Deklarata standarde e qëndrimit: . Ky vëllim është produkt i stafit të Bankës Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim/ Banka Botërore. Gjetjet, interpretimet dhe konkluzionet e shprehura në këtë punim nuk pasqyrojnë domosdo pikëpamjet e Drejtorëve Ekzekutiv të Bankës Botërore ose të qeverive që ata përfaqësojnë. Banka botërore nuk garanton për saktësinë e të dhënave të përfshira në këtë punim. Kufijtë, ngjyrat, emërtimet, dhe informatat e tjera të paraqitura në ndonjë hartë në këtë punim nuk nënkuptojnë asnjë gjykim nga ana e Bankës Botërore sa i përket statusit juridik të ndonjë territori, ose mbështetje apo pranim të kufijve të tij. . Deklarata për të drejtat e autorit: Materiali në këtë publikim mbrohet me të drejtat e autorit. Kopjimi dhe/ose transmetimi i pjesëve ose i tërë këtij punimi pa leje mund të jetë shkelje e ligjit në fuqi. Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim/ Banka Botërore inkurajon shpërndarjen e punës së vet dhe normalisht do të japë leje për riprodhimin e pjesëve të këtij punimi menjëherë. Për lejen për të fotokopjuar ose rishtypur ndonjë pjesë të këtij punimi, ju lutem dërgoni kërkesë për informata të plota në këtë adresë: Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470, http://www.copyright.com/. Të gjitha pyetjet dhe sqarimet tjera në lidhje me të drejtat dhe licensat, përfshirë këtu të drejtat dytësore duhet t’i adresohen kësaj zyre: the Office of the Publisher, The World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail pubrights@worldbank.org. 1 Anketa mbi përceptimet e zbatimit të tatimeve (PZT), është kryer nga Banka Botërore në qershor 2013 dhe është diskutuar në detaje në Kapitullin 2. Anketa PZT është kryer sepse përveq shumë atributeve positive të rexhimit tatimor, ka pasë indikacione se shumë firma kanë përceptuar një korrupcion dhe evasion tatimor të përhapur gjërësisht, dhe shpesh të ndërlidhura. Anketa ka pasë për qëllim që të ndriqojë madhësinë e këtyre besimeve dhe të bëjë një vlerësim preliminary të kostove të evazionit tatimor, nëse përceptimet do të reflektonin realitetin. Prandaj anketa ka marë në pyetje 100 firmat nga Njësia e tatimpaguesve të Mëdhenj të përzgjedhura në mënyrë të rastësishme (NJTM) si dhe 81 firma të mesme rreth pikpamjeve të tyre ndaj sjellve të konkurruesve të tyre në pagesën e tatimeve. Madhësia e mostrës për firmat e mesme ishte e vogël por rreth një e katërta e firmave në NJTM morën pjesë në anketë. Kapitulli 2 ofron rezultatet nga mostra e plotë dhe paraqet qdo dallim mes firmave të mesme dhe të mëdha.     2 Kapitulli është përgatitur nga Munawer Khwaja dhe Sandeep Bhattacharya. This chapter is reproduced from the Kosovo Public Finance Review: Fiscal Policies for a Young Nation, World Bank, 2014. 3 Nafta dhe materialet ndërtimore paraqesin një pjesë të madhe të imoprteve të tërësishme dhe çfarëdo ndryshimi në çmime të këtyre mallrave reflektohet në të hyrat e tërësishme të mbledhura në kufi.   4 Anketa e Përceptimeve të Zbatimit të Tatimeve (APZT), u kry nga Banka Botërore në qërshor të vitit 2013. 5 Anketa e njëjtë si më lartë. 6 Ky rezultat madhështor ështe gjithashtu për shkak se mbledhja e të hyrave ka filluar nga nivele të ulëta në vitin 2000. ATKja është themeluar vetëm në gjysmën e dytë të vitit 1999 pas luftës së Kosovës të citeve 1998-99. 7 Ky nivel i pjesmarrjes së fuqisë punëtore është dukshëm nën mesataren mes të gjitha shteteve në tranzicion (65 përqind) 8 Grote, M, D. Benedek dhe Selcuk Caner. Kosova: Propozimet e reformave drejt një sistemi tatimor më të barazpeshuar dhe me të hyra produktive”. IMF, Washington DC, Nëntor 2011. 9 Të ardhurat e disponueshme pa përshtatje kohore. 10 Produktiviteti tatimor është tatimi i mbledhur si përqindje e bazës tatimore e ndarë me normën standard të tatimit. Për TVSHnë, konsumi zakonisht merret si bazë tatimore pasi që BPVja përjashton importet (të cilat i nënshtrohen TVSHsë) dhe BPV përfshinë exportin (të cilat nuk tatimohen me TVSH). Për tatimet nga të ardhurat, BPV përdoret zakonisht si bazë tatimore. 11 Analizat e boshllëkut tatimor u kryen nga një ekip i Bankës së bashku me Sandeep Bhattacharya, Associate Preessor në Sanford School e Publik Policy në Duke University. 12 Llogaritë kombëtare në Kosovë nuk vlerësohen në anën e të ardhurave. 13 Ky sekcion bazohet në: Banka Botërore (2014). “Si shmangin konkuruesit e mi tatimet e tyre: Përceptimet e evazionit fiskal mes ndërmarrjeve në Kosovë”. 14 Khwaja, Munawer S. dhe Indira Iyer (2013) “Potenciali i të hyrave, Hapsira tatimore dhe Boshllëku tatimor në vendet e rajonit EAQ: Një analizë krahasuese, Banka Botërore, Working Paper (draft). 15 Paga minimale mujore në Kosovë është 170 euro (për njerëzit me moshë mbi 35 vjeçare), e cila është një e ardhur vjetore prej pak më shumë se 2,000 euro. 16 Grote, Martin, D. Benedek dhe S. Caner. “Kosova: Propozimet e reformave drejt një sistemi tatimor më të barazpeshuar dhe me të hyra produktive”. IMF, Washington, Nëntor 2011. 17 Ky numër është rritur gradualisht prej 165,000 të punësuarve dhe 18,675 të vetpunësuarve në vitin 2004. 18 Të dhënat sygjerojnë se mbledhja e tatimit në pronë është më e dobëta gjatë vitit të zgjedhjeve lokale. Dëshmitë anekdotale sygjerojnë se qeveritë lokale nuk po bëjnë përpjekje të mjaftueshme për të mbledhur tatimet gjatë atyre viteve që të shmangin/zvoglojnë presionin tatimor tek votuesit potencial. 19 Anketa PZT ka gjetur se 90 përqind e ndërmarrjeve pajtohen se “të gjith informatat për të cilat kam nevojë rreth tatimeve janë lehtë të disponueshme” dhe 84 përqind u pajtuan se “procedurat tatijmore janë të qarta dhe të thjeshta”. Tri të katërtat e ndërmarrjeve u pajtuan me deklaratën se “legjislacioni tatimor është i qartë mjaftueshëm dhe i saktë për t’u kuptuar lehtë nga tatimpaguesit dhe për të shmangur paqartësitë në zbatimin e tij”. 20 Global Integrity Report 2011, Washington, DC.     Ҫ        21 Kapitulli është përgatitur nga Jiashan Cui, Simon Davies dhe Agim Demukaj. 22 Përfshirja në NJTM bazohet në kontributet nga TVSH, TAP dhe TAK por nuk ka ndonjë kufi automatic i cili e përcakton përfshirjen. Pasi që kompania të përfshihet një herë në NJTM do të mbetet aty për së paku tri vite. 23 Në vitin 2012 kanë qenë 483 firma në NJTM.    24 Banka Botërore, 2013. 25 Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, 2012. 26 Përveq akcizës së mbrendshme e cila administrohet nga Doganat dhe tatami në pronë i cili administrohet nga Administratat Komunale. 27 Transparency International, 2013. 28 Kaufmann et al., 2013. 29 Freedom House, 2012. 30 Zyra e Kombeve të Bashkuara për Drogë dhe Krime , 2013, “Biznesi, korrupcioni dhe krimi në Ballkanin perëndimor: Ndikimi i mitodhënjes dhe rimeve tjera në ndërmarrjet private ”. 31 Prishtina është kryeqytet dhe zona kryesore ekonomike në Kosovë. 32 Në vitin 1990 ish RSFJ u shëndrrua në ekonomi të tregut dhe shumë firma private u krijuan në atë kohë. Gjithashtu shumë firma të reja janë krijuar në vitin 2000, pas luftës së Kosovës. 33 Norma standarde e TVSHsë është 16 përqind. Ka një numër minimal të normave të zvogluara. 34 Kalkulimi i evazionit të TVSHsë: të anketuarit janë pyetur që të vlerësojnë se sa firma në sektorin e oprimit të tyre bëjnë evasion të TVSHsë, mes katër klasifikimeve “0” “1-25%” “26-50” “>50%”. Për të kalkuluar përqindjen mesatare të firmave të cilat bëjnë evasion të TVSHsë, ne së pari përdorëm kufijtë e ulët për secilin klasifikim (“0%” “1%” “26%” and “51%” ) dhe frekuencën e vëzhguar për të kalkuluar pjesën e mesatares së ponderuar të firmave që kanë konsideruar se kanë nënraportuar TVSHnë e tyre në ATK. Kjo metodë na jep një kufi më të ulët të 8.5 përqind, një mesatare lineare prej 18.1 përqind (duke përdorur pikat e mesme në secilin klasifikim) dhe një kufi të lartë prej 27.7 përqind (duke përdorur vlerat më të larta për secilin klasifikim) 35 5 përqind të 34 përqind është rreth 15 përqind. .015 .01 Density .005 0 0 20 40 60 80 100 estimated percentage of VAT evaded .03 .02 Density .01 0 0 20 40 60 80 100 estimated percentage of CIT evaded 36 Norma e sipërme e TAK është 10 përqind. 37 Hapat për kalkulimin e TAK janë të njejtë me hapat për kalkulimin e TVSHsë në fusnotën 34. Kufiri i ulët është 10.7 përqind, Mesatarja lineare është 20.7 përqind (duke përdorur pikat e ndërmjetme në secilin klasifikim) dhe një kufi i lartë prej 30.7 përqind (duke përdorur vlerat më të larta nga secili klasifikim). 38 40 përqind kundrejt 25 përqind për pyetjen C2a dhe 60 përqind kundrejt 43 përqind për pyetjen C2b. 39 Hapat për kalkulimin e TAP janë të njejtë me hapat për kalkulimin e TVSHsë si më lartë.Kufiri i ulët është 4.9 përqind. Një mesatare lineare prej 11.6 përqind (duke përdorur pikat e mesme në secilën klasifikim) dhe një kufi i lartë prej 18.3 përqind (duke përdorur vlerat më të larta nga secili klasifikim). … mitodhënje e zyrtarëve te ulët (F4A) …donacioni dhe kontribute për politikanët e lartë 40 74 përqind e firmave që kishin dijeni për praktikat jokonkurruese kanë fituar kontratat e qeverisë, krahasuar me 63 përqind mes firmave që nuk kishin dijeni për praktika të tilla.            41 Kapitulli i pergatitur nga Sandeep Bhattacharya, Munawer Khwaja dhe Simon Davies.  2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Paraja ne qarkullim milion euro 583.9 601.4 624.1 674.3 754.5 766.2 821.4 833.0 Bruto prodhimi vendor, ne çmime te tanishme milion euro 2913 3003 3120 3394 3851 3912 4216 4637 Inflacioni, çmimet e konsumit ne fund te 98.1 98.8 99.9 110.4 110.9 111.0 118.3 122.5 periudhes Te hyrat e qerevise se milion euro 615 628 720 898 943 1146 1164 1305 pergjithshme Tatimet e drejtperdrejta milion euro 83.9 101.6 133.2 159.7 201.4 167.9 165.0 184.7 Euro zona: Marginal 3.0% 3.0% 3.9% 4.9% 4.7% 2.1% 1.8% 2.0% Lending Facility rate Numri i teresishem i 218 237 220 236 287 295 311 310 njesive te OTDve Raporti i bazes monetare 32% 37% 22% 16% 18% 30% 20% 20% ndaj obligimeve te BQKse Te ardhurat e milion euro 2829.1 2901.4 2986.8 3234.3 3649.6 3744.1 4061.0 4452.3 disponueshme AETR 21% 21% 23% 26% 24% 29% 28% 28% Raporti para/DY 21% 21% 21% 21% 21% 20% 20% 19% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Te ardhurat e disponueshme te nentokes si pjese e AD pa 14.0% 14.0% 15.0% 17.0% 15.5% 18.8% 17.1% 16.7% pershtatje kohore Te ardhurat e disponueshme te nentokes si pjese e AD me 7.5% 7.6% 8.3% 9.3% 8.5% 10.3% 9.5% 9.1% pershtatje kohore 42 TAK i pa realizuar gjatë vitit rritë bilancin e voneses se pagesave të tatimeve, përderisa disa vonesa në pagesa mund të shlyhen gjatë vitit nga kontrollet e kaluara, dhe disa nga vonesat e ketij viti mund të shlyhen apo të refuzohen nga gjykatat në vitet e ardhshme. Në cilëndo formë ne nuk i marrim në përllogari ato në kalkulimin e gapit tatimor të këtij viti pasi që kemi të dhëna për të hyrat e tërësishme të TAK dhe ende nuk kemi të dhënat e duhura për të konvertuar marrjet në të hyra pasi që të dhënat e kërkuara në kolonat 8 dhe 9 nuk ishin të disponueshme. Tatimi i nxjerre nga Humbjet gjate Realizimet Realizimi proceset Numri i vitit 2012 te mesatare mesatar I gjyqesore ne Realizimi Te hyrat e kontrolleve te Tatimi shtese kerkesave te Realizimet nga ponderuar TAK shtese i TAK i pa vitin 2012 nga potencial I Regjioni Nr i firmave TAK 2012 teresishme filluara qe (pa kamata dhe pazgjidhura nga potenciale nga kontrollet nga mbledhur mbledhur rastet e ponderuar nga 2012 mbulojne denime) vitet e kontrollet si moshe kontrollet pazgjidhura ne kontrollet firmat e TAK meparshme si mesatare e si % e te fillim te vitit proporcion te hyrave hyrave 2012 si proporcion 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 10 11 FERIZAJ 387 36,346 1,146,327 11 3,354 755 2,598 - - 26,579 73% 13,290 37% GJAKOVË 350 48,779 721,887 2 54,564 54,564 - - - - GJILAN 407 44,408 887,908 12 146,481 2,636 143,845 - - 89,406 201% 44,703 101% MITROVICË 277 219,951 898,992 4 5,423 5,027 395 - - 348,147 158% 174,073 79% MIKRO PEJË 359 32,598 1,011,600 3 4,847 1,711 3,136 - - 204,807 628% 102,404 314% PRISHTINË 1 1,248 474,961 22,128,755 6 143,025 7,183 135,842 - - 1,494,043 315% 747,022 157% PRISHTINË 2 567 139,644 1,032,649 5 116,804 4,360 112,444 - - 494,424 354% 247,212 177% PRISHTINË 3 1,262 497,911 5,614,812 5 37,858 17,654 20,203 - - 4,455,897 895% 2,227,949 447% PRIZREN 516 82,602 1,690,252 8 71,257 71,257 - - - - - TOTALI: 5,373 1,577,199 35,133,182 56 583,612 39,327 544,284 - - 7,113,304 451% 3,556,652 226% 31 15 FERIZAJ 22 20,045 645,210 2 424 - 424 - - GJAKOVË 32 33,425 533,225 - - - - - - NO TAX COLLECTED NO TAX COLLECTED NO TAX COLLECTED NO TAX COLLECTED GJILAN 22 11,234 601,104 1 142 - 142 - - TE VOGLA MITROVICË 7 7,779 646,849 - - - - - - PEJË 19 11,950 743,596 - - - - - - PRISHTINË 1 71 77,440 1,204,766 - - - - - - PRISHTINË 2 46 55,678 629,365 - - - - - - PRISHTINË 3 64 66,321 843,141 - - - - - - PRIZREN 35 21,423 1,337,339 - - - - - - TOTALI: 318 305,297 7,184,596 3 567 - 567 - - FERIZAJ 106 148,229 1,741,037 6 8,403 6,901 1,502 - - 121,922 82% 60,961 41% GJAKOVË 81 119,471 1,003,239 2 188,357 188,357 - - - - GJILAN 113 222,395 1,485,558 6 922 922 - - - - TE MESME MITROVICË 54 98,831 1,151,765 1 20,156 20,156 - - - - PEJË 96 197,276 1,655,127 3 10,033 3,082 6,951 - - 98,624 50% 49,312 25% PRISHTINË 1 310 960,744 6,080,315 2 1,809 1,529 280 - - 236,930 25% 118,465 12% PRISHTINË 2 209 545,161 3,417,815 1 1,144 793 350 - - 165,825 30 82,912 15% PRISHTINË 3 284 848,528 4,907,956 10 68,699 68,699 - - - 1,951,052 230% 975,526 115% PRIZREN 179 300,041 3,310,186 13 6,267 817 5,451 - - 11,244 4% 5,622 2% TOTALI: 1,432 3,440,677 24,752,998 44 305,789 81,821 223,968 - - 2,585,596 75% 1,292,798 38% Tatimi i nxjerre nga Humbjet gjate Realizimet Realizimi proceset Numri i vitit 2012 te mesatare mesatar I gjyqesore ne Realizimi Te hyrat e kontrolleve te Tatimi shtese kerkesave te Realizimet nga ponderuar TAK shtese i TAK i pa vitin 2012 nga potencial I Regjioni Nr i firmave TAK 2012 teresishme filluara qe (pa kamata dhe pazgjidhura nga potenciale nga kontrollet nga mbledhur mbledhur rastet e ponderuar nga 2012 mbulojne denime) vitet e kontrollet si moshe kontrollet pazgjidhura ne kontrollet firmat e TAK meparshme si mesatare e si % e te fillim te vitit proporcion te hyrave hyrave 2012 si proporcion 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 10 11 FERIZAJ 45 323,735 1,479,781 8 24,103 11,856 12,247 - - 66,693 21% 22,008.61 7% GJAKOVË 36 200,978 1,082,489 - - - - - - GJILAN 45 328,942 1,496,023 9 54,837 6,305 48,532 - - 31,526 10% 10,403.55 3% TE MEDHA MITROVICË 26 136,351 1,227,376 - - - - - - PEJË 31 131,252 1,445,453 2 10068.6 10068.6 - - - 156,063 119% 51,500.89 39% PRISHTINË 1 120 1,491,804 7,684,057 5 21281.42 21281.42 - - - 510,754 34% 168,548.85 11% PRISHTINË 2 111 1,223,667 5,690,493 2 13523.5 13,524 - - - 750,554 61 247,682.90 20% PRISHTINË 3 142 1,618,763 6,402,208 5 89680.11 13,184 76,496 - - 374,426 23% 123,560.45 8% PRIZREN 73 363,789 3,134,856 9 49063.27 24,507 24,556 - - 198,778 55% 65,596.86 18% TOTALI: 629 5,819,280 29,642,737 40 262,557 100,726 161,831 - - 2,088,794 36% 689,302 12% NJTM NJTM 359 46,279,417 165,079,413 47 2,475,544 2,034,933 440,611 - - 15,543,423 34% 5,129,330 11% TOTALI: 359 46,279,417 165,079,413 47 2,475,544 2,034,933 440,611 - - 15,543,423 34% 5,129,330 11% TOTALI: 8,111 57,421,870 261,792,926 190 3,628,068 2,256,807 1,371,261 - - 27,331,117 48% 10,668,082 19% 50 51 52    53      54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 71 72 < 0.1. < 0.05. < 0.01 73 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 74 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 75 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 76 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 77 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 78 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 79 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 80 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 81 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 82 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 83 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 84 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 85 . < 0.1. < 0.05. < 0.01. 86 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 87 < 0.1. < 0.05. < 0.01.. 88 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 89 < 0.1. < 0.05. < 0.01.. 90 < 0.1. < 0.05. < 0.01. 91 < 0.1. < 0.05. < 0.01.. 92 < 0.1. < 0.05. < 0.01.. 93 94 95 96 97 98