Göç ve Beyin Göçü Dünya Bankası ECA Ekonomik Güncelleme Raporu Baş Ekonomistin Ofisi Sonbahar 2019 DÜNYA BANKASI ECA EKONOMİK GÜNCELLEME RAPORU SONBAHAR 2019 Göç ve Beyin Göçü Baş Ekonomistin Ofisi © 2019 International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank 1818 H Street NW, Washington, DC 20433 Telephone: 202-473-1000; Internet: www.worldbank.org Some rights reserved 1 2 3 4 22 21 20 19 This work is a product of the staff of The World Bank with external contributions. The findings, interpretations, and conclusions expressed in this work do not necessarily reflect the views of The World Bank, its Board of Executive Directors, or the governments they represent. The World Bank does not guarantee the accuracy of the data included in this work. The boundaries, colors, denominations, and other information shown on any map in this work do not imply any judgment on the part of The World Bank concerning the legal status of any territory or the endorsement or acceptance of such boundaries. Nothing herein shall constitute or be considered to be a limitation upon or waiver of the privileges and immunities of The World Bank, all of which are specifically reserved. Rights and Permissions This work is available under the Creative Commons Attribution 3.0 IGO license (CC BY 3.0 IGO) http:// creativecommons.org/licenses/by/3.0/igo. Under the Creative Commons Attribution license, you are free to copy, distribute, transmit, and adapt this work, including for commercial purposes, under the following conditions: Attribution—Please cite the work as follows: World Bank. 2019. “Migration and Brain Drain” Europe and Central Asia Economic Update (Fall), Washington, DC: World Bank. Doi: 10.1596/978-1-4648-1506-5. License: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO Translations—If you create a translation of this work, please add the following disclaimer along with the attribution: This translation was not created by The World Bank and should not be considered an official World Bank translation. The World Bank shall not be liable for any content or error in this translation. Adaptations—If you create an adaptation of this work, please add the following disclaimer along with the attribution: This is an adaptation of an original work by The World Bank. Views and opinions expressed in the adaptation are the sole responsibility of the author or authors of the adaptation and are not endorsed by The World Bank. Third-party content—The World Bank does not necessarily own each component of the content contained within the work. The World Bank therefore does not warrant that the use of any third-party- owned individual component or part contained in the work will not infringe on the rights of those third parties. The risk of claims resulting from such infringement rests solely with you. If you wish to re-use a component of the work, it is your responsibility to determine whether permission is needed for that re- use and to obtain permission from the copyright owner. Examples of components can include, but are not limited to, tables, figures, or images. All queries on rights and licenses should be addressed to World Bank Publications, The World Bank Group, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA; e-mail: pubrights@worldbank.org. ISBN (electronic): 978-1-4648-1506-5 DOI: 10.1596/978-1-4648-1506-5 Cover design: Lauren Kaley Johnson İçindekiler Bölgesel Sınıflandırma ............................................................................................................................. ix Yönetici Özeti.................................................................................................................................... xi 2 Avrupa ve Orta Asya'da Göç ve Beyin Göçü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Göçün Doğası............................................................................................................................. 26 Göç Kalıpları ......................................................................................................................... 26 Göçün Belileyicileri ................................................................................................................ 33 Göçün Etkileri ........................................................................................................................ 40 Politika Tasarımı...................................................................................................................................48 Policies to Meet the Demand for Low-Skilled Workers ................................................................53 Policies to Meet the Demand for High-Skilled Workers ...............................................................56 Sonuçlar ...................................................................................................................................... 68 Annex 2A. Data on Migration ...................................................................................................... 69 Referanslar ...........................................................................................................................................70 iii iv ● World Bank ECA Economic Update Fall 2019 Kutular 2.1 How have refugees affected labor markets in Europe and Central Asia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 2.2 Human trafficking: Ongoing analysis with a new data set . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 2.3 Comparing countries’ migration regimes using the Migration Integration Policy Index . . . . . . . . . . . . 52 2.4 Creating markets for work p e r m i t s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 2.5 Labor migration programs and the Russian F e d e r a t i o n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 2.6 Migration of health care workers from the Western Balkans to the European Union . . . . . . . . . . . . . . 63 2.7 Policy responses to high-skilled migration in Europe and Central A s i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Haritalar 2.1 Immigrant-to-population ratio, by country . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.1 Emigrant-to-population ratio, by country . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Şekiller 2.1 Share of population and number of international immigrants in Europe and Central Asia, by subregion, 2017 ....................................................................................................................................... 28 2.2 Share of emigrants moving intraregionally, by world region, 2000 and 2017 ............................................. 30 2.3 Correlation between emigrant shares of origin countries in Europe and Central Asia and income differences between destination and origin countries, 2017 ................................................... 35 2.4 Correlation between emigrant shares of origin countries in Europe and Central Asia and employment differences between destination and origin countries, 2017 .................................................. 35 2.5 Projected age distribution of the population in Europe and Central Asia in 2020, by subregion............... 36 2.6 Age distribution of immigrants and destination country population in Western Europe, 2017 ................................................................................................................................................. 37 2.7 Actual and projected shares of population 65 and older in Europe and Central Asia, by subregion, 1950–2075 ............................................................................................................................. 38 2.8 Actual and projected shares of working-age population (20–65) in Europe and Central Asia, by subregion, 1950–2075 ..................................................................................................................... 38 2.9 Working-age population as a share of the total population in high-income countries, low-income countries, and the world, 1980–2060........................................................................................ 39 2.10 Effect of inflow of Czech workers on German wages and employment, 1986–95....................................... 41 2.1.1 Stock of refugees in Europe and Central Asia, the EU-28, and globally, 1970–2017 .................................. 43 2.1.2 Correlation between refugee destinations and differences in per capita GDP between the destination and origin country ................................................................................................................ 44 2.11 Effect of migration to the United Kingdom at different points of the wage distribution............................. 45 2.12 Impact of refugees on the occupational choices of Danish workers ............................................................ 46 2.13 Effect of migration to Austria on blue-collar employment of native workers, 1980–2000 ............................ 46 2.14 Effect of Syrian refugees on formal employment of Turkish workers, 2005–14 ........................................... 47 2.15 Changes in population shares by age-education group in selected countries between 2000 and 2010 .............................................................................................................................................. 48 2.2.1 Type and sector of exploitation of victims of human trafficking from former Soviet republics, 2014–18 ........................................................................................................................................ 50 2.16 Visa mix for main destination countries in the European Union, by country, 2016 ..................................... 51 2.3.1 The Migration Integration Policy Index (MIPEX) in Europe and Central Asia, by country ............................. 52 2.17 Correlation between emigration rates among people with higher education and share of labor force with higher education in Europe and Central Asia ................................................................ 62 2.18 Stock of female migrants to OECD countries, by skill group and origin, 2000–17 ..................................... 66 2.19 Simulated effect of high-skilled emigration under various assumptions ...................................................... 67 Tables 2.1 Migration within Europe and Central Asia, by subregion, 2017 (millions) ................................................... 31 2.2 Largest migration corridors in Europe and Central Asia, 2000 and 2017 (millions of migrants).................................................................................................................................................... 32 2.3 Concentration of immigration in Europe and Central Asia, by subregion (percent of total immigration), 2017............................................................................................................................ 32 2.4 Concentration of emigration in Europe and Central Asia, by subregion (percent of total emigration), 2017.............................................................................................................................. 33 viii ● Dünya Bankası ECA Ekonomik Güncelleme Raporu Sonbahar 2019 Bölgesel Sınıflandırma Bu rapor Avrupa ve Orta Asya (ECA) ülkeleri olarak anılan 47 ülkeyi kapsamaktadır. Bu ülkeler 10 gruba ayrılmıştır: Batı Avrupa, Güney Avrupa, Orta Avrupa ve Baltık Ülkeleri, Kuzey Avrupa, Batı Balkanlar, Güney Kafkasya, Orta Asya, Rusya, Türkiye ve Doğu Avrupa. TABLO Bu raporda kullanılan bölgesel sınıflandırma Avrupa Birliği Batı Balkanlar Orta Avrupa Batı Güney ve Baltık Kuzey Avrupa Avrupa Ükeleri Avrupa Austria Cyprus Bulgaria Denmark Albania Avrupa Belgium Greece Croatia Finland Bosnia and Herzegovina Birliği France Italy Czech Republic Sweden Kosovo ve Germany Malta Estonia Montenegro Batı Ireland Portugal Hungary Republic of North Balkanlar Luxembourg Spain Latvia Macedonia Avrupa The Netherlands Lithuania Serbia ve United Kingdom Poland Orta Romania Asya Slovak Republic Slovenia Güney Orta Rusya Doğu Kafkasya Asya Federasyonu Türkiye Avrupa Doğu Avrupa Armenia Kazakhstan Belarus ve Azerbaijan Kyrgyz Republic Moldova Orta Georgia Tajikistan Ukraine Asya Turkmenistan Uzbekistan Yönetici Özeti Siyasi belirsizliklerin arttığı ve küresel yatırımların ve ticaretin yavaşladığı bir ortamda küresel büyüme 2019 yılında yavaşlamaya devam etti. Avrupa ve Orta Asya (ECA) bölgesinin yükselen ve gelişmekte olan ülkelerinde büyümenin 20198 yılında yavaşlayarak son dört yılın en düşük seviyesi olan yüzde 1,8 olarak gerçekleşmesi bekleniyor (2018 yılında yüzde 3,2 idi). Bu güncelleme raporu son gelişmelerin ve bölgenin görünümünü özetlemektedir. Aynı zamanda demografik eğilimleri hafifletebilecek ve bölge için önemli büyüme ve yoksullukla mücadele faydaları sağlayabilecek işgücü hareketliliği üzerinde odaklanmaktadır. Genel büyüme rakamları bölge genelindeki performans çeşitliliğini gizlemektedir. Bölgesel büyüme Önemli derecede finansal piyasa stresi yaşayan Türkiye’deki belirgin zayıflık ve petrol üretimindeki kısıntılar sebebiyle Rusya’da yavaşlayan faaliyet bölgedeki büyümeyi kısıtlamıştır. Bölgenin geri kalan bölümlerinde sağlam bir büyüme performansı kaydedilmiştir; örneğin orta Avrupa ve Orta Asya’da ve Güney Kafkasya’da büyüme güçlenmiştir. Türkiye’nin büyümede yaşadığı sert yavaşlama sonrasında toparlanması ve Rusya’daki büyümenin de güçlenmesi ile birlikte, 2020-21 döneminde bölgesel büyümenin hızlanması beklenmektedir. Ancak bu görünüm önemli aşağı yönlü riskler barındırmaktadır. Bunların en önemlileri bölgenin en önemli ticaret ortağı olan avro bölgesindeki beklenenden sert yavaşlama ve özellikle ticaret gerilimleri ve Brexit ile ilgili belirsizlikler olmak üzere küresel politika belirsizliklerindeki artıştır. Orta Asya ve Doğu Avrupa bölgesinde, Rusya’daki yavaşlayan faaliyet, Kırgız Cumhuriyeti, Moldova, Tacikistan ve Ukrayna dahil olmak üzere bölge ülkelerindeki gelirin önemli bir bölümünü oluşturan işçi dövizlerini azaltabilir. Büyük cari açığı olan, sermaye akışlarına ağır bir şekilde bağımlı olan veya önemli düzeyde döviz borcu olan ülkelerde - Türkiye ve Ukrayna gibi- yatırımcı duyarlılığında ani değişimlerin yaşanabilir. Özellikle Azerbaycan, Kazakistan ve Rusya gibi bölgenin enerji ihracat eden ülkeleri için, enerji fiyatlarındaki sert dalgalanmalar da aşağı yönlü bir risk oluşturmaktadır. Öte yandan, artan siyasi belirsizlikler bölgede işletme ve yatırımcı güvenini zedeleyebilir. Bölge, birçok uzun vadeli kalkınma zorluğu ile karşı karşıyadır. Bunlar arasında yönetişimi iyileştirme ihtiyacı, rekabetçi ve kapsayıcı piyasalara geçişin tamamlanması, özel sektör yatırım ve yenilikçilik ortamının güçlendirilmesi, iklim değişikliğinin azaltılması ve iklim değişikliğine uyumun sağlanması sayılabilir. Çalışma çağındaki nüfusta kaydedilen küçülme gibi kötüleşen demografik göstergeler bu zorlukları daha da ağırlaştırmaktadır. Yaş dağılımı orantısız bir şekilde çalışma çağında yoğunlaşan göçmenler bölgede işgücünü arttırarak, üretkenlik seviyelerini yükselterek ve büyümeyi destekleyerek demografik baskıları hafifletmektedir. Bu güncelleme raporu işgücü hareketliliği ile ilgili politikaların kazanımlardan yararlanacak ve göçün maliyetlerini karşılayacak şekilde tasarlanması üzerinde odaklanmakta ve düşük ve yüksek vasıflı işgücü ile ilgili eğilimleri, belirleyicileri ve etkileri ortaya koymaktadır. Göçmenlerin dünya nüfusu içerisindeki payı son altmış yıllık dönemde neredeyse hiç değişmemiş, yüzde 2,5- 3,5 aralığında kalmıştır. Ancak bu toplam oran, göçmenlerin giderek birkaç hedef bölgede yoğunlaşması gibi değişen kalıpları yansıtmamaktadır. örneğin, Batı ve Doğu Avrupa’da göçmenlerin xi oranı son kırk yıllık dönemde hızlı bir şekilde yükselmiştir. Bugün dünyadaki her üç göçmenden biri Avrupa’ya gitmektedir. Ayrıca, küresel olarak göçün sadece üçte biri bölgelerin kendi içlerinde gerçekleşirken, bölge içi göç ECA bölgesinde özellikle yüksektir: bölgedeki ülkelerden göç eden göçmenlerin yüzde 80’i diğer ECA ülkelerine gitmeyi tercih etmektedir. Bu yoğunlaşma, yüksek işsizlik oranlarından ve azalan sosyal hizmetlerden genellikle göçmenlerin sorumlu tutulduğu yüksek gelirli Avrupa ülkelerinde yaygın bir muhalefete yol açmıştır. Ayrıca, Doğu Avrupa, Batı Balkanlar, Güney Kafkasya ve Orta Asya’daki göç veren ülkelerde beyin göçü ile ilgili yaygın endişeler mevcuttur. Göç ile ilgili kısıtlamaların hafifletilmesi, dünya genelinde yoksulluğu ortadan kaldırmanın ve eşitsizlikleri azaltmanın en etkili araçlarından birisidir. Ancak göçün faydaları daha uzun vadeli ve yaygın iken, maliyetleri —yer değiştirme ve işsizlik—anlık olduğundan ve belirli işçi grupları üzerinde yoğunlaştığından dolayı göçe karşı muhalefet genellikle güçlüdür. Bu kısa vadeli maliyetlerin ele alınması gerekmektedir. Politika yapıcılar, hedef ülkelerdeki işçilerin düşük vasıflı göçmenler ile rekabet etmelerini önlemek amacıyla yeniden eğitimlerine yönelik programlar tasarlayarak ve gençlere yönelik eğitim sistemlerini uyarlayarak işçilere yardımcı olabilirler. Hükümetler, meslek, şehir veya sektör değiştirmek durumunda işçiler için taşınma yardımı sağlayabilir. Geçici refah yardımları ve işsizlik sigortası ödemeleri bu çabaların bir parçasını oluşturabilir. Kota rejimlerinin vergi rejimleri ile değiştirilmesi, faydalanıcıların vergilendirilmesi yoluyla gerekli uyum yardımını finanse etmenin faydalı bir yolu olabilir. Yenilikçi politikalar ilave gelir vergisi, vize ücreti, hatta bir vize ihalesi sistemi şeklini alabilir. Bu gibi ücrete dayalı sistemler işverenlerin işgücü piyasasındaki değişikliklere daha hızlı bir şekilde ayak uydurmalarına ve göçmenlere karşı düşmanlığı azaltmalarına olanak tanıyacaktır. Tüm ülkeler yenilikçilik ve üretkenlik seviyelerini yükseltmek için vasıflı göçmenleri çekmeyi isterler. Hedef ülkeler için, sürekli oturma izni, hatta vatandaşlık için açık bir yolun oluşturulması vasıflı işgücünün çekilmesinde önemli bir faktördür çünkü bu ülkeler önemli derecede istihdama özgü insan sermayesi yatırımları gerektiren kalıcı işlere sahiptir. Vasıflı göçmenlerin çoğu aileleri ile birlikte taşındıkları için, oturma izni ve eğitim ve diğer kamu hizmetlerine erişim ile ilgili garantiler önemlidir. İyi üniversitelerin mevcudiyeti yetenek ve hırsın çekilmesinde kilit bir rol oynadığından dolayı yüksek öğretime yatırım yapmak da kritik önem taşır. Hedef ülkeler kaynak ülkelerdeki eğitim kurumlarına doğrudan finansman sağlayabilirler; bu okulların mezunlarının hepsi başka ülkelere göç etmeyeceğinden dolayı böyle bir çaba hem hedef hem de kaynak ülkeler için faydalı olacaktır. Kıt insan kaynaklarının uzun süre kaybını yaşayan kaynak ülkeler için, vasıflı işgücü göçü ciddi bir endişe kaynağı oluşturur. Bu gibi istikrarlı bir şekilde devam eden dışarı göç altta yatan sorunların sebebi değil, daha ziyade bir belirtisidir. Kaynak ülkelerde yönetişim kalitesinin iyileştirilmesi ve kurumların güçlendirilmesi, istikrarlı bir şekilde devam eden dışarı göçün kök sebeplerini ele alabilecek uzun vadeli politikalardır. Vasıflı işgücü ülkede tutmaya yönelik politikalar arasında özel sektörün geliştirilmesi ve istihdam yaratma, yüksek öğretime yatırım yapılması ve ekonomide kadınlar için daha fazla iş fırsatı sunulması sayılabilir. Bağlantı olanaklarının arttırılması, diaspora ile ilişkilerin arttırılmasında önemli bir husustur; dışa göçü kolaylaştırsa bile, bağlantılarını sürdüren göçmenlerin yatırım yapma ve geri dönme olasılıkları daha yüksektir. Zaman içinde, artan küresel entegrasyon, azalan ulaşım ve iletişim maliyetleri ve geleneksel gelişmiş ülkelerin dışındaki yükselen yaşam standartları sayesinde vasıflı işçi göçü giderek daha kısa süreler ve dairesel yollar içerebilir. Kaynak ülkelerde kalmanın potansiyel faydalarını arttırmanın dışa göçü caydırma olasılığı yurt dışındaki faydaları kısıtlamaya dönük politikalardan daha yüksektir. Avrupa ve Orta Asya’da Göç ve Beyin Göçü Küresel göç, ilgilendirdiği herkes için ekonomik ve sosyal sonuçlar doğuran farklı sebeplerin ve bağlama özgü politika müdahalelerinin yer aldığı birçok farklı hikayeden oluşmaktadır. Her göçmen ve mülteci farklı bir hikayeye sahiptir. Bir tarım işçisi başka kimsenin yapmak istemeyeceği bir işi yapıyor olabilir. Bir beyin cerrahı hayat kurtarıyor olabilir. Çaresiz bir genç, ülkesinden kaçmak için tek yol olarak gördüğü için mülteci olmak istiyor olabilir. Sınırın diğer tarafında ise, orta yaşlı bir fabrika işçisi, genç bir göçmen kendi aldığı maaşın yarısına çalışmayı kabul ettiğinden dolayı işini kaybetmekten korkuyordur. Bir öğretmen, sınıfındaki öğrencilerin ana dilini konuşmadığından dolayı onlara nasıl eğitim vereceğini bilmiyor olabilir. Göç veren ülkede ise, hastalar yerel klinikte kendilerine hizmet veren son doktorun da göç etmesinden endişe duyuyor olabilir. Milli eğitim bakanı, - üniversite mezunlarının çoğu göç ettiğinden dolayı zengin ülkelerin ekonomilerini neden sübvanse ettiğini merak ederken, maliye bakanı bunların gönderdiği dövizler için minnettarlık hissederken bunların devam etmeyeceğinden endişe duyuyor olabilir. Sorun ister kaçak göç isterse beyin göçü, mülteciler veya geçici göçmenler olsun, kesin olan tek şey küresel göçün kalıcı olduğudur. Mevcut sorunlar, politika yapıcıların işgücü piyasaları ile mücadele edemediklerini veya göçün arkasında yatan güçleri etkileyemediklerini göstermektedir. Bu güçler basit sınırlayıcı politikalar ile aşılamayacak kadar güçlüdür. Bunların yenilikçi ve ekonomik açıdan sağlam politikalar ile düzgün bir şekilde yönetilmeleri gerekmektedir. İşgücü hareketliliği, Avrupa ve Orta Asya (ECA) bölgesinin karşı karşıya olduğu, yaşlanan nüfus ve düşen doğum oranlarından kaynaklanan demografik baskıların yarattığı yükler gibi bu uzun vadeli zorlukların bir çoğunun ortadan kaldırılmasını sağlayabilir. Buradaki temel güçlük bölgenin işgücü haraketliliğinin ürettiği kazanımlarından yararlanmasını ve göçün maliyetlerini yönetmesini sağlayacak politikaları tasarlamaktır. Bu kazanımlar, sektörler ve coğrafi bölgeler arasında işgücünün daha etkin bir şekilde dağıtılmasından, birçok meslekteki karşılanmayan talebin eşleştirilmesinden ve yüksek beceri gerektiren sektörlerde yığınlaşmanın yayılma etkilerinin değerlendirilmesinden sağlanır. 2 ● Dünya Bankası ECA Ekonomik Güncelleme Raporu Sonbahar 2019 Maliyetler ise göç alan ülkelerdeki işgücü piyasalarındaki bazı işçilerin yerlerinden edilmesinden ve yer değiştirmesinden ve göç veren ülkelerdeki kıt insan sermayesinin kaybından (beyin göçü) kaynaklanır. ECA ülkelerinde, özellikle bölge içinde olmak üzere göç verme ve göç alma oranları yüksektir. Bölgenin rekabetçi, kapsayıcı, etkin ve bütünleşik bir piyasaya etkili bir şekilde geçebilmesi içini, politika tartışmaları dış ve iç göçün yönetilmesi üzerinde odaklanmalıdır. Bu bölüm bölgedeki göç durumunu incelemektedir. Birinci bölüm bölgedeki düşük ve yüksek becerili işgücü ile ilgili eğilimleri, belirleyici etkenleri ve etkileri sunmaktadır. İkinci bölüm, her iki tür işgücünün çekilmesine ve bunun hem kaynak hem de hedef ülkelerdeki yansımalarının yönetilmesine yönelik politikaları tartılmaktadır. Son bölüm ise çıkarılan başlıca sonuçları özetlemektedir. Göçün Doğası Göç Kalıpları Kamuoyu araştırma anketleri dünyanın yakın tarihimizdeki en ciddi göç krizi ile karşı karşıya olduğunu göstermektedir. Ancak göç verileri farklı bir tablo ortaya koymaktadır. Kapsamlı verilerin mevcut olduğu son yıl olan 2017 itibariyle dünyada uluslararası göçmen sayısı 250 milyonun biraz üzerindedir. Bu rakam 140 milyon göçmenin bulunduğu 1990 yılına göre yüzde 75’in biraz üzerinde, 1960 yılına göre ise üç katlık bir artış kaydedildiğini göstermektedir. Ancak geçtiğimiz onyıllarda uluslararası göçmenlerin dünya nüfusu içerisindeki payı çok fazla değişmemiş, yüzde 2,5 şile yüzde 3,5 arasındaki oldukça dar bir bant içerisinde kalmıştır. Bu genel istikrarın altında, göç ile ilgili endişelerin gerçek sebeplerini oluşturan birkaç hızla değişen kalıp yatmaktadır. Bunlardan birincisi göçmenlerin özellikle işgücü eksikliklerinin devam ettiği, belirli sektörlerde ve mesleklerde talebin yüksek olduğu ve nispeten liberal göç politikalarının uygulandığı yüksek gelirli ülkeler olmak üzere az sayıda hedef bölgede yoğunlaşmasıdır. Dünyadaki göçmenlerin üçte ikisi Kuzey Amerika, Batı ve Doğu Avrupa ve Basra Körfezindeki petrol ihraç eden Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ülkelerinde yaşamaktadır. Batı Avrupa ülkelerindeki göçmenlerin oranı özellikle son kırk yıllık dönemde hızla yükselmiştir ve dünya göçmen nüfusu içerisindeki payları yüzde 18’den yüzde 25’e çıkmıştır. Doğu Avrupa’daki eski Sovyet cumhuriyetleri de dünya göçmen nüfusunun yüzde 10’unu oluşturmaktadır ve böylelikle Avrupa’yı dünyadaki göçmenlerin üçte birinden fazlasının hedef bölgesi haline getirmektedir (Dünya Bankası, 2018). Göç oranları hem ülkeler arasında hem de ülkelerin kendi içlerinde Migration önemli ölçüde değişkenlik göstermektedir. Göçmenlerin ülkenin kendi vatandaşlarına oranının en yüksek olduğu ülkeler, petrol ihraç eden KİK ülkeleridir ve bu ülkeleri göçmenlerin nüfusun yaklaşık yüzde 20 kadarını oluşturduğu Avustralya, Kanada ve Yeni Zelanda takip etmektedir (Harita 2.1). Batı Avrupa’nın büyük kısmında ve Amerika Birleşik Devletleri’nde göçmenlerin nüfus içerisindeki payı yüzde 15’e yaklaşmaktadır, ki bu dünya ortalamasının yaklaşık dört katı kadardır. Küresel olarak, dışa verilen göç alınan göçe göre daha dengeli bir şekilde dağılmıştır (Harita 2.2). ECA bölgesi içerisinde, en fazla göç veren ülkeler Doğu Avrupa ve orta Asya’dadır. Doğu Avrupa’dan giden göçmenler, özellikle Avrupa Birliği’ne takın geçmişte katılan ülkeler olmak üzere Batı Avrupa’ya göç etmektedir. Avrupa ve Orta Asya’da Göç ve Beyin Göçü ● 3 HARİTA 2.1 Ülkeler bazında göçmenlerin nüfusa oranları Nüfus içinde göçmenlerin payı (%) 30–85 20–30 10–20 5–10 1–5 0–1 Veri yok Kaynak: BM DESA 2017, 2019. Orta Asya’dan giden göçmenler tarihsel, siyasi ve ekonomik bağları sebebiyle Rusya göç etmektedir. Gelen göçmenlerin sayısı ve oranı ECA bölgesi içerisinde büyük değişkenlikler göstermektedir. Göçmen sayısı, Güney Kafkasya ülkelerinde 520.000 (nüfusun yüzde 3’ü) ile Batı Avrupa’da yaklaşık 35 milyon (nüfusun yüzde 14’ü) arasında değişiklik göstermektedir. (Şekil 2.1 ve Tablo 2.1). Her bir bölgeden giden göçmen sayısı Kuzey Avrupa’da 900.000 ile Batı Avrupa’da 14 milyon arasında değişmektedir. Bu geniş aralık aynı zamanda bu bölgelerin nüfus büyüklüklerindeki farkları da yansıtmaktadır, çünkü oran bazında bakıldığında bu bölgelerdeki giden göçmen oranları benzerdir (yüzde 4,3 ve yüzde 5,4). HARİTA 2.2 Ülkeler bazında giden göçmenlerin nüfusa oranları IBRD 43676 | OCTOBER 2019 Nüfus içinde giden göçmenlerin payı (%) 30–80 20–30 10–20 5–10 1–5 0–1 Veri yok Kaynak: BMDESA 2017, 2019. 4 ● Dünya Bankası ECA Ekonomik Güncelleme Raporu Sonbahar 2019 ŞEKİL 2.1 Avrupa ve Orta Asya bölgesinde, uluslararası göçmenlerin nüfus içindeki payları ve sayıları, alt bölgeler bazında, 2017 30 40 Toplam nüfusun payı olarak gelen göçmen stoku (sol eksen) Toplam nüfusun payı olarak giden göçmen stoku (sol eksen) 35 25 Gelen göçmen stoku (sağ eksen) Giden göçmen stoku (sağ eksen) 30 20 Percent of population 25 15 20 Millions 15 10 10 5 5 0 0 Orta Orta Doğu Kuzey Rusya Güney Güney Türkiye Batı Batı Asya Avrupa ve Avrupa Avrupa Federasyonu Kafkasya Avrupa Balkanlar Avrupa Ülkeleri Baltık Kaynak: BM DESA 2017; Dünya Bankası 2017. Bu bağlamda kullanılabilecek daha uygun bir ölçü gelen göçmenlerin nüfus içerisindeki payı olabilir. Bu oran, en alt uçta, Güney Kafkasya bölgesinde yüzde 3,2, Orta Avrupa’da yüzde 3,7 ve Batı Balkanlar ve Türkiye’de yüzde 6,0’dır. Diğer uçta ise, göçmenlerin ana hedef bölgeleri Batı, Kuzey ve Güney Avrupa’daki yüksek gelirli ülkelerdir; buralara gelen göçmenlerin payları sırasıyla yüzde 13,7, yüzde 13,0 ve yüzde 11,0’dir. Birinci grup bölgedeki göçmenlerin çoğu ikinci grup bölgelerdeki ülkelere göç etmiştir. Batı Balkanlar ve Güney Kafkasya sırasıyla yüzde 25 ve yüzde 18 ile en fazla dışarıya göç verme oranına sahip bölgelerdir. Bunları Doğu Avrupa (yüzde 15) ve Orta Avrupa ve Baltık ülkeleri (yüzde 13) takip etmektedir. Bir sonraki en kritik göç kalıbı, küresel göçün yaklaşık üçte birini oluşturan ve ECA içerisinde daha da büyük bir paya sahip olan bölge içi göç stoklarıdır (Şekil 2.2). Ulaşım ve haberleşme maliyetlerindeki düşüşe karşın, göçmenlerin çoğu halen komşu veya yakın ülkelere göç etmeyi tercih etmektedir. Fiziksel yakınlık, dilsel ve kültürel benzerlikler ve hedef ülkeler tarafından komşularına sağlanan politika tercihleri bu kalıplara katkıda bulunmaktadır. Bölgesel göç tercihleri —Avrupa Birliği bünyesinde üye ülkelerin mukimlerine sağlanan serbest dolaşım hakkı gibi—ECA bölgesi için özellikle önemlidir. Sonuç olarak, bölgeden kaynaklanan göçün yaklaşık yüzde 80’i diğer ECA ülkelerine gitmektedir. Bu oran dünyanın diğer bölgelerine göre oldukça yüksektir. Avrupa ve Orta Asya’da Göç ve Beyin Göçü ● 5 TABLO 2.1 Avrupa ve Orta Asya Bölgesinde Gelen ve Giden Göçmen Stokları, ülkeler bazında (toplam sayı ve nüfusun yüzdesi olarak), 2017 Gelen Gelen Göçmen Giden Giden Göçmen İlk 5 Kaynak İlk 5 Hedef Göçmen Stokunun Göçmen Stokunun Ülkeden Ülkeye Giden Stoku Toplam Nüfus Stoku Toplam Nüfus Gelen Göçmenlerin (milyon) İçindeki Payı (milyon) İçindeki Payı Göçmenlerin Payı (%) Alt Bölge / Ülke (%) (%) Payı (%) Orta Asya 5,4 7,6 7,7 10,9 92,7 92,5 Kazakistan 3,6 19,8 4,1 22,5 93,5 95,8 Kırgız Cumhuriyeti 0,2 3,1 0,8 12,3 86,1 94,9 Tacikistan 0,3 3,1 0,6 6,5 97,0 95,6 Türkmenistan 0,2 3,3 0,2 4,2 92,9 92,7 Özbekistan 1,1 3,4 2,0 6,2 97,1 90,5 Orta Avrupa ve Baltık Ülkeleri 3,6 3,5 13,8 13,4 52,0 62,7 Bulgaristan 0,2 2,1 1,3 18,2 46,6 73,5 Hırvatistan 0,5 12,9 0,9 21,9 94,6 78,4 Çek Cumhuriyeti 0,4 4,1 1,0 9,0 74,5 85,8 Estonya 0,2 14,6 0,2 15,1 91,6 72,4 Macaristan 0,5 5,0 0,6 6,5 73,0 67,4 Letonya 0,3 13,2 0,4 19,1 91,2 71,7 Litvanya 0,1 4,4 0,6 20,9 86,2 62,9 Polonya 0,6 1,7 4,7 12,4 72,8 76,8 Romanya 0,4 1,8 3,6 18,2 75,8 76,1 Slovak Cumhuriyeti 0,2 3,4 0,4 6,5 74,7 73,1 Slovenya 0,2 10,6 0,1 6,9 86,6 70,2 Doğu Avrupa 5,7 9,9 8,4 14,6 89,1 72,4 Belarus 1,1 11,4 1,5 15,7 93,3 82,3 Moldova 0,1 3,3 1,0 24,0 96,2 83,2 Ukrayna 4,5 10,2 5,9 13,4 91,5 75,7 Kuzey Avrupa 2,5 11,9 0,9 4,3 26,0 57,3 Danimarka 0,6 10,7 0,3 4,4 27,9 62,4 Finlandiya 0,3 6,2 0,3 5,3 45,3 74,7 İsveç 1,6 16,1 0,3 3,5 34,3 59,3 Rusya Federasyonu 11,6 8,0 10,6 7,3 73,2 78,5 Güney Kafkasya 0,6 3,5 3,0 17,5 89,1 81,8 Ermenistan 0,2 5,7 1,0 32,3 94,7 87,6 Azerbaycan 0,3 2,6 1,2 11,7 95,2 87,4 Gürcistan 0,1 1,9 0,8 20,9 91,7 82,1 Güney Avrupa 14,1 11,0 7,7 6,0 34,5 55,2 Kıbrıs 0,2 15,9 0,2 13,9 56,5 85,5 Yunanistan 1,2 11,5 0,9 8,8 61,4 69,2 İtalya 5,9 9,7 3,0 5,0 40,5 57,5 Malta 0,1 9,9 0,1 24,0 55,4 95,2 Portekiz 0,9 8,3 2,2 21,7 60,7 65,4 İspanya 5,9 12,7 1,3 2,8 41,2 57,0 Türkiye 4,8 5,9 3,4 4,2 84,8 80,3 Batı Balkanlar 1,1 6,1 4,4 24,5 92,1 53,8 Arnavutluk 0,1 1,6 1,1 39,8 98,8 93,5 Bosna Hersek 0,1 1,1 1,7 49,5 95,2 75,6 Kosova — — — — — — Kuzey Makedonya Cumhuriyeti 0,1 6,2 0,5 25,7 97,2 77,0 Karadağ 0,1 11,2 0,1 21,9 76,1 72,9 Sırbistan — — — — — — Batı Avrupa 34,6 13,4 14,0 5,4 28,0 46,3 Avusturya 1,7 18,8 0,6 6,6 56,6 71,8 Belçika 1,2 10,3 0,6 4,9 54,4 61,2 Fransa 7,9 12,1 1,9 2,9 49,4 45,3 Almanya 12,0 14,6 4,2 5,1 52,3 45,1 İrlanda 0,8 17,0 0,8 16,7 63,7 87,9 Lüksemburg 0,3 44,5 0,1 10,5 74,9 77,5 Hollanda 2,0 11,8 1,0 5,9 41,7 59,4 Birleşik Krallık 8,7 13,0 4,8 7,2 33,9 69,1 Kaynak: BM DESA 2017, 2019; Dünya Bankası 2017. Not: — Mevcut değil. Bu tablonun ana kaynağı olan BM DESA (2017)’da Sırbistan ve Kosova için gelen ve giden göç verileri ayrı ayrı mevcut değildir. 6 ● Dünya Bankası ECA Ekonomik Güncelleme Raporu Sonbahar 2019 ŞEKİL 2.2 Bölge içinde göç eden göçmenlerin payları, Bölge içinde göç eden göçmenlerin yüzdesi dünyanın bölgeleri, 2000 ve 2017 Europe Sub-Saharan Middle East Asia North Latin Avrupa and Sahra Africa Orta East and Güney Asia Doğu and Kuzey Pacific America Latin ve Orta Altı Doğu ve Asya Asya ve Amerika and the Amerika Asya Afrika Kuzey Pasifik ve Afrika 2000 Karayipler Kaynak: BM DESA 2017. ECA bölgesinde göç coğrafi yakınlık, ekonomik benzerlik ve tarihi bağlantılara bağlı olarak belirli alt bölgelerde yoğunlaşmaktadır (Tablo 2.2). ECA 86,8 milyon göçmene ev sahipliği yapmaktadır ve başka ülkeler de yaklaşık 74,5 milyon göçmen göndermektedir. Toplam göçmen sayısının neredeyse 60 milyonu ECA bölgesi içindeki göçmenlerden oluşurken, 26,9 milyonu ECA dışındaki ülkelerden ECA bölgesine göç etmiştir ve 14,6 milyon göçmen de ECA ülkelerinden ECA dışına göç etmiştir. ECA dışından gelen yaklaşık 26,9 milyon göçmen ECA bölgesindeki yaklaşık 900 milyonluk nüfusun yüzde 3’ünden azını oluşturmaktadır. ECA bölgesine gelen net 12,3 milyon göçmen bölgenin toplam nüfusunun sadece yaklaşık yüzde 1,3’ünü oluşturmaktadır . Batı, Güney ve Kuzey Avrupa’daki yüksek gelirli (çoğunlukla) AB üye ülkeleri en faz