hơn cho          Symington 2008, trang 2; Pomeroy và cộng sự 2009,
      hoạt động tái trồng rừng và chăm sóc rừng mới                 trang 1.
      trồng (lên đến 2,5 triệu đồng/ha, tương đương 160
                                                              210
      USD) dư�?ng như đem lại hiệu quả cao hơn, vì tạo ra            �?ây là số liệu từ năm 2008 khi tất cả các chủ tàu có
      sự khác biệt thực sự trong sinh kế của hộ gia đình và         đăng ký đ�?u được trợ giá nhiên liệu do giá dầu tăng,
      được kết hợp với hỗ trợ kỹ thuật.                             làm tăng tỷ lệ tàu có đăng ký. Con số chính thức là
199
                                                                    130.000 tàu đủ đi�?u kiện để được trợ giá nhiên liệu.
      Tim Boyle, UNDP, thông tin riêng, tháng 8/2010.               Tuy nhiên, nhi�?u tàu được cho là chưa đăng ký và
200
      VINAFOR cung cấp các khoản vay lãi suất thấp cho              vẫn nằm "ngoài sổ sách", tuy vẫn duy trì hoạt động
      các hộ gia đình, đồng th�?i hướng dẫn kỹ thuật trồng           (trong đó khoảng 30.000, hoặc hơn, là kiểu thuy�?n
      rừng; hợp đồng xác định giá (phù hợp với giá thị              thúng không trang bị động cơ thư�?ng được sử dụng
      trư�?ng tại th�?i điểm bán) và khối lượng sẽ bán cho            để đánh bắt thủ công).
      VINAFOR, số còn thừa nông dân có thể tự do sử           211
                                                                    Pomeroy và cộng sự 2009, trang 2.
      dụng hoặc đem bán.




                                                 Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                                CHÚ TH�?CH                                  165
      212
            Các công cụ chính gồm có Quyết định 358-TTg ngày                 tham chiếu trong chương này, có thể thấy những chỉ
            29/5/1997 v�? ưu đãi thuế trong khai thác hải sản xa              báo mạnh mẽ nói lên rằng nguồn lợi thủy sản bị lạm
            b�?, Quyết định số 393-TTg ngày 09/7/1997 quy định                dụng quá mức và khả năng sinh lợi đang giảm, nhất
            v�? kiểm soát và sử dụng vốn đầu tư, và Quyết định                là với đánh bắt ven b�?. Các số liệu mang tính chỉ báo
            số 251/1998/Q�?-TTg ngày 25/12/1998 phê duyệt                     khác – ví dụ như, số lượng lớn tàu cá ở lại trên b�? khi
            chương trình xuất khẩu hải sản đến năm 2005.                     giá nhiên liệu tăng đột biến (cho đến khi chính phủ
            Những chính sách này thư�?ng được hỗ trợ vay vốn                  bắt đầu trợ giá) – cho thấy lợi nhuận từ hoạt động
            ưu đãi để các ngư dân đánh bắt xa b�? nâng cấp                    đánh bắt rất thấp. �?i�?u này làm cho các hệ thống đa
            công suất tàu và lắp đặt các thiết bị hiện đại và ngư            dạng hóa việc làm trở nên hấp dẫn hơn, đặc biệt là
            cụ đánh bắt hiệu quả. Các doanh nghiệp tư nhân                   so với ngh�? cá quy mô nh�?, và củng cố yêu cầu đầu
            (bao gồm cả doanh nghiệp có vốn đầu tư nước                      tư và quan tâm để có thông tin chính xác.
            ngoài) khai thác đánh bắt ngoài khơi được giảm             218
            thuế trong ba năm đầu.                                           Quyết định số 10/2006/Q�?-TTg 2006
                                                                       219
      213
            Xem VIFEP và WWF Việt Nam 2009.                                  Xem Morgan và cộng sự 2007.
                                                                       220   Ngày 29/9/2008, Hội đồng Liên minh châu Âu đã
      214   Không có hạn ngạch khai thác hoặc mùa cấm khai
            thác. Theo hệ thống tiếp cận nguồn lợi mở của Việt               thông qua Quy chế EC số 1005/2008 thiết lập một
            Nam, tàu cá của các tỉnh khác được phép đánh bắt                 �?hệ thống cộng đồng nhằm ngăn ngừa, ngăn chặn
            ở bất kỳ nơi nào trong lãnh hải quốc gia, với đi�?u               và loại b�? đánh bắt bất hợp pháp, không được báo
            kiện chi�?u sâu hơn 30 m (định nghĩa vùng “xa b�?�?).               cáo và không được kiểm soát (IUU)". Quy chế này có
            Các vùng sâu dưới 30 m thư�?ng được coi là vùng ưu                hiệu lực từ ngày 1/1/2010. Theo Quy chế IUU, việc
            tiên cho các tàu cá đánh bắt gần b�? của địa phương.              nhập khẩu các sản phẩm thủy sản vào Cộng đồng
            Tuy nhiên, sự cạnh tranh mạnh mẽ giữa các tỉnh lân               châu Âu sẽ chỉ được phép khi hàng nhập khẩu có
            cận, thậm chí của các cộng đồng địa phương, kết                  kèm theo giấy chứng nhận đánh bắt do thuy�?n
            hợp với các tàu cá bất hợp pháp và sự yếu kém trong              trưởng của tàu cá đi�?n thông tin và được nước mang
            thực thi quy chế, cũng có nghĩa là các tàu thư�?ng                c�? tàu xác nhận.
            xuyên được tìm thấy đang hoạt động bên ngoài khu           221
                                                                             Quy định mới đã có tác động tiêu cực ngay lập tức
            vực giới hạn cho h�?.                                             đến ngh�? cá ở Việt Nam. Doanh số bán cá ngừ giảm
      215
            Theo Hassan và cộng sự (2001) và �?ặng Văn Thi và                 20% vào đầu năm 2010 do các lô hàng bị hoãn lại và
            cộng sự (2002), đi�?u tra đánh bắt cá đáy bằng lưới               mất nhi�?u hợp đồng xuất khẩu sang Liên minh châu
            kéo đã đưa ra ước tính khoảng 1,1 tấn sinh khối/km               Âu. Tuy nhiên, quy chế IUU mới đã đem lại một cơ
            vuông (so với 2,8 tấn vào giữa những năm 1990), và               hội để Việt Nam đẩy nhanh tiến độ đáp ứng các tiêu
            cho thấy sự thay đổi đáng kể trong thành phần sản                chuẩn quốc tế v�? ghi chép hoạt động đánh bắt và
            lượng đánh bắt, cộng với số lượng khá ít các loài cá             giải quyết vấn đ�? đánh bắt bất hợp pháp, không báo
            lớn sống lâu mà trước đây thư�?ng rất nhi�?u. Theo                 cáo và không được kiểm soát; và quy chế này cũng
            Nguyễn Chu Hồi (2003) và Nguyễn Thị Diệu Thúy và                 góp phần thúc đẩy chính phủ quyết định gia nhập
            Symington (2008), mật độ trung bình của cá đã giảm               Ủy ban Ngh�? cá Tây và Trung Thái Bình Dương, từ vị
            đi rất nhi�?u, và một số loài có giá trị kinh tế cao, như         trí ban đầu chỉ là một quốc gia hợp tác không phải
            các xác-đin, tôm hùm, bào ngư, sò điệp, và mực, đã               là thành viên (xem http://english.vietnamnet.vn/biz/
            giảm đáng kể sự phong phú v�? số lượng.                           201001/Seafood-prices-drop-under-IUU-effects-
                                                                             889404).
      216
            Theo số liệu năm 2008 của Bộ L�?TBXH, tỷ lệ nghèo           222
            ở các tỉnh ven biển gần như tương đương với các                  Các chỉ tiêu khai thác được xác định trong các quy
            tỉnh khác, nhưng con số bình quân lại che giấu                   hoạch phát triển của tỉnh, thư�?ng là những văn kiện
            những khác biệt giữa các tỉnh. Các tỉnh như Thanh                nhấn mạnh các chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế. Thâm
            Hóa và Nghệ An có tỷ lệ nghèo và số ngư�?i nghèo                  chí nếu có số liệu tốt hơn, thì các ước tính v�? sản
            tuyệt đối cao, được bù lại bởi các tỉnh giàu hơn như             lượng kinh tế và b�?n vững tối đa có thể chỉ có ý
            Khánh Hòa, Long An. Ngoài ra, một số tỉnh ven biển               nghĩa rất nh�? đến mức khai thác và kiểm soát đánh
            có tỷ lệ nghèo rất cao. Vấn đ�? là có thể tồn tại sự              bắt, trừ phi có các thoả thuận ở cấp cao hơn và các
            khác biệt lớn trong tỷ lệ nghèo giữa các tỉnh ven                quy định được thực hiện ở địa phương.
            biển, hoặc thậm chí trong các huyện/các xã. Xem            223   Xem Tietenberg 2008.
            thêm Nguyễn Thị Diệu Thúy và Symington (2008)              224   Nguyễn Thị Diệu Thúy và Symington (2008) báo cáo
      217   Tại th�?i điểm ghi chép không có các số liệu chi tiết             v�? một số đặc tính dễ bị tổn thương trong cộng
            và đáng tin cậy v�? khả năng sinh lợi nhuận. Căn cứ               đồng ngư dân Việt Nam, ví dụ như sự phụ thuộc vào
            vào các báo cáo đã được công bố, bao gồm cả các                  nguồn tài nguyên đang cạn kiệt, thiếu vốn và/hoặc




            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
166         CHÚ TH�?CH
                                                               235
      tín dụng để đầu tư vào các ngư cụ mới hoặc ngh�?                Theo dự án "Quản lý tổng hợp hoạt động ở các đầm,
      nghiệp mới, tăng khoảng cách giữa các hộ ngư dân               phá" do chính phủ �? tài trợ, và Tổ chức Nông nghiệp
      nghèo và giàu, độ ổn định thu nhập thấp, giảm sức              Lương thực LHQ thực hiện kỹ thuật.
      cạnh tranh của ngư dân địa phương do những               236
      ngư�?i từ "bên ngoài" có ngư cụ tốt hơn, thiếu đi�?u             Xem ở http://czm-soctrang.org.vn/Publications/
      kiện tiếp cận thị trư�?ng và/hoặc các công nghệ mới,            EN/WCD/5.%20Steven%20Swan%20Co-
      và các chỉ số kinh tế xã hội thấp hơn các chỉ tiêu             management%20VN%20experiences%20EN.pdf.
      hoặc chỉ số bình quân quốc gia (đặc biệt là thu nhập     237
                                                                     Xem Pomeroy và Guieb 2008.
      bình quân của hộ gia đình, tỷ lệ nghèo, h�?c vấn).        238
                                                                     Dưới sự hỗ trợ của Hợp tác Kỹ thuật �?ức.
225
      Hệ thống trung gian tại Việt Nam, mặc dù chịu nhi�?u      239
      l�?i chỉ trích, nhưng đã cung cấp một dịch vụ thiết             Xem Schmitt 2009.
      yếu, mà nếu thiếu sự hỗ trợ tài chính của những          240
                                                                     Xem ở http://www.mrcmekong.org/Catch-Culture/
      ngư�?i buôn bán trung gian này thì ngh�? cá quy mô               vol15_1May09/clams-and-cockles.htm.
      nh�? khó có thể hoạt động được. Những khía cạnh
                                                               241
      tiêu cực của hệ thống này (ví dụ như, hạn chế khả          Xem ở http://www.msc.org/track-a-fishery/certified/
      năng tiếp cận thị trư�?ng trực tiếp của cá nhân các         p a c i fi c / v i e t n a m - b e n - t r e - c l a m - h a n d -
      ngư dân và/hoặc gây trở ngại cho việc đi�?u chỉnh           gathered/assessment-downloads-1/12.10.2009-
      các hoạt động của h�? theo đi�?u kiện thị trư�?ng) sẽ         Ben-Tre-Clam-Fishery-Final-Report.pdf.
      chỉ được cải thiện nếu ngư dân tự tổ chức thành các      242
                                                                     Ví dụ như, lưỡi câu vòng và dụng cụ gỡ câu cho rùa
      nhóm sản xuất và tham gia nhi�?u hơn vào các chuỗi              biển khi đánh bắt bằng tàu giăng dây câu dài và sử
      giá trị và thị trư�?ng.                                         dụng các dụng cụ nhằm giảm sản lượng khai thác
226
      Xem Nguyễn Thị Diệu Thúy và Symington 2008.                    phụ khi đánh bắt bằng lưới kéo.
                                                               243
227
      Nghị định số 79/2003/N�?-CP ngày 7/72003.                       Sumaila và Pauly 2006; VIFEP và WWF Việt Nam
                                                                     2009.
228
      Theo Nasuchon (2009), dân số ven biển ở Việt Nam
                                                               244   Xem VIFEP và WWF năm 2009. Các nghiên cứu cho
      dự kiến sẽ tăng lên trên 30 triệu ngư�?i vào năm 2020
      (so với khoảng 20 triệu ngư�?i trong năm 2000). Mật             thấy, trong nhi�?u trư�?ng hợp, trợ cấp cho ngh�? cá ở
      độ dân số ven biển vào khoảng 255 ngư�?i/km2 vào                Việt Nam bị ảnh hưởng chất lượng cả trực tiếp và
      năm 2005 (so với mật độ dân số chung của cả nước               gián tiếp do đánh bắt quá mức. �?ược thúc đẩy bởi
      là 246 ngư�?i/km2). Creel (2003) ước tính rằng mỗi              các cải cách kinh tế trong chương trình "�?ổi Mới" với
      ngày có khoảng 1.000 ngư�?i nhập cư đến các thành               mục tiêu tìm cách mở rộng tiếp cận thị trư�?ng thế
      phố ven biển của Việt Nam.                                     giới, các trợ giá nhiên liệu và trợ cấp để nâng cấp tàu
                                                                     là những nguyên nhân cụ thể dẫn đến tình trạng
229
      Du lịch ven biển ở Việt Nam đang phát triển nhanh              thừa năng lực đánh bắt. Các trợ cấp dành cho ngh�?
      (xem http://www.nea.gov.vn/html/Baocao_hien                    cá Việt Nam đã lên đến tổng cộng 316.633.000 USD
      trang/VN_SoE/overview/environmental_managem                    vào năm 2006, trong đó chỉ có 48.537.000 USD được
      ent_and_legislation.htm).                                      phân loại là trợ cấp "tốt". Trợ cấp "tốt" đi kèm với các
230
      Xem Burke và cộng sự 2003.                                     chương trình tạo ra sự đầu tư ở mức tối ưu xã hội
                                                                     cho các tài sản vốn tự nhiên, nghĩa là tối đa hóa ti�?n
231
      Xem trình bày chi tiết hơn v�? rừng ngập mặn trong              tô kinh tế. Trái lại, các trợ cấp "xấu" bao gồm tất cả
      chương quản lý rừng của Báo cáo Phát triển Việt                các hình thức đầu vào v�? vốn và đầu tư cơ sở hạ tầng
      Nam.                                                           từ các nguồn công cộng để giảm chi phí hoặc tăng
232
      Xem Pollnaca và cộng sự 2005.                                  cư�?ng doanh thu. (Cần lưu ý rằng, Việt Nam cũng
                                                                     duy trì trợ cấp cho hoạt động đánh bắt như một
233
      Phạm vi thực tế của các phương án thay thế có thể              phương tiện để duy trì sự hiện diện của quốc gia ở
      thay đổi nhi�?u d�?c theo đư�?ng b�? biển, tùy theo sự             các vùng biển và góp phần đảm bảo an ninh biên
      phát triển song song của du lịch, sản xuất, nuôi               giới).
      trồng thủy sản, và hải sản, v.v.                         245
                                                                     Xem ở http://en.www.info.vn/science/152-environ-
234   �?ể nuôi các loài dinh dưỡng thấp, nhu cầu cho ăn bột           ment/4648-460-bln-vnd-earmarked-for-marine-
      cá thư�?ng tương đối thấp (do đó không dẫn đến việc             reserves.
      đánh bắt quá nhi�?u các loại cá tạp, và cũng không        246
      góp phần tạo tổn thất ròng tổng thể v�? chất đạm hải             Bao gồm cả khả năng hỗ trợ của các bên liên quan
      sản, vốn là đặc điểm điển hình của việc nuôi các loài          ở địa phương và tính khả thi của mô hình đồng quản
      dinh dưỡng cao), ngoài ra các loại đầu vào là chất hóa         lý, chưa kể đến ti�?m năng cung cấp các lợi ích tích
      h�?c cũng ít hơn so với các loài dinh dưỡng cao.                cực từ Khu Bảo tồn Biển cho đa dạng sinh h�?c.




                                                  Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                                 CHÚ TH�?CH                                            167
      247
            Tài liệu hướng dẫn Khu bảo tồn biển của NOAA-                90% sản lượng công nghiệp hàng năm của ngành
            WWF-IUCN với tiêu đ�? “Khu bảo tồn biển (MPA) của             khai thác m�? Việt Nam.
            bạn      hoạt     động      như     thế     nào?�?      253
            (http://www.wdpa.org/ME/PDF/HowMPA.pdf) đã                   Niên giám thống kê năm 2009
            được dịch ra tiếng Việt và được áp dụng ở một số       254
                                                                         Ước tính của các cán bộ Ngân hàng Thế giới, 2009.
            MPA, mặc dù chưa trở thành hệ thống trong toàn bộ      255
            mạng lưới MPA.                                               Cần lưu ý một đi�?u quan tr�?ng là, nhi�?u vấn đ�? liên
                                                                         quan đến khai thác m�? và phát triển khoáng sản tại
      248    “San hô có khả năng phục hồi nhanh�? đ�? cập đến              Việt Nam không được thảo luận trong chương này,
            các rạn san hô có khả năng phục hồi nhanh chóng              cụ thể là: vai trò của nhà nước, đặc biệt là các công
            sau khi bị tác động bởi một sự kiện tác động mạnh            ty nhà nước; khai thác m�? quy mô nh�? và khai thác
            và căng thẳng, ví dụ như nhiệt độ tăng cao gây ra            tận thu; xúc tiến đầu tư và đàm phán với các công ty
            tình trạng chết trắng ở san hô. Thông qua quá trình          lớn, vị thế cạnh tranh của khoáng sản Việt Nam trên
            quy hoạch thận tr�?ng, các MPA có thể được thiết              thị trư�?ng quốc tế; các vấn đ�? cân nhắc v�? cơ sở hạ
            kế và phân vùng theo các cách thích hợp nhằm bảo             tầng để phát triển khoáng sản; cân nhắc cụ thể v�?
            vệ các cộng đồng san hô có khả năng gần như                  đánh thuế khai thác m�? và các chính sách tài chính
            nguyên vẹn dù phải đối mặt với sự xáo trộn lớn               cũng như quản lý thuế; và các vấn đ�? bao quát như
            hoặc những sự kiện như chết trắng. Xem ở                     ý nghĩa của chương trình nghị sự v�? biến đổi khí hậu
            http://www.reefresilience.org/Intro_to_Resilience.           và khí hậu ấm lên trên toàn cầu đối với sự phát triển
            html.                                                        khoáng sản ở Việt Nam.
      249   Sử dụng lưỡi câu vòng để thay thế lưỡi câu hình chữ    256
                                                                         Bộ TN&MT "Báo cáo tổng kết 13 năm thực hiện Luật
            J theo kiểu truy�?n thống khi đánh bắt bằng tàu               khoáng sản 1996", năm 2009, Bộ TN&MT trình lên
            giăng dây câu dài đã được áp dụng ở cấp vùng và              Quốc hội. Bộ Công Thương "Báo cáo v�? khoáng sản
            chứng minh khả năng giảm tỷ lệ tử vong của rùa               xuất khẩu, 2007�?
            biển tới 80%, trong khi không tạo ra ảnh hưởng xấu     257
            đến chỉ tiêu đánh bắt (cá ngừ).                              Nhóm công tác Khai thác m�? của các doanh nghiệp,
                                                                         Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam, Trình bày luận
      250   Chương trình Ngư�?i quan sát trên các tàu cá giăng            điểm ngày 1/12/2009.
            dây câu dài của Việt Nam được Bộ NN&PTNT và WWF        258
            triển khai từ năm 2007, với số lượng tham gia ban            Khuyến nghị từ Báo cáo Hội thảo: Phát triển Khoáng
            đầu chỉ có 10 tàu triển khai chương trình ngư�?i quan         sản và Phát triển b�?n vững, Hà Nội, tháng 5/2010
            sát trên boong và kết hợp thử nghiệm lưỡi câu vòng     259   Một ví dụ là ilmenit được khai thác ở b�? biển mi�?n
            ở một số tàu được ch�?n. Chương trình đã tạo ra một           Trung Việt Nam. Hầu hết các công ty xuất khẩu
            cơ hội mới và quan tr�?ng để thu thập các số liệu cơ          ilmenit (46% Ti2O3), nghĩa là mức thấp nhất trong
            bản v�? ngh�? cá (ví dụ như mức đánh bắt, và thành             chuỗi chế biến titan.
            phần loài đánh bắt), đồng th�?i khuyến khích áp
                                                                   260
            dụng lưỡi câu vòng như một phương tiện giảm sản              Tổng cộng có 128 văn bản quy phạm pháp luật
            phẩm khai thác phụ (không chủ đích). Hiện nay,               (gồm luật, pháp lệnh, nghị định, quyết định, chỉ thị,
            chương trình này đang được liên kết với các nỗ lực           thông tư) đã được ban hành để đi�?u tiết, quản lý
            nhằm cung cấp các khuyến khích dựa vào thị trư�?ng            ngành khai thác m�? ở Việt Nam. Ngoài ra, còn có
            (chẳng hạn như áp dụng mức giá cao hơn và nguồn              thêm 26 văn bản pháp lý khác đã được các cơ quan
            cung ưu đãi hơn) cho các tàu đánh bắt cá ngừ bằng            chính phủ soạn thảo và trình lên cấp trên, đang ch�?
            lưỡi câu vòng và/hoặc có ngư�?i quan sát trên                 phê duyệt và ban hành.
            boong. Xem ở http://wwf.panda.org/who_we_are/          261   Luật �?ầu tư 2005 là sự hợp nhất giữa Luật �?ầu tư
            wwf_offices/vietnam/?185281/Fisheries-Bycatch-               Nước ngoài 1987 (sửa đổi bổ sung năm 1992, 1996,
            Reduction-Program-Catches-On.                                2000 và Luật Xúc tiến �?ầu tư Tư nhân 1996.
      251
            Cộng hòa Dân chủ Công-gô là một ví dụ v�? một quốc      262
                                                                         Nguồn: Các tác động phát triển b�?n vững của cơ chế
            gia giàu tài nguyên khoáng sản nhưng đã thất bại             khuyến khích đầu tư: Một nghiên cứu tình huống cụ
            trong nhi�?u năm để chuyển đổi vốn tài nguyên thiên           thể trong ngành khai thác m�? ở Việt Nam
            nhiên này thành sự phát triển b�?n vững. Chi-lê hay
                                                                   263
            Bốt-xoan-na đã sử dụng tài nguyên khoáng sản của             Nghị định ngày 27/12/ 2005 và công văn của Thủ
            mình một cách khôn ngoan và nh�? đó, đã đạt được              tướng Chính phủ ngày 11/4/2006.
            các kết quả và tác động phát triển quan tr�?ng.         264
                                                                         Vũ Hán, “�?ịa phương cấp giấy phép tràn lan�?, báo
      252
            Bộ TN&MT – bài trình bày của ngành m�? Việt Nam               CAND trực tuyến tại địa chỉ http://www.cand.
            tại Hội nghị Khu vực v�? Khai thác m�?, tổ chức ngày           com.vn/vi-VN/kinhte/2010/7/133523.cand dated 08
            15/10/2008 Xinh-ga-po. Dầu và than đóng góp hơn              July 2010.




            Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
168         CHÚ TH�?CH
265                                                         278
      Chính phủ cũng đã theo đuổi một chương trình tích           Dự án xây dựng Các th�?a thuận Phát triển Cộng
      cực nhằm phổ biến các văn bản và quy định pháp              đồng, Ngân hàng Thế giới, COCPO, 2010.
      luật cho công chúng và tiến hành các chiến dịch phổ   279
      biến v�? các quy tắc và quy định của Luật Khoáng             Vũ Xuân Nguyệt Hồng (CIEM) và Nguyễn Thị Lan
      sản. Từ năm 2006, Bộ TN&MT đã lập một trang web             (ILSSA), "Quản trị kinh tế và quy trình hoạch định
      dành riêng và tổ chức các buổi đào tạo trực tuyến           chính sách ở Việt Nam", tháng 6/2010; Nghị định
      v�? pháp luật v�? khoáng sản.                                 63/2008/N�?_CP ngày 13/5/2008 v�? thu phí bảo vệ
                                                                  môi trư�?ng từ khai thác khoáng sản
266   Các cục/vụ của Bộ TN&MT gồm địa chất, khai thác       280
      m�?, tài chính, và hợp tác quốc tế.                          Xem tại: www.eiti.org
                                                            281
267
      Các doanh nghiệp nhà nước khác trong ngành công             Danh mục phân loại của �?ức được sử dụng song
      nghiệp nặng bao gồm Tổng công ty Xi măng Việt               song với danh mục của Anh, vì đây là thông lệ phổ
      Nam, Tổng công ty Hoá chất Việt Nam, và Tổng công           biến trong các tài liệu của Việt Nam. Than được phân
      ty Thép Việt Nam.                                           loại theo ượng chất dễ bay hơi, thể hiện bằng %
                                                                  tr�?ng lượng. Như vậy, than non chứa 45-65% chất
268   Nghị định số 80/2006/ND - CP ngày 2006/09/08 của            dễ bay hơi; than anthraxit 7-12% chất dễ bay hơi.
      Chính phủ nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt               �?i�?u này tỷ lệ nghịch với giá trị nhiệt lượng, thể hiện
      Nam hướng dẫn chi tiết thi hành một số đi�?u của             bằng kilojoule/ kg: 28.470 đối với than non và 35.300
      Luật Bảo vệ môi trư�?ng 2005; Nghị định số                   đối với than anthraxit.
      21/2008/N�?-CP ngày 28/2/2008 của Chính phủ v�?         282
      thay đổi một số đi�?u quy định tại Nghị định số              Thái Nguyên, Hải Dương, Bắc Giang, Sơn La, Quảng
      80/2006 / N�?-CP ngày 08/09/2006; Thông tư số                Nam, Quảng Ninh, Nghệ An, Lạng Sơn, và một số nơi
      05/2008/TT-BTNMT ngày 08/12/2006 của Bộ TN&MT               như U Minh Thượng, U Minh Hạ, và đồng bằng sông
      hướng dẫn thực hiện đánh giá môi trư�?ng chiến               Hồng
      lược và đánh giá tác động môi trư�?ng và cam kết       283
                                                                  Nguyễn Thanh Hà, �?ảo ngược cơ cấu tiêu thụ than
      bảo vệ môi trư�?ng; Quyết định số 13/2006/Q�?-                từ năm 2010, trên Tạp chí Thương mại ngày
      BTNMT ngày 08/09/2006 của Bộ trưởng Bộ TN&MT                10/1/2010      tại      http://tintuc.xalo.vn/00-
      ban hành v�? Quy chế Tổ chức và hoạt động của Hội            941362442/dao_nguoc_co_cau_tieu_thu_than_tu_
      đồng thẩm định.                                             nam_2010.html và Báo cáo v�? khối lượng sản xuất
269   Vụ Môi trư�?ng, Bộ TN&MT.                                    của Phòng Phân phối sản phẩm, Vinacomin , 2008-
                                                                  2009.
270
      Các quy phạm quy chuẩn, ví dụ như liên quan đến       284
      xói lở, bồi lắng, đa dạng sinh thái.                        Nguồn: Vũ Xuân Nguyệt Hồng (CIEM); �?ầu tư 2005-
                                                                  2009: 4.100 tỷ đồng tăng lên 33.100 tỷ đồng; vốn
271
      Ph�?ng vấn Vụ trưởng Vụ �?ánh giá Môi trư�?ng, Bộ              chủ sở hữu tăng từ 5.546 tỷ đồng lên 19.583 tỷ đồng;
      TN&MT, tháng 5/2010                                         lợi nhuận trước thuế: 2005 = 3.130 tỷ đồng, 2010 =
272
                                                                  3.200 tỷ. Tỷ lệ lợi nhuận/vốn giảm bốn lần trong giai
      Bùi Quang Bình, “Các lĩnh vực khai thác m�? trong            đoạn này.
      nghiên cứu môi trư�?ng�? tại địa chỉ
      http://www.tuanvietnam.net/2010-06-11-cuu-moi-        285   Báo Lao động, Cuộc chiến chống than lậu ở Quảng
      truong-vung-khai-khoang, 22 May 2009                        Ninh, ngành than nói gì? Số 93 ngày 25/04/2008
273                                                         286
      Nguồn: Vinacomin. Ước tính dựa trên tỷ lệ bóc vỉa           Năm 2009, mức lương tối thiểu ở Việt Nam là 0,65
      (lượng vật liệu khô phải đào để sản xuất 1 tấn than         triệu đồng/tháng trong khi mức lương trung bình
      đá) là 7,5 tấn.                                             cho cán bộ, nhân viên Vinacomin là 6,16 triệu
274
                                                                  đồng/tháng. Nguồn: Phòng Lao động và Ti�?n lương,
      Báo cáo v�? dự án nghiên cứu của Tiến sĩ �?ào Danh            Vinacomin, Niên giám thống kê nhi�?u năm.
      Phương, Nguyễn Thế Hưng, Nguyễn Thế Bàu, �?oàn
      Văn Hải, Tạp chí KHCN M�? số 1/2009.                   287
                                                                  Dự báo nhu cầu nguồn nhân lực cho ngành than của
275
                                                                  Phòng Lao động và Ti�?n lương, Vinacomin, 2010.
      Báo cáo v�? dự án nghiên cứu của Tiến sĩ �?ào Danh
      Phương, Nguyễn Thế Hưng, Nguyễn Thế Bàu, �?oàn         288
                                                                  Xem: Vinacomin, Viện KHCN M�?, báo cáo giám sát 2008
      Văn Hải, Tạp chí KHCN M�? số 1/2009.                   289
                                                                  �?ào Danh Phương, Nguyễn Thế Hưng, Nguyễn Thế
276
      Nghị định 63/2008/N�?_CP ngày 13/5/2008.                     Bàu, �?oàn Văn Hải, Tạp chí KHCN M�? số 1/2009.
277
      Các báo cáo của Vinacomin, 2009




                                                Q UẢ N L�? TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
                                                                               CHÚ TH�?CH                                    169