1 © 2017 International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank 1818 H Street NW, Washington DC 20433 Telephone: 202-473-1000; Internet: www.worldbank.org Some rights reserved 1 2 3 4 15 14 13 12 This work is the product of the staff of the World Bank with external contributions. The findings, interpretations, and conclusions expressed in this work do not necessarily reflect the views of The World Bank, its Board of Executive Directors, or the governments they represent. The World Bank does not guarantee the accuracy of the data included in this work. The boundaries, colors, denominations, and other information shown on any map in this work do not imply any judgement on the part of The World Bank concerning the legal status of any territory or the endorsement or acceptance of such boundaries. Nothing herein shall constitute or be considered to be a limitation upon or waiver of the privileges and immunities of The World Bank, all of which are specifically reserved. Rights and Permissions This work is available under the Creative Commons Attribution 3.0 IGO license (CC BY 3.0 IGO) https://creativecommons.org/licenses/ by/3.0/igo/. Under the Creative Commons Attribution license, you are free to copy, distribute, transmit, and adapt this work, including for commercial purposes, under the following conditions: Translations - If you create a translation of this work, please add the following disclaimer along with the attribution: This translation is an adaptation of an original work by The World Bank and should not be considered an official World Bank translation. The World Bank shall not be liable for any content or error in this translation. Adaptation – If you create an adaptation of this work, please add the following disclaimer along with the attribution: This is an adaptation of an original work by The World Bank. Views and opinions expressed in the adaptation are the sole responsibility of the authors of the adaptation and are not endorsed by The World Bank. podkarpackie Voivodeship Administration Agreement between the European Commission and the International Bank for Reconstruction and Development on the Part II Europe 2020 Programmatic Single-Donor Trust Fund Trust Fund No. TF072592 EC Contract No. CCI201 Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Strategia inwestycyjna w zakresie instrumentów finansowych tworzonych w oparciu o środki wsparcia zwracane z instrumentów inżynierii finansowej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 20 marca 2017 r. PODZIĘKOWANIA Niniejszy raport został opracowany przez główny zespół, w którego skład wchodzą Maciej Gajewski i Jan Szczucki, koordynowany przez Paula Krissa, Marcela Ionescu-Heroiu oraz Grzegorza Wolszczaka. Zespół pragnie podziękować komisarz Corinie Crețu za rozpoczęcie Inicjatywy, ministrowi Jerzemu Kwiecińskiemu z Ministerstwa Rozwoju za jego wsparcie, a także zespołowi Komisji Europejskiej za ogromne zaangażowanie i pomoc, w szczególności panu Patrickowi Amblardowi, panu Wolfgangowi Munchowi, pani Justynie Podralskiej, pani Magdalenie Horodyńskiej oraz pani Karolinie Tilman z DG REGIO. Zespół dziękuje także serdecznie Arupowi Banerji, Davidowi Sislenowi, Carlosowi Pinerua, Marinie Wes oraz Isfandyarowi Zaman Khan za porady i wskazówki udzielane w toku prac nad raportem, a także Agnieszce Boratyńskiej za jej nieocenione wsparcie. Zespół jest niezmiernie wdzięczny wszystkim współpracującym osobom za pomoc udzieloną w opracowaniu niniejszego raportu, przekazywane informacje i doskonałą współpracę na każdym etapie procesu, a także pasję w rozwijaniu ich regionów, w szczególności: Danucie Cichoń, Bartoszowi Jadam, Jerzemu Baranowi z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, Markowi Ignorowi z Dolnośląskiego Funduszu Rozwoju oraz przedstawicielom wszystkich pośredników finansowych wdrażających projekty w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. Raport został ukończony w marcu 2017 roku. Inicjatywa Regiony rozwijające się w Polsce Zadaniem polityki spójności UE jest redukowanie różnic w rozwoju i zmniejszanie nierówności pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskimi i regionami. W tym zakresie alokowano około 454 miliardy euro z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, aby pomóc regionom UE poprawić konkurencyjność w okresie programowania 2014-2020. Jednak z powodu skutków kryzysu ekonomicznego z 2008 roku oraz wielu problemów strukturalnych nie wszystkie regiony UE były w stanie w pełni wykorzystać tę szansę. W rezultacie Corina Crețu, Komisarz ds. Polityki Regionalnej, wraz z grupą zadaniową ds. poprawy wdrożenia rozpoczęła Inicjatywę na rzecz regionów rozwijających się (ang. Lagging Regions Initiative). Celem Inicjatywy jest określenie czynników ograniczających wzrost w regionach słabiej rozwiniętych oraz zapewnienie ukierunkowanej pomocy i działań mających na celu odblokowanie ich potencjału rozwojowego. W ramach tego działania, regiony słabiej rozwinięte otrzymują wsparcie, w które zaangażowane jest szerokie grono interesariuszy (administracja regionalna i lokalna, instytucje edukacyjne, instytucje wsparcia biznesu, MŚP, przedsiębiorcy, inwestorzy, organizacje pozarządowe, międzynarodowe instytucje finansowe), a celem jest pomoc w znalezieniu odpowiedzi na konkretne wyzwania stojące przez regionami. Dzięki takiemu wsparciu, Inicjatywa ma pomóc zmaksymalizować wpływ inwestycji regionalnych. W UE zidentyfikowano dwa rodzaje regionów słabiej rozwiniętych: • REGIONY O NISKIM WZROŚCIE, które obejmują regiony słabiej rozwinięte i w fazie przejściowej, które nie zrównały się z unijną średnią w latach 2000-2013 w krajach członkowskich i które posiadają PKB na mieszkańca wrażonym parytetem siły nabywczej (PPS) poniżej średniej UE w 2013 roku. Do tej grupy należą prawie wszystkie regiony słabiej rozwinięte i w fazie przejściowej w Grecji, Włoszech, Hiszpanii i Portugalii. • REGIONY O NISKIM DOCHODZIE, które obejmują wszystkie regiony z PKB na mieszkańca (wyrażonym w PPS) poniżej 50% unijnej średniej w 2013 roku. Grupa ta obejmuje słabiej rozwinięte regiony Bułgarii, Węgier, Polski i Rumunii. Regiony słabiej rozwinięte w UE Źródło: DG REGIO Polska i Rumunia są pierwszymi krajami fazy pilotażowej tej Inicjatywy, z udziałem dwóch regionów w każdym z nich – województw świętokrzyskiego i podkarpackiego w Polsce oraz regionów północno-zachodniego i północno-wschodniego w Rumunii. W kwietniu 2016 roku, komisarz Corina Crețu oficjalnie otworzyła Inicjatywę na rzecz regionów rozwijających się wraz z Marszałkiem Województwa Świętokrzyskiego Adamem Jarubasem i Marszałkiem Województwa Podkarpackiego Władysławem Ortylem. Inicjatywa na rzecz regionów rozwijających się w Polsce jest programem skoncentrowanym na wdrażaniu. Ma on na celu zapewnienie wsparcia w zwiększaniu oddziaływania inwestycji unijnych i prywatnych na założone cele w określonych obszarach wybranych przez te dwa regiony. Podczas rocznej współpracy Bank Światowy zapewniał praktyczną pomoc techniczną oraz uczestniczył w koordynowaniu pięciu działań, które zostały wybrane przez województwa podkarpackie i świętokrzyskie w porozumieniu z Komisją Europejską, Ministerstwem Rozwoju oraz Bankiem. Pięć wybranych działań obejmuje: • Poprawę komercjalizacji wyników badań i rozwoju (B+R) uzyskanych przez publiczne podmioty badawcze oraz umożliwienie lepszego wykorzystania istniejących ośrodków transferu technologii w województwie podkarpackim. • • Wzmocnienie systemu kształcenia zawodowego i szkoleń w województwie świętokrzyskim, z zastosowaniem przykładów najlepszych praktyk z całego świata oraz dostosowaniem ich do kontekstu regionalnego. • Aktywowanie przedsiębiorczości w najuboższych obszarach w województwach podkarpackim i świętokrzyskim. • Określenie sposobów poprawy warunków rozpoczęcia działalności gospodarczej w województwach podkarpackim i świętokrzyskim. • Wsparcie tworzenia wewnętrznych instrumentów finansowych w województwie podkarpackim. Niniejszy raport stanowi jeden z rezultatów prac w ramach Inicjatywy na rzecz regionów rozwijających się w Polsce. Więcej wyników, w tym raport ogólny oraz raporty z poszczególnych działań dostępne są w językach angielskim i polskim w witrynie internetowej Banku Światowego. Wprowadzenie/7 Podsumowanie/8 1. Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020/9 1.1 Oś priorytetowa I (Cel Tematyczny 3, Priorytet Inwestycyjny 3c)/11 1.2 Oś priorytetowa VII (Cel Tematyczny 8, Priorytet Inwestycyjny 8iii)/14 1.3 Wielkość luki finansowania w województwie podkarpackime/14 SPIS TREŚCI 1.4 Wnioski dotyczące kształtowania strategii instrumentów finansowych poza RPO WP 2014-2020/15 2. Ustalenia z badań terenowych w zakresie oceny zainteresowania i formułowanych warunków, dotyczących instrumentów finansowych/20 2.1 Ogólna sytuacja, jeżeli chodzi o instrumenty finansowe i popyt na nie/21 2.2 Modele wdrażania instrumentów finansowych na bazie środków z okresu 2007-2013/22 2.3 Produkty finansowes/23 3. Strategia inwestycyjna – instrumenty finansowe tworzone w oparciu o środki zwracane z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013/25 3.1 Założenia dotyczące instrumentów finansowych uruchamianych w ramach środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013/26 3.2 Instrumenty finansowe w perspektywie długookresowej/29 3.3 Produkty finansowe/29 4. Model wdrażania instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013/33 4.1 Model 1/34 4.2 Model 2/36 4.3 Model 3/40 4.4 Główne konkluzje i wskazania/41 5. Załączniki/44 Lista osób/instytucji, z którymi przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione/45 5 Tabele Tabela 1. Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020/10 Tabela 2. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 - pożyczka standardowa w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP – na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych/11 Tabela 3. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 - pożyczka innowacyjna w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP – na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych/11 Tabela 4. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 – poręczenie w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP – na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych/12 Tabela 5. Podział alokacji pomiędzy typy instrumentów/produktów finansowych w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014-2020 na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zaprogramowanej alokacji/12 Tabela 6. Podział alokacji w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014-2020 na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zaprogramowanej alokacji/13 Tabela 7. Podział alokacji w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014-2020 według wielkości instrumentu i kategorii wielkościowej odbiorcy ostatecznego na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zaprogramowanej alokacji/13 Tabela 8. Oszacowanie minimalnej liczby pożyczek/poręczeń udzielanych w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014- 2020 na obszarach zmarginalizowanych na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zaprogramowanej alokacji/13 Tabela 9. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 - pożyczka w Działaniu 7.3 RPO WP/14 Tabela 10. Luka finansowania w sektorze MŚP w województwie podkarpackim na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych RPO WP 2014-2020 i obecnie zaprogramowanej alokacji/15 Tabela 11. Mapa instrumentów finansowych według typu i źródła finansowania/26 Tabela 12. Ogólna architektura instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwracanych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013/28 Tabela 13. Produkt finansowy 1 – pożyczka obrotowa ogólnego przeznaczenia/30 Tabela 14. Produkt finansowy 2 – pożyczka obrotowa na cele rozwojowe/31 Tabela 15. Produkt finansowy 3 – pożyczka obrotowa współfinansowanie lub prefinansowanie projektów unijnych/32 Tabela 16. Zestawienie kluczowych zalet i wad – MODEL 1/36 Tabela 17. Zestawienie kluczowych zalet i wad – MODEL 2/37 Tabela 18. Zestawienie kluczowych zalet i wad – MODEL 3/41 6 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Wprowadzenie Niniejsze opracowanie przygotowane zostało w ramach pilotażowego programu Komisji Europejskiej pn. Inicjatywa na rzecz regionów słabiej rozwiniętych (Catching up regions initiative), realizowanej w latach 2016- 2017 w wybranych regionach dwóch krajów Unii Europejskiej tj. w Polsce i w Rumunii1. W Polsce do programu pilotażowego włączono województwa świętokrzyskie i podkarpackie. Celem inicjatywy jest identyfikacja czynników ograniczających wzrost gospodarczy w słabiej rozwiniętych regionach europejskich oraz – na tej podstawie – udzielenie im pomocydoradczej,w zakresie zindywidualizowanych działań (specyficznych dla każdego regionu), przyczyniających się do redukcji tych ograniczeń, w celu poprawy warunków dla inwestowania i wzrostu gospodarczego. Zakresy działań doradczych ustalane były z udziałem Komisji Europejskiej, władz regionalnych i krajowych (w Polsce: urzędów marszałkowskich obu województw oraz Ministerstwa Rozwoju) oraz Banku Światowego, który pełnił jednocześnie rolę podmiotu wdrażającego działania doradcze. Jedną ze sfer interwencji, uzgodnioną w przypadku planu działań dla województwa podkarpackiego, stały się sprawy związane z tworzeniem regionalnego mechanizmu wspierania sfery mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w dostępie do finansowania (Zadanie nr 4). Szczegółowy przedmiot działań doradczych powierzonych ekspertom Banku Światowego dotyczył sposobu zagospodarowania środków przeznaczonych w województwie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 (RPO WP 2007-2013) na instrumenty inżynierii finansowej, podlegających zwrotowi po zrealizowaniu projektów przez pośredników finansowych (ok. 135 mln zł). Chodziło zatem o opracowanie strategii w tym zakresie wraz z wyborem formy organizacyjnej oraz zaprojektowaniem modelu operacyjnego ponownego angażowania środków finansowych, z uwzględnieniem perspektywy programowania wsparcia unijnego (Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych), przypadającej na lata 2014-2020, w której również zaplanowano wspieranie instrumentów finansowych. W toku prac doradczych, w województwie podkarpackim podjęto już działania prowadzące do powołania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o nazwie Podkarpacki Fundusz Rozwoju2, która przejmie zadania związane z organizacją i zarządzaniem instrumentami finansowymi w oparciu o środki zwracane z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013, jak i (w przyszłości) inne źródła finansowania. Niniejszy dokument stanowi raport końcowy z prac doradczych zrealizowanych w okresie od listopada 2016 do marca 2017 w wyżej opisanym przedmiocie. Warszawa, marzec 2017 1 http://ec.europa.eu/regional_policy/pl/policy/how/improving-investment/lagging_regions/ 2 Uchwała Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 27 lutego 2017 r. w sprawie wyrażenia zgody na utworzenie spółki pod firmą: Podkarpacki Fundusz Rozwoju Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. 7 Podsumowanie Bardzo ważną kwestią jest zaprojektowanie zasad zwrotu środków przeznaczonych wcześniej na wdrażanie instrumentów finansowych w ramach RPO WP 2007-2013 (co będzie przedmiotem oddzielnej tzw. polityki wyjścia, opracowanej przez przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego przy wsparciu konsultantów BŚ) oraz dalszego ich wykorzystania w sposób nie konkurujący ze środkami RPO WP 2014-2020. W niniejszym dokumencie analizowane są rozmaite aspekty uregulowania ostatniej kwestii w kontekście kierunków wdrażania instrumentów finansowych w ramach obecnej perspektywy programowej na lata 2014-2020. Wskazujemy, że w województwie podkarpackim popyt na instrumenty pożyczkowe i do pewnego stopnia także poręczeniowe powinien być znaczący, niezależnie od oferty instrumentów finansowych w ramach obecnego okresu programowania. Wskazuje na to wielkość oszacowanej luki finansowania. Dodatkowo, szczególne zainteresowanie może wzbudzić oferowanie pożyczek o charakterze czysto obrotowym. W dalszej perspektywie można także rozważyć oferowanie instrumentów o charakterze kapitałowym. Bardzo ważną kwestią jest (i jest to jednocześnie szansa zapewniająca powodzenie nowych instrumentów) możliwość dowolnego kształtowania instrumentów, bez ograniczeń dotyczących zasad wykorzystywania środków europejskich, ale naturalnie z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, w tym w szczególności przepisów dotyczących dopuszczalności pomocy publicznej. Daje to także możliwość testowania instrumentów o innowacyjnym kształcie – dotąd bardzo rzadkich lub w ogóle nie występujących na regionalnym rynku finansowania. Badani pośrednicy finansowi są w miarę otwarci na akceptację nowych rozwiązań, choć z drugiej strony są dość ostrożni, wskazując na bardzo ograniczoną współpracę pomiędzy pośrednikami finansowymi w regionie, a także pomiędzy pośrednikami i Urzędem Marszałkowskim. Powszechnie zwraca się natomiast uwagę na zasadność wykorzystania potencjału i doświadczeń lokalnych pośredników finansowych. Na obecnym etapie proponujemy zaprojektowanie dwóch rodzajów pożyczek obrotowych oraz pożyczek na prefinansowanie lub współfinansowanie projektów realizowanych przez MŚP w ramach Polityki Spójności 2014-2020. Naturalnie, w dalszej kolejności, paleta instrumentów finansowych powinna zostać, na podstawie analizy potrzeb i odpowiedniej demarkacji ze środkami 2014-2020, rozbudowana i wzbogacona. Jeżeli chodzi o modele wdrażania instrumentów to proponujemy do rozważenia trzy modele, oparte na różnym poziomie zaangażowania instytucji utworzonej na poziomie regionalnym (Podkarpackiego Funduszu Rozwoju). 1) Model 1 ma najbardziej tradycyjny charakter i opiera się na czysto koordynacyjnej i rozliczeniowej roli funduszu regionalnego, jest bardzo zbliżony do modelu dotychczas stosowanego w ramach RPO WP 2007-2013, w jego ramach w zasadzie całość działalności pożyczkowej jest realizowana przez lokalnych pośredników finansowych. 2) Model 2 zakłada realizację całości działalności pożyczkowej z poziomu regionalnego (przez fundusz regionalny – Podkarpacki Fundusz Rozwoju). w jego ramach pośrednicy finansowi lub ich pracownicy zajmują się wyłącznie identyfikacją i wstępną analizą potencjalnych pożyczkobiorców i ewentualnym wsparciem w procesie monitorowania spłaty pożyczki. 3) Z kolei rekomendowany przez nas Model 3 ijest do pewnego stopnia złożeniem obu poprzednich modeli; w jego ramach pożyczki są udzielane przez lokalnych pośredników finansowych, oni ponoszą też całkowitą odpowiedzialność za ich spłatę (naturalnie przy określonych limitach stratowości), pożyczki są natomiast udzielane z subkonta Podkarpackiego Funduszu Rozwoju, do którego pełnomocnictwo mają pośrednicy finansowi, są też spłacane na konto Podkarpackiego Funduszu Rozwoju. PFR jest też odpowiedzialny za przygotowanie parametrów poszczególnych produktów finansowych, oferowanych przez lokalnych pośredników. Rodzaje i parametry poszczególnych produktów powinien określać mając na uwadze rozpoznawane potrzeby regionalnej sfery mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Wdrożenie poszczególnych modeli wdrażania instrumentów finansowych, w szczególności zaś modelu 2 i 3, wymagać będzie zapewnienia określonej zdolności organizacyjnej (zarządczej) funduszu regionalnego, wyposażenia w kapitał oraz inne niezbędne aktywa, w tym wiedzy po stronie jego personelu oraz dostępu do usług doradczych. Kwestie te specyfikujemy, podkreślając jednocześnie ich wielkie znaczenie, w końcowej części opracowania. 8 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Activity 4 Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie 1 Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 9 W RPO WP 2014-2020 stosowanie Ogólny układ zaprogramowanych w RPO instrumentów finansowych jako formy WP instrumentów przedstawia tabela. wspierania mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz przedsiębiorczości W strategii inwestycyjnej zawartej przewidziano w dwóch osiach w Ocenie ex-ante instrumentów priorytetowych Programu tj. w: finansowych RPO WP uwzględniono rozmaite wskazania, dotyczące • osi priorytetowej I (pn. Konkurencyjna kształtu produktów planowanych i innowacyjna gospodarka) w Działaniu w ramach poszczególnych instrumentów 1.4 Wsparcie MŚP (Poddziałanie 1.4.2 finansowych. W kolejnych tabelach Instrumenty finansowe) oraz przedstawiamy podsumowanie ustaleń Oceny ex-ante w tym zakresie.5 • osi priorytetowej VII (pn. Regionalny rynek pracy) w Działaniu 7.3 Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości (Typ projektu 2). Tabela 1. Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 Instrument Źródło do Beneficjent Grupa docelowa Alokacja3 finansowy parametryzacji • Pożyczka standardowa Poddziałanie € 44,72 mln Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa • Pożyczka 1.4.2 ≈ 192,3 mln zł Innowacyjna BGK jako • Poręczenie Wskazania podmiot Oceny ex-ante wdrażający Osoby, które ukończyły 29 lat, należące instrumentów fundusz do grupy bezrobotnych lub biernych finansowych4 funduszy zawodowo, w tym rolnicy i członkowie € 5,73 mln Działanie 7.3 • Pożyczka ich rodzin, prowadzący indywidualne ≈ 24,6 mln zł gospodarstwa rolne do wielkości 2 ha, zamierzający odejść z rolnictwa Źródło: SzOOP RPO WP 2014-2020 (wersja z 7.02.2017 r.). 3 Przeliczenie na złote według kursu 1 euro = 4,3 zł. W dalszych częściach opracowania, dokonując oszacowań związanych z planowanym wykorzystaniem alokacji, uwzględniamy jedynie jej wielkość wynikającą z alokacji na wsparcie pochodzącej ze środków Unii Europejskiej (bazując na wartościach uwzględnionych w Szczegółowym Opisie Osi Priorytetowych RPO WP na lata 2014-2020). Nie uwzględniamy dodatkowych kwot, które wniesione zostaną do zarządzanych instrumentów przez podmiot wdrażający. Zgodnie z SzOOP RPO WP, maksymalny procentowy poziom całkowitego dofinansowania wydatków kwalifikowanych na poziomie projektu (środki UE + ewentualne współfinansowanie z budżetu państwa lub innych źródeł przyznawane beneficjentowi przez właściwą instytucję) wynosi 95%. Oznacza to, że wyniki dokonywanych dalej oszacowań są nieco zniekształcone – w rzeczywistości, po uzupełnieniu alokacji, będą nieco wyższe. W obliczeniach nie bierzemy również pod uwagę odpisów na koszty i opłaty za zarządzanie instrumentami (kwestie te nie zostały również uwzględnione w Ocenie ex-ante instrumentów finansowych RPO WP, która stanowi tu główny punkt odniesienia – generalnie zatem, wyniki wszystkich obliczeń mają charakter ogólnopoglądowy). 4 Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020, Rzeszów 2014. 5 Należy jednak zaznaczyć, że Ocena ex-ante jest w wielu miejscach stosunkowo ogólna, a niektóre jej ustalenia i rekomendacje są nieco dyskusyjne, często także opisane w sposób niejasny (obecnie, dokument ten jest niezbyt użyteczny – oznacza to, że niezbędna jest jego weryfikacja i doprecyzowanie w momencie rozpoczęcia wdrażania instrumentów finansowych; mając na uwadze cel niniejszego opracowania, nie analizujemy w nim tych ułomności). Tym niemniej, przedstawienie ogólnopoglądowego obrazu planowanych produktów uznajemy za przydatne z punktu widzenia kształtowania produktów/instrumentów, udostępnianych w ramach zwracanych środków z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 i ponownie angażowanych. Pod uwagę bierzemy te fragmenty analizy, które odnoszą się do działań/poddziałań Programu, w których (w obecnej wersji Programu) utrzymano założenie stosowania instrumentów finansowych. 10 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie 1.1 Oś priorytetowa I (Cel Tematyczny 3, Priorytet Inwestycyjny 3c) Tabela 2. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 - pożyczka standardowa w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP – na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych Parametr produktu w ramach instrumentu finansowego Uwagi Maksymalna wielkość Do 120 tys. zł - pożyczki Okres zapadalności Do 5 lat - • Pożyczki do 20 tys. zł – 2% p.a. Oprocentowanie Zróżnicowane zależnie od wielkości pożyczki • 20 tys. zł do 60 tys. zł – 6% p.a. • 60 tys. zł do 120 tys. zł – 10% p.a. Jednorazowa lub kształtowana elastycznie Karencja 6 miesięcy (3 miesiące w rocznych okresach spłaty) Zabezpieczenia Wszelkie formy prawne (majątkowe i niemajątkowe) - Ukierunkowane ogólnie „na wsparcie Przeznaczenie Niezdefiniowane rozwoju przedsiębiorstwa” Wskazania specyficzne - Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020. Tabela 3. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 - pożyczka innowacyjna w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP – na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych Parametr produktu w ramach instrumentu finansowego Uwagi Maksymalna wielkość Do 400 tys. zł - pożyczki Okres zapadalności Do 5 lat - • Pożyczki do 60 tys. zł – 2% p.a. Oprocentowanie Zależnie od wielkości pożyczki • 60 tys. zł i więcej – 6% p.a. Jednorazowa lub kształtowana Karencja 6 miesięcy elastycznie (3 miesiące w dwunastomiesięcznych okresach) Zabezpieczenia Wszelkie formy prawne (majątkowe i niemajątkowe) - Przedsięwzięcia innowacyjne, obejmujące zakup aktywów opartych Założenie to wskazuje na inwestycyjny Przeznaczenie na technologiach znanych na rynku krajowym nie dłużej niż 2 lata, charakter przeznaczenia finansowania służące „wchodzeniu na nowe rynki z nowymi produktami” Wskazania specyficzne - Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020. 1 - Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 11 Tabela 4. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 – poręczenie w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP – na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych Parametr produktu w ramach instrumentu finansowego Uwagi Maksymalna Maksymalny udział poręczenia w zabezpieczanych Do 500 tys. zł wielkość poręczenia zobowiązaniach nie został określony Okres zapadalności Do 6 lat - Do 2% wartości poręczenia w stosunku Nie określono szczegółów (jednorazowo, dla każdego roku od Koszt poręczenia rocznym aktualnej wartości poręczenia) Jednorazowa lub kształtowana elastycznie (3 miesiące w Karencja 6 miesięcy dwunastomiesięcznych okresach spłaty) Weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową; inne formy Niemajątkowe, wyjątkowo – wszelkie formy Zabezpieczenia w przypadku zidentyfikowania podwyższonego ryzyka prawne przedsięwzięcia Przedsiębiorstwa nieposiadające odpowiedniego zabezpieczenia dla Przeznaczenie Wszelkie typy projektów zaciąganych zobowiązań Wymogi specyficzne - - Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020. W przypadku produktów pożyczkowych zmarginalizowane. Mianowicie6: i poręczeniowych, uwzględnionych w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP, w Ocenie • w zakresie założeń dotyczących ex-ante zawarto zalecenia dotyczące: (1) podziału alokacji na poszczególne typy podziału alokacji pomiędzy poszczególne instrumentów/produktów finansowych: typy instrumentów (a w przypadku pożyczek – również produktów) finansowych, (2) • sformułowano również konkluzję ukierunkowania finansowania na cele (odwołując się do innych badań), inwestycyjne i obrotowe oraz (3) zalecenia w że ogólny rozkład instrumentów zakresie delimitacji terytorialnej odbiorców finansowych z uwagi na przeznaczenie na ostatecznych instrumentów finansowych, cele inwestycyjne vs. obrotowe powinien wskazujące na potrzebę ukierunkowania uwzględniać relację przeznaczenia na cele części instrumentów na tzw. obszary inwestycyjne i obrotowe w proporcji 3:1: Tabela 5. Podział alokacji pomiędzy typy instrumentów/produktów finansowych w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014-2020 na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zapro- gramowanej alokacji Pożyczki Pożyczki Wielkość Poręczenia standardowe innowacyjne Alokacja – Poddziałanie 192,3 mln zł 128,8 mln zł 26,9 mln zł 36,6 mln zł 1.4.2 RPO WP 2014-2020 wg SzOOP RPO WP 2014-2020 Udział 100% 67% 14% 19% Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020 oraz SzOOP RPO WP 2014-2020 (wersja z 7.02.2017 r.) 6 Prezentowany w kolejnych tabelach układ dystrybucji alokacji wsparcia w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP stanowi dość konkretne wskazania dla podmiotu wdrażającego fundusz funduszy w województwie podkarpackim, aczkolwiek podmiot zarządzający funduszem funduszy, czyli BGK – jak zakładamy – dysponować będzie swobodą w zakresie weryfikacji tych założeń w celu lepszego uwzględnienia obecnej sytuacji w województwie, jeśli chodzi o kształtowanie się podaży i popytu na instrumenty finansowe i skalę zjawiska luki finansowania (jest to uzasadnione choćby z uwagi na czas, jaki upłynął od momentu sporządzenia Oceny ex-ante instrumentów finansowych). 12 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Tabela 6. Podział alokacji w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014-2020 na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zaprogramowanej alokacji Cele Wielkość Cele obrotowe inwestycyjne Alokacja – Poddziałanie 1.4.2 RPO 192,3 mln zł 144,2 mln zł 48,1 mln zł WP 2014-2020 wg SzOOP RPO WP 2014-2020 Udział 100% 75% 25% Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020 oraz SzOOP RPO WP 2014-2020 (wersja z 7.02.2017 r.) • zaproponowano wyodrębnienie i małe, posiadające siedziby na wsiach 25% alokacji wsparcia z Programu i w miastach o liczbie mieszkańców na finansowanie dłużne nieprzekraczającej 20 tys. – oszacowanie z przeznaczeniem na niewielkie (do 20 tej wielkości, a więc liczby pożyczek/ tys. zł) pożyczki dla mikroprzedsiębiors poręczeń udzielanych na obszarach tw 7:zaproponowano uwzględnienie zmarginalizowanych, w możliwie w umowach z pośrednikami najprostszy sposób (tj. uwzględniając finansowymi rozwiązań, zapewniających wielkość alokacji oraz zakładając, że większy stopień penetracji obszarów poszczególne produkty pożyczkowe zmarginalizowanych gospodarczo i poręczeniowe udzielane będą po ich i społecznie – uznano, że odbiorcami maksymalnej wielkości) prowadzi do 25% liczby pożyczek/poręczeń następującego rezultatu: powinny być przedsiębiorstwa mikro Tabela 7. Podział alokacji w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014-2020 według wielkości instrumentu i kategorii wielkościowej odbiorcy ostatecznego na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zaprogramowanej alokacji Wielkość alokacji na pożyczki Pozostałe pożyczki Pożyczki do 20 tys. zł (standardowe i innowacyjne) (do 400 tys. zł) Alokacja – Poddziałanie 1.4.2 RPO 155,7 mln zł 32,2 mln zł 123,5 mln zł WP 2014-2020 Udział 100% 20.7% 79.3% Kategoria (wielkość) odbiorcy ostatecznego Przedsiębiorstwa mikro MŚP Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020 oraz SzOOP RPO WP 2014-2020 (wersja z 7.02.2017 r.) Tabela 8. Oszacowanie minimalnej liczby pożyczek/poręczeń udzielanych w Poddziałaniu 1.4.2 RPO WP 2014- 2020 na obszarach zmarginalizowanych na podstawie wskazań Oceny ex-ante instrumentów finansowych w RPO WP i obecnie zaprogramowanej alokacji8 Maksymalna Instrument/produkt finansowy Alokacja Liczba 25% wielkość Pożyczki standardowe do 20 tys. zł 32,2 mln zł 20 tys. zł 1 610 403 Pożyczki standardowe do 120 tys. zł 96,6 mln zł 120 tys. zł 805 202 Pożyczki innowacyjne 26,9 mln zł 400 tys. zł 68 17 Poręczenia 36,6 mln zł 500 tys. zł 74 19 192,3 mln zł Razem - 2 557 641 wg SzOOP RPO WP 2014-2020 Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020 oraz SzOOP RPO WP 2014-2020 (wersja z 7.02.2017 r.). 7 W tabeli wielkość alokacji na te produkty wyliczamy od kwoty alokacji na pożyczki standardowe (25% * 128,8 mln zł). Oznacza to, że udział tych produktów w całości alokacji na instrumenty dłużne (pożyczki standardowe i innowacyjne) wyniesie ok. 20,7%. 8 Dla ułatwienia przyjęto, że średnia wartość finansowania będzie równa wartości maksymalnej, co oczywiście nie będzie miało miejsca. Faktycznie zatem można przyjąć, że liczby pożyczek i poręczeń będą większe od wskazanych o nawet 30 do 40%. 1 - Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 13 1.2 Oś priorytetowa VII (Cel Tematyczny 8, Priorytet Inwestycyjny 8iii) W Ocenie ex-ante instrumentów aktualnej wersji SzOOP RPO WP na lata finansowych zaplanowano również pożyczkę, 2014-2020, dla celów realizacji Działania skonstruowaną jako typowy instrument 7.3 ustalono, że oferowane z jego środków wspomagający podejmowanie działalności pożyczki przeznaczone będą dla osób, gospodarczej i jednocześnie pełniący rolę które ukończyły 29 lat, należących do grupy instrumentu interwencji na rynku pracy bezrobotnych lub biernych zawodowo, Tabela 9. Parametry produktów planowanych w ramach instrumentów finansowych w RPO WP 2014-2020 - pożyczka w Działaniu 7.3 RPO WP Parametr produktu w ramach instrumentu finansowego Uwagi Maksymalna wielkość pożyczki Do 60 tys. zł - Okres zapadalności Do 5 lat - Zależnie od wielkości pożyczki – oprocentowanie Oprocentowanie Od 0,7% do 7% rosnące wraz z wartością pożyczki (szczegóły nie zostały określone) Karencja 12 miesięcy Do wykorzystania w całym okresie zapadalności Pożyczki w wysokości do 10 tys. zł zabezpieczane Zabezpieczenia Niemajątkowe poręczeniem osoby/osób fizycznych Brak ograniczeń – finansowanie celów inwestycyjnych, Przeznaczenie Niezdefiniowane jak i obrotowych (możliwe przeznaczenie „mieszane”) Utrzymanie działalności gospodarczej przez Wymóg wydaje się wskazywać, że jest to produkt Wymogi specyficzne okres co najmniej 18 miesięcy przeznaczony dla podmiotów nowotworzonych Źródło: Ocena ex-ante instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO WP 2014-2020. (w sferze wspierania procesów samozatrudnienia w tym rolników i członków ich rodzin, w przypadku osób pozostających bez prowadzących indywidualne gospodarstwa pracy). W strategii inwestycyjnej zawartej rolne do wielkości 2 ha, którzy zamierzają w Ocenie ex-ante instrumentów odejść z rolnictwa. Obecnie brak jest finansowych zaproponowano natomiast innych, bardziej precyzyjnych następującą konfigurację tego rodzaju ustaleń dotyczących konfiguracji tego pożyczek:Ostatecznie, odwołując się do rodzaju pożyczek. 1.3 Wielkość luki finansowania w województwie podkarpackim Dokonane w Ocenie ex-ante instrumentów że wielkość luki w skali roku kształtuje się finansowych w ramach RPO WP 2014-2020 w granicach od 235 do 305 mln zł9. Ostatecznie, oszacowanie luki finansowania regionalnego za uzasadnione przyjęto oszacowanie na sektora MŚP doprowadziło do ustalenia, poziomie ok. 300 mln zł rocznie. Jednocześnie 9 Ocena ex-ante instrumentów…, op. cit., s. 24. 14 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie autorzy Oceny ex-ante przyjęli, uwzględniając tego założenia w Ocenie ex-ante określono specyfikę metod, którymi posłużono się do całkowity wolumen wartościowy luki oszacowania luki, że dzięki nim możliwe finansowania dla lat 2014-2020. Przyjęto, że w jest przyjęcie założenia o braku trendu województwie podkarpackim wielkość luki zmieniającego wartość wyznaczonej, rocznej finansowania w sektorze MŚP kształtuje się wielkości luki finansowania10. W rezultacie na poziomie ok. 2 mld zł. Tabela 10. Luka finansowania w sektorze MŚP w województwie podkarpackim na podstawie Oceny ex-ante instrumentów finansowych RPO WP 2014-2020 i obecnie zaprogramowanej alokacji Model approach (AFN) (PLN mln) Start-ups (PLN mln) Enterprise Statistical approach size category (PLN mln) Total Equity gap Debt gap Annually Bi-annually Micro 604 563 293 265 485 180 Small 528 969 406 546 122 423 558 046 Medium 1 115 681 886 396 229 285 978 781 SME Total: 1 644 650 1 292 942 351 708 2 141 390 Source: Ex-ante evaluation of financial engineering instruments for Podkarpackie ROP 2014-2020, p. 24-25. 1.4 Wnioski dotyczące kształtowania strategii instrumentów finansowych poza RPO WP 2014-2020 Charakterystyki proponowanych podkarpackim w najbliższych latach, instrumentów/produktów finansowych stanowią kontekst do planowania zarysowane w strategii inwestycyjnej instrumentów tworzonych ze środków zawartej w Ocenie ex-ante instrumentów zwracanych z instrumentów finansowych, finansowych RPO WP 2014-2020, jak dystrybuowanych w województwie i oszacowania dotyczące kształtowania się podkarpackim w ramach RPO WP 2007- poziomu luki finansowania w województwie 2013. 10 Założenie to nie jest do końca przekonywujące. Abstrahowanie od zachodzących zmian na rynku finansowania, jak i bardziej ogólnie – w całym systemie gospodarczym – jest nieco karkołomne (w obliczeniach luki – w przypadku niektórych z zastosowanych metod – w Ocenie ex-ante sięgano do danych z 2012 r.). Tym niemniej, dla celów niniejszego opracowania dokonane oszacowanie nie jest bezużyteczne. Sądzimy bowiem, że może ono wyznaczyć wyjściowy poziom luki. Jego ewentualne zmiany in plus nie mają znaczenia, bowiem (tym bardziej) potwierdzać będą uzasadnienie stosowania instrumentów finansowych jako formy wspierania przedsiębiorstw (np. w zakresie dostępu do źródeł finansowania, czy też tworzenia zachęt do inwestowania). Z kolei brak jest ewidentnych przesłanek, które uzasadniałyby wnioskowanie o zmniejszeniu się luki w skali istotnej (przykładowo, czynnik kosztu finansowania nie okazał się w Ocenie ex-ante przesłanką wpływającą istotnie na wielkość luki – zatem, odnotowany w ostatnich latach spadek rynkowego poziomu oprocentowania instrumentów dłużnych nie powinien odgrywać istotnego znaczenia). Naturalnie, cykliczne badanie zjawiska luki finansowania znacznie ułatwiłoby programowanie instrumentów finansowych. 1 - Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 15 Poniżej przedstawiamy 10 w oparciu o środki zwracane najważniejszych wniosków dla z instrumentów finansowych w ramach kształtowania instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013: 1 Występowanie zjawiska luki w dostępie do źródeł finansowania działalności gospodarczej uzasadnia dalsze uruchamianie/oferowanie instrumentów finansowych. Wielkość prognozowanej luki finansowych, opartych na środkach finansowej, dotyczącej sektora MŚP publicznych i ukierunkowanych na w regionie, uzasadnia potrzebę dalszego zwiększanie dostępności źródeł finansowania uruchamiania/oferowania instrumentów działalności gospodarczej w województwie. Luka finansowania – jej rozmiar nie grozi wewnętrzną konkurencją pomiędzy instrumentami 2 finansowymi wspomaganymi z różnych źródeł (instrumenty tworzone w oparciu o środki zwracane z RPO WP 2007-2013 vs. uruchamiane w ramach RPO WP 2014-2020). Skala luki finansowej w województwie oszacowanej na poziomie tylko niewiele wskazuje, iż nie występuje szczególne niższym (235-305 mln zł) od całkowitej kwoty ryzyko nadmiernej (nieuzasadnionej) skali alokacji (z obu perspektyw programowych). wsparcia instrumentów finansowych. Nie znajduje zatem uzasadnienia twierdzenie, Suma alokacji na instrumenty finansowe że wielkość wsparcia ze środków publicznych w RPO WP 2014-2020 i wielkości środków, jest nadmierna i że w konsekwencji może które zostaną zwrócone z instrumentów to prowadzić do wzajemnej konkurencji finansowych RPO WP 2007-2013 wynosi pomiędzy poszczególnymi instrumentami. ok. 350 mln zł (przy czym nie jest to kwota, Oczywiście, określone znaczenie będzie która będzie dostępna jednorazowo, miała postać poszczególnych produktów a w przypadku środków z RPO WP 2007- finansowych (oznacza to, że mimo wszystko, 2013 zwracana będzie w perspektywie wskazane jest ich zróżnicowanie). kilkuletniej), wobec rocznej wielkości luki 3 Istnieje zapotrzebowanie na pozabankowe finansowanie dłużne. Z informacji sprawozdawczych Polskiego – wysokim poziomie („Fundusze Związku Funduszy Pożyczkowych wynika, że pożyczkowe z każdym rokiem mają zainteresowanie finansowaniem dłużnym coraz większe znaczenie dla zapewnienia na cele gospodarcze, ooferowanym przez sektorowi MŚP dostępu do finansowania instytucje pozabankowe (tradycyjnych zewnętrznego”11). Oferowane pożyczki pośredników finansowych dystrybuujących w dużej jednak mierze mają charakter instrumenty finansowe w oparciu o alokacje instrumentów preferencyjnych – o niskim z programów pomocowych) utrzymuje oprocentowaniu, co w sposób naturalny się na stabilnym i – jak jest to oceniane podnosi zainteresowanie nimi. 4 Istnieje zapotrzebowanie na pozabankowe instrumenty poręczeniowe. W palecie instrumentów finansowych RPO i regionalnych pozabankowych funduszy WP 2014-2020 zaprogramowano środki poręczeniowych) uległa ostatnio poprawie. przeznaczone na działalność poręczeniową Wskazują na to dane sprawozdawcze (w Działaniu 1.4.2 przewidziano na ten cel Krajowego Stowarzyszenia Funduszy ok. 19% alokacji – według założeń Oceny Poręczeniowych. Mianowicie, w roku ex-ante). Należy zauważyć, że sytuacja 2015 wzrosła zarówno liczba, jak i wartość w sektorze poręczeniowym (lokalnych udzielonych poręczeń (przy czym rok 11 Rynek funduszy pożyczkowych w Polsce - Raport 2015, PZFP, Warszawa 2015, s. 21. 16 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie 2014 był najsłabszym pod tym względem zasadne – raczej jednak w ograniczonej okresem w perspektywie ostatnich kilku skali (tak też zaprogramowano, jeśli chodzi lat). Uwzględnienie w RPO WP wsparcia na o instrumenty finansowe w ramach RPO rzecz działalności poręczeniowej jest więc 2014-2020). 5 Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 – przewaga produktów służących finansowaniu celów inwestycyjnych. Szczegóły alokacji na instrumenty finansowe alokacji). Można zatem założyć, że w praktyce w ramach RPO WP 2014-2020 wskazują, że wdrażania instrumentów finansowych w większości finansowanie to przeznaczone w ramach finansowania RPO WP 2014- będzie na instrumenty o charakterze 2020 dominować będą instrumenty inwestycyjnym (zgodnie z Oceną ex-ante o przeznaczeniu inwestycyjnym, aczkolwiek w przypadku Działania 1.4.2 RPO WP 2014- ukierunkowanie części alokacji na produkty 2020 będzie to prawdopodobnie ok. 75% obrotowe nie będzie wykluczon12. 6 Istnieje zapotrzebowanie na pozabankowe instrumenty dłużne służące finansowaniu celów obrotowych (produkty – pożyczki obrotowe). Działalność funduszy pożyczkowych regulacyjne, dotyczące udzielania przez (w całej Polsce, w tym również fundusze pożyczek, ograniczały możliwość w województwie podkarpackim) skierowana ich angażowania w produkty przeznaczone jest głównie na finansowanie kapitału na finansowanie celów obrotowych. rozwojowego – inwestycyjnego. „Liczba Z drugiej jednak strony obserwuje się pożyczek inwestycyjnych udzielonych znaczne zainteresowanie pożyczkami w 2015 r. była ponad dwukrotnie większa niż obrotowymi – takie ukierunkowanie części liczba pożyczek obrotowych, jak i obrotowo- finansowania pozwoliłoby na jeszcze inwestycyjnych; podobnie wyglądała bardziej kompleksowe wspieranie rozwoju sytuacja w ujęciu wartościowym”13. przedsiębiorczości14 przez instytucje Jednocześnie jednak Polski Związek pozabankowe oraz stanowiłoby ważny Funduszy Pożyczkowych podkreśla, że ramy element redukcji luki finansowania15. 12 W okresie programowania środków unijnych w latach 2014-2020 możliwość kierunkowania środków na instrumenty finansowe służące celem obrotowym została ostatecznie wyjaśniona i – zgodnie z obecną interpretacją – jest dopuszczalna (w poprzednim okresie programowania wiązały się z tym liczne niejasności). Obecnie możliwości (i zasady) finansowania kapitału obrotowego opisano w odnośnych wytycznych Komisji Europejskiej z 27 marca 2015 r. (EGESIF_14_0041-1), zob. Guidance for Member States on Article 37(4) CPR – Support to enterprises/ working capital, [https://www.fi-compass.eu/publication/ec-regulatory-guidance/ec-regulatory-guidance-guidance-member-states-article- 374-cpr]. Oznacza to, że instrumenty przeznaczone na finansowanie potrzeb obrotowych mogą pojawiać się w ramach środków RPO WP 2014-2020. Zakładamy jednak, że dojdzie do zróżnicowania instrumentów w taki sposób, że środki finansowe z perspektywy 2014-2020 służyć będą głównie finansowaniu celów inwestycyjnych, bowiem wskazują na to obecne ustalenia zawarte w Ocenie ex-ante. Ponadto warto dodać, że finansowanie celów obrotowych ze środków perspektywy 2014-2020 choć dopuszczalne, to jednak obarczone będzie koniecznością jego uzasadnienia w ramach biznesplanu przedsięwzięcia (co stanowić będzie określone obciążenie po stronie odbiorcy ostatecznego, jak i pośrednika finansowego, który dokonywać będzie analizy tego dokumentu). Zatem podkreślmy, że biznesplan wymagany jest także, gdy celem finansowania będzie „zaopatrzenie w kapitał służący wzmocnieniu ogólnych potrzeb związanych z działalnością przedsiębiorstwa (takich jak działania służące stabilizacji lub ochronie obecnej pozycji rynkowej, czy też wzmocnieniu wykorzystania zdolności wytwórczych)” – konkluzja na podstawie odpowiedzi na pytania w związku z prezentacją zagadnień finansowania + EGESIF z 17 grudnia 2014 r. W tej sytuacji, przykładowo podjęcie decyzji o udzieleniu finansowania na ogólne cele obrotowe nie będzie mogło ograniczyć się do uzasadnienia opartego na wynikach historycznych. Podsumowując, finansowanie celów obrotowych w oparciu o środki perspektywy 2014- 2020 jest dopuszczalne, ale wymaga określonego stopnia udokumentowania, uzasadniającego tego rodzaju finansowanie. 13 Rynek funduszy pożyczkowych…, op. cit., s. 35. 14 Op. cit. 15 Dla przykładu, założenie to bardzo silnie odzwierciedla oferta Dolnośląskiego Funduszu Gospodarczego (regionalna instytucja zarządzająca instrumentami finansowymi, finansowanymi ze zwracanych środków z dolnośląskiego RPO z lat 2007-2013), w ramach której udostępniane są pośrednikom środki na udzielanie dwóch typów pożyczek obrotowych: (1) na finansowanie wydatków bieżących oraz (2) przeznaczonych na finansowanie wydatków obrotowych związanych z potrzebami działalności produkcyjnej. 1 - Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 17 (1) RPO WP 2014-2020 – głównie instrumenty finansowe przeznaczone na cele inwestycyjne; 7 (2) Środki zwracane z RPO WP 2007-2013 – głównie instrumenty finansowe przeznaczone na cele obrotowe. Aktualna alokacja środków w podziale na z transakcjami leasingowymi przeznaczone kierunki przeznaczenia finansowania na finansowanie wkładu własnego, przewidziana w RPO WP 2014-2020 prowadzenie działalności factoringowej, czy skłania do zaprogramowania rozwiązań, też – w sferze działalności poręczeniowej – w których instrumenty finansowe poręczenia na zabezpieczanie zobowiązań wspierane ze środków zwracanych wynikających z wadiów przetargowych, z RPO 2007-2013 koncentrowałyby się na a także poręczanie zobowiązań finansowaniu celów obrotowych, natomiast leasingowych). Ponadto warto środki z perspektywy bieżącej (RPO WP 2014- zauważyć, że finansowanie 2020) posłużyłyby głównie finansowaniu w ramach instrumentów finansowych celów inwestycyjnych. Ponadto, instrumenty na bazie środków okresu 2007-2013 realizowane na podstawie alokowanych nie będzie podlegać ograniczeniom środków „powracających” z RPO WP 2007- czasowym, związanym z osiąganiem 2013 mogłyby być również przeznaczone określonych wskaźników i ograniczonym na finansowanie instrumentów rzadziej okresem kwalifikowalności wydatków spotykanych(niekonwencjonalnych),jeślichodzi w ramach okresu 2014-2020. W związku o dotychczasową praktykę i doświadczenia z tym możliwe będzie bardziej spokojne pozabankowych pośredników i pogłębione przygotowanie konkretnego finansowych w województwie zakresu oferowanych instrumentów podkarpackim (np. pożyczki powiązane finansowych. 8 Możliwie wyraźna i precyzyjna demarkacja instrumentów finansowych, zależnie od źródła finansowania. Zaproponowana powyżej demarkacja 2013), ich preferencyjność byłaby niższa z uwagi na przeznaczenie finansowania (wyższe oprocentowanie – na poziomie powinna być – w miarę możliwości – rynkowym lub też nieco poniżej) i byłyby wyraźna i precyzyjna16. Jednocześnie, to instrumenty służące finansowaniu odpowiadałaby jej zróżnicowana celów obrotowych. Tego rodzaju rozwiązanie preferencyjność. Zakładamy zatem, że gwarantowałoby komplementarność instrumenty realizowane w oparciu o środki całego układu instrumentów finansowych z perspektywy 2014-2020 zawierałyby w województwie podkarpackim. W odpowiedni w sobie silny element zachęty (np. brak sposób należy również zaplanować działania lub niskie oprocentowanie, większa kwota promocyjne, wskazujące na występowanie finansowania dla klienta), wzmacniający tej komplementarności. Poza tym, jak zainteresowanie pozyskiwaniem finansowania zaznaczyliśmy wcześniej, instrumenty na cele inwestycyjne. Natomiast w przypadku finansowane ze środków zwracanych z RPO instrumentów finansowanych ze WP 2007-2013 mogłyby również obejmować środków zwracanych (RPO WP 2007- instrumenty/produkty niekonwencjonalne. 9 Wskazane jest rozszerzenie palety instrumentów finansowych o instrumenty o charakterze kapitałowym (na finansowanie wczesnych faz rozwoju biznesu). Należy również założyć utworzenie duży potencjał uczelni wyższych Rzeszowa w województwie podkarpackim wsparcia (studenci/absolwenci jako główne grono dla instrumentów kapitałowych, służących pomysłodawców) oraz fakt, iż nie przewiduje finansowaniu wczesnych faz rozwojowych się finansowania tego rodzaju instrumentów przedsięwzięć innowacyjnych. Argument ten w ramach środków RPO WP 2014-202017, znajduje uzasadnienie z uwagi na stosunkowo a także praktyki/doświadczenia innych 16 Pamiętając jednak o wniosku poprzednim, który wskazuje na znaczny poziom luki finansowania powoduje, że pewne nakładanie się przeznaczenia instrumentów/produktów finansowych nie powinno stwarzać szczególnego zagrożenia wewnętrznej konkurencji pomiędzy instrumentami/produktami finansowanymi z różnych źródeł (środki zwracane z RPO WP 2007-2013 vs. RPO WP 2014-2020). 17 Zagadnienia tego nie uwzględnia Ocena ex-ante instrumentów finansowych RPO WP 2014-2020. 18 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie regionów w uruchamianiu tego rodzaju przez potencjalnych odbiorców ostatecznych instrumentów18. Przygotowanie i uruchomienie (pomysłodawców, inicjatorów start-upów 20). Nie tego typu instrumentów finansowych bez znaczenia jest równieżto, żewwojewództwie uzasadnia obecnie również (i szczególnie), podkarpackim obecne są specjalizacje z jednej strony, ich brak w województwie wytwórcze, wybitnie predestynowane do podkarpackim (bardzo ograniczone źródła generowania innowacyjnych rozwiązań miejscowe19), z drugiej zaś, zainteresowanie (w szczególności mamy tu na myśli przemysł pozyskiwaniem tego rodzaju finansowania lotniczy i branże pokrewne). Należy wykorzystać możliwość swobodnego kształtowania instrumentów finansowych, tworzonych w oparciu o środki zwracane z instrumentów finansowych 10 RPO WP 2007-2013, w celu budowy instrumentów nieskomplikowanych proceduralnie dla pośredników finansowych, a także instrumentów zróżnicowanych, co do rodzaju i sposobów finansowania potrzeb odbiorców ostatecznych. Instrumenty finansowe, tworzone z rozliczaniem wykorzystania środków w oparciu o środki z perspektywy 2007-2013 (także zbyt rygorystycznymi parametrami mogą być kształtowane dość swobodnie. w zakresie dopuszczalnej stratowości). Ich angażowaniem nie rządzą bowiem regulacje prawne charakterystyczne dla Możliwość elastycznego kształtowania europejskiego finansowania strukturalnego instrumentów finansowych w oparciu (i – zależnie od podejścia – wynikające o środki zwracane z RPO WP 2007- z tego konsekwencje). W tej sytuacji należy 2013 umożliwia takż kształtowanie dążyć do projektowania instrumentów instrumentów, które dotąd nie w taki sposób, aby nie wiązały się z nimi pojawiły się w palecie regionalnych liczne ograniczenia/utrudnienia natury pośredników finansowych. Jest tu mowa formalnej/biurokratycznej. Jak wskazują o wspomnianych wcześniej instrumentach przeprowadzone wywiady z pośrednikami określonych jako „niekonwencjonalne”. finansowymi był to jeden z czynników Niewątpliwie, uwzględnienie tego rodzaju powodujących liczne, krytyczne oceny rozwiązań przyczyni się do zróżnicowania wspierania instrumentów finansowych pozabankowej oferty finansowania, co z kolei w województwie podkarpackim da sposobność lepszej, bardziej uniwersalnej w perspektywie 2007-2013. Krytyka ta reakcji w związku z dążeniem do redukcji bywa zwykle uzasadniana występowaniem charakterystycznej dla województwa luki szeregu uciążliwości związanych finansowania. 18 Można tu ponownie odwołać się do przykładu Dolnośląskiego Funduszu Rozwoju, który planuje inwestowanie części środków w instrumenty kapitałowe, przeznaczone na finansowanie faz zalążkowych i startowych działalności gospodarczej (projekty innowacyjne, w tym oparte na wynikach działalności badawczo-rozwojowej). 19 W województwie podkarpackim mamy do czynienia z sytuacją bardzo ograniczonej dostępności „rodzimych” (regionalnych) wehikułów inwestycyjnych, specjalizujących się w finansowaniu wczesnych faz rozwojowych. Przykładowo, w Działaniu 3.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (2007-2013), spośród wspartych 70 tzw. inkubatorów inwestycyjnych, tylko jeden zlokalizowany był w Rzeszowie (na podstawie raportu: PAG Uniconsult i Imapp Analiza zasadności zastosowania poszczególnych form finansowania projektów I osi priorytetowej Przedsiębiorcza Polska Wschodnia, Etap 1 - Raport końcowy, Warszawa 2016, s. 75-79). Z kolei w innym badaniu (M. Gajewski, J. Szczucki, J. Witkowska, R. Kubajek Ewaluacja ex-post projektu systemowego , PAG Uniconsult, Warszawa 2015) zidentyfikowano jeden niewielki prywatny fundusz inwestycyjny z siedzibą w Rzeszowie. 20 Odwołujemy się tu do doświadczeń i wniosków związanych z realizacją innego komponentu doradczego w ramach Inicjatywy na rzecz regionów słabiej rozwiniętych, tj. Działania 1, dotyczącego utworzenia Regionalnego Biura Transferu Technologii (RBTT). Na początkowym etapie prac doradczych w ramach Działania 1 rozważano, że jednym z komponentów operacyjnych RBTT będzie jakiś mechanizm finansowania wczesnych faz rozwojowych, generowanych w ramach RBTT pomysłów. Rozważania te uzasadniało zidentyfikowane zainteresowanie środowiska potencjalnych beneficjentów. Ostatecznie jednak komponentu tego nie uwzględniono, wychodząc ze słusznego założenia, że może to mieć miejsce (co jest właściwsze) w ramach komponentu poświęconemu instrumentom finansowym. W przyszłości kształtowanie instrumentów kapitałowych w województwie podkarpackim powinno być realizowane w powiązaniu z zadaniami/ofertą wsparcia oferowanego w ramach RBTT. Warto w tym miejscu dodać, że kontekst wspierania instrumentów kapitałowych w województwie podkarpackim stanowi również inny instrument wsparcia, realizowany pilotażowo w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020 (PO PW). Chodzi tu o tzw. platformy startowe (w Rzeszowie animowana jest część przedsięwzięć platformy Kieleckiej - Technopark Biznes Hub), rozwijane w ramach Poddziałania 1.1.1 PO PW (pn. Platformy startowe dla nowych pomysłów) i towarzyszący im instrument (Poddziałanie 1.1.2 PO PW pn. Rozwój startupów w Polsce Wschodniej), w ramach którego powstałe na platformach start-upy mogą być kapitalizowane poprzez dotacje rozwojowe (udzielane w drodze konkursowej przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości) w wysokości do 800 tys. zł. Bez wątpienia funkcjonowanie platform oraz wsparcie kapitalizacyjne mogłyby zostać odpowiednio powiązane z przyszłą ofertą wspierania instrumentów kapitałowych w województwie podkarpackim (pod warunkiem pozytywnych rezultatów pilotażu i w konsekwencji kontynuacji obu ww. działań – co powinno okazać się najpóźniej do połowy 2018 r.). 1 - Instrumenty finansowe w RPO WP 2014-2020 19 Activity 4 Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie 2 Ustalenia z badań terenowych w zakresie oceny zainteresowania i formułowanych warunków, dotyczących instrumentów finansowych 20 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie W toku przygotowywania niniejszej strategii wdrażania instrumentów finansowych udało się przeprowadzić bezpośrednie w ramach RPO WP 2014-2020, ale także (co wywiady z przedstawicielami prawie najważniejsze z punktu widzenia niniejszego wszystkich pośredników finansowych, opracowania), dotyczące ewentualnego wdrażających instrumenty finansowe kształtu instrumentów finansowych, które w ramach RPO WP 2007-2013. mają zostać wdrożone na bazie środków pochodzących z instrumentów inżynierii Na podstawie wywiadów można wskazać finansowej okresu 2007-2013. pewne wnioski i zalecenia dotyczące 2.1 Ogólna sytuacja, jeżeli chodzi o instrumenty finansowe i popyt na nie Zdaniem badanych popyt na instrumenty finansowych, pozostaje natomiast bardzo finansowe pozostaje na stosunkowo stabilnym ograniczona współpraca i wymiana poziomie, choć oczywiście wpływ mają nań informacji pomiędzy poszczególnymi zróżnicowane czynniki. Jako najważniejsze instytucjami otoczenia biznesu, należy wskazać następujące kwestie: wdrażającymi instrumenty finansowe. Jeszcze kilka lat temu, gdy funkcjonował • Zainteresowanie instrumentami koordynowany przez Polską Agencję finansowymi oferowanymi na bazie Rozwoju Przedsiębiorczości Krajowy System środków publicznych, wzrasta Usług dla MŚP i były organizowane spotkania w okresach, gdy nie jest już dostępne i szkolenia, sytuacja wyglądała znacznie finansowanie bezzwrotne, zarówno lepiej, tymczasem obecnie poszczególne w ramach RPO, jak i krajowych instytucje zostały w zasadzie pozostawione programów operacyjnych. Taką same sobie. W opinii badanych, także Urząd tendencję można było zaobserwować Marszałkowski nie prowadzi jakichkolwiek w okresie 2007-2013, zapewne podobnie widocznych działań, mających prowadzić będzie w okresie 2014-2020. do lepszej integracji i współpracy środowiska • Zainteresowanie instrumentami pośredników finansowych. finansowymi jest też zależne od planów inwestycyjnych firm, spada W rezultacie w większości przypadków oczywiście (przynajmniej jeżeli niezbyt dużym instytucjom dość trudno chodzi o finansowanie inwestycyjne) jest śledzić aktualną sytuację na rynku w okresach niekorzystnych zmian finansowania zwrotnego, a także wymieniać w sytuacji gospodarczej kraju, wzrasta się doświadczeniami21. Brak jest także w momentach dobrej koniunktury. szkoleń skierowanych do tych instytucji o • W przypadku wielu branż popyt ma dość specyficznych potrzebach. Być może także charakter sezonowy, choć dotyczy sytuacja ulegnie zmianie dzięki rozpoczęciu to w większym stopniu finansowania wdrażania instrumentów finansowych przeznaczanego na cele obrotowe, które w ramach okresu 2014-2020 i roli Banku – co do zasady – nie było oferowane Gospodarstwa Krajowego, jako menedżera w ramach RPO WP 2007-2013 ani funduszu funduszy. Z drugiej strony także w ramach PO RPW 2007-2013. znajomość zasad wdrażania instrumentów finansowych w okresie 2014-2020 oraz Jak wskazywali niektórzy badani, poważnym sposobu wyboru pośredników finansowych problemem, jeżeli chodzi o pośredników należy ocenić jako bardzo ograniczoną. 21 W skali krajowej pozytywną rolę odgrywa natomiast aktywność Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych oraz Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych. 2 - Findings from field research in the scope of assessing the interest and formulating conditions concerning financial instruments 21 2.2 Modele wdrażania instrumentów finansowych na bazie środków z okresu 2007-2013 Zdaniem większości badanych idealnym w sytuacji przedstawienia pośrednikom z ich punktu widzenia rozwiązaniem byłoby konkretnej oferty współpracy, zawierającej przedłużenie obecnie obowiązujących także informacje o szczegółowych zasadach umów, przy jednoczesnej rezygnacji podziału zadań oraz zasady wynagradzania. z wymogu dokumentowania wydatków Pośrednicy podkreślali natomiast to, że (czym na zarządzanie i ich rozliczaniu na oczywiście są żywotnie zainteresowani) zasadzie ryczałtu. Takie rozwiązanie jest bardzo ważne (i obiektywnie uzasadnione) jednak stosunkowo trudne do wdrożenia byłoby wykorzystanie potencjału ze względu na wątpliwości prawne, pośredników finansowych, działających na co do jego dopuszczalności (kwestia poziomie lokalnym. przedłużenia obowiązujących umów), a także poważne wyzwanie, jakim byłaby Pojawiały się też pojedyncze opinie, demarkacja oferowanego finansowania zgodnie z którymi wersja oparta na modelu wobec przeznaczenia środków w ramach pośrednictwa finansowego byłaby i tak RPO WP 2014-2020; kwestie te nie są wyraźnie lepsza od modelu przyjętego jednak w zasadzie znane i rozumiane przez w okresie 2014-2020, w którym wybór przedstawicieli pośredników finansowych pośredników będzie realizowany w drodze (co zresztą jest zrozumiałe, biorąc pod uwagę zamówień publicznych, czego wielu odmienność perspektyw). pośredników nieco się obawia, ze względu na brak odpowiednich doświadczeń oraz Wdrażanie środków pochodzących z RPO (zapewne) konieczność budowy konsorcjów WP 2007-2013 oceniano w miarę pozytywnie, składających się z większej liczby podmiotów. choć powszechnie wskazywano na poważne problemy z prawidłowym rozliczaniem W zasadzie większość badanych zwracała kosztów zarządzania oraz na bardzo długi również uwagę na to, że – niezależnie czas zatwierdzania rozliczeń przez Urząd od ostatecznie przyjętych rozwiązań – Marszałkowski. Z kolei te instytucje, które oferowane finansowanie oraz informacja miały okazję realizować projekty w ramach o nim powinny być łatwo dostępne na Programu Operacyjnego Rozwój Polski poziomie lokalnym. Zwracano też uwagę, aby Wschodniej22, bardzo korzystnie oceniały bezwzględnie zrezygnować z konieczności współpracę z BGK. Warto przy tej okazji dokumentowania poniesionych kosztów. podkreślić, że projekty w ramach PO RPW miały z definicji charakter zwrotny i środki Zdaniem większości respondentów w miarę spłaty pożyczek powracały do BGK. wykorzystanie potencjału lokalnych pośredników finansowych powinno TBadani dość ostrożnie (a niekiedy pozwolić z jednej strony na skuteczne zdecydowanie krytycznie) podchodzili dotarcie do potencjalnych pożyczkobiorców, do słabo im znanego i dotąd (choć w tym z drugiej zaś redukowałoby ryzyka kontekście można wskazać pewne wyjątki) związane z udzieleniem pożyczki, dzięki rzadko stosowanego modelu wdrażania, lepszej znajomości przynajmniej części opartego na pośrednictwie finansowym, potencjalnych klientów. Podkreślano w ramach którego pośrednicy działający na też to, że – przynajmniej w przypadku poziomie lokalnym mieliby pośredniczyć znacznej części pośredników finansowych w udzielaniu pożyczek, oferowanych – udzielenie pożyczki jest bardzo często przez podmiot działający na poziomie skorelowane z zapewnianym przez personel regionalnym. Wydaje się, że bardziej pośrednika finansowego doradztwem, przemyślane opinie można by pozyskać dotyczącym takich sfer jak finansowanie 22 A więc Mielecka Agencja Rozwoju Regionalnego oraz Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej Woli. 22 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie rozwoju działalności gospodarczej, czy pewne doświadczenia we wdrażaniu lub pozyskanie środków zewnętrznych, w tym zarządzaniu instrumentami finansowymi o charakterze bezzwrotnym. Doradztwo albo przynajmniej bardzo dobrą znajomość takie nie tylko minimalizuje ryzyka związane zasad wspierania firm sektora MŚP. z projektem finansowanym pożyczką, ale także może korzystnie wpływać na inne sfery działalności danej firmy. Z kolei w sytuacji powołania instytucji mającej zarządzać instrumentami finansowymi w skali całego regionu (lub wykorzystania w tym celu istniejącej instytucji) niektórzy badani zwracali uwagę na to, że bardzo ważne jest, aby jej szefem (prezesem zarządu) została osoba, posiadająca 2.3 Produkty finansowe Badani, co do zasady, mieli bardzo warto pamiętać, że takie produkty ograniczone pomysły, jeżeli chodzi są oferowane dzięki finansowaniu o produkty finansowe mogące zostać zapewnianemu ze środków krajowych wdrożone na bazie środków perspektywy (program „Pierwszy Biznes – Wsparcie 2014-2020. Większość wskazywała, że w Starcie”, realizowany m.in. przez MARR), dotąd oferowane produkty są w większości będą także zapewne oferowane ze trafnie zaprojektowane, z kilkoma drobnymi środków RPO WP 2014-2020. postulatami zmian, a mianowicie: • Wskazywano też na zasadność • Większość badanych wskazywała, uzupełnienia palety produktów że produkty pożyczkowe powinny o finansowanie na cele obrotowe, być oferowane na stosunkowo zdaniem badanych tego typu produkty dłuższe okresy, nawet do 10 lat, przy powinny cieszyć się znaczącym popytem. czym decyzja o okresie zapadalności konkretnych pożyczek powinna zależeć • W zasadzie żaden z badanych od pośrednika finansowego. Wydłużenie pośredników nie wskazywał na zapadalności produktów ułatwi dostęp zasadność uruchamiania produktów do finansowania, dzięki poprawie finansowych skierowanych do zdolności kredytowej pożyczkobiorców, określonej branży/grupy firm. z drugiej strony jednak oczywiście Zdaniem badanych produkty „ogólne”, zwiększy ryzyko po stronie pośrednika skierowane w zasadzie do szerokiego finansowego. grona firm sektora MŚP sprawdzają się najlepiej i nie ma potrzeby budowania • Zwracano też uwagę na zasadność produktów wyspecjalizowanych. Takie utrzymania (a być może nawet podejście, choć niekoniecznie słuszne, rozbudowania) wsparcia dla osób jest całkowicie zrozumiałe, większość rozpoczynających działalność pośredników finansowych to niewielkie gospodarczą, w tym dla osób jednostki, które nie mają doświadczeń ani młodych, jako mających największe środków, aby głęboko analizować rynek problemy z pozyskaniem finansowania i dlatego preferencja dla produktów komercyjnego. Z drugiej jednak strony ogólnych jest całkowicie zrozumiała. 2 - Findings from field research in the scope of assessing the interest and formulating conditions concerning financial instruments 23 • Zdaniem badanych produkty obrotowe który to proces (tak w województwie powiązane z finansowaniem unijnym podkarpackim, jak i w innych polskich okresu 2014-2020, a więc pożyczki na regionach) jest dramatycznie wręcz zapewnienie wkładu własnego lub też opóźniony, co zresztą wynika także z tego, na prefinansowanie projektu, również że niektóre rozwiązania wdrożeniowe są powinny cieszyć się zainteresowaniem nowością dla regionów. przedsiębiorców i wielu pośredników. W razie umożliwienia ich udzielania Bardzo ważną kwestią pozostają natomiast wielu z nich byłoby zainteresowanych ograniczenia dotyczące dopuszczalnego wprowadzeniem pożyczek do swojej poziomu stratowości udzielanych pożyczek. oferty. Zdaniem badanych powinna ona wynosić do najmniej 15% wartości portfela, a dla • Niektórzy pośrednicy zwracali uwagę na produktów bardziej ryzykownych (jak na to, że część ich klientów to firmy mające przykład pożyczki dla osób rozpoczynających utrudniony dostęp do finansowania działalność gospodarczą lub też firm komercyjnego nie tylko ze względu na o krótkim stażu rynkowym) nawet 20-25%. krótki okres prowadzenia działalności Niższe limity stratowości będą prowadzić gospodarczej, ale także dlatego że do tego, że polityka udzielania pożyczek niekiedy część osiąganych przychodów będzie bardzo konserwatywna, pożyczki nie jest prawidłowo ewidencjonowana w będą udzielane przede wszystkim firmom oficjalnych dokumentach finansowych. o długim stażu rynkowym (a więc mającym Finansowanie tego typu firm jest w zapewne stosunkowo łatwy dostęp do zasadzie możliwe tylko z poziomu finansowania komercyjnego), a ponadto lokalnego, dzięki znajomości specyfiki ich pośrednicy będą wymagać bardzo funkcjonowania i możliwości pozyskania rozbudowanych zabezpieczeń. dodatkowych, nieformalnych informacji o faktycznej zyskowności. Z kolei instrumenty poręczeniowe, oferowane przez pośredników z poziomu lokalnego Dość widoczną kwestią pozostaje natomiast lub regionalnego, podobnie jak w innych to, że część pośredników finansowych nie regionach Polski, od dłuższego już czasu dostrzega tego (lub nie chce dostrzegać), cieszą się umiarkowanym powodzeniem, że zainteresowanie oferowanym na co wpływa szereg czynników, przede przez nich finansowaniem zasadza się wszystkim zaś ograniczone wyposażenie w znacznym stopniu na jego preferencyjnym kapitałowe (a więc i zdolność do udzielania oprocentowaniu, które w normalnej sytuacji poręczeń o większej wartości), konkurencja rynkowej musiałoby być znacznie wyższe. programów oferowanych ze szczebla W rezultacie większość instytucji ma dość krajowego (przede wszystkim gwarancji ograniczone doświadczenia w promocji de minimis), a także preferowanie przez swojej oferty i takim jej kształtowaniu, aby banki sieciowe poręczycieli mogących była ona atrakcyjna także z innych powodów, współpracować z siecią placówek niż korzyść czysto finansowa. bankowych na terenie całego kraju. Złożoną kwestią, z oczywistych powodów Jeden z badanych wskazywał także na to, w zasadzie prawie niedostrzeganą przez że dość szybko rozwijająca się w skali kraju pośredników finansowych, jest też oferta tzw. poręczeń wadialnych (zyskowna, demarkacja pomiędzy środkami okresu a jednocześnie obciążona minimalnym, 2007-2013 a środkami okresu 2014- w zasadzie pomijalnym ryzykiem) ma też 2020. Naturalnie z punktu widzenia swoje ograniczenia, gdyż na ogół nie jest Urzędu Marszałkowskiego, kluczowe jest łączona z szerszą ofertą, jaką dysponują firmy odpowiednio szybkie wydatkowanie ubezpieczeniowe, które na ogół oferują przeznaczonych na instrumenty finansowe także gwarancje należytego wykonania środków obecnego okresu programowania, umowy. 24 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Activity 4 Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie 3 Strategia inwestycyjna – instrumenty finansowe tworzone w oparciu o środki zwracane z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 25 3.1 Założenia dotyczące instrumentów finansowych uruchamianych w ramach środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 Uwzględnienie propozycji wynikających Podsumowując, logika demarkacji z Oceny ex-ante instrumentów finansowych instrumentów finansowych w województwie w ramach RPO WP 2014-2020, a także podkarpackim opiera się na założeniu, że wobec pojawiającej się możliwości w oparciu o środki zwracane z instrumentów wspierania instrumentów finansowych finansowanych w ramach RPO WP 2007- w ramach środków zwracanych z RPO 2013 uruchamiane będą w pierwszym WP 2007-2013, a dodatkowo mając na rzędzie: uwadze konkluzje płynące z rozmów z pozabankowymi pośrednikami • instrumenty dłużne, służące finansowymi w województwie finansowaniu celów obrotowych oraz podkarpackim, prowadzi do zaprojektowania następującego rozkładu instrumentów • instrumenty kapitałowe, służące Tabela 11. Mapa instrumentów finansowych według typu i źródła finansowania Źródło finansowania (środki publiczne) Typ instrumentu Przeznaczenie instrumentu Środki zwracane z Środki alokowane na finansowego instrumentów finansowych instrumenty finansowe RPO RPO WP 2007-3013 WP 2014-2020 Dłużny XXX X lub XX Finansowanie celów obrotowych Poręczeniowy XXX Niekonwencjonalny X Dłużny XXX Finansowanie celów Poręczeniowy XXX inwestycyjnych Niekonwencjonalny X/XX Finansowanie celów Kapitałowy – udziałowy XXX rozwojowych Priorytety: XXX – duże znaczenie, XX – średnie znaczenie, X – małe znaczenie. Źródło: opracowanie własne. finansowych i towarzyszących im źródeł finansowaniu wczesnych faz finansowania ze środków publicznych, rozwojowych innowacyjnych odpowiednio: z alokacji przewidzianej przedsiębiorstw (przedsięwzięć w ramach RPO WP 2014-2020 oraz gospodarczych), niezależnie lub środków zwracanych z instrumentów w powiązaniu z funkcjonowaniem finansowanych dystrybuowanych Regionalnego Centrum Transferu w ramach PO WP 2007-2013. Technologii (w sytuacji, gdy dojdzie 26 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie do jego uruchomienia), a także będzie „eksperymentowaniu” z nowymi we współpracy z platformami instrumentami, dotąd nie oferowanymi startowymi dla nowych pomysłów, przez regionalną sferę pozabankową. rozwijanymi w ramach Programu W ten sposób, równolegle z rozwijaniem Operacyjnego Polska Wschodnia instrumentów standardowych (dłużnych) 2014-2020 (Poddziałanie 1.1.1 POPW) będą mogły być testowane nowe (w przypadku pozytywnej weryfikacji rozwiązania i mechanizmy finansowania. realizowanego w 2016 i 2017 pilotażu Z czasem, w miarę przyrostu zdolności i - w konsekwencji - kontynuacji finansowej, odpowiednio do wyników wsparcia). testowania, pojawi się możliwość wprowadzania na rynek regionalny zupełnie Z uwagi na większe skomplikowanie nowych instrumentów, dostosowanych do wdrożeniowe instrumentów kapitałowych, specyficznych potrzeb regionalnego sektora a także brak regionalnych doświadczeń MŚP. w tym zakresie, w krótkim okresie priorytet wdrożeniowy przypisany zostanie Na obecnym etapie planowania, w grupie instrumentom dłużnym. instrumentów niekonwencjonalnych wskazać można na następujące: Uruchomienie wsparcia dla instrumentów kapitałowych będzie musiało zostać • faktoring (mikrofaktoring – finansowanie poprzedzone pozyskaniem przez niewielkich wartościowo zobowiązań Podkarpacki Fundusz Rozwoju (podmiot bieżących) – w zakresie finansowania wdrażający instrumenty finansowe potrzeb, dotyczących dostępności w oparciu o środki RPO WP 2007- kapitału obrotowego – przede 2013, a później również w oparciu wszystkim w segmencie mikro (głównie) o inne źródła) wiedzy i usług doradczych, i małych przedsiębiorstw, prowadzących do zaprojektowania mechanizmu wsparcia kapitałowego, • finansowanie wkładu własnego prawdopodobnie przewidującego w transakcjach leasingowych zaangażowanie w procesie jego wdrażania (analogicznie – dla mikro i małych funduszy inwestycji kapitałowych (kapitału przedsiębiorstw – w zakresie wybranych zasiewowego, startowego), a także dóbr inwestycyjnych). uwzględnienia ewentualnej współpracy z innymi, pokrewnymi instrumentami Wyżej wymienione propozycje (platformy startowe). Szczegółowe instrumentów niekonwencjonalnych nie rozwiązania operacyjne, dotyczące wyczerpują katalogu ewentualnych, innych instrumentów kapitałowych powinny być rozwiązań. Zadaniem zarządzającego wypracowywane stopniowo, równolegle środkami zwracanymi z instrumentów z wdrażaniem dłużnych instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 przeznaczonych na finansowanie potrzeb powinna być identyfikacja potrzeb obrotowych. Zakładamy zatem, że będzie regionalnej sfery MŚP w zakresie to jedno z zadań Podkarpackiego Funduszu dostępu do źródeł finansowania oraz Rozwoju. – odpowiednio do wyników takiej identyfikacji – projektowanie i testowanie Środki zwracane z instrumentów nowych instrumentów/rozwiązań w tym finansowych RPO WP 2007-2013 powinny zakresie. Tego rodzaju „otwarty” element również posłużyć do uruchamiania eksperymentowania uznajemy za ważną instrumentów niekonwencjonalnych, część zadań zarządzającego środkami zarówno w grupie obejmującej wsparcia (naturalnie, uzupełnia je również finansowanie celów obrotowych, jak ciągła obserwacja/monitorowanie luki i przedsięwzięć inwestycyjnych. W tym finansowania na regionalnym rynku zakresie, finansowanie pośredników służyć finansowym). 3 - Investment strategy – financial instruments created on the basis of funds returned from financial instruments of Podkarpackie ROP 2007-2013 27 Tabela 12. Ogólna architektura instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwracanych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 Cel Typ instrumentu Typy odbiorców Produkty Znaczenie23 finansowania finansowego ostatecznych • Pożyczka obrotowa o ogólnym przeznaczeniu • Pożyczka obrotowa na finansowanie Mikro, mali i średni Finansowanie Dłużny XXX materiałów zaopatrzeniowych przedsiębiorcy celów i usług związanych z rozwojem obrotowych przedsiębiorstwa • Mikrofaktoring Niekonwencjonalny Mikro i mali przedsiębiorcy X • Ewentualnie inne Finansowanie • Mikrofaktoring celów Niekonwencjonalny Mikro i mali przedsiębiorcy X • Ewentualnie inne inwestycyjnych • Wkłady kapitałowe/ inwestycje na Mikro firmy - start-upy (portfel finansowanie fazy Proof-of-Principle tworzony m.in. w oparciu o (PoP)24 Finansowanie projekty generowane w RBTT) Kapitałowy – • Wkłady kapitałowe w zamian za celów i przy ewentualnej współpracy XXX udziałowy udziały (finansowanie fazy Proof-of- rozwojowych Concept - PoC)25 z platformami startowymi w Polsce Wschodniej (Lublin, • Wkłady kapitałowe koinwestycyjne (z aniołami biznesu) Kielce) Priorytety: XXX – duże znaczenie, XX – średnie znaczenie, X – małe znaczenie. Źródło: opracowanie własne. Przedstawiona w tabeli poprzedzającej obrotowych – najprawdopodobniej będą paleta instrumentów finansowych jest to instrumenty obrotowe związane z celami odpowiednio skorelowana z instrumentami rozwojowymi przedsiębiorstwa. Szczególnie finansowymi, zaplanowanymi do realizacji można się ich spodziewać w przypadku w ramach alokacji RPO WP 2014-2020 pożyczek przewidzianych w Działaniu 7.3 (zgodnie z zaprezentowanym na wstępie RPO WP 2014-2020; alokacja na te pożyczki podziałem – Tabela 11). W ten sposób, jest jednak niewielka – wynosi ok. 24,6 mln instrumenty finansowane z różnych źródeł zł – zob. Tabela 1 i uzupełniająco Tabela 9; będą uzupełniać się. instrumenty tego rodzaju mogą również wystąpić w wypadku części pożyczek „Pokrywanie” się instrumentów finansowych standardowych w Poddziałaniu 1.4.2 RPO występuje tylko w pewnym zakresie WP 2014-2020. W obu przypadkach, będą w przypadku finansowania celów to jednak instrumenty „obrotowe”, dla obrotowych. Można przyjąć bowiem, że część których wymagane będzie uzasadnienie instrumentów (w sumie jednak mniejszość) w odpowiednich biznesplanach26, wspieranych w ramach RPO WP 2014-2020, a zatem, siłą rzeczy, będą one kierunkować obejmie również finansowanie potrzeb się na finansowanie potrzeb obrotowych 23 Znaczenie operacyjne w ofercie wsparcia Podkarpackiego Funduszu Rozwoju. 24 Faza Proof-of-Principle definiowana jest zwykle jako faza projektu B+R+I, polegająca na wczesnej weryfikacji pomysłu, w trakcie której realizowane są badania przemysłowe i eksperymentalne prace rozwojowe, wstępna ocena potencjału projektu B+R+I, analizy otoczenia konkurencyjnego, zdefiniowanie planu badawczego i pierwszych kamieni milowych rozwoju projektu. Realizacja tej fazy możliwa jest m.in. w jednostkach naukowych lub poprzez osoby fizyczne lub specjalne zespoły projektowe (wynalazcy, pomysłodawcy). Jej prowadzenie nie jest zasadniczo związane z odrębnym prawnie podmiotem przeznaczonym do realizacji projektu. 25 Faza Proof-of-Concept to faza projektu B+R+I polegająca na właściwej weryfikacji pomysłu, w trakcie której realizowane są badania przemysłowe i eksperymentalne prace rozwojowe, których wyniki (jeśli pozytywne) w typowych sytuacjach umożliwią pełne zgłoszenie patentowe lub przejście do fazy międzynarodowej zgłoszenia pierwszeństwa w trybie PCT lub komercyjne wykorzystanie wyniku projektu. Jest zwykle realizowana przez prawnie wyodrębniony podmiot przeznaczony do realizacji projektu B+R+I. 26 Wymóg wynikający z wytycznych unijnych, dotyczących finansowania kapitału obrotowego w bieżącym okresie programowania środków strukturalnych (2014-2020). 28 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie przy jednoczesnym uwzględnieniu celu finansowania instrumentów dłużnych rozwojowego. Naturalnie, powyższe z RPO WP 2014-2020 na cele inwestycyjne, rozważania mogą nie mieć znaczenia w zamian za wysoki stopień preferencyjności w przypadku podjęcia decyzji instrumentu27. o rygorystycznym ukierunkowaniu 3.2 Instrumenty finansowe w perspektywie długookresowej W perspektywie długookresowej problem instrumentów w taki sposób, aby w możliwie odpowiedniej demarkacji instrumentów maksymalnym stopniu odzwierciedlały finansowych ulegnie ograniczeniu z uwagi na one aktualne i perspektywiczne potrzeby skoncentrowanie zarządzania instrumentami regionalnego sektora mikro, małych w jednym podmiocie regionalnym i średnich przedsiębiorstw. Skoncentrowanie (w Podkarpackim Funduszu Rozwoju). funkcji zarządzania instrumentami Z tego punktuwidzenia decyzja o powierzeniu finansowymi umożliwi ich projektowanie takiej roli (zarządzającego instrumentami i wdrażanie jako instrumentów finansowymi) Podkarpackiemu Funduszowi komplementarnych, niekonkurencyjnych Rozwoju jest całkowicie zasadna. Środki oraz odzwierciedlających szerokie spektrum z instrumentów finansowych wdrażanych potrzeb i specyfikę regionalnej sfery w ramach RPO WP 2014-2020 – gospodarczej. W tym też celu, Podkarpacki analogicznie jak w przypadku perspektywy Fundusz Rozwoju powinien prowadzić 2007-2013 – będą zarządzane przez tę monitoring sytuacji na regionalnym rynku instytucję, co umożliwi jej kształtowanie finansowania. 3.3 Produkty finansowe W niniejszej części Raportu przedstawiamy zarządzającego instrumentami finansowymi proponowane parametry/metryki w województwie. Zgodnie z wcześniejszymi trzech produktów finansowych, których rozstrzygnięciami są to produkty dotyczące uruchomienie stanowić będzie punkt finansowania potrzeb obrotowych wyjściowy działalności podmiotu przedsiębiorstw. 27 Decyzje w tym względzie należeć będą do BGK, jako podmiotu wdrażającego w województwie podkarpackim fundusz funduszy w oparciu o środki RPO WP 2014-2020. Zakładamy, że będą one podejmowane w uzgodnieniu z Instytucją Zarządzającą Programem oraz przy odpowiednim uwzględnieniu propozycji zawartych w niniejszym dokumencie. 3 - Investment strategy – financial instruments created on the basis of funds returned from financial instruments of Podkarpackie ROP 2007-2013 29 Tabela 13. Produkt finansowy 1 – pożyczka obrotowa ogólnego przeznaczenia Lp. Parametry pożyczki – Typ 1 A. Parametry ogólne Miko, mali i średni przedsiębiorcy posiadający siedziby lub prowadzący działalność gospodarczą A1 Odbiorca ostateczny w województwie podkarpackim A2 Kwota pożyczki Do 100 tys. zł Kapitał na finansowanie ogólnych potrzeb przedsiębiorstwa, związanych z jego działalnością A3 Przeznaczenie (cel finansowania) bieżącą (finansowanie wydatków bieżących) A4 Okres spłaty Do 12 miesięcy A5 Inne - B. Parametry kosztowe i warunki spłaty Na warunkach rynkowych – z uwzględnieniem stopy referencyjnej ustalonej przez pośrednika finansowego zgodnie ze stosowaną przez pośrednika metodyką oceny ryzyka oraz z B1 Oprocentowanie uwzględnieniem zaleceń wynikających z Komunikatu Komisji w sprawie zmiany metod ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych – powiększone o 1 punkt procentowy Prowizje pobierane przez B2 1-4% pośrednika finansowego B3 Zasady spłaty Według decyzji pośrednika finansowego B4 Inne - C. Parametry dokumentacyjne Poświadczenie uregulowania C1 zobowiązań publicznoprawnych Według decyzji pośrednika finansowego (oświadczenie lub inna forma/y potwierdzenia) pożyczkobiorcy Ograniczenia – zakaz spłaty C2 zobowiązań publicznoprawnych Akceptacja pożyczkobiorcy poprzez złożenie oświadczenia ze środków pożyczki Ograniczenia dotyczące C3 W ramach umowy pożyczkowej przeznaczenia środków pożyczki C4 Inne - D. Zabezpieczenia D1 Podstawowe Weksel własny in blanco D2 Dodatkowe Według decyzji pośrednika finansowego – zgodnie ze stosowaną metodyką zabezpieczania pożyczek E. Inne – organizacyjne Maksymalnie jedna pożyczka na rzecz pożyczkobiorcy (w okresie spłaty nie można udzielić E1 Zaangażowanie kolejnej pożyczki) Termin budowy portfela przez Od 9 do 18 miesięcy (ustalany ostatecznie w umowie z pośrednikiem finansowym) Alternatywnie: E2 pośrednika finansowego brak terminu 10-15% kwoty wypłaconych środków z rachunku finansowania pożyczek (wykorzystanego limitu E3 Limit szkodowości na pożyczki Typu 1), do ostatecznego określenia, uzgodnienia E4 Obsługa windykacyjna Koszty prowadzonej windykacji są refundowane przez PFR w całości lub w określonej części (np. 80%) Udostępnienie kapitału na E5 Z przyznanego limitu – wypłaty z rachunku: każda pożyczka po zawarciu umowy pożyczkowej wypłatę pożyczek E6 Inne - Źródło: opracowanie własne. 28 OJ L C 14 as of 19.1.2008, p. 6. 30 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Tabela 14. Produkt finansowy 2 – pożyczka obrotowa na cele rozwojowe Lp. Parametry pożyczki - Typ 2 A. Parametry ogólne Miko, mali i średni przedsiębiorcy posiadający siedziby lub prowadzący działalność gospodarczą A1 Odbiorca ostateczny w województwie podkarpackim A2 Kwota pożyczki Do 200 tys. zł Finansowanie wydatków związanych z rozwojem działalności wytwórczej: materiały A3 Przeznaczenie (cel finansowania) i surowce, zakup usług, inne – wskazane Do 12 miesięcy (z możliwością jednokrotnego przedłużenia maksymalnie o kolejne 12 miesięcy w oparciu o uproszczoną analizę/ weryfikację sytuacji finansowej pożyczkobiorcy) – A4 Okres spłaty przedłużenie pożyczki w przypadku udokumentowania przyrostu sprzedaży w wysokości 25% wartości pożyczki (benchmark – wartość sprzedaży w dniu zawarcia umowy pożyczki) A5 Inne - B. Parametry kosztowe i warunki spłaty Na warunkach rynkowych – z uwzględnieniem stopy referencyjnej ustalonej przez pośrednika finansowego zgodnie ze stosowaną przez pośrednika metodyką oceny ryzyka oraz z B1 Oprocentowanie uwzględnieniem zaleceń wynikających z Komunikatu Komisji w sprawie zmiany metod ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych29 Prowizje pobierane przez B2 1-4% pośrednika finansowego B3 Zasady spłaty Według decyzji pośrednika finansowego B4 Other - C. Parametry dokumentacyjne Poświadczenie uregulowania C1 zobowiązań publicznoprawnych Według decyzji pośrednika finansowego (oświadczenie lub inna forma/y potwierdzenia) pożyczkobiorcy Ograniczenia – zakaz spłaty C2 zobowiązań publicznoprawnych Akceptacja pożyczkobiorcy poprzez złożenie oświadczenia ze środków pożyczki W ramach umowy pożyczkowej – na wskazane rodzajowo wydatki/grupy wydatków Ograniczenia dotyczące C3 Rozliczenie pożyczki w oparciu o faktury (całość lub co najmniej 70-80% wartości pożyczki, do przeznaczenia środków pożyczki ustalenia) C4 Inne - D. Zabezpieczenia D1 Podstawowe Weksel własny in blanco Według decyzji pośrednika finansowego – zgodnie ze stosowaną metodyką zabezpieczania D2 Dodatkowe pożyczek D3 Inne - E. Inne - organizacyjne Maksymalnie jedna pożyczka na rzecz pożyczkobiorcy (w okresie spłaty nie można udzielić E1 Zaangażowanie kolejnej pożyczki; możliwe udzielenie 1 pożyczki typu 1) Termin budowy portfela przez E2 Od 9 do 18 miesięcy (ustalany ostatecznie w umowie z pośrednikiem finansowym) pośrednika finansowego E3 Limit szkodowości Alternatywnie: brak terminu 10-15% kwoty wypłaconych środków z rachunku finansowania pożyczek (wykorzystanego limitu E4 Obsługa windykacyjna na pożyczki Typu 2) Udostępnienie kapitału na Koszty prowadzonej windykacji są refundowane przez PFR w całości lub w określonej części E5 wypłatę pożyczek (np. 80%) E6 Inne Z przyznanego limitu – wypłaty z rachunku: każda pożyczka po zawarciu umowy pożyczkowej Źródło: opracowanie własne. 29 Dz. Urz. C 14 z 19.1.2008, s. 6. 3 - Investment strategy – financial instruments created on the basis of funds returned from financial instruments of Podkarpackie ROP 2007-2013 31 Tabela 15. Produkt finansowy 3 – pożyczka obrotowa współfinansowanie lub prefinansowanie projektów unijnych Lp. Parametry pożyczki – Typ 3 A. Parametry ogólne Miko, mali i średni przedsiębiorcy posiadający siedziby lub prowadzący działalność gospodarczą A1 Odbiorca ostateczny w województwie podkarpackim i realizujący projekty w ramach Polityki Spójności 2014-2020 A2 Kwota pożyczki Do 1 mln zł Prefinansowanie lub finansowanie udziału własnego projektu finansowanego ze środków A3 Przeznaczenie (cel finansowania) unijnych A4 Okres spłaty Na okres realizacji projektu, ewentualnie + maksymalnie 12 miesięcy A5 Inne - B. Parametry kosztowe i warunki spłaty Na warunkach rynkowych – z uwzględnieniem stopy referencyjnej ustalonej przez pośrednika finansowego zgodnie ze stosowaną przez pośrednika metodyką oceny ryzyka oraz B1 Oprocentowanie z uwzględnieniem zaleceń wynikających z Komunikatu Komisji w sprawie zmiany metod ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych30 + 0,5 punktu procentowego Prowizje pobierane przez B2 1-4% pośrednika finansowego B3 Zasady spłaty Według decyzji pośrednika finansowego C. Parametry dokumentacyjne Poświadczenie uregulowania C1 zobowiązań publicznoprawnych Poświadczenie uregulowania zobowiązań publicznoprawnych pożyczkobiorcy pożyczkobiorcy Ograniczenia – zakaz spłaty C2 zobowiązań publicznoprawnych Ograniczenia – zakaz spłaty zobowiązań publicznoprawnych ze środków pożyczki ze środków pożyczki Ograniczenia dotyczące C3 Ograniczenia dotyczące przeznaczenia środków pożyczki przeznaczenia środków pożyczki C4 Inne Inne D. Zabezpieczenia D1 Podstawowe Weksel własny in blanco Według decyzji pośrednika finansowego – zgodnie ze stosowaną metodyką zabezpieczania D2 Dodatkowe pożyczek, szczególnie cesja umowy dotacji D3 Inne - E. Inne – organizacyjne E1 Zaangażowanie Maksymalnie jedna pożyczka na rzecz pożyczkobiorcy Termin budowy portfela przez E2 Od 9 do 18 miesięcy (ustalony ostatecznie w umowie z pośrednikiem finansowym) pośrednika finansowego E3 Limit szkodowości Alternatywnie: brak terminu E4 Obsługa windykacyjna 10-15% kwoty wypłaconych środków z rachunku finansowania pożyczek Udostępnienie kapitału na Koszty prowadzonej windykacji są refundowane przez PFR w całości lub w określonej E5 wypłatę pożyczek części (np. 80%) Z przyznanego limitu – wypłaty z rachunku: każda pożyczka po zawarciu umowy E6 Inne pożyczkowej Źródło: opracowanie własne. 30 Dz. Urz. C 14 z 19.1.2008, s. 6. 32 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Activity 4 Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie 4 Model wdrażania instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-201331 33 W przypadku finansowania ze środków wdrożeniowe. Dwa z nich to rozwiązania publicznych działalności pożyczkowej bardziej tradycyjne, a jeden to model rzadziej i w sytuacji, kiedy instytucja, która organizuje spotykany – oparty na doświadczeniach przetarg lub konkurs na udzielanie pożyczek, Dolnośląskiego Funduszu Rozwoju. Poniżej może też samodzielnie udzielać pożyczek32, omawiamy wszystkie modele wraz ze można wskazać trzy podstawowe modele wskazaniem ich mocnych i słabych stron. 4.1 M o d e l 1 W ramach pierwszego, najczęściej pożyczkobiorcom, mającym siedziby lub rozpowszechnionego modelu, w wyniku prowadzącym działalność na ustalonym przeprowadzonej procedury konkurencyjnej, terytorium) lub też określonych wyłaniani są pośrednicy finansowi, mający charakterystyk udzielonych pożyczek udzielać pożyczek. Jednocześnie instytucja (np. wartość, zapadalność). zapewniająca finansowanie na ogół stawia • Charakterystyka odbiorców ostatecznych pewne warunki, dotyczące takich kwestii – wielkość firmy, branża działalności, jak: przeznaczenie pożyczki na finansowanie • Maksymalny dopuszczalny udział określonych wydatków, etc. pożyczek notujących znaczące opóźnienia w spłatach i pożyczek W ramach tego modelu instytucja straconych (nieodzyskiwalnych) wybierająca pośredników finansowych oraz konsekwencje ewentualnego nie jest w ogóle zaangażowana w proces przekroczenia ustalonych wskaźników. udzielania pożyczek. Zajmują się tym W przypadku wystąpienia tego rodzaju wyłącznie ustanowieni (wybrani) pośrednicy przekroczeń mogą zostać ustalone finansowi, a sama instytucja tylko monitoruje rozmaite sankcje. Przykładowo, jeżeli proces realizacji projektów i weryfikuje, wyniki działalności pożyczkowej są czy osiągane są założone rezultaty, a także gorsze od założonych, to pośrednik rozlicza poniesione przez poszczególne finansowy zobowiązany jest pokrywać instytucje koszty. Pośrednicy są zatem ewentualne straty ze środków własnych rozliczani wyłącznie za osiągane rezultaty. lub też jest „karany” w inny sposób, Jednocześnie instytucja przekazująca im na przykład za pomocą zmniejszonej środki finansowe nie ma w zasadzie żadnego alokacji na finansowanie kosztów wpływu na operacyjne wdrażanie projektów zarządzania. i cały proces udzielania i rozliczania pożyczek. Sprawy te, zgodnie z postanowieniami • Charakterystyka portfela pożyczek umowy z fundatorem środków, pozostają w postaci określonego rozkładu w kompetencji pośredników finansowych. terytorialnego odbiorców ostatecznych (poprzez ustalenie minimalnego Poniżej podsumowujemy podstawowe udziału w portfelu pożyczek zalety i wady takiego modelu. pośrednika finansowego, udzielonych 31 Prezentowane i dyskutowane w niniejszym rozdziale modele stanowią rozwiązania do wykorzystania przez podmiot wdrażający instrumenty finansowe w województwie podkarpackim (Podkarpacki Fundusz Rozwoju), w oparciu o środki zwracane z instrumentów finansowych udostępnionych w ramach RPO WP 2007-2013, a w przyszłości również przy wykorzystaniu innych źródeł. Z uwagi na priorytet wdrożeniowy, który przypisany został instrumentom finansowania dłużnego, rozwiązania te odnoszą się do wdrażania tych właśnie instrumentów. 32 Z taką sytuacją będziemy, jak zakładamy, mieli do czynienia w przypadku środków finansowych, pochodzących ze zwrotów z RPO WP 2007-2013. 34 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Tabela 16. Zestawienie kluczowych zalet i wad – MODEL 1 Zalety Znaczenie Wady Importance W sytuacji udzielania pożyczek przez wielu niezbyt Wysoki poziom delegacji zadań, brak konieczności dużych pośredników finansowych, zwykle daje o silnego zaangażowania się donatora w techniczną XXX XXX sobie znać ograniczona efektywność działania, brak stronę procesu pożyczkowego. efektu skali. Model wdrożeniowy dobrze znany środowisku Uruchomienie nowych produktów pożyczkowych pośredników finansowych w regionie (i poza jest zawsze czasochłonne i złożone organizacyjnie. nim). Możliwość pozyskania od pośredników XXX Najczęściej wymaga ogłoszenia i rozstrzygnięcia XX finansowych informacji w sprawie ewentualnych nowego przetargu na pełnienie funkcji pośredników modyfikacji, prowadzących do jego udoskonalenia. finansowych. Jest to model stosunkowo łatwy do wdrożenia. Przenoszenie ryzyka na pośredników finansowych zwykle nie następuje w sposób w pełni elastyczny – przy określonym (nadmiernym) poziomie ryzyka ciążącego na pośrednikach (dopuszczalny, Ograniczony poziom zakłócania rynku, dzięki niski udział pożyczek straconych – np. rzędu dywersyfikacji struktury wdrażania – możliwe jest kilku procent), mogą oni nie być zainteresowani zaangażowanie w pełnienie funkcji pośredników korzystaniem ze środków na pożyczki. XX XX finansowych rozmaitych podmiotów, zarówno Ewentualnie, może to prowadzić do oczekiwania/ o charakterze pozabankowym, jak i banków (np. żądania większego wynagrodzenia lub też, w sektora banków spółdzielczych). fazie wdrożeniowej, wywoływać zachowania pośredników zmierzające do eliminacji (znacznego ograniczenia) w portfelu przedsięwzięć bardziej ryzykownych (co ostatecznie może być sprzeczne z logiką interwencji). W sytuacji pełnienia funkcji pośredników finansowych przez różne podmioty z siedzibami Po rozstrzygnięciu przetargów na wybór w różnych częściach województwa, łatwość pośredników finansowych i zawarciu umów dotarcia do odbiorców ostatecznych (lepsza bardzo ograniczona (na pewno bardzo utrudniona) penetracja terytorium, na które kierowane są możliwość korekty zasad udzielania pożyczek XX X pożyczki), a także – dzięki temu – lepsza znajomość (aczkolwiek wiele zależy od uwzględnienia odbiorców ostatecznych oraz możliwość odpowiednich uregulowań w umowach – np. wykorzystania tego typu informacji w procesie oceny przewidujących możliwość wymagania od wykonalności przedsięwzięć i oceny wiarygodności pośrednika wprowadzenia określonych korekt). pożyczkobiorców. W sytuacji, gdy oferowane przez pośredników produkty finansowe nie są identyczne (pod względem wartości, okresu zapadalności, Praktycznie pojawia się możliwość przeniesienia ewentualnie innych parametrów) nieco bardziej pełnego ryzyka działalności pożyczkowej na XX utrudnione stają się ewentualne działania X poszczególnych pośredników finansowych. promocyjno-informacyjne na poziomie regionu. Trudniejsza jest promocja scentralizowana – nie może zawierać bardziej szczegółowych informacji o ofercie produktowej. Przeniesienie ryzyka działalności pożyczkowej na pośredników skutkować będzie, co do zasady, efektami w sferze motywowania do XX profesjonalnego, odpowiedzialnego działania, szczególnie, gdy uda się to jeszcze powiązać z odpowiednimi bodźcami finansowymi. Model, który powoduje kształtowanie się (rozwój) lokalnej sfery pośredników finansowych, dobrze ulokowanych i posiadających dobre rozeznanie X w potrzebach lokalnej sfery przedsiębiorczości, motywowanych do rozwijania własnych produktów pożyczkowych. Czas wdrożenia – relatywnie krótki, z uwagi na doświadczenia dotyczące sposobu dystrybucji X wsparcia dla pośredników finansowych w wymiarze regionalnym w tym/podobnym modelu. Źródło: opracowanie własne 4 - Model wdrażania instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 35 Analizując zalety i wady omawianego okazują się zbyt wysokie w porównaniu do modelu, jak się wydaje, jako kluczową wartości udzielanych pożyczek (zbyt wysoki zaletę należy wskazać, że w ramach tego koszt stały przypadający na pożyczkę). Taki rozwiązania instytucja odpowiadająca za model może zatem prowadzić do mało nadzór nad wdrażaniem instrumentów efektywnej alokacji zasobów. finansowych, a w momencie, gdy jest już rozstrzygnięte postępowanie na wybór Ponadto w sytuacji, gdy pewna liczba pośredników finansowych, nie musi się pośredników finansowych udziela pożyczek już istotnie angażować w cały proces w wyniku rozstrzygniętych postępowań pożyczkowy. Wystarczy, że skupi się o charakterze konkurencyjnym, bardzo wyłącznie na monitorowaniu postępu trudno jest (w razie zmieniającej się sytuacji wdrażania, a w razie pojawiania się istotnych gospodarczej lub zmiany strategii podmiotu problemów, w konsultacji z pośrednikami, zarządzającego/władz regionalnych) prowadzi działania, mające na celu ich uruchomić w oparciu o te same środki nowy rozwiązanie. produkt pożyczkowy, gdyż wymagałoby to zmiany sposobu wykorzystania środków już Z kolei poważną wadą tego modelu jest jego przekazanych do pośredników (zapewne na stosunkowo niska efektywność. W sytuacji zasadach negocjacji zmiany umowy, co nie bowiem, gdy pożyczki są udzielane przez jest łatwe w sytuacji stosowania przepisów znaczną liczbę pośredników finansowych, o zamówieniach publicznych i zawsze koszty stałe (głównie, wynikające z wymagać będzie zgodnego porozumienia konieczności utrzymania przez każdego stron). Bardzo trudne jest też ewentualne pośrednika personelu i zapewnienia wycofanie środków (jest bardzo mało oprogramowania wspomagającego prawdopodobne, aby było to w ogóle zarządzanie procesem pożyczkowym) możliwe). 4.2 M o d e l 2 W ramach drugiego, stosunkowo rzadziej Zasadniczą różnicą w stosunku do modelu spotykanego modelu pożyczek (kredytów) 1 jest to, że całość środków finansowych udziela instytucja oferująca finansowanie pozostaje w dyspozycji donatora, który odbiorcom ostatecznym, jednocześnie dokonuje też wypłaty pożyczek, a następnie posiłkując się siecią instytucji lub osób monitoruje ich spłatę. De facto pełni rolę fizycznych w całym regionie, które jednak regionalnego instrumentu finansowego pełnią funkcję wyłącznie wspomagające (regionalnego funduszu pożyczkowego), – prowadzą działania promocyjne prowadzącego działalność samodzielnie, i informacyjne, wyszukują potencjalnych jak i za pośrednictwem ustanowionych klientów, pomagają w skompletowaniu przedstawicieli, dążąc w ten sposób odpowiednich dokumentów do objęcia swoją ofertą obszaru całego i (w zależności od ustaleń z donatorem) województwa. dokonują pełnej lub uproszczonej oceny wniosku pożyczkowego (dalej te instytucje Poniżej przedstawiamy kluczowe wady nazywamy przedstawicielami lokalnymi lub i zalety tego modelu. PL)33. 33 Np. model taki znajduje zastosowanie w procesie wdrażania programu „Wsparcie w starcie” (stosuje go Mielecka Agencja Rozwoju przedsiębiorczości, będąca podmiotem wdrażających w kilku województwach w Polsce). 36 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Tabela 17. Zestawienie kluczowych zalet i wad – MODEL 2 Zalety Znaczenie Wady Znaczenie Wykorzystanie efektu skali i innych pozytywnych W sytuacji, gdy znacząca część ryzyka spoczywa rezultatów, wynikających z koncentracji środków na funduszu regionalnym, znaczenie ryzyka w ramach jednej instytucji. Całość działalności XXX wynikającego z konsekwencji braku (lub XXX pożyczkowej jest realizowana przez jeden podmiot ograniczonej) odpowiedzialności pośredników za na poziomie regionu, podmioty lokalne pełnią udzielane pożyczki znacznie rośnie. wyłącznie rolę wspomagającą. Koncentracja kapitału i działalności w ramach jednego podmiotu (funduszu regionalnego) skutkować będzie pozytywnymi efektami w zakresie oceny zdolności finansowej i operacyjnej funduszu przez podmioty zewnętrzne. To z kolei Konieczność zasadniczego wzmocnienia kadrowego zaowocuje wzrostem możliwości skutecznego i infrastrukturalnego funduszu regionalnego, np. pozyskiwania kapitału ze źródeł zewnętrznych wyposażenie funduszu w oprogramowanie do (np. chodzi o źródła preferujące finansowanie XXX analizy wniosków, do zarządzania portfelem XXX przedsięwzięć realizowanych w dużej skali pożyczkowym, monitorowania spłat pożyczek, i w dużym zakresie – np. programy oferowane ze wymiany informacji z PL i utrzymania współpracy szczebla europejskiego przez Europejski Fundusz w ramach sieci (zarządzanie siecią), etc. Inwestycyjny). Skala i potencjał funduszu rodzić mogą rozmaite efekty w zakresie współpracy z poważnymi instytucjami finansowymi (i nie tylko) otoczenia34. Model dystrybucji środków finansowych słabo rozpowszechniony, generalnie nieznany środowisku pośredników finansowych w regionie (i poza nim). Swoboda, elastyczność i łatwość uruchamiania Sytuacja ta może prowadzić do podchodzenia nowych produktów pożyczkowych. Każdorazowo, z dużą rezerwą do uczestnictwa w systemie (lub uruchomienie nowego produktu pożyczkowego wręcz braku zainteresowania uczestnictwem, jest relatywnie niezbyt złożone, wymaga przede szczególnie, gdy dostępne będzie wsparcie dla wszystkim zaprojektowania nowego produktu, XX instrumentów finansowych w ramach RPO XXX opracowania zasad jego wdrażania, przeszkolenia WP 2014-2020). W związku z tym, konieczność własnych pracowników i przedstawicieli lokalnych wypromowania nowego rozwiązania35, bez oraz zawarcia ewentualnie (na obsługę nowego pewności jego akceptacji w oczekiwanej skali. produktu) nowych umów lub aneksowania Istotny czynnik czasu – ugruntowanie modelu dotychczasowych z PL. i zainteresowanie nim może wymagać czasu, trudnego do określenia. Z wypromowaniem modelu wiązać się będą również koszty. W zależności od konkretnych rozwiązań organizacyjnych ryzyko niewykorzystania części potencjału obecnych lokalnych pośredników Możliwość prowadzenia jednolitej, samodzielnie finansowych (po stronie PL pojawi się efekt dualizacji kierunkowanej strategii promocyjnej w skali całego działalności – własne produkty vs. dystrybucja regionu (z pozytywnymi konsekwencjami produktów funduszu regionalnego – XX XX w sferze kosztów tego typu działalności). Łatwość o trudnych do przewidzenia konsekwencjach dla uruchamiania skoncentrowanej akcji informacyjno- produktów funduszu regionalnego, np. spodziewać promocyjnej. się można, że przedsięwzięcia finansowane z funduszu regionalnego, proponowane przez PL, charakteryzować się będą przeciętnie większym ryzykiem). Źródło: opracowanie własne 34 Wiele jednak zależeć będzie od wyznaczonych funduszowi regionalnemu celów i opracowanej dla niego strategii działania i determinacji w jej realizowaniu, prowadzącym (w długim okresie) do rozwoju funduszu regionalnego jako kluczowej instytucji finansowej w województwie, aktywnej w sferach szczególnych niedoskonałości rynku finansowego. 35 Wskazane jest, aby tego rodzaju działania poprzedzone zostały zbadaniem (wysondowaniem) postaw/stanowisk pośredników finansowych, co do ich percepcji tego rodzaju rozwiązania. W sytuacji podjęcia decyzji, dotyczącej wdrożenia tego rozwiązania, konieczne będzie przemyślenie ewentualnych działań promocyjnych, uwzględniających zidentyfikowane postawy i poziom gotowości, a także warunki ewentualnej współpracy. 4 - Model wdrażania instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 37 Tabela 17. Zestawienie kluczowych zalet i wad – MODEL 2 (continued from previous page) Zalety Znaczenie Wady Znaczenie Wpływ na kształtowanie pozytywnego Konieczność zaprojektowania systemu wyboru wizerunku regionu (i władz regionalnych, jako PL i zasad ich wynagradzania; dodatkowej analizy autora/współautora/uczestnika przedsięwzięcia), X będzie wymagać kwestia, na ile w całym systemie XX wynikającego z istnienia znaczącego finansowo niezbędne będzie zastosowanie prawa zamówień i trwałego podmiotu regionalnego, specjalizującego publicznych. się w finansowaniu sfery gospodarczej. Możliwy znaczący poziom zakłócania rynku, wskutek aktywności znacznej wielkości podmiotu (w szczególności dominacja względem sektora X pozabankowych instytucji pożyczkowych), operującego w skali całego regionu. Wystąpi groźba zastopowania rozwoju i marginalizacji dotąd rozwijanych lokalnych, X pozabankowych pośredników finansowych. Bardzo utrudnione powiązanie ostatecznej jakości portfela udzielonych pożyczek z wynagrodzeniem przedstawicieli lokalnych. Problem ten narastać X będzie wraz ze wzrostem liczby współpracujących z funduszem regionalnym PL. Źródło: opracowanie własne Jak można się spodziewać, kluczowe w działalność pożyczkową, powodującą zalety tego modelu są w pewnym stopniu konieczność zaprojektowania i prowadzenia symetryczne do wad modelu 1. Przede (i utrzymania) wysokiej jakości mechanizmu wszystkim, przy dobrym zaprojektowaniu selekcji celów inwestycyjnych pod kątem mechanizmu wdrażania, identyfikacji ryzyka finansowanych przedsięwzięć36. odpowiednio aktywnych i kompetentnych Pewnym ograniczeniem (rozumianym przedstawicieli lokalnych, a także raczej jako wyzwanie w sferze organizacji przy zaprojektowaniu odpowiedniego i zarządzania) będzie także konieczność mechanizmu ich wynagradzania, zaangażowania się w zarządzanie całą siecią biorącego pod uwagę nie tylko pomoc PL (szczególnie na etapie jej uruchamiania) w doprowadzeniu do udzielenia znaczącej i jej utrzymanie, w tym rozwiązywanie liczby pożyczek o określonej wartości, ale ewentualnych konfliktów, które mogą także (ewentualnie) określoną dywersyfikację (i zapewne będą) pojawiać się na pożyczek i ostatecznych odbiorców poziomie uczestników sieci (np. w zakresie (terytorialnie, branżowo i pod względem konkurowania o klientów etc.). Kompetencje wielkości firmy), system może być wysoce efektywny w tej sferze i przewyższać zalety i posiadane w tym zakresie doświadczenia Modelu 1. będą niezwykle pomocne – pytanie tylko, jak szybko będą one dostępne lub jak Natomiast na pewno główne wady długo zajmie ich wypracowanie (i jakie będą tego rozwiązania wiążą się z faktem tego konsekwencje do czasu rozwinięcia bezpośredniego zaangażowania funduszu i ustabilizowania całej sieci dystrybucyjnej). 36 Dość trudno jest oczekiwać, aby funkcje te można było „bezpiecznie” (z punktu widzenia interesów funduszu regionalnego, szczególnie w zakresie kontroli ryzyka pożyczkowego) alokować na poziom PL, bez konieczności tworzenia bardzo restrykcyjnych rozwiązań obciążających ryzykiem pośredników lokalnych. Jednak, nawet zakładając że mogłoby się to udać, to i tak na poziomie funduszu regionalnego konieczne będzie ustanowienie funkcji ostatecznej weryfikacji decyzji inwestycyjnych (a nie tylko akceptacji strony formalnej decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez PL). 38 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Poza tym, należy brać pod uwagę kwestie Ponadto – a jest to czynnik niewątpliwie wiążące się z niepewnością, co do bardzo istotny, decydujący o trwałości całej funkcjonowania nowego rozwiązania, które sieci – bardzo poważnym wyzwaniem zapewne pojawią się pośród działających będzie zaprojektowanie odpowiedniego w regionie pośredników finansowych, systemu wynagradzania PL, w zależności dla których ten nowy mechanizm będzie od jakości portfela udzielonych pożyczek. bardzo odbiegać od znanych im schematów Na pewno odpowiednio atrakcyjny system wspierania instrumentów finansowych. Ta wynagradzania wywołać może duże swoista innowacyjność modelu może budzić zainteresowanie i większą gotowość do rozmaite zastrzeżenia, a w konsekwencji uczestnictwa w nim. Pamiętać jednak niską (a nawet całkowity brak) gotowość do należy, że zasadniczym ograniczeniem jest współpracy w roli przedstawicieli lokalnych w tym przypadku odsunięcie w czasie, od funduszu regionalnego. Tym bardziej, że momentu udzielenia pożyczki, pojawienia się niemal równolegle pośrednicy finansowi ewentualnych problemów z jej spłacalnością, będą mogli ubiegać się o pozyskanie a także kwestia, na ile w ogóle można łączyć kapitału w ramach wdrażania instrumentów działania przedstawiciela lokalnego ze finansowych (które rozpocznie się zapewne spłacalnością pożyczki – w tym przypadku jeszcze w bieżącym roku) w RPO WP pewną rolę mogą też odgrywać działania 2014-2020. Przy czym prawdą jest też, samego podmiotu udzielającego pożyczki że znaczenie tego rodzaju postaw mogą (takie jak np.: prowadzenie odpowiednich zredukować dwa czynniki: działań monitorujących, rozliczanie • niepewność, co do skuteczności wydatków finansowanych pożyczką, a pozyskania wsparcia z RPO WP 2014- także zgoda, lub jej brak, na zawieranie 2020 (i ewentualne niepowodzenia aneksów do zawartej umowy pożyczki, w pozyskaniu kapitału pożyczkowego) na przykład zmieniających harmonogram oraz spłat i dopuszczających czasowe karencje w spłacie kapitału), na które nie będzie mieć • ewentualne prowadzenie działalności wpływu przedstawiciel lokalny. pożyczkowej bezpośrednio przez fundusz regionalny, bez wykorzystania przedstawicieli lokalnych (zmniejszające ten problem przynajmniej okresowo tzn. do momentu lepszego zrozumienia nowego rozwiązania i jego ugruntowania się jako sprawnego mechanizmu dystrybucji pożyczek w regionie)37. Z drugiej jednak strony trudno jest realnie zakładać, że fundusz regionalny będzie w stanie w stosunkowo krótkim czasie uczynić swoją ofertę łatwo dostępną na obszarze całego regionu z zachowaniem standardów akceptowalnego ryzyka i należytego zarządzania nim. Występuje tu zatem wiele rozmaitych, istotnych czynników o charakterze ograniczającym, wynikających z próby zmiany utartych (wypracowanych) dotąd schematów wspierania instrumentów finansowych, z którymi pośrednicy finansowi mieli do czynienia do tej pory. 37 Takie rozwiązanie będzie jednak obarczone poważnym ryzykiem. 4 - Model wdrażania instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 39 4.3 M o d e l 3 Trzeci proponowany model opiera się na dysponuje pełnomocnictwem do rozwiązaniu wzorowanym na modelu wydzielonego i okresowo zasilanego wykorzystywanym przez Dolnośląski subkonta PFR, z którego udzielana jest Fundusz Rozwoju. Zasadza się on na łączeniu pożyczka (na subkoncie tym PFR lokuje prowadzenia działalności pożyczkowej środki do wysokości przyznanego w oparciu o fundusz regionalny (w naszym danemu pośrednikowi limitu). Spłata przypadku: Podkarpacki Fundusz Rozwoju), pożyczki również następuje na inne jednak z wykorzystaniem potencjału i na wydzielone kontro PFR, do którego ryzyko lokalnych pośredników finansowych. dostęp ma pośrednik finansowy, w celu Podstawowe cechy tego modelu są monitorowania terminowości spłaty następujące: pożyczki. • Całość środków finansowych służących • Ryzyko związane z udzieleniem udzielaniu pożyczek pozostaje pożyczki ponosi w całości pośrednik w dyspozycji Podkarpackiego Funduszu finansowy powyżej dopuszczalnego Rozwoju,. limitu straconych pożyczek. Działania • Pośrednicy finansowi mający udzielać egzekucyjne są prowadzone przez pożyczek wyłaniani są w formie pośrednika finansowego, a ich koszty konkurencyjnej tzn. w ramach przetargu są w całości lub w określonej części lub konkursu – ostateczna formuła pokrywane przez PFR. prawna powinna zostać skonsultowana • Odsetki od udzielanych pożyczek z Departamentem Prawnym UMWP są w całości przychodem PFR, lub innymi specjalistami, biorąc pod a ich wysokość jest regulowana uwagę dość nietypowy sposób w umowie pomiędzy PFR finansowania kosztów ponoszonych i pośrednikiem finansowym. PFR przez pośredników finansowych. nie finansuje kosztów zarządzania. W rezultacie zostaje wyłoniona grupa Pośrednik finansowy finansuje swoją ok. 3-7 pośredników finansowych w skali działalność wyłącznie z pobieranych całego regionu. od przedsiębiorców prowizji, • Pośrednicy finansowi odpowiedzialni których „widełkowa” wysokość są za identyfikację potencjalnych jest określana w umowie zawartej pożyczkobiorców oraz dokonanie pomiędzy pośrednikiem finansowym oceny ich sytuacji finansowej, zdolności i PFR. Pośrednik nie pobiera żadnych pożyczkowej oraz możliwych do innych opłat od pożyczkobiorcy przedstawienia zabezpieczeń. W sytuacji (wariant: pobiera tylko dodatkowe pozytywnej oceny pośrednicy podpisują opłaty określone w umowie z PFR). stosowną umowę pożyczki, przekazując • Model ten sprawdza się w przypadku jednocześnie informację o tym finansowania o charakterze dłużnym. Podkarpackiemu Funduszowi Rozwoju. W przypadku instrumentów • Pożyczki udzielane są przez pośrednika kapitałowych i poręczeniowych finansowego, jednak na bazie środków wykorzystany powinien zostać Model 1 ulokowanych w PFR. Pośrednik lub Model 2. 40 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Tabela 18. Zestawienie kluczowych zalet i wad – MODEL 3 Zalety Znaczenie Wady Znaczenie Nowość modelu i związana z nim konieczność Połączenie zalet obu wcześniej omawianych modeli, precyzyjnego uregulowana szczegółów dzięki wykorzystaniu efektu skali i kompetencji technicznych, prawnych i organizacyjnych. funduszu regionalnego z doświadczeniem personelu XXX Możliwe bardzo ostrożne podejście do tego typu XXX i znajomości rynku przez lokalnych pośredników rozwiązań przez pośredników finansowych (z finansowych (PF). uwagi na innowacyjność rozwiązania), a także niechęć do wdrożenia takiego modelu. Konieczność zasadniczego wzmocnienia Stymulacja aktywności pośredników finansowych kadrowego i infrastrukturalnego funduszu dzięki całkowitemu uzależnieniu ich przychodów od XXX XXX regionalnego, choć w wyraźnie mniejszym wartości udzielonych pożyczek. stopniu, niż jest to niezbędne w modelu 2. Konieczność zaprojektowania i wdrożenia szeregu szczegółowych rozwiązań prawno- Położenie zrębów pod budowę w skali regionu organizacyjnych o stosunkowo wysokim systemu wykorzystującego potencjał funduszu poziomie złożoności (system subkont regionalnego oraz lokalnych pośredników finansowych, XXX XXX przeznaczonych dla pośredników finansowym, mogącego w przyszłości zarządzać także środkami z zasady wyboru pośredników finansowych, okresu 2014-2020, po ich wykorzystaniu. kształt umowy pomiędzy PFR, a pośrednikami finansowymi). Podobnie jak w modelu 2 wysoka swoboda, Konieczność przeszkolenia przedstawicieli elastyczność i łatwość uruchamiania nowych produktów XX pośredników finansowych na temat zasad XX pożyczkowych. Warunki uruchomienia nowego funkcjonowania nowego modelu. produktu są w zasadzie identyczne. Podobnie jak w modelu 2, możliwość prowadzenia jednolitej, samodzielnie kierunkowanej strategii promocyjnej w skali całego regionu (z pozytywnymi konsekwencjami w sferze kosztów tego typu XX działalności). Łatwość uruchamiania skoncentrowanej akcji informacyjno-promocyjnej. Wpływ na kształtowanie pozytywnego wizerunku regionu (i władz regionalnych, jako autora/współautora/ uczestnika przedsięwzięcia), wynikającego z istnienia znaczącego finansowo podmiotu regionalnego, X specjalizującego się w finansowaniu sfery gospodarczej. Ułatwiona możliwość pozyskiwania środków od innych instytucji. Źródło: opracowanie własne 4.4 Główne konkluzje i wskazania Wszystkie trzy przedstawione modele wydają kluczowych pośredników finansowych się możliwe do zastosowania w przypadku obecnych w regionie, a także po głębokiej województwa podkarpackiego i decyzja analizie przedstawionych tu (ewentualnie o wykorzystaniu któregoś z nich (lub ich również innych) argumentów za i przeciw kompilacji, w zależności od rodzaju instrumentu każdemu z opisywanych modeli. Zdaniem finansowego) powinna zostać podjęta po autorów niniejszego dokumentu najwięcej przeprowadzeniu rozmów z przedstawicielami zalet posiada model 3, łączący zalety modeli 1 i 2. 4 - Model wdrażania instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 41 Dodatkowo, warto pamiętać, że na ile pośrednicy finansowi będą skłonni w przypadku środków przeznaczonych do zawiązywania konsorcjów. Teoretycznie, na instrumenty finansowe w ramach nie można wykluczyć sytuacji, w której RPO WP 2014-2020 stosowane będą wszystkie kluczowe części przetargów dla rozwiązania raczej zbliżone do modelu okresu 2014-2020 wygra jeden lub dwóch 1 – to sami, wybrani w drodze przetargu, najmocniejszych pośredników i wtedy pośrednicy finansowi będą udzielać kontynuacja działalności na odpowiednim pożyczek, a instytucja pełniącą funkcję poziomie będzie poważnym wyzwaniem funduszu funduszy (Bank Gospodarstwa dla pozostałych. To z kolei może (i zapewne Krajowego) będzie tylko nadzorować cały będzie) skłaniać ich do akceptacji innych proces, kontrolować rozliczenie wydatków rozwiązań (innowacyjnych – w porównaniu kwalifikowalnych i monitorować poziom do dotychczasowej praktyki), jak na przykład osiągania założonych wskaźników. Oznacza rozwiązania opartego na omówionych tu to, że prawdopodobnie znaczna część Modelach 2 i 3. Naturalnie, skłonność ta pośredników aktywnych w regionie kształtowana będzie przez subiektywną powinna być w stanie realizować ocenę proponowanych warunków projekty ze środków RPO WP 2014-2020 współpracy, w tym w szczególności ocenę i dzięki temu utrzymywać swój potencjał warunków wynagradzania za uczestnictwo kadrowy, niezbędny w tym celu. Wiele i działanie w sieci przedstawicieli lokalnych, jednak zależy od ostatecznego kształtu a także perspektywy wynikające z takiej przetargów ogłaszanych przez BGK i tego, współpracy. Szczególnie ważną kwestią, decydującą o powodzeniu Podkarpackiego Funduszu Rozwoju, jest zapewnienie jego odpowiedniej, profesjonalnej obsady personalnej. Znaczenie mieć będą również inne rozmaite aktywa. Zatem: PFR musi posiadać odpowiedni potencjał kadrowy – w tym miejscu można wskazać na osoby o następujących doświadczeniach i kwalifikacjach: Osoba (osoby) zarządzająca całą instytucją, legitymująca się co najmniej kilkuletnim doświadczeniem a w pracy na stanowisku kierowniczym w instytucji zajmującej się udzielaniem finansowania zwrotnego (bank, fundusz pożyczkowy lub poręczeniowy, fundusz inwestycji kapitałowych). Osoby zajmujące się projektowaniem produktów pożyczkowych i bieżącą współpracą 1 b z pośrednikami finansowymi (2 lub 3 osoby). Osoby te powinny mieć doświadczenie w szczegółowych sprawach, dotyczących prowadzenia działalności pożyczkowej/kredytowej. Osoba odpowiedzialna za działania promocyjne i informacyjne, realizowane bezpośrednio i za c pomocą sieci pośredników finansowych. Osoba (firma zewnętrzna) odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu monitoringu d przekazywania środków pośrednikom finansowym oraz spłat pożyczek. Fundusz musi być zaopatrzony w odpowiednie dla prowadzonej działalności wyposażenie IT (sieć 2 komputerowa, serwer, stacje robocze), oprogramowanie, środki do zdalnej komunikacji oraz samochody. Zapewnienie usług doradczych dla funduszu regionalnego, szczególnie w zakresie kształtowania rozwiązań strategicznych i wybranych kwestii operacyjnych: w sferze kształtowania modelu współpracy z pośrednikami, niezależnej obserwacji jego funkcjonowania, weryfikacji adekwatności oferowanych produktów finansowych, oceny potrzeb przedsiębiorców w zakresie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania, oceny funkcjonowania pośredników finansowych, formułowania rekomendacji w zakresie doskonalenia funkcjonowania całego mechanizmu (pod kątem oceny jego wydolności i sprawności 3 działania), a także pozyskiwania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych. Ważną sferą działań doradczych powinna być również pomoc w zaprojektowaniu rozwiązań organizacyjnych funduszu regionalnego w zakresie zarządzania finansami, ryzykiem pożyczkowym, systemu sprawozdawczości i informowania opinii publicznej o efektach działalności pożyczkowej, zgodnie z Europejskim kodeksem dobrego postępowania w zakresie udzielania mikrokredytów38 – jest to czynnik istotny w kontekście możliwości pozyskiwania wsparcia finansowego ze środków udostępnianych na szczeblu europejskim (przez Europejski Fundusz Inwestycyjny39). 38 http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/thefunds/doc/code_bonne_conduite_pl.pdf 39 Przykładowo, najnowsza inicjatywa wsparcia dla instytucji finansowych w ramach europejskiego programu EaSI (EaSI Capacity Building Investments Window), zob. http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/thefunds/doc/cod _bonne_conduite_pl.pdf 42 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Poniżej przedstawiono rekomendacje, dotyczące przyjęcia modelu wdrażania instrumentów finansowych na bazie środków RPO WP 2007-2013. Wszelkie działania, dotyczące wyboru jednego z trzech opisywanych modeli (przy czym, za najbardziej zasadny uznajemy model 3), powinny być realizowane po ustanowieniu instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie środkami na poziomie całego regionu i po rozpoczęciu opisanych wcześniej działań, 1 zmierzających do wzmocnienia (zapewnienia) potencjału tej instytucji. Byłoby idealnie, gdyby nastąpiło to do końca II kwartału 2017 roku. Do tego czasu należy prowadzić rozmowy z pośrednikami finansowymi, zmierzające do ustalenia zasad zwrotu środków z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 oraz (ogólnie) zasad współpracy funduszu regionalnego z pośrednikami finansowymi. W momencie, w którym Podkarpacki Fundusz Rozwoju będzie już przygotowany do prowadzenia działalności operacyjnej lub też realistycznie zostanie zaplanowane, że gotowość ta zostanie osiągnięta 2 w stosunkowo krótkim horyzoncie czasowym, należy podjąć (i wdrożyć) decyzję o zastosowaniu wybranego modelu wdrożeniowego40. Decyzji w sprawie wyboru modelu wdrażania towarzyszyć powinno przygotowanie biznesplanu PFR, uwzględniającego koszty zastosowania/realizacji wybranego modelu wdrożeniowego (i szerzej – 3 całokształtu działalności PFR). Biznesplan powinien opierać się na realistycznej prognozie tempa i masy pozyskiwanych (zwracanych) środków z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013. Tempo i skala zwrotów decydować będą o rzeczywistej zdolności operacyjnej PFR41. W możliwie krótkim czasie należy podjąć decyzje co do demarkacji produktów, oferowanych w województwie przez PFR oraz – z drugiej strony – przez BGK, jako podmiot prowadzący fundusz funduszy dla celów dystrybucji instrumentów finansowych w ramach RPO WP 2014-2020. Ustalenia te 4 powinny odwoływać się do wskazań zawartych w niniejszym dokumencie, przy czym, co oczywiste, mogą one prowadzić do nieco innego ukształtowania rozkładu instrumentów/produktów finansowych (autorzy niniejszego opracowania uznają jednak, że przedstawiona propozycja jest zbliżona do optymalnej). W początkowym okresie działalności PFR powinien skupić się na zaoferowaniu pośrednikom finansowym wsparcia, umożliwiającego wdrożenie ograniczonej liczby produktów finansowych – powinno być to 5 odpowiednio skorelowane z planowaną masą środków finansowych, którą dysponować będzie Fundusz (punktem wyjścia tych ustaleń powinny być propozycje przedstawione w niniejszym opracowaniu – dwa produkty finansowania dłużnego potrzeb obrotowych przedsiębiorstw). 40 Nie należy wykluczać rozwiązań przewidujących zastosowanie mechanizmu „mieszanego”, łączącego różne modele wdrożeniowe. Choć jest to całkowicie dopuszczalne, to jednak nie sądzimy, aby stosowanie wariantu „mieszanego” było wskazane już na początkowym etapie funkcjonowania PFR. W okresie „rozruchu”, Fundusz nie powinien nadmiernie komplikować swojej oferty programowej, jak i mechanizmu operacyjnego. Tego typu działania/modyfikacje organizacyjne będą natomiast uzasadnione po osiągnięciu pełnej stabilności i zdolności operacyjnej. 41 Kwestie te będą przedmiotem ustaleń z pośrednikami finansowymi, w których dyspozycji znajdują się aktualnie środki ulokowane w instrumentach finansowych dystrybuowanych w ramach RPO WP 2007-2013. 4 - Model wdrażania instrumentów finansowych uruchamianych ze środków zwróconych z instrumentów finansowych RPO WP 2007-2013 43 Activity 4 Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie 5 Załączniki 44 ACTIVITY 4 - Instrumenty finansowe – województwo podkarpackie Lista osób/instytucji, z którymi przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione Indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzono w styczniu 2017 r. FPK/ FP/ Lp. Imię i nazwisko Title Instytucja IOB* Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. FPK 1 Krzysztof Staszewski Prezes Zarządu Stowarzyszenie na Rzecz Promocji i rozwoju Podkarpacia IOB „Pro Carpathia” 2 Janusz Fudała Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego Prezes Zarządu FP 3 Józef Twardowski Prezes Zarządu Mielecka Agencja Rozwoju Regionalnego & „MARR” S.A. Kierownik FP Michał Pękalski Funduszu 4 Kierownik 5 Elżbieta Mroszczyk Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. oddziału FPK Dyrektor Marek Jagusiak Funduszu 6 Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju FP Ekspert Krzysztof Rogowski Funduszu 7 Witold Pycior Tarnobrzeska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Dyrektor FP 8 Grzegorz Kubal Podkarpacka Izba Gospodarcza w Krośnie Prezes Izby FP Prezes Zarządu Ryszard Kapusta Izby 9 Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej Woli FP Dyrektor Jolanta Budkowska Funduszu * PFK – fundusz poręczeniowy, FP – fundusz pożyczkowy, IOB – instytucja otoczenia biznesu 5 - Załączniki 45