65980 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 õ KINH T�Ë THI TRÛÚÂNG KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Baáo caáo chung cuãa caác Nhaâ taâi trúå taåi Höåi nghõ Nhoám tû vêën caác nhaâ Taâi trúå cho Viïåt Nam Ngaây 06, thaáng 12, nùm 2011 Dûå thaão Tham vêën Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012 õ KINH T�Ë THI TRÛÚÂNG KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Baáo caáo chung cuãa caác Nhaâ taâi trúå taåi Höåi nghõ Nhoám tû vêën caác nhaâ Taâi trúå cho Viïåt Nam Ngaây 06, thaáng 12, nùm 2011 Dûå thaão Tham vêën NÙM TAÂI KHO�A CUÃA CHÑNH PHUà 1 thaáng 1 àïën 31 thaáng 12 ÀÖÌNG TI�ÌN TÛÚNG ÀÛÚNG (Tó giaá coá hiïåu lûåc ngaây 30/11/2011) Àún võ tiïìn tïå 21,008VND = US$1.00 Hïå ào lûúâng Hïå meát TÛ VI�ËT TÙÆT ADB Ngên haâng Phaát triïín Chêu A� ASEAN Hiïåp höåi caác Quöëc gia Àöng Nam A� BIDV Ngên haâng Àêìu tû vaâ Phaát triïín Viïåt Nam CEOs Töíng giaám àöëc àiïìu haânh CIEM Viïån Nghiïn cûáu Quaãn lyá Kinh tïë Trung ûúng CPV Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam EVN Têåp àoaân Àiïån lûåc Viïåt Nam EZ Khu kinh tïë FDI Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi FTA Khu vûåc mêåu dõch tûå do GCs Töíng cöng ty GDP Töíng saãn phêím trong nûúác GSO Töíng cuåc Thöëng kï IMF Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë IP Khu Cöng nghiïåp IPO Phaát haânh Lêìn àêìu ra Cöng chuáng JSB Ngên haâng Cöí phêìn JSC Cöng ty Cöí phêìn MOT Böå Giao thöng Vêån taãi MPI Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 ODA Viïån trúå Phaát triïín Chñnh thûác PMB Ban Quaãn lyá Khu cöng nghiïåp cêëp tónh PPC UÃy ban Nhên dên Tónh SCIC Töíng Cöng ty Àêìu tû Vöën Nhaâ nûúác SEDP Kïë hoaåch Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi SEDS Chiïën lûúåc Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi SEG Têåp àoaân Kinh tïë Nhaâ nûúác SOCB Ngên haâng Thûúng maåi Quöëc doanh SOE Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác TEU Àún võ ào sûác chûáa cöng-te-nú, tûúng àûúng 20 phuát Anh VCCI Phoâng Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt Nam VDR Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam VNPT Têåp àoaân Bûu chñnh Viïîn thöng Viïåt Nam WTO Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái 4 LÚÂI CAÃM ÚN Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam (VDR) 2012 laâ baáo caáo phöëi húåp cuãa caác Àöëi taác Phaát triïín àûúåc xêy dûång àïí phuåc vuå cho Höåi nghõ Nhoám tû vêën caác nhaâ taâi trúå cho Viïåt Nam nùm 2011. Baáo caáo do nhoám chuyïn gia cuãa Ngên haâng Thïë giúái soaån thaão phöëi húåp vúái “Töí cöng taác caác nhaâ taâi trúå�, bao göìm caác thaânh viïn sau àêy: Dominic Mellor, Àaâo Viïåt Duäng vaâ Tomoyuki Kimura (ADB), Andy Isbister vaâ Nguyïîn Quang Anh (AusAID), Joanne Pindera vaâ Andrew Smith (CIDA), Nguyïîn Thõ Ngoåc Minh vaâ Renwick Irvine (DFID), Bryan Fornari vaâ Sion Morton (EU), Sylvain Fourriere vaâ Nguyïîn Thõ Vônh Haâ (ÀSQ Phaáp), Rainer Stachuletz, Vera Wohlgemuth-Lohse, Nguyïîn Thanh Haãi vaâ Carlos Jahnsen- Gutierrez (GIZ), Mags Gayor (Cú quan Viïån trúå Ai Len),Toshio Ngase and Murooka Naomichi (JICA), Steven Collet and Job Runhaar (ÀSQ Haâ Lan), vaâ Adam Ross (Àaåi sûá quaán Myä). Chuáng töi chên thaânh caãm ún nhûäng yá kiïën nhêån xeát vaâ àoáng goáp cuãa caác thaânh viïn trïn trong quaá trònh xêy dûång baáo caáo VDR 2012. Nhoám soaån thaão Baáo caáo VDR 2012 coân phöëi húåp vúái nhiïìu viïån nghiïn cûáu trong viïåc thûåc hiïån möåt söë nghiïn cûáu böëi caãnh. Chuáng töi xin caãm ún sûå àoáng goáp quyá baáu cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu vaâ hoåc giaã sau àêy: GS., TS. Lï Xuên Baá, Öng Trêìn Kim Chung, Öng Trêìn Tiïën Cûúâng, Öng Nguyïîn Caãnh Nam (CIEM), Baâ Phaåm Chi Lan (Chuyïn gia Kinh tïë), Öng Trûúng Àònh Tuyïín (Cöë vêën Thuã tûúáng), KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Öng Trêìn Hûäu Huyânh, Öng Àêåu Anh Tuêën vaâ Öng Trêìn Vùn Haãi (VCCI), Johnathan Pincus vaâ Nguyïîn Xuên Thaânh (Chûúng trònh Giaãng daåy Kinh tïë Fulbright), Claudio Dordi (Dûå aán MUTRAP III), Öng Nguyïîn Viïåt Huâng, Öng Nguyïîn Hûäu Hiïåu, Öng Nguyïîn Quang Thuêån (Cöng ty Tû vêën Nexus). Ngoaâi ra, trong quaá trònh soaån thaão baáo caáo chuáng töi cuäng tiïën haânh tham vêën möåt söë nhaâ nghiïn cûáu vaâ thûåc haânh nhû Öng Lï Àùng Doanh (Chuyïn gia Kinh tïë). Ngoaâi ra, nhoám soaån thaão baáo caáo cuäng àûúåc thaão luêån vúái möåt söë quan chûác Chñnh phuã nhû Öng Nguyïîn Höìng Long (Kiïím toaán Nhaâ nûúác), Öng Lï Maånh Huâng (Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû), Öng Hoaâng Haãi (Böå Taâi chñnh), Öng Lï Long (Töíng cöng ty Àêìu tû vaâ Kinh doanh Vöën Nhaâ nûúác). Nhoám chuyïn gia Ngên haâng Thïë giúái dûúái sûå chó àaåo cuãa Deepak Mishra (Trûúãng nhoám dûå aán), vaâ caác thaânh viïn: Böì Thõ Höìng Mai, Chul Ju Kim, Àinh Tuêën Viïåt, Àoaân Höìng Quang, Habib Rab, Ivailo V. Izvorski, James Anderson, Keiko Kubota, Nguyïîn Nguyïåt Nga, Nguyïîn Phûúng Anh, Nguyïîn Têm KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Giang, Phaåm Minh Àûác, Sameer Goyal, Sunita Kikeri, Trêìn Thõ Lan Hûúng, Triïåu Quöëc Viïåt, Valerie J. Kozel, Vuä Hoaâng Quyïn. Nguyïîn Lan Phûúng höî trúå nghiïn cûáu, àiïìu phöëi biïn dõch vaâ xuêët baãn. Nguyïîn Höìng Ngên höî trúå vaâ tû vêën vïì chiïën lûúåc truyïìn thöng. Baáo caáo àûúåc Diane Stamm biïn têåp vaâ Öng Nguyïîn Àònh Cung (CIEM),Vikram Nehru (Quyä Hoâa bònh Quöëc tïë Carnegie), vaâ Ahmad Ahsan (Ngên haâng Thïë giúái) àoåc phaãn biïån. Baáo caáo cuäng nhêån àûúåc nhûäng yá kiïën nhêån xeát vaâ àoáng goáp tñch cûåc cuãa möåt söë àöìng nghiïåp nhû Christian Bodewig, Phaåm Vùn Cung, Douglas Graham, Nguyïîn Vùn Lên, Mel Blunt (tû vêën), Myla Taylor Williams vaâ Steven Jaffee. Baáo caáo VDR 2012 àûúåc xêy dûång dûúái sûå chó àaåo chung cuãa baâ Victoria Kwakwa, Giaám àöëc Quöëc gia Ngên haâng Thïë giúái taåi Viïåt Nam. 5 MUÅC LUÅC Chûúng 1 Chuyïín àöíi, Chuyïín mònh vaâ Truên chuyïn ......................................................................9 I. Böëi caãnh vaâ phaát hiïån chñnh.......................................................................................................................10 II. Caác yïëu töë mang laåi thaânh cöng ban àêìu ...............................................................................................12 II.A Khaác biïåt vïì xuêët phaát àiïím ............................................................................................................12 II.B Caách tiïëp cêån tuêìn tûå, tûâ dûúái lïn ..................................................................................................13 II.C Caãi caách chñnh saách vaâ cú cêëu khuyïën khñch ..............................................................................14 II.D Duâng nhûäng cam kïët bïn ngoaâi àïí àõnh hònh cho nhûäng caãi caách bïn trong.......................15 II.E Vai troâ cuãa nguöìn vöën con ngûúâi, tinh thêìn kinh doanh vaâ hïå thöëng Àaãng - Nhaâ nûúác ........15 III. Thay àöíi, Thaách thûác vaâ Trúã ngaåi ..............................................................................................................16 III.A Nùng suêët giaãm suát .............................................................................................................................16 III.B Ö�n àõnh kinh tïë vô mö.......................................................................................................................18 III.C Phaát triïín manh muán vaâ sûác ò thïí chïë ...........................................................................................18 IV. Cêëu truác cuãa Baáo caáo VDR........................................................................................................................20 V. Nùæm bùæt thõ trûúâng .....................................................................................................................................20 Chûúng 2 Sên chúi bònh àùèng: Caãi caách Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác ..................................................23 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 I. Böëi caãnh vaâ phaát hiïån chñnh.......................................................................................................................24 II. Khu vûåc Nhaâ nûúác: Quy mö, Têìm quan troång vaâ Hiïåu quaã ...............................................................26 II. A Khu vûåc Nhaâ nûúác coá quy mö lúán nhûng têìm quan troång giaãm dêìn .........................................26 II. B Súã hûäu cuãa Nhaâ nûúác coá lúán hún chuáng ta nghô: Nghiïn cûáu trûúâng húåp Khu vûåc Ngên haâng ...............................................................................29 II. C Sûã duång nguöìn lûåc nhiïìu nhûng keám hiïåu quaã ...........................................................................32 III. Thaái àöå cuãa cöng chuáng àöëi vúái Súã hûäu cuãa Nhaâ nûúác trong Khu vûåc Doanh nghiïåp ..............34 IV. Caách tiïëp cêån caãi caách Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác cuãa Chñnh phuã ....................................................36 V. Mûúâi lyá do uãng höå caãi caách........................................................................................................................37 VI. Caác phûúng aán cêìn taái cú cêëu ...................................................................................................................42 VI.A Caãi thiïån minh baåch thöng tin.........................................................................................................44 6 VI.B Caãi thiïån quy àõnh phaáp lyá vaâ quaãn trõ doanh nghiïåp .................................................................45 VI.C Àêíy nhanh tiïën àöå cöí phêìn hoáa ....................................................................................................46 VI.D Tùng cûúâng theo doäi, giaám saát .......................................................................................................47 VI.E Hoaân thiïån traách nhiïåm giaãi trònh cuãa DNNN ..........................................................................49 VI.F Töëc àöå vaâ trònh tûå cuãa chûúng trònh caãi caách .............................................................................50 Chûúng 3 Laâm nhiïìu hún vúái ñt nguöìn lûåc hún: Caãi thiïån Hiïåu quaã Àêìu tû Cöng .......................53 I. Böëi caãnh vaâ phaát hiïån chñnh.......................................................................................................................54 II. Khu Cöng nghiïåp: Lúåi hay Haåi? .................................................................................................................59 II.A Cûá xêy ài, nhaâ àêìu tû seä àïën............................................................................................................60 II.B Nguyïn nhên naâo dêîn àïën sûå buâng nöí Khu Cöng nghiïåp? .......................................................62 KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH III. Di dúâi Hïå thöëng Caãng Thaânh phöë Höì Chñ Minh:Vò sao Bïë tùæc?........................................................67 IV. Caãng khöng sûã duång hïët cöng suêët! Trûúâng húåp Cuåm Caãng Caái Meáp–Thõ Vaãi ............................70 IV.A Lyá do naâo giaãi thñch cho tònh traång sûã duång dûúái cöng suêët caãng? ..........................................72 V. Phûúng aán chñnh saách..................................................................................................................................74 Chûúng 4 Thuác àêíy nïìn kinh tïë thõ trûúâng:Vai troâ cuãa thöng tin vaâ minh baåch ..........................79 I. Böëi caãnh .........................................................................................................................................................80 II. Têìm quan troång cuãa tñnh minh baåch trong caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng ...........................................83 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG III. Minh baåch taâi chñnh úã Viïåt Nam ...............................................................................................................84 III.A Tònh hònh hiïån nay ..............................................................................................................................85 III.B Caác lônh vûåc cêìn quan têm hún.......................................................................................................86 IV Tiïëp cêån nhanh hún vaâ bònh àùèng hún vúái thöng tin kinh tïë .............................................................87 V Kïët luêån ..........................................................................................................................................................88 Taâi liïåu tham khaão .............................................................................................................91 7 Chûúng 1 CHUY��N ÀÖ�I, CHUY��N MÒNH VA TRUÊN CHUY�N Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH I BÖËI CAÃNH VA Xaä höåi 2011-2020 múái àûúåc phï duyïåt gêìn àêy, Viïåt Nam mong muöën àaåt àûúåc mûác thu nhêåp PHA�T HI�åN CHÑNH bònh quên àêìu ngûúâi 3.000US$ (theo giaá US$ hiïån taåi) vaâo nùm 2020. Àiïìu naây coá nghôa laâ mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi (theo giaá US$ hiïån taåi) phaãi tùng gêìn 10% möîi nùm—àoâi hoãi Viïåt 1. Quaá trònh chuyïín àöíi cuãa Viïåt Nam Nam phaãi nhên röång vaâ duy trò àûúåc thaânh tûåu sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng àaä thay àöíi kinh tïë maâ mònh àaä àaåt àûúåc trong mûúâi nùm diïån maåo cuãa àêët nûúác vaâ àúâi söëng ngûúâi qua trong voâng mûúâi nùm tiïëp theo. Chiïën lûúåc dên. Nùm 1986, Viïåt Nam bùæt àêìu cöng cuöåc Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi tiïëp tuåc xaác àõnh Àöíi Múái – möåt cöng cuöåc àöíi múái kinh tïë chñnh nhûäng ûu tiïn haâng àêìu cuãa àêët nûúác àïí àaåt trõ tûå thên – àaánh dêëu quaá trònh chuyïín àöíi tûâ àûúåc muåc tiïu naây: bònh öín kinh tïë vô mö, xêy nïìn kinh tïë kïë hoaåch hoáa têåp trung sang nïìn dûång cú súã haå têìng tiïu chuêín thïë giúái, xêy dûång kinh tïë thõ trûúâng àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa. nguöìn nhên lûåc coá trònh àöå, kyä nùng vaâ tùng Vaâo thúâi àiïím àoá, Viïåt Nam vêîn laâ möåt trong cûúâng caác thïí chïë kinh tïë thõ trûúâng. nhûäng nûúác ngheâo nhêët trïn thïë giúái, vúái àêìy rêîy khoá khùn: siïu laåm phaát, thiïëu àoái, viïån trúå cuãa 3. Àaåt àûúåc nhûäng nguyïån voång naây Liïn Xö bõ cùæt giaãm maånh vaâ cêëm vêån thûúng khöng phaãi laâ àiïìu dïî daâng. Viïåt Nam àaä maåi cuãa phûúng Têy.1 Àúâi söëng cuãa àaåi böå phêån phaãi traãi qua nhûäng cún soáng gioá chûa tûâng coá ngûúâi dên Viïåt Nam luác àoá rêët khoá khùn, vaâ trong nïìn kinh tïë vô mö trong nhûäng nùm gêìn tûúng lai rêët aãm àaåm. So vúái bûác tranh naây thò àêy—laåm phaát hai con söë, tiïìn àöìng mêët giaá, thaânh tñch cuãa nïìn kinh tïë trong hai mûúi nùm nguöìn vöën thaáo chaåy vaâ suy giaãm dûå trûä ngoaåi vûâa qua thûåc sûå rêët êën tûúång. Tûâ nùm 1990 àïën höëi—laâm xoái moân loâng tin cuãa nhaâ àêìu tû. Tùng 2010, nïìn kinh tïë Viïåt Nam àaä tùng trûúãng vúái trûúãng nhanh cuäng laâm böåc löå nhûäng vêën àïì töëc àöå trung bònh haâng nùm laâ 7,3%, thu nhêåp mang tñnh cú cêëu. Chêët lûúång vaâ tñnh bïìn vûäng bònh quên àêìu ngûúâi tùng gêìn gêëp nùm lêìn. Kinh cuãa tùng trûúãng vêîn laâ nguyïn nhên gêy quan tïë phaát triïín nhanh choáng ài àöi vúái thûúng maåi ngaåi nùång nïì do tùng trûúãng kinh tïë sûã duång quaá quöëc tïë tùng trûúãng cao; luöìng vöën àêìu tû trûåc nhiïìu taâi nguyïn, ö nhiïîm cao vaâ haâng xuêët khêíu tiïëp nûúác ngoaâi quy mö lúán; tó lïå ngheâo giaãm thiïëu àa daång vaâ ñt coá giaá trõ gia tùng, tó troång maånh; vaâ gêìn àaåt mûác tiïëp cêån phöí cêåp àöëi vúái àoáng goáp cuãa nùng suêët vaâo tùng trûúãng ngaây giaáo duåc tiïíu hoåc, y tïë vaâ cú súã haå têìng thiïët yïëu caâng giaãm. Nùng lûåc caånh tranh cuãa Viïåt Nam nhû àûúâng nhûåa, àiïån, nûúác maáy vaâ nhaâ úã. Sûå àang bõ àe doåa búãi saãn xuêët àiïån khöng theo kõp chuyïín àöíi cuãa Viïåt Nam – tûâ möåt nïìn kinh tïë nhu cêìu, chi phñ hêåu cêìn vaâ giaá caã bêët àöång saãn kïë hoaåch hoáa têåp trung sang nïìn kinh tïë thõ leo thang, tònh traång thiïëu lao àöång coá kyä nùng trûúâng vaâ tûâ möåt àêët nûúác rêët ngheâo trúã thaânh ngaây caâng phöí biïën (Baáo caáo Nùng lûåc Caånh möåt quöëc gia coá thu nhêåp trung bònh thêëp trong tranh Quöëc gia 2011; Chiïën lûúåc Phaát triïín Kinh voâng chûa àïën 20 nùm – àaä trúã thaânh möåt phêìn tïë Xaä höåi 2011, Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam trong caác saách giaáo khoa vïì phaát triïín.2 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 2010). Viïåt Nam cuäng àang phaãi àöëi mùåt vúái nhiïìu thaách thûác múái trong lônh vûåc xaä höåi: tònh 2. Nhûng möåt sûå chuyïín àöíi khaác cuãa traång dïî bõ töín thûúng gia tùng, ngheâo àoái ngaây Viïåt Nam—àïí trúã thaânh möåt nïìn kinh tïë caâng têåp trung nhiïìu hún vaâo caác nhoám dên töåc cöng nghiïåp, hiïån àaåi—hêìu nhû múái chó thiïíu söë, sûå chïnh lïåch giûäa nöng thön vaâ thaânh bùæt àêìu. Theo Chiïën lûúåc Phaát triïín Kinh tïë thõ ngaây caâng tùng, vaâ töëc àöå taåo viïåc laâm giaãm suát.Têët caã nhûäng vêën àïì naây cöång laåi àang laâ möåt nguy cú nghiïm troång àöëi vúái caác muåc tiïu kinh 1 Vúái GDP bònh quên àêìu ngûúâi laâ 98US$ (theo thúâi giaá), Viïåt tïë xaä höåi trung haån cuãa Viïåt Nam. Nam àuáng laâ àêët nûúác ngheâo nhêët thïë giúái vaâo nùm 1990. Hai nûúác ngheâo tiïëp theo vúái mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi thêëp thûá 2 vaâ thûá 3 thïë giúái laâ Somali (US$139) vaâ Sierra Leone 4. Viïåt Nam coá nhûäng thaânh tñch to lúán (US$163). Nïëu tñnh theo GDP bònh quên àêìu ngûúâi àiïìu chónh àûúåc ghi nhêån trong viïåc hoaåch àõnh chñnh theo ngang bùçng sûác mua, Viïåt Nam luác àoá nùçm trong nhoám 20 quöëc gia ngheâo nhêët thïë giúái. saách thaânh cöng nhû möåt sûå ûáng phoá thûåc 2 Xem UÃy ban Tùng trûúãng (2009). tïë vúái hoaân caãnh àêët nûúác. Thaânh cöng cuãa 10 Viïåt Nam trong 25 nùm qua, nhû phên tñch dûúái manh muán úã cêëp àõa phûúng, àiïìu naây khöng goáp àêy, laâ nhúâ vaâo möåt loaåt yïëu töë: (a) bùæt àêìu phêìn tñch cûåc cho viïåc xêy dûång möåt hïå thöëng chuyïín àöíi tûâ xuêët phaát àiïím thêëp vaâ khöng coá haå têìng hiïåu quaã cho toaân quöëc, do àoá cêìn phaãi nhiïìu sûå meáo moá, (b) theo àuöíi quy trònh caãi thay àöíi cú chïë phên böí nguöìn lûåc.Tiïëp àoá, baáo caách tuêìn tûå tûâng bûúác möåt vaâ tûâ dûúái lïn, (c) caáo chó ra nhûäng lyá do giaãi thñch cho sûå keám hiïåu thûåc hiïån caãi caách chñnh saách chung vaâ cú cêëu quaã cuãa caác DNNN trong àêìu tû cöng vaâ àûa khuyïën khñch àuáng àùæn, (d) coá caác chñnh saách ra möåt söë phûúng aán chñnh saách töíng quaát àïí thûúng maåi vaâ àêìu tû cúãi múã, hûúáng ra bïn thaão luêån. 4 ngoaâi, vaâ (e) vai troâ thuêån lúåi cuãa nguöìn vöën con ngûúâi, tinh thêìn kinh doanh vaâ hïå thöëng Àaãng - 6. Chuyïín àöíi laâ möåt chùång àûúâng, khöng Nhaâ nûúác. Song sau khi àaä gùåt haái àûúåc nhûäng phaãi laâ àñch àïën. Mùåc duâ coá thïí dïî daâng xaác thaânh quaã dïî daâng hún úã caânh thêëp, thò nhûäng àõnh xuêët phaát àiïím cuãa Viïåt Nam trïn chùång vêën àïì coân töìn taåi— hay “chûúng trònh nghõ sûå àûúâng tiïën túái nïìn kinh tïë thõ trûúâng, nhûng vêîn coân dang dúã� cuãa quaá trònh chuyïín àöíi—laâ chùång àûúâng àoá laåi khöng coá vaåch àñch. Kïí caã nhûäng vêën àïì phûác taåp hún nhû xêy dûång thïí nhûäng nïìn kinh tïë thõ trûúâng lêu àúâi nhêët cuäng chïë kinh tïë thõ trûúâng vaâ xaác àõnh laåi àiïím cên phaãi thûúâng xuyïn thay àöíi, cêåp nhêåt vaâ tinh àöëi giûäa Nhaâ nûúác vaâ thõ trûúâng.3 Liïåu Viïåt Nam chónh nhûäng chñnh saách vaâ thïí chïë cuãa mònh àïí coá thïí àûúng àêìu vúái nhûäng thaách thûác múái naây? theo kõp àûúåc nhûäng thay àöíi cuãa thúâi àaåi. Chñnh vò vêåy, VDR 2012 seä khöng coá cêu traã lúâi cho 5. Vaâo thúâi àiïím Lïî Kyã niïåm Baåc (25 nhûäng thaách thûác kinh tïë maâ Viïåt Nam àang phaãi nùm) Àöíi Múái, Baáo caáo Phaát triïín Viïåt àöëi mùåt, cuäng khöng àûa ra möåt danh saách hoaân Nam nùm nay (VDR 2012) seä xem xeát chónh nhûäng gúåi yá chñnh saách àïí Viïåt Nam möåt söë vêën àïì nöíi cöåm maâ Viïåt Nam phaãi chuyïín àöíi thaânh cöng.Thay vaâo àoá, baáo caáo naây giaãi quyïët àïí xêy dûång möåt nïìn taãng muöën àoáng goáp yá kiïën cho cuöåc tranh luêån àang maånh meä hún nhùçm trúã thaânh Quöëc gia diïîn ra vïì möåt söë vêën àïì cêëp baách nhêët vaâ cuäng cöng nghiïåp hoáa vaâo nùm 2020. Theo Kïë nhaåy caãm nhêët vïì tûúng lai cuãa Viïåt Nam. hoaåch 5 nùm múái àûúåc thöng qua gêìn àêy, ba lônh vûåc cêìn àùåc biïåt chuá troång laâ taái cú cêëu 7. Phêìn coân laåi cuãa Baáo caáo àûúåc cêëu truác KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Doanh nghiïåp nhaâ Nûúác, nêng cao hiïåu quaã chi nhû sau. Phêìn coân laåi cuãa Chûúng 1 thaão luêån tiïu cöng vaâ bònh öín khu vûåc taâi chñnh. Nhûäng vïì nhûäng yïëu töë chñnh dêîn àïën thaânh cöng cuãa phên tñch àûa ra trong baáo caáo naây têåp trung Viïåt Nam vaâ tòm hiïíu nhûäng thaách thûác múái nöíi vaâo hai ûu tiïn àêìu.Thûá nhêët, phên tñch cho thêëy lïn. Chûúng 2 tòm hiïíu vêën àïì taái cú cêëu caác caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác àûúåc súã hûäu nguöìn Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác. Chûúng 3 tòm hiïíu vöën cöë àõnh (àêët àai vaâ tñn duång) khöng tûúng nhûäng thaách thûác cuãa chûúng trònh àêìu tû cöng xûáng vúái quy mö cuãa chuáng, sûã duång vöën keám vaâ laâm caách naâo nêng cao àûúåc hiïåu quaã àêìu tû hiïåu quaã hún so vúái caác doanh nghiïåp ngoaâi cöng. Chûúng 4 thaão luêån vïì mûác àöå minh baåch quöëc doanh vaâ doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác thêëp trong hïå thöëng taác döång àïën võ thïë quöëc ngoaâi—àoâi hoãi phaãi taái cú cêëu khu vûåc Doanh gia thu nhêåp trung bònh cuãa Viïåt Nam — möåt nghiïåp Nhaâ nûúác. Thûá hai, phên tñch cho thêëy vêën àïì then chöët cêìn àûúåc giaãi quyïët nïëu Viïåt caách thûác Viïåt Nam phên böí nguöìn lûåc cöng Nam muöën àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu kinh tïë xaä àang taåo ra möåt cú súã haå têìng keám töëi ûu vaâ höåi cuãa mònh. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 3 Sau cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh toaân cêìu 2008–09 quaã cên àaä dõch chuyïín tûâ phña thõ trûúâng sang phña Nhaâ nûúác nhiïìu hún úã hêìu hïët caác Quöëc gia phaát triïín, song úã Viïåt Nam Nhaâ nûúác vêîn luön luön àoáng vai troâ chuã àaåo. Tuy nhiïn, kïët quaã àaáng thêët voång cuãa nïìn kinh tïë trong nhûäng nùm gêìn àêy buöåc nhiïìu nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caác hoåc giaã úã Viïåt Nam phaãi àùåt cêu hoãi liïåu rùçng úã Viïåt Nam quaã cên coá nïn dõch chuyïín xa ra khoãi caán cên Nhaâ nûúác vaâ gêìn hún vïì phña thõ trûúâng hay khöng. Àiïìu thuá võ laâ nhiïìu Àõnh chïë Taâi chñnh Quöëc tïë úã Viïåt Nam toã ra thêån troång hún khi coá quan àiïím vïì vêën àïì naây 4 Lônh vûåc thûá ba, cuãng cöë khu vûåc taâi chñnh, khöng nùm trong (hoå cho rùçng nïn coá sûå thay àöíi tuêìn tûå tûâng bûúác möåt) so khuön khöí cuãa baáo caáo naây. Tuy nhiïn, vêën àïì naây seä àûúåc vúái caác hoåc giaã Viïåt Nam, nhûäng ngûúâi thûúâng kïu goåi cêìn coá thaão luêån trong caác nghiïn cûáu tiïëp theo khaác, bao göìm Chûúng trònh Àaánh giaá Khu vûåc taâi chñnh phöëi húåp thûåc hiïån 11 nhûäng thay àöíi quyïët liïåt hún, trong àoá coá caã kïu goåi viïåc cêìn phaãi coá möåt cöng cuöåc Àöíi Múái thûá hai. giûäa Ngên haâng Thïë giúái vaâ Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë. II CA�C Y�ËU TÖË MANG LAÅI àïì nhû saãn lûúång suåt giaãm, thu nhêåp trung bònh giaãm, tó lïå ngheâo tùng maånh, tó lïå tûã vong tùng vaâ THAÂNH CÖNG tó lïå sinh giaãm, laåm phaát tùng nhanh (Hònh 1.1) BAN ÀÊÌU (Ngên haâng Thïë giúái 2002). Tuy nhiïn, Viïåt Nam laåi coá töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë nhanh, àêìu tû tùng, xuêët khêíu maånh, vaâ laåm phaát giaãm maånh, ài 8. Quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë àöi vúái möåt chûúng trònh caãi caách tûâ tûâ vaâ coá giúái thõ trûúâng cuãa Viïåt Nam àaä àûúåc nghiïn haån. Hún thïë nûäa, nhûäng thay àöíi úã Viïåt Nam diïîn cûáu khaá nhiïìu. Trong voâng hai thêåp kyã qua, ra trong böëi caãnh àêët nûúác tiïëp tuåc àûúåc laänh àaåo nhiïìu saách baáo àaä viïët vïì quaá trònh chuyïín àöíi búãi möåt Àaãng duy nhêët, Nhaâ nûúác can thiïåp sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng cuãa Viïåt Nam. Nhiïìu nhiïìu, vaâ saãn xuêët bõ kiïím soaát trûåc tiïëp àaáng kïí töí chûác àa phûúng àaä xêy dûång caác baáo caáo vaâ thöng qua caác DNNN.Vò sao Viïåt Nam laåi thaânh möåt söë hoåc giaã trong nûúác vaâ quöëc tïë cuäng viïët cöng, trong khi nhiïìu nûúác khaác thêët baåi? vïì chuã àïì naây.5 Phêìn naây ruát ra nhûäng baâi hoåc tûâ nhûäng thaânh cöng trong quaá khûá, àïí cung cêëp thöng tin cho nhûäng baân luêån vïì tûúng lai, vaâ II.A KHA�C BI�ÅT V�Ì XUÊËT chûa phaãi laâ möåt nghiïn cûáu troån veån caác yïëu töë giaãi thñch cho thaânh cöng cuãa Viïåt Nam trong PHA�T ÀI��M quaá trònh chuyïín àöíi.6 10. Vaâo thúâi àiïím bùæt àêìu cöng cuöåc chuyïín àöíi kinh tïë, Viïåt Nam laâ nûúác 9. Viïåt Nam nöíi bêåt nhû möåt cêu chuyïån ngheâo nhêët vaâ cöng nghiïåp keám phaát thaânh cöng roä rïåt trong söë caác nïìn kinh triïín nhêët trong söë têët caã caác nûúác coá nïìn tïë chuyïín àöíi. Sûå chuyïín àöíi úã Àöng Êu laâ kinh tïë chuyïín àöíi—àiïìu naây dûúâng nhû möåt quaá trònh phûác taåp, àêìy cam go, vúái caác cuöåc laåi laâ möåt lúåi thïë cuãa Viïåt Nam.7 Nïìn kinh khuãng hoaãng kinh tïë taái diïîn, ài cuâng möåt loaåt vêën tïë Viïåt Nam khöng coá mûác àöå kiïím soaát têåp Hònh 1.1 Saãn lûúång cuãa Viïåt Nam so vúái caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi khaác GDP thûåc, 1989=100 500 440 450 Vietnam 400 350 300 250 187 Ba Lan 200 150 Caác nïìn kinh tïë BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 àang chuyïín àöíi 100 úã Àöng Êu 50 63 Ukraine 0 1989 92 95 98 1 4 7 2010 Nguöìn: WDI 2010; http://www.databasece.com/en/gdp-during-transition; ûúác tñnh cuãa NHTG. 5 Xem danh muåc taâi liïåu tham khaão úã cuöëi baáo caáo. 7 Vò chuáng töi têåp trung vaâo Viïåt Nam nïn coá nhiïìu vêën àïì vïì 6 Àïí xem thaão luêån àêìy àuã hún vïì quaá trònh chuyïín àöíi, xem caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi khaác coá thïí khöng àûúåc nhùæc àïën Arkadie vaâ Mallon (2003), IMF (1996) vaâ ADB (2006). úã àêy. Vñ duå, Nam Tû trûúác àêy àaä tan raä vaâ chia thaânh nùm (hiïån nay laâ baãy) quöëc gia khaác nhau vaâ hiïån àaä coá chiïën tranh. Liïn bang Xö viïët tan raä thaânh 15 nûúác, möîi nûúác phaãi thaânh lêåp nhûäng thïí chïë chñnh trõ vaâ khuön khöí phaáp lyá múái. Möåt söë vêën àïì vïì biïn giúái hiïån nay vêîn gêy tranh caäi. Chiïën tranh àaä xaãy ra úã Caáp-ca-dú vaâ Ta-gi-kixtan.Tiïåp Khùæc cuäng chia thaânh hai nûúác. Viïåc phaãi thiïët lêåp caác thïí chïë chñnh trõ vaâ haânh lang phaáp lyá múái, giaãi quyïët caác vêën àïì an ninh quöëc tïë vaâ trong nûúác, giaãi quyïët hêåu quaã tûâ sûå suåp àöí cuãa hïå thöëng thûúng 12 maåi xaä höåi chuã nghôa vaâ viïån trúå cuãa Liïn Xö chùæc chùæn àaä gêy nhiïìu khoá khùn thaách thûác cho caác nûúác àang chuyïín àöíi úã Àöng Êu, vaâ Viïåt Nam may mùæn traánh àûúåc rêët nhiïìu. trung thûåc sûå cao nhû úã Liïn Xö cuä vaâ caác nïìn quyïìn súã hûäu taâi saãn (duâ coân haån chïë) cho nöng kinh tïë chuyïín àöíi thuöåc Àöng Êu (Arkadie vaâ dên, vaâ Töíng bñ thû Àaãng Àöî Mûúâi àaä goåi àêy laâ Mallon 2003). Vñ duå, danh muåc haâng hoáa àûúåc möåt bûúác ngoùåt trong sûå phaát triïín cuãa ngaânh phên böí theo kïë hoaåch luön ñt hún nhiïìu so vúái nöng nghiïåp. Quyïìn súã hûäu taâi saãn haån chïë, cuâng hïå thöëng cên àöëi tû liïåu saãn xuêët cuãa Liïn Xö. vúái caãi caách giaá caã vaâ thûúng maåi àaä goáp phêìn Tûúng tûå, khu vûåc Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác úã duy trò tùng trûúãng nöng nghiïåp, taåo ra saãn lûúång Viïåt Nam chó chiïëm möåt phêìn nhoã trong saãn thùång dû cêìn thiïët àïí àa daång hoáa sang caác xuêët phi nöng nghiïåp laâ 29%, vaâ chiïëm tó lïå viïåc ngaânh nghïì phi nöng nghiïåp vaâ tùng cûúâng sûác laâm coân thêëp hún vúái 16%, khaác vúái caác nïìn kinh maånh cuãa nïìn kinh tïë. 10 tïë chuyïín àöíi khaác vúái tó troång caác DNNN trïn töíng saãn lûúång lïn àïën 75-95 % (IMF 1996). Mùåc duâ caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi úã Àöng Êu àaä II.B CA�CH TI�ËP CÊÅN TUÊÌN àaåt àûúåc trònh àöå cöng nghiïåp hoáa cao trong hïå TÛÅ, TÛ DÛÚ�I L�N thöëng kïë hoaåch hoáa têåp trung vúái sûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp nùång, phêìn lúán nguöìn vöën hiïån 12. Caãi caách úã Viïåt Nam, roä raâng laâ ngay coá cuãa hoå àûúåc àaánh giaá laâ khöng caånh tranh. tûâ giai àoaån àêìu àaä mang tñnh chêët tuêìn Do vêåy, trong khi Viïåt Nam coá thïí tiïëp tuåc sûã tûå tûâng bûúác möåt vaâ laâm tûâ dûúái lïn, têåp duång phêìn lúán nguöìn vöën mònh coá trûúác khi trung chuã yïëu vaâo caác àún võ saãn xuêët. Quaá chuyïín àöíi thò caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi khaác trònh tuêìn tûå naây coá nghôa laâ trïn möîi möåt bûúác phaãi xêy dûång laåi nguöìn vöën cuãa mònh, do vêåy saãn ài, hiïåu quaã cuãa caác thïí chïë vaâ chñnh saách múái lûúång cuãa hoå bõ giaãm suát àaáng kïí, trûúác hïët laâ saãn àïìu àûúåc kiïím nghiïåm vaâ àiïìu chónh cho phuâ lûúång cöng nghiïåp, trong nhûäng nùm àêìu tiïn.8,9 húåp vúái hoaân caãnh Viïåt Nam. Quaá trònh naây àùåc biïåt thêëy roä trong ngaânh nöng nghiïåp, vöën àaä bõ 11. Möåt àùåc àiïím quan troång laâ têìm quan khuãng hoaãng keáo daâi trong nhûäng nùm trûúác troång tûúng àöëi cuãa khu vûåc nöng nghiïåp Àöíi Múái. vaâ vai troâ chuã àaåo cuãa kinh tïë höå gia àònh trong saãn xuêët nöng nghiïåp úã Viïåt Nam. 13. Húåp taác hoáa nöng nghiïåp laâ möåt phêìn Arkadie vaâ Mallon (2003), Lin (2010), vaâ caác taác KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH quan troång cuãa chiïën lûúåc xaä höåi chuã giaã khaác lêåp luêån rùçng Viïåt Nam, cuäng giöëng nhû nghôa. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng vúái miïìn Bùæc, núi Trung Quöëc, laâ möåt nïìn kinh tïë thuêìn nöng vaâo coá caã caác húåp taác xaä saãn xuêët vaâ húåp taác xaä cung thúâi àiïím chuyïín àöíi, do vêåy cú cêëu saãn xuêët cêëp dõch vuå xaä höåi. Kinh nghiïåm cuãa miïìn Nam, cuãa nïìn kinh tïë nhòn chung nhêët quaán vúái lúåi thïë àùåc biïåt úã àöìng bùçng Söng Cûãu Long laåi khaác. so saánh cuãa noá. Chñnh vò vêåy, khi múã cûãa nïìn kinh Coá hai laân soáng húåp taác hoáa nöëi tiïëp nhau úã tïë cho caånh tranh trong vaâ ngoaâi nûúác, khu vûåc àöìng bùçng söng Cûãu Long vaâo nùm 1979–80 vaâ nöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam àaáp ûáng rêët maånh meä sau àoá laâ àêìu nhûäng nùm 1980, mùåc duâ húåp taác vúái nhûäng thay àöíi tñch cûåc cho ngaânh nöng xaä chûa bao giúâ àoáng vai troâ quyïët àõnh trong nghiïåp—buâ àùæp cho nhûäng suåt giaãm trong khu nïìn kinh tïë nöng thön miïìn Nam giöëng nhû miïìn Bùæc.11 Nhû nhiïìu taâi liïåu, saách baáo àaä ghi vûåc cöng nghiïåp. Vñ duå, Nghõ quyïët Höåi nghõ nhêån, nhiïìu caãi caách nöng nghiïåp diïîn ra vúái bùæt trung ûúng Àaãng 10 ban haânh nùm 1988 àaä trao nguöìn chñnh laâ tûâ sûå phaãn ûáng cuãa ngûúâi dên úã KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 8 Tuy nhiïn, caác nhaâ phï bònh cuäng lêåp luêån rùçng caách diïîn giaãi 10 Caác àiïìu kiïån ban àêìu khaác giuáp Viïåt Nam traánh àûúåc suåt giaãm nhû vêåy àaä giaã àõnh rùçng vêën àïì úã àêy àún giaãn chó laâ khu vûåc saãn lûúång bao göìm caã thúâi àiïím khai thaác taâi nguyïn (chuã yïëu nhaâ nûúác quaá phaát triïín vaâ àêìu tû sai lêìm vaâo caác dûå aán lúán laâ dêìu thö), vaâ võ trñ àõa lyá cuãa Viïåt Nam trong möåt khu vûåc ngöën nhiïìu vöën. Caách lyá giaãi naây phúát lúâ caác vêën àïì sêu sùæc nùng àöång vaâ tùng trûúãng nhanh nhêët thïë giúái. hún vïì cú chïë khuyïën khñch ài àöi vúái hïå thöëng kïë hoaåch hoáa 11 Kïí caã úã miïìn Bùæc vaâ miïìn Trung Viïåt Nam, nöng höå vêîn laâ möåt têåp trung vaâ sûå tham gia trûåc tiïëp cuãa Nhaâ nûúác vaâo hoaåt àöång yïëu töë quan troång cuãa hïå thöëng saãn xuêët. kinh doanh. 9 Möåt phiïn baãn khaác coá thïí àûa ra cuãa giaã thuyïët naây laâ chñnh tònh thïë cêëp baách—thiïëu àoái, siïu laåm phaát, viïån trúå hêìu nhû khöng coân—àaä buöåc Chñnh phuã Viïåt Nam phaãi caãi caách. Möåt söë ngûúâi goåi tïn giai àoaån caãi caách naây möåt caách haâi hûúác laâ PhD—viïët tùæt cuãa the Poor, the Hungry, the Driven (ngheâo, àoái vaâ bõ chi phöëi. 13 Àöìng bùçng Söng Cûãu Long àöëi vúái phong traâo thay àöíi chñnh saách nhùçm nêng cao hiïåu húåp taác hoáa sau khi àêët nûúác thöëng nhêët. Àùåc quaã cuãa khu vûåc doanh nghiïåp, thuác àêíy biïåt, noá liïn quan àïën viïåc ngûúâi nöng dên tûâ saãn lûúång nöng nghiïåp, múã cûãa nïìn kinh chöëi tröìng luáa nhiïìu hún nhu cêìu tiïu duâng cuãa tïë cho ngoaåi thûúng vaâ àêìu tû nûúác ngoaâi, gia àònh mònh. Möåt söë nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caãi caách chñnh phuã. Möåt söë thay àöíi chñnh cêëp cao àaä têån mùæt thêëy àûúåc lúåi ñch cuãa hoaåt saách lúán trong nhûäng lônh vûåc naây bao göìm àöång canh taác höå gia àònh vaâ sau àoá àaä xêy dûång (ADB 2006; IMF 1996): caác chñnh saách khuyïën khñch nhûäng thay àöíi tûúng tûå trïn caã nûúác (Dixon 2003, Rama l Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác. (a) Thay thïë quyïìn 2009).12 Hoå àaä xoáa boã têåp thïí hoáa saãn xuêët lûåc kïë hoaåch hoáa têåp trung bùçng sûå tûå chuã nöng nghiïåp, thiïët lêåp quyïìn sûã duång àêët, giaãm cuãa caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác; (b) cho vai troâ cuãa húåp taác xaä, tûå do hoáa giaá caã nöng doanh nghiïåp àûúåc quyïìn tûå chuã giaá caã, lûåa nghiïåp, vaâ khuyïën khñch nöng dên xuêët khêíu— choån àêìu vaâo vaâ àêìu ra thñch húåp, vaâ tûå quyïët laâm thay àöíi diïån maåo cuãa àêët nûúác tûâ thiïëu àoái àõnh hoaåt àöång àêìu tû cuãa mònh; (c) cho caác lûúng thûåc kinh niïn thaânh nûúác xuêët khêíu gaåo caán böå quaãn lyá quyïìn cùæt giaãm lao àöång döi lúán thûá ba trïn thïë giúái chó trong voâng hai nùm.13 dû theo quy àõnh hûúáng dêîn; (d) cho pheáp 14. Möåt vñ duå khaác vïì caãi caách tuêìn tûå coá doanh nghiïåp àûúåc baán saãn phêím dû thûâa thïí thêëy trong quaá trònh phaát triïín thïí (ngoaâi chó tiïu kïë hoaåch àûúåc giao) theo giaá chïë thõ trûúâng. Khaác vúái nhiïìu nïìn kinh tïë thõ trûúâng; vaâ (e) aáp àùåt haån chïë ngên saách chuyïín àöíi khaác, Viïåt Nam khöng hoaân toaân cûáng cho caác DNNN. xoáa boã caác thïí chïë vaâ cú cêëu kinh tïë trûúác khi l Doanh nghiïåp Tû nhên. (a) Giaãm búát haån chïë caãi caách, maâ àiïìu chónh, thñch ûáng vaâ àõnh hûúáng àöëi vúái caác doanh nghiïåp tû nhên; (b) cho laåi cho caác thïí chïë naây cho phuâ húåp vúái nhûäng thay àöíi cuãa thúâi àaåi.Thay vò phaá boã toaân böå caác pheáp doanh nghiïåp tû nhên àûúåc tiïëp cêån vúái thïí chïë cuä àïí laâm khuác daåo àêìu cho viïåc thiïët tñn duång vaâ taåo khuön khöí phaáp lyá thuêån lúåi lêåp caác cú chïë múái, nhiïìu cuöåc caãi caách úã Viïåt hún cho hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh cuãa Nam nhùçm vaâo viïåc caãi thiïån caác thïí chïë hiïån caác doanh nghiïåp naây; (c) aáp duång caác quy tùæc hûäu, àöìng thúâi dêìn dêìn àûa ra caác thïí chïë thõ àaánh thuïë thöëng nhêët cho têët caã caác doanh trûúâng múái. Chñnh vò vêåy, khöng phaãi tònh cúâ maâ nghiïåp; (d) cho pheáp caác doanh nghiïåp àûúåc trong caác nïìn kinh tïë coá möëi quan hïå mêåt thiïët thiïët lêåp quan hïå thûúng maåi trûåc tiïëp hoùåc vúái Liïn Xö cuä, Viïåt Nam laâ nûúác rêët àùåc thuâ sûã duång caác cöng ty thûúng maåi maâ hoå lûåa nhúâ vaâo sûå thñch ûáng nhanh choáng cuãa mònh vaâ choån thay vò thöng qua möåt kïnh thûúng maåi ñt xaáo tröån nhêët (Dollar 1999).14 nhêët àõnh; (e) buöåc caác doanh nghiïåp phaãi àûáng trûúác caånh tranh vúái doanh nghiïåp nûúác ngoaâi bùçng chïë àöå cho nhêåp khêíu tûå do; II.C CAÃI CA�CH CHÑNH SA�CH vaâ (f) xoáa boã têåp thïí hoáa saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ thiïët lêåp quyïìn sûã duång àêët. VA CÚ CÊËU l Tûå do Giaá caã vaâ Thûúng maåi. (a) Tûå do hêìu KHUY�ËN KHÑCH BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 hïët giaá caã caác ngaânh vaâo cuöëi nùm 1988, chó kiïím soaát giaá caã möåt söë mùåt haâng nhêët àõnh àöëi 15. Coá leä thay àöíi cùn baãn nhêët trong vúái caác khaách haâng chñnh thûác cuãa Nhaâ nûúác, nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa caãi caách laâ nhûäng bao göìm caác mùåt haâng xi-mùng, theáp vaâ àiïån, nhòn chung àûúåc quy àõnh úã mûác gêìn vúái mûác giaá thõ trûúâng tûå do; (b) haå thêëp tó giaá höëi àoaái 12 Theo baáo caáo, Töíng Bñ Thû Àöî Mûúâi, chõu traách nhiïåm vïì chñnh thûác cho saát vúái tó giaá thõ trûúâng tûå do; tiïën trònh thöëng nhêët àaä ài tûâ Haâ Nöåi àïën thùm nöng dên vaâ (c) xoáa boã trúå cêëp xuêët khêíu; (d) cho pheáp noái rùçng nhûäng gò ngûúâi dên laâm laâ àuáng àùæn (Howie 2011). àûúåc giûä thu nhêåp bùçng ngoaåi tïå; (e) tûå do hoáa 13 Tuy nhiïn, nhûäng ngûúâi khaác cuäng thêån troång caãnh baáo vïì quaá trònh hoåc têåp tûâ dûúái lïn, vaâ cho rùçng “tham khaão cöång àöìng thûúng maåi, àùåc biïåt laâ cho caác doanh nghiïåp úã cêëp cú súã töët hún hïët nïn àûúåc hiïíu nhû noái àïën chên àïë saãn xuêët àûúåc trûåc tiïëp mua baán vúái nûúác cuãa böå maáy,� xem Fforde (2009). ngoaâi, qua àoá gúä boã kiïím soaát chùåt cheä möåt 14 Caác nhaâ phï bònh caách tiïëp cêån tiïåm tiïën trong caãi caách àaä mö taã laâ àiïìu naây cho thêëy sûå hiïíu biïët vïì thõ trûúâng coân haån caách quan liïu àöëi vúái caác cöng ty thûúng maåi; heåp, thïm vaâo àoá laâ sûå thiïëu hiïåu quaã, tham nhuäng, mêu thuêîn (g) hònh thaânh caác khu chïë xuêët vaâ khu cöng nöåi böå, thiïëu nhên lûåc, vaâ caách tiïëp cêån “thûã vaâ sûãa sai� hay nghiïåp; vaâ (h) baäi boã caác traåm haãi quan nöåi “doâ dêîm� cuãa Chñnh phuã. 14 àõa (ADB 2006; IMF 1996). l Tûå do hoáa thõ trûúâng lao àöång. (a) giaãm caác 18. Tûå do hoáa thûúng maåi coá taác àöång tñch haån chïë trong viïåc huy àöång lao àöång thêët cûåc to lúán àöëi vúái nïìn kinh tïë Viïåt Nam. nghiïåp tûâ nöng thön sang laâm viïåc taåi thaânh Möåt söë lúåi ñch roä rïåt cuãa tûå do hoáa thûúng maåi thõ vaâ khu vûåc gêìn thaânh thõ; vaâ (b) liïn tuåc thay bao göìm àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àûúåc àêíy àöíi böå luêåt lao àöång quy àõnh thûåc tiïîn tuyïín maånh, khu vûåc xuêët khêíu hoaåt àöång maånh, giaá caã duång lao àöång vaâ loaåi boã caác raâo caãn àöëi vúái thêëp hún, chêët lûúång haâng hoáa vaâ dõch vuå àûúåc caãi viïåc huy àöång nguöìn lao àöång nhaân röîi. thiïån. Caác hiïåp àõnh thûúng maåi song phûúng vaâ caác cam kïët WTO buöåc Viïåt Nam àûa ra nhûäng 16. Nhiïìu chñnh saách trong söë naây nhùçm àiïìu chónh quan troång trong hïå thöëng thïí chïë vaâ vaâo viïåc kñch cung vaâ àaä taåo cú súã àïí haânh chñnh cuãa mònh.Vñ duå, trong khuön khöí cam chuyïín àöíi thaânh cöng. Nguöìn vöën vêåt chêët kïët WTO, Viïåt Nam cöng böë chñnh thûác têët caã caác vaâ con ngûúâi cuãa Viïåt Nam luác trûúác khöng àûúåc luêåt, quy àõnh, thuã tuåc haânh chñnh àûúåc aáp duång sûã duång hïët do tònh traång kiïím soaát giaá caã vaâ hïå chung trûúác khi àûa vaâo thûåc thi. Ngoaâi ra, vùn baãn thöëng khuyïën khñch khöng laâm cho doanh dûå thaão caác dûå aán luêåt phaãi àûúåc àùng taãi trïn nghiïåp coá àöång cú saãn xuêët. Bùçng caách nhanh trang maång cuãa cú quan Chñnh phuã ñt nhêët 60 ngaây choáng tûå do giaá caã vaâ thiïët lêåp hïå thöëng àöång trûúác khi thöng qua, àïí cho caác cú quan, töí chûác lûåc khuyïën khñch töët, nïìn kinh tïë thõ trûúâng àaä vaâ caá nhên coá thïí àoáng goáp yá kiïën. Möåt nghiïn cûáu thaânh cöng úã chñnh núi maâ nïìn kinh tïë kïë hoaåch do Dûå aán Höî trúå Thûúng maåi Àa biïn thûåc hiïån hoáa têåp trung thêët baåi. àûa ra kïët luêån rùçng taác àöång cuãa ASEAN, cöång vúái thûúng maåi àöëi vúái hêìu hïët caác chó söë thûúng maåi vaâ kinh tïë chuã yïëu, nhòn chung laâ tñch cûåc. II.D DUÂNG NHÛÄNG CAM K�ËT B�N NGOAÂI À�� ÀÕNH II.E VAI TRO CUÃA NGUÖÌN HÒNH CHO NHÛÄNG CAÃI VÖËN CON NGÛÚÂI, TINH CA�CH B�N TRONG15 THÊÌN KINH DOANH VA 17. Nhûäng cam kïët maâ Viïåt Nam àûa ra H�Å THÖËNG ÀAÃNG - NHA KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH trong möåt loaåt hiïåp àõnh thûúng maåi khu NÛÚ�C vûåc vaâ àa phûúng—nhû Hiïåp àõnh Khu vûåc Mêåu dõch Tûå do (FTA) Hiïåp höåi caác quöëc gia 19. Sûå chuyïín àöíi sang kinh tïë thõ trûúâng Àöng Nam A� (ASEAN) nùm 1995 (bao göìm caác cuãa Viïåt Nam àaä thaáo gúä búát nhûäng raâo FTA cuãa ASEAN vúái Australia, Trung Quöëc, ÊËn caãn àöëi vúái viïåc aáp duång tri thûác, möåt yïëu Àöå, Nhêåt Baãn, Haân Quöëc vaâ New Zealand); Hiïåp töë cûåc kyâ quan troång giaãi thñch cho nhûäng àõnh Thûúng maåi Song phûúng vúái Myä nùm 2000 thay àöíi nhanh choáng úã Viïåt Nam trong vaâ vúái Nhêåt Baãn nùm 2008; vaâ trúã thaânh thaânh lônh vûåc kinh tïë trong voâng hai thêåp niïn viïn cuãa Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái (WTO) vûâa qua, cuâng vúái nhûäng cú chïë khuyïën vaâo nùm 2007—laâ möåt àöång lûåc àaáng kïí thuác khñch àûúåc caãi thiïån vaâ caånh tranh gia àêíy caác cuöåc caãi caách trong nûúác trong giai àoaån tùng (Arkadie vaâ Mallon 2003). Khaã nùng khai chuyïín àöíi. Möåt söë lúåi ñch thiïët thûåc tûâ tûå do thaác nhanh choáng nhûäng tri thûác vöën coá cuãa Viïåt hoáa thûúng maåi bao göìm (a) chïë àöå thûúng maåi Nam àûúåc höî trúå thïm búãi nhûäng kïët quaã thûåc quöëc tïë minh baåch vaâ coá thïí tiïn liïåu, (b) thuïë KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG hiïån töët vaâ vûäng chùæc trong viïåc àêíy maånh tó lïå quan giaãm àaáng kïí cho caác nhaâ saãn xuêët vaâ xuêët biïët chûä cuäng nhû phaát triïín con ngûúâi trong khêíu cuãa Viïåt Nam, (c) baäi boã moåi hònh thûác trúå giai àoaån trûúác khi àöíi múái. Trïn thûåc tïë, ngay cêëp xuêët khêíu traái vúái quy tùæc cuãa WTO, vaâ (d) tûâ àêìu thúâi kyâ àöíi múái Viïåt Nam àaä coá tó lïå biïët tûå do hoáa caác dõch vuå ngên haâng, phên phöëi, xêy àoåc biïët viïët, tuöíi thoå vaâ kïët quaã giaáo duåc cao dûång, chùm soác y tïë, du lõch, baão hiïím vaâ dõch vuå hún nhiïìu so vúái hêìu hïët caác quöëc gia khaác coá kinh doanh (kiïím toaán, phaáp lyá, cöng nghïå thöng cuâng mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi. Nguöìn tin, nghiïn cûáu vaâ phaát triïín) (CIEM 2010). vöën con ngûúâi vûäng chùæc coân ài àöi vúái nhiïåt huyïët, sûác söëng vaâ kyä nùng kinh doanh cuãa ngûúâi dên vaâ chêët lûúång cuãa lûåc lûúång lao àöång Viïåt Nam. 15 15 Phêìn naây viïët dûåa trïn möåt baáo caáo vïì böëi caãnh cuãa dûå aán MUTRAP, Phaái àoaân EU 20. Nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu lõch sûã kinh tïë thaânh lêåp caác Têåp àoaân Kinh tïë Nhaâ nûúác cho rùçng hïå thöëng Àaãng - Nhaâ nûúác cuãa (TÀKTNN)—möåt liïn minh loãng leão giûäa caác Viïåt Nam àoáng möåt vai troâ quan troång DNNN coá lúåi ñch kinh doanh tûúng tûå nhû trong quaá trònh chuyïín àöíi khöng soáng nhau—vaâ sûå phên cêëp quyïët àõnh àêìu tû cho gioá cuãa àêët nûúác (Dixon 2003). Böå maáy Àaãng chñnh quyïìn àõa phûúng. Giai àoaån naây cuäng - Nhaâ nûúác trûúác giai àoaån caãi caách laâ möåt hïå chûáng kiïën sûå buâng nöí àêìu tû, thõ trûúâng chûáng thöëng phûác taåp, gùæn kïët Nhaâ nûúác trung ûúng khoaán hoaåt àöång maånh, giaá bêët àöång saãn leo vúái têët caã moåi thaânh phêìn cuãa xaä höåi, thöng qua thang vaâ sûå thõnh vûúång gia tùng àïìu khùæp. Do nhiïìu têìng lúáp àïën têån tûâng àún võ vaâ caác nhoám vêåy möåt àiïìu rêët dïî bõ boã qua laâ giai àoaån naây cöång àöìng nhoã. Hïå thöëng naây giuáp cho caác nghõ cuäng laâ giai àoaån maâ sûå àoáng goáp cuãa nùng suêët quyïët, chó tiïu vaâ chñnh saách àûúåc truyïìn àaåt vaâo tùng trûúãng suåt giaãm, bêët öín kinh tïë vô mö tùng, phaát triïín manh muán vaâ caác thïí chïë cöng thöng suöët vaâ rêët hiïåu quaã trong viïåc huy àöång khöng theo kõp vúái nïìn kinh tïë àang höåi nhêåp ngûúâi dên vaâ caác töí chûác úã têët caã caác cêëp. Roä toaân cêìu möåt caách nhanh choáng. raâng laâ úã moåi cêëp àaä coá nùng lûåc nhêët àõnh vïì haânh chñnh vaâ töí chûác, àiïìu naây giaãi thñch cho nhûäng thaânh cöng àaáng kïí cuãa Viïåt Nam àöëi vúái nhûäng thûúác ào nhû tó lïå biïët chûä, tuöíi thoå, tó lïå III.A NÙNG SUÊËT GIAÃM SU�T tûã vong treã sú sinh ngay tûâ trûúác giai àoaån àêìu 22. Nïëu nhû nhûäng nùm àêìu chuyïín àöíi cuãa cöng cuöåc chuyïín àöíi. Chñnh vò thïë, Viïåt cuãa Viïåt Nam àûúåc àaánh dêëu bùçng “tùng Nam bûúác vaâo thúâi kyâ caãi caách vúái khaã nùng têåp trûúãng vúái nguöìn lûåc haån chïë�, thò nùm trung vaâo nhûäng muåc tiïu daâi haån cuãa quöëc gia, nùm trúã laåi àêy coá thïí goåi tïn laâ “dû thûâa vaâ vúái nùng lûåc haânh chñnh, quaãn lyá vaâ thûåc hiïån nguöìn lûåc vúái tùng trûúãng haån chïë�. Taâi liïåu àaáng kïí, goáp phêìn mang laåi nhûäng thaânh cöng cho thêëy rêët roä sûå tùng trûúãng maånh meä cuãa Viïåt àaáng kïí ban àêìu.16 Nhûng chuáng töi seä thaão luêån Nam trong thêåp niïn 90 khöng àûúåc giaãi thñch úã phêìn sau, vúái sûå phaát triïín cuãa khu vûåc tû bùçng sûå gia tùng maånh meä vïì vöën. Nhû trong nhên, hïå thöëng Àaãng - Nhaâ nûúác caâng ngaây caâng hònh 1.2, gêìn 40-60% tùng trûúãng laâ nhúâ tùng khoá thu huát vaâ giûä chên àûúåc nhên taâi – àiïìu naây nùng suêët, vaâ phêìn coân laåi laâ nhúâ tñch luäy yïëu töë tûâ tûâ laâm xoái moân nùng lûåc quaãn lyá cuãa hïå thöëng. tû liïåu saãn xuêët. Tònh hònh àaä thay àöíi trong nhûäng nùm 2000, thúâi kyâ maâ Viïåt Nam nhêån àûúåc doâng vöën cao kyã luåc. Trong giai àoaån naây, nùng suêët chó àoáng goáp 15% tùng trûúãng, phêìn III THAY ÀÖ�I, coân laåi laâ do tñch luäy vöën vêåt chêët vaâ nguöìn vöën con ngûúâi. Vaâ trong voâng 4 nùm vûâa qua (2007- THA�CH THÛ�C VA 10) tùng trûúãng hêìu nhû hoaân toaân nhúâ vaâo tñch TRÚà NGAÅI luäy vöën. 23. Sûå lïå thuöåc thaái quaá vaâo tñch luäy vöën 21. Nïìn kinh tïë Viïåt Nam vaâ möi trûúâng àïí tùng trûúãng nhanh seä chùæc chùæn khöng BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 kinh tïë toaân cêìu thay àöíi quaá nhanh bïìn vûäng. Luön luön coá giúái haån vïì töëc àöå tùng choáng trong nhûäng nùm gêìn àêy àïën mûác trûúãng cuãa caác yïëu töë tû liïåu saãn xuêët naây trong dïî boã qua nhûäng dêëu hiïåu vïì caác thaách viïåc höî trúå cho möåt nïìn kinh tïë àang tùng thûác múái. Trong khoaãng thúâi gian nùm nùm, tûâ trûúãng nhanh. Mùåc duâ Viïåt Nam coá dên söë àöng, 2003 àïën 2008, nïìn kinh tïë Viïåt Nam àaä tùng song söë ngûúâi lao àöång coá àuã trònh àöå hoåc vêën lïn hún hai lêìn, tûâ 40 tó USD lïn 90 tó USD, xuêët vaâ kyä nùng cêìn thiïët àïí laâm viïåc trong caác ngaânh khêíu tùng gêëp hún ba lêìn, tûâ 20 tó USD lïn 63 tó cöng nghiïåp vaâ dõch vuå ngaây caâng khan hiïëm. USD. Trong khoaãng thúâi gian naây, Viïåt Nam trúã Thûåc traång naây dêîn àïën viïåc Chiïën lûúåc Phaát thaânh thaânh viïn cuãa WTO—khúãi àöång cho triïín Kinh tïë Xaä höåi àaä xaác àõnh “kyä nùng vaâ doâng vöën tû nhên tûâ bïn ngoaâi chûa tûâng coá àöí nguöìn vöën con ngûúâi� laâ möåt trong nhûäng àöåt vaâo Viïåt Nam, lïn àïën 18% GDP trong nùm phaá chñnh trong nùm nùm túái. Àöìng thúâi, tùng 2007.Trong nûúác, giai àoaån naây cuäng laâ giai àoaån trûúãng tñn duång nhanh, laâ cú súã cuãa sûå tùng trûúãng tñch luäy vöën, cuäng dêîn àïën bêët öín kinh tïë 16 Tuy nhiïn, möåt söë nhaâ nghiïn cûáu khaác—Fforde vaâ de Vylder vô mö, buöåc Chñnh phuã phaãi theo àuöíi chñnh saách 16 (1996) vaâ Pike 2000—cho rùçng sûå tùng trûúãng hêåu nhûäng nùm tiïìn tïå thùæt chùåt hún trong nhûäng thaáng gêìn àêy. 1990 úã Viïåt Nam khöng dûåa nhiïìu vaâo Nhaâ nûúác Hònh 1.2 Tùng trûúãng ngaây caâng dûåa vaâo yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêët nhiïìu hún Xeát riïng tùng trûúãng GDP thûåc theo àoáng goáp cuãa vöën, lao àöång vaâ nùng suêët caác yïëu töë töíng húåp (TFP), 1986-2010 (theo %) 12 9,5 9,3 Tùng trûúãng GDP thûåc Àoáng goáp cuãa 10 8,7 8,8 8,4 8,2 8,5 8,1 8,2 7,8 0 8 7,1 7,3 6,8 6,9 2 2 6,8 5,8 5 4 1 6,2 4 3 5,8 1 0 0 1 TFP 6 4 2 0 5,3 5,1 6 0 4,8 0 0 Lao àöång 4 4 8 4 6 6 5 5 5 5 5 Vöën 2 4 4 4 4 4 3 3 4 3 3 1 1 1 0 1990 1994 1998 2002 2006 2010 Nguöìn: CIEM (2010), Ûúác tñnh cho nùm 2009 vaâ 2010 do Ngên haâng Thïë giúái thûåc hiïån 24. Quyïët àõnh gêìn àêy cuãa Chñnh phuã vïì vêîn duy trò muåc tiïu tùng trûúãng cuãa nïìn kinh viïåc cùæt giaãm tó lïå àêìu tû muåc tiïu trong tïë tûâ 6-6,5% (Baãng A, Hònh 1.3). Àiïìu naây cuäng voâng nùm nùm túái laâm cho viïåc tùng nùng nhêët quaán vúái xu hûúáng cam kïët àêìu tû trûåc tiïëp suêët trúã thaânh möåt mïånh lïånh. Khi möi nûúác ngoaâi (FDI) àang trïn xu hûúáng giaãm àûúåc trûúâng toaân cêìu khöng coá sûå caãi thiïån roä rïåt vaâ möåt thúâi gian (Baãng B, Hònh 1.3). Nêng cao nùng möi trûúâng kinh tïë vô mö trong nûúác tiïëp tuåc suêët àoâi hoãi phaãi thay àöíi phûúng thûác hoaåt biïën àöång, caác nhaâ laänh àaåo Viïåt Nam àaä ài àïën àöång cuãa nïìn kinh tïë Viïåt Nam thúâi gian qua. quyïët àõnh laâ Viïåt Nam phaãi laâm àûúåc nhiïìu hún Nïìn taãng cuãa caách tiïëp cêån naây chñnh laâ taái cêëu khi coá trong tay ñt nguöìn lûåc hún, coá nghôa laâ phaãi truác caác DNNN, tùng cûúâng hiïåu quaã àêìu tû KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH duy trò àûúåc töëc àöå tùng trûúãng cao vúái tó lïå àêìu cöng, vaâ caãi caách khu vûåc taâi chñnh. (Hai nöåi dung tû giaãm xuöëng. Chñnh vò vêåy, Chñnh phuã àaä cùæt àêìu seä àûúåc lêìn lûúåt àïì cêåp trong Chûúng 2 vaâ giaãm tó lïå àêìu tû muåc tiïu cho nùm nùm túái tûâ 3 cuãa Baáo caáo naây).17 40% GDP hiïån nay xuöëng 35% GDP, trong khi Hònh 1.3 Viïåt Nam cùæt giaãm chó tiïu àêìu tû vaâ nhêån ñt àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi hún Tyã lïå Àêìu tû/GDP (%) Vöën FDI cam kïët (tyã USD) 50 80 72 45 70 60 40 50 Tònh huöëng töët nhêët 40 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 35 30 23 21 Tònh huöëng 20 20 30 cú súã 12 14 10 5 7 Thûåc tïë Dûå kiïën 3 3 3 3 25 0 2000 2003 2006 2009/e 2012/f 1015/f 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Baãng A Baãng B Nguöìn: Chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë xaä höåi 2011–15; ûúác tñnh cuãa Böå KH&ÀT, NHTG. 17 Vêën àïì thûá ba liïn quan àïë caãi caách lônh vûåc taâi chñnh seä àûúåc àïì cêåp riïng qua Chûúng trònh Àaánh giaá Lônh vûåc Taâi chñnh, seä àûúåc thûåc hiïån chung búãi WB vaâ IMF trong nùm 2012. 17 III.B Ö�N ÀÕNH KINH T�Ë VÔ MÖ khu vûåc DNNN keám hiïåu quaã, caác chûúng trònh àêìu tû cöng laäng phñ, vaâ yïu cêìu phaãi caãi thiïån 25. Möåt dêëu hiïåu khaác vïì sûå yïëu keám cuãa sûå minh baåch vaâ cöng khai thöng tin—vêîn chûa nïìn kinh tïë Viïåt Nam laâ tònh traång bêët öín àûúåc giaãi quyïët. Hïå quaã laâ loâng tin cuãa caác nhaâ kinh tïë vô mö keáo daâi. Trong böën nùm liïn àêìu tû vaâo khaã nùng àiïìu haânh cuãa Chñnh phuã tiïëp, Viïåt Nam coá mûác laåm phaát cao nhêët chêu àaä bõ giaãm suát, gêy nïn tònh traång thaáo chaåy vöën A�, trung bònh lïn àïën 16 phêìn trùm möåt nùm àaáng kïí—sai söë vaâ boã soát luäy kïë (möåt biïën giaã trong giai àoaån tûâ 2008 àïën 2011. Cuâng vúái laåm àïí àaánh giaá tònh traång thaáo chaåy vöën) trong caán phaát cao,Viïåt Nam cuäng phaãi àöëi mùåt aáp lûåc dai cên thanh toaán trong ba nùm qua ûúác tñnh lïn dùèng àöëi vúái tiïìn àöìng, mûác dûå trûä ngoaåi höëi suåt àïën gêìn 30% (Hònh 1.4) (IMF, 2011). giaãm, thõ trûúâng chûáng khoaán hoaåt àöång yïëu úát, chïnh lïåch laäi suêët traái phiïëu Chñnh phuã tùng cao vaâ sûå thaáo chaåy trïn thõ trûúâng vöën trong nûúác. Viïåt Nam vò vêåy àaä trúã thaânh ngoaåi lïå khi so III.C PHA�T TRI��N MANH MU�N saánh vúái xu hûúáng chung cuãa caác nïìn kinh tïë VA SÛ�C Ò TH�� CH�Ë múái nöíi khaác úã chêu A�, khi hêìu hïët caác nûúác àïìu coá àöìng tiïìn maånh lïn, dûå trûä ngoaåi höëi tùng vaâ 27. Tûâ trûúác àïën nay Viïåt Nam vöën laâ möåt luöìng vöën àöí vaâo tùng. 18 nïìn kinh tïë phi têåp trung cao. Viïåt Nam coá truyïìn thöëng lêu àúâi laâ caác laâng xaä vaâ cöång àöång 26. Mùåc duâ àaä giaãi quyïët nhûäng triïåu chûáng cuãa caác vêën àïì kinh tïë vô mö, song khaá tûå chuã trong viïåc quaãn lyá kinh tïë àõa phûúng. Viïåt Nam vêîn chûa xûã lyá àûúåc cùn nguyïn Caách laâm naây cuäng phuâ húåp vúái yïu cêìu trûúác mùæt cuãa vêën àïì. Trong caã hai nùm 2009 vaâ 2011, cuãa nïìn kinh tïë thúâi chiïën. Viïåc phên cêëp cuäng coá Chñnh phuã àaä aáp duång nhûäng biïån phaáp taáo baåo nhiïìu ûu àiïím nöíi tröåi. Chñnh sûå tûå chuã trïn thûåc àïí laâm giaãm búát kyâ voång laåm phaát vaâ bònh öín tïë úã mûác àöå cao àaä giuáp Viïåt Nam traánh àûúåc con nïìn kinh tïë. Nhûng nhûäng biïån phaáp naây chuã yïëu àûúâng cöng nghiïåp hoáa cöìng kïình, àöì söå theo kiïíu chó dûåa trïn chñnh saách tiïìn tïå thùæt chùåt vaâ kiïím Liïn Xö. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, phên cêëp àaä soaát giaá caã vaâ laäi suêët trïn diïån röång. Möåt söë mang laåi sûå phaát triïín hoâa nhêåp hún vaâ sûå caånh tranh nguyïn nhên göëc rïî gêy ra caác vêën àïì trïn—nhû laânh maånh giûäa caác àõa phûúng. Hònh 1.4 Mûác àöå thaáo chaåy vöën úã Viïåt Nam tùng maånh trong nhûäng nùm gêìn àêy Löîi vaâ sai söë theo tyã USD 5 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 0.8 1.4 0 -0.7 -0.8 -1.0 -0.9 -0.4 -0.3 -1.1 -5 -7 -10 -15 -13.3 -13.3 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Nguöìn: WDI 2010; http://www.databasece.com/en/gdp-during-transition; ûúác tñnh cuãa Ngên haâng Thïë giúái. 18 Xem caác baáo caáo Taking Stock (Àiïím laåi tònh hònh kinh tïë Viïåt 18 Nam), thaáng 12 nùm 2010 vaâ thaáng 6 nùm 2011. 28. Mùåc duâ phên cêëp cao, nhûng quaá trònh hûúãng tùng lïn cuãa caác chñnh quyïìn àõa phûúng phaát triïín cuãa Viïåt Nam trûúác àêy chûa vaâ caác nhaâ kyä trõ (Fforde vaâ Goldstone 1995, bõ manh muán vaâ àõa phûúng hoáa nhû hiïån 105). Sûå chia reä naây cuäng àûúåc cuãng cöë vaâ phên nay. Muåc tiïu chung vaâ àöåi nguä laänh àaåo maånh chia theo mûác àöå khaác nhau búãi sûå gia tùng cuãa meä àöìng nghôa vúái viïåc caác chñnh quyïìn àõa nhûäng quyïìn lúåi kinh tïë múái. Hïå quaã laâ coá ñt caác phûúng vaâ trung ûúng àïìu coá àoáng goáp theo quan àiïím cöë àõnh hún, vaâ àöëi vúái nhiïìu caá nhên caách riïng cuãa mònh vaâo caác muåc tiïu chung cuãa vaâ nhoám, thaái àöå caãi caách phaãn aánh caác biïån phaáp quöëc gia. Song thúâi gian qua, nïìn kinh tïë múái cuãa cuå thïí thay vò möåt quy trònh töíng thïí (Dixon Viïåt Nam àaä phaát triïín vúái möåt caách khaá àöåc 2003; Koh 2001, 537–38). Sûå gia tùng caác nhoám lêåp vúái hïå thöëng trung ûúng (Probert vaâ Young lúåi ñch vaâ tñnh chêët cuãa hïå thöëng phaáp lyá vaâ quaãn 1995, 520), trong àoá khaã nùng cuãa trung ûúng lyá cuãa Viïåt Nam—nhûäng hïå thöëng vêån haânh trïn trong viïåc chó àaåo hoaåt àöång àïí àaåt àûúåc muåc cú súã nhûäng gò àûúåc pheáp thay vò nhûäng gò khöng tiïu phaát triïín quöëc gia vaâ caác biïån phaáp thiïët àûúåc pheáp—dêîn àïën viïåc saãn sinh ra möåt khöëi lêåp khuön khöí thïí chïë vaâ phaáp lyá cêìn thiïët àïí lûúång khöíng löì caác luêåt, nghõ àõnh vaâ quy àõnh. Sûå tùng trûúãng bïìn vûäng àaä yïëu ài. Thïm vaâo àoá, vêån haânh cuãa hïå thöëng tiïëp tuåc bõ caãn trúã búãi sûå caác cuöåc caãi caách vaâ ài keâm theo noá laâ sûå giaãm thiïëu huåt caác nhaâ chuyïn mön vaâ kyä trõ, nhûäng búát mûác àöå kiïím soaát têåp trung àaä thuác àêíy sûå ngûúâi laâm noâng cöët cho böå maáy cöng chûác nhû liïn quan mêåt thiïët vaâ phaát triïín trong caác úã nhûäng Quöëc gia phaát triïín chêu A� nhû Haân DNNN, chñnh quyïìn àõa phûúng, caác tiïíu ngaânh Quöëc; Singapore; Àaâi Loan vaâ Trung Quöëc. cuãa hïå thöëng trung ûúng. Hïå quaã laâ caác maång lûúái quan hïå vaâ “nghiïåp àoaân� vúái maâu sùæc àõa 30. Phaát triïín manh muán coân ài àöi vúái phûúng àaä trúã thaânh nhûäng yïëu töë chñnh trong tònh traång sa suát vïì chêët lûúång cuãa caác thïí sûå thay àöíi vïì kinh tïë (Grabher vaâ Stark 1998). chïë kinh tïë. Di saãn cuãa thúâi kyâ kïë hoaåch hoáa Do vêåy, nhûäng àöåi nguä cêëp dûúái trong böå maáy têåp trung vêîn coân aãnh hûúãng nùång nïì àïën caác nhaâ nûúác àaä nöíi lïn nhû möåt àöåi nguä kinh doanh thïí chïë kinh tïë cuãa Viïåt Nam. Mùåc duâ hiïån nay thõ trûúâng laâ cú chïë phên böí nguöìn lûåc chñnh, tinh hoa múái (Forsyth 1997, 245, 257). Mùåc duâ KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH song thõ trûúâng laåi thûúâng vêån haânh keám hiïåu phêìn lúán àöåi nguä tinh hoa vïì kinh tïë múái naây quaã do thiïëu nhûäng thiïët chïë nïìn taãng, hoùåc khöng muöën vaâ cuäng khöng thïí àoâi hoãi phaãi coá àûúåc xêy dûång khöng töët, hoùåc chûa hoaân chónh. thay àöíi vïì chñnh trõ, song hoå àaä coá nhûäng taác Caác thiïët chïë kinh tïë khu vûåc nhaâ nûúác vaâ tû àöång àaáng kïí àöëi vúái viïåc ra quyïët àõnh vaâ hoaåch nhên àïìu rêët manh muán, rúâi raåc. Sûå manh muán, àõnh chñnh saách (Dixon 2003). Tñnh chêët àõa rúâi raåc naây laâ möåt vêën àïì vò noá laâm tùng chi phñ phûúng hoáa sûå phaát triïín vaâ kiïím soaát úã Viïåt phöëi húåp, vaâ àiïìu naây dêîn àïën giaãm hiïåu suêët. Hïå Nam tûúng phaãn sêu sùæc vúái caác hïå thöëng têåp thöëng àiïìu tiïët manh muán cuäng gêy ra caác quy àõnh trung cao àùåc thuâ cuãa nhûäng nïìn kinh tïë nhû mêu thuêîn nhau. Coân manh muán trong àêìu tû cöng Haân Quöëc hoùåc Àaâi Loan.19 thò dêîn àïën truâng lùåp vaâ laäng phñ (xem chûúng 3). 29. Phaåm vi vaâ töëc àöå caãi caách chõu aãnh 31. Hiïåu quaã àiïìu haânh cuãa Chñnh phuã úã hûúãng búãi nhûäng quan àiïím khaác nhau Viïåt Nam trong nhûäng nùm gêìn àêy àaä trong nöåi böå Àaãng vaâ Nhaâ nûúác vaâ sûå gia giaãm suát so vúái nhûäng Chñnh phuã khaác KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG trong khu vûåc. Hiïåu quaã àiïìu haânh cuãa Chñnh tùng caác lúåi ñch. Lúåi ñch naây xuêët phaát tûâ caác phuã Viïåt Nam—ào bùçng nhêån thûác vïì chêët lûúång cú quan nhû quên àöåi, cöng an, cöng àoaân, phuå dõch vuå cöng, chêët lûúång hoaåch àõnh vaâ thûåc thi nûä, chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ vuâng, DNNN, caác chñnh saách, vaâ tñnh tin cêåy cuãa caác cam kïët cuãa böå ngaânh khaác nhau. Bïn caånh àoá coân coá nhûäng Chñnh phuã àöëi vúái caác chñnh saách cuãa mònh—laâ thay àöíi àaáng kïí vïì têìm quan troång cuãa nhûäng khaá thêëp so vúái nhûäng nûúác khaác úã chêu A�. Hiïåu nhoám lúåi ñch naây, nöíi bêåt laâ sûå àaåi diïån vaâ aãnh quaã àiïìu haânh cuãa Chñnh phuã trong nhûäng nùm gêìn àêy àaä giaãm xuöëng, trong khi hiïåu quaã cuãa caác nûúác khaác laåi tùng lïn. (Chó söë Quaãn trõ Toaân cêìu, 2011). 19 Dapice (2008) 19 IV. CÊËU TRU�C BA�O CA�O VDR nhû möåt cú quan coá chûác nùng xaác àõnh roä quyïìn súã hûäu taâi saãn vaâ möåt thõ trûúâng àïí giao 32. Möåt caách àïí hiïíu roä hún vïì nhûäng vêën dõch caác quyïìn súã hûäu taâi saãn àoá, möåt cú quan àïì mang tñnh cú cêëu cuãa Viïåt Nam laâ bùæt àöåc lêåp àïí thûåc hiïån vai troâ quaãn lyá nhaâ nûúác àêìu vúái möåt phên tñch àún giaãn vïì tònh àöëi vúái caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ caác cú hònh súã hûäu, phên böí vaâ sûã duång nguöìn quan àiïìu haânh vö tû, khöng thiïn võ trong caác vöën. Nguöìn vöën úã Viïåt Nam coá thuöåc vïì nhûäng ngaânh cú súã haå têìng nhû caãng vaâ khu cöng ngûúâi coá thïí àaãm baão hiïåu quaã sûã duång vöën cao nghiïåp. Viïåc thiïët lêåp caác cú chïë khuyïën khñch nhêët hay khöng? Nhûäng ngûúâi chuã súã hûäu vöën àuáng àùæn bao göìm àõnh giaá àêët àai theo giaá thõ coá phên böí vöën cho nhûäng ngaânh coá lúåi ñch kinh trûúâng cho têët caã caác giao dõch liïn quan àïën tïë vaâ xaä höåi cao nhêët hay khöng? Khi vöën àûúåc Chñnh phuã vaâ doanh nghiïåp, chêëm dûát nhûäng ûu phên böí cho möåt ngaânh hay möåt doanh nghiïåp àaäi àùåc biïåt daânh cho caác DNNN trong tiïëp cêån naâo àoá, noá coá àûúåc khai thaác möåt caách hiïåu quaã tû liïåu saãn xuêët, laâm cho lúåi ñch cuãa chñnh quyïìn hay khöng? Nhûäng cêu hoãi naây àûúåc tòm hiïíu àõa phûúng gùæn liïìn vúái ûu tiïn quöëc gia, ûu tiïn trong ba chûúng tiïëp theo cuãa Baáo caáo Phaát taâi chñnh cöng cho hoaåt àöång phaát triïín phöëi triïín Viïåt Nam 2012 (VDR 2012). Ba trong söë húåp vuâng, vaâ trúå cêëp trûåc tiïëp cho caác höå gia caác phaát hiïån chñnh liïn quan àïën nhûäng cêu hoãi àònh ngheâo thay vò thöng qua cú chïë trúå giaá. àoá laâ: Ngoaâi ra cêìn phaãi coá biïån phaáp giaãm búát chi phñ vaâ caãi thiïån sûå sùén coá cuãa thöng tin, bao göìm caã l Súã hûäu. Caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác Viïåt möåt chñnh saách múái vïì cöng böë thöng tin àöëi Nam (DNNN) laâ möåt trong nhûäng chuã thïí vúái caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác; caãi thiïån tñnh sûã duång vöën keám hiïåu quaã nhêët, nhûng laåi minh baåch cuãa ngên saách, àùåc biïåt laâ caác dûå aán chiïëm duång nhiïìu vöën nhêët (Chûúng 2). àêìu tû cöng quy mö lúán; vaâ nêng cao nhêån thûác cho ngûúâi sûã duång thöng tin àïí yïu cêìu nhûäng l Phên böí. Chûúng trònh àêìu tû cöng caâng thöng tin àaáng tin cêåy tûâ chñnh phuã. ngaây caâng töën keám vaâ keám hiïåu quaã do viïåc phên böí vöën dûåa vaâo nhûäng cên nhùæc haânh chñnh chûá khöng dûåa trïn nhu cêìu chiïën lûúåc V. NÙÆM BÙÆT THÕ TRÛÚÂNG vaâ cú chïë thõ trûúâng—taåo ra thûâa cung vöën trïn nhiïìu lônh vûåc vaâ thiïëu vöën trêìm troång 34. Viïåt Nam àaä biïën cuöåc khuãng hoaãng trïn nhûäng lônh vûåc khaác (Chûúng 3). höìi cuöëi thêåp niïn 80 thaânh möåt trong nhûäng thaânh cöng phaát triïín lúán nhêët cuãa l Hiïåu quaã. Do sûã duång quaá nhiïìu caác biïån thúâi àaåi chuáng ta. Viïåt Nam àaä chûáng toã mònh phaáp haânh chñnh àïí kiïím soaát giaá caã vaâ tiïëp coá khaã nùng thñch ûáng tuyïåt vúâi vaâ àaä coá nhûäng tiïën böå rêët êën tûúång trong nhûäng nùm àêìu BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 cêån vúái thöng tin cú baãn bõ haån chïë nïn nïìn kinh tïë Viïåt Nam bõ thiïëu “sinh khñ�, luöìng ö- chuyïín àöíi trong nhûäng àiïìu kiïån cûåc kyâ khoá xi cêìn thiïët giuáp cho möåt nïìn kinh tïë thõ khùn. Chñnh quyïët àõnh caãi caách theo hûúáng thõ trûúâng vêån haânh hiïåu quaã (Chûúng 4). trûúâng vaâ thay àöíi cú chïë khuyïën khñch àïí phuâ húåp vúái caác nguyïn tùæc thõ trûúâng àaä àoáng vai 33. Tiïëp àoá, baáo caáo tòm hiïíu nhûäng yïëu troâ quyïët àõnh thaânh cöng cuãa Viïåt Nam. töë gêy ra tònh traång súã hûäu, phên böí vaâ sûã duång vöën keám hiïåu quaã. Möåt trong caác lyá do 35. Viïåt Nam coá thïí sûã duång sûác maånh giaãi thñch têåp trung vaâo möåt yïëu töë quen thuöåc, cuãa thõ trûúâng vaâ vai troâ kiïën taåo cuãa Nhaâ àoá laâ thïí chïë (Institutions) yïëu, cú chïë khuyïën nûúác àïí kiïën thiïët möåt con àûúâng ài múái, khñch (Incentives) bõ boáp meáo vaâ thiïëu thöng tin taåo ra möåt nïìn kinh tïë hiïåu quaã hún vaâ (Information)—àûúåc goåi laâ ba chûä “I� cuãa möåt xaä höåi nùng suêët hún. Mùåc duâ Viïåt Nam nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Nïìn kinh tïë Viïåt Nam àaä nùæm bùæt nhiïìu chñnh saách cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng nhûng cho àïën nay vêîn boã qua möåt 20 vêîn coân thiïëu möåt söë thiïët chïë then chöët, vñ duå nhiïåm vuå àêìy khoá khùn laâ thiïët lêåp vaâ tùng cûúâng trûúâng maånh meä vaâ laânh maånh àaä àõnh hònh vaâ caác thïí chïë höî trúå thõ trûúâng. Song nhûäng hònh phaát triïín.Vúái möåt Àaåi höåi Àaãng múái, Quöëc höåi thûác kiïím soaát cuä àang yïëu ài vaâ caác hoaåt àöång múái vaâ Chñnh phuã múái, àêy laâ thúâi àiïím lyá tûúãng múái àang nhanh choáng nöíi lïn, maâ hïå thöëng laåi cho Viïåt Nam bûúác vaâo con àûúâng phaát triïín chûa quen hay chûa àuã hiïåu quaã àïí àiïìu tiïët. möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng trûúãng thaânh phuâ Nhûäng thay àöíi naây phaãi àûúåc àoán nhêån bùçng húåp vúái võ thïë múái cuãa Viïåt Nam laâ möåt nûúác coá viïåc xêy dûång caác thiïët chïë múái, caác cú chïë thu nhêåp trung bònh múái nöíi, nùng àöång cuãa chêu khuyïën khñch múái vaâ möåt xaä höåi cúãi múã, minh A�. Àoá laâ con àûúâng cêìn thiïët, àaáng mong muöën vaâ baåch hún àïí hêåu thuêîn cho möåt nïìn kinh tïë thõ coá leä laâ con àûúâng maâ Viïåt Nam àang bûúác tiïëp. KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 21 Chûúng 2 MÖÅT SÊN CHÚI CÖNG BÙÇNG: CAÃI CA�CH KHU VÛÅC NHA NÛÚ�C20 Nonstate Nonstate State State Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012 20 Ivailo V. Izvorski, Chul Ju Kim vaâ Sunita Kikeri àaä viïët nhiïìu phêìn cuãa chûúng naây. Nöåi dung cuäng àûúåc dûåa trïn hai nghiïn cûáu nïìn taãng cuãa CIEM vaâ möåt nghiïn cûáu thûá ba cuãa Cöng KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG ty Tû vêën Nexus. Àïí biïët chi tiïët, xin xem danh saách taâi liïåu KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA tham khaão úã cuöëi baáo caáo. CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH I BÖËI CAÃNH VA NHÛÄNG nûúác vêîn laâ àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa nïìn kinh tïë Viïåt Nam. Viïåt Nam àùåt muåc tiïu chuyïín PHA�T HI�åN CHÑNH sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa. Nöåi dung caác nghõ quyïët cuãa Àaåi höåi Àaãng vaâ Ban chêëp haânh Trung ûúng Àaãng cho thêëy caác nhaâ laänh àaåo Àaãng cho rùçng khöng 1. Súã hûäu Nhaâ nûúác laâ möåt trong söë ñt nhêët thiïët coá mêu thuêîn trong viïåc töìn taåi möåt nhûäng vêën àïì àûúåc quan têm haâng àêìu khu vûåc kinh tïë nhaâ nûúác lúán trong möåt nïìn trong caác cuöåc thaão luêån vïì chñnh saách úã kinh tïë theo àõnh hûúáng thõ trûúâng. Nhûng trong Viïåt Nam trong nhûäng nùm gêìn àêy. Sau nhûäng nùm gêìn àêy, viïåc Viïåt Nam coá veã àang hai mûúi lùm nùm chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë chuyïín hûúáng sang thûåc hiïån phaát triïín mö hònh thõ trûúâng, ngûúâi ta thûúâng nghô rùçng Viïåt Nam kinh tïë tû baãn nhaâ nûúác trong àoá caác TÀKTNN àaä giaãi quyïët xong vêën àïì naây. Thûåc tïë diïîn ra àûúåc hûúãng àùåc quyïìn àöëi vúái caác yïëu töë àêìu trong möåt thúâi gian dûúâng nhû cuäng uãng höå caách vaâo vaâ àûúåc tûå chuã cao trong kinh doanh, àaä laâm suy nghô vêåy. Trong thêåp niïn 90 vaâ nhûäng nùm naãy sinh nhiïìu thùæc mùæc vïì vai troâ cuãa nhûäng têåp àêìu thïë kyã 21, Viïåt Nam àaä cöí phêìn hoáa haâng àoaân naây. Tònh hònh trúã nïn nghiïm troång hún nghòn Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác (DNNN) vûâa vaâ khi möåt söë DNNN, lúåi duång sûå yïëu keám trong nhoã, àöìng thúâi húåp nhêët nhiïìu doanh nghiïåp hoaåt àöång giaám saát vaâ tñnh minh baåch trong hïå khaác thaânh nhûäng àún võ lúán hún, caác Töíng cöng thöëng, àaä múã röång hoaåt àöång kinh doanh saãn ty nhaâ nûúác (TCT).Theo àuöíi mö hònh Keiretsu xuêët sang caác lônh vûåc nùçm ngoaâi ngaânh nghïì cuãa Nhêåt vaâ Chaebols cuãa Haân Quöëc, tûâ nùm chñnh cuãa mònh, cuâng vúái quaãn lyá taâi chñnh loãng 2005, Viïåt Nam àaä tùng töëc quaá trònh thaânh lêåp leão, viïåc che giêëu thöng tin vaâ khöng baáo caáo àêìy caác Têåp àoaân Kinh tïë Nhaâ nûúác (TÀKTNN)— àuã cho Chñnh phuã àaä laâm xêëu ài danh tiïëng cuãa möåt liïn minh loãng leão cuãa nhiïìu DNNN coá lúåi caã khu vûåc naây. Do vêåy, möåt Nghõ quyïët gêìn àêy ñch kinh tïë giöëng nhau21—trûúác khi gia nhêåp Töí cuãa Quöëc höåi àaä xaác àõnh vêën àïì taái cú cêëu caác chûác Thûúng maåi Thïë giúái. Ban àêìu caác DNNN seä laâ möåt ûu tiïn haâng àêìu trong Kïë TÀKTNN hoaåt àöång töët, nhûng bùæt àêìu böåc löå hoaåch Phaát triïín Kinh tïë - Xaä höåi túái (KHPT KT- roä nhûäng nhûúåc àiïím cuãa mònh khi möåt trong XH) trong giai àoaån tûâ 2011 àïën 2015. söë àoá laâ Têåp àoaân Àoáng taâu Nhaâ nûúác Vinashin khöng traã àûúåc caác khoaãn núå quöëc tïë vaâ Thanh 3. Kïët quaã cuå thïí cuãa cuöåc tranh luêån tra Chñnh phuã àaä phaát hiïån rêët nhiïìu hoaåt àöång hiïån nay laâ chûa roä raâng, caãi caách coá thïí vi phaåm caác nguyïn tùæc taâi chñnh vaâ quaãn lyá úã diïîn ra vúái nhiïìu khaã nùng tûâ taái cú cêëu cöng ty naây. Ngûúâi ta cuäng phaát hiïån haâng trùm mang tñnh hònh thûác cho àïën cöí phêìn hoáa chi nhaánh vaâ cöng ty trûåc thuöåc cuãa Vinashin triïåt àïí (bao göìm caã tû nhên hoáa). Vúái sûå hoaåt àöång trong röång khùæp caác lônh vûåc—thûúâng sa suát roä rïåt vïì hiïåu quaã cuãa möåt söë DNNN, rêët xa so vúái lônh vûåc hoaåt àöång kinh doanh viïåc giûä nguyïn hiïån traång laâ àiïìu khöng khaã thi. chñnh cuãa cöng ty meå - vúái quy mö vaâ aãnh hûúãng Nhiïìu phûúng aán caãi caách àang àûúåc Nhaâ nûúác lúán hún hònh dung rêët nhiïìu. Vuå viïåc naây àaä laâm BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 baân thaão, nhûng cuäng cêìn noái thïm rùçng nhûäng dêëy lïn möåt cuöåc tranh luêån trïn toaân quöëc vïì thaão luêån nhû thïë naây trûúác kia àaä khöng dêîn vai troâ cuãa Nhaâ nûúác vaâ tûúng lai cuãa caác àïën caác haânh àöång cuå thïí naâo. Caác cú quan chuã DNNN trong nïìn kinh tïë Viïåt Nam. chöët cuãa Chñnh phuã àûúåc yïu cêìu phaãi àûa ra kïë hoaåch taái cú cêëu cho caác khu vûåc doanh 2. Chûúng naây tòm hiïíu lyá do taåi sao 25 nghiïåp vaâ ngên haâng. Àêy laâ möåt saáng kiïën quan nùm sau Àöíi Múái maâ vêën àïì súã hûäu Nhaâ troång, nhûng vò vêën àïì súã hûäu nhaâ nûúác khöng phaãi chó laâ möåt vêën àïì kinh tïë maâ coân laâ möåt lûåa choån chñnh trõ nïn taái cú cêëu maånh meä caác 21 Möåt TÀKTNN àûúåc gùæn kïët thöng qua möåt cêëu truác súã hûäu DNNN thûúâng khöng àûúåc uãng höå maånh vïì hònh kim tûå thaáp trong àoá cöng ty meå úã àónh cuãa kim tûå thaáp coá vöën cöí phêìn kiïím soaát trong möåt söë chi nhaánh (têìng thûá mùåt chñnh trõ. Bêët kyâ kïë hoaåch taái cú cêëu naâo hai cuãa kim tûå thaáp). Cöng ty meå vaâ caác chi nhaánh kiïím soaát cuäng cêìn dûåa trïn sûå àöìng thuêån roä raâng vïì vai caác doanh nghiïåp phuå thuöåc laâ têìng àaáy cuãa kim tûå thaáp.Trong möåt söë trûúâng húåp nhêët àõnh, caác doanh ngiïåp trûåc thuöåc gia troâ cuãa Nhaâ nûúác trong nïìn kinh tïë vaâ böë trñ töí nhêåp vaâo TÀKTNN àïí lúåi duång thûúng hiïåu, cöng nghïå, phaåm chûác húåp lyá àïí àaåt àûúåc muåc tiïu àoá. Àiïìu naây 24 vi thõ trûúâng vaâ nhiïìu taâi saãn vö hònh khaác cuãa têåp àoaân. seä àoâi hoãi coá möåt söë biïån phaáp maâ baáo caáo naây cuâng vúái sûå giaám saát cuãa Nhaâ nûúác. Àiïìu naây goåi laâ khuön khöí “DREAM� — tûâ viïët tùæt cuãa àoâi hoãi tùng töëc àöå cöí phêìn hoáa caác DNNN, Disclose, Regulate, Equitize, Accountable, and bao göìm viïåc baán túái 49% vöën àiïìu lïå cuãa Monitor — Cöng böë thöng tin, Àiïìu tiïët, Cöí cöng ty meå cuãa caác TÀKTNN. phêìn hoáa, Traách nhiïåm giaãi trònh, vaâ Giaám saát. l Traách nhiïåm giaãi trònh. Caác DNNN phaãi Khuön khöí DREAM àûúåc miïu taã cuå thïí nhû sau: coá traách nhiïåm giaãi trònh àöëi vúái caác hoaåt l Minh baåch thöng tin. Möåt chñnh saách minh àöång cuãa mònh, bao göìm caã hònh thûác trao baåch thöng tin múái àoâi hoãi DNNN, bùæt àêìu thûúãng cho viïåc minh baåch hoáa cao hún vaâ tûâ caác TÀKTNN, baáo caáo tònh hònh taâi chñnh baáo caáo thöng tin kõp thúâi hún, cuäng nhû coá cuãa mònh úã têët caã caác chi nhaánh vaâ caác cöng hònh thûác xûã phaåt trûúâng húåp khöng tuên thuã. ty thaânh viïn trûåc thuöåc cuäng nhû cöng böë l Giaám saát. Töíng raâ soaát laåi hïå thöëng giaám kõp thúâi, chñnh xaác caác baáo caáo thûúâng niïn, saát vúái yïu cêìu bùæt buöåc thûåc hiïån kiïím toaán baáo caáo kiïím toaán, vaâ baáo caáo thu nhêåp àöåc lêåp haâng nùm, cuäng nhû trònh nöåp söë liïåu thöng qua thöng tin àaåi chuáng êën baãn vaâ àiïån kõp thúâi cho caác Böå ngaânh liïn quan. tûã hay internet. 4. Phêìn coân laåi cuãa chûúng bao göìm caác l Àiïìu tiïët. Möåt hïå thöëng quaãn trõ doanh phêìn chñnh sau. Phêìn II múã àêìu bùçng phêìn thaão nghiïåp hiïån àaåi taách baåch caác quyïìn súã hûäu luêån vïì vai troâ cuãa caác DNNN vaâ caác Ngên haâng Nhaâ nûúác vúái caác chûác nùng quaãn lyá Nhaâ nûúác Thûúng maåi Nhaâ nûúác (NHTMNN) àöëi vúái nïìn vaâ thiïët lêåp möåt cú chïë khaách quan vaâ minh kinh tïë quöëc dên vaâ vaâ so saánh hiïåu quaã cuãa chuáng baåch àïí lûåa choån caác Töíng giaám àöëc (TGÀ) vúái caác ngên haâng nûúác ngoaâi vaâ ngên haâng tû vaâ thaânh viïn höåi àöìng quaãn trõ. Cuäng cêìn phaãi nhên trong nûúác. Phêìn III trònh baây kïët quaã khaão chêëm dûát àùåc quyïìn àùåc lúåi cuãa caác DNNN saát “Thay àöíi thaái àöå vúái thõ trûúâng vaâ Nhaâ nûúác� àöëi vúái caác yïëu töë àêìu vaâo vaâ cêìn àõnh giaá àêët (CAMS, 2011). Phêìn IV thaão luêån caách tiïëp cêån àai theo giaá thõ trûúâng àöëi vúái têët caã caác giao nûúác àöi cuãa Nhaâ nûúác àöëi vúái caãi caách DNNN. dõch cuãa Nhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåp. Phêìn V phên tñch caác lyá do taåi sao cêìn àûa ra giaãi phaáp chñnh saách múái àïí taái cú cêëu DNNN. Phêìn KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH l Cöí phêìn hoáa. Àïí nêng cao hoaåt àöång nöåi VI thaão luêån caác phûúng aán chñnh saách khaác nhau böå cuãa DNNN, khöng coá caách naâo cuå thïí vaâ àöìng thúâi àûa ra caác khuyïën nghõ chñnh saách cho chùæc chùæn hún ngoaâi caách buöåc nhûäng DN giai àoaån túái. Höåp 2.1 àõnh nghôa ngùæn goån caác naây phaãi tuên theo quy luêåt cuãa thõ trûúâng thuêåt ngûä sûã duång trong baáo caáo naây. Höåp 2.1 Caác thuêåt ngûä liïn quan túái “Chuyïín àöíi� Sau àêy laâ àõnh nghôa caác thuêåt ngûä sûã duång trong baáo caáo naây, caác àõnh nghôa naây coá thïí àûúåc thay àöíi tuây theo böëi caãnh caãi caách kinh tïë cuãa Viïåt Nam. Cöí phêìn hoáa. Quaá trònh baán ài möåt phêìn vöën súã hûäu cuãa möåt DNNN hoùåc möåt NHTMNN cho cöng chuáng hoùåc möåt nhaâ àêìu tû chiïën lûúåc.Trong nhûäng nùm gêìn àêy, cöí phêìn hoáa chuã yïëu thûåc hiïån thöng qua Phaát haânh cöí phiïëu lêìn àêìu ra cöng chuáng (IPO), sau àoá laâ niïm yïët cöng KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG ty trïn thõ trûúâng chûáng khoaán. Thoaái vöën àêìu tû. Quaá trònh Nhaâ nûúác baán möåt phêìn hoùåc toaân böå phêìn vöën Nhaâ nûúác cho dên chuáng hoùåc khu vûåc kinh tïë tû nhên sau khi cöí phêìn hoáa lêìn àêìu. Taåi Viïåt Nam, hêìu hïët DNNN àûúåc cöí phêìn hoáa trûúác, röìi sau àoá möåt söë seä àûúåc thoaái vöën búãi Töíng cöng ty Àêìu tû vaâ Kinh doanh Vöën Nhaâ nûúác (SCIC). Cöng ty cöí phêìn (CTCP). Cöng ty coá cú cêëu súã hûäu àa daång vaâ niïm yïët trïn thõ trûúâng chûáng khoaán. Trïn lyá thuyïët, möåt cöng ty cöí phêìn coá thïí thuöåc 100% súã hûäu tû nhên hoùåc dûúái 99% 25 súã hûäu nhaâ nûúác, mùåc duâ trong thûåc tïë súã hûäu nhaâ nûúác úã möåt cöng ty cöí phêìn hiïëm khi vûúåt quaá 80%. Ngên haâng cöí phêìn (NHCP). Laâ doanh nghiïåp tûúng ûáng cöng ty cöí phêìn trong lônh vûåc ngên haâng. Khu vûåc quöëc doanh. Laâ lônh vûåc kinh tïë thuöåc súã hûäu cuãa Nhaâ nûúác (Chñnh phuã). Trong böëi caãnh baáo caáo naây, khu vûåc quöëc doanh bao göìm caác thaânh phêìn sau: (a) DNNN 100 % súã hûäu nhaâ nûúác, (b) caác cöng ty cöí phêìn coá hún 50 % vöën súã hûäu nhaâ nûúác, (c) caác NHTMNN coá 100% vöën súã hûäu nhaâ nûúác, vaâ (d) caác NHCP coá ñt nhêët 80 % súã hûäu. Trong baáo caáo naây, caác thuêåt ngûä khu vûåc kinh tïë nhaâ nûúác, khu vûåc súã hûäu nhaâ nûúác, caác cú súã kinh tïë nhaâ nûúác vaâ khu vûåc quöëc doanh àûúåc sûã duång vúái nghôa giöëng nhau. Khu vûåc ngoaâi quöëc doanh. Lônh vûåc kinh tïë trong nûúác maâ Nhaâ nûúác khöng phaãi chuã súã hûäu chñnh.Trong böëi caãnh baáo caáo naây, khu vûåc kinh tïë phi nhaâ nûúác bao göìm caác doanh nghiïåp trong nûúác coá 100% vöën súã hûäu tû nhên vaâ caác CTCP coá dûúái 50% vöën thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác. II KHU VÛÅC NHA NÛÚ�C: rêët cao.23 Tûâ nùm 1989 àïën 1992, haâng nghòn DNNN nhoã, thua löî vaâ keám hiïåu quaã àaä bõ àoáng QUY MÖ, TÊÌM QUAN cûãa vaâ saát nhêåp, do vêåy söë lûúång DNNN àaä giaãm TROÅNG,VA HI�åU QUAà tûâ 12.084 xuöëng khoaãng 6.000 (Griffen, 1998; Ngên haâng Thïë giúái, 1999, Dixon, 2003). Söë lûúång DNNN khöng thay àöíi nhiïìu trong giai 5. Quy mö khu vûåc quöëc doanh cuãa Viïåt àoaån 1992 - 1999 — giai àoaån chuã yïëu àïí cuãng Nam tuy àaä giaãm nhûng vêîn coân tûúng cöë khu vûåc quöëc doanh thöng qua viïåc chêëm dûát àöëi lúán vaâ khöng hiïåu quaã. Têìm quan troång bao cêëp trûåc tiïëp, sûãa àöíi cú cêëu thûúãng cho cuãa khu vûåc quöëc doanh trong nïìn kinh tïë àaä cöng nhên vaâ quaãn lyá cuäng nhû tùng mûác àöå tûå giaãm dêìn khi caác khu vûåc kinh tïë tû nhên trong chuã. Nùm 2000, Viïåt Nam coá 5.759 DNNN, nûúác vaâ nûúác ngoaâi tùng trûúãng nhanh choáng trong söë àoá 3.692 thuöåc súã hûäu cuãa caác chñnh trong hai mûúi nùm qua22. Tuy nhiïn, khu vûåc quyïìn àõa phûúng coân 2.067 thuöåc súã hûäu cuãa quöëc doanh vêîn chiïëm möåt tyã troång khaá lúán chñnh quyïìn trung ûúng (xem Baãng A, Hònh 2.1). trong nïìn kinh tïë.Viïåc sûã duång caác nhên töë àêìu Thöng qua cöí phêìn hoáa, thoaái vöën àêìu tû, saát vaâo nhû àêët àai vaâ vöën cuäng keám hiïåu quaã hún nhêåp, mua laåi doanh nghiïåp vaâ thanh lyá, söë lûúång so vúái caác cú súã tûúng tûå thuöåc khu vûåc ngoaâi DNNN giaãm nhanh choáng trong giai àoaån 2002 quöëc doanh. - 2005 vaâ giaãm chêåm hún giai àoaån tûâ 2005 àïën 200824. Nùm 2009, xu hûúáng àaão ngûúåc khi 175 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 II. A KHU VÛÅC NHA NÛÚ�C DNNN múái àûúåc thaânh lêåp úã cêëp trung ûúng CO� QUY MÖ LÚ�N — möåt xu thïë dûúâng nhû vêîn tiïëp diïîn vaâo nùm NHÛNG TÊÌM QUAN 2010 vaâ 2011. TROÅNG GIAÃM DÊÌN 23 Chñnh phuã àõnh nghôa möåt DNNN laâ möåt doanh nghiïåp coá 6. Mùåc duâ söë DNNN àang giaãm dêìn, söë 100% vöën thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác; Tuy nhiïn Töíng cuåc Thöëng kï Viïåt Nam laåi sûã duång möåt àõnh nghôa röång hún (àûúåc Quöëc lûúång tuyïåt àöëi caác doanh nghiïåp naây vêîn tïë chêëp nhêån) àïí tñnh àïën caã caác doanh nghiïåp maâ Nhaâ nûúác coá cöí phêìn chi phöëi, tûác 51% vöën àiïìu lïå trúã lïn. Cuöëi nùm 2010, theo söë liïåu cuãa Nhaâ nûúác, coá 1.200 DNNN úã Viïåt Nam. 22 Tham khaão Fforde (2004) àïí coá möåt miïu taã thuá võ vïì tñnh Töíng cuåc Thöëng kï àûa ra con söë 3.364.Toaân böå caác phên tñch chêët quyïìn súã hûäu taâi saãn úã caác DNNN úã Viïåt Nam. Öng lêåp liïn quan àïën DNNN trong chûúng naây sûã duång khaái niïåm luêån rùçng caác DNNN Viïåt Nam töët nhêët àûúåc coi laâ ‘caác cöng röång hún. ty cöí phêìn aão’, vò nhiïìu DNNN àûúåc tû nhên hoáa trïn thûåc 24 Kinh nghiïåm cuãa Viïåt Nam tûúng tûå nhû cuãa Trung Quöëc, núi tïë. Nhûng nghiïn cûáu cuãa öng mang tñnh giai thoaåi vaâ vò thïë söë lûúång caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác cuäng giaãm nhiïìu vaâo khi xem xeát têìm quan troång cuãa caác DNNN trong nïìn kinh nhûäng nùm cuöëi cuãa thêåp kyã 90, nhûng nhiïìu DNNN àaä àûúåc 26 tïë, khöng coá söë liïåu thay thïë cho söë liïåu thöëng kï chñnh thûác cêëu truác laåi thaânh cöng ty con cuãa nhûäng DNNN lúán hún chûá ngay caã nïëu thöëng kï chñnh thûác chûa thïí hiïån àuáng thûåc tïë. khöng àûúåc "cöí phêìn hoáa� hay “thoaái vöën� Hònh 2.1 Söë lûúång DNNN so vúái doanh nghiïåp phi nhaâ nûúác vaâ DN nûúác ngoaâi Baãng A Baãng B Söë lûúång DNNN Söë DN thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác, ngoaâi quöëc doanh vaâ nûúác ngoaâi (söë lûúång nùm 2000 coá chó söë laâ 1) 7.000 8 6,8 5759 6.000 7 293 Ngoaâi QD 5.000 6 4086 Töíng söë 5 3364 3692 3287 4.000 Nûúác ngoaâi 4 2261 3.000 4,3 1559 1657 Àõa phûúng 3 016 2.000 2 1,0 2067 1825 1805 1630 1.000 0,6 Trung ûúng 1 SOEs 0 0 189 2000 2002 2004 2006 2008 2000 2002 2004 2006 2008 Nguöìn: Khaão saát doanh nghiïåp cuãa TCTK (2009); ûúác tñnh cuãa NHTG. 7. Têìm quan troång cuãa DNNN trong nïìn 40% trong cuâng giai àoaån (xem Baãng B, Hònh kinh tïë Viïåt Nam àaä giaãm dêìn do sûå phaát 2.1). Nhû coá thïí thêëy trong Baãng 2.1, nïëu loaåi triïín nhanh choáng cuãa caác doanh nghiïåp trûâ caác doanh nghiïåp trong lônh vûåc xêy dûång vaâ thuöåc súã hûäu tû nhên. Söë lûúång doanh nghiïåp baão hiïím, söë lûúång cuãa caác doanh nghiïåp thuöåc múái trong caác khu vûåc ngoaâi quöëc doanh vaâ khu súã hûäu nhaâ nûúác laâ khaá nhoã so vúái söë lûúång cuãa vûåc kinh tïë nûúác ngoaâi coá sûå tùng trûúãng àöåt caác cöng ty hoaåt àöång trong caác lônh vûåc ngoaâi biïën trong nhûäng thêåp kyã vûâa qua. Tûâ nùm 2000 quöëc doanh vaâ nûúác ngoaâi. Tuy nhiïn, nhû seä chó – 2009, söë lûúång doanh nghiïåp ngoaâi quöëc doanh roä trong phêìn sau, vêën àïì khöng phaãi laâ söë lûúång àaä tùng túái 7 lêìn vaâ hún 4 lêìn àöëi vúái doanh doanh nghiïåp maâ laâ quy mö khi àïì cêåp àïën yïëu nghiïåp nûúác ngoaâi, trong khi söë DNNN giaãm töë caånh tranh trïn thõ trûúâng. KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Baãng 2.1 Söë lûúång doanh nghiïåp theo ngaânh (2009) Söë doanh nghiïåp Tyã troång (%) DNNN DN NQD DN NNg DNNN DN NQD DN NNg Da giêìy 32 2.697 547 1,0 82,3 16,7 Hoáa chêët 31 1.216 268 0,9 80,3 17,7 Cao su vaâ nhûåa 22 2.080 447 1,5 81,6 17,5 Àiïån 80 1.919 5 3,1 95,8 0,2 Xêy dûång 388 24.022 129 19,4 97,9 0,5 Giao thöng àûúâng söng 35 869 3 3,9 95,8 0,3 Viïîn thöng 30 776 10 3,7 95,1 1,2 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Baão hiïím 16 43 20 20,3 54,4 25,3 634 33.622 1.429 6,7 85,4 9,9 Nguöìn: Khaão saát doanh nghiïåp cuãa TCTK (2009); ûúác tñnh cuãa NHTG. 8. Viïåc suy giaãm têìm quan troång cuãa khu vûåc doanh nghiïåp (Hònh 2.2). Kïí tûâ àoá, nhûäng DNNN coá thïí thêëy àûúåc thöng qua hiïån con söë naây liïn tuåc giaãm dêìn, mùåc duâ vúái töëc àöå tûúång liïn tuåc giaãm dêìn tyã lïå sûã duång caác khaác nhau. Hiïån tûúång giaãm sêu nhêët laâ tyã troång yïëu töë àêìu vaâo. Nùm 2000, caác DNNN chiïëm viïåc laâm trong DNNN – tûâ 59 xuöëng 19% - gêìn 68% vöën, 55% taâi saãn cöë àõnh (nhû àêët àai), nhûäng DNNN sûã duång nhiïìu nhên lûåc àaä àûúåc 45% tñn duång ngên haâng, vaâ taåo 59% viïåc laâm trong cöí phêìn hoáa vaâ caác doanh nghiïåp tû nhên trong 27 nûúác vaâ doanh nghiïåp nûúác ngoaâi àaä gia tùng mûác cuãa DNNN trong vöën, taâi saãn cöë àõnh, tñn duång tuyïín duång lûåc lûúång lao àöång rêët nhanh choáng. ngên haâng vaâ viïåc laâm trong khu vûåc doanh nghiïåp Nhû thïí hiïån trong hònh 2.2, nùm 2009, tyã troång àaä giaãm xuöëng lêìn lûúåt laâ 39%, 45%, 27% vaâ 19%. Hònh 2.2 Tyã troång cuãa DNNN theo möåt söë chó söë cuãa khu vûåc doanh nghiïåp 80 Vöën Taâi saãn cöë àõnh vaâ àêìu tû Töíng tñn duång ngên haâng Töíng saãn lûúång 70 68 Doanh thu roâng Nhên cöng Saãn lûúång Cöng nghiïåp Söë lûúång doanh nghiïåp 59 60 55 50 45 45 40 34 39 27 30 31 25 27 20 14 10 19 17 1 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Nguöìn: “Niïn giaám Töíng cuåc thöëng kï� 2010; Ngên haâng Nhaâ nûúác Viïåt Nam; ûúác tñnh cuãa NHTG. Ghi chuá: LT = daâi haån 9. Mùåc duâ súã hûäu nhaâ nûúác àang giaãm ài, lúán, àiïìu khaác laå laâ Viïåt Nam vêîn khöng cho Nhaâ nûúác vêîn khöng chó kiïím soaát têët caã pheáp khu vûåc kinh tïë tû nhên cuãa mònh àêìu tû caác ngaânh chiïën lûúåc maâ coân chiïëm tyã lïå vaâo nhûäng ngaânh naây. Hún nûäa, Nhaâ nûúác cuäng àaáng kïí úã nhiïìu hoaåt àöång thûúng maåi duy trò sûå hiïån diïån cuãa mònh úã nhiïìu ngaânh saãn khaác nhau. Nhû thïí hiïån úã Hònh 2.3, khu vûåc xuêët haâng hoáa tiïu duâng nhû xi mùng (51%), bia quöëc doanh coá tònh traång gêìn nhû àöåc quyïìn (41%), àûúâng tinh luyïån (37%), dïåt may (21%) trong saãn xuêët nhiïìu loaåi haâng hoáa vaâ dõch vuå vaâ hoáa chêët (21%). Taåi sao Nhaâ nûúác tiïëp tuåc nhû phên boán (99%), than (97%), àiïån vaâ ga àêìu tû vaâo caác ngaânh maâ thõ trûúâng àaãm àûúng (94%), viïîn thöng (91%), nûúác saåch (90%), vaâ àûúåc vaâ khu vûåc kinh tïë tû nhên coá nguöìn lûåc baão hiïím (88%). Mùåc duâ möåt söë ngaânh trong söë vaâ chuyïn mön àïí coá thïí thûåc hiïån töët ngang àoá coá thïí àûúåc coi laâ quan troång vaâ àûúåc coi laâ vúái khu vûåc quöëc doanh? Cêu traã lúâi àûúåc àûa cú súã àïí biïån minh cho tyã troång quöëc doanh ra úã phêìn IV. Hònh 2.3 Tyã troång DNNN trong àêìu ra/doanh thu trong khu vûåc doanh nghiïåp (2009 hoùåc 2010) Viïîn thöng 91 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Baão hiïím 88 Giao thöng àûúâng thuãy Tyã troång trong 57 Xêy dûång töíng doanh thu 26 Hoáa chêët cuãa ngaânh (2009) 26 Cao su vaâ nhûåa 9 Phên boán 99 Than 97 Àiïån, ga v.v 94 Nûúác 90 Xi mùng 51 Bia 41 Tyã troång trong Àûúâng tinh luyïån 37 töíng saãn lûúång Khai thaác moã 24 cuãa ngaânh Dïåt may 21 (2009 hoùåc 2010) Hoáa chêët 21 Theáp 21 Cao su vaâ nhûåa 12 0 20 40 60 80 100 120 Nguöìn: Khaão saát doanh nghiïåp cuãa TCTK 2009; ûúác tñnh cuãa NHTG. 28 II. B SÚà HÛÄU NHA NÛÚ�C haâng nûúác ngoaâi, con söë naây àaä giaãm xuöëng tûâ 45 – 50% vaâo nùm 2010. Úà cêëp àöå tûâng ngên TRONG THÛÅC T�Ë CO� LÚ�N haâng riïng leã, caác NHTMNN hoaåt àöång khaá töët HÚN CHU�NG TA NGHÔ vaâ caác cú súã cuãa nhûäng ngên haâng naây àang HAY KHÖNG: NGHI�N tùng trûúãng úã nhõp àöå laânh maånh. Tuy nhiïn, CÛ�U TRÛÚÂNG HÚÅP ÀÖËI vïì töíng thïí thò tyã troång cuãa nhûäng ngên haâng naây laåi giaãm ài vò söë lûúång nhûäng ngên haâng naây VÚ�I NGAÂNH NGÊN HAÂNG bõ giaãm ài khi coá thïm nhiïìu ngên haâng àûúåc chuyïín thaânh NHCP. 10. Trong ngaânh ngên haâng, vai troâ cuãa Nhaâ nûúác cuäng àaä vaâ àang giaãm dêìn 11. Söë lûúång NHCP coá vöën súã hûäu nhaâ tûúng tûå nhû trong khu vûåc doanh nûúác àang liïn tuåc tùng dêìn trong 5 nùm nghiïåp. Söë lûúång NHTMNN àaä giaãm dêìn vaâ qua. Nhû thïí hiïån trong Baãng A cuãa Hònh 2.5, söë lûúång NHCP liïn tuåc tùng àïìu. Hiïån nay, chó nùm 2005, trong söë 14 ngên haâng coá söë liïåu vïì coá 2 ngên haâng 100% vöën súã hûäu thuöåc nhaâ vöën súã hûäu, 5 ngên haâng coá vöën àiïìu lïå tûâ nhaâ nûúác (Agribank vaâ Ngên haâng Àêìu tû vaâ Phaát nûúác. Söë lûúång NHCP coá vöën nhaâ nûúác àang tùng triïín Viïåt Nam) vaâ 3 ngên haâng coá vöën súã hûäu liïn tuåc lïn 22 vaâo nùm 2010, cho thêëy 60% caác nhaâ nûúác tûâ 80 – 100% (Ngên haâng nhaâ úã NHCP coá khoaãn vöën àiïìu lïå nhêët àõnh do Nhaâ Mekong,Vietcombank, vaâ Vietinbank). Caác ngên nûúác cêëp. Trong Baãng B Hònh 2.5, söë vöën Nhaâ haâng coân laåi àïìu laâ NHCP. 25 Tyã lïå cuãa nûúác trong caác NHCP àaä tùng àïìu tûâ gêìn 1 nghòn NHTMNN trong phên böí tñn duång vaâ huy àöång tó VND vaâo nùm 2005 lïn 15 nghòn tó VND nùm tiïìn gûãi laâ tûâ 70 - 80 % vaâo àêìu thêåp kyã trûúác 2010. Nhû vêåy caã vïì söë lûúång ngên haâng lêîn giaá (Hònh 2.4). Vúái sûå gia tùng cöí phêìn hoáa vaâ tùng trõ tuyïåt àöëi cuãa vöën àiïìu lïå, tyã troång quöëc doanh trûúãng caác ngên haâng tû nhên trong nûúác, ngên trong ngaânh ngên haâng àïìu àaä tùng lïn. Hònh 2.4 Tyã troång NHTMNN theo möåt söë chó söë khaác nhau KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH 90 80 73 76 70 72 60 54 49 50 43 40 38 30 Tñn duång Tiïìn gûãi 30 20 10 Taâi saãn Cöí phêìn chuã súã hûäu 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Nguöìn: “Niïm giaám Töíng cuåc Thöëng kï� 2010; Ngên haâng Nhaâ nûúác Viïåt Nam; ûúác tñnh cuãa NHTG. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 25 Trong böëi caãnh nghiïn cûáu naây, chuáng töi coi caác ngên haâng àûúåc cöí phêìn hoáa gêìn àêy, Ngên haâng Nhaâ úã Mekong, Vietcombank, vaâ Vietinbank, cuâng vúái Agribank vaâ BIDV, nhû 5 NHTMNN. Nhûäng ngên haâng khaác àûúåc coi laâ thaânh phêìn cuãa caác NHCP. 29 Hònh 2.5 Söë lûúång NHCP coá vöën àiïìu lïå nhaâ nûúác vaâ söë tiïìn liïn quan (2005–2010) Baãng A Baãng B Söë NHTM CP coá VÀL cuãa nhaâ nûúác, VÀL cuãa nhaâ nûúác, DNNN vaâ NHTM NN àêìu tû DNNN vaâ NHTM NN vaâo NHTM CP (tyã VNÀ) 25 22 21 16 15 19 14 20 17 12 14 9 15 10 7 8 10 5 6 5 5 4 2 2 1 0 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Nguöìn: Ngên haâng nhaâ nûúác Viïåt Nam; Cöng ty Tû vêën Nexus; ûúác tñnh cuãa NHTG. 12. Nhaâ nûúác tiïëp tuåc nùæm giûä quyïìn súã vïì söë lûúång ngên haâng, nhûng laåi tûúng àöëi nhoã hûäu àaáng kïí trong möåt söë lûúång lúán caác khi xeát vïì tyã troång trong vöën àiïìu lïå cuãa caác ngên haâng thûúng maåi. Quy mö súã hûäu nhaâ ngên haâng riïng leã. nûúác trong caác ngên haâng riïng leã àûúåc thïí hiïån trong Hònh 2.6. Hònh naây cho thêëy Chñnh phuã coá 13. Nhûng tyã troång vöën nhaâ nûúác tûúng súã hûäu trûåc tiïëp chó úã 9 ngên haâng — 5 àöëi nhoã vaâ àang giaãm ài. Súã hûäu nhaâ nûúác NHTMNN vaâ 4 NHCP. Tûúng tûå, caác trong ngaânh ngên haâng — ào bùçng tyã troång vöën NHTMNN coá súã hûäu möåt phêìn úã 6 NHCP. Tuy nhaâ nûúác trïn töíng söë vöën àiïìu lïå— àaä liïn tuåc nhiïn, àaåi àa söë súã hûäu nhaâ nûúác trong ngaânh giaãm xuöëng. Nhû thïí hiïån úã Baãng A Hònh 2.7, tyã ngên haâng laåi tûâ caác DNNN vúái vöën àiïìu lïå nùæm troång vöën nhaâ nûúác trong toaân böå hïå thöëng giûä trong 19 NHCP. Àiïìu naây möåt phêìn laâ do ngên haâng laâ 87% nùm 2005. Tûâ àoá con söë àaä chñnh saách cuãa Nhaâ nûúác khuyïën khñch caác giaãm nhanh choáng vaâ xuöëng coân 34% vaâo cuöëi DNNN vaâ NHTMNN àoáng goáp vaâo vöën àiïìu nùm 2010. Àöëi vúái caác NHCP, tyã troång vöën nhaâ lïå cuãa caác NHCP àïí quaá trònh cöí phêìn hoáa àûúåc nûúác coân coá khúãi àêìu nhoã hún nhiïìu—chó coá thaânh cöng. Tuy vêåy, Nhaâ nûúác chó giûä cöí phêìn 19% nùm 2005. Con söë naây giaãm tiïëp xuöëng coân chi phöëi úã möåt NHCP (àoá laâ Ngên haâng Baão 10% nùm 2010, nhû thïí hiïån úã Baãng B Hònh 2.7. Viïåt). Nhû vêåy, mùåc duâ tyã troång Nhaâ nûúác laâ lúán Hònh 2.6 Quy mö súã hûäu nhaâ nûúác úã caác Ngên haâng cöí phêìn (2010) Tyã troång VÀL do nhaâ nûúác trûåc tiïëp súã hûäu hoùåc giaán tiïëp qua caác cú quan cuãa nhaâ nûúác (2010) BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 (têët caã caác giaá trõ àïìu ào bùçng %) 120 100 100 92 91 100 80 DNNN súã hûäu 80 NHTMNN súã hûäu 52 60 44 40 40 37 Nhaâ nûúác súã hûäu 32 40 28 26 23 21 20 17 10 20 8 8 7 6 5 5 4 3 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Caác NH àûúåc sùæp xïëp theo quy mö VÀL giaãm dêìn (khöng nïu tïn NH) 30 Nguöìn: Ngên haâng Nhaâ nûúác Viïåt Nam; Cöng ty Tû vêën Nexus; ûúác tñnh cuãa NHTG. 14. Tuy nhiïn, viïåc giaãm búát súã hûäu nhaâ 15. Nïëu tyã lïå vöën nhaâ nûúác töíng thïí trong nûúác khöng phaãi laâ kïët quaã cuãa haânh caác NHCP nhoã vaâ àang giaãm dêìn, taåi sao àöång chñnh saách coá chuã àñch, maâ phêìn lúán söë lûúång NHCP coá vöën nhaâ nûúác laåi àaä vaâ laâ do sûå yïëu keám vïì taâi chñnh cuãa caác àang tùng lïn? Noái caách khaác, taåi sao caác DNNN. Theo quy àõnh cuãa Ngên haâng Nhaâ DNNN thñch daân moãng vöën súã hûäu cuãa mònh úã nûúác Viïåt Nam, nhiïìu NHCP nhoã àaä bõ bùæt buöåc nhiïìu NHCP? Búãi vò quyïìn súã hûäu dûúâng nhû tùng vöën cöí phêìn cuãa mònh lïn trong nhûäng nùm mang laåi lúåi ñch, ngay caã khi DNNN khöng coá tyã gêìn àêy. Möåt söë DNNN nùæm giûä vöën cöí phêìn lïå cöí phêìn chi phöëi. Nhû thïí hiïån úã Hònh 2.8, coá cuãa nhûäng NHCP naây khöng coá khaã nùng àùng möëi tûúng quan thuêån giûäa cêëu truác súã hûäu cuãa kyá vöën böí sung do tònh traång taâi chñnh yïëu keám, caác ngên haâng vúái tyã lïå cho vay àöëi vúái khu vûåc dêîn àïën giaãm dêìn tyã lïå cöí phêìn cuãa Nhaâ nûúác DNNN, cho thêëy DNNN khöng nhêët thiïët phaãi trong töíng vöën àiïìu lïå. Hún nûäa, trûúác tònh hònh coá tyã lïå vöën cöí phêìn chi phöëi (nghôa laâ vöën àiïìu thõ trûúâng chûáng khoaán liïn tuåc xuöëng döëc nhû lïå 51% trúã lïn) trong NHCP àïí gêy aãnh hûúãng hiïån nay, cöí àöng chõu löî khi àêìu tû vaâo caác àïën caác hoaåt àöång cho vay coá lúåi cho lônh vûåc NHCP, caác DNNN khöng coá àöång lûåc àïí àêìu cuãa hoå. 26 Tuy nhiïn, àiïìu quan troång cêìn khùèng tû mua thïm cöí phêìn múái cuãa caác NHCP. Tuy àõnh laåi rùçng àêy laâ möëi tûúng quan thöng nhiïn, nïëu tònh hònh taâi chñnh cuãa DNNN àûúåc thûúâng vaâ vêîn coá nhûäng trûúâng húåp ngoaåi lïå. caãi thiïån, súã hûäu nhaâ nûúác trong lônh vûåc ngên haâng seä coá nhiïìu khaã nùng tùng trúã laåi. Àiïìu naây Trïn thûåc tïë, coá möåt söë lûúång lúán NHCP coá nhêën maånh viïåc cêìn coá chñnh saách roä raâng vïì 30% - 40% vöën nhaâ nûúác nhûng coá tyã lïå cho vay súã hûäu nhaâ nûúác trong ngaânh ngên haâng hoaân dûúái 2% cho khu vûåc DNNN. toaân àöåc lêåp vúái sûå lïn xuöëng thêët thûúâng cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán hay baãng cên àöëi kïë toaán cuãa caác DNNN. Hònh 2.7 Tyã lïå vöën àiïìu lïå nhaâ nûúác nùæm giûä so vúái caác khu vûåc ngoaâi quöëc doanh (2010) Baãng A Baãng B KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH (Àöëi vúái toaân böå ngaânh ngên haâng, %) (Àöëi vúái caác NHTM CP, % ) 100 100 87 89 90 90 87 84 90 Súã hûäu 90 81 tû nhên 80 80 65 70 70 60 51 66 60 Súã hûäu 62 tû nhên 58 50 50 42 49 38 Súã hûäu 40 34 40 Nhaâ nûúác 30 35 30 20 20 10 Súã hûäu 19 10 16 13 Nhaâ nûúác 13 11 10 10 0 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2005 2006 2007 2008 2009 2010 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Nguöìn: Ngên haâng Nhaâ nûúác Viïåt Nam; Tû vêën Nexus; ûúác tñnh cuãa NHTG. 26 Coá caác kïnh naâo DNNN súã hûäu NHCP coá thïí thöng qua àoá aãnh hûúãng àïën quyïët àõnh cho vay cuãa NHCP laâ möåt cêu hoãi quan troång, nhûng nùm ngoaâi phaåm vi cuãa baáo caáo naây. 31 Hònh 2.8 Caác ngên haâng coá vöën nhaâ nûúác lúán hún cuäng coá tyã lïå cho vay àöëi vúái DNNN lúán hún (2010) Möëi tûúng quan giûäa súã hûäu vaâ quan hïå vay vöën taåi caác NHTM CP vaâ NHTM NN 45 % Dû núå cho vay DNNN (cuöëi nùm 2010) 40 Möîi àiïím trong hònh phên böë thïí hiïån möåt ngên haâng Àûúâng 35 xu hûúáng 30 25 20 15 10 5 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % vöën thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác trong VÀL cuãa caác NHTM CP (31/12/2010) Nguöìn: Ngên haâng Nhaâ nûúác Viïåt Nam; Tû vêën Nexus; ûúác tñnh cuãa NHTG. II. C SÛà DUÅNG NHI�ÌU ûáng cuãa doanh nghiïåp nûúác ngoaâi vêîn duy trò mûác öín àõnh trong giai àoaån naây. Khu vûåc ngoaâi NGUÖÌN LÛÅC quöëc doanh cuäng coá mûác vöën vaâ taâi saãn cöë àõnh NHÛNG KE�M HI�ÅU QUAà trung bònh tùng nhanh mùåc duâ xuêët phaát àiïím rêët thêëp. Vò DNNN coá xu hûúáng hoaåt àöång úã 16. Caác DNNN sûã duång möåt söë nhên töë caác lônh vûåc sûã duång nhiïìu vöën hún (chùèng haån saãn xuêët – àùåc biïåt laâ vöën vaâ àêët àai – dêìu khñ, nùng lûúång vaâ viïîn thöng), nïn khöng coá nhiïìu hún rêët nhiïìu so vúái caác doanh gò ngaåc nhiïn khi vöën vaâ taâi saãn cöë àõnh trung nghiïåp tû nhên. Möåt trong nhûäng àùåc àiïím bònh cao hún caác doanh nghiïåp ngoaâi quöëc àaáng chuá yá nhêët trong vaâi nùm qua laâ sûå gia tùng doanh vaâ nûúác ngoaâi. Nhû Baãng A, Hònh 2.10 cho àöåt biïën vïì vöën vaâ taâi saãn cöë àõnh cuãa caác thêëy, tyã lïå vöën trïn lao àöång nùm 2000 cuãa caác DNNN. Nhû thïí hiïån trong hònh 2.9, vöën trung DNNN laâ 0,4, khöng cao hún laâ mêëy so vúái giaá bònh cuãa möîi DNNN tùng tûâ 130 tó VND lïn trõ trung bònh cuãa ngaânh laâ 0,3. Tuy nhiïn, vaâo 768 tó VND nùm 2008 – vaâ chùæc chùæn àaä tiïëp tuåc nùm 2008, mûác àöå sûã duång vöën cuãa caác DNNN tùng lïn trong nùm 2009 vaâ 2010 do tùng trûúãng so vúái caác doanh nghiïåp coân laåi àaä gia tùng àaáng tñn duång cao trong nhûäng nùm naây. Cuäng trong kïí. Àiïìu àaáng ngaåc nhiïn laâ töëc àöå tùng trûúãng giai àoaån naây, taâi saãn cöë àõnh (chùèng haån nhû bêët nhanh trong tñch luäy caác yïëu töë naây laåi khöng àöång saãn vaâ maáy moác) vaâ lûúång àêìu tû vaâo möåt song haânh vúái gia tùng àêìu ra tûúng xûáng hay DNNN trung bònh tùng 6 lêìn – tûâ 110 tó VND nùng suêët lao àöång cao hún. lïn 677 tó VND. Trong khi àoá, caác chó söë tûúng BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Hònh 2.9 So saánh hiïåu quaã kinh tïë cuãa DNNN vúái phêìn coân laåi cuãa khu vûåc doanh nghiïåp Baãng A Baãng B Söë vöën trung bònh Giaá trõ taâi saãn vaâ Àêìu tû trung bònh möîi doanh nghiïåp (tyã VND) möîi doanh nghiïåp (tyã VND) 900 800 800 768 677,1 700 700 600 600 DNNN 500 DNNN 500 400 363 400 DN nûúác ngoaâi 281,8 300 300 204,1 DN nûúác ngoaâi 193 200 157 200 110,1 100 130 100 DN NQD 14 32,6 DN NQD Non- 3 0 0 2000 2002 2004 2006 2008 2000 2002 2004 2006 2008 32 Nguöìn: Khaão saát TCTK (2009); ûúác tñnh cuãa NHTG. 17. DNNN sûã duång vöën nhiïìu hún gêëp 18. Sûå gia tùng nùng suêët lao àöång nhiïìu lêìn àïí saãn xuêët ra möåt àún võ saãn trong caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác àaä phêím àêìu ra so vúái mûác trung bònh cuãa khöng theo kõp vúái caác doanh nghiïåp cöng ngaânh. Nùm 2000, tyã lïå doanh thu - vöën trung nghiïåp coân laåi. Caác DNNN coá tyã lïå sûã duång bònh (àaåi diïån cho hiïåu suêët cuãa vöën) úã caác vöën cao hún so vúái caác doanh nghiïåp cöng DNNN laâ 1,6 so vúái 8,8 àöëi vúái toaân böå khu vûåc nghiïåp coân laåi vaâ tyã lïå naây àaä tùng lïn nhanh doanh nghiïåp (Baãng A, Hònh 2.10). Àiïìu naây cho choáng trong nhûäng nùm gêìn àêy, do àoá ngûúâi ta thêëy möåt DNNN trung bònh cêìn gêìn 9 àún võ kyâ voång caác DNNN phaãi coá nùng suêët lao àöång vöën àïí saãn xuêët möåt àún võ saãn phêím àêìu ra cao hún so vúái caác doanh nghiïåp coân laåi. Tuy (doanh thu) so vúái mûác trung bònh cuãa ngaânh. nhiïn, bùçng chûáng cho thêëy àiïìu ngûúåc laåi. Nhû Àiïìu naây khöng hoaân toaân nùçm ngoaâi dûå àoaán thïí hiïån trong Baãng C, Hònh 2.10, tûâ nùm 2000 vò caác DNNN chuyïn vïì nhûäng saãn phêím àoâi àïën 2008, tyã lïå doanh thu trïn lao àöång trong hoãi nhiïìu vöën hún. Nhûng àiïìu àaáng baáo àöång DNNN tùng tûâ 0,6 àïën 1,7. Trong cuâng kyâ, tyã lïå laâ nùm 2009, tyã lïå doanh thu - vöën trung bònh doanh thu trïn nhên cöng cuãa toaân böå khu vûåc cuãa caác DNNN rúát xuöëng 1,1 trong khi chó söë doanh nghiïåp àaä tùng tûâ 2,7 àïën 16,3 – cho thêëy cuãa toaân ngaânh laâ 21,0. Nhû vêåy mùåc duâ khu vûåc nùng suêët lao àöång giûäa DNNN vaâ caác doanh doanh nghiïåp vïì töíng thïí àang caãi thiïån hiïåu nghiïåp coân laåi àûúåc múã röång tûâ 1:4 nùm 2000 quaã kinh tïë trong sûã duång vöën, DNNN laåi sûã àïën 1:10 trong nùm 2008! duång vöën laäng phñ hún trûúác rêët nhiïìu. Hònh 2.10 Hiïåu quaã kinh tïë cuãa caác DNNN so vúái caác doanh nghiïåp coân laåi trong khu vûåc doanh nghiïåp Baãng A Baãng B Tó lïå bònh quên vöën trïn nhên cöng Tó lïå bònh quên doanh thu roâng trïn vöën (tyã VND) (biïën giaã ào lûúâng hiïåu suêët sûã duång vöën) 1.8 25 1.6 21.0 Toaân böå KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH 1.4 20 1.5 khu vûåc DN 1.2 DNNN 1.0 15 0.8 0.8 10 0.6 0.4 8.8 0.4 5 Toaân böå 0.2 1.6 DNNN 0.3 khu vûåc DN 1.1 0.0 0 2000 2002 2004 2006 2008 2000 2002 2004 2006 2008 Baãng C Baãng D Tó lïå bònh quên doanh thu roâng trïn nhên cöng Tó lïå bònh quên doanh thu roâng trïn taâi saãn cöë àõnh (biïën giaã ào lûúâng hiïåu suêët sûã duång lao àöång, tyã VND) (biïën giaã ào lûúâng hiïåu suêët sûã duång àêët àai) 18 2.6 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 16 2.4 16.3 14 Toaân böå 2.2 Toaân böå khu vûåc DN 12 khu vûåc DN 2.0 2.0 2.1 10 1.8 1.9 8 1.6 6 2.7 1.4 DNNN 4 1.2 1.7 2 DNNN 1.2 0.6 0 1.0 2000 2002 2004 2006 2008 2000 2002 2004 2006 2008 33 Nguöìn: Khaão saát doanh nghiïåp TCTK (2009); ûúác tñnh cuãa NHTG III 19. Hiïåu quaã sûã duång taâi saãn cöë àõnh nhû QUAN ÀI��M CUÃA àêët àai, maáy moác cuãa Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác coân thêëp. Nhû Baãng D, Hònh 2,10 cho CÖNG CHU�NG ÀÖËI VÚ�I thêëy, tyã lïå doanh thu trïn taâi saãn cöë àõnh – SÚà HÛÄU NHA NÛÚ�C àûúåc sûã duång nhû möåt biïën giaã àïí ào àêët àai, vaâ maáy moác - giaãm trong caác Doanh nghiïåp Nhaâ TRONG KHU VÛÅC nûúác tûâ nùm 2000 àïën nùm 2008, trong khi tyã DOANH NGHI�åP lïå naây vêîn khöng thay àöíi trong khu vûåc doanh nghiïåp trong cuâng kyâ. Vò vêåy, caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác àaä khöng chó sûã duång caác yïëu töë möåt 21. Tònh traång tyã troång vöën súã hûäu nhaâ caách khöng hiïåu quaã, maâ mûác àöå khöng hiïåu quaã nûúác lúán trong nïìn kinh tïë Viïåt Nam coân tùng töëc àaáng kïí trong nhûäng nùm gêìn àêy. dûúâng nhû mêu thuêîn vúái viïåc àaåi àa söë ngûúâi dên mong muöën tyã lïå súã hûäu tû nhên 20. Cuâng vúái viïåc hoaåt àöång keám hiïåu lúán hún trong khu vûåc doanh nghiïåp. Trong quaã, àöå an toaân vïì taâi chñnh cuãa caác möåt cuöåc khaão saát Ngên haâng Thïë giúái vaâ Phoâng Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác cuäng keám thêån Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt Nam thûåc hiïån troång hún. Nhû thïí hiïån trong Hònh 2.11, tûâ nùm 2007 àïën nùm 2009, tyã lïå núå trïn vöën cöí nùm 2011 vïì “Thay àöíi thaái àöå àöëi vúái Thõ trûúâng phêìn cuãa DNNN trung bònh laâ 307% so vúái tyã lïå vaâ Nhaâ nûúác� (CAMS 2011), 967 ngûúâi tûâ nhiïìu 183% taåi caác doanh nghiïåp ngoaâi quöëc doanh vaâ thaânh phêìn trong xaä höåi àaä àûúåc khaão saát, möåt tyã 145% àöëi vúái caác cöng ty nûúác ngoaâi. Caác Doanh lïå àaåi àa söë, 7/10 ngûúâi, mong muöën súã hûäu tû nghiïåp Nhaâ nûúác cuäng coá tyã lïå núå trïn taâi saãn cao nhên laâ cú cêëu súã hûäu chuã yïëu trong khu vûåc nhêët trong söë ba nhoám doanh nghiïåp. Mùåc duâ caác doanh nghiïåp (xem Hònh 2.12). Trong töíng söë 967 Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác cöng böë tyã lïå sinh lúâi trïn ngûúâi àûúåc khaão saát, möåt con söë rêët lúán laâ 666 vöën chuã súã hûäu khaá cao (17%), tyã lïå naây vêîn thêëp ngûúâi (69%) traã lúâi: “Súã hûäu tû nhên cuãa doanh hún töëc àöå tùng trûúãng danh nghôa cuãa nïìn kinh tïë (19%) vaâ thêëp hún lúåi nhuêån trïn vöën chuã súã hûäu nghiïåp hiïåu quaã hún bêët kyâ hònh thûác súã hûäu naâo cuãa caác cöng ty nûúác ngoaâi (27%) àaåt àûúåc trong khaác,� 120 ngûúâi (13%) traã lúâi: “Súã hûäu nhaâ nûúác giai àoaån 2007-09.Tiïëp àoá, khaã nùng sinh lúâi cuãa caác trong doanh nghiïåp hiïåu quaã hún bêët kyâ hònh thûác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác - nhûäng doanh nghiïåp sûã súã hûäu naâo khaác�, vaâ 181 ngûúâi (19%) noái rùçng hoå duång núå cao hún caác doanh nghiïåp coân laåi - àaä khöng quan têm àïën cú cêëu súã hûäu28. giaãm xuöëng àaáng kïí vïì vò laäi suêët cao27. Hònh 2.11 Hiïåu quaã taâi chñnh cuãa caác DNNN so vúái caác doanh nghiïåp coân laåi (giai àoaån 2007-09, %) 350 307 300 DNNN DN Ngoaâi Quöëc doanh DN nûúác ngoaâi 250 200 183 145 150 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 109 97 100 75 64 59 55 50 17 27 8 0 Núå trïn vöën Núå trïn Doanh thu roâng Doanh thu trïn vöën chuã súã hûäu Töíng Taâi saãn trïn töíng taâi saãn chuã súã hûäu Nguöìn: Khaão saát Doanh nghiïåp cuãa TCTK (2009) , ûúác tñnh cuãa NHTG 27 Ngaây caâng coá nhiïìu dêëu hiïåu vïì sûå suåt giaãm taâi chñnh laânh 28 Àiïìu laå laâ tyã lïå phêìn trùm lúán nhêët trong söë ngûúâi àûúåc khaão maånh cuãa caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác. Vinashin àaä ài tûâ chöî saát traã lúâi thñch súã hûäu nhaâ nûúác hún tû nhên trong kinh doanh khöng traã àûúåc núå nûúác ngoaâi cuãa mònh àïën chöî phaãi cú cêëu laåi àang laâm trong caác doanh nghiïåp trong nûúác tû nhên trong laåi núå bùçng nöåi tïå. EVN àaä thua löî trong ba nùm liïn tiïëp vaâ nûúác. Xem chi tiïët kïët quaã vaâ giaãi thñch trong CAMS 2011. coá núå tñch luäy àaáng kïí so vúái möåt söë Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác khaác. Gêìn àêy vaâi Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác trong lônh vûåc xi mùng khöng thanh toaán àûúåc caác khoaãn vay ngên haâng, buöåc Chñnh phuã giaãi cûáu. Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy cuãa Àaãng Cöång 34 saãn cho thêëy rùçng töíng söë löî cuãa Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác àaä tùng lïn nhanh choáng trong nhûäng nùm gêìn àêy, kïu goåi Chñnh phuã phaãi lûu yá khêín cêëp. â Hònh 2.1â2 Àaåi àa söë ngûúâi àûúåc khaão saát traã lúâi cho rùçng súã hûäu tû nhên hiïåu quaã hún súã hûäu nhaâ nûúác trong doanh nghiïåp % tyã troång nhûäng ngûúâi traã lúâi ûa thñch DN tû nhên so vúái tyã troång ngûúâi ûa thñch DNNN 90 80 78 Thñch súã hûäu tû nhên hún 78 77 75 80 72 71 69 70 60 60 59 60 50 Trung lêåp 40 30 29 20 20 23 23 23 22 17 19 16 19 17 18 14 13 13 12 10 8 9 7 Thñch súã hûäu nhaâ nûúác hún 0 0 0 0 chñ ng rúå sûå ng ác aâi bòn h úác ãng nûú ác hûú aâi t ên ûú kha ngo nû Àa Baáo õa p aâ t åi d ng ûác úác ng haâ an ng ác à Nh a ä hö Tru í ch nû Tru ï åp n qu n tro nûú ác x ûú ác Tö iïåp ghi â cú nhê haâ hû aâ n ngh hn åi va tû nN T öí c Nh nh oan hö iïåp qua an Do a D öëc ngh Cú qu Qu anh Cú Do Hònh 2.13 Nhiïìu ngûúâi àûúåc khaão saát tin rùçng tû nhên vêîn laâ chuã súã hûäu chñnh trong caác doanh nghiïåp % nhûäng ngûúâi àûúåc hoãi tin rùçng súã hûäu tû nhên vêîn laâ chuã yïëu àöëi vúái cú cêëu vöën trong khu vûåc doanh nghiïåp Viïåt Nam 60 Phaãn àöëi hoùåc cûåc lûåc phaãn àöëi 31 28 27 24 20 23 30 30 30 28 KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH 19 19 19 16 13 13 13 13 14 13 7 Àöìng yá hoùåc hoaân toaân àöìng yá å sûå âi trú chñ ûú ác haác ún g ònh ng ûú ác Àa ãng goa aâ taâi Baáo aâ n dên ác k gû gb hûú gn ác n Nh åp n h ä hö åi hû Tru n Tru n õa p ron uan ûú iï a öí c ác à nt q n ngh ác x T ûú ác ûú nhê â cú iïåp h íc hû aâ n Nh aâ n tû åi va ngh oan Tö h iïåp hö nh D anN qua n ngh öëc Do a qu Cú anh Qu Cú Do Nguöìn: CAMS 2011. 22. Mùåc duâ quaá trònh cöí phêìn hoáa àaä diïîn naây rêët àa daång; söë ngûúâi àûúåc khaão saát laâm viïåc ra trong hai mûúi nùm qua, nhêån thûác trong Quöëc Höåi, Àaãng cöång saãn Viïåt Nam chung cuãa ngûúâi dên laâ súã hûäu nhaâ nûúác (ÀCSVN) vaâ cú quan Nhaâ nûúác àõa phûúng vêîn laâ loaåi hònh súã hûäu chi phöëi trong khu àöìng yá rùçng súã hûäu nhaâ nûúác laâ loaåi hònh súã hûäu vûåc doanh nghiïåp. Phêìn II àaä thaão luêån vïì têìm chi phöëi laåi ñt hún so vúái söë ngûúâi traã lúâi nhû vêåy quan troång cuãa caác DNNN trong khu vûåc doanh úã caác cú quan taâi trúå, caác töí chûác xaä höåi dên sûå, KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG nghiïåp àang giaãm ài.Tuy nhiïn, theo khaão saát cuãa vaâ cú quan Nhaâ nûúác trung ûúng. Dûúâng nhû baáo caáo naây, gêìn 24% phaãn àöëiá hoùåc hoaân toaân nhûäng ngûúâi laâm viïåc cho Nhaâ nûúác caãm thêëy phaãn àöëi rùçng súã hûäu tû nhên vêîn laâ loaåi hònh súã rùçng Nhaâ nûúác àaä ruát búát àaáng kïí quyïìn súã hûäu hûäu chi phöëi trong khu vûåc doanh nghiïåp, trong trong thúâi gian qua, trong khi nhûäng ngûúâi laâm khi chó coá 19% àöìng yá hoùåc hoaân toaân àöìng yá viïåc cho caác khu vûåc ngoaâi quöëc doanh caãm thêëy vúái nhêån xeát naây (Hònh 2.13). Tuy nhiïn, quan laâ chûa àuã vaâ cêìn chuyïín quyïìn súã hûäu cho khu àiïím cuãa nhûäng ngûúâi àûúåc khaão saát vïì vêën àïì vûåc tû nhên nhiïìu hún nûäa. 35 IV PHÛÚNG THÛ�C 24. Nhiïìu ngûúâi cho rùçng coá sûå mêu thuêîn trong viïåc töìn taåi möåt khu vûåc kinh CAÃI CA�CH DNNN tïë nhaâ nûúác lúán úã trong möåt nïìn kinh tïë CUÃA CHÑNH PHUà thõ trûúâng, nhûng úã Viïåt Nam hai muåc tiïu naây àaä àûúåc coi laâ tûúng húåp vúái nhau.29 Tûâ àêìu thêåp niïn 90, cuâng vúái viïåc phaát triïín nïìn 23. Caãi caách DNNN úã Viïåt Nam coá thïí kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn vaâ chuyïín dõch sang àûúåc xem laâ sûå kïët húåp àöìng thúâi cuãa viïåc nïìn kinh tïë thõ trûúâng, caác Nghõ quyïët cuãa Àaåi àûa vaâo nhûäng nhên töë àöíi múái àöìng thúâi höåi Àaãng luön nhêën maånh vai troâ chuã àaåo cuãa duy trò möåt söë nhên töë cuä. Phûúng thûác àöíi khu vûåc kinh tïë nhaâ nûúác (xem Baãng 2.2). Nùm múái àaä àûúåc aáp duång cho caác DNNN vûâa vaâ 1991, Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá VII àaä yïu cêìu sùæp nhoã thöng qua viïåc giaãi thïí hay saát nhêåp vúái xïëp laåi caác liïn hiïåp xñ nghiïåp vaâ töíng cöng ty nhûäng doanh nghiïåp khaác nïëu “caác doanh nghiïåp (TCT) phuâ húåp vúái nïìn kinh tïë àõnh hûúáng thõ àoá khöng hiïåu quaã hoùåc thiïëu vöën hay kyä thuêåt trûúâng vaâ xêy dûång möåt söë liïn hiïåp xñ nghiïåp hoùåc khöng coá àuã cêìu cho saãn phêím àêìu ra cuãa lúán àïí coá àuã uy tñn vaâ tñnh caånh tranh trïn thõ doanh nghiïåp� (Vuä 2002, 7). Kïët quaã söë lûúång trûúâng nûúác ngoaâi30. Nùm 1996, Àaåi höåi Àaãng DNNN coá 100% vöën nhaâ nûúác àaä giaãm tûâ lêìn thûá VIII àûa ra chó thõ roä raâng phaãi têåp trung 12.000 nùm 1991 xuöëng coân 1.200 nùm 2010 caác nguöìn lûåc phaát triïín cuãa Nhaâ nûúác vaâo caác (vaâ 3.400 DNNN coá 51% vöën súã hûäu). Tuy ngaânh thiïët yïëu, chùèng haån nhû cú súã haå têìng vaâ nhiïn, cuâng luác àoá, duy trò (vaâ múã röång) laâ kinh tïë; hïå thöëng taâi chñnh, ngên haâng vaâ baão phûúng thûác àûúåc ûa chuöång hún àöëi vúái caác hiïím; cú súã dõch vuå vaâ saãn xuêët kinh doanh quan DNNN lúán taåo thaânh cöët loäi cuãa khu vûåc kinh troång; vaâ caác doanh nghiïåp trong lônh vûåc quöëc tïë Nhaâ nûúác – lûåc lûúång chuã àaåo cuãa nïìn kinh phoâng vaâ an ninh. Nùm 2001, caác nghõ quyïët cuãa tïë. Thûåc tïë, baãn thên caác Nghõ quyïët cuãa Àaåi Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá XI vaâ phiïn hoåp toaân thïí höåi Àaãng vaâ Ban chêëp haânh Trung ûúng Àaãng thûá 3 cuãa Ban chêëp haânh Trung ûúng Àaãng àaä cuäng cho thêëy rùçng, Àaãng àaä coá lêåp trûúâng dûát àûa ra caác chó thõ thaânh lêåp caác TÀKTNN, thöng khoaát vïì viïåc thaânh lêåp caác têåp àoaân kinh tïë qua lûåa choån möåt söë töíng cöng ty àuã maånh àïí lúán ngay tûâ nhûäng nùm 1990. àoáng vai troâ mang tñnh xuác taác cao hún. Baãng 2.1 Khung thúâi gian cuãa caác tuyïn böë chñnh thûác vaâ quyïët àõnh mang tñnh then chöët vïì DNNN 1991: Àaåi höåi l "... sùæp xïëp laåi caác nhoám doanh nghiïåp phuâ húåp vúái yïu cêìu saãn xuêët vaâ kinh Àaãng lêìn thûá doanh cuãa cú chïë thõ trûúâng múái...àïí xêy dûång möåt söë cöng ty vaâ xñ nghiïåp VII lúán coá àuã uy tñn vaâ tñnh caånh tranh trong kinh tïë àöëi ngoaåi." 1994: Quyïët l 18 Töíng Cöng ty, goåi laâ caác Töíng cöng ty 91 àaä àûúåc thaânh lêåp BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 àõnh 91 vaâ 94 l Hûúáng túái giaãm ài "quyïìn lûåc cuãa caác cú quan ngaânh doåc trong viïåc can thiïåp cuãa Thuã tûúáng vaâo quaãn lyá kinh doanh vaâ thu lúåi nhuêån vaâ lúåi tûác cho thuï cuãa caác DNNN." 1996: Àaåi höåi l "Töíng kïët mö hònh Töíng cöng ty Nhaâ nûúác, qua àoá, xêy dûång phûúng phaáp Àaãng lêìn thûá àïí phaát triïín caác Töíng cöng ty thaânh nhûäng têåp àoaân kinh tïë maånh coá hiïåu VIII quaã cao, tñnh caånh tranh cao, vaâ àoáng vai troâ xûúng söëng cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên..." 29 Quan àiïím naây coá leä àûúåc nïu ra búãi nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cêëp cao tûâng coá nhêån xeát rùçng “Cöí phêìn hoáa DNNN thuác àêíy khu vûåc Nhaâ nûúác phaát triïín maånh hún.� 30 Liïn hiïåp xñ nghiïåp laâ têåp húåp caác DNNN hoaåt àöång trong cuâng lônh vûåc saãn xuêët kinh doanh thaânh möåt nhoám lúán hún 36 coá tû caách phaáp lyá (khöng giöëng nhû TÀKTNN) vaâ àûúåc àiïìu haânh búãi caác DN thaânh viïn. 2001: Phiïn l "... thaânh lêåp möåt söë têåp àoaân kinh tïë maånh göìm caác Töíng cöng ty Nhaâ nûúác hoåp toaân thïí vaâ caác thaânh phêìn kinh tïë khaác, àûa vaâo mö hònh àa ngaânh, trong àoá möåt lêìn thûá 3 cuãa ngaânh kinh doanh chñnh àûúåc xaác àõnh àïí chuyïn mön hoáa, vaâ têåp àoaân BCHTW Àaãng àoáng vai troâ chuã lûåc trong nïìn kinh tïë quöëc dên, nùæm giûä vöën quy mö (ÀH Àaãng lêìn lúán...thaânh lêåp, trïn cú súã thñ àiïím möåt söë têåp àoaân kinh tïë trong möåt söë thûá IX) ngaânh, seä coá lúåi thïë àaáng kïí, vaâ coá nùng lûåc phaát triïín àïí caånh tranh vaâ húåp taác quöëc tïë…." l 2005: Têåp àoaân Bûu chñnh Viïîn thöng Viïåt Nam, Than vaâ Khoaáng saãn Quöëc 2005-10: Thaânh gia Viïåt Nam, Dïåt may Quöëc Gia Viïåt Nam lêåp caác têåp l 2006: Têåp àoaân Dêìu khñ Viïåt Nam, Àiïån lûåc Viïåt Nam, Àoáng taâu Viïåt Nam, àoaân KTNN Cao su Viïåt Nam thñ àiïím l 2007: Baão Viïåt l 2009: Hoáa chêët Viïåt Nam, Xêy dûång Cöng nghiïåp l 2010: Nhaâ úã vaâ Phaát triïín Àö thõ Viïåt Nam Sources: CIEM (2011a) 25. Quyïët àõnh thaânh lêåp caác TÀKTNN vaâ xaä höåi àûúåc Nhaâ nûúác phên cöng. Vñ duå, Têåp cuãa Chñnh phuã dûúâng nhû àaä khaá vöåi vaä àoaân Bûu chñnh vaâ Viïîn thöng Viïåt Nam coá traách khi mong muöën àaåt àûúåc nùng lûåc caånh nhiïåm cung cêëp dõch vuå àiïån thoaåi vaâ Internet tranh cao trong xu thïë toaân cêìu hoáa ngaây àïën caác vuâng sêu, vuâng xa, qua àoá taåo àiïìu kiïån caâng tùng. Khi Viïåt Nam chuêín bõ gia nhêåp Töí phaát triïín kinh tïë - xaä höåi cuãa àõa phûúng vaâ cuãa chûác Thûúng maåi Thïë Giúái, caác quan chûác nhêån caã nûúác (VNPT 2010). Tûúng tûå, Nghõ àõnh söë thêëy hêìu hïët caác cöng ty trong nûúác, kïí caã caác 101/2009/NÀ-CP àaä àùåt ra nhiïìu muåc tiïu phaát Töíng Cöng ty, quaá yïëu àïí chöëng choåi vúái sûå caånh triïín cho caác TÀKTNN, bao göìm àûa caác cöng tranh tûâ caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi. Vò thïë, Chñnh nghïå múái vaâ tiïn tiïën vaâo Viïåt Nam vaâ taåo àiïìu phuã àaä dûát khoaát thaânh lêåp caác TÀKTNN vaâ kiïån phaát triïín cho caác ngaânh vaâ lônh vûåc khaác. cung cêëp cho nhûäng têåp àoaân naây caác àùåc quyïìn KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH vaâ quyïìn tûå quaãn àïí caånh tranh vúái caác doanh V MÛÚÂI LY� DO CÊÌN nghiïåp nûúác ngoaâi trïn cú súã bònh àùèng. Haânh àöång naây àûúåc cuãng cöë thïm búãi yá tûúãng rùçng vúái chñnh saách cöng nghiïåp àûúåc àiïìu chónh TA�I CÚ CÊËU32 trong àoá TÀKTNN àoáng vai troâ xuác taác, Viïåt Nam coá thïí chuyïín mònh thaânh möåt àêët nûúác hiïån àaåi vaâ thõnh vûúång. Giöëng nhû Haân Quöëc, Singapore vaâ Àaâi Loan, àïí Viïåt Nam coá thïí bùæt 27. Nhû àaä trònh baây úã trïn, thay vò laâ lûåc kõp vaâ coá sûác caånh tranh,Viïåt Nam cêìn phaát triïín lûúång chuã àaåo àöëi vúái nïìn kinh tïë, caác caác ngaânh chiïën lûúåc – xi mùng, dêìu, àiïån, theáp, DNNN àaä vêåt löån àïí bùæt kõp vúái caác doanh viïîn thöng v.v - vaâ àiïìu naây chó coá thïí thûåc hiïån nghiïåp tû nhên trong nûúác vaâ caác doanh búãi caác têåp àoaân kinh doanh lúán coá àuã nguöìn nghiïåp nûúác ngoaâi. Trong möåt vaâi thaáng qua, söë lûåc, vöën vaâ nùng lûåc kyä thuêåt dûúái sûå kiïím soaát DNNN gùåp khoá khùn vïì taâi chñnh laåi tùng lïn33. chùåt cheä cuãa Nhaâ nûúác, khi maâ khu vûåc kinh tïë Viïåc taái cú cêëu hiïån nay laâ cêìn thiïët vaâ nhêån àûúåc tû nhên chûa àuã maånh. sûå àöìng thuêån ngaây caâng cao. Nhûng vêîn coá nhûäng KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG quan àiïím khaác biïåt vïì tñnh chêët cuäng nhû phaåm 26. Sûå töìn taåi cuãa caác TÀKTNN cuäng àaä àûúåc biïån luêån nhû möåt cöng cuå àiïìu chónh kinh tïë vô mö vaâ thûåc hiïån caác chûác nùng xaä höåi. Trong caác giai àoaån laåm phaát cao, 31 Xem Nghõ Quyïët söë 11/NQ-CP ngaây 24/02/2011 vaâ Nghõ Nhaâ nûúác àaä kiïím soaát giaá haâng hoáa vaâ dõch vuå quyïët söë 08/2008/NQ-CP ngaây 31/3/2008. cuãa caác TÀKTNN – chùèng haån nhû Àiïån lûåc Viïåt 32 Thuêåt ngûä "taái cú cêëu" coá möåt yá nghôa rêët cuå thïí, khöng nhêët thiïët phaãi bao göìm cöí phêìn hoáa, thoaái vöën vaâ tû nhên hoáa.Tuy Nam (àiïån), Dêìu khñ Viïåt Nam (saãn phêím dêìu nhiïn, taåi Viïåt Nam, trong caác cuöåc tranh luêån àang diïîn ra moã), vaâ VINACOMIN (than) – vaâ chó àaåo caác hiïn nay, thuêåt ngûä naây àaä àûúåc ngaây caâng àûúåc sûã duång röång TÀKTNN giaãm àêìu tû àïí kiïìm chïë dû cêìu.31 raäi hún àïí nguå yá “caãi caách DNNN�. Vò vêåy chuáng töi cuäng sûã Àiïìu lïå cuãa têët caã caác cöng ty meå trong caác duång tûâ "taái cú cêëu� theo nghôa röång àïí haâm yá têët caã caác hònh thûác caãi caách Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác. 37 TÀKTNN àûa ra möåt söë caác nghôa vuå phuác lúåi 33 Xem ghi chuá söë 8 vi taái cú cêëu34. Nhiïìu ngûúâi tin rùçng chó cêìn taái cú töìn taåi dêîn àïën sûå suåp àöí cuãa Vinashin phaãn aánh cêëu nhoã (chùèng haån nhû ruát búát chi tiïu vöën) laâ àuã möåt vaâi vêën àïì chung aãnh hûúãng àïën khu vûåc nhaâ àïí khöi phuåc sûác khoãe cho caác DNNN vaâ nhûäng nûúác, thò caác DNNN àang phaãi àöëi mùåt vúái nhûäng DN naây coá thïí trúã laåi vai troâ dêîn dùæt nïìn kinh tïë. thaách thûác nghiïm troång maâ chó coá thïí àûúåc giaãi Nhûäng ngûúâi khaác laåi cho rùçng taái cú cêëu triïåt àïí, quyïët bùçng möåt chûúng trònh caãi caách töíng thïí kïí caã viïåc cöí phêìn hoáa caác TÀKTNN, laâ möëi quan (xem Höåp 2.2). 10 lyá do taåi sao taái cú cêëu DNNN têm daâi haån cuãa Quöëc gia. Nïëu nhûäng haån chïë coân laâ cêëp thiïët àûúåc trònh baây dûúái àêy. Höåp 2.2 Sûå phaát triïín vaâ suåp àöí cuãa Têåp àoaân cöng nghiïåp àoáng taâu Vinashin Cho àïën gêìn àêy, Têåp àoaân Cöng nghiïåp taâu thuãy Viïåt Nam (Vinashin) laâ möåt trong nhûäng TÀKTNN lúán nhêët taåi Viïåt Nam vúái hún 160 cöng ty con, trong àoá coá 39 nhaâ maáy àoáng taâu thûåc hiïån àoáng taâu, sûãa chûäa taâu biïín, vêån chuyïín, ngaânh cöng nghiïåp nùång vaâ dõch vuå khaác. Têåp àoaân naây chiïëm khoaãng 70% àïën 80% cöng suêët àoáng taâu thuãy trong nûúác vaâ àaä coá gêìn 70.000 nhên viïn.Theo möåt baáo caáo cuãa Vùn phoâng Chñnh phuã, cöng ty meå cuãa Vinhashin àaä tùng trûúãng 35-40%/nùm trong thúâi gian 1997-2007 vaâ liïn tuåc baáo caáo tònh hònh lúåi nhuêån cao. Baáo caáo chó ra rùçng töíng doanh thu cuãa Vinashin laâ gêìn 1,5 tyã USD trong nùm 2008. Theo caác baáo caáo tûâ nùm 2006 àïën nùm 2010, Vinashin àaä kyá 85 húåp àöìng trõ giaá 2,84 tyã USD, nhûng chó hoaân thaânh 15 húåp àöìng trong söë àoá.Vinashin àaä rúi vaâo khoá khùn taâi chñnh trong nùm 2008 khi möåt söë khaách haâng huãy boã àún àùåt haâng cuãa hoå sau cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vaâ kinh tïë toaân cêìu. Caác húåp àöìng bõ dûâng chiïëm khoaãng möåt nûãa trong söë caác khoaãn núå, laäi vaâ tiïìn phaåt caâng laâm gia tùng vêën àïì. Chó àïën giûäa nùm 2010, mûác àöå trêìm troång cuãa vêën àïì trúã nïn roä raâng khi hún 5.000 cöng nhên cuãa Vinashin bõ mêët viïåc laâm vaâ cöng ty khöng thïí traã 12 triïåu USD tiïìn lûúng, vaâ baão hiïím xaä höåi.Töíng söë núå Vinashin àaä àûúåc baáo caáo laâ 4,4 tyã USD trong thaáng 7 nùm 2010, gêëp 3 lêìn doanh thu haâng nùm vaâ gêëp 10 lêìn vöën chuã súã hûäu cuãa têåp àoaân. Theo baáo caáo cuãa UÃy ban Thanh tra Chñnh phuã (UBTTCP) àûúåc trònh Quöëc höåi vaâo thaáng 7 nùm 2010, caác vêën àïì cuãa Vinashin coá thïí àûúåc bùæt nguöìn tûâ caác yïëu töë sau: (a) vi phaåm quy àõnh vïì xêy dûång dûå aán, phï duyïåt vaâ àêëu thêìu, vaâ phaát sinh núå rêët lúán; (b) laâm sai lïåch baáo caáo taâi chñnh, (c) thaânh lêåp àïën 200 cöng ty con, vaâ múã röång bïn ngoaâi phaåm vi hoaåt àöång kinh doanh chuã yïëu cuãa doanh nghiïåp (nhû chûáng khoaán, bêët àöång saãn, vaâ du lõch), (d) Chuã tõch Têåp àoaân coá haânh vi vi phaåm nghiïm troång vaâ vi phaåm quy àõnh vïì huy àöång, quaãn lyá vaâ sûã duång vöën Nhaâ nûúác. Quaãn trõ doanh nghiïåp yïëu (bao göìm caã kiïím soaát nöåi böå khöng hiïåu quaã, thiïëu minh baåch vaâ cöng khai, khöng coá kiïím toaán àöåc lêåp bïn ngoaâi), thiïëu giaám saát vaâ theo doäi hiïåu quaã, traách nhiïåm giaãi trònh haån chïë vaâ ban laänh àaåo cêëp cao coá quyïìn quaá lúán trong viïåc vêån haânh vaâ múã röång kinh doanh maâ khöng coá traách nhiïåm giaãi trònh roä raâng laâ nhûäng yïëu töë quan troång dêîn àïën sûå suåp àöí cuãa Vinshin. Ngaây höm sau khi baáo caáo UBTTCP àaä àûúåc trònh lïn Quöëc höåi, Chuã tõch Vinashin bõ àònh chó BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 vaâ bõ giam giûä do sai phaåm trong quaãn lyá. Sau àoá, vaâi quan chûác cêëp cao cuãa Vinashin cuäng bõ bùæt. Möåt Ban Chó àaåo (BCÀ), dûúái sûå chuã trò cuãa Phoá Thuã tûúáng Chñnh phuã, àaä àûúåc thaânh lêåp àïí taái cú cêëu Vinashin. Ban Chó àaåo àaä yïu cêìu Vinashin baán hoùåc chuyïín nhûúång cöí phêìn trong caác doanh nghiïåp khöng chuã yïëu cho caác DNNN khaác nhû Petro Viïåt Nam. Chñnh phuã noái seä khöng coá yá àõnh thûåc hiïån bêët kyâ nghôa vuå traã núå cho caác chuã núå thay cho Vinashin, mùåc duâ seä giuáp àúä Vinashin phuåc höìi vaâ lêëy laåi khaã nùng taâi chñnh. Sau àoá, KPMG, cöng ty kiïím toaán cuãa Vinashin, àûúåc böí nhiïåm laâm cöë vêën taái cú cêëu. Mùåc duâ hún 18 thaáng àaä tröi qua kïí tûâ khi vêën àïì àêìu tiïn cuãa Vinashin àûúåc àûa ra cöng khai, kïë hoaåch taái cú cêëu cuãa Vinashin vêîn coân rêët sú böå vaâ khöng chùæc chùæn trong tûúng lai. Nguöìn: Caác baâi baáo, gùåp gúä vúái caán böå cuãa Vinashin 34 Möåt trong nhûäng ngûúâi nhêån xeát cuãa baáo caáo naây - möåt hoåc giaã trong nûúác - cho biïët trong yá kiïën bùçng vùn baãn cuãa mònh 38 cho rùçng "hiïån nay, coá möåt sûå àöìng thuêån cho rùçng nhêët thiïët phaãi cú cêëu laåi Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác bao göìm caã Têåp àoaân Kinh tïë Nhaâ nûúác�. (i) Caác DNNN keám hiïåu quaã hún caác doanh nghiïåp àûúåc cöí phêìn hoáa tùng lïn àaáng doanh nghiïåp ngoaâi quöëc doanh vaâ caác kïí - 856 DN nùm 2003 vaâ 813 DN nùm 2004 doanh nghiïåp nûúác ngoaâi. Bùçng chûáng nïu úã (Baãng A, Hònh 2.14). Hai nghiïn cûáu cho thêëy muåc II.B cho thêëy caác DNNN laâ àöëi tûúång sûã caác chó söë, nhû doanh thu, lúåi nhuêån, giaá trõ gia duång àêìu vaâo keám hiïåu quaã, chùèng haån nhû àêët tùng vaâ thu nhêåp cuãa ngûúâi lao àöång tùng àai, lao àöång, tñn duång ngên haâng vaâ caác taâi saãn nhanh choáng sau cöí phêìn hoáa (CIEM 2002, cöë àõnh khaác khi so vúái caác doanh nghiïåp ngoaâi 2005). Nghiïn cûáu nùm 2002 cuäng lêåp luêån quöëc doanh vaâ nûúác ngoaâi. Àiïìu naây laâm phaát rùçng “nïëu toaân böå thaânh phêìn DNNN àûúåc sinh möåt chi phñ kinh tïë àaáng kïí. Vñ duå, trong caãi caách vaâ tùng trûúãng nhû caác doanh nghiïåp thêåp kyã vûâa qua, nïëu giaã sûã hiïåu quaã sûã duång vöën cöí phêìn hoáa, tyã lïå tùng trûúãng cuãa Viïåt Nam cuãa caác DNNN tùng bùçng töëc àöå cuãa caác doanh coá thïí cao hún 0,6–0,7% àiïím so vúái nùm nghiïåp nûúác ngoaâi, caác doanh nghiïåp khaác thuöåc ngoaái. Vaâ nïëu töëc àöå tùng trûúãng naây coá thïí loaåi hònh tûúng tûå, töíng dû núå tñn duång ngên haâng àûúåc duy trò trong 11 nùm, thu nhêåp bònh quên cuãa Viïåt Nam vaâo cuöëi nùm 2010 seä laâ 102% àêìu ngûúâi cuãa Viïåt Nam seä tùng gêëp àöi.� töíng saãn phêím quöëc nöåi (GDP) chûá khöng phaãi Tûúng tûå, quaá trònh thoaái vöën sau khi coá möåt 125% - coá nghôa laâ tyã lïå tùng trûúãng tñn duång seä söë vêën àïì ban àêìu àaä cho thêëy nhûäng kïët quaã tùng thêëp hún trong caác nùm vûâa qua. Tûúng tûå, àaáng khñch lïå (xem Höåp 2.3). viïåc caác DNNN sûã duång àêët àai vò muåc àñch kinh tïë nhiïìu hún leä ra àaä coá thïí tùng àaáng kïí lúåi ñch (iii) Xem xeát laåi chñnh saách cöng nghiïåp. cuãa àêët àai vaâ giûä giaá bêët àöång saãn úã mûác phaãi Trong khi chñnh saách cöng nghiïåp coá thïí laâ cöng chùng hún cho caác thaânh phêìn khaác cuãa nïìn kinh cuå rêët tiïìm nùng àïí phaát triïín nïìn kinh tïë, thûåc tïë. Viïåt Nam, möåt nûúác ngheâo so vúái thïë giúái, hiïån möåt chñnh saách cöng nghiïåp khöng nhêët cêìn sûã duång coá hiïåu quaã caác nguöìn lûåc quyá giaá thiïët àöìng nghôa vúái viïåc phaãi sûã duång cöng cuå cuãa mònh nhû àêët àai vaâ tñn duång. TÀKTNN. Thûåc tïë, noá àoâi hoãi cêìn coá möåt têåp húåp caác chñnh saách khaác hún laâ viïåc àún giaãn chó (ii) Cöí phêìn hoáa laâ töët àöëi vúái caác DNNN. gom caác cöng ty laåi dûúái hònh thûác möåt töí chûác. Caác nghiïn cûáu cho thêëy hiïåu quaã caác DNNN Keiretsus cuãa Nhêåt Baãn vaâ caác Chaebol cuãa Haân thay àöíi tñch cûåc sau cöí phêìn hoáa. Tiïën àöå cöí Quöëc maâ Viïåt Nam àang cöë gùæng hoåc têåp laâ nhûäng phêìn hoáa trûúác àêy rêët chêåm chaåp. Cho túái nùm töí chûác tû nhên vúái thaânh cöng phêìn lúán nhúâ vaâo 1997, múái chó coá 17 DNNN àûúåc cöí phêìn hoáa, kïët quaã cuãa caác hoaåt àöång kinh doanh chûá khöng KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH chuã yïëu thöng qua baán cöí phiïëu vúái giaá chiïët phaãi laâ biïån phaáp haânh chñnh, coá tñnh àõnh hûúáng khêëu rêët cao cho ngûúâi lao àöång vaâ laänh àaåo theo thõ trûúâng quöëc tïë, vaâ quan troång nhêët laâ coá trong caác DNNN nhoã. Tuy nhiïn, quaá trònh cöí chûác nùng hoaåt àöång trong caác thúâi àiïím khaác phêìn hoáa àaä tùng töëc tûâ sau nùm 2000, vúái möåt nhau. Hún nûäa, chñnh saách cöng nghiïåp mêët ài tñnh loaåt caác biïån phaáp phaáp lyá vaâ haânh chñnh bao thñch àaáng khi caác TÀKTNN àûúåc yïu cêìu tñch göìm kïë hoaåch caãi caách DNNN 5 nùm àûúåc luäy ngaây caâng nhiïìu caác doanh nghiïåp trûåc thuöåc thöng qua nùm 2001. Kïët quaã laâ, söë lûúång vaâ töí chûác taâi chñnh khöng liïn quan. Hònh 2.14 Cöí phêìn hoáa àang chêåm laåi trong nhûäng nùm qua Baãng A Baãng B Söë lûúång DN cöí phêìn hoáa Söë lûúång DN cöí phêìn hoáa (cöång àöìng) KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 1000 5000 800 4000 600 3000 400 2000 200 1000 0 0 up to 2000 2003 2006 2009 up to 2002 2004 2006 2008 2010 2000 Nguöìn: Vuå Caãi caách vaâ Phaát triïín Doanh nghiïåp,Vùn phoâng Chñnh phuã Viïåt Nam. 39 Höåp 2.3 Töíng cöng ty Àêìu tû vaâ kinh doanh vöën nhaâ nûúác (SCIC) Chñnh thûác thaânh lêåp vaâo thaáng 8 nùm 2006 nhû laâ möåt cöng ty 100% vöën nhaâ nûúác, hoaåt àöång vò lúåi nhuêån, SCIC coá nhiïåm vuå nùæm phêìn vöën nhaâ nûúác trong caác cöng ty àaä cöí phêìn hoáa tûâ caác Böå, ngaânh vaâ chñnh quyïìn àõa phûúng, coá chûác nùng nhû möåt nhaâ àêìu tû cuãa Chñnh phuã phuå traách vöën nhaâ nûúác, vaâ thoaái vöën hoaân toaân taåi caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác khöng coá tñnh chiïën lûúåc. SCIC cuäng àêìu tû vaâo caác dûå aán ngoaâi danh muåc àêìu tû, mua cöí phêìn vaâ traái phiïëu doanh nghiïåp, vaâ quaãn lyá quyä tiïìn thu tûâ caác doanh nghiïåp bõ thoaái vöën theo hûúáng dêîn cuãa Thuã tûúáng Chñnh phuã. Sau nùm nùm hoaåt àöång, SCIC àaä nùæm giûä cöí phêìn nhaâ nûúác taåi 933 doanh nghiïåp cöí phêìn hoaá vúái giaá trõ söí saách laâ 7.400 tyã àöìng, chiïëm 30% Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác nhûng chó coá 1,2% giaá trõ vöën nhaâ nûúác trong nïìn kinh tïë. Trong söë naây, 466 àaä àûúåc thoaái vöën, vaâ danh muåc àêìu tû hiïån taåi SCIC bao göìm 461 cöng ty, hêìu hïët trong söë àoá laâ dûå kiïën seä àûúåc baán trong vaâi nùm túái. SCIC dûå àõnh chó giûä möåt söë lûúång nhoã cuãa caác cöng ty thuöåc nhoám "àêìu tû chiïën lûúåc." Hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa SCIC rêët haån chïë búãi thiïëu caác tiïu chñ roä raâng àïí baân giao cöí phêìn nhaâ nûúác trong caác doanh nghiïåp lúán (vñ duå, caác Töíng Cöng ty), maâ phaãi thûåc hiïån trïn cú súã tûâng trûúâng húåp möåt theo quyïët àõnh cuãa Vùn phoâng cuãa Thuã tûúáng Chñnh phuã, vaâ möåt khuön khöí quy àõnh quaãn lyá taâi chñnh khöng àêìy àuã cho SCIC. Àïí tùng cûúâng SCIC, Böå Chñnh trõ dûúâng nhû àaä quyïët àõnh àïën nùm 2015, SCIC seä tiïëp quaãn cöí phêìn nhaâ nûúác cuãa caác Töíng Cöng ty àaä àûúåc cöí phêìn hoaá, vaâ àïën nùm 2020 tiïëp quaãn taåi caác TÀKTNN àaä àûúåc cöí phêìn hoaá. Dûå kiïën laâ àïën luác àoá, seä chó coá SCIC quaãn lyá vöën nhaâ nûúác taåi caác doanh nghiïåp cöí phêìn hoaá. (iv) Quaá lúán nïn khöng thïí thêët baåi, quaá hoaân vöën tû nhên thêëp hún tyã lïå hoaân vöën xaä lúán nïn khöng cûáu nöíi. Quy mö tùng chûa höåi36; (b) thaânh phêìn tû nhên keám phaát triïín vaâ tûâng coá cuãa caác TÀKTNN vaâ viïåc nùæm giûä vöën thiïëu vöën hay kyä nùng àïí cung cêëp haâng hoáa hay àiïìu lïå chöìng cheáo phûác taåp giûäa vaâ trong caác dõch vuå nhêët àõnh37; vaâ (c) trong caác giai àoaån doanh nghiïåp khiïën Nhaâ nûúác khoá khùn trong khuãng hoaãng kinh tïë hay taâi chñnh chûa tûâng coá viïåc àaánh giaá caác ruãi ro cöë hûäu liïn quan àïën caác xaãy ra, Chñnh phuã àöi khi buöåc phaãi taåm thúâi cûáu hoaåt àöång vaâ caác khoaãn núå tuây thuöåc phaát sinh trúå caác doanh nghiïåp khöng coá khaã nùng thanh tûâ àoá35. Ruãi ro taâi chñnh cuãa caác DNNN coá thïí toaán hay thanh lyá vò lúåi ñch quöëc gia.Trong trûúâng dïî daâng lan röång ra nïìn kinh tïë, cùn cûá vaâo caác húåp Viïåt Nam, nhû nöåi dung muåc II àaä nïu, caác möëi liïn kïët maånh meä giûäa caác DN vúái möåt söë DNNN saãn xuêët caác haâng hoáa nhû bia, sûäa, NHCP (xem thaão luêån úã muåc III.A). Àöìng thúâi, àûúâng, saãn phêím dïåt vaâ cung cêëp caác dõch vuå nhû töíng núå phaãi traã cuãa caác DNNN vûúåt quaá caã núå doanh nghiïåp möi giúái, khaách saån, cöng ty bêët BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 chñnh phuã, nhû vêåy àùåt ra möåt ruãi ro taâi chñnh àöång saãn, hiïån àang caånh tranh trûåc tiïëp vúái caác khöíng löì àöëi vúái Nhaâ nûúác. Vò vêåy, möåt mùåt caác cöng ty súã hûäu tû nhên. Khöng coá nhiïìu lyá leä àïí TÀKTNN àaä trúã nïn quaá lúán àïí thêët baåi, mùåt chûáng minh tñnh xaác àaáng cho viïåc Nhaâ nûúác khaác, hiïån giúâ caác têåp àoaân cuäng quaá lúán àïën mûác vêîn tham gia vaâo nhûäng lônh vûåc naây, àùåc biïåt khi khöng thïí cûáu nöíi. Àiïìu naây àùåt ra möåt ruãi ro Nhaâ nûúác khöng coá khaã nùng giaám saát hoaåt àöång khaá lúán lïn nïìn kinh tïë vô mö lêîn tñnh öín àõnh taâi cuãa DNNN vaâ caãi thiïån quaãn trõ doanh nghiïåp. chñnh cuãa quöëc gia vaâ àùåt ra möåt gaánh nùång bêët ngúâ lïn nhûäng ngûúâi nöåp thuïë trong tûúng lai. 35 Hiïån nay töíng núå cuãa caác DNNN àaä vûúåt xa töíng núå cuãa Chñnh phuã Viïåt Nam (v) Vai troâ cuãa Nhaâ nûúác àang thay àöíi 36 Àêìu tû vaâo giaáo duåc phöí thöng, nghiïn cûáu vuä truå, phaát triïín trong nïìn kinh tïë. Sûå tham gia cuãa Nhaâ nûúác cöng nghïå xanh laâ möåt vaâi vñ duå trong söë caác hoaåt àöång coá tyã lïå sinh lúâi tû nhên thêëp hún tyã lïå sinh lúâi xaä höåi, àoâi hoãi phaãi vaâo saãn xuêët haâng hoáa vaâ dõch vuå thûúâng àûúåc coá sûå tham gia cuãa Chñnh phuã. lêåp luêån trïn ba cú súã: (a) thêët baåi cuãa thõ trûúâng, 37 Khu vûåc tû nhên taåi Viïåt Nam coân khaá múái meã, vúái nùng lûåc tûác laâ, thõ trûúâng khöng thïí cung cêëp haâng hoáa vaâ vöën haån chïë.Vò vêåy, coá thïí khöng coá khaã nùng thûåc hiïån caác dûå aán cú súã haå têìng coá àoâi hoãi khùæt khe nhû caác àêåp thuãy àiïån hay dõch vuå hiïåu quaã nhêët cho xaä höåi vò tyã lïå lúán, vêån haânh àûúâng sùæt. Àêy laâ cú súã cho sûå tham gia cuãa 40 Chñnh phuã trong giai àoaån àêìu (vi) Möåt sên chúi khöng bònh àùèng. Caác laâ lúán. Tûúng tûå, Nghõ àõnh 102 noái rùçng caác DNNN coá xu hûúáng àûúåc ûu àaäi hún trong tñn TÀKTNN seä coá möåt mö hònh “cöng ty meå - duång ngên haâng, húåp àöìng mua sùæm, nghiïn cûáu cöng ty con� nhûng theo àõnh nghôa àoá, nhiïìu vaâ triïín khai so vúái caác doanh nghiïåp tû nhên.Vñ DNNN khaác, chûá khöng phaãi chó 12 têåp àoaân àaä duå, Chñnh phuã àaä cho vay laåi gêìn 2 tó USD lêëy tûâ thaânh lêåp cho àïën nay, cuäng coá thïí àûúåc xïëp loaåi phaát haânh traái phiïëu quöëc tïë vaâ nguöìn höî trúå laâ TÀKTNN. Bùæt àêìu tûâ 1/7/2010, têët caã caác phaát triïín nûúác ngoaâi (ODA) cho caác DNNN TÀKTNN àaä àûúåc àùng kyá laâ cöng ty traách trong nùm 2010. Nghiïn cûáu vaâ phên tñch thûåc nhiïåm hûäu haån möåt thaânh viïn (trûâ Baão Viïåt) vaâ hiïån búãi hún 300 viïån nghiïn cûáu thuöåc caác Böå phaãi hoaåt àöång theo Luêåt Doanh nghiïåp 2005. chuã quaãn àûúåc caác DNNN àùåc quyïìn sûã duång. Duâ vêåy, coân nhiïìu nhêåp nhùçng trong viïåc giaãi Nhiïìu ngûúâi coân phï phaán caác TÀKTNN gêy aãnh thñch nhiïìu àiïìu khoaãn trong Luêåt Doanh nghiïåp hûúãng vaâ can thiïåp àïën caác quyïët saách cuãa Chñnh cuäng nhû khaã nùng aáp duång àöëi vúái caác DNNN. phuã. Khöng giöëng thaânh phêìn kinh tïë tû nhên, DNNN coá giúái haån ngên saách mïìm, nghôa laâ Nhaâ (ix) Thiïëu têìm nhòn vaâ tñnh roä raâng vïì vai nûúác cûáu trúå caác DN naây khi DN gùåp cùng thùèng troâ cuãa caác DNNN. Caác Doanh nghiïåp Nhaâ vïì taâi chñnh. Trong nhûäng tònh huöëng nhû vêåy, nûúác thûúâng àûúåc coi laâ coá nhiïìu muåc tiïu, DNNN, mùåc duâ hoaåt àöång keám hiïåu quaã, coá thïí nhiïåm vuå vaâ àoáng vai troâ laâ: (a) möåt cöng cuå cuãa àaánh baåi vaâ lêën aát thaânh phêìn tû nhên (USAID chñnh saách cöng nghiïåp; (b) möåt cöng cuå àïí àiïìu 2010). Vò chûa hïì coá nûúác naâo trúã thaânh quöëc tiïët vaâ öín àõnh kinh tïë vô mö; (c) möåt cöng cuå gia hiïån àaåi, cöng nghiïåp hoáa maâ thaânh phêìn kinh àïí àaáp ûáng caác muåc tiïu xaä höåi cuãa Chñnh phuã; tïë tû nhên khöng àoáng vai troâ chuã àaåo, nïn muåc (d) möåt nguöìn àïí caånh tranh vúái doanh nghiïåp tiïu daâi haån cuãa Viïåt Nam àùåt ra töët nhêët laâ taåo nûúác ngoaâi, vaâ cuöëi cuâng (e) laâ nïìn taãng cuãa cú ra sên chúi bònh àùèng cho caã DNNN lêîn doanh chïë kinh tïë cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng àõnh nghiïåp tû nhên. hûúáng xaä höåi chuã nghôa.Tuy nhiïn, trong thûåc tïë, TÀKTNN vaâ TCT khöng coá möåt têìm nhòn roä (vii) Chêåm aáp duång quaãn trõ doanh raâng, vaâ khöng xaác àõnh nhiïåm vuå phuâ húåp vúái nghiïåp hiïån àaåi vaâ thiïëu tñnh minh baåch. caác muåc tiïu phaát triïín cuãa àêët nûúác. Caác töí Caác DNNN Viïåt Nam khöng thïí laâ lûåc lûúång chûác naây àûúåc kyâ voång seä thûåc hiïån caác chûác dêîn dùæt nïìn cöng nghiïåp vò nhûäng DN naây khöng nùng xaä höåi, nhûng laåi khöng thïí hiïån traách aáp duång caác quy tùæc quaãn trõ doanh nghiïåp laânh nhiïåm xaä höåi vaâ giaá trõ cuãa mònh trong chiïën lûúåc KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH maånh. TÀKTNN vaâ DNNN àûúåc quaãn lyá theo kinh doanh vaâ hoaåt àöång. Hoå àûúåc yïu cêìu àoáng Luêåt Doanh nghiïåp 2005 nhûng àöëi vúái nhiïìu cú vai troâ laâ möåt cöng cuå àïí öín àõnh kinh tïë vô mö, súã, taái àùng kyá haânh chñnh loaåi hònh doanh nghiïåp nhûng laåi laâ möåt trong nhûäng yïëu töë àaä goáp phêìn vêîn cêìn phaãi gùæn liïìn vúái viïåc tuên thuã nhûäng quy vaâo sûå bêët öín àõnh kinh tïë vô mö trong nhûäng àõnh cuãa phaáp luêåt, bao göìm quy àõnh vïì böå maáy nùm gêìn àêy. Hoå àûúåc yïu cêìu phaãi têåp trung quaãn trõ doanh nghiïåp bùæt buöåc (vñ duå, Ban Kiïím vaâo giaãi quyïët caác vêën àïì chiïën lûúåc phaát triïín, soaát vaâ Höåi àöìng Quaãn trõ), tùng cûúâng tñnh nhûng laåi coá xu hûúáng theo àuöíi nhûäng lúåi ñch minh baåch (vñ duå nhû kõp thúâi cöng böë thöng tin ngùæn haån, tòm kiïëm lúåi nhuêån taâi chñnh vaâ tiïìn saãn xuêët kinh doanh vaâ taâi chñnh, bao göìm cú cho thuï nïëu coá thïí. cêëu súã hûäu, baáo caáo taâi chñnh, baáo caáo kiïím toaán) vaâ chñnh saách baão vïå cöí àöng thiïíu söë. (x) Chñnh phuã coá thïí duâng caãi caách DNNN laâm àoân bêíy àïí phaát triïín khu vûåc (viii) Khuön khöí phaáp lyá yïëu keám vaâ tû nhên. Nïëu Chñnh phuã cam kïët tùng trûúãng khöng àêìy àuã. Khuön khöí phaáp lyá ban àêìu àïí khu vûåc tû nhên, khi àoá danh muåc àêìu tû cuãa caác thaânh lêåp vaâ xaác àõnh hoaåt àöång caác TÀKTNN Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác coá thïí àûúåc sûã duång KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG bùæt àêìu tûâ Àiïìu 149 Luêåt Doanh nghiïåp 2005. nhû möåt cöng cuå maånh meä àïí höî trúå chñnh saách Nhûäng hûúáng dêîn chi tiïët vïì thûåc hiïån luêåt naây naây. Caãi caách Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác taåo ra caã àûúåc àûa ra trong Nghõ àõnh söë 139/2007/NÀ- thõ trûúâng vaâ cú höåi àêìu tû cho khu vûåc tû nhên. CP àûúåc thöng qua gêìn 2 nùm sau khi thñ àiïím Khi caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác caånh tranh vúái thaânh lêåp TÀKTNN àêìu tiïn; vaâ Nghõ àõnh söë khu vûåc tû nhên bõ thoaái vöën, àiïìu naây thûúâng 102/2010/NÀ-CP, kyá gêìn 5 nùm sau khi thñ àiïím dêîn àïën möåt sên chúi caånh tranh hún. Khi tû thaânh lêåp TÀKTNN àêìu tiïn. Tuy nhiïn, khuön nhên hoáa hoaân toaân khöng khaã thi hoùåc khöng khöí phaáp lyá do 3 vùn baãn naây àûa ra laåi khöng mong muöën, viïåc àûa caác húåp àöìng dõch vuå cuãa àêìy àuã. Nghõ àõnh 139 àõnh nghôa caác TÀKTNN DNNN cho khu vûåc tû nhên coá thïí cho pheáp coá "quy mö lúán� chûá khöng àõnh nghôa thïë naâo caác doanh nghiïåp trong nûúác nhoã hún hoùåc tûå 41 mònh hoùåc liïn doanh vúái àöëi taác nûúác ngoaâi, 30. Chñnh phuã àaä bùæt àêìu thûåc hiïån saáng tham gia dûå thêìu àïí thûåc hiïån viïåc caác dõch vuå kiïën bùçng caách cöng böë möåt söë saáng kiïën múái. Tûúng tûå nhû vêåy, cöí phêìn hoáa vaâ quan hïå trong nhûäng thaáng gêìn àêy. Chñnh phuã àaä húåp taác cöng-tû coá thïí giuáp thuác àêíy thûúng maåi thaânh lêåp möåt Ban chó àaåo Taái cú cêëu Doanh hoáa vaâ tùng hiïåu quaã, miïîn laâ coá caách töí chûác nghiïåp Nhaâ nûúác, àûáng àêìu laâ Böå trûúãng Böå Taâi quaãn lyá maånh meä, hoaân toaân minh baåch, vaâ coá chñnh (21/11/2011), caãi thiïån khuön khöí phaáp lyá möëi quan hïå nöëi daâi vúái caác cöí àöng Nhaâ nûúác. cho cöí phêìn hoaá (Nghõ àõnh 59/2011/NÀ-CP, ngaây 18 thaáng 7 nùm 2011) vaâ àang trong quaá 28. Têët nhiïn coá möåt söë lyá do phaãn trònh xêy dûång möåt Nghõ àõnh taách riïng chûác biïån khöng àöìng tònh vúái viïåc taái cú cêëu nùng quaãn lyá nhaâ nûúác vúái caác quyïìn súã hûäu nhaâ triïåt àïí, möåt trong söë àoá laâ caác khña caånh nûúác38. Kïë hoaåch Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi múái viïåc laâm cuãa viïåc taái cú cêëu Doanh nghiïåp àûúåc phï duyïåt gêìn àêy vaâ kïë hoaåch haâng nùm Nhaâ nûúác.Trong thúâi gian àêìu nhûäng nùm 2000 àaä xaác àõnh ba lônh vûåc chñnh trong caãi caách khi Viïåt Nam cöí phêìn hoáa möåt söë Doanh nghiïåp Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác, bao göìm tùng cûúâng Nhaâ nûúác, nïìn kinh tïë àaä buâng nöí vaâ caác khu quaãn trõ doanh nghiïåp, àêíy maånh cöí phêìn hoáa vaâ vûåc tû nhên coá thïí hêëp thuå söë lao àöång bõ mêët phaát triïín khuön khöí phaáp lyá cho caác Doanh viïåc laâm tûâ khu vûåc Nhaâ nûúác. Vúái kinh tïë hiïån nghiïåp Nhaâ nûúác. nay khöng chùæc chùæn vaâ lûúái an toaân coân yïëu keám taåi Viïåt Nam, coá nhiïìu lyá do àïí theo àuöíi 31. Mùåc duâ nhûäng saáng kiïën ngêîu hûáng chñnh saách taái cú cêëu maâ khöng dêîn àïën sa thaãi nhû vêåy rêët àûúåc hoan nghïnh, vêîn cêìn nhên cöng haâng loaåt. Àoá laâ taái cú cêëu coá tñnh dûåa vaâo “caác nguyïn tùæc chung� àaä àûúåc chêët chu kyâ, nghôa laâ thûåc hiïån taái cú cêëu vaâo thúâi nhêët trñ àïí tûâ àoá xêy dûång kïë hoaåch taái cú àiïím thuêån lúåi vaâ ngûúåc laåi. cêëu. Coá 3 vêën àïì chñnh cêìn coá nhêët trñ trûúác. Thûá nhêët, TÀKTNN coá cêìn àûa vaâo kïë hoaåch taái cú cêëu hay khöng? Theo quan àiïím cuãa chuáng VI CA�C PHÛÚNG A�N töi laâ cêìn nhû vêåy, khi xeát caác TÀKTNN laâ nguöìn göëc cuãa nhiïìu vêën àïì nïu trong muåc V, vaâ viïåc CAÃI CA�CH taái cú cêëu àang thûåc hiïån vúái Vinashin vêîn chûa àûúåc thûåc hiïån töët. Thûá hai, Nhaâ nûúác coá nïn tiïëp tuåc tham gia vaâo hoaåt àöång kinh doanh trong caác ngaânh khöng mang tñnh chiïën lûúåc vaâ 29. Taái cú cêëu thaânh cöng DNNN cêìn dûåa khöng mang tñnh àõnh hûúáng thûúng maåi hay trïn viïåc tòm kiïëm giaãi phaáp kyä thuêåt phuâ khöng? Theo quan àiïím cuãa chuáng töi laâ khöng húåp coá thïí thuác àêíy àöìng thuêån vïì chñnh nïn, khi xeát àïën viïåc àiïìu naây àang kiïìm chïë sûå trõ. Nhû àaä trònh baây trong chûúng 1,Viïåt Nam tröîi dêåy cuãa thaânh phêìn kinh tïë tû nhên maånh àaä lûåa choån theo caách truyïìn thöëng laâ tiïëp cêån cuãa Quöëc gia (xem Höåp 2.4 vïì kinh nghiïåm cuãa caãi caách tûâng bûúác möåt vaâ tûâ tûâ chûá khöng lûåa Haân Quöëc). Thûá ba, ai nïn chõu traách nhiïåm lêåp choån caác giaãi phaáp “buâng nöí lúán - big bang� àïí kïë hoaåch taái cú cêëu? Coá hai ûáng viïn cho cöng giaãi quyïët nhûäng vêën àïì kinh tïë cuãa mònh. Caách viïåc naây: caác Böå chuã quaãn hoùåc möåt cú quan àöåc tiïëp cêån naây cuäng aáp duång tûúng tûå khi phaãi caãi lêåp. Chuáng töi tin rùçng möåt cú quan àöåc lêåp coá BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 caách DNNN, àùåc biïåt khi xeát võ thïë ûu tiïn àaä chuyïn mön kyä thuêåt vaâ coá sûå uãng höå maånh meä àûúåc giaânh cho thaânh phêìn kinh tïë nhaâ nûúác tûâ phña Chñnh phuã, Àaãng vaâ Quöëc höåi seä thûåc trong hiïën phaáp.Vò thïë, seä khöng dïî àaåt àûúåc sûå hiïån nhiïåm vuå naây töët hún. àöìng thuêån vïì caác àïì xuêët maånh nhû cöí phêìn hoáa toaân böå DNNN. Àöìng thúâi, quan àiïím chó cêìn ruát búát chi tiïu vöën cuãa DNNN laâ àuã cuäng khöng phaãi laâ möåt giaãi phaáp. Dûúái àêy baáo caáo trònh baây möåt vaâi yá tûúãng nhùçm cöë gùæng cên bùçng 38 Nghõ àõnh 59 àaä khùæc phuåc möåt söë quy àõnh cûáng nhùæc cuãa giûäa nhu cêìu bûác thiïët taái cú cêëu vïì kinh tïë vúái vùn baãn trûúác àoá, Nghõ àõnh 109/2007, vaâ cho pheáp linh hoaåt hún trong lûåa choån nhaâ àêìu tû chiïën lûúåc, trong viïåc xaác àõnh sûå cêìn thiïët duy trò vai troâ chuã àaåo cuãa Doanh giaá cöí phiïëu, vaâ trêåt tûå trong cöí phêìn hoáa vaâ baán cöí phiïëu lêìn nghiïåp Nhaâ nûúác vïì mùåt chñnh trõ vaâ xaä höåi. àêìu cho cöng chuáng (IPO). 42 Höåp 2.3 Kinh nghiïåm cuãa Haân Quöëc vïì caãi caách DNNN Nhû nhiïìu nûúác àang phaát triïín khaác, caác DNNN àaä àoáng vai troâ quan troång trong nïìn kinh tïë Haân Quöëc, àùåc biïåt trong maång lûúái caác ngaânh saãn xuêët vaâ ngên haâng. Nhûng ngay caã möåt àêët nûúác nhû Haân Quöëc, vúái chuã trûúng caãi caách DNNN coá thïí àûúåc miïu taã laâ “hiïåu quaã quaãn lyá trûúác, tû nhên hoáa sau� cuäng aáp duång möåt caách tiïëp cêån caãi caách DNNN maånh meä hún Viïåt Nam. Trong nhûäng nùm àêìu, Chñnh phuã cöë gùæng caãi thiïån hiïåu quaã cuãa caác doanh nghiïåp cöng maâ vêîn duy trò mûác kiïím soaát chi phöëi. Caãi caách lúán bùæt àêìu nùm 1983 (khi Haân Quöëc vêîn laâ möåt nûúác thu nhêåp thêëp) vúái viïåc thöng qua Luêåt Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác, giaãm maånh viïåc chó böí nhiïåm chñnh trõ úã DNNN, giao cho laänh àaåo quyïìn tûå chuã cao hún, àûa ra caác saáng kiïën liïn hïå àïën möåt hïå thöëng àaánh giaá hiïåu quaã khùæt khe. Vúái caác Böå chuã quaãn tham gia vaâo quaãn lyá úã phaåm vi haån chïë, caác DNNN àaä thaânh cöng trong viïåc àaåt àûúåc hiïåu quaã hoaåt àöång cao nhêët trong caác ngaânh saãn xuêët nhû viïîn thöng, àiïån, khñ tûå nhiïn, xêy dûång àûúâng cao töëc, theáp. Vúái tûå do hoáa ngaây caâng cao cho nïìn kinh tïë kïí tûâ giûäa thêåp niïn 1980, Haân Quöëc bûúác sang bûúác tiïëp theo vaâ bùæt àêìu dûå thaão möåt chûúng trònh tû nhên hoáa toaân diïån . Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh nùm 1997 caâng tùng töëc quaá trònh naây. Theo Luêåt nùm 1997 vïì Nêng cao cú cêëu quaãn lyá vaâ tû nhên hoáa caác DNNN, chñnh phuã àaä tû nhên hoáa toaân böå caác DNNN thûúng maåi nhû Korea Telecom, POSCO (cöng ty vïì sùæt theáp), Korea Tobacco & Ginseng, vaâ nhiïìu DNNN khaác. Caác nghiïn cûáu cho thêëy hêìu hïët caác DNNN tû nhên hoáa àïìu coá hiïåu quaã quaãn lyá nêng cao roä rïåt sau khi tû nhên hoáa. 32. Thaânh lêåp möåt UÃy ban taái cú cêëu kinh 33. Taái cú cêëu caác DNNN khöng chó laâ viïåc tïë quöëc gia coá nhiïåm vuå lêåp möåt löå trònh àuáng àùæn cêìn laâm vïì mùåt kyä thuêåt, maâ taái cú cêëu caác DNNN coá thïí laâ möåt àiïím coân nhêån àûúåc uãng höå maånh meä trong KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH khúãi àêìu thuêån lúåi. Möåt söë gúåi yá thaânh lêåp dên chuáng. Trong khaão saát cuãa Ngên Haâng thïë möåt cú quan tûå quaãn, goåi laâ UÃy ban Taái cú cêëu giúái vaâ VCCI vïì “Thay àöíi nhêån thûác vïì thõ Kinh tïë Quöëc gia (UBTCCKTQG) göìm caác trûúâng vaâ Nhaâ nûúác,� nhûäng ngûúâi àûúåc khaão chuyïn gia kyä thuêåt vúái nhiïåm vuå xaác àõnh vaâ saát àaä xïëp haång caác biïån phaáp khaác nhau nhùçm phên loaåi DNNN thaânh 3 nhoám (khöng quan nêng cao hiïåu quaã cuãa DNNN theo thûá tûå tûâ têm àïën viïåc DNNN àoá laâ cöng ty meå hay chi hiïåu quaã cao àïën rêët keám hiïåu quaã. Traã lúâi cuãa nhaánh)39: (a) nhûäng cöng ty cêìn cöí phêìn hoáa 967 ngûúâi àûúåc khaão saát àûúåc toám tùæt úã Hònh ngay, cöí phêìn nhaâ nûúác giaãm xuöëng dûúái 51%; 2.15. Biïíu àöì cho thêëy 88% ngûúâi traã lúâi caãm (b) nhûäng cöng ty cêìn taái cú cêëu trûúác sau àoá thêëy nêng cao tñnh minh baåch cuãa caác DNNN cöí phêìn hoáa sau, súã hûäu nhaâ nûúác giûä úã mûác coá thïí laâ möåt cöng cuå hiïåu quaã tûâ cao àïën vûâa, 51%; vaâ (c) nhûäng DNNN luön luön coá 100% coân 86% tin rùçng cuöåc kiïím toaán àöåc lêåp hún vöën nhaâ nûúác nhûng cêìn taái cú cêëu vaâ cuãng cöë àöëi vúái DNNN seä coá ñch. Dûúâng nhû giaãi phaáp böå maáy quaãn lyá. UÃy ban Taái cú cêëu Kinh tïë Quöëc tùng töëc àöå chûúng trònh cöí phêìn hoáa vaâ hoaân gia cuäng coá thïí àûúåc giao nhiïåm vuå kiïën nghõ kïë thiïån khung phaáp lyá àöëi vúái DNNN cuäng àûúåc hoaåch tiïën àöå cöí phêìn hoáa, thoaái vöën àêìu tû, tû uãng höå maånh meä nhû vêåy. Ngay caã caác biïån phaáp KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG nhên hoáa, saáp nhêåp, mua laåi cöng ty, thanh lyá, taái nhû giaãm höî trúå taâi chñnh cuãa Nhaâ nûúác vaâ chêëm cú cêëu caác DNNN theo caác phên loaåi noái trïn40. dûát àùåc quyïìn vïì tñn duång vaâ baão laänh ngên haâng cho caác DNNN cuäng àûúåc uãng höå cuãa hún möåt nûãa söë ngûúâi traã lúâi. Mùåc duâ caác chñnh saách kinh 39 Möåt yá tûúãng nhû vêåy gêìn àêy àaä àûúåc thaão luêån taåi Höåi nghõ tïë khöng phaãi luác naâo cuäng luön dûåa trïn caãm do UÃy ban Giaám saát taâi chñnh Quöëc gia (NFSC) töí chûác vaâo tñnh cuãa dên chuáng, nhûng lyá luêån kinh tïë töët vaâ ngaây 17, thaáng 10 nùm 2011, taåi àoá möåt àaåi biïíu Quöëc höåi àaä àïì xuêët yá tûúãng naây vaâ nhêån àûúåc uãng höå cuãa möåt söë hoåc giaã nïìn chñnh trõ töët dûúâng nhû song haânh vúái nhau. trong nûúác vaâ caác chuyïn gia. 40 Ban chó àaåo Quöëc gia vïì Àöíi múái vaâ Phaát triïín Doanh nghiïåp (NSCERD) laâ cú quan coá nhiïåm vuå, quyïìn haån tûúng tûå nhû àûúåc dûå kiïën cho UÃy ban Taái cú cêëu Kinh tïë Quöëc gia (NERC), 43 nhûng khöng àûúåc hûúãng quyïìn tûå chuã nhû NERC cêìn coá àïí thaânh cöng. Hònh 2.15 Sûå uãng höå maånh meä tûâ nhûäng ngûúâi àûúåc khaão saát àöëi vúái nhiïìu biïån phaáp taái cú cêëu DNNN Caãi thiïån tñnh minh baåch trong caác hoaåt àöång 50 38 4 4 4 Tiïën haânh nhiïìu hoaåt àöång kiïím toaán àöåc lêåp 44 42 7 5 2 Àêëy maånh cöí phêìn hoáa 41 47 4 5 2 Cûåc kyâ hiïåu quaã Cuãng cöë caác quy àõnh 36 47 6 5 6 Khaá coá hiïåu quaã Chêëm dûát ûu àaäi trong tiïëp cêån àêët àai 17 48 5 17 11 Khöng coá hiïåu quaã Rêët khöng hiïåu quaã Chêëm dûát ûu àaäi trong caác khoaãn vay ngên haâng 19 35 6 27 7 Cûåc kyâ khöng coá hiïåu quaã Chêëm dûát baão laänh chñnh phuã 16 39 6 20 15 Khöng roä 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Nguöìn: Khaão saát cuãa Ngên haâng thïë giúái-VCCI cho Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam, 2011. 34. Caác nöî lûåc caãi caách DNNN, do àoá, cêìn VI.A CAÃI THI�ÅN MINH BAÅCH phaãi àûúåc thûåc hiïån toaân diïån hún. Cho àïën nay Chñnh phuã àaä têåp trung chuã yïëu vaâo cöí THÖNG TIN phêìn hoaá. Cöí phêìn hoáa laâ möåt bûúác quan troång 36. Nhiïìu vêën àïì cuãa Vinashin àaáng leä àaä trong quaá trònh chuyïín àöíi thaânh cöng DNNN coá thïí traánh khoãi ngay tûâ trong trûáng vaâ cêìn phaãi àûúåc böí sung bùçng möåt loaåt caác nûúác nïëu thöng tin vïì cöng ty naây àûúåc bûúác khaác nhû xêy dûång chiïën lûúåc vaâ kïë hoaåch cöng khai nhiïìu hún (Xem Höåp 2.2). Caác kinh doanh, taái cú cêëu doanh nghiïåp vaâ taâi chñnh, chuã núå leä ra àaä khöng quaá phoáng khoaáng cho hònh thaânh quan hïå àöëi taác hoùåc liïn minh kinh Vinashin vay nhû vêåy, Chñnh phuã leä ra àaä coá doanh coá thïm giaá trõ hún, vaâ thûåc hiïån quaãn lyá thïí aáp duång caác biïån phaáp ngùn chùån trûúác àïí nhaâ nûúác minh baåch hún. Tùng cûúâng àaâo taåo haån chïë tùng trûúãng àïën choáng mùåt cuãa kiïën thûác vïì thõ trûúâng àöëi vúái àöåi nguã caán böå Vinashin trong caác lônh vûåc kinh doanh ngoaâi quaãn lyá vaâ nhên viïn, hiïån àaåi hoáa hïå thöëng ngaânh chñnh. Cêu chuyïån naây coá thïí aáp duång thöng tin quaãn lyá vaâ hïå thöëng phaát triïín nguöìn cho caác DNNN khaác trong nhûäng tònh huöëng nhên lûåc, vaâ niïm yïët trïn thõ trûúâng chûáng khoá khùn tûúng tûå. Vò thïë, cêìn phaãi aáp duång khoaán laâ nhûäng bûúác böí sung vaâ thaách thûác cêìn chñnh saách thöng tin múái bùæt buöåc caác DNNN phaãi àûúåc giaãi quyïët àïí chuyïín àöíi hiïåu quaã vaâ (bao göìm caã TÀKTNN) cung cêëp thöng tin toaân diïån. giöëng nhû caác cöng ty niïm yïët úã Viïåt Nam cêìn cöng böë thöng tin cho cöng chuáng. Dûúái BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 35. Chuáng töi àïì xuêët möåt khuön khöí, goåi àêy laâ liïåt kï möåt söë thöng tin cêìn cöng böë kõp laâ “DREAM�—viïët tùæt cuãa Disclose, thúâi búãi caác têåp àoaân kinh tïë: Regulate, Equitize, Accountable, vaâ Monitor—Cöng böë thöng tin, Àiïìu tiïët, l Baáo caáo taâi chñnh húåp nhêët àaä kiïím toaán cho Cöí phêìn hoáa, Traách nhiïåm giaãi trònh vaâ nûãa nùm vaâ baáo caáo taâi chñnh nùm, vaâ baáo caáo Giaám saát, seä cung cêëp nhiïìu yá tûúãng àïí haâng nùm cuãa cöng ty meå vaâ cuãa toaân böå têåp giaãi quyïët nhûäng nhûúåc àiïím trong cú chïë àoaân (nïëu DNNN laâ möåt TÀKTNN) quaãn lyá hiïån nay àöëi vúái caác DNNN. Caác DNNN khöng thïí trúã thaânh thaânh phêìn chuã l Quyïët àõnh cuãa caác cú quan súã hûäu; nghõ àaåo cuãa nïìn kinh tïë bùçng biïån phaáp haânh chñnh quyïët, quyïët àõnh cuãa HÀQT, biïn baãn cuãa maâ phaãi tûå thên giaânh àûúåc.Vaâ àïí coá àûúåc võ thïë nhûäng cuöåc hoåp ra quyïët àõnh àoá caác DNNN cêìn hoaåt àöång trïn möåt sên chúi bònh àùèng, bao göìm caác húåp phêìn cuãa khung l Danh muåc àêìu tû vaâ tiïën àöå cuãa nhûäng dûå aán DREAM, àûúåc thaão luêån dûúái àêy. àêìu tû hiïån thúâi 44 l Caác giao dõch lúán, caác khoaãn núå/vay lúán, vaâ VI.B CAÃI THI�ÅN QUY ÀÕNH caác giao dõch àöåt xuêët khaác PHA�P LY� VA QUAÃN TRÕ l Caác muåc tiïu daâi haån, muåc tiïu chi tiïët haâng DOANH NGHI�ÅP nùm, vaâ hûúáng dêîn thu nhêåp 38. Cêìn coá caách tiïëp cêån toaân diïån hún l Thöng tin vïì thaânh viïn Höåi àöìng Quaãn trõ àïí caãi caách DNNN, trong àoá nhêën maånh vaâ caác nhên sûå chuã chöët khaác cuãa têåp àoaân sûå cêìn thiïët phaãi àêíy nhanh quaá trònh (thöng tin caá nhên, trònh àöå chuyïn mön, kinh thûúng maåi hoáa thöng qua viïåc phaát triïín nghiïåm, võ trñ trûúác àêy, lônh vûåc quaãn lyá, vaâ thûåc hiïån khuön khöí phaáp lyá vaâ quy phûúng thûác traã lûúng, caác phuác lúåi khaác, xuêët àõnh phuâ húåp. Khuön khöí naây cêìn phaãi cung thên gia àònh, sú yïëu lyá lõch, àaánh giaá quaãn lyá cêëp cho caác DNNN möåt möi trûúâng hoaåt àöång kinh doanh haâng nùm cuãa hoå, vaâ caác thöng vaâ cú chïë khuyïën khñch dûåa trïn kïët quaã hoaåt tin liïn quan khaác) àöång tûúng tûå nhû caác cöng ty thuöåc khu vûåc tû nhên, baão vïå caác DNNN khoãi nhûäng can l Thöng tin thõ trûúâng, dûå baáo vïì thõ trûúâng thiïåp chñnh trõ khöng thñch húåp, vaâ àaãm baão rùçng saãn phêím, vaâ ruãi ro thõ trûúâng liïn quan caác DN naây hoaân toaân chõu traách nhiïåm vïì kïët quaã taâi chñnh cuãa mònh. Caác yïëu töë chñnh cuãa quaá l Thöng tin vïì caác cöí àöng liïn quan, giao dõch trònh àoá bao göìm: (a) tùng cûúâng quaãn trõ doanh coá caác cöí àöng liïn quan. nghiïåp - DNNN phaãi àûúåc quaãn lyá búãi caác giaám àöëc coá chuyïn mön cao vaâ giaâu kinh nghiïåm, 37. Möåt söë yá kiïën cho rùçng yïu cêìu caác thûåc hiïån caác quyïët àõnh roä raâng vò lúåi ñch thûúng DNNN cöng böë thïm thöng tin laâ viïåc noái maåi cuãa DNNN, nhûäng chuã súã hûäu, vaâ caác bïn dïî hún laâm, vò nhiïìu DNNN khöng coá hïå liïn quan chñnh. (b) thûåc hiïån khuön khöí maånh thöëng vaâ quy tùæc cêìn thiïët àïí tñnh toaán meä cho “nhûäng nghôa vuå dõch vuå cöng� - nhûäng caác söë liïåu àaáng tin cêåy maâ thõ trûúâng yïu dõch vuå naây phaãi àûúåc cung cêëp trïn cú súã tñnh cêìu. Vò thïë, àiïìu quan troång laâ xaác àõnh caác yïu toaán àêìy àuã chi phñ, trong àoá yïu cêìu caác dõch cêìu vïì tñnh minh baåch cuãa TÀKTNN; thiïët lêåp vuå phi thûúng maåi phaãi àûúåc xaác àõnh, dûå toaán, KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH vaâ ban haânh hûúáng dêîn vïì tñnh minh baåch cuãa húåp àöìng, theo doäi, vaâ taâi trúå möåt caách minh TÀKTNN; xaác àõnh töí chûác vaâ caá nhên coá traách baåch. Trong trûúâng húåp coá thïí giao thêìu möåt nhiïåm vïì tñnh minh baåch cuãa TÀKTNN, vaâ thiïët húåp àöìng cho khu vûåc tû nhên, vaâ (c) aáp àùåt caác lêåp vaâ ban haânh caác khung hònh phaåt. Nhûäng hònh haån chïë ngên saách cûáng, caác DNNN àaä àûúåc phaåt naây khöng chó cêìn aáp duång cho TÀKTNN thûúng maåi hoáa nïn hoaåt àöång theo caác raâng vaâ caác võ trñ laänh àaåo maâ coân cho caác cú quan, buöåc ngên saách cûáng giöëng nhû caác cöng ty úã töí chûác, caá nhên phuå traách quaãn lyá vaâ giaám saát khu vûåc tû nhên. Tùng cûúâng caác thöng lïå vïì TÀKTNN, böå maáy quaãn trõ cuãa TÀKTNN, tñnh quaãn trõ vaâ haån chïë ngên saách cûáng seä tùng tñnh minh baåch cuãa TÀKTNN vaâ tñnh àöåc quyïìn cuãa minh baåch vaâ àöåc lêåp cuãa DNNN, cho pheáp Chñnh TÀKTNN. phuã àïí àaánh giaá àoáng goáp cuãa hoå töët hún vaâ giûä hoå chõu traách nhiïåm vïì hiïåu quaã hoaåt àöång. Möåt söë nguyïn tùæc hûúáng dêîn quan troång cho möåt khuön khöí quaãn trõ doanh nghiïåp cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác àûúåc nïu trong Höåp 2.5. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 45 Höåp 2.5 Hûúáng dêîn cuãa OECD vïì quaãn trõ doanh nghiïåp cuãa Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác Baão àaãm möåt khung phaáp lyá vaâ quy àõnh coá hiïåu lûåc cho caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác: Khuön khöí phaáp lyá vaâ quaãn lyá cho DNNN phaãi àaãm baão möåt sên chúi trong caác thõ trûúâng maâ DNNN vaâ khu vûåc tû nhên caånh tranh àïí traánh boáp meáo thõ trûúâng. Àiïìu naây nguå yá phên taách roä raâng giûäa chûác nùng súã hûäu cuãa nhaâ nûúác, àún giaãn hoáa thöng lïå hoaåt àöång cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, thöëng nhêët aáp duång phaáp luêåt vaâ caác quy àõnh chung cho têët caã caác doanh nghiïåp bao göìm caã DNNN vaâ DNNN khöng coá àùåc quyïìn tiïëp cêån àïën caác yïëu töë saãn xuêët bao göìm caã taâi chñnh. Nhaâ nûúác àoáng vai troâ nhû möåt chuã súã hûäu: Nhaâ nûúác cêìn haânh àöång nhû möåt chuã súã hûäu nùng àöång vaâ àêìy àuã thöng tin vaâ xêy dûång möåt chñnh saách súã hûäu roä raâng vaâ nhêët quaán, àaãm baão rùçng quaãn trõ DNNN àûúåc thûåc hiïån möåt caách minh baåch vaâ coá traách nhiïåm, vúái mûác àöå cuãa chuyïn nghiïåp vaâ hiïåu quaã cêìn thiïët. (Vñ duå, khöng coá sûå tham gia cuãa Chñnh phuã trong viïåc quaãn lyá haâng ngaây cuãa DNNN, nhaâ nûúác nïn àïí cho Höåi àöìng DNNN thûåc hiïån traách nhiïåm cuãa mònh vaâ tön troång tñnh àöåc lêåp cuãa hoå.) Àöëi xûã cöng bùçng caác cöí àöng: Nhaâ nûúác vaâ DNNN phaãi cöng nhêån caác quyïìn cuãa têët caã caác cöí àöng vaâ àaãm baão sûå àöëi xûã bònh àùèng vaâ tiïëp cêån thöng tin cuãa cöng ty möåt caách cöng bùçng. (Vñ duå, caác DNNN cêìn phaãi tuên thuã möåt mûác àöå cao vïì tñnh minh baåch àöëi vúái têët caã caác cöí àöng, phaát triïín möåt chñnh saách tñch cûåc vïì truyïìn thöng vaâ tham vêën vúái têët caã caác cöí àöng vaâ baão vïå caác quyïìn cuãa cöí àöng thiïíu söë) Quan hïå vúái caác bïn liïn quan: Chñnh saách súã hûäu nhaâ nûúác cêìn xaác àõnh àûúåc àêìy àuã traách nhiïåm cuãa DNNN àöëi vúái caác bïn liïn quan vaâ yïu cêìu DNNN baáo caáo vïì quan hïå vúái caác bïn liïn quan. (Vñ duå, caác DNNN lúán, cuäng nhû caác DNNN theo àuöíi muåc tiïu chñnh saách cöng cöång quan troång, phaãi baáo caáo vïì möëi quan hïå vúái caác bïn liïn quan) Minh baåch vaâ cöng böë thöng tin: DNNN cêìn phaãi tuên thuã caác tiïu chuêín cao vïì tñnh minh baåch nhû phaát triïín cöng taác baáo caáo thöëng nhêët vaâ töíng húåp baáo caáo, kiïím toaán àöåc lêåp bïn ngoaâi haâng nùm dûåa trïn caác tiïu chuêín quöëc tïë. Traách nhiïåm cuãa Höåi àöìng Quaãn trõ doanh nghiïåp nhaâ nûúác: Höåi àöìng Quaãn trõ Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác coá thêím quyïìn cêìn thiïët, nùng lûåc vaâ muåc tiïu àïí thûåc hiïån chûác nùng hûúáng dêîn chiïën lûúåc vaâ giaám saát hoaåt àöång quaãn lyá. Hoå cêìn phaãi haânh àöång möåt caách liïm chñnh vaâ chõu traách nhiïåm vïì haânh àöång cuãa mònh. (Vñ duå, Höåi àöìng Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác àûúåc giao möåt nhiïåm vuå, traách nhiïåm roä raâng àöëi vúái kïët quaã hoaåt àöång cuãa cöng ty vaâ chõu hoaân toaân traách nhiïåm BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 trûúác chuã súã hûäu, Höåi àöìng quaãn trõ Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác nïn àûúåc töí chûác theo caách maâ hoå coá thïí thûåc hiïån nhûäng phaán quyïët khaách quan vaâ àöåc lêåp). Nguöìn: Hûúáng dêîn cuãa OECD vïì quaãn trõ doanh nghiïåp àöëi vúái DNNN 2005 VI.C THU�C ÀÊ�Y QUA� TRÒNH quaã vaâ coá lúåi nhuêån, giaãi phoáng hoaân toaân caác giaá trõ tiïìm nùng tûâ taâi saãn cuãa hoå, bao göìm caã CÖ� PHÊÌN HO�A caác cöng ty con. 39. Hêìu hïët caác DNNN cöí phêìn hoaá àïën 40. Khöng coá caách naâo caãi thiïån hiïåu quaã cuãa nay coá quy mö nhoã, khoaãng 50% coá vöën ñt DNNN töët hún laâ bùæt chuáng tuên thuã quy hún 5 tyã àöìng. Thaách thûác trûúác mùæt laâ cöí luêåt thõ trûúâng vaâ chõu sûå giaám saát cuãa Chñnh phêìn hoaá vaâ chuyïín àöíi caác Töíng Cöng ty vaâ phuã. Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác noái chung coá thïí 46 TÀKTNN thaânh caác thûåc thïí hoaåt àöång hiïåu àûúåc phên loaåi thaânh hai nhoám: (a) DNNN hoaân toaân thûúng maåi, sûã duång keám hiïåu quaã ngên khöng cêìn theo doäi vaâ giaám saát àöëi vúái saách nhaâ nûúác (coá tyã lïå doanh thu thêëp nhûng möåt böå phêån cuãa Chñnh phuã, vò àiïìu naây laåi lêën aát khu vûåc tû nhên); (b) DNNN cung cêëp dûúâng nhû àaä àûúåc hiïíu trong böëi caãnh dõch vuå vïì cú súã haå têìng dõch vuå, hoaåt àöång cuãa Viïåt Nam. Àûa vaâo hoaåt àöång nhûäng hïå khöng hiïåu quaã vaâ coá kïët quaã taâi chñnh keám, möåt thöëng theo doäi hiïåu quaã hoaåt àöång phuâ húåp thûåc phêìn búãi vò "caác nghôa vuå dõch vuå cöng cöång� ra laâ troång têm cuãa viïåc tùng cûúâng tñnh minh khöng àûúåc quaãn lyá töët. Nhoám thûá nhêët nïn baåch vaâ traách nhiïåm cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ àûúåc cöí phêìn hoaá, trong khi nhoám thûá hai cêìn nûúác. Noái chung möåt hïå thöëng quaãn lyá hiïåu quaã àûúåc taái cú cêëu möåt caách cêín thêån àïí luêåt lïå hoaåt àöång bao göìm (a) phaát triïín caác chiïën lûúåc thûúng maåi coá thïí àûúåc àûa vaâo cú cêëu quaãn trõ vaâ muåc tiïu cho möîi cöng ty, (b) viïåc taåo ra caác vaâ caác hïå thöëng quaãn lyá, vaâ do àoá coá thïí thaânh chó söë hiïåu suêët chñnh (àïí ào lûúâng viïåc thûåc lêåp cú chïë ûu àaäi. Quaá trònh naây coá thïí yïu cêìu hiïån caác chiïën lûúåc vaâ muåc tiïu cuãa doanh phên tñch sêu hún cuãa caác DNNN lúán, phûác taåp nghiïåp), vaâ (c) chuêín bõ möåt "thoãa thuêån vïì hiïåu àïí chuêín bõ cho taái cú cêëu taâi chñnh vaâ nhûäng caãi quaã hoaåt àöång" trong àoá trònh baây caác muåc tiïu caách sau àoá vïì khung phaáp lyá quaãn lyá DNNN. cêëp cao vaâ thiïët lêåp caác muåc tiïu cho möîi chó söë (xem Höåp 2.6). 41. Nïëu coá yá tûúãng thuác àêíy caånh tranh vaâ taåo sên chúi hoaân toaân bònh àùèng, 43. Trong trûúâng húåp cuãa Viïåt Nam, nöî Chñnh phuã coá thïí xem xeát lûåa choån caãi lûåc phaát triïín möåt hïå thöëng theo doäi hiïåu caách maånh meä hún, àoá laâ cöí phêìn hoáa caác quaã hoaåt àöång buöåc caác Doanh nghiïåp TCT vaâ TÀKTNN. Ngoaåi trûâ têåp àoaân Baão Nhaâ nûúác phaãi àöëi mùåt vúái hai thaách thûác Viïåt àaä hoaân têët cöí phêìn hoáa, 100% vöën àiïìu lïå ngay trûúác mùæt. Thûá nhêët, vúái söë lûúång lúán caác cuãa 11 TÀKTNN khaác vêîn do nhaâ nûúác nùæm giûä. DNNN (gêìn 3.400 trong nùm 2010) phaát triïín Thay vò chó cöí phêìn hoáa caác cöng ty thaânh viïn, möåt hïå thöëng nhû vêåy cho möîi DNNN seä mêët cêìn phaãi xem xeát cöí phêìn hoáa caã cöng ty meå. nhiïìu thúâi gian vaâ lao àöång. Caác chñnh quyïìn àõa Trong möåt söë têåp àoaân nhû Vinatex, Àêìu tû vaâ phûúng, chuã súã hûäu gêìn 60% doanh nghiïåp nhaâ Phaát triïín Nhaâ úã vaâ Àö thõ, Têåp àoaân xêy dûång nûúác, coá thïí khöng coá nhên lûåc vaâ nùng lûåc àïí cöng nghiïåp, caác DNNN saãn xuêët bia, caác haâng thûåc hiïån möåt cöng viïåc nhû vêåy. Thûá hai, àiïìu KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH hoáa tûúng tûå vò muåc àñch thûúng maåi, nhaâ nûúác naây coá thïí yïu cêìu caác DNNN phaãi àêìu tû vaâo coá thïí giaãm cöí phêìn cuãa Nhaâ nûúác úã caác ngaânh thiïët lêåp hïå thöëng thöng tin quaãn lyá vaâ giaám saát naây xuöëng dûúái 50% trong giai àoaån trûúác mùæt bao göìm caác thöng tin vïì taâi chñnh, hiïåu quaã kinh vaâ xuöëng 0 trong daâi haån.Vúái caác têåp àoaân khaác, doanh, vaâ caác ruãi ro vaâ thay àöíi liïn quan, coá thïí Nhaâ nûúác coá thïí giûä cöí phêìn chi phöëi (51%) thay vûâa töën keám, vûâa mêët thúâi gian. Do àoá,Viïåt Nam vò 100% vöën úã cöng ty meå. Cuöëi cuâng, chó úã caác coá thïí khöng thïí phaát triïín möåt hïå thöëng theo TÀKTNN tham gia vaâo quöëc phoâng vaâ an ninh doäi hiïåu quaã hoaåt àöång coá yá nghôa vaâ hiïåu quaã thò Nhaâ nûúác múái nùæm giûä 100% cöí phêìn. cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, trûâ khi söë lûúång DNNN àûúåc giaãm àaáng kïí. Vò vêåy, theo quan àiïím cuãa chuáng töi, xêy dûång hïå thöëng theo doäi VI.D HOAÂN THI�ÅN TRA�CH hiïåu hiïåu quaã hoaåt àöång nïn bùæt àêìu vúái tûâ möåt giai àoaån thñ àiïím liïn quan àïën têët caã 12 NHI�ÅM GIAÃI TRÒNH CUÃA TÀKTNN hiïån coá hïå thöëng thöng tin töët hún, DNNN KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG nhên lûåc vaâ taâi khoaãn cêìn thiïët hún so vúái hún möåt nûãa khu vûåc DNNN (sau khi tñnh àïën caã 42. Giao quyïìn tûå chuã trong hoaåt àöång caác cöng ty con vaâ cöng ty liïn kïët) àïí thûåc hiïån nhiïìu hún cho DNNN khöng coá nghôa laâ möåt cöng viïåc nhû vêåy. 47 Höåp 2.6 Phaát triïín hïå thöëng theo doäi hiïåu hiïåu quaã hoaåt àöång cho Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác Phaát triïín hïå thöëng giaám saát bao göìm möåt vaâi bûúác. Bûúác àêìu tiïn laâ xaác àõnh roä raâng chiïën lûúåc vaâ muåc tiïu cuãa cöng ty.Thöng thûúâng caác DNNN coá nhiïìu muåc tiïu vaâ mêu thuêîn nhau, gêy khoá khùn cho viïåc ào lûúâng vaâ giaám saát kïët quaã hoaåt àöång.Vñ duå, möåt DNNN phaãi hoaåt àöång coá tñnh thûúng maåi vaâ coá lúåi nhuêån, nhûng àöìng thúâi DN naây thûúâng àûúåc yïu cêìu, chñnh thûác hoùåc khöng chñnh thûác, cung cêëp caác dõch vuå xaä höåi vaâ duy trò viïåc laâm, thûúâng laâ khöng coá trúå cêëp cuãa Chñnh phuã. Nhûäng muåc tiïu phi thûúng maåi coá thïí khöng dïî daâng loaåi boã, nhûng bûúác àêìu tiïn laâ xaác àõnh vaâ thûâa nhêån caác muåc tiïu nhû vêåy möåt caách roä raâng àïí chuáng trúã nïn minh baåch vaâ dïî daâng giaám saát hún. Möåt khi muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh roä raâng, bûúác tiïëp theo laâ phaát triïín caác chó söë hoaåt àöång quan troång àïí ào lûúâng kïët quaã hoaåt àöång so vúái kïët quaã mong àúåi. Kinh nghiïåm cho thêëy möåt söë nguyïn tùæc quan troång trong viïåc lûåa choån vaâ thiïët kïë caác chó söë phuâ húåp: (a) caác chó söë cêìn àûúåc cuå thïí hoáa, ào lûúâng àûúåc, vaâ coá thïí àaåt àûúåc; (b) caác chó söë naây khöng nïn laâm sai lïåch cêëu truác chïë àöå khuyïën khñch, maâ cêìn taåo àiïìu kiïån so saánh chuêín vúái caác cöng ty khaác, bao göìm caã cöng ty quöëc tïë, àöìng thúâi thûâa nhêån sûå khaác biïåt giûäa caác quöëc gia vïì caác quy tùæc kïë toaán, chñnh saách thuïë, vaâ cêëu truác chi phñ; vaâ (d) caác chó söë ban àêìu nïn àûúåc àún giaãn hoáa vaâ caãi thiïån dêìn theo thúâi gian khi kinh nghiïåm vaâ nùng lûåc ngaây caâng àûúåc nêng lïn. Chó söë töët bao göìm caã chó söë vïì taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh. Chó söë taâi chñnh bao göìm lúåi nhuêån, hiïåu quaã, khaã nùng thanh toaán, vaâ höî trúå ngên saách. Nhiïìu quöëc gia àang bùæt àêìu sûã duång khaái niïåm “giaá trõ kinh tïë tùng thïm� àïí ào giaá trõ lúåi nhuêån kinh tïë thûåc cuãa möåt cöng ty bùçng caách haåch toaán chi phñ vöën. Caác chó tiïu phi taâi chñnh bao göìm chiïën lûúåc phaát triïín, quaãn trõ doanh nghiïåp, àöíi múái, hoåc têåp vaâ phaát triïín. Möåt caách àïí àaánh giaá hiïåu quaã töíng thïí laâ sûã duång möåt phûúng phaáp tiïëp cêån "Baãng àiïím cên bùçng" coá tñnh toaân diïån hún vaâ nhùçm muåc àñch àïí xûã lyá sûå cên bùçng töët hún giûäa caác chó söë taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh. Möåt khi caác muåc tiïu, caác chó söë vaâ muåc tiïu àaä àûúåc thoãa thuêån giûäa chuã súã hûäu vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác, chuáng thûúâng àûúåc chñnh thûác hoáa trong möåt vùn baãn thoãa thuêån nhû möåt Tuyïn böë vïì dûå àõnh cuãa cöng ty, Húåp àöìng thûåc hiïån, Biïn baãn ghi nhúá, vaâ Thoãa thuêån cuãa cöí àöng. Àïí xêy dûång möåt taâi liïåu nhû vêåy thûúâng cêìn coá möåt quaá trònh húåp taác giûäa chuã súã hûäu vaâ Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác.Trong hêìu hïët trûúâng húåp, coá möåt quy àõnh hoùåc hiïåp àõnh thû xaác àõnh caác quaá trònh, vai troâ vaâ traách nhiïåm cuãa caác bïn khaác nhau. Xêy dûång thoãa thuêån coá thïí laâ möåt nhiïåm vuå phûác taåp àoâi hoãi coá àuáng kyä nùng vïì ngaânh vaâ taâi chñnh, caã úã cêëp àöå cuãa höåi àöìng vaâ chuã súã hûäu. Àïí coá àuã thöng tin, töí chûác súã hûäu Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác àöi khi nhúâ caác chuyïn gia bïn ngoaâi giuáp dûå thaão thoãa thuêån.Trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, thoãa thuêån àûúåc phaát triïín haâng nùm mùåc duâ cuäng coá thïí keáo daâi trong khoaãng thúâi gian lêu hún. BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Cuöëi cuâng, chuã súã hûäu DNNN xem xeát vaâ àaánh giaá hiïåu quaã hoaåt àöång vaâ coá haânh àöång dûåa trïn bêët kyâ vêën àïì naâo àûúåc phaát hiïån. Àiïìu naây coá thïí àûúåc thûåc hiïån thöng qua giaám saát liïn tuåc thöng qua cöng böë thöng tin vaâ / hoùåc àaánh giaá haâng nùm vïì hiïåu quaã hoaåt àöång. Hoaåt àöång àaánh giaá haâng nùm vïì hiïåu quaã hoaåt àöång bao göìm möåt àaánh giaá kïët quaã taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh àöëi vúái caác chó söë hoaåt àöång quan troång, vaâ cuäng coá thïí bao göìm möåt àaánh giaá töíng quaát hún kïët quaã hoaåt àöång, cam kïët cuãa cöng ty vúái vêën àïì quaãn trõ doanh nghiïåp töët, vaâ hiïåu quaã cuãa höåi àöìng quaãn trõ. Kiïím toaán vaâ cöng böë caác chó söë hoaåt àöång quan troång laâ caách àïí àaãm baão àöå tin cêåy cuãa quaá trònh naây. Viïåc àaánh giaá cuäng seä xaác àõnh caác bûúác cêìn thûåc hiïån búãi DNNN vaâ chuã súã hûäu vaâ cung cêëp cú súã cho thaão luêån vïì caác muåc tiïu cho nùm túái. Ngaây caâng coá nhiïìu nûúác àang liïn kïët àaánh giaá haâng nùm vúái hïå thöëng traã cöng dûåa trïn kïët quaã thûåc hiïån cho hoaåt àöång quaãn lyá doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Nguöìn: Böå cöng cuå Quaãn trõ doanh nghiïåp Doanh nghiïåp nhaâ nûúác, sùæp ban haânh, Phaát triïín Taâi chñnh vaâ khu vûåc tû nhên, Ngên haâng Thïë giúái 48 VI.E TÙNG CÛÚÂNG TRA�CH caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác coá kïët quaã hoaåt àöång töët vaâ phaåt caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác NHI�ÅM GIAÃI TRÒNH CUÃA hoaåt àöång keám. Àiïìu naây taåo ra sûå caånh tranh CA�C DNNN giûäa caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác vaâ giuáp hoå àaåt àûúåc kïët quaã töët hún. 44. Thiïët lêåp traách nhiïåm giaãi trònh roä raâng àoâi hoãi chuã súã hûäu vaâ Höåi àöìng quaãn 45. Traách nhiïåm giaãi trònh cêìn phaãi àûúåc trõ phaãi xaác àõnh tiïu chuêín cuãa kïët quaã phaát triïín úã cêëp àöå töí chûác cuäng nhû úã hoaåt àöång theo nhûäng muåc tiïu roä raâng. cêëp àöå caá nhên. Vaâ quaá trònh àaánh giaá kïët quaã Do àoá thiïët lêåp möåt hïå thöëng giaám saát laâ chòa hoaåt àöång cuäng nhû xaác àõnh traách nhiïåm giaãi khoáa àïí khiïën Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác phaãi chõu trònh phaãi minh baåch vaâ khaách quan.Vò vêåy cuâng chõu traách nhiïåm. Nhû àaä thaão luêån trong Höåp vúái sûå giaám saát thñch húåp, minh baåch laâ chòa khoáa 2.7, möåt söë nûúác àaä phaát triïín hïå thöëng quaãn lyá àïí khiïën cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác chõu kïët quaã hoaåt àöång vaâ sûã duång noá àïí thûúãng cho traách nhiïåm giaãi trònh. Höåp 2.7 Sûã duång hïå thöëng ào lûúâng kïët quaã hoaåt àöång àïí àaãm baão caác DNNN coá traách nhiïåm giaãi trònh - Trûúâng húåp cuãa ÊËn Àöå Taåi ÊËn Àöå, Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc Cöng (CPSEs) àûúåc theo doäi vaâ àaánh giaá thöng qua quaá trònh xêy dûång Biïn baãn ghi nhúá (MOU), möåt thoãa thuêån vïì kïët quaã hoaåt àöång àûúåc thûåc hiïån àaâm phaán vaâ kyá kïët giûäa möåt doanh nghiïåp trung ûúng trong khu vûåc cöng vaâ böå quaãn lyá haânh chñnh cuãa noá. Àûúåc thaânh lêåp vaâo nùm 1986, muåc tiïu chñnh laâ caãi thiïån kïët quaã hoaåt àöång cuãa Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc Cöng bùçng caách trao quyïìn tûå chuã nhiïìu hún cho caác doanh nghiïåp trong khi gùæn hoå vúái traách nhiïåm vïì kïët quaã thöng qua Biïn baãn ghi nhúá, taâi liïåu àùåt ra muåc tiïu, vaâ khuyïën khñch dûåa trïn phêìn thûúãng. Hïå thöëng biïn baãn ghi nhúá àaä dêìn phaát triïín vaâ caãi thiïån trong voâng hún 20 nùm qua, vaâ àaä trúã thaânh möåt cöng cuå quan troång àïí àaãm baão traách nhiïåm cuãa caác doanh nghiïåp trung ûúng trong khu vûåc cöng vaâ giaám àöëc cuãa hoå. Caác nöåi dung cuãa biïn baãn ghi nhúá àûúåc Chñnh phuã hûúáng dêîn vaâ bao göìm: (a) tuyïn böë nhiïåm vuå, (b) muåc tiïu cuãa doanh nghiïåp trung ûúng trong khu vûåc cöng; (c) nhûäng lônh vûåc maâ àaä phên KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH quyïìn cho caác doanh nghiïåp trung ûúng trong khu vûåc cöng; (d) muåc tiïu kïët quaã hoaåt àöång; vaâ (e) cam kïët cuãa Chñnh phuã àöëi vúái doanh nghiïåp trung ûúng trong khu vûåc cöng. Trong thûåc tïë, troång têm chñnh cuãa Biïn baãn ghi nhúá laâ muåc tiïu thûåc hiïån.Vuå Doanh nghiïåp Cöng (DPE) hûúáng dêîn xaác àõnh muåc tiïu taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh hoùåc àöång vúái troång söë cho möîi chó söë khaác nhau dûåa trïn ngaânh maâ Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc cöng hoaåt àöång (cöng ty laâm ùn thua löî vaâ nhûäng ngûúâi cöng ty coá mêîu riïng). Sûã duång caách tiïëp cêån Baãng àiïím cên bùçng, vúái 50% troång söë cho muåc tiïu taâi chñnh, 50% cho phi taâi chñnh. Cuöåc àaâm phaán Biïn baãn ghi nhúá do Vuå Doanh nghiïåp Cöng phuå traách vaâ àûúåc 11 “Têåp húåp töí cöng taác� do ngaânh töí chûác thuác àêíy. Möîi Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc cöng àûúåc phên cho möåt “Töí cöng taác�, àún võ seä phï duyïåt caác biïn baãn ghi nhúá vaâ cuäng kïët quaã àaáp ûáng caác muåc tiïu cuãa doanh nghiïåp. Möîi Töí cöng taác bao göìm ngûúâi triïåu têåp, saáu thaânh viïn, vaâ caác thaânh viïn Töí cöng taác. Saáu thaânh viïn bao göìm cöng chûác àaä nghó hûu, giaám àöëc àiïìu haânh cuãa khu vûåc cöng, caác chuyïn gia quaãn lyá, vaâ caác thaânh viïn àöåc lêåp coá kinh nghiïåm. Töí cöng taác àaä KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG àûúåc thaânh lêåp àïí cung cêëp chuyïn mön kyä thuêåt àûúåc coi laâ thiïëu trong Chñnh phuã vaâ caác Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc cöng, vaâ cuäng àïí àaãm baão tñnh àöåc lêåp trong quaá trònh hoaåt àöång (khöng coá thaânh viïn Chñnh phuã hiïån thúâi naâo coá thïí laâm trong Töí cöng taác). Biïn baãn ghi nhúá cuöëi cuâng phaãi àûúåc sûå chêëp thuêån cuãa Höåi àöìng cêëp cao, cú quan cuäng àaánh giaá viïåc thûåc hiïån cuãa caã hai Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc cöng vaâ caác Böå quaãn lyá trong viïåc àaáp ûáng cam kïët cuãa mò Kïët quaã hoaåt àöång àûúåc àaánh giaá dûåa trïn sûå so saánh giûäa caác thaânh tûåu thûåc tïë vaâ chó tiïu haâng nùm àaä àûúåc thöëng nhêët. Noá àûúåc ào trïn thang nùm àiïím, tûâ xuêët sùæc (1) àïën keám (5) àöëi vúái tûâng lônh vûåc muåc tiïu. Thöng thûúâng, phêìn lúán caác doanh nghiïåp trung ûúng trong khu vûåc cöng 49 nhêån àûúåc àiïím söë giûäa 1 vaâ 2, cho thêëy hoå laâ nhûäng doanh nghiïåp àûáng àêìu vïì hoaåt àöång. Chïë àöå khuyïën khñch theo kïët quaã hoaåt àöång coá thïí bùçng tiïìn tïå vaâ phi tiïìn tïå. Thanh toaán tiïìn tïå àûúåc dûåa trïn àiïím cuãa biïn baãn ghi nhúá. Chïë àöå khuyïën khñch phi tiïìn tïå bao göìm caác giaãi thûúãng xuêët sùæc cho caác Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc cöng thûåc hiïån töët nhêët, vaâ Bùçng khen Xuêët sùæc cho Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc cöng vúái möåt thûá haång thêëp nhêët laâ 1,5 hoùåc töët hún. Àiïím söë cuäng àûúåc tñnh àïën khi àaánh giaá, thûúãng cho giaám àöëc àiïìu haânh vaâ caác nhên viïn cao cêëp khaác. Nïëu cöng ty coá traång thaái cao (cöng ty àûúåc àaánh giaá búãi àiïím söë maâ coá thûá haång cao seä àûúåc trao giaãi “Navratna� (hoaâng ngoåc) vaâ "Miniratna" (viïn ngoåc nhoã), nhûng nïëu khöng duy trò àûúåc kïët quaã hoaåt àöång trong 3 nùm liïn tiïëp seä bõ mêët giaãi thûúãng. Ngên haâng Thïë giúái (2009) àaä xaác àõnh nhûäng àiïím cêìn caãi tiïën hún nûäa, bao göìm nêng cao nùng lûåc cuãa caác Töí cöng taác vïì quaãn trõ doanh nghiïåp, muåc tiïu xaä höåi vaâ muåc tiïu cung cêëp dõch vuå trong Biïn baãn ghi nhúá, laâm roä nghôa vuå súã hûäu, vaâ cöng khai thöng tin nhiïìu hún. Nguöìn: ÊËn àöå : “Quaãn trõ doanh nghiïåp cuãa Doanh nghiïåp Trung ûúng trong Khu vûåc cöng�, Ngên haâng Thïë giúái, thaáng 6 nùm 2010". VI.F TÖËC ÀÖÅ VA TRÒNH TÛÅ vûåc quan troång. Giai àoaån sau àoá, àiïím mêëu chöët laâ thûåc hiïån thñ àiïím àïí phaát triïín möåt hïå thöëng CUÃA CHÛÚNG TRÒNH giaám saát hiïåu quaã hoaåt àöång cho möîi trong söë CAÃI CA�CH 12 TÀKTNN, taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí cöng böë thïm thöng tin vïì caác hoaåt àöång nghiïåp vuå 46. Àïí coá kïët quaã töët töëc àöå vaâ trònh tûå cuãa hoå, giûä hoå coá traách nhiïåm vúái caác muåc tiïu cuãa chûúng trònh caãi caách phaãi àûúåc hiïåu hiïåu quaã hoaåt àöång hai bïn thoaã thuêån vaâ cuâng chónh tuây thuöåc vaâo tñnh cêëp baách cuãa tònh laâm viïåc trïn möåt maä quaãn trõ doanh nghiïåp hiïån hònh vaâ khaã nùng cuãa caác cú quan thûåc àaåi. Nïëu theo àuöíi quaá trònh cöí phêìn hoáa vaâ hiïån. Trong trûúâng húåp Viïåt Nam, nhiïìu yá tûúãng chñnh saách taái cú cêëu tñch cûåc, ban àêìu nïn àêìu àûúåc àïì cêåp úã trïn àaä tûâng àûúåc thaão luêån trong tû àêìy àuã vaâo caác chûúng trònh lûúái xaä höåi an möåt thúâi gian daâi vaâ nhûäng taác àöång cuãa chuáng toaân àïí traánh viïåc thay àöíi quaá lúán cho ngûúâi àaä àûúåc hiïíu roä. Tuy nhiïn, àiïìu quan troång laâ lao àöång. Khöng coá mêëy nghi ngúâ laâ möåt khi àaä phaãi suy nghô thêëu àaáo vïì caác töí chûác thûåc hiïån. àaåt àûúåc sûå àöìng thuêån chñnh trõ vïì tñnh chêët, Coá möåt caách laâ thöng qua möåt caách tiïëp cêån hai mûác àöå taái cú cêëu doanh nghiïåp nhaâ nûúác, Chñnh giai àoaån vúái bûúác khúãi àêìu laâ quaá trònh cöí phêìn phuã seä haânh àöång nhanh choáng àïí àûa vaâo thûåc hoáa caác doanh nghiïåp hoaåt àöång trong lônh vûåc hiïån nhûäng thoãa thuêån thûåc hiïån maâ seä duâng àïí khöng quan troång (bêët kïí quy mö) cuâng vúái cú xaác àõnh töëc àöå vaâ trònh tûå thñch húåp cho cêëu laåi caác doanh nghiïåp hoaåt àöång trong lônh chûúng trònh caãi caách. BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 50 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 51 KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Chûúng 3 LAÂM NHI�ÌU HÚN TRONG BÖËI CAÃNH ÑT NGUÖÌN LÛÅC HÚN: CAÃI THI�åN HI�åU QUAà ÀÊÌU TÛ CÖNG41 Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012 41 Chûúng naây dûåa trïn möåt söë nghiïn cûáu cú baãn àûúåc thûåc hiïån cho Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012, bao göìm nghiïn cûáu cuãa CIEM (2011),Thanh vaâ Pincus (2011), vaâ Tuyïn (2011). Xem chi tiïët trong danh muåc taâi liïåu tham khaão úã cuöëi baáo caáo. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH BÖËI CAÃNH VA rùçng chñnh khaã nùng thu huát nhûäng lûúång vöën I PHA�T HI�ÅN CHÑNH lúán tûâ nhiïìu nguöìn khaác nhau laâ möåt yïëu töë goáp phêìn quan troång trong thaânh cöng phaát triïín cuãa Viïåt Nam. 2. Quan troång khöng keám laâ khaã nùng 1. Viïåt Nam àaä rêët thaânh cöng trong viïåc chuyïín àöíi caác khoaãn àêìu tû lúán thaânh caác huy àöång möåt lûúång vöën àêìu tû lúán àïí höî dõch vuå haå têìng cú baãn, khiïën cho quaá trònh trúå quaá trònh tùng trûúãng nhanh choáng phaát triïín cuãa Viïåt Nam coá tñnh toaân diïån cuãa àêët nûúác. Trong hai thêåp kyã vûâa qua, vúái möåt caách àaáng kinh ngaåc. Haäy xem xeát nhûäng mûác tùng trûúãng bònh quên haâng nùm àaåt khoaãng thûåc tïë sau.Tyã lïå höå dên nöng thön kïët nöëi vúái àiïån 7,5%, Viïåt Nam àaä trúã thaânh möåt trong nhûäng lûúái àaä tùng tûâ 14% nùm 1993 lïn xêëp xó 100% nùm quöëc gia tùng trûúãng nhanh nhêët trïn thïë giúái. 2010. Saãn lûúång àiïån tùng voåt, tûâ chöî chó àaåt 8,8 tyã Coá àûúåc thaânh cöng naây trûúác hïët laâ nhúâ sûå tñch Kwh trong nùm 1990 lïn 80 tyã Kwh trong nùm luäy nhanh choáng cuãa nhûäng yïëu töë nhû vöën vêåt 2009 – nhû vêåy, töëc àöå tùng trûúãng bònh quên haâng chêët vaâ vöën con ngûúâi, sau àoá laâ nhúâ sûå tùng nùm lïn túái 13%. Tûâ nùm 2000 àïën nùm 2010, nùng suêët.42,43 Viïåt Nam àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh töíng chiïìu daâi caác tuyïën àûúâng traãi nhûåa úãViïåt Nam tñch rêët êën tûúång vïì huy àöång vöën àêìu tû – caã àaä tùng 4 lêìn tûâ 30.000 km lïn xêëp xó 120.000 km, trong nûúác cuäng nhû nûúác ngoaâi, vaâ caã caác giuáp nöëi liïìn caác trang traåi vaâ doanh nghiïåp vúái thõ nguöìn vöën tû nhên cuäng nhû chñnh thûác. Nhû trûúâng, vaâ giaãm búát chi phñ giao dõch. Tyã lïå höå gia minh hoåa úã Biïíu A cuãa Hònh 3.1, Viïåt Nam coá àònh àûúåc kïët nöëi vúái hïå thöëng cêëp nûúác têåp trung suêët àêìu tû cao nhêët trong nhoám caác nïìn kinh tùng tûâ 12% nùm 2002 lïn 76% nùm 2009. Tûúng tïë lúán múái nöíi trïn thïë giúái, vaâ chó àûáng sau tûå, saãn lûúång cöng-ten-nú (möåt chó söë ào khöëi lûúång Trung Quöëc.Viïåt Nam cuäng laâ möåt trong nhûäng giao dõch thûúng maåi quöëc tïë) tùng bònh quên trïn nûúác thu huát àûúåc nhiïìu vöën àêìu tû trûåc tiïëp 20% möîi nùm trong giai àoaån tûâ nùm 2000 àïën nûúác ngoaâi nhêët, bònh quên àaåt trïn 7% töíng saãn 2009 – àêy laâ töëc àöå tùng trûúãng saãn lûúång cöng- phêím quöëc nöåi (GDP) trong giai àoaån 2005 – ten-nú nhanh nhêët taåi chêu A� trong thúâi kyâ naây. 2010 (Biïíu B cuãa Hònh 3.1). Àöìng thúâi,Viïåt Nam Nhûäng thaânh cöng naây laâ möåt phêìn nguyïn do giuáp vêîn laâ nûúác àûúåc nhêån nhiïìu vöën ODA nhêët Viïåt Nam cuâng möåt luác àaåt àûúåc caác kïët quaã tùng (Biïíu C cuãa Hònh 3.1) duâ àaä ra khoãi nhoám caác trûúãng vûúåt bêåc vaâ caác kïët quaã giaãm ngheâo vö cuâng quöëc gia coá thu nhêåp thêëp. Coá thïí chùæc chùæn êën tûúång. Figure 3.1 Thaânh cöng cuãa Viïåt Nam trong viïåc huy àöång vöën àêìu tû tûâ nhiïìu nguöìn khaác nhau (2005–10) Töíng vöën huy àöång bònh quên (% GDP) 50 44 39 40 35 29 28 28 30 27 27 25 25 24 24 24 24 23 22 22 22 22 21 21 20 20 20 19 19 19 20 18 18 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 10 0 Baãng A 42 Kinh nghiïåm tùng trûúãng cuãa Viïåt Nam phaãn aánh kinh nghiïåm cuãa 43 Xem nghiïn cûáu cuãa CIEM (2010) trong àoá trònh baây caác tñnh caác nûúác khaác trong khu vûåc àaä tûâng àaåt nhûäng thaânh tñch tùng trûúãng toaán TFP cuãa Viïåt Nam. tûúng tûå trong quaá khûá. Xem thïm nghiïn cûáu cuãa Young (1995), trong àoá mö taã caác nguöìn göëc tùng trûúãng cuãa caác nûúác múái cöng nghiïåp hoáa úã Àöng A� – göìm coá Àùåc khu haânh chñnh Höìng Köng (Trung Quöëc); Haân Quöëc; Singapore; vaâ Àaâi Loan – vúái kïët luêån “99% laâ nöî lûåc lao àöång (úã àêy laâ sûå tñch luäy caác yïëu töë) vaâ 1% laâ caãm hûáng 54 (nùng suêët caác yïëu töë töíng húåp, TFP).� Xem thïm nghiïn cûáu cuãa Ngên haâng Thïë giúái (1995) vaâ Ngên haâng Thïë giúái (2006). Hònh 3.1 Thaânh cöng cuãa Viïåt Nam trong viïåc huy àöång vöën àêìu tû tûâ nhiïìu nguöìn khaác nhau (2005–10) Doâng tiïìn vaâo roâng cuãa Vöën àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi (% GDP) 15,4 16 12 8 7,2 7,1 6,1 4,9 4,9 4,6 4,5 4,2 3,9 4 3,8 3,5 3,2 3,2 2,5 2,4 2,3 2,3 2,1 2,1 1,8 1,7 1,7 1,5 1,4 1,1 0,7 0,3 0,1 0 Baãng B Vöën viïån trúå phaát triïín chñnh thûác (ODA) nhêån àûúåc bònh quên (% GDP) 10 8,0 8 6 4,6 4 3,5 2,6 2,1 2 1,7 1,5 1,0 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Baãng C Nguöìn: Caác chó söë Phaát triïín Thïë giúái, Ngên haâng Thïë giúái (2011) KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH 3. Nhûng chïë àöå àêìu tû cuãa Viïåt Nam, haâng nùm tûâ caác nguöìn cuãa nhaâ nûúác cuäng nhêët laâ trong böå phêån àêìu tû cöng, àang nhû tû nhên chûa àïën 16 tyã USD – nhû vêåy caâng ngaây caâng toã ra thiïëu khaã nùng àaáp möîi nùm Viïåt Nam coân thiïëu 9 tyã USD (theo ûáng, thiïëu hiïåu quaã trong nhiïìu nùm vûâa Thaânh vaâ Dapice 2008). Vúái mûác núå cuãa chñnh qua vaâ do àoá, thiïëu bïìn vûäng. Ba vêën àïì phuã hiïån taåi àaä lïn àïën 57% GDP vaâ tñn duång thûúâng àûúåc nïu ra àïí phaãn baác cú chïë àêìu tû trong nûúác lïn àïën 120% GDP, àaä coá nhiïìu yá hiïån taåi göìm coá:44 kiïën baây toã sûå lo ngaåi rùçng nïëu nhû àêìu tû cöng tiïëp tuåc xu hûúáng ài vay tûâ caác nguöìn vöën “àùæt l Khaã nùng àaáp ûáng. Do chiïën lûúåc àêìu tû àoã� nhû cuãa Viïåt Nam hiïån nay thò seä trúã nïn chuã yïëu quan têm àïën viïåc “tùng� mûác àêìu thiïëu bïìn vûäng vïì phûúng diïån ngên saách vaâ laâm tû, thay vò caãi thiïån “hiïåu quaã� àêìu tû, nïn gia tùng khaã nùng dïî bõ töín thûúng vïì mùåt nïìn lûúång taâi chñnh cêìn thiïët àïí àaáp ûáng caác nhu kinh tïë vô mö.45 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG cêìu cú súã haå têìng trong tûúng lai cuãa Viïåt Nam àaä tùng cao àïën mûác khoá coá thïí àaáp 45 Caác vêën àïì vïì khaã nùng traã núå cuäng töìn taåi úã cêëp àöå kinh tïë ûáng àûúåc. Vñ duå nhû, theo Böå Kïë hoaåch vaâ vi mö.Trûúác hïët, tyã lïå vay núå trïn vöën chuã súã hûäu cuãa hêìu hïët Àêìu tû,Viïåt Nam cêìn khoaãng 25 tyã USD möîi caác doanh nghiïåp, àùåc biïåt laâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác, àaä tùng nùm (hún 20% GDP) àïí àêìu tû cho cú súã haå nhanh trong nhûäng nùm gêìn àêy, vaâ viïåc caác doanh nghiïåp tiïëp tuåc tùng mûác vay núå laâ àiïìu khöng nïn laâm. Thûá hai, sau vuå têìng, trong khi àoá vöën àêìu tû huy àöång àûúåc viïåc cuãa Vinashin, chi phñ vay aáp duång vúái caác doanh nghiïåp Viïåt Nam àaä tùng möåt caách àaáng kïí, khiïën cho nguöìn vöën trïn thõ trûúâng quöëc tïë trúã nïn quaá àùæt àoã àöëi vúái caác doanh nghiïåp Viïåt Nam. Thûá ba, mûác phñ cuãa ngûúâi sûã duång trong nhiïìu dûå aán cú súã haå têìng thêëp hún chi phñ àêìu tû, khiïën cho 44 Vêën àïì lo ngaåi thûá tû laâ sûå bïìn vûäng vïì möi trûúâng, theo phên caác dûå aán naây khöng thïí bïìn vûäng vïì mùåt taâi chñnh nïëu khöng tñch trong Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2011. coá sûå höî trúå cuãa chñnh phuã. 55 l Taác àöång. Mùåc duâ thu huát àûúåc möåt lûúång gêìn àêy. Hònh 3.2 cho thêëy giaá trõ thûåc vaâ giaá vöën àêìu tû rêët lúán nhûng cú súã haå têìng vêîn trõ bònh quên 4 nùm: (a) tyã lïå àêìu tû trïn laâ möåt trúã ngaåi àaáng kïí àöëi vúái sûå tùng GDP, (b) tyã lïå àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi trûúãng cuãa Viïåt Nam trong tûúng lai. Ngoaâi (FDI) trïn GDP, vaâ (c) töëc àöå tùng trûúãng yïëu töë öín àõnh kinh tïë vô mö, caác nhaâ àêìu tû GDP thûåc.47 Tûâ àêy cho thêëy, trong nùm nùm coân nïu ra nhûäng yïëu töë khaác thûúâng gêy trúã vûâa qua, tyã suêët àêìu tû liïn tuåc tùng, trûúác ngaåi cho hoaåt àöång cuãa hoå úã Viïåt Nam, cuå hïët laâ nhúâ sûå tùng voåt cuãa vöën àêìu tû trûåc thïí laâ tònh traång cêëp àiïån khöng àuã vaâ thiïëu tiïëp nûúác ngoaâi (möåt lúåi ñch thu àûúåc tûâ sau tin cêåy, tùæc ngheän giao thöng àûúâng böå, àûúâng khi Viïåt Nam gia nhêåp Töí chûác Thûúng maåi biïín vaâ haâng khöng, vaâ chêët lûúång yïëu keám Thïë giúái), sau àoá laâ nhúâ goái chi tiïu kñch cêìu cuãa cú súã haå têìng taåi caác khu cöng nghiïåp.46 cuãa Chñnh phuã (trong böëi caãnh khuãng hoaãng Möåt mùåt, nhûäng ngûúâi phï phaán cho rùçng vêën kinh tïë toaân cêìu). Nhûng àêy cuäng laâ thúâi kyâ àïì cú súã haå têìng coá thïí seä trêìm troång hún maâ töëc àöå tùng trûúãng cuãa Viïåt Nam bùæt àêìu nïëu khöng tùng cûúâng àêìu tû cho lônh vûåc chêåm laåi. Nguyïn nhên ban àêìu cuãa tònh traång naây, nhûng mùåt khaác, hoå cuäng chó ra rùçng chi giaãm töëc àöå tùng trûúãng phêìn naâo laâ do giaãm phñ lúán vaâ sûå chêåm trïî trong caác dûå aán xêy maånh xuêët khêíu vaâ cêìu thïë giúái ài xuöëng. Àïën dûång cú súã haå têìng laâ nguyïn nhên lúán hún nay, xuêët khêíu àaä phuåc höìi nhûng tùng trûúãng so vúái nguyïn nhên thiïëu nguöìn taâi chñnh. vêîn chûa trúã laåi nhû cuä. Thûåc ra, theo caác giaã àõnh laåc quan, tùng trûúãng cuãa Viïåt Nam vêîn l Liïn kïët vúái tùng trûúãng. Möëi tûúng quan coá thïí àaåt khoaãng 6% trong tûúng lai gêìn. Do thuêån chiïìu vaâ chùåt cheä giûäa tyã suêët àêìu tû vêåy, tònh traång tùng trûúãng ngaây caâng ñt gùæn vúái tùng trûúãng trong möåt thúâi kyâ daâi laâ möåt kïët vúái àêìu tû, nhêët laâ àêìu tû cöng – chiïëm trong nhûäng thûåc tïë phöí biïën àûúåc nhùæc àïën túái 30 – 40% töíng àêìu tû úã Viïåt Nam, àaä trúã trong caác tû liïåu viïët vïì tùng trûúãng (Levine thaânh möåt vêën àïì lo ngaåi lúán àöëi vúái caác nhaâ vaâ Renelt, 1992). Taåi Viïåt Nam, möëi quan hïå hoaåch àõnh chñnh saách. naây dûúâng nhû àaä suy yïëu trong nhûäng nùm Hònh 3.2 Sûå buâng nöí àêìu tû trong thúâi gian gêìn àêy khöng àem laåi sûå tùng trûúãng tûúng ûáng (têët caã caác biïën àûúåc thïí hiïån bùçng %) 50 15 Chuá yá: Àûúâng ngùæt quaäng - Söë thûåc tïë 40 Àûúâng in àêåm - söë trung bònh 4 nùm 12 Tyã lïå Àêìu tû /GDP (truåc bïn traái) 30 9 20 Töëc àöå tùng trûúâng GDP 6 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 (truåc bïn phaãi) 10 3 0 0 1990 1995 2000 2005 2010 Nguöìn: Caác chó söë Phaát triïín Thïë giúái, Ngên haâng Thïë giúái (2011) 46 Xem Khaão saát caác doanh nghiïåp liïn doanh vúái Nhêåt Baãn, Töí 47 Do àöå trïî giûäa àêìu tû vaâ tùng trûúãng vaâ sûå dao àöång haâng chûác Thûúng maåi Nûúác ngoaâi Nhêåt Baãn nùm cuãa söë liïåu nïn coá thïí phûúng phaáp so saánh bùçng söë bònh 56 quên dõch chuyïín seä coá yá nghôa hún. 4. Mùåc duâ chïë àöå àêìu tû thiïëu bïìn vûäng sûå kïët nöëi vúái caác ûu tiïn chiïën lûúåc quöëc gia (vñ àaä àûúåc phaát hiïån tûâ lêu nhûng maäi àïën duå nhû tùng cûúâng khaã nùng caånh tranh cuãa gêìn àêy, Chñnh phuã dûúâng nhû múái quyïët quöëc gia) hoùåc chûa sûã duång thõ trûúâng nhû möåt àõnh coi viïåc tùng cûúâng hiïåu quaã àêìu tû phûúng tiïån àïí phên böí nguöìn lûåc. Do vêåy, möîi laâ nhiïåm vuå ûu tiïn haâng àêìu. Trong tònh tónh thûúâng haânh àöång möåt caách riïng reä àïí xêy traång möi trûúâng bïn ngoaâi khöng coá nhûäng caãi dûång caác dûå aán cú súã haå têìng manh muán, khöng thiïån roä rïåt vaâ tònh traång kinh tïë vô mö bêët öín àem laåi hiïåu quaã töëi ûu vaâ nhiïìu dûå aán trong söë trong nûúác vêîn tiïëp tuåc, thûåc tïë àaä cho thêëy Viïåt àoá àaä trúã nïn vö ñch. Nam cêìn phaãi “laâm nhiïìu hún� trong àiïìu kiïån “coá ñt hún�, nghôa laâ phaãi duy trò àûúåc töëc àöå 6. Nïëu têët caã caác dûå aán àaä àûúåc duyïåt àïìu tùng trûúãng cao trong àiïìu kiïån tyã suêët àêìu tû àûúåc xêy dûång thò Viïåt Nam seä coá thïí laâ giaãm. Do àoá, Chñnh phuã àaä chuyïín àöíi mö hònh: quöëc gia coá nhiïìu caãng biïín nûúác sêu, giaãm chó tiïu tyã suêët àêìu tû trong 5 nùm túái tûâ nhiïìu sên bay quöëc tïë vaâ nhiïìu khu cöng 40% GDP xuöëng 35% GDP, àöìng thúâi duy trò töëc nghiïåp trïn thïë giúái, so vúái quy mö nïìn àöå tùng trûúãng kinh tïë úã mûác 6-6,5% - àêy laâ kinh tïë. Xêy dûång thïm nhiïìu cú súã haå têìng noái dêëu hiïåu cho thêëy tùng trûúãng seä dûåa nhiïìu hún chung laâ möåt chiïën lûúåc töët, nhêët laâ trong möåt vaâo yïëu töë hiïåu quaã. Àiïìu naây àaä àûúåc khùèng thïë giúái àang toaân cêìu hoáa vaâ phuå thuöåc lêîn nhau àõnh trong möåt nghõ quyïët gêìn àêy cuãa Ban Chêëp nhû hiïån nay, trong àoá möåt quöëc gia nhû Viïåt Haânh Trung ûúng Àaãng: Nam coá thïí sûã duång caác lúåi thïë chi phñ thêëp cuãa mònh àïí trao àöíi caác haâng hoáa vaâ dõch vuå “Àöíi múái tû duy àêìu tû, tûâng bûúác àiïìu chónh (thûúng maåi) coá giaá trõ lúán gêëp nhiïìu lêìn so vúái cú cêëu àêìu tû cöng theo hûúáng giaãm tyã lïå àêìu GDP – àêy cuäng laâ chiïën lûúåc maâ caác nïìn kinh tû cöng vaâ tùng cûúâng hiïåu quaã; kiïn quyïët khùæc tïë nhoã trong khu vûåc nhû Àùåc khu haânh chñnh phuåc tònh traång àêìu tû traân lan vaâ thuác àêíy huy Höìng Köng (thuöåc Trung Quöëc) vaâ Singapore àaä àöång vöën cho phaát triïín. Nùm 2012, nghiïm tuác aáp duång trûúác àêy. Nhûng vêën àïì cuãa Viïåt Nam thûåc hiïån kïët luêån cuãa Höåi nghõ Trung ûúng Àaãng laâ úã chöî: tû duy “lúán� nhûng thûåc hiïån “nhoã�. lêìn thûá 3 vaâ chó àaåo cuãa Thuã tûúáng Chñnh phuã Haäy xem xeát caác thûåc tïë sau àêy. vïì tùng cûúâng quaãn lyá àêìu tû tûâ ngên saách nhaâ nûúác, traái phiïëu chñnh phuã vaâ kiïím soaát chùåt cheä l Viïåt Nam coá gêìn 260 khu cöng nghiïåp àêìu tû cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Àöíi múái (KCN) àaä hoùåc àang trong quaá trònh xêy KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH cú chïë phên böí vöën àêìu tû; têåp trung vöën àïí dûång, vaâ 239 dûå aán khu cöng nghiïåp khaác àaä hoaân thaânh vaâ súám àûa vaâo vêån haânh caác dûå aán àûúåc phï duyïåt vaâ seä tiïëp tuåc xêy dûång trong khêín cêëp nhùçm thuác àêíy hiïåu quaã dûå aán. Ûu tiïn voâng 10 nùm túái (Baãng A, Hònh 3.3). Trong söë 260 khu cöng nghiïåp noái trïn, gêìn 50 khu coá cêëp vöën cho caác dûå aán àaä hoaân thaânh vaâ àûa vaâo tyã lïå bao phuã bùçng 0, chiïëm 20% töíng diïån vêån haânh, caác dûå aán coá khaã nùng hoaân thaânh tñch àêët daânh cho caác khu cöng nghiïåp. Tyã lïå trong nùm 2012 vaâ vöën àöëi ûáng cho caác dûå aán bao phuã bònh quên taåi têët caã caác khu cöng ODA. Cêìn kiïím soaát chùåt cheä caác dûå aán múái vaâ nghiïåp trong caã nûúác chó àaåt 46%. xêy dûång múái, xaác àõnh roä nguöìn vöën, àaãm baão hiïåu quaã vaâ thuã tuåc àêìu tû.� l Viïåt Nam coá 18 khu kinh tïë (KTT) vúái töíng diïån tñch àêët khoaãng 765.000 ha. Traái laåi, têët 5. Hònh aãnh phuâ húåp nhêët àïí mö taã chïë caã 260 khu cöng nghiïåp coá töíng diïån tñch àêët àöå àêìu tû cöng hiïån taåi cuãa Viïåt Nam, àoá chûa àïën 72.000 ha (Baãng B, Hònh 3.3). Mùåc laâ kïët quaã khöng phaãi laâ töíng húåp cuãa caác duâ tyã lïå bao phuã taåi caác khu kinh tïë cao hún nöî lûåc riïng leã. Theo cú cêëu haânh chñnh àûúåc möåt chuát so vúái caác khu cöng nghiïåp nhûng phên cêëp maånh meä hiïån nay úã Viïåt Nam, chñnh nhiïìu khu kinh tïë cuäng àang gùåp khoá khùn KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG trong viïåc thu huát àuã söë lûúång nhaâ àêìu tû àïí quyïìn caác àõa phûúng coá traách nhiïåm phaát triïín àaãm baão sûå bïìn vûäng vïì mùåt taâi chñnh. cú súã haå têìng. Do àoá, chñnh quyïìn 62 tónh vaâ vúái 2 thaânh phöë phaãi chõu traách nhiïåm saâng loåc, l Viïåt Nam coá 24 caãng biïín nûúác sêu vaâ àang thêím àõnh, lûåa choån vaâ thûåc hiïån caác dûå aán cú quy hoaåch xêy dûång thïm nhiïìu caãng nûúác súã haå têìng cuãa àõa phûúng hoå. Àiïìu naây giuáp Viïåt sêu nûäa (Biïíu B, Hònh 3). Möåt söë caãng biïín Nam giaãi phoáng àûúåc möåt nùng lûåc tiïìm taâng to múái àang xêy dûång thûåc ra laâ caác cuåm caãng lúán vaâ taåo ra sûå caånh tranh giûäa caác àõa phûúng nhû Töí húåp Caãng biïín Caái Meáp – Thõ Vaãi, göìm – àêy hiïín nhiïn laâ möåt bûúác biïën chuyïín tñch 9 caãng vúái töíng cöng suêët 8,1 triïåu TEU. Tuy cûåc.Tuy nhiïn, nhû seä phên tñch úã phêìn tiïëp theo nhiïn tyã lïå sûã duång hiïån taåi cuãa caãng Caái Meáp cuãa chûúng naây, quaá trònh chuyïín biïën laåi thiïëu 57 – Thõ Vaãi chûa àïën 30%. Hònh 3.3 Võ trñ caác cú súã haå têìng hiïån coá vaâ àang xêy dûång úã Viïåt Nam Baãng B Khu kinh tïë Baãng A Khu cöng nghiïåp Baãng C Baãng D Caãng biïín nûúác sêu Töíng saãn lûúång BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Nguöìn: Töíng húåp cuãa caác taác giaã tûâ caác quy hoaåch phaát triïín caãng biïín cuãa chñnh phuã Viïåt Nam, caác baãn tin cuãa túâ Thúâi baáo Kinh tïë Viïåt Nam, vaâ baáo caáo nghiïn cûáu cuãa Thaânh vaâ Pincus (2011). l Viïåt Nam coá 20 sên bay àang hoaåt àöång vaâ toaân vaâ duy trò hoaåt àöång cho caác sên bay àang quy hoaåch xêy dûång thïm möåt söë sên naây seä töën keám hún nhiïìu so vúái viïåc xêy bay nûäa. Cöng suêët trung bònh cuãa caác sên bay dûång vaâ duy trò möåt söë lûúång sên bay ñt hún hiïån nay vaâo khoaãng 1 àïën 1,5 triïåu haânh nhûng coá cöng suêët lúán hún taåi caác àõa àiïím khaách.Vïì lêu daâi, viïåc àaãm baão khöng lûu an chiïën lûúåc. 58 7. Mùåc duâ quyïët àõnh xêy dûång caác cú súã 8. Chuáng töi sûã duång ba nghiïn cûáu tònh haå têìng höî trúå cuöåc söëng cho ngûúâi dên huöëng cuå thïí - möåt nghiïn cûáu tònh huöëng trong khùæp caã nûúác – vñ duå nhû hïå thöëng vïì caác khu cöng nghiïåp vaâ hai nghiïn cûáu àiïån, àûúâng, cêëp nûúác sinh hoaåt – laâ möåt tònh huöëng vïì lônh vûåc caãng biïín – àïí xaác àöång thaái àuáng àùæn, nhûng lyá do àïí xêy àõnh caác vêën àïì goáp phêìn taåo ra chïë àöå dûång caác cú súã haå têìng nhùçm duy trò tùng àêìu tû cöng thiïëu hiïåu quaã úã Viïåt Nam vaâ trûúãng úã khùæp caác tónh – nhû sên bay, caãng tòm hiïíu caác giaãi phaáp coá thïí khùæc phuåc biïín, khu cöng nghiïåp, khu kinh tïë, v.v. – nhûäng vêën àïì àoá. Ba tònh huöëng nghiïn cûáu laåi toã ra keám thuyïët phuåc hún. Kinh nghiïåm naây àûúåc lûåa choån vò chuáng phaãn aánh nhûäng vêën tûâ caác nûúác trïn thïë giúái cho thêëy “tùng trûúãng àïì chung töìn taåi trong nhiïìu dûå aán cú súã haå têìng kinh tïë tuy coá thïí khöng cên àöëi nhûng sûå phaát úã Viïåt Nam, cuå thïí laâ (a) sûã duång caác phûúng triïín vêîn coá thïí toaân diïån� (Baáo caáo Phaát triïín tiïån phi thõ trûúâng àïí phên böí nguöìn lûåc, nhêët Thïë giúái 2009). Duâ coá chuã têm hay khöng thò Viïåt laâ àêët àai; (b) caác quyïìn súã hûäu taâi saãn chûa àûúåc Nam cuäng àaä theo àuöíi caách tiïëp cêån naây trong quy àõnh roä vaâ thûåc thi töët; (c) thiïëu sûå phöëi húåp suöët nhûäng nùm 1990 vaâ àêìu nhûäng nùm 2000, chùåt cheä giûäa caác cêëp chñnh quyïìn, caác cú quan bùçng caách têåp trung àêìu tû xêy dûång caác cú súã chuã quaãn vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác (SOE); (d) haå têìng cú baãn cho ngûúâi dên, vaâ taåo ra möåt sûå thiïëu caác cú quan quaãn lyá khöng thiïn võ; vaâ (e) phaát triïín toaân diïån. Nhûng trong nhûäng nùm chûa thûåc thi àêìy àuã caác luêåt àõnh àaä coá. Caác gêìn àêy, àùåc biïåt laâ tûâ sau khi phï duyïåt Luêåt nghiïn cûáu tònh huöëng cuå thïí naây cuäng phaãn aánh Àêìu tû (2005), trong àoá phên cêëp têët caã caác nhûäng vêën àïì liïn quan àïën chu trònh àêìu tû quyïët àõnh liïn quan àïën àêìu tû cho caác cêëp cöng úã caác giai àoaån khaác nhau – tûâ quy hoaåch chñnh quyïìn àõa phûúng, xêy dûång cú súã haå têìng chiïën lûúåc àïën saâng loåc, thêím àõnh, lûåa choån, àïí höî trúå cuöåc söëng cuãa ngûúâi dên theo lö-gich thûåc hiïån vaâ àaánh giaá – vaâ giuáp tòm hiïíu caác caách àaä phaát triïín thaânh xêy dûång cú súã haå têìng àïí thûác coá thïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì naây.49 thuác àêíy tùng trûúãng. Sûå biïën chuyïín naây coá hai haån chïë. Thûá nhêët, theo Biïíu D úã Hònh 3.3, gêìn CA�C KHU 70% saãn lûúång saãn xuêët úã Viïåt Nam têåp trung taåi hai cûåc tùng trûúãng laâ khu vûåc àöìng bùçng söng II CÖNG NGHI�åP: KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Höìng vaâ khu vûåc quanh àöìng bùçng söng Cûãu LÚÅI HAY HAÅI? Long, bao göìm TP. Höì Chñ Minh.Thûá hai, vúái quy mö trung bònh 200.000 höå dên vaâ GDP chûa àïën 1 tyã USD möîi tónh, hêìu hïët caác tónh cuãa Viïåt 9. Caác khu cöng nghiïåp àoáng möåt vai troâ Nam khöng coá àuã nùng lûåc taâi chñnh àïí xêy dûång hïët sûác quan troång trong quaá trònh caác cú súã haå têìng caånh tranh àûúåc úã têìm quöëc chuyïín àöíi cuãa Viïåt Nam tûâ möåt nïìn kinh tïë, vaâ cêìu àõa phûúng cuäng khöng àuã lúán àïí sûã tïë nöng nghiïåp thaânh möåt nïìn kinh tïë duång hïët cöng suêët cuãa cú súã haå têìng. Chùæc chùæn xuêët khêíu haâng hoáa chi phñ thêëp. Tònh hònh laâ khi phaát triïín thaânh möåt nïìn kinh tïë lúán hún chñnh trõ öín àõnh, lûåc lûúång lao àöång treã vaâ coá vaâ thõnh vûúång, têët caã caác cú súã haå têìng taåi Viïåt trònh àöå, chi phñ hoaåt àöång kinh doanh tûúng àöëi Nam seä àûúåc sûã duång hïët cöng suêët,48 nhûng thêëp, vaâ võ trñ chiïën lûúåc laâ möåt söë yïëu töë trong trong trung haån,Viïåt Nam seä phaãi gaánh chõu chi nhûäng yïëu töë àaä giuáp Viïåt Nam trúã thaânh thoãi phñ cú höåi tûâ viïåc xêy dûång nhûäng cú súã haå têìng nam chêm thu huát vöën àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi.50 Nhiïìu nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi vaâ möåt söë KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG maâ thõ trûúâng hiïån taåi chûa cêìn àïën. nhaâ àêìu tû lúán trong nûúác àaä àùåt cú súã taåi caác khu cöng nghiïåp hiïån diïån úã khùæp núi trïn laänh thöí Viïåt Nam, tûâ nam ra bùæc, tûâ àöng àïën têy. Àïën cuöëi nùm 2010, 261 khu cöng nghiïåp cuãa 48 Àúåt luä luåt hiïån taåi úã Thaái Lan àaä bùæt buöåc möåt söë nhaâ àêìu tû phaãi tòm kiïëm nhûäng àõa àiïím thay thïë, vaâ Viïåt Nam, vúái caác 49 Xem thïm baáo caáo cuãa Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû (2009). khu cöng nghiïåp vaâ khu kinh tïë chûa àûúåc sûã duång hïët, coá thïí 50 Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi roâng vaâo Viïåt Nam trong giai àoaån laâ möåt phûúng aán thay thïë hêëp dêîn. Nhûng chñnh saách cú súã 2006–2010 àaä vûúåt quaá töíng mûác àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi haå têìng cuãa Viïåt Nam cêìn thay àöíi àïí chõu sûå dêîn dùæt cuãa caác roâng tñch luäy cuãa In-àö-nï-xia, Ma-lai-xia, Phi-lñp-pin vaâ Thaái lûåc lûúång thõ trûúâng thay vò chõu aãnh hûúãng cuãa caác thïë lûåc thiïn nhiïn. Lan cöång laåi (Caác chó söë Phaát triïín Thïë giúái 2011). 59 Viïåt Nam (xem Baãng 3.1) àaä chiïëm töíng cöång II.A CÛ� XÊY DÛÅNG RÖÌI NHA 71.394 ha àêët taåi 57 trong söë 62 tónh. Trong söë naây, 173 khu cöng nghiïåp àaä hoaåt àöång àêìy àuã ÀÊÌU TÛ SEÄ À�ËN vaâ 88 khu àang trong caác giai àoaån thi cöng khaác 11. Àûúåc khuyïën khñch búãi nhûäng thaânh nhau. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, caác khu cöng cöng ban àêìu, Viïåt Nam àaä tùng töëc xêy nghiïåp naây àaä thu huát gêìn 8.350 dûå aán vúái söë dûång thïm nhiïìu khu cöng nghiïåp vaâo vöën àùng kyá 74 tyã USD , trong àoá 24 tyã USD àaä khoaãng giûäa nhûäng nùm 2000. Ngaây àûúåc giaãi ngên. Nùm 2010, caác doanh nghiïåp 25/1/1991,Thuã tûúáng Chñnh phuã ban haânh quyïët hoaåt àöång taåi caác khu cöng nghiïåp àaä saãn xuêët àõnh cho pheáp thaânh lêåp Khu chïë xuêët Tên àûúåc gêìn 34 tyã USD giaá trõ haâng hoáa, trong àoá Thuêån, àûúåc coi nhû khu cöng nghiïåp hiïån àaåi 19 tyã USD laâ haâng hoáa xuêët khêíu (chiïëm 40% àêìu tiïn cuãa Viïåt Nam; tiïëp àoá, nhiïìu khu cöng töíng saãn lûúång xuêët khêíu cuãa Viïåt Nam). Ngoaâi nghiïåp khaác ra àúâi, mùåc duâ bõ giaán àoaån búãi cuöåc ra, hún 1,6 triïåu lao àöång hiïån àang laâm viïåc taåi Khuãng hoaãng Àöng A� vaâo cuöëi nhûäng nùm 1990. caác khu cöng nghiïåp. Nhû vêåy, theo phêìn lúán caác Theo minh hoåa úã Hònh 3.4, töëc àöå phï duyïåt vaâ tiïu chñ thò caác khu cöng nghiïåp úã Viïåt Nam coá xêy dûång khu cöng nghiïåp bùæt àêìu tùng trong thïí àûúåc coi laâ möåt thaânh cöng lúán. nùm 2002, sau àoá tùng voåt vaâo nùm 2005, sau khi Luêåt Àêìu tû àûúåc ban haânh. Chó riïng trong 10. Thïë nhûng, thay vò àûúåc xem nhû möåt nùm 2008, diïån tñch àêët àûúåc phï duyïåt laâm khu niïìm tûå haâo thò caác khu cöng nghiïåp úã Viïåt cöng nghiïåp àaä vûúåt quaá töíng diïån tñch àêët àûúåc Nam àang caâng ngaây caâng bõ coi nhû triïåu phên böí cho caác khu cöng nghiïåp tûâ nùm 1991 chûáng cuãa vêën àïì àêìu tû quaá nhiïìu àïën mûác àïën 2003. Thêåm chñ khi khuãng hoaãng kinh tïë chûa àaåt àûúåc sûå tùng trûúãng tûúng xûáng. toaân cêìu àaåt àónh vaâo nùm 2009, vêîn coá 30 khu Nhû àaä trao àöíi úã phêìn I, caác dûå aán cú súã haå têìng cöng nghiïåp múái àûúåc phï duyïåt thaânh lêåp. Caác cuãa Viïåt Nam hiïån coân manh muán, khöng töëi ûu doâng vöën àêìu tû chaãy vaâo öì aåt, nhiïìu thoãa thuêån vïì quy mö vaâ coá tyã lïå bao phuã thêëp. Vêën àïì naây thûúng maåi àûúåc kyá kïët, vaâ chñnh phuã àûa ra àùåc biïåt nghiïm troång vúái caác khu cöng nghiïåp, núi nhiïìu chñnh saách ûu àaäi – têët caã nhûäng àiïìu àoá tyã lïå sûã duång bònh quên chó àaåt 46%.Thïm vaâo àoá, taåo ra möåt caãm tûúãng rùçng chó cêìn xêy xong khu gêìn 239 khu cöng nghiïåp àaä àûúåc phï duyïåt thaânh cöng nghiïåp laâ caác nhaâ àêìu tû seä túái. lêåp vaâ seä àûúåc xêy dûång trong voâng 10 nùm túái! Taåi sao phaãi xêy nhiïìu khu cöng nghiïåp nhû vêåy trong khi Viïåt Nam khöng àuã khaã nùng taâi chñnh hoùåc chûa coá nhu cêìu sûã duång trong tûúng lai gêìn? Baãng 3.1 Möåt vaâi söë liïåu thöëng kï vïì caác khu cöng nghiïåp úã Viïåt Nam (àïën cuöëi nùm 2010) Àêìu tû Àêìu tû BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Chó söë nûúác ngoaâi trong nûúác Töíng söë Söë lûúång khu cöng nghiïåp 40 221 261 Söë khu cöng nghiïåp àang hoaåt àöång 23 150 173 Söë lûúång dûå aán (doanh nghiïåp) 3.962 4.377 8.339 Söë vöën àùng kyá 53,6 tyã USD 336.078 tyã àöìng 74 tyã USD Söë vöën àaä giaãi ngên 17,1 tyã USD 135.950 tyã àöìng 24 tyã USD Doanh thu saãn xuêët 30,5 tyã USD 57.251 tyã àöìng 34 tyã USD Xuêët khêíu Khöng coá söë liïåu Khöng coá söë liïåu 19 tyã USD Nhêåp khêíu Khöng coá söë liïåu Khöng coá söë liïåu 18,5 tyã USD Söë lûúång lao àöång Khöng coá söë liïåu Khöng coá söë liïåu 1,6 triïåu 60 Nguöìn: Vuå Quaãn lyá caác Khu kinh tïë, Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû. Hònh 3.4 Phï duyïåt caác khu cöng nghiïåp múái úã Viïåt Nam (1991–2010) 50 40; 15675,6 45 Bònh quên 2 nùm 40 Söë lûúång khu CN Diïån tñch (ha) 35 29; 12060 30; 1710 30 25 20; 3355 21; 3622 20 20; 4409 11; 3958 15 15; 340 13; 2625 10; 2836 16; 3387 10 15; 4020 2; 360 4; 678 3; 390 5 1; 300 5; 1201 3; 226 1; 335 Luêåt vïì Àêìu tû 1; 24 0 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 Nguöìn: Ûúác tñnh cuãa caác taác giaã dûåa trïn söë liïåu do Vuå Quaãn lyá caác Khu kinh tïë, Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû cöng böë. 12. Töëc àöå xêy dûång caác khu cöng nghiïåp caác khu cöng nghiïåp trong caã nûúác àaåt mûác cao àang vûúåt quaá mûác cêìu húåp lyá, trong khi nhêët 62% vaâo nùm 2007 nhûng nhanh choáng cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë toaân cêìu nùm giaãm xuöëng 46% vaâo nùm 2010. Viïåc nhiïìu khu 2009 laâm vêën àïì naây trêìm troång hún. Theo cöng nghiïåp khöng hoaåt àöång àaä aãnh hûúãng xêëu Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû, àïën cuöëi nùm 2010, tyã àïën tyã lïå bao phuã. Trong söë 260 khu cöng nghiïåp, lïå coân tröëng taåi caác khu cöng nghiïåp trong caã khoaãng 50 khu cöng nghiïåp hoaân toaân chûa coá nûúác suyát soaát khoaãng 50%. Söë liïåu taåi Vuå Quaãn nhaâ àêìu tû (tyã lïå bao phuã bùçng 0), chiïëm 20% töíng lyá caác Khu kinh tïë thuöåc Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu diïån tñch àêët cuãa caác khu cöng nghiïåp trong caã tû cho thêëy, caác khu cöng nghiïåp àaä ài vaâo hoaåt nûúác.Tyã lïå bao phuã giaãm laâ tònh traång chung úã hêìu àöång àêìy àuã coá tyã lïå bao phuã bùçng 63%, vaâ caác hïët caác tónh.Vñ duå nhû, tûâ nùm 2007 àïën 2010, tyã khu cöng nghiïåp àang xêy dûång coá tyã lïå bao phuã lïå sûã duång úã Haãi Dûúng giaãm tûâ 66% xuöëng 35%, KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH bùçng 15%. Tyã lïå bao phuã trong caã nûúác ûúác tñnh Hûng Yïn giaãm tûâ 60% xuöëng 25%, Long An giaãm bùçng 46% (xem Hònh 3.5). Theo kinh nghiïåm tûâ 53% xuöëng 31%, vaâ Tiïìn Giang giaãm tûâ 34% quöëc tïë, tyã lïå bao phuã töëi thiïíu phaãi bùçng 75% (nùm 2006) xuöëng 31%. Möåt nguyïn nhên lúán dêîn àïí àaãm baão tñnh bïìn vûäng kinh tïë lêu daâi cho àïën tònh traång naây laâ sûå buâng nöí caác quyïët àõnh khu cöng nghiïåp. phï duyïåt thaânh lêåp khu cöng nghiïåp trong giai àoaån tûâ nùm 2006 àïën nùm 2009, tuy sau àoá, 13. Tyã lïå bao phuã khöng chó thêëp maâ töëc àöå xêy dûång àaä chêåm laåi do nhu cêìu giaãm. coân liïn tuåc giaãm. Vñ duå nhû, tyã lïå sûã duång taåi Hònh 3.5 Tyã lïå sûã duång úã caác khu cöng nghiïåp hiïån taåi (àïën cuöëi nùm 2010) Trung nguyïn 63 Àöng Nam Böå 47 Theo Trung Böå 47 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG vuâng ÀB Söng Höìng 47 Cao nguyïn 46 ÀB Söng Cûãu Long 40 Àang xêy dûång 15 Àöëi vúái Àang hoaåt àöång 63 caã nûúác Têët caã KCN 46 0 10 20 30 40 50 60 70 Nguöìn: Ûúác tñnh cuãa caác taác giaã dûåa trïn söë liïåu cöng böë cuãa Vuå Quaãn lyá caác Khu kinh tïë thuöåc Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû. 61 14. Tuy nhiïn, möåt söë khu cöng nghiïåp, kinh tïë quöëc gia vúái töíng diïån tñch 265.000 ha nhêët laâ nhûäng khu nùçm gêìn caác cûåc tùng vaâ 1.643 cuåm cöng nghiïåp cêëp tónh vúái töíng diïån trûúãng cuãa àêët nûúác, hoaåt àöång coá hiïåu tñch àêët 73.000 ha. Theo ûúác tñnh cuãa Böå Kïë quaã cao hún hùèn so vúái nhûäng khu cöng hoaåch vaâ Àêìu tû, Viïåt Nam cêìn phaãi àêìu tû 40 nghiïåp khaác. Võ trñ coá veã laâ möåt yïëu töë quan tyã USD trong 10 nùm túái chó àïí xêy dûång cú súã troång quyïët àõnh hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác khu haå têìng cho caác khu cöng nghiïåp vaâ khu kinh tïë cöng nghiïåp. Caác khu cöng nghiïåp nùçm úã hai àaä àûúåc phï duyïåt naây.51 trung têm kinh tïë chñnh cuãa àêët nûúác (Haâ Nöåi vaâ TP. Höì Chñ Minh) vaâ möåt söë tónh quanh àoá (nhû Haãi Phoâng, Haãi Dûúng vaâ Hûng Yïn úã miïìn II.B ÀI�ÌU GÒ DÊÎN À�ËN SÛÅ Bùæc vaâ Àöìng Nai, Bònh Dûúng hay Baâ Rõa Vuäng Taâu úã miïìn Nam) thûúâng hoaåt àöång töët hún caác BUÂNG NÖ� CA�C KHU khu cöng nghiïåp úã nhûäng núi khaác, nïëu xeát vïì CÖNG NGHI�ÅP? doanh thu vaâ nguöìn thu xuêët khêíu (xem Baãng 3.2). Mùåc duâ chiïëm chûa àïën möåt nûãa söë khu 16.Viïåc múã röång caác khu cöng nghiïåp gêy cöng nghiïåp cuãa caã nûúác nhûng 8 tónh thaânh noái ra nhiïìu aãnh hûúãng nhûng chñnh caác yïëu trïn àoáng goáp túái 84% doanh thu xuêët khêíu töë thïí chïë vaâ cú chïë ûu àaäi àaä goáp phêìn trong nùm 2010. taåo ra àiïìu naây. Cuå thïí, hïå thöëng caác quan hïå taâi chñnh trong Chñnh phuã àaä taåo ra caác cú chïë 15. Vêën àïì khöng sûã duång hïët caác khu ûu àaäi khiïën cho caác tónh trúã nïn ûa thñch hoaåt cöng nghiïåp chùæc chùæn seä trúã nïn trêìm àöång saãn xuêët cöng nghiïåp, vaâ hïå thöëng quaãn lyá troång hún nïëu têët caã caác khu cöng nghiïåp àêët àai taåo ra möåt trúå cêëp (vö hònh) nûäa cho caác trong quy hoaåch töíng thïí àïìu àûúåc xêy chi phñ daânh cho khu cöng nghiïåp (xem Höåp dûång. Mùåc duâ caác khu cöng nghiïåp hiïån taåi coá 3.1). Trong möi trûúâng phên cêëp hiïån taåi, Böå Kïë tyã lïå sûã duång thêëp nhûng àaä coá gêìn 239 dûå aán hoaåch vaâ Àêìu tû, cú quan chõu traách nhiïåm phï múái àûúåc phï duyïåt thaânh lêåp trong giai àoaån duyïåt thaânh lêåp caác khu cöng nghiïåp, khöng coá 2011 – 2010 vúái töíng diïån tñch àêët 54.882 ha. àuã quyïìn haån chñnh trõ àïí tûâ chöëi àïì xuêët cuãa Ngoaâi ra, caác quy hoaåch töíng thïí àaä àûúåc chñnh caác tónh. Kïí caã khi Chñnh phuã Trung ûúng ban phuã trung ûúng vaâ caác chñnh quyïìn àõa phûúng haânh caác quy àõnh nhùçm giaãm töëc àöå phaát triïín phï duyïåt coân bao göìm viïåc xêy dûång 3 khu caác khu cöng nghiïåp múái, nhûäng quy àõnh àoá cuäng bõ laách luêåt möåt caách khön kheáo. Baãng 3.2: Caác khu cöng nghiïåp thaânh cöng, xeát theo doanh thu xuêët khêíu (2010) Doanh thu xuêët khêíu trïn Söë lûúång Tyã lïå bao phuã Doanh thu xuêët khêíu Tónh/ àêët cöng nghiïåp cho thuï khu cöng thaânh phöë Doanh thu Xïëp Doanh thu nghiïåp xuêët khêíu Tyã lïå (%) Xïëp haång xuêët khêíu Xïëp haång haång (triïåu USD/ha) (triïåu USD) Haâ Nöåi 11 1,83 1 64,6 16 2.118 3 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Höì Chñ Minh 18 1,24 2 48,4 30 3.100 2 Haãi Phoâng 5 1,13 3 39,2 38 717 7 Àöìng Nai 30 0,86 4 58,6 22 5.476 1 Cêìn Thú 6 0,85 5 50,1 27 515 9 Haãi Dûúng 10 0,78 6 35,0 44 980 5 Phuá Thoå 2 0,69 7 73,7 11 211 11 Hûng Yïn 9 0,61 8 25,3 50 757 6 Àöìng Thaáp 3 0,60 9 73,0 12 119 19 Bònh Dûúng 25 0,38 10 58,7 21 2.020 4 Nguöìn: Vuå Quaãn lyá caác Khu kinh tïë, Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû 62 51 Theo ûúác tñnh cuãa Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû, tyã suêët àêìu tû cú súã haå têìng cho khu cöng nghiïåp laâ 300.000 USD/ha. (A) Caác cú chïë ûu àaäi daânh cho caác tónh doanh nghiïåp.Trïn thûåc tïë, doanh nghiïåp coá truå súã chñnh úã àõa phûúng naâo thò àõa phûúng àoá seä 17. Theo quy àõnh cuãa hïå thöëng thuïë taåi thu vaâ giûä laåi thuïë VAT cuäng nhû têët caã caác nguöìn Viïåt Nam, chñnh quyïìn àõa phûúng àûúåc thu chung khaác liïn quan, mùåc duâ haâng hoáa cuãa giûä laåi gêìn nhû têët caã caác khoaãn thu thuïë doanh nghiïåp àûúåc tiïu thuå úã àõa phûúng khaác. liïn quan àïën àêët àai, bao göìm 100% thuïë [PER 2005, trang 89] Vúái 24 khu cöng nghiïåp, nhaâ àêët, thuïë chuyïín nhûúång quyïìn sûã 48% nguöìn thu cuãa tónh Long An coá nguöìn göëc duång àêët, thuïë sûã duång àêët nöng nghiïåp, tûâ caác khoaãn thu chung vaâ caác khoaãn thu maâ tiïìn thuï àêët vaâ caác loaåi phñ khaác liïn chñnh quyïìn àõa phûúng àûúåc giûä laåi toaân böå, quan àïën sûã duång àêët (xem Höåp 3.1). Àêët trong àoá coá caác khoaãn thu liïn quan túái àêët àai. nöng nghiïåp àûúåc àõnh giaá, cho thuï vaâ àaánh Traái laåi, nhûäng khoaãn thu tûúng tûå chó chiïëm 22% thuïë thêëp hún so vúái àêët cöng nghiïåp, do àoá, viïåc töíng nguöìn thu cuãa tónh Baåc Liïu do tónh naây chó chuyïín àöíi àêët nöng nghiïåp thaânh àêët cöng coá möåt khu cöng nghiïåp duy nhêët.52 Mùåc duâ caác nghiïåp coá thïí àem laåi thïm nguöìn thu cho caác tónh àûúåc hûúãng nhûäng lúåi ñch taâi chñnh lúán tûâ tónh. Ngoaâi ra, thuïë thu nhêåp doanh nghiïåp vaâ cöng nghiïåp hoáa nhûng nhiïìu chi phñ xêy dûång thuïë giaá trõ gia tùng VAT (aáp duång vúái haâng hoáa liïn quan dïën cú súã haå têìng laåi do chñnh phuã tiïu thuå trïn thõ trûúâng trong nûúác) laâ nhûäng trung ûúng bao cêëp. Àêy laâ nguyïn nhên khiïën khoaãn thu ngên saách chung, nghôa laâ caác tónh caác tónh thñch xêy dûång khu cöng nghiïåp. àûúåc giûä laåi möåt phêìn tiïìn àoáng thuïë cuãa caác Höåp 3.1 Chia seã nguöìn thu ngên saách trong hïå thöëng chñnh phuã Trong nhûäng nùm gêìn àêy, quaá trònh phên cêëp taâi chñnh úã Viïåt Nam vêîn tiïëp tuåc tùng duâ trûúác àoá àaä àaåt mûác àöå phên cêëp cao. Nùm 2000, gêìn 40% vöën àêìu tû tûâ ngên saách nhaâ nûúác àûúåc thûåc hiïån búãi caác chñnh quyïìn àõa phûúng; nùm 2010, tyã lïå naây àaä tùng lïn 51%. Traách nhiïåm thu ngên saách giûäa chñnh phuã trung ûúng vaâ chñnh quyïìn àõa phûúng àûúåc quy KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH àõnh trong Luêåt Ngên saách nùm 2002. Theo àoá, têët caã caác khoaãn thu thuïë vaâ phñ liïn quan àïën thûúng maåi quöëc tïë àïìu phaãi nöåp vïì ngên saách trung ûúng. Mùåt khaác, chñnh quyïìn àõa phûúng àûúåc giûä laåi 100% tiïìn thu thuïë tûâ àêët (vñ duå nhû tiïìn thuï àêët, thuïë chuyïín nhûúång quyïìn sûã duång àêët, thuïë sûã duång àêët), thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn, caác loaåi phñ àùng kyá vaâ xöí söë. Khung giaá àêët cuå thïí do UBND tónh quyïët àõnh. Möåt phêìn nguöìn thu cuãa caác tónh coá nguöìn göëc tûâ tiïìn thu thuïë VAT, thuïë thu nhêåp doanh nghiïåp, thuïë thu nhêåp caá nhên vaâ phñ xùng dêìu. Giûäa Chñnh phuã Trung ûúng vaâ chñnh quyïìn àõa phûúng coá möåt cú chïë chia seã caác nguöìn thu naây, nhûng àa söë caác tónh coá thïí giûä laåi 100% caác khoaãn thu naây cho ngên saách àõa phûúng. Caác tónh giaâu hún (nhû thaânh phöë Höì chñ Minh, Haâ Nöåi, Quaãng Ninh, v.v) phaãi nöåp laåi möåt phêìn caác khoaãn thu naây cho ngên saách trung ûúng. Cú chïë chia seã nguöìn thu àûúåc giûä nguyïn trong khoaãng 3 – 5 nùm. Nhòn chung, chñnh phuã trung ûúng giûä khoaãng 60% töíng nguöìn thu tûâ caác khoaãn thuïë vaâ phñ, vaâ caác tónh àûúåc hûúãng 40% coân laåi. Tuy nhiïn, sau àoá, chñnh phuã trung ûúng laåi cêëp cho caác KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG tónh khoaãng möåt nûãa töíng söë thu ngên saách cuãa trung ûúng. Nhû vêåy tyã lïå phên chia nguöìn thu giûäa trung ûúng vaâ àõa phûúng thûåc ra laâ 30:70. Nguöìn: Luêåt Ngên saách vaâ Baãng Cên àöëi Ngên saách Nhaâ nûúác 2010 (Trang web cuãa Böå Taâi chñnh) 52 Mùåc duâ chûa coá nhiïìu nghiïn cûáu vïì möëi quan hïå giûäa thuïë suêët/taâi saãn vúái caác nguöìn taâi chñnh cuãa Chñnh phuã taåi Viïåt Nam nhûng caác nghiïn cûáu àaä cho thêëy rùçng caác chñnh quyïìn àõa phûúng àang haânh àöång möåt caách thiïëu bïìn vûäng khi chuyïín àöíi vaâ àem baán àêët nöng nghiïåp coá giaá trõ nhùçm àaáp ûáng nhûäng nhu cêìu vïì ngên saách hoaåt àöång (nghiïn cûáu cuãa Ngên hang Thïë giúái, 2008). 63 (B) Quy hoaåch sûã duång àêët vaâ Quyïìn súã caác quyïët àõnh cuãa chñnh phuã, caác böå hûäu taâi saãn ngaânh vaâ tónh thaânh. Mùåc duâ Viïåt Nam àaä coá caác Kïë hoaåch 5 nùm vaâ möåt Quy hoaåch töíng 18. Hïå thöëng quaãn lyá àêët àai giaán tiïëp taåo thïí riïng cho caác khu cöng nghiïåp vaâ khu kinh ra nhûäng cú chïë ûu àaäi, khuyïën khñch caác tïë, trong àoá xaác lêåp caác ûu tiïn phaát triïín chung tónh xêy dûång khu cöng nghiïåp. Xêy dûång cho toaân nïìn kinh tïë vaâ kïë hoaåch haânh àöång àïí khu cöng nghiïåp laâ nhûäng dûå aán lúán, do àoá, àuã thûåc hiïån nhûäng ûu tiïn àoá, nhûng dûúâng nhû àiïìu kiïån àïí bùæt buöåc thu höìi àêët, nghôa laâ Nhaâ giûäa chuáng chûa coá sûå liïn kïët chùåt cheä (xem nûúác seä thu höìi àêët tûâ nhûäng ngûúâi àang sûã Höåp 3.2). Bùçng möåt pheáp tñnh nhanh, àún giaãn, duång, traã tiïìn àïìn buâ àêët, sau àoá chuyïín àöíi coá thïí thêëy rùçng quy trònh phï duyïåt thaânh lêåp thaânh àêët cöng nghiïåp daânh cho khu cöng khu cöng nghiïåp coân thiïëu sûå liïn kïët vúái phêìn nghiïåp, vaâ cho caác nhaâ àêìu tû thuï. Mûác àïìn buâ coân laåi cuãa nïìn kinh tïë. Vñ duå nhû, vúái 140.000 cho nhûäng ngûúâi bõ thu höìi àêët nhòn chung àûúåc ha àêët àûúåc quy hoaåch laâm khu cöng nghiïåp, nhaâ tñnh theo giaá thõ trûúâng daânh cho àêët theo muåc nûúác cêìn phaãi àêìu tû khoaãng 40 tyã USD àïí xêy àñch sûã duång trûúác àoá (thûúâng laâ àêët nöng dûång caác cú súã haå têìng höî trúå khu cöng nghiïåp nghiïåp), chûá khöng tñnh theo giaá trõ àêët cöng nhû traåm xûã lyá nûúác thaãi, hïå thöëng xûã lyá chêët nghiïåp. Hún nûäa, mûác àïìn buâ khöng bao göìm thaãi nguy haåi, cöng trònh xûã lyá khoái thaãi, vaâ hïå nhûäng töín thêët vïì sinh kïë cuãa nöng dên, nhûäng thöëng àûúâng ài kïët nöëi khu cöng nghiïåp vúái caác ngûúâi chó coá kyä nùng lao àöång duy nhêët laâ laâm tuyïën àûúâng cao töëc hoùåc caãng gêìn nhêët. Ngoaâi nöng nghiïåp. Têët caã nhûäng àiïìu naây khiïën cho ra, caác khu cöng nghiïåp coân phaãi thu huát khoaãng caác dûå aán xêy dûång khu cöng nghiïåp trúã nïn 300 tyã USD thöng qua caác dûå aán àêìu tû vaâ tuyïín mang tñnh chêët tû nhên. Àêët bõ bùæt buöåc thu höìi, duång 9 triïåu lao àöång cöng nghiïåp àïí àaãm baão do àoá giaá trõ àêët àöëi vúái nhûäng ngûúâi mêët àêët sûå bïìn vûäng taâi chñnh lêu daâi. Àoá laâ chûa noái àïën cao hún giaá trõ àêët àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû, sûå caác vêën àïì nhû chöî ùn nghó cuãa ngûúâi lao àöång; chïnh lïåch naây taåo ra lúåi nhuêån kinh tïë. Àiïìu àaâo taåo cú baãn cho ngûúâi lao àöång; phaát triïín caác naây cuäng coá nghôa laâ chñnh nhûäng ngûúâi bõ mêët cú súã haå têìng höî trúå khu cöng nghiïåp nhû traåm àêët, thûúâng laâ nöng dên, taåo ra nguöìn taâi chñnh xûã lyá nûúác thaãi, hïå thöëng xûã lyá khoái thaãi, hïå thöëng àïí xêy khu cöng nghiïåp vaâ phaát triïín àêët. xûã lyá chêët thaãi rùæn vaâ chêët thaãi nguy haåi, vaâ àaãm baão khaã nùng kïët nöëi giûäa khu cöng nghiïåp vúái (C) Hûúáng dêîn àêìu tû chiïën lûúåc trung têm àö thõ hoùåc caãng gêìn nhêët. Cêìn phaãi liïn kïët quy trònh phï duyïåt khu cöng nghiïåp vúái quy 19. Chñnh saách khu cöng nghiïåp hiïån taåi trònh chuêín bõ ngên saách haâng nùm àïí coá thïí quyïët coân thiïëu nhûäng hûúáng dêîn àaáng tin cêåy àõnh phêìn quy hoaåch vaâ phêìn cêëp vöën cho khu vaâ mang tñnh chiïën lûúåc àïí laâm cú súã cho cöng nghiïåp möåt caách àöìng böå. Höåp 3.2 Kinh nghiïåm xêy dûång khu cöng nghiïåp cuãa Trung Quöëc BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Trung Quöëc coá hún 1000 khu cöng nghiïåp, àûúåc xêy dûång theo chñnh saách khuyïën khñch cuãa chñnh phuã trung ûúng. Hêìu hïët caác thaânh phöë vaâ àõa phûúng àïìu ài theo mö hònh cuãa caác khu cöng nghiïåp lúán do trung ûúng vaâ tónh xêy dûång. Chñnh quyïìn àõa phûúng xêy dûång khu cöng nghiïåp àïí coá nguöìn thu thuïë vaâ nguöìn thu tûâ viïåc baán àêët, àöìng thúâi coá thïí baáo caáo hay vïì kïët quaã hoaåt àöång cuãa àõa phûúng. Nhûäng khu cöng nghiïåp naây àoáng vai troâ rêët quan troång trong viïåc thuác àêíy sûå tùng trûúãng cuãa caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã, coá nguöìn göëc tûâ caác hoaåt àöång kinh doanh cuãa höå gia àònh vaâ cung ûáng cho thõ trûúâng trong nûúác cuäng nhû caác àöëi taác lúán trïn toaân cêìu. Caác khu cöng nghiïåp khöng chó cung cêëp cho caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã úã Trung Quöëc nhûäng cú súã haå têìng cú baãn coá chêët lûúång töët (nhû àûúâng, àiïån, nûúác vaâ hïå thöëng nûúác thaãi), àaãm baão an ninh, húåp lyá hoáa caác quy àõnh cuãa chñnh phuã (vñ duå nhû thöng qua caác trung têm dõch vuå chñnh phuã) vaâ cung cêëp àêët cöng nghiïåp vúái mûác giaá vûâa phaãi, maâ coân cung cêëp àaâo taåo kyä thuêåt vaâ thiïët kïë nhaâ xûúãng theo tiïu chuêín vúái chi phñ thêëp, taåo moåi àiïìu kiïån sùén saâng cho caác doanh nghiïåp coá thïí hoaåt àöång ngay lêåp tûác ("cùæm àiïån laâ maáy chaåy ngay") vaâ ngûúâi lao àöång coá àiïìu kiïån ùn úã àaâng hoaâng vaâ miïîn phñ. 64 Nhûng khöng phaãi têët caã caác khu cöng nghiïåp úã Trung Quöëc àïìu thaânh cöng. Coá nhûäng khu cöng nghiïåp hoaåt àöång töët nhúâ vaâo caác thïë maånh cöng nghiïåp tiïìm taâng hoùåc àaä àûúåc khai thaác, noái caách khaác laâ nhûäng lúåi thïë so saánh cuãa àõa phûúng. Hêìu hïët caác khu cöng nghiïåp naây chuyïn mön hoáa trong möåt söë ngaânh, vaâ dûåa vaâo caác lûåc thõ trûúâng àïí phaát triïín thaânh caác cuåm cöng nghiïåp chuyïn mön hoáa coá tñnh hïå thöëng. Thaânh cöng cuãa Trung Quöëc cuäng dûåa vaâo caác yïëu töë khaác nhû sûå caånh tranh maånh meä (giûäa caác nhaâ saãn xuêët trong nûúác cuäng nhû caác thõ trûúâng xuêët khêíu), phên cêëp thûåc hiïån vaâ thuác àêíy sûå caånh tranh giûäa caác àõa phûúng, vúái vai troâ chñnh thuöåc vïì caác ngên haâng vaâ caác nhaâ àêìu tû tû nhên. Traái laåi, hêìu hïët caác khu cöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam khöng phaãi laâ caác cuåm cöng nghiïåp chuyïn mön hoáa. Möëi liïn hïå giûäa caác khu cöng nghiïåp vaâ möåt söë lûúång lúán caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã, doanh nghiïåp phi chñnh thûác coân rêët haån chïë, chuã yïëu têåp trung vaâo thõ trûúâng trong nûúác vaâ úã quy mö nhoã. Sûå tùng trûúãng xuêët khêíu cuãa Viïåt Nam khöng àem laåi nhiïìu giaá trõ gia tùng nhû úã Trung Quöëc (20% úã Viïåt Nam so vúái 33% úã Trung Quöëc nhúâ caác giaá trõ gia tùng tûâ haâng hoáa saãn xuêët chïë taåo), vò caác doanh nghiïåp lúán khöng àûúåc kïët nöëi vúái caác cuåm cöng nghiïåp vaâ chuöîi giaá trõ àõa phûúng, maâ phaãi nhêåp khêíu phêìn lúán àêìu vaâo saãn xuêët tûâ nûúác ngoaâi. Nguöìn: http://blogs.worldbank.org/developmenttalk/blogs/vandana-chandra (D) Luêåt àõnh thiïëu nhêët quaán, thûåc thi (PMB). Sau khi Luêåt Àêìu tû (2005) àûúåc phï yïëu keám duyïåt vaâ goáp phêìn àêíy nhanh quaá trònh phên cêëp àêìu tû cho caác chñnh quyïìn àõa phûúng, caác Ban 20. Trong nhûäng nùm gêìn àêy àaä coá möåt Quaãn lyá cêëp tónh trúã thaânh àún võ chõu traách söë thay àöíi trong quy àõnh quyïìn haån phaát nhiïåm chñnh vïì quaãn lyá caác khu cöng nghiïåp, khu triïín vaâ quaãn lyá caác khu cöng nghiïåp. Baãng chïë xuêët vaâ khu cöng nghïå cao. Nghõ àõnh 3.3. töíng húåp möåt söë quy àõnh chñnh liïn quan 29/2008/NÀ-CP tiïëp tuåc àêíy maånh phên cêëp vaâ àïën viïåc thaânh lêåp vaâ quaãn lyá caác khu cöng cú chïë möåt cûãa, àöìng thúâi quy àõnh caác thuã tuåc KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH nghiïåp àûúåc ban haânh trong giai àoaån tûâ 1997 xûã lyá nhûäng vêën àïì nhû tiïu chuêín möi trûúâng àïën 2010. Nùm 1997, viïåc quaãn lyá caác khu cöng vaâ lao àöång. nghiïåp àûúåc quy àõnh thuöåc traách nhiïåm cuãa Ban Quaãn lyá caác khu Cöng nghiïåp, khu Chïë xuêët 21. Mùåc duâ caác quy àõnh àûúåc sûãa àöíi vaâ khu Kinh tïë Viïåt Nam, vaâ Ban naây coá traách thûúâng xuyïn nhûng viïåc thûåc thi coân nhiïåm baáo caáo trûåc tiïëp lïn Thuã tûúáng. Nùm nhiïìu haån chïë vaâ thiïëu sûå àöìng àïìu. Vñ duå 2000, Ban Quaãn lyá naây chuyïín vïì chõu sûå quaãn nhû, Nghõ àõnh 29/2008/NÀ-CP àûúåc phï duyïåt lyá cuãa Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû. Nùm 2003, Böå vaâo nùm 2008, nhûng maäi àïën giûäa nùm 2011, Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû àûúåc tùng thêím quyïìn àïí möåt söë Böå chuã quaãn múái coá hûúáng dêîn thûåc hiïån giaám saát caác chûác nùng quaãn lyá nhaâ nûúác cuãa caác cuå thïí cho caác àõa phûúng. Do vêåy, möåt söë UÃy khu cöng nghiïåp. Nhûng caách töí chûác theo kiïíu ban Nhên dên tónh ngêìn ngaåi khöng giao nhiïåm têåp trung nhû vêåy toã ra khöng khaã thi, khiïën cho vuå cho caác Ban Quaãn lyá dûå aán cêëp tónh, dêîn àïën Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû phaãi chuyïín giao dêìn tònh traång caác Ban Quaãn lyá úã caác tónh coá quyïìn caác chûác nùng quaãn lyá nhaâ nûúác quan troång cho haån vaâ thêím quyïìn rêët khaác nhau. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG caác Ban Quaãn lyá khu cöng nghiïåp cêëp tónh 65 Baãng 3.3: Möåt söë quy àõnh chuã yïëu liïn quan àïën viïåc thaânh lêåp vaâ quaãn lyá caác khu cöng nghiïåp, giai àoaån 1997–2010 Tïn cöng cuå Cú quan ban haânh vaâ àiïìu tiïët nùm ban haânh Caác quy àõnh chñnh Nghõ àõnh Chñnh phuã trung ûúng, Ban Quaãn lyá Caác khu cöng nghiïåp, khu kinh tïë vaâ 36/NÀ-CP/1997 1997 khu chïë xuêët Viïåt Nam chõu traách nhiïåm phaát Chñnh phuã trung ûúng, triïín vaâ quaãn lyá caác khu cöng nghiïåp vaâ chïë xuêët, 9/2000 vaâ baáo caáo trûåc tiïëp lïn Thuã tûúáng Chñnh phuã Quyïët àõnh 99/QÀ-TTg Chñnh phuã, 6/6/2003 Ban Quaãn lyá Caác khu cöng nghiïåp, khu kinh tïë vaâ khu chïë xuêët Viïåt Nam chuyïín vïì chõu sûå quaãn lyá cuãa Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû Nghõ àõnh Quöëc höåi, 2005 Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû chõu traách nhiïåm quaãn lyá 61/NÀ-CP/2003 chùåt cheä caác khu cöng nghiïåp, nhûng do aáp duång cú chïë phên cêëp, Böå dêìn dêìn phaãi giao laåi hêìu hïët caác chûác nùng cuãa mònh cho caác Ban Quaãn lyá cêëp tónh Luêåt Àêìu tû 2005 Thuã tûúáng, 21/8/2006 Àêíy nhanh töëc àöå phên cêëp àêìu tû Quyïët àõnh Chñnh phuã, 14/3/2008 Quy hoaåch phaát triïín khu cöng nghiïåp Viïåt Nam 1107/ 2006/QÀ-TTg àïën nùm 2015 vaâ têìm nhòn àïën nùm 2020 Nghõ àõnh Thaânh lêåp, vêån haânh, àiïìu tiïët vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác 29/2008/ NÀ-CP àöëi vúái caác khu cöng nghiïåp vaâ khu chïë xuêët theo caác quy àõnh cuãa Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái Nguöìn: Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû; Böå Taâi chñnh; caác nguöìn khaác. 22. Caác quy àõnh vïì thaânh lêåp khu cöng chûa coá àuã sûác maånh thûåc thi. Quy hoaåch nghiïåp thûúâng thiïëu nhêët quaán. Lêëy vñ duå Töíng thïí Phaát triïín Khu cöng nghiïåp, àûúåc UÃy Nghõ àõnh 29/2008/NÀ-CP; nghõ àõnh naây quy ban Thêím àõnh cuãa Quöëc gia xem xeát vaâ Thuã àõnh möåt trong nhûäng àiïìu kiïån àïí möåt tónh tûúáng Chñnh phuã phï duyïåt, laâ vùn kiïån chiïën thaânh lêåp khu cöng nghiïåp múái hoùåc múã röång lûúåc chuã yïëu vïì viïåc phaát triïín caác khu cöng khu cöng nghiïåp cuä laâ tyã lïå bao phuã bònh quên nghiïåp trong toaân quöëc. Ngoaâi ra coân coá möåt cuãa têët caã caác khu cöng nghiïåp hiïån coá trong quy hoaåch töíng thïí khaác cho caác khu kinh tïë, vaâ tónh phaãi àaåt töëi thiïíu 60%. Àêy laâ möåt quy àõnh möåt söë quy hoaåch töíng thïí liïn quan nhû Quy húåp lyá nhùçm duy trò mûác cên bùçng thñch húåp giûäa hoaåch Töíng thïí Sûã duång àêët, Quy hoaåch Phaát cung vaâ cêìu khu cöng nghiïåp trong möåt tónh. triïín Àö thõ, Quy hoaåch Töíng thïí Giao thöng Nhûng bïn caånh àoá, coá nhûäng quy àõnh khaác vaâ Quy hoaåch Töíng thïí ngaânh àiïån. Möëi liïn kïët giuáp caác tónh traánh àûúåc sûå haån chïë naây. Nïëu tyã giûäa caác quy hoaåch töíng thïí naây rêët múâ nhaåt, vaâ quy trònh tham vêën hiïån taåi àïí taåo ra sûå gùæn kïët lïå bao phuã cuãa caác khu cöng nghiïåp hiïån taåi chûa giûäa caác taâi liïåu quy hoaåch naây dûúâng nhû mang àaåt 60%,53 caác tónh phaãi “tòm caách laách� àïí vûúåt BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 tñnh hònh thûác nhiïìu hún laâ möåt cöng cuå chiïën qua quy àõnh naây. UÃy ban Nhên dên tónh coá thïí lûúåc. Vùn baãn phaáp lyá duy nhêët hûúáng dêîn quy xin “phï duyïåt àùåc biïåt�, àïí àûúåc pheáp thaânh trònh quy hoaåch töíng thïí phaát triïín khöng gian lêåp caác khu cöng nghiïåp múái kïí caã khi tyã lïå bao laâ Nghõ àõnh 92/2006,54 nhûng roä raâng laâ nghõ phuã úã caác khu cöng nghiïåp hiïån taåi chûa àaåt àõnh naây chûa àuã sûác maånh thûåc thi àïí xûã lyá 60%, hoùåc coá thïí phên chia quaá trònh giao àêët nhûäng quy àõnh trong caác luêåt àõnh coá liïn quan cho caác khu cöng nghiïåp hiïån taåi thaânh nhiïìu mêåt thiïët nhû Luêåt Xêy dûång hay Luêåt Àêët àai. giai àoaån, vaâ tñnh tyã lïå bao phuã dûåa trïn diïån tñch Kïët quaã, quy hoaåch khöng gian hiïån nay chuã yïëu àêët àaä giao, thay vò tñnh trïn töíng diïån tñch cuãa àûúåc dêîn dùæt búãi caác quy hoaåch phaát triïín cú toaân böå khu cöng nghiïåp. súã haå têìng maâ thiïëu sûå chuá yá túái tñnh hiïåu quaã töíng thïí.55 23. Vùn baãn phaáp lyá hûúáng dêîn quy hoaåch töíng thïí phaát triïín khöng gian 54 Möåt söë àiïìu khoaãn trong Nghõ àõnh 92 àaä àûúåc sûãa àöíi trong Nghõ àõnh 04/2008. 55 Luêåt Quy hoaåch Khöng gian àang trong quaá trònh soaån thaão, vaâ àûúåc hy voång seä laâm giaãm búát sûå thiïëu nhêët quaán giûäa caác 66 53 Quy àõnh naây aáp duång cho têët caã caác tónh vaâ thaânh phöë trûåc luêåt àõnh khaác nhau liïn quan àïën phaát triïín khöng gian, àöìng thuöåc trung ûúng. thúâi laâm tùng sûå gùæn kïët vaâ tñnh hiïåu quaã. DI CHUY��N VÕ TRÑ 25. Di chuyïín hïå thöëng caãng TP. HCM àïën III CUÃA H�å THÖËNG CAÃNG TAÅI TP. HÖÌ CHÑ möåt võ trñ múái laâ möåt quyïët àõnh hoaân toaân khön ngoan. Têët caã caác caãng taåi TP. HCM àïìu laâ caãng söng, vaâ chiïëm duång àêët búâ söng MINH: TAÅI SAO XAÃY ngay trong khu vûåc kinh doanh buön baán taåi RA TÙÆC NGHEÄN? trung têm thaânh phöë vaâ caác khu vûåc quanh àoá. Sûå tùng trûúãng nhanh choáng cuãa hoaåt àöång xuêët nhêåp khêíu vaâ sûå chuyïín àöíi sang phûúng tiïån 24.Hïå thöëng caãng taåi TP. Höì Chñ Minh coá chung nhiïìu àùåc àiïím vúái möåt dûå aán cú súã haå têìng àiïín vêån taãi cöng-ten-nú vaâo àêìu nhûäng nùm 2000 àaä hònh, duy nhêët chó coá taåi Viïåt Nam: àoá laâ coá nhiïìu taåo ra nhûäng thaách thûác lúán àöëi vúái caác caãng úã chuã àêìu tû, coá sûå tham gia cuãa nhiïìu doanh TP. HCM. Haån chïë múán nûúác vaâ chiïìu daâi khiïën nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ quy mö thiïëu tñnh töëi ûu. cho caác taâu lúán khöng gheá vaâo àûúåc caác caãng Caãng TP. Höì Chñ Minh khöng phaãi laâ möåt caãng naây. Do àoá, haâng hoáa xuêët nhêåp khêíu phaãi trung àún leã, maâ trïn thûåc tïë àêy laâ möåt cuåm göìm chuyïín sang caác taâu cöng-ten-nú tiïëp vêån taåi caác nhiïìu caãng do caác cöng ty khaác nhau àiïìu haânh. caãng úã Singapore vaâ caác nûúác chêu A� khaác. Àiïìu Theo Baãng 3.4, coá 9 àún võ quaãn lyá vêån haânh naây laâm tùng chi phñ cuäng nhû thúâi gian chuyïn caãng, möîi àún võ trûåc thuöåc möåt cú quan nhaâ chúã caác chuyïën haâng àïën hoùåc rúâi khoãi Viïåt nûúác (göìm coá 4 doanh nghiïåp nhaâ nûúác, UÃy ban Nam. Hún nûäa, võ trñ cuãa caác caãng nùçm sêu trong Nhên dên TP. Höì Chñ Minh, Haãi quên Nhên dên, trung têm thaânh phöë cuäng gêy ra tùæc ngheän giao vaâ Böå Quöëc phoâng), vaâ coá hai trûúâng húåp liïn thöng nghiïm troång do caác xe taãi phaãi chaåy qua doanh vúái cöng ty nûúác ngoaâi. Mùåc duâ coá 37 cêìu nhiïìu quêån nöåi thaânh àöng àuác àïí ra caãng.Thaânh taâu traãi röång trïn 6.000m, nhûng caác cêìu taâu naây nùçm raãi raác vaâ chia nhoã cho 9 àún võ quaãn lyá vêån phöë cuäng àang thûåc hiïån nhiïìu dûå aán phaát triïín haânh; do àoá möîi àún võ quaãn lyá vêån haânh coá 4 àö thõ lúán úã búâ àöng söng Saâi Goân taåi Thuã cêìu taâu vúái chiïìu daâi cêìu taâu chûa àïën 500m – Thiïm. Khi caác cêìu qua söng àûúåc xêy xong, àêy laâ thûåc tïë khaá khiïm töën so vúái caác chuêín chùæc chùæn caác taâu lúán seä khöng thïí ài qua. Coá mûåc quöëc tïë. Baãng 3.4 Cuåm caãng TP. Höì Chñ Minh KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Àún võ Söë cêìu Töíng chiïìu daâi Diïån tñch Kñch thûúác Caãng cuöëi cêìu taâu (m) quaãn lyá vêån haânh caãng taâu (ha) taâu (DWT) Caãng Saâi Goân (caãng Vinalines 10 1.750 32,2 10.000– Nhaâ Röìng – Khaánh Höåi)(doanh nghiïåp nhaâ nûúác) 30.000 Caãng Saâi Goân Vinalines (doanh nghiïåp nhaâ 5 995 13,6 10.000– (caãng Tên Thuêån) nûúác) 30.000 Caãng Bïën Ngheá UBND Thaânh phöë 4 816 32,0 10.000– Höì Chñ Minh 30.000 Caãng cöng-ten-nú Töíng cöng ty Àûúâng söng 4 678 28,3 15.000– quöëc tïë Viïåt Nam Miïìn Nam (doanh nghiïåp 20.000 nhaâ nûúác),Têåp àoaân NOL (Singapore) vaâ Mitsui & Co (Nhêåt Baãn) 4 733 31,9 5.000 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Tên Caãng Saâi Goân Haãi quên Nhên dên 6 754 26,4 6.000– Xûúãng àoáng taâu Ba Son Töíng cuåc Cöng nghiïåp Quöëc 10.000 (cú súã àoáng taâu) phoâng (Böå Quöëc phoâng) Caãng Tên Thuêån Àöng Cöng ty Dõch vuå Vêån taãi Saâi 1 149 2,9 15.000 Goân (doanh nghiïåp nhaâ nûúác) Caãng Rau Quaã V 1 222 7,2 20.000 Caãng Hoa Sen iettrans (doanh nghiïåp nhaâ 2 275 6,0 30.000 nûúác),Vosa, vaâ Blassco (U-crai-na) Nguöìn: Thaânh vaâ Pincus 2011; chuá thñch: DWT = àún võ ào troång taãi taâu 67 leä, àiïìu quan troång hún caã laâ giaá àêët úã khu vûåc võ quaãn lyá vêån haânh caác caãng coân laåi àûa ra nhiïìu caác caãng hiïån taåi àaä tùng trong suöët thêåp kyã vûâa lyá do àïí giaãi thñch cho viïåc khöng di chuyïín võ qua, nhûng thaânh phöë àaä àïí lúä cú höåi taái phaát triïín trñ caãng, vñ duå nhû hoå phaãi àûúåc àaãm baão rùçng khu àêët naây thaânh khu thûúng maåi vaâ nhaâ úã àïí taåo àõa àiïím múái coá tñnh khaã thi lêu daâi vïì mùåt kinh nguöìn thu vaâ caác taác àöång ngoaåi ûáng tñch cûåc dûúái tïë, hay àún võ àang khoá khùn vïì mùåt taâi chñnh hònh thûác tùng cêìu àêìu tû vaâ dõch vuå. nïn khöng thïí thûåc hiïån caác àêìu tû múái. Nhû nhûäng phên tñch úã dûúái àêy cho thêëy, sûå thiïëu 26. Àïì xuêët di chuyïín võ trñ hïå thöëng caãng phöëi húåp giûäa caác cú quan, thiïëu phên àõnh roä àûúåc àûa ra lêìn àêìu tiïn vaâo cuöëi nhûäng raâng vïì quyïìn haån vaâ traách nhiïåm giaãi trònh, vaâ nùm 1990, vaâ nhêån àûúåc sûå àöìng thuêån thiïëu quy àõnh chùåt cheä vïì caác quyïìn súã hûäu taâi cuãa caác bïn liïn quan chñnh. Caác trang thiïët saãn laâ nhûäng nguyïn nhên dêîn àïën tònh traång caác bõ xûã lyá cöng-ten-nú khi àoá àang hoaåt àöång gêìn doanh nghiïåp vaâ cú quan nhaâ nûúác haânh àöång hïët cöng suêët vaâ caác khu caãng khöng coân nhiïìu vò lúåi ñch trûúác mùæt maâ boã qua lúåi ñch lêu daâi vaâ àêët àïí múã röång, do àoá caác bïn àïìu thêëy roä rùçng gêy ra nhûäng taác àöång thiïëu tñnh töëi ûu àöëi vúái àïí duy trò töëc àöå tùng trûúãng thûúng maåi, cêìn xaä höåi. phaãi phaát triïín möåt töí húåp caãng múái vúái caác trang thiïët bõ hiïån àaåi, vaâ caác caãng múái phaãi nùçm (A) Quy hoaåch sûã duång àêët vaâ caác quyïìn ngoaâi khu vûåc trung têm thaânh phöë (APL 2007, súã hûäu taâi saãn 49).56 Nùm 2005, chñnh phuã trung ûúng ra quyïët àõnh choån xûúãng àoáng taâu Ba Son vaâ 4 caãng – 28. Thiïëu quy àõnh roä raâng vïì caác quyïìn Tên Caãng Saâi Goân, Caãng Saâi Goân (Nhaâ Röìng súã hûäu taâi saãn vaâ khöng coá khaã nùng Khaánh Höåi), caãng Tên Thuêån Àöng vaâ Caãng Rau chuyïín nhûúång quyïìn sûã duång àêët laâ Quaã - laâ nhûäng cú súã cêìn di chuyïín khoãi thaânh nhûäng nguyïn nhên chñnh gêy ra tònh phöë muöån nhêët laâ vaâo nùm 2010. Àöìng thúâi, söng traång bïë tùæc hiïån nay. Caác àún võ quaãn lyá vêån Caái Meáp – Thõ Vaãi úã Baâ Rõa Vuäng Taâu àûúåc xaác àõnh haâng caãng nùæm quyïìn sûã duång àêët, nghôa laâ coá laâ àõa àiïím töët nhêët àïí xêy dûång caãng cûãa ngoä quöëc quyïìn sûã duång àêët cöng cho möåt muåc àñch cuå tïë chñnh cho Viïåt Nam. Chñnh saách di chuyïín võ trñ thïí laâ vêån haânh caãng. Tuy nhiïn caác àún võ naây caãng TP. HCM àaä nhêån àûúåc sûå uãng höå maånh meä khöng súã hûäu àêët theo nghôa coá quyïìn baán, cho cuãa cöång àöìng doanh nghiïåp cuäng nhû têët caã caác thuï, thïë chêëp àêët, hoùåc khai thaác phaát triïín khu àêët cho nhûäng muåc àñch khaác nhû xêy dûång khu cú quan nhaâ nûúác coá liïn quan. thûúng maåi vaâ nhaâ úã. Do àoá, caác àún võ quaãn lyá vêån haânh àïìu coá àöång cú duy trò möåt vaâi hoaåt 27. Nhûng àaä quaá möåt nùm so vúái thúâi àöång haâng haãi thöng thûúâng taåi àõa àiïím hiïån taåi haån quy àõnh, têët caã caác caãng úã TP. HCM àïí kiïím soaát khu àêët. Caãng Saâi Goân àaä xêy dûång (trûâ möåt caãng duy nhêët) vêîn nùçm úã võ trñ möåt kïë hoaåch “chuyïín àöíi sûã duång àêët� àïí taái cuä. Taåi sao nhû vêåy? Tên Caãng Saâi Goân laâ caãng phaát triïín khu àêët caãng hiïån taåi, vaâ doanh thu seä BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 duy nhêët di chuyïín khoãi khu vûåc trung têm àûúåc duâng àïí àêìu tû xêy dûång caãng múái úã Hiïåp thaânh phöë khi àïën thúâi haån quy àõnh. Caác àún Phûúác. Tûúng tûå nhû vêåy, nùm 2009, UBND TP. Höì Chñ Minh àaä ra quyïët àõnh phaát triïín bïën neo àêåu cho àöåi taâu tuêìn tra xuöëng meá dûúái khu vûåc Dûå aán Cöng viïn Phuá Thuêån. Tuy nhiïn quaá trònh phï duyïåt kïë hoaåch chuyïín àöíi sûã duång 56 Trïn khùæp thïë giúái, nhiïìu caãng àaä vaâ àang di chuyïín khoãi caác àêët rêët phûác taåp. thaânh phöë vaâ khu vûåc àö thõ àïí àaáp ûáng yïu cêìu lûu thöng cho caác taâu lúán, traánh nhûäng chi phñ cú höåi ngaây caâng gia tùng liïn quan àïën sûã duång àêët trong nöåi thaânh, àöìng thúâi goáp phêìn 29. UBND TP. Höì Chñ Minh vûâa laâ àún laâm giaãm tùæc ngheän giao thöng àûúâng böå do caác hoaåt àöång võ quaãn lyá vêån haânh caãng vûâa laâ cú quan vêån haânh caãng. Möåt söë vñ duå vïì caác caãng di chuyïín khoãi võ trñ cuä vaâ caác caãng xêy múái taåi chêu A� göìm coá: caãng Busan chuyïín phï duyïåt kïë hoaåch sûã duång àêët – úã àêy thaânh caãng Busan múái úã Haân Quöëc; caãng Waigaoqiao chuyïín thaânh caãng Yangshan taåi Thûúång Haãi,Trung Quöëc; caãng Bangkok coá sûå lêîn löån quyïìn lúåi cuãa ngûúâi sûã duång chuyïín thaânh caãng Laem Chabang úã Thaái Lan; vaâ caãng Mumbai vúái traách nhiïåm cuãa ngûúâi quaãn lyá. Àïí 68 thaânh caãng Nhava Sheva úã ÊËn Àöå. Caãng Saâi Goân coá thïí xuác tiïën dûå aán cuãa mònh, cêìn phaãi coá möåt quy hoaåch sûã duång àêët chi tiïët.57 húåp caác hoaåt àöång cuãa caác cú quan trung ûúng Àïën giûäa nùm 2011, UBND TP. Höì Chñ Minh vêîn vaâ àõa phûúng nhùçm thûåc hiïån kïë hoaåch di chûa phï duyïåt quy hoaåch naây. Súã Quy hoaåch vaâ chuyïín khu caãng.�58 Vêën àïì quy hoaåch sûã duång Kiïën truác Thaânh phöë múái bùæt àêìu quy trònh quy àêët àûúåc nïu ra trong moåi cuöåc hoåp cuãa ban chó hoaåch sûã duång àêët trong nùm 2009, trong àoá bao àaåo trong suöët giai àoaån tûâ nùm 2008 àïën 2011. quaát caã khu vûåc caãng úã trung têm thaânh phöë. Baãng 3.5 nïu tïn caác chó thõ cuãa Thuã tûúáng/Phoá Cuäng nhû nhiïìu nöî lûåc khaác cuãa Chñnh phuã thuã tûúáng quy àõnh thúâi haån cho TP. Höì Chñ Minh nhùçm thûåc thi chñnh saách, möåt ban chó àaåo göìm hoaân chónh quy hoaåch sûã duång àêët úã khu vûåc têët caã caác cú quan ban ngaânh àaä àûúåc thaânh lêåp trung têm thaânh phöë. Möîi lêìn thúâi haån qua ài laåi vaâo thaáng 4/2008 vúái nhiïåm vuå “chó àaåo vaâ phöëi coá möåt chó thõ múái quy àõnh möåt thúâi haån múái. Baãng 3.5 Caác chó thõ cuãa chñnh phuã quy àõnh thúâi haån hoaân thaânh quy hoaåch sûã duång àêët cuãa TP Höì Chñ Minh Ngaây Chó thõ 28/4/2008 Thaânh lêåp Ban chó àaåo dûå aán di chuyïín cuåm caãng TP Höì Chñ Minh 12/5/2008 Cuöåc hoåp àêìu tiïn cuãa Ban chó àaåo vúái Böå trûúãng Böå Giao thöng, trong àoá nhêën maånh têìm quan troång cuãa quy hoaåch sûã duång àêët vúái caác caãng trong thaânh phöë trong tûúng lai 1/4/2009 Böå trûúãng Böå Giao thöng chñnh thûác àïì nghõ Thuã tûúáng Chñnh phuã yïu cêìu UBND 18/6/2009 TP Höì Chñ Minh khêín trûúng phï duyïåt quy hoaåch sûã duång àêët cho caác caãng trong thaânh phöë 13/1/2010 Chó thõ cuãa Phoá thuã tûúáng yïu cêìu TP Höì Chñ Minh hoaân thaânh quy hoaåch sûã duång àêët muöån nhêët trong thaáng 9/2009 10/8/2010 Chó thõ cuãa Phoá thuã tûúáng yïu cêìu TP Höì Chñ Minh hoaân thaânh quy hoaåch sûã duång àêët muöån nhêët trong thaáng 2/2010 KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH 29/3/2011 Chó thõ cuãa Phoá thuã tûúáng yïu cêìu TP Höì Chñ Minh hoaân thaânh quy hoaåch sûã duång àêët muöån nhêët trong quyá 4/2010 29/3/2011 Chó thõ cuãa Phoá thuã tûúáng yïu cêìu TP Höì Chñ Minh hoaân thaânh quy hoaåch sûã duång àêët muöån nhêët trong thaáng 6/2011 Chó thõ cuãa Thuã tûúáng nhùæc laåi yïu cêìu TP Höì Chñ Minh hoaân thaânh quy hoaåch sûã duång àêët muöån nhêët trong thaáng 6/2011 Nguöìn: Caác cöng vùn söë 219/TB-BCÀ ngaây 27/5/2008, 1949/BGTVT-KHÀT ngaây 1/9/2009, 178/TB-VPCP ngaây 18/6/2009, 11/TB-VPCP ngaây 13/1/2010, 217/TB-VPCP ngaây 10/8/2010, 70/TB-VPCP ngaây 29/3/2011, vaâ 132/TB-VPCP ngaây 2/6/2011. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 57 Theo luêåt, caác chñnh quyïìn àõa phûúng chõu traách nhiïåm chuêín bõ, phï chuêín vaâ thûåc thi caác quy hoaåch sûã duång àêët chi tiïët vúái tyã lïå 1:2.000. Chó sau khi coá quy hoaåch sûã duång àêët chi tiïët, caác nhaâ àêìu tû múái àûúåc chuêín bõ quy hoaåch sûã duång àêët cuå thïí vúái tyã lïå 1:500 vaâ lêåp àïì xuêët àêìu tû. 58 Quyïët àõnh 458/QÀ-Ttg cuãa Thuã tûúáng Chñnh phuã ngaây 28/4/2008 vïì viïåc thaânh lêåp ban chó àaåo dûå aán di chuyïín cuåm caãng TP. Höì Chñ Minh. 69 (B) Caác cú chïë ûu àaäi daânh cho chñnh KHÖNG KHAI THA�C quyïìn àõa phûúng bõ boáp meáo 30. Viïåc di chuyïín hïå thöëng caãng TP Höì IV H�ËT CÖNG SUÊËT CAÃNG! TRÛÚÂNG HÚÅP Chñ Minh àùåt ra hai möëi lo ngaåi lúán cho CUÅM CAÃNG CA�I ME�P chñnh quyïìn thaânh phöë. Trûúác hïët, caác doanh nghiïåp logistics vaâ caác doanh nghiïåp hoaåt àöång – THÕ VAÃI trong nhûäng lônh vûåc höî trúå hoaåt àöång caãng seä phaãi di chuyïín khoãi thaânh phöë Höì Chñ Minh vaâ 32. Nùçm úã vuâng lên cêån TP. Höì Chñ Minh, tòm kiïëm nhûäng àõa àiïím hoaåt àöång gêìn vúái caác söng Caái Meáp – Thõ Vaãi thuöåc Baâ Rõa Vuäng caãng múái. Trong khi àoá, vúái tuyïn böë rùçng tûúng Taâu (BRVT) àûúåc xaác àõnh laâ àõa àiïím phuâ lai phaát triïín cuãa thaânh phöë seä chuã yïëu dûåa vaâo húåp àïí xêy caãng cûãa ngoä quöëc tïë chñnh ngaânh dõch vuå hún laâ saãn xuêët, thaânh phöë Höì Chñ cuãa Viïåt Nam. Vúái chiïìu sêu 14m vaâ khöng coá Minh hiïån àang quan têm àïën viïåc duy trò võ thïë nhiïìu böìi lùæng, taåi khu vûåc naây coá thïí xêy caác laâ trung têm cuãa caác dõch vuå logistics trong caã caãng cöng-ten-nú nûúác sêu, phuâ húåp cho caác taâu nûúác.59 Thûá hai, caác nguöìn thu lúán tûâ thuïë nhêåp cöng-ten-nú thïë hïå thûá tû (post Panamax)62 àïí khêíu haâng hoáa thöng qua caác caãng cuãa thaânh phöë chuyïn chúã haâng hoáa trûåc tiïëp sang Bùæc Myä vaâ chêu seä coá nguy cú giaãm suát. Nùm 2010, thaânh phöë Höì Chñ Minh thu àûúåc 57 nghòn tyã àöìng (2,8 tyã Êu.63 Tuy nhiïn, cêìn coá caác cú súã haå têìng höî trúå, vñ USD) tiïìn thuïë xuêët nhêåp khêíu, chiïëm 40% töíng duå nhû caác tuyïën àûúâng giao thöng kïët nöëi tûâ thaânh nguöìn thu ngên saách cuãa thaânh phöë. Vaâ kïí tûâ phöë Höì Chñ Minh. nùm 2005 àïën nay, tyã lïå naây luön dao àöång úã mûác 40% - 46%.60,61 Mùåc duâ phêìn lúán söë thu naây 33. Söë lûúång caác caãng àûúåc quy hoaåch cho àûúåc nöåp laåi cho ngên saách trung ûúng, nhûng cuåm caãng BRVT tùng dêìn. Vaâo cuöëi nhûäng UBND Thaânh phöë vêîn coá thïí giûä laåi möåt khoaãn nùm 1980, Böå Giao thöng àaä bùæt àêìu tòm kiïëm àaáng kïí nhúâ cú söë nöåp thuïë thûúng maåi lúán cuãa caác võ trñ xêy caãng múái úã vuâng TP Höì Chñ Minh thaânh phöë. múã röång. Nùm 1991, Cöng ty Tû vêën Thiïët kïë Giao thöng vêån taãi phña Nam (Tedi South)64 thûåc 31.Tònh huöëng nghiïn cûáu cuå thïí naây cho hiïån nghiïn cûáu àêìu tiïn vïì Hïå thöëng caãng nûúác thêëy hêìu hïët caác bïn coá lúåi ñch liïn quan sêu Thõ Vaãi – Vuäng Taâu, àêy laâ cú súã cho quy àïìu haânh àöång vò lúåi ñch cuãa riïng mònh, hoaåch töíng thïí àêìu tiïn cho cuåm caãng naây vaâo vaâ gêy haåi cho lúåi ñch quöëc gia. Khi àöëi mùåt vúái khaã nùng khöng coân kiïím soaát àûúåc khu àêët nùm 1992.65 Àêìu nùm 1998, quy hoaåch töíng thïí caãng sau khi di chuyïín võ trñ, chiïën lûúåc töët nhêët caãng àûúåc àiïìu chónh, cuåm caãng àûúåc têåp húåp maâ Caãng Saâi Goân lûåa choån laâ aán binh bêët àöång. thaânh 4 khu caãng, àöìng thúâi caác àõa àiïím xêy Àöìng thúâi, thaânh phöë Höì Chñ Minh aáp duång moåi dûång möåt söë caãng cöng-ten-nú vaâ bïën caãng töíng caách àïí thûåc hiïån quy trònh quy hoaåch sûã duång húåp cuäng àûúåc xaác àõnh.66 Nùm 2001 vaâ 2002, àêët chi tiïët möåt caách tûâ tûâ vaâ thêån troång. Thaânh Cú quan Húåp taác Quöëc tïë Nhêåt Baãn (JICA) àaä phöë khöng coá nguöìn thu naâo khaác àïí thay thïë tiïën haânh Nghiïn cûáu Phaát triïín Caãng úã miïìn nhûäng khoaãn thu thuïë vaâ phñ thûúng maåi seä bõ Nam Viïåt Nam, kïët quaã àaä àïì xuêët möåt quy BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 mêët khi di chuyïín võ trñ cuãa caác caãng. Tuy nhiïn, quyïët àõnh noái trïn khöng chó gêy chêåm trïî cho möåt nhu cêìu cêëp baách laâ di chuyïín hïå thöëng caãng khoãi khu vûåc trung têm kinh doanh buön 62 Panamax laâ thuêåt ngûä duâng àïí mö taã giúái haån kñch thûúác caác taâu chúã haâng ài qua kïnh àaâo Panama. Post-Panamax laâ thuêåt baán cuãa thaânh phöë, maâ coân dêîn àïën tònh traång ngûä duâng àïí mö taã caác taâu khöng thuöåc nhoám kñch thûúác sûã duång keám hiïåu quaã úã khu caãng múái àang àûúåc Panamax. xêy dûång úã vuâng lên cêån (xem phêìn tiïëp theo). 63 Trong khu vûåc naây, coá thïí xêy dûång caác caãng cöng-ten-nú àïí tiïëp nhêån taâu meå coá troång taãi tûâ 8.000 àïën 10.000 TEU (100.000 DWT àïën 120.000 DWT). 64 Phoâng tû vêën thiïët kïë caãng biïín thuöåc Cöng ty Tû vêën Thiïët kïë Giao thöng vêån taãi phña Nam (Tedi South), àún võ tiïën haânh nghiïn cûáu noái trïn, sau àoá trúã thaânh Cöng ty Tû vêën thiïët kïë caãng – kyä thuêåt biïín (Portcoast). 59 UBND TP. Höì Chñ Minh, Kïë hoaåch Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi 65 Quyïët àõnh söë 55/Ttg ngaây 5/11/1992 cuãa Thuã tûúáng phï 5 nùm tûâ 2011 àïën 2015. duyïåt Quy hoaåch töíng thïí Hïå thöëng caãng nûúác sêu Thõ Vaãi – 60 Cuåc Thöëng kï TP. Höì Chñ Minh, Niïn giaám Thöëng kï TP. Höì Vuäng Taâu. Chñ Minh nùm 2010. 66 Quyïët àõnh söë 50/Ttg/1998/QÀ-Ttg ngaây 28/2/1998 cuãa Thuã 61 Töíng nguöìn thu úã àêy khöng tñnh caác nguöìn khöng phaãi tiïìn thu tûúáng phï duyïåt àiïìu chónh böí sung Quy hoaåch töíng thïí Hïå 70 thuïë, vñ duå nhû thu tûâ xuêët khêíu hoùåc chuyïín nhûúång dêìu thö. thöëng caãng nûúác sêu Thõ Vaãi – Vuäng Taâu. hoaåch caãng cöng-ten-nú vaâ bïën caãng töíng húåp àaáng kïí so vúái kyâ voång. Dûå aán ODA toã ra vúái cöng suêët trung bònh úã Caái Meáp – Thõ Vaãi. coá vai troâ then chöët trong viïåc thu huát caác nhaâ Quy hoaåch naây dûå kiïën xêy 6 cêìu caãng úã àoaån àêìu tû tû nhên àïën àõa àiïím naây. Trong möåt Thõ Vaãi cho caác taâu chúã haâng töíng húåp vúái lûúång khoaãng thúâi gian rêët ngùæn – tûâ thaáng 10/2006 haâng hoáa chuyïn chúã tûâ 3,3 àïën 6 triïåu têën. Quy àïën thaáng 2/2007 – àaä cêëp 5 giêëy pheáp àêìu tû hoaåch töíng thïí nùm 2005 vïì phaát triïín caãng xêy dûång caác caãng cöng-ten-nú chuyïn duång. miïìn Àöng Nam Böå, göìm TP. Höì Chñ Minh, Àöìng Caác àún võ quaãn lyá vêån haânh caãng trong nûúác Nai vaâ BRVT, àaä tùng àaáng kïí söë lûúång caãng úã TP. Höì Chñ Minh, dûúái sûác eáp cuãa dûå aán di thuöåc cuåm caãng Caái Meáp – Thõ Vaãi. Hiïån taåi, quy chuyïín caãng, cuäng phaãn ûáng nhanh nhaåy àïí hoaåch göìm 19 caãng, trong àoá coá 4 caãng chuyïn àaãm baão coá àêët trong khu vûåc caãng. Ngay sau duång cöng-ten-nú vaâ 18 cêìu caãng. Theo Baãng khi khai trûúng, vêån haânh caãng, 16 taâu post- 3.6, caãng àaä thu huát àûúåc möåt söë àún võ quaãn lyá Panamax àaä chúã haâng thùèng túái caãng. Nhûng vêån haânh coá tiïëng trïn thïë giúái, nhûng trong hêìu khöëi lûúång cöng-ten-nú vêîn rêët thêëp. Theo baáo hïët caác trûúâng húåp (chó trûâ möåt ngoaåi lïå), àöëi caáo cuãa caác àún võ quaãn lyá vêån haânh caãng, nùm taác phña Viïåt Nam luön luön laâ möåt doanh 2010, lûúång haâng thûåc chuyïn chúã bùçng cöng- nghiïåp nhaâ nûúác. Noái toám laåi, cú cêëu súã hûäu coá ten-nú chó bùçng 28% töíng cöng suêët vaâ trong tñnh manh muán úã cuåm caãng TP. Höì Chñ Minh 8 thaáng àêìu nùm nay, 2011, con söë naây chó laâ dûúâng nhû àaä àûúåc lùåp laåi úã cuåm caãng BRVT. 12,9% (xem Baãng 3.6).67 Trong thaáng 5 vaâ thaáng 6/2011 àaä phaãi cùæt búát 4 tuyïën àûúâng chúã 34. Mùåc duâ àûúåc àêìu tû nhiïìu nhûng khöëi haâng (trong söë 16 tuyïën ban àêìu) do nhu cêìu lûúång cöng-ten-nú qua caãng àaä suåt giaãm quaá thêëp.68 KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 67 Söë liïåu baáo caáo cuãa caác caãng lïn Hiïåp höåi Caãng biïín Viïåt Nam. 68 SCosco, Kline, Yangming, vaâ Hanjin thöng baáo ngûng gheá qua caãng Caái Meáp trïn tuyïën tûâ chêu A� ài chêu Êu tûâ thaáng 5/2011, vaâ CSAV ngûng khai thaác tuyïën tûâ Caái Meáp ài búâ Têy Myä tûâ thaáng 6/2011. 71 Baãng 3.6 Caác caãng cöng-ten-nú chuyïn duång taåi cuåm caãng BRVT Nùm khai Àöëi taác phña Cöng suêët (triïåu TEU) Caãng Àöëi taác quöëc tïë trûúng Viïåt Nam Quy 2010 Thaáng hoaåch 8/2011 Caãng quöëc tïë SP-PSA Thaáng Caãng quöëc tïë PSA 1,1 0,182 0,114 (SP-PSA) 5/2009 (Singapore) Caãng quöëc tïë SP-SSA 2012 Caãng Saâi Goân Cöng ty SSA Holdings 1,2 — — (SSIT) (Vinalines) Int. (Hoa Kyâ) Caãng quöëc tïë Caái Thaáng Caãng APM (Àan 1,1 — 0,032 Meáp (CMIT) 3/2011 Maåch) Caãng cöng-ten-nú Thaáng 0,6 0,295 0,204 Tên Caãng – Caái Meáp 6/2009 Tên Caãng Saâi — (TCCT) Goân (Haãi quên Caãng quöëc tïë Tên Thaáng nhên dên) Wanhai Lines, MOL 1,2 — 0,084 Caãng – Caái Meáp 1/2011 vaâ Hanjin Shipping (TCIT) Caãng Quöëc tïë Saâi Thaáng Cöng ty cöí phêìn Cöng ty Hutchison 1,2 0,025 0,045 Goân Viïåt Nam (SITV) 8/2010 Àêìu tû Xêy dûång Port Holdings 2013 Thûúng maåi (Höìng Köng) — Saâi Goân Caãng cöng-ten-nú PMU 85 JBIC 0,75 — — quöëc tïë Caái Meáp (ODA Nhêåt Baãn) Caãng Caái Meáp (Böå Giao thöng) CMA-CGM 1,2 — — (Gemalink) Gemadept Nguöìn: Thaânh vaâ Pincus 2011. Chuá thñch: Theo quy hoaåch múái nhêët, seä coân xêy thïm 6 caãng cöng-ten-nú chuyïn duång vaâ caãng àa nùng. — = khöng coá söë liïåu IV.A ÀI�ÌU GÒ LÑ GIAÃI TÒNH (xem Baãng 3.5). SSIT seä àûúåc xêy dûång xong vaâo àêìu nùm 2012, nêng töíng cöng suêët cuãa cuåm caãng TRAÅNG SÛà DUÅNG lïn 6,4 triïåu TEU. Hai dûå aán ODA xêy caãng dûå kiïën KHÖNG H�ËT CÖNG seä hoaân thaânh trong nùm 2013. Möåt caãng cöng-ten- SUÊËT CAÃNG? nú khaác thuöåc liïn doanh Gemadept vaâ CMA– CGM (Phaáp), hiïån àang nùæm giûä diïån tñch àêët lúán nhêët vaâ cêìu caãng daâi nhêët, vêîn àang trong quaá trònh (A) Thiïëu cú chïë thõ trûúâng àïí thuác àêíy xêy dûång. 70 BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 caånh tranh 69 Trong baáo caáo quy hoaåch chi tiïët chñnh thûác do tû vêën 35.Caác quyïët àõnh quan troång nhû töíng Portcoast lêåp vaâo thaáng 4/2011, chó coân duy nhêët möåt khu àêët cöng suêët caãng luön luön thay àöíi maâ trong toaân böå cuåm caãng àûúåc àïí laåi laâm khu dõch vuå haâng haãi. Thaáng 8/2011, khi quy hoaåch àûúåc phï duyïåt, thêåm chñ khu khöng chuá yá túái cung – cêìu thõ trûúâng. Quy àêët cuöëi cuâng àoá cuäng àaä biïën thaânh möåt caãng haâng hoáa töíng hoaåch chi tiïët Caái Meáp – Thõ Vaãi liïn tuåc àûúåc húåp nûäa. Do vêåy, theo quy hoaåch chi tiïët nùm 2011, cuåm caãng Caái Meáp – Thõ Vaãi coá töíng cöång 34 caãng, trong àoá 14 caãng àang cêåp nhêåt, nhiïìu caãng múái àûúåc böí sung vaâ hêìu hoaåt àöång, göìm caác caãng cöng-ten-nú, caãng àa chûác nùng, caãng hïët àêët trûúác mùåt caãng àïìu àaä àûúåc xaác àõnh haâng hoáa thöng thûúâng, vaâ caãng chuyïn duång. 70 Kïët quaã so saánh cöng suêët caãng BRVT vúái Thaái Lan vaâ ÊËn Àöå muåc àñch sûã duång. Nhû minh hoåa úã Hònh 3.6, quy cho thêëy mûác dû thûâa cöng suêët trong quy hoaåch caãng BRVT. Khi hoaåch ban àêìu yïu cêìu xêy dûång 4 caãng cöng- bùæt àêìu phaát triïín caãng biïín nûúác sêu múái úã Laem Chabang àïí ten-nú vúái töíng cöng suêët chó khoaãng 3,3 triïåu thay thïë caãng Klong Toey taåi Bangkok vaâo cuöëi nhûäng nùm 1980, Thaái Lan chó xêy möåt caãng cöng-ten-nú vúái cöng suêët 0,6 triïåu TEU vaâo nùm 2015.69 Sau möåt thúâi gian, söë giêëy TEU. Sau möåt thúâi gian, Thaái Lan bùæt àêìu böí sung thïm nhiïìu pheáp àêìu tû àûúåc cêëp àaä vûúåt quaá quy hoaåch caãng vaâ hiïån taåi cuåm caãng Laem Chabang coá 7 caãng cöng-ten-nú vaâ 1 caãng àa chûác nùng, àûáng thûá 22 trong danh saách caác caãng ban àêìu. Àêìu nùm 2011, 4 caãng cöng-ten-nú cöng-ten-nú haâng àêìu thïë giúái vaâ xûã lyá 5,2 triïåu TEU trong nùm àang hoaåt àöång (CMIT, SITC, vaâ SP–PSA,TCCT– 2010. Caãng Nhava Sheva, àûúåc xêy dûång nùm 1989 àïí giaãm búát 72 aáp lûåc cho caãng Mumbai, hiïån chó coá 3 caãng vúái 5 cêìu caãng, vaâ xûã TCIT) àaä coá töíng cöng suêët lïn àïën 5,2 triïåu TEU lyá 4,3 triïåu TEU trong nùm 2010. Hònh 3.6 Phaát triïín caác caãng cöng-ten-nú: Cöng suêët theo quy hoaåch ban àêìu so vúái cöng suêët xêy dûång thûåc tïë 9 8 7 6 Triïåu TEU 5 Cöng suêët sau khi caãng biïín àûúåc xêy dûång 4 3 Gemalink Cöng suêët theo ODA 2 kïë hoaåch SP-PSA ban àêìu 1 Caãng Caái Meáp 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nguöìn: Söë liïåu cöng suêët trong quy hoaåch ban àêìu do Cuåc Haâng haãi Viïåt Nam (Vinamarine) cung cêëp; söë liïåu cöng suêët xêy dûång thûåc tïë lêëy tûâ baãng 3.6. 36. Viïåc cêëp pheáp cho möåt söë lûúång lúán cöng-ten-nú thêåm chñ coân sûã duång cöng suêët caác caãng cöng-ten-nú nhû vêåy àûúåc thûåc caãng cöng-ten-nú dû thûâa àïí xûã lyá haâng hoáa hiïån trïn cú súã haânh chñnh, hoaân toaân thöng thûúâng vaâ cung cêëp chöî neo àêåu cho àöåi taách rúâi caác nguyïn tùæc thõ trûúâng. Quyïët taâu tuêìn tra (Thaânh vaâ Pincus 2011). àõnh cuãa chñnh phuã vïì viïåc phên chia hïå thöëng caãng thaânh möåt söë caãng vaâ trao quyïìn phaát triïín (B) Cung cêëp caác cú súã haå têìng höî trúå vaâ vêån haânh quaãn lyá cho nhiïìu nhaâ àêìu tû, laâ möåt quyïët àõnh coá cùn cûá caã vïì mùåt lyá thuyïët cuäng 37. Vêën àïì khöng sûã duång hïët cöng suêët nhû thûåc tiïîn. Sûå hiïån diïån cuãa nhiïìu nhaâ quaãn caâng trêìm troång hún búãi sûå thêët baåi cuãa KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH lyá vêån haânh seä thuác àêíy caånh tranh àïí àaãm baão chñnh phuã trong viïåc hoaân thaânh caác cú súã caác dõch vuå coá chêët lûúång töët vaâ chi phñ thêëp haå têìng höî trúå cêìn thiïët. Hïå thöëng caãng (Ngên haâng Thïë giúái 2007, trang 24). Vêën àïì úã BVRT caách Biïn Hoâa, Àöìng Nai 50 km vaâ caách àêy khöng phaãi laâ viïåc khöng sûã duång thõ trûúâng thaânh phöë Höì Chñ Minh 80 km. Caác caãng cöng- àïí thuác àêíy caånh tranh. Vêën àïì laâ úã chöî nhiïìu ten-nú úã BRVT bùæt àêìu àûúåc xêy dûång vaâo àêìu cú quan nhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác coá nùm 2007 nhûng àïën cuöëi nùm 2009, dûå aán caãi thïí àûúåc hûúãng nhûäng àöëi xûã àùåc biïåt tûâ phña taåo Àûúâng Quöëc löå 51 múái àûúåc triïín khai. chñnh phuã vaâ giûäa caác chuã thïí naây hoaân toaân Thêåm chñ sau khi hoaân thaânh, quöëc löå 51 múã khöng coá sûå phöëi húåp. Khi khöng thïí àaåt hiïåu röång vêîn seä khöng àuã. Theo kïë hoaåch, tuyïën quaã hoaåt àöång cao hún, caác caãng khöng coá sûå àûúâng cao töëc TP. Höì Chñ Minh – Long Thaânh – lûåa choån naâo khaác laâ aáp duång mûác giaá caånh tranh Dêìu Giêy seä hoaân thaânh vaâo cuöëi nùm 2012, hûáa huãy diïåt àïí söëng coân, nhêët laâ trong böëi caãnh tùng heån seä ruát ngùæn khoaãng caách vaâ tùng töëc àöå cuãa trûúãng thûúng maåi giaãm suát trong khu vûåc vaâ caác phûúng tiïån giao thöng trïn tuyïën. Tuy trïn toaân thïë giúái. Theo baáo caáo cuãa Hiïåp höåi nhiïn, coá khaã nùng dûå aán naây seä chêåm laåi àïën KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Caãng biïín Viïåt Nam, caác àún võ quaãn lyá vêån haânh cuöëi nùm 2013 hoùåc àêìu nùm 2014. Àûúâng cao àang aáp giaá dõch vuå thêëp àïën mûác khoá coá thïí buâ töëc Biïn Hoâa – Vuäng Taâu cuäng phaãi triïín khai ùæp chi phñ.71 Àïí taåo ra nguöìn thu, möåt söë caãng súám àïí hoaân thaânh maång lûúái giao thöng àûúâng böå. Khöng chó coá caác dûå aán àûúâng cao töëc bõ chêåm maâ caác dûå aán cú súã haå têìng kïët nöëi cuäng 71 Trong àaåi höåi thûúâng niïn cuãa Hiïåp höåi Caãng biïín Viïåt Nam khöng theo àuáng kïë hoaåch. Möåt yïu cêìu hiïín vaâo thaáng 9/2011, baáo chñ àûúåc tiïët löå thöng tin laâ phñ dõch vuå nhiïn laâ phaãi hoaân thaânh kõp thúâi tuyïën àûúâng cuãa caác nhaâ quaãn lyá vêån haânh caãng cöng-ten-nú úã Caái Meáp – Thõ Vaãi aáp duång cho caác tuyïën àûúâng chuyïn chúã chó coá 32 nöëi giûäa hïå thöëng caãng Caái Meáp vúái quöëc löå 51 USD möîi TEU, trong khi àoá mûác thu cuãa caác caãng phaãi àaåt töëi (thûúâng goåi laâ àûúâng 965) àïí taåo àiïìu kiïån hoaåt thiïíu 88 USD möîi TEU múái coá thïí hoâa vöën (baáo Tuöíi treã, àöång cho caác caãng cöng-ten-nú. Tuy nhiïn, àïën “Caãng biïín löî nùång�), 21/9/2011. 73 thaáng 10/2011, àoaån àûúâng daâi 8,5 km naây vêîn CA�C LÛÅA CHOÅN coân vaâi thaáng nûäa múái hoaân thaânh. Ngoaâi ra cuäng phaãi xêy dûång möåt hïå thöëng àûúâng nöåi böå coá nùng lûåc lûu thöng cao àïí kïët nöëi caác caãng trong V CHÑNH SA�CH hïå thöëng. Chñnh phuã àaä nhêån thêëy àiïìu àoá vaâ cêëp vöën cho dûå aán naây tûâ nguöìn traái phiïëu chñnh 39. Viïåt Nam àaä taåo ra quaá nhiïìu aáp lûåc phuã, tuy nhiïn viïåc thi cöng àaä bõ trò hoaän. Möåt cho ngên saách àêìu tû cöng thöng qua viïåc dûå aán khaác àïì xuêët xêy dûång tuyïën àûúâng sùæt chúã triïín khai quaá nhiïìu dûå aán cú súã haå têìng haâng tûâ Biïn Hoâa àïën Caái Meáp Thõ Vaãi, nhûng tñnh coá tñnh manh muán vaâ khöng àaåt àûúåc hiïåu khaã thi kinh tïë vaâ taâi chñnh cuãa àïì xuêët naây coân quaã töëi ûu do thiïëu nhu cêìu thõ trûúâng. àang àïí ngoã àïí thaão luêån thïm do khoaãng caách May mùæn laâ Chñnh phuã vaâ Quöëc höåi àaä quyïët quaäng àûúâng quaá ngùæn (chûa àïën 80 km). àõnh tiïën haânh nhiïìu haânh àöång àuáng àùæn trong vaâi thaáng gêìn àêy: (i) khúãi àöång quaá trònh xêy 38. Viïåc di chuyïín hïå thöëng caãng TP. Höì dûång luêåt múái nhùçm caãi thiïån khung phaáp lyá vïì Chñ Minh vaâ tònh traång khöng sûã duång hïët àêìu tû cöng vaâ mua sùæm cöng; (ii) thùæt chùåt quy cöng suêët cuãa hïå thöëng caãng BRVT laâ hai trònh theo doäi vaâ giaám saát àöëi vúái caác dûå aán àang mùåt cuãa cuâng möåt vêën àïì. Trong khi caác hoaåt àöång, trao quyïìn nhiïìu hún cho Böå caãng cöng-ten-nú múái àûúåc trang bõ tiïn tiïën taåi KH&ÀT trong viïåc raâ soaát caác dûå aán, àùåc biïåt laâ hïå thöëng caãng BVRT múái chó khai thaác àûúåc möåt vïì sûå sùén coá cuãa caác nguöìn lûåc (Chó thõ söë phêìn cöng suêët, hêìu hïët haâng hoáa chuyïn chúã 1792/2011 ban haânh thaáng 10/2011); (iii) giaãm bùçng cöng-ten-nú vêîn têåp trung vïì caác caãng cuä vïì cú baãn mûác àêìu tû cöng trong Kïë hoaåch Phaát úã TP. Höì Chñ Minh, vaâ caã hai núi àïìu do cuâng triïín Kinh tïë Xaä höåi 2011-15; (iv) ban haânh Nghõ möåt nhoám caác nhaâ àêìu tû trong nûúác àiïìu haânh. quyïët vïì Kïë hoaåch töíng thïí vïì sûã duång àêët àai Tiïëp tuåc vêån haânh khai thaác caác caãng úã TP. Höì túái 2020 vaâ Kïë hoaåch sûã duång àêët àïën 2015 Chñ Minh laâ möåt quyïët àõnh húåp lyá, nïëu xeát tûâ nhùçm thùæt chùåt viïåc sûã duång àêët cho phaát triïín quan àiïím cuãa caác nhaâ àêìu tû, vò caác caãng naây bïìn vûäng, bao göìm quy àõnh vuâng cuå thïí àïí vêîn àem laåi lúåi nhuêån kïí caã trong giai àoaån tùng tröìng luáa gaåo (hiïån nay laâ 3,8 triïåu heác ta), vaâ trûúãng kinh tïë giaãm suát nhû hai nùm 2009 – liïåt kï taám nhiïåm vuå vaâ giaãi phaáp chñnh maâ cú 2010.72 Tuy nhiïn, àiïìu naây laåi gêy töën keám cho quan nhaâ nûúác trung ûúng vaâ àõa phûúng cêìn xaä höåi, do nhûäng taác àöång ngoaåi ûáng bêët lúåi nhû thûåc hiïån, bao göìm: kïë hoaåch töíng thïí sûã duång tùæc ngheän giao thöng vaâ ö nhiïîm, vaâ chi phñ cú àêët cuãa caác cú quan naây phaãi theo saát kïë hoaåch höåi cao khi sûã duång àêët àö thõ loaåi möåt àïí laâm töíng thïí sûã duång àêët cuãa Quöëc höåi, xaác àõnh roä caãng, thay vò xêy dûång vaâ phaát triïín caác khu raâng ranh giúái àêët khöng lûu cho caác muåc àñch thûúng maåi vaâ nhaâ úã. Nïëu chuyïín khoaãng 4 triïåu khaác nhau, vaâ cöng böë thöng tin ra cöng chuáng74; TEU haâng hoáa hiïån àang lûu thöng qua caác caãng vaâ (iv) gêìn àêy àaä ban haânh sùæc lïånh cêëm phï TP. Höì Chñ Minh sang caãng Caái Meáp – Thõ Vaãi, seä duyïåt caác khu cöng nghiïåp múái. giaãm búát àûúåc vêën àïì thûâa cöng suêët úã caãng Caái BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Meáp – Thõ Vaãi.73 40. Caác bûúác naây seä taåo khúãi àêìu khúãi sùæc, nhûng vêîn coân nhiïìu viïåc cêìn phaãi laâm trûúác mùæt, àùåc biïåt laâ viïåc àûa vaâo caác thïí chïë, cú chïë khuyïën khñch vaâ thöng tin phuâ húåp nhùçm àaãm baão traánh mùæc phaãi caác vêën àïì trûúác àêy. Trong àoaån naây, chuáng töi xin àïì xuêët ba chñnh saách àïí khùæc phuåc vêën àïì naây: (a) quy àõnh roä vaâ cuãng cöë caác quyïìn súã hûäu 72 Lúåi nhuêån sau thuïë cuãa Caãng Saâi Goân trong nùm 2010 laâ 64 tyã àöìng, caãng Caát Laái laâ 73 tyã àöìng (Nguöìn: caác baáo caáo taâi chñnh nùm 2010 cuãa caác cöng ty quaãn lyá caãng.) 73 Caãng Laem Chabang úã Thaái Lan chó phaát triïín àûúåc sau khi chñnh phuã Thaái quy àõnh mûác trêìn haâng hoáa lûu thöng qua caãng 74 Bêët kyâ àiïìu chónh naâo vïì viïåc sûã duång àêët phaãi àûúåc baáo caáo Klong Toey laâ 1 triïåu TEU vaâo nùm 1996, nghôa laâ caác tuyïën vaâ àûúåc Quöëc höåi phï duyïåt, vaâ Chñnh phuã phaãi baáo caáo lïn àûúâng vêån taãi bùæt buöåc phaãi chuyïín hûúáng sang caác caãng cöng- Quöëc höåi haâng nùm vïì viïåc thûåc hiïån Kïë hoaåch sûã duång àêët 74 ten-nú múái (ADB 2009, trang 17). àai töíng thïí. taâi saãn àïí àem caác caånh tranh vïì àêët àai ra thõ trûúâng, thoaát khoãi nhûäng liïn quan coá tñnh chñnh (B) Thaânh lêåp caác cú quan quaãn lyá àiïìu trõ, (b) thaânh lêåp caác cú quan khöng thiïn võ tiïët khöng thiïn võ cho caác ngaânh cú súã haå trong caác ngaânh chuã chöët àïí quaãn lyá vaâ àiïìu tiïët têìng chuã chöët sûå phaát triïín cú súã haå têìng, vaâ (c) taåo ra möåt cú chïë chia seã nguöìn thu giûäa caác chñnh quyïìn àõa 43. Nguyïn nhên thûá hai dêîn àïën sûå chùæp phûúng nhùçm khuyïën khñch phaát triïín caác cú súã vaá vïì thïí chïë, àoá laâ sûå thiïëu vùæng nhûäng haå têìng chung cho caác vuâng/miïìn vaâ caã quöëc gia ranh giúái roä raâng giûäa caác cú quan quaãn lyá vaâ (d) tùng cûúâng quy trònh quaãn lyá àêìu tû cöng. vaâ caác bïn tham gia thõ trûúâng, giûäa caác böå ngaânh trung ûúng vaâ chñnh quyïìn àõa (A) Quy àõnh roä vaâ cuãng cöë caác quyïìn súã phûúng, vaâ thêåm chñ giûäa caác àún võ trong hûäu taâi saãn cuâng möåt cú quan. Trong nhûäng àiïìu kiïån nhû vêåy, rêët khoá àïí laâm roä vaâ thûåc thi caác luêåt chúi. Duâ aáp àùåt caác quy tùæc àún giaãn vaâ coá thïí thûåc 41. Àêët àai laâ taâi saãn quan troång nhêët úã thi thò cuäng seä phaãi mêët möåt thúâi gian daâi múái Viïåt Nam. Caác nghiïn cûáu úã Viïåt Nam giaãi quyïët àûúåc tònh traång chùæp vaá naây. Coá thïí cho thêëy, caác cú quan nhaâ nûúác vaâ doanh xem xeát giaãi phaáp thaânh lêåp möåt Cú quan Quaãn nghiïåp nhaâ nûúác àûúåc ûu àaäi hún so vúái lyá Cú súã haå têìng cêëp quöëc gia hoùåc cêëp vuâng cho caác doanh nghiïåp tû nhên vaâ caá nhên vïì caác ngaânh chuã chöët, vñ duå nhû Cú quan Quaãn lyá quyïìn kiïím soaát àêët àai. Tuy nhiïn, kïí caã Caãng miïìn Àöng Nam Böå, vúái traách nhiïåm quaãn nhûäng chuã thïí nhaâ nûúác naây cuäng chûa àûúåc lyá, àiïìu tiïët hïå thöëng caãng trong toaân vuâng. hûúãng nhûäng quy àõnh roä raâng vïì quyïìn súã hûäu Nhiïìu nûúác trïn thïë giúái àaä thaânh lêåp caác cú àöëi vúái àêët. Quyïìn sûã duång àêët thûúâng cho pheáp quan thuöåc chñnh phuã hoùåc gêìn giöëng cú quan sûã duång àêët cho möåt muåc àñch cuå thïí, vñ duå nhû chñnh phuã àïí quaãn lyá caác sên bay, caãng biïín vaâ laâm nhaâ úã, saãn xuêët, khai thaác moã, hoùåc saãn xuêët Khu kinh tïë, nhùçm quaãn lyá vaâ àiïìu tiïët caác hïå nöng nghiïåp. Duy trò sûå kiïím soaát àêët àai trong thöëng cú súã haå têìng phuåc vuå cho nhiïìu tónh hoùåc khi cho pheáp chuyïín àöíi sûã duång àêët tûâ ngaânh naây nhiïìu vuâng (xem Höåp 3.3 – kinh nghiïåm chuyïín sang ngaânh khaác laâ möåt phûúng phaáp quan troång àöíi cú cêëu quaãn lyá caãng tûâ cú cêëu nhaâ nûúác àïí taåo ra vaâ chuyïín giao cuãa caãi úã Viïåt Nam. thaânh cú cêëu doanh nghiïåp àöåc lêåp vaâ thaânh lêåp KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Cú quan Quaãn lyá Caãng úã Singapore). Viïåt Nam 42.Vïì baãn chêët, caác quyïìn sûã duång àêët coá àaä coá möåt söë cú quan nhû vêåy, nhûng nhûäng cú tñnh chêët haânh chñnh, do àoá, giaãi phaáp àïí quan àoá thûúâng phaãi baáo caáo lïn böå chuã quaãn, chñnh phuã giaãi quyïët vêën àïì naây phaãi àûúåc khiïën cho ranh giúái giûäa quyïìn súã hûäu vaâ quaãn thûåc hiïån thöng qua caác phûúng tiïån haânh lyá àiïìu tiïët trúã nïn khöng roä raâng. Nhûäng cú chñnh, khöng phaãi bùçng cú chïë thõ trûúâng. quan noái trïn cêìn àûúåc nêng cao quyïìn haån àïí Coá thïí xem xeát giaãi phaáp thaânh lêåp möåt cú quan ngang bùçng vúái caác böå ngaânh trung ûúng vaâ cêìn chõu traách nhiïåm quy àõnh vaâ giao quyïìn súã hûäu àûúåc cung cêëp àuã nguöìn taâi chñnh cuäng nhû taâi saãn cho caác doanh nghiïåp vaâ xñ nghiïåp, bùæt quyïìn tûå chuã trong hoaåt àöång. Traách nhiïåm àêìu bùçng nhûäng trûúâng húåp coá mêu thuêîn giûäa chñnh cuãa caác cú quan naây seä laâ phï duyïåt caác caác cú quan nhaâ nûúác. Song song vúái tiïën trònh dûå aán múái, thiïët lêåp caác tiïu chuêín cho ngaânh, naây, cêìn phaãi (i) tùng cûúâng tñnh linh hoaåt cuãa taåo ra möåt sên chúi bònh àùèng àïí àaãm baão sûå quy hoaåch sûã duång àêët vaâ cho pheáp ngûúâi mua caånh tranh cöng bùçng giûäa caác àún võ vêån haânh, chuyïín àöíi muåc àñch sûã duång àêët sau khi nöåp baão vïå lúåi ñch cuãa ngûúâi dên, vaâ quy àõnh mûác KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG möåt khoaãn phñ phuâ húåp cho nhaâ nûúác; vaâ (ii) taåo phñ cho ngûúâi sûã duång dõch vuå. dûång möåt thõ trûúâng trao àöíi, chuyïín nhûúång quyïìn sûã duång àêët giûäa caác bïn àang sûã duång àêët.75 Nhû vêåy, cuöåc caånh tranh àêët àai, tûâ chöî laâ möåt cuöåc àua thùæng thua coá tñnh chñnh trõ seä àûúåc àêíy ra ngoaâi thõ trûúâng, núi maâ caác bïn tûâ boã quyïìn kiïím soaát àêët seä àûúåc àïìn buâ thoãa 75 Ngûúâi sûã duång àêët àûúåc pheáp baán giêëy chûáng nhêån sûã duång àêët vúái àiïìu kiïån ngûúâi mua giûä nguyïn muåc àñch sûã duång àêët. àaáng. Möåt chñnh saách nhû vêåy seä laâm tùng nguöìn Tuy nhiïn nhûäng giao dõch naây ngaây caâng ñt vaâ thûúâng àûúåc cung àêët trïn thõ trûúâng, àöìng thúâi laâm giaãm giaá thûåc hiïån bñ mêåt. Nïëu xêy dûång möåt thõ trûúâng theo kiïíu àêët vaâ giaãm chi phñ xêy dûång cú súã haå têìng múái thûúng maåi caác-bon, seä coá thïí giaãm àaáng kïí chi phñ giao dõch trong nûúác. cho caác bïn mua baán giêëy chûáng nhêån sûã duång àêët. 75 Höåp 3.3. Cú quan Quaãn lyá Caãng vaâ Haâng haãi úã Singapore Caãng Singapore laâ möåt caãng cöng-ten-nú rêët thaânh cöng, vaâ kïí tûâ nùm 1986, àêy laâ caãng bêån röån nhêët trïn thïë giúái nïëu xeát vïì khöëi lûúång haâng hoáa chuyïn chúã qua àêy, chuã yïëu laâ haâng àoáng cöng-ten-nú. Singapore laâ möåt caãng dõch vuå, trong àoá quyïìn súã hûäu àêët, viïåc thûåc thi caác chûác nùng theo luêåt àõnh vaâ caác hoaåt àöång böëc dúä haâng hoáa àïìu do möåt töí chûác quaãn lyá, vaâ àêy cuäng laâ möåt trong söë ñt caác caãng dõch vuå cuãa nhaâ nûúác trïn thïë giúái hoaåt àöång thaânh cöng. Tuy vêåy, nùm 1996, Chñnh phuã Singapore vêîn quyïët àõnh thay àöíi cùn baãn cú cêëu quaãn lyá caãng. Chñnh phuã thay àöíi cú cêëu quaãn lyá caãng bùçng caách thaânh lêåp möåt àún võ doanh nghiïåp (Cöng ty PSA) vúái cú cêëu àuã linh hoaåt àïí àûúåc pheáp hoaåt àöång vaâ àêìu tû trong khu vûåc, nhêët laâ úã caác caãng cuöëi cöng-ten-nú nùçm trïn caác tuyïën vêån taãi biïín quan troång. Doanh nghiïåp hoáa möåt phêìn hoaåt àöång cuãa Cú quan Quaãn lyá Caãng coá nghôa laâ tùng cûúâng tñnh tûå chuã vïì mùåt taâi chñnh vaâ gia tùng luöìng tiïìn mùåt. Àiïìu naây cuäng laâm tùng võ thïë cuãa Singapore vúái vai troâ möåt caãng trung chuyïín vaâ àûúåc cho laâ möåt giaãi phaáp àoáng goáp cho sûå phaát triïín kinh tïë cuãa Singapore cuäng nhû khu vûåc xung quanh. Vò coá võ thïë àöåc quyïìn úã Singapore nïn cöng ty PSA phaãi chõu sûå àiïìu tiïët vaâ quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác. Cú quan Quaãn lyá Caãng vaâ Haâng haãi Singapore (MPA) àûúåc thaânh lêåp theo möåt Àaåo luêåt cuãa Quöëc höåi (Àaåo luêåt Cú quan Quaãn lyá Caãng vaâ Haâng haãi Singapore nùm 1996) àïí giaám saát hoaåt àöång cuãa cöng ty PSA. Nhûäng nhiïåm vuå chñnh cuãa Cú quan múái thaânh lêåp göìm coá thuác àêíy viïåc sûã duång, caãi tiïën vaâ phaát triïín caãng, kiïím soaát sûå ài laåi cuãa taâu thuyïìn vaâ àaãm baão an ninh giao thöng haâng haãi, cêëp pheáp vaâ quaãn lyá caác dõch vuå vaâ cú súã haâng haãi göìm coá caác caãng böëc dúä haâng hoáa thöng thûúâng, vaâ quaãn lyá, àiïìu tiïët haânh vi kinh tïë cuãa ngaânh caãng biïín. Àaåo luêåt cuäng nghiïm cêëm xêy dûång, cung cêëp caác cú súã vaâ trang thiïët bõ caãng hoùåc haâng haãi nïëu khöng coá giêëy pheáp hoùåc miïîn trûâ cuãa MPA. Cú quan naây coá thïí kiïím soaát vaâ quy àõnh mûác phñ cêëp pheáp xûã lyá vaâ lûu giûä haâng hoáa úã caãng àñch ban àêìu (nghôa laâ haâng hoáa khöng chuyïín taâu). Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái (2009) “Böå cöng cuå àöíi múái hoaåt àöång caãng� (C) Caác cú chïë ûu àaäi taâi chñnh cöng àïí xêy dûång thïm cú súã haå têìng múái cuãa caác tónh, thuác àêíy sûå phöëi húåp giûäa caác vuâng möåt bïn laâ giaãm sûå caånh tranh khöng laânh maånh giûäa caác tónh. Tûúng tûå nhû vêåy, trong quaá trònh 44. Nhiïìu chñnh quyïìn àõa phûúng mong phên böí ngên saách àêìu tû tûâ chñnh phuã trung muöën xêy dûång cú súã haå têìng vò àoá seä laâ ûúng, cêìn ûu tiïn cho caác dûå aán quöëc gia, tiïëp nguöìn thu tûúng lai cho àõa phûúng. Sûå àoá laâ caác dûå aán liïn tónh/thaânh phöë, sau àoá múái BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 thiïëu vùæng möåt cú chïë chia seã nguöìn thu úã cêëp àïën caác dûå aán cuãa tûâng tónh. Àêy laâ möåt caách vuâng laâ nguyïn nhên taåo ra sûå caånh tranh giûäa khuyïën khñch caác chñnh quyïìn àõa phûúng húåp caác chñnh quyïìn àõa phûúng nhùçm thu huát caác taác cuâng nhau àïí xêy dûång cú súã haå têìng vaâ taåo dûå aán cú súã haå têìng vïì àõa phûúng mònh maâ àöi àiïìu kiïån thuêån lúåi cho Viïåt Nam tùng cûúâng khaã khi boã qua nhûäng thiïåt haåi àöëi vúái nïìn kinh tïë nùng caånh tranh trïn toaân cêìu. cuãa toaân vuâng hoùåc thêåm chñ caã quöëc gia. Nïëu thaânh lêåp möåt Cú quan Quaãn lyá Cú súã haå têìng (D) Tùng cûúâng chu trònh quaãn lyá àêìu cêëp vuâng hoùåc cêëp quöëc gia, cú quan naây seä thu tû cöng thuïë tûâ caác dûå aán cú súã haå têìng vaâ taái àêìu tû tiïìn thuïë àïí höî trúå caác cú súã haå têìng, nhû vêåy seä 45. Möåt chu trònh quaãn lyá àêìu tû cöng khùæc phuåc àûúåc tònh traång thiïëu phöëi húåp trong (PIM) chùåt cheä hún vaâ àöìng böå vúái quy chñnh phuã. Toaân böå söë tiïìn thu thuïë khöng taái trònh ngên saách seä giuáp Viïåt Nam traánh àêìu tû àïí höî trúå cú súã haå têìng seä àûúåc phên àûúåc tònh traång phï duyïåt caác dûå aán àêìu chia cho caác tónh trïn nguyïn tùæc cên àöëi giûäa tû cöng töën keám vaâ thiïëu hiïåu quaã. Möåt 76 hai yïëu töë: möåt bïn laâ tiïëp tuåc duy trò àöång cú chu trònh PIM thûúâng göìm 8 giai àoaån: chó àaåo chiïën lûúåc vaâ saâng loåc, chñnh thûác thêím àõnh dûå nhû caác dûå aán trïn 1000 tyã àöìng hoùåc 50 triïåu aán, kiïím tra kïët quaã thêím àõnh, lûåa choån dûå aán USD) nhùçm traánh laäng phñ nïëu thêím àõnh chi tiïët vaâ cêëp vöën, thûåc hiïån, àiïìu chónh dûå aán, chuyïín têët caã caác dûå aán; tuây trûúâng húåp, nhiïåm vuå naây giao dõch vuå, vaâ àaánh giaá dûå aán (xem Hònh 3.7). coá thïí giao cho caác böå ngaânh chuã quaãn vaâ chñnh quyïìn àõa phûúng. 46. Trong trûúâng húåp cuãa Viïåt Nam, caác giai àoaån cêìn tùng cûúâng coá leä laâ caác giai 47. Caác dûå aán vaâ chûúng trònh vûúåt qua àoaån àêìu tiïn cuãa chu trònh PIM, cuå thïí laâ lêìn saâng loåc àêìu tiïn seä àûúåc thêím àõnh chó àaåo chiïën lûúåc vaâ saâng loåc, chñnh thûác àïí àaánh giaá tñnh khaã thi, thöng qua caác thêím àõnh dûå aán, kiïím tra kïët quaã thêím phên tñch khaã thi. Àïí thûåc hiïån quy trònh naây, àõnh, lûåa choån vaâ cêëp vöën cho dûå aán. Chñnh cêìn phaãi kïët húåp vaâ quaãn lyá caác bûúác chuêín bõ quyïìn caác àõa phûúng vaâ böå ngaânh chuã quaãn àïì dûå aán, nhû nghiïn cûáu tiïìn khaã thi, nghiïn cûáu xuêët dûå aán àêìu tû cöng phaãi lêåp möåt höì sú dûå khaã thi bao göìm thiïët kïë sú böå, àaánh giaá taác aán vúái caác thöng tin cú baãn vïì dûå aán, göìm coá mö àöång möi trûúâng vaâ xaä höåi – caác bûúác naây cêìn taã ûu tiïn chiïën lûúåc vaâ chûúng trònh liïn quan, àûúåc hoaân thaânh trûúác khi dûå aán àûúåc phï vêën àïì cuå thïí seä àûúåc giaãi quyïët trong dûå aán, duyïåt cêëp vöën. Tiïëp àoá, cêìn aáp duång möåt thöng muåc tiïu dûå aán, caác hoaåt àöång chñnh, kïët quaã vaâ lïå töët laâ kiïím tra kïët quaã thêím àõnh thöng qua ngên saách dûå kiïën. Ngoaâi ra, àiïìu quan troång möåt bïn àöåc lêåp. Nhiïåm vuå naây coá thïí do cú trong giai àoaån naây laâ phaãi cên nhùæc caác phûúng quan böå taâi chñnh, hoùåc böå kïë hoaåch, hoùåc möåt aán lûåa choån àïí giaãi quyïët vêën àïì theo caác kõch cú quan chuyïn mön khaác thûåc hiïån. Cuöëi cuâng, baãn coá vaâ khöng coá dûå aán, àöìng thúâi phên tñch cêìn phaãi gùæn kïët quy trònh thêím àõnh, lûåa choån cêìu, cung vaâ khoaãng tröëng cung – cêìu. Caác àïì dûå aán àêìu tû cöng vúái chu trònh ngên saách theo xuêët dûå aán cêìn àûúåc saâng loåc lêìn àêìu nhùçm àaãm caách thñch húåp, kïí caã khi chu trònh àaánh giaá dûå baão rùçng caác dûå aán àaáp ûáng nhûäng tiïu chñ töëi aán khöng truâng thúâi gian vúái chu trònh ngên saách. thiïíu vïì sûå phuâ húåp vúái caác muåc tiïu chiïën lûúåc Nïëu caác cú quan chñnh phuã khöng coá àuã nhên cuãa chñnh phuã, àöìng thúâi thoãa maän nhûäng àaánh lûåc vaâ nùng lûåc thñch húåp, viïåc thûåc hiïån nhûäng giaá phên loai ngên saách àïí àïì xuêët àûúåc àûa vaâo bûúác noái trïn coá thïí rêët khoá khùn vaâ phûác taåp, kïë hoaåch ngên saách nhû möåt dûå aán thûåc sûå, vaâ do àoá coá thïí àiïìu chónh viïåc aáp duång caác bûúác KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH khöng phaãi laâ möåt muåc chi ngên saách thûúâng naây theo böëi caãnh úã Viïåt Nam vaâ bùæt àêìu bùçng xuyïn. Tiïëp àoá, cêìn coá cú cêëu thïí chïë phuâ húåp möåt thñ àiïím trong möåt ngaânh kinh tïë quan àïí saâng loåc têët caã caác àïì xuêët dûå aán lúán (vñ duå troång, vñ duå nhû caãng biïín. Hònh 3.7: Taám yïëu töë noâng cöët “bùæt buöåc phaãi coá� trong quaãn lyá àêìu tû 1 2 3 4 5 6 7 8 Lûåa choån Hûúáng dêîn Thêím àõnh Raâ soaát dûå aán & Thûåc hiïån Thay àöíi Cung cêëp Àaánh giaá KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG & dûå aán thêím àõnh lïn dûå aán dõch vuå dûå aán Raâ soaát chñnh thûác ngên saách 77 Chûúng 4 THU�C ÀÊ�Y N�ÌN KINH T�Ë THI TRÛÚÂNG: l VAI TRO CUÃA THÖNG TIN VA MINH BAÅCH77 Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012 KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG 77 Chûúng naây àûúåc viïët dûåa trïn caác baáo caáo chñnh saách do Bill KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA Allan, Habib Rab vaâ Nguyïîn Nguyïåt Nga thûåc hiïån. CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH I BÖËI CAÃNH 2. Tuy nhiïn tiïën àöå àaä chêåm hún dûå kiïën do thiïëu möåt luêåt töíng quaát vïì khaã nùng tiïëp cêån thöng tin. Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2010 - Caác Thïí chïë Hiïån àaåi - àaä xïëp khoaãng 30 luêåt, nghõ àõnh vaâ caác vùn baãn quy 1. Viïåt Nam àaä ài möåt chùång àûúâng daâi phaåm phaáp luêåt khaác quy àõnh ñt nhiïìu thöng trong 15 nùm qua trong viïåc thuác àêíy tin phaãi àûúåc cöng böë cho cöng chuáng. Tuy cöng khai dûä liïåu vaâ thöng tin kinh tïë.Viïåc nhiïn, nhiïìu quy àõnh khöng àûúåc thûåc hiïån. chuêín bõ vaâ cöng böë dûä liïåu kinh tïë vô mö taåi Viïåt Möåt nghiïn cûáu nùm 2010 vïì sûå minh baåch Nam àaä dêìn dêìn coá hïå thöëng hún. Thöng tin vïì trong vêën àïì àêët àai àaä phaát hiïån ra rùçng àöëi ngên saách nhaâ nûúác trïn caác trang web cuãa cú vúái möåt söë thöng tin liïn quan àïën àêët àai, chó quan nhaâ nûúác cuäng àaä àûúåc caãi thiïån. Ngaây caâng 9% caác tónh cöng böë thöng tin theo quy àõnh coá nhiïìu cú quan chñnh phuã sûã duång trang web cuãa phaáp luêåt (Nguyïîn vaâ caác taác giaã khaác cuãa hoå àïí trao àöíi thöng tin78. Nhû Hònh 4.1 cho 2010). Coá möåt vaâi lyá do cho nhûäng yïëu keám thêëy, hêìu hïët nhûäng ngûúâi traã lúâi cho cuöåc khaão trong viïåc thûåc hiïån quy àõnh vïì minh baåch saát vïì "Sûå thay àöíi nhêån thûác cuãa ngûúâi Viïåt nam thöng tin, tûâ vùn hoáa töí chûác vaâ cöng taác lûu àöëi vúái vai troâ cuãa thõ trûúâng vaâ nhaâ nûúác" giûä thöng tin yïëu, cho àïën möåt thûåc tïë àún giaãn (CAMS 2011) do Ngên haâng Thïë giúái vaâ Phoâng laâ nhiïìu ngûúâi khöng biïët phaáp luêåt yïu cêìu hoå Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt nam (VCCI) phaãi cöng böë thöng tin. Nïëu khöng coá möåt luêåt thûåc hiïån nùm 2011 àöìng yá vúái àaánh giaá nhû vêåy. vïì tiïëp cêån thöng tin, khiïën cho viïåc tiïëp cêån Trong söë 967 ngûúâi traã lúâi, 53% caãm thêëy rùçng mûác thöng tin trúã thaânh mùåc àõnh chûá khöng phaãi àöå minh baåch àaä tùng lïn trong nùm nùm qua so laâ möåt nguyïn tùæc, vaâ thiïët lêåp cú chïë giaám saát vúái 4% ngûúâi nghô rùçng noá àaä giaãm.Tuy nhûäng ngûúâi vaâ thûåc thi, thò seä khöng coá àuã àöång lûåc cho thuöåc caác chñnh quyïìn cêëp tónh vaâ quöëc gia dûúâng caác vùn phoâng vaâ caác quan chûác tûå do cung cêëp nhû coá caái nhòn tñch cûåc hún so vúái nhûäng ngûúâi laâm thöng tin. Thêåt ra, àiïím söë thêëp cuãa Viïåt Nam viïåc trong lônh vûåc truyïìn thöng baáo chñ, cöång àöìng (0) vïì truy cêåp thöng tin theo àaánh giaá cuãa Chó caác nhaâ taâi trúå, vaâ caác töí chûác xaä höåi dên sûå. Hêìu söë vïì Tñnh liïm chñnh Toaân cêìu coá lyá do trûåc nhû khöng coá nghi ngúâ rùçng Viïåt Nam àang àaåt tiïëp tûâ thûåc tïë rùçng khöng coá luêåt töíng quaát àûúåc tiïën böå hûúáng túái viïåc trúã thaânh möåt quöëc vïì tiïëp cêån thöng tin taåi Viïåt Nam. gia cúãi múã vaâ minh baåch hún. Hònh 4.1 Mûác àöå minh baåch àaä gia tùng trong nhûäng nùm gêìn àêy BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Nguöìn: CAMS 2011. 78 Xem Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2010 vïì thaão luêån chi tiïët möåt söë thaânh tûåu trong viïåc thuác àêíy tñnh minh baåch trïn möåt 80 loaåt lônh vûåc chñnh saách cöng. 3. Taác àöång cuãa sûå yïëu keám vïì minh baåch thu thêåp vaâ cung cêëp cho cöng chuáng khöng àaä laâm cho sûå phaát triïín cuãa Viïåt Nam trúã àêìy àuã cho sûå vêån haânh trún tru cuãa möåt quöëc nïn töën keám. Möåt nghiïn cûáu nùm 2011 vïì gia úã mûác thu nhêåp trung bònh. Ngay caã söë liïåu tham nhuäng trong quaãn lyá àêët àai (ÀSQ Àan thöëng kï cú baãn nhû cú cêëu chi tiïu ngên saách Maåch, Ngên haâng Thïë giúái, ÀSQ Thuåy Àiïín 2011) theo ngaânh, chi tiïu ngoaâi ngên saách, dûå trûä àaä xaác àõnh sûå thiïëu minh baåch laâ möåt trong ngoaåi höëi, vaâ caác baãng cên àöëi cuãa doanh nhûäng nguyïn nhên cú baãn gêy ra tham nhuäng nghiïåp nhaâ nûúác hoùåc khöng àûúåc thu thêåp, taåi Viïåt Nam, phaát hiïån àûúåc ruát ra tûâ nghiïn khöng àûúåc cöng böë, hoùåc chó àûúåc cöng böë cûáu dûä liïåu. Mùåc duâ tham nhuäng coá nhiïìu nguyïn vúái àöå trïî vïì thúâi gian àaáng kïí. Tuy nhiïn, nhên, khi àïì cêåp àïën möåt loaåt caác taâi liïåu liïn ngûúâi tham gia thõ trûúâng nhû caác nhaâ àêìu tû quan àïën àêët, xeát vïì trung bònh, roä raâng caác tónh vöën cöí phêìn, nhaâ xuêët nhêåp khêíu, ngûúâi kinh vúái mûác àöå minh baåch thêëp hún cuäng coá mûác doanh ngoaåi höëi, chuã súã hûäu traái phiïëu, caác àöå tham nhuäng cao hún (Hònh 4.2) Cuäng coá thïí ngên haâng, doanh nghiïåp, vaâ thêåm chñ caã nöng thêëy giaá trõ cuãa thöng tin qua kïët quaã cuãa möåt dên àïìu cêìn thöng tin cêåp nhêåt gêìn nhû haâng cuöåc khaão saát vïì caán böå àêët àai àûúåc tiïën haânh ngaây àïí hoaåt àöång trong nïìn kinh tïë thõ búãi Thanh tra Chñnh phuã: 76% caán böå àêët àai cho trûúâng.Vaâ nïëu thöng tin nhû vêåy khöng coá sùén, rùçng, lyá do chñnh khiïën hoå thñch cöng viïåc cuãa ngûúâi tham gia thõ trûúâng seä phaãi duâng àïën mònh laâ do coá thïí tiïëp cêån súám vúái thöng tin vïì phûúng aán àêìu cú, tin àöìn, vaâ thêåm chñ laâ caác àêët àai (GIRI vaâ Cöng ty Tû vêën T&C 2010). Caác phûúng thûác khöng trung thûåc àïí coá àûúåc nghiïn cûáu tûúng tûå cuäng thêëy rùçng ngûúâi dên thöng tin. Àiïìu naây giaãi thñch do taåi sao ngûúâi thûúâng sûã duång trung gian khi xûã lyá caác vêën àïì ta àaä lêåp luêån rùçng möåt trong nhûäng nguöìn göëc liïn quan àïën àêët àai, vaâ möåt nûãa trong söë caác cuãa sûå bêët öín kinh tïë hiïån nay taåi Viïåt Nam coá trûúâng húåp coá trung gian chñnh laâ caán böå àõa thïí coá nguöìn göëc tûâ viïåc thiïëu dûä liïåu kinh tïë chñnh. Mùåc duâ cöng chuáng seä àûúåc lúåi khi àûúåc kõp thúâi vaâ àaáng tin cêåy vaâ sûå yïëu keám trong tûå do tiïëp cêån thöng tin, thöng tin laåi àûúåc giûä cöng taác truyïìn thöng vïì caác thay àöíi chñnh kñn vò lúåi ñch caá nhên. saách túái thõ trûúâng (xem “Àiïím laåi tònh hònh kinh tïë Viïåt Nam�, caác vêën àïì khaác nhau). Vò 4. Lúåi ñch cêån biïn cho nïìn kinh tïë Viïåt vêåy, theo quan àiïím cuãa chuáng töi, caãi thiïån KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Nam tûâ viïåc gia tùng minh baåch coá thïí tñnh minh baåch laâ möåt trong nhûäng "thaânh quaã rêët lúán. Söë lûúång thöng tin taâi khoáa, taâi chñnh trong têìm tay cuãa quaá trònh chuyïín àöíi� maâ vaâ kinh tïë maâ Chñnh Phuã Viïåt Nam hiïån àang vêîn chûa àûúåc gùåt haái àêìy àuã taåi Viïåt Nam. Hònh 4.2 Caác tónh coá tñnh minh baåch cao hún seä coá mûác àöå tham nhuäng thêëp hún KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Nguöìn: PCI 2010; Cú súã dûä liïåu cuãa NHTG vïì tñnh minh baåch trong àêët àai 2010. 81 5. Hiïån nay ngûúâi Viïåt Nam àang uãng höå thiïån tònh hònh. Chûúng 4 cuäng xem xeát nhûäng maånh meä viïåc gia tùng tñnh minh baåch thöng tin àûúåc cung cêëp cho möåt söë bïn liïn trong quaá trònh ra quyïët àõnh. Trong cuöåc quan quan troång nhû Quöëc höåi vaâ caác cú quan khaão saát nùm 2011 cuãa Ngên haâng Thïë giúái vaâ truyïìn thöng, vaâ tòm hiïíu nhûäng caách thûác àïí VCCI vúái chuã àïì ""Sûå thay àöíi nhêån thûác cuãa tùng cûúâng nhu cêìu vïì thöng tin. Phêìn cuöëi cuâng ngûúâi Viïåt nam àöëi vúái vai troâ cuãa thõ trûúâng vaâ toám tùæt möåt vaâi caãi caách àang diïîn ra vaâ nhûäng nhaâ nûúác" (CAMS 2011), 92% trong söë 967 viïåc cêìn têåp trung àïí caãi thiïån hún nûäa tñnh toaân ngûúâi traã lúâi àöìng yá vúái lúâi phaát biïíu "tñnh minh diïån, àöå tin cêåy vaâ kõp thúâi cuãa thöng tin, cuäng baåch cao trong caác quyïët àõnh cuãa Nhaâ nûúác vaâ nhû khuyïën nghõ möåt söë bûúác tiïëp theo. trong quaá trònh ra quyïët àõnh laâ àiïìu cêìn thiïët cho sûå phaát triïín.� Nhû thïí hiïån trong Hònh 4.3, lúåi ñch cuãa tñnh minh baåch àöëi vúái sûå phaát triïín 7. Coá möåt vaâi khña caånh quan troång cuãa àûúåc àöìng tònh möåt caách röång raäi trong têët caã thöng tin vaâ tñnh minh baåch seä khöng caác thaânh phêìn cuãa xaä höåi, trong àoá coá 84% àûúåc thaão luêån trong chûúng naây, maâ seä trong söë ngûúâi thuöåc Quöëc höåi vaâ Àaãng vaâ 97% xêy dûång möåt chûúng trònh laâm viïåc trong söë ngûúâi thuöåc lônh vûåc truyïìn thöng vaâ chñnh tûúng lai. Àêìu tiïn laâ têìm quan troång cuãa viïåc quyïìn cêëp tónh. Kïët quaã khaão saát cho thêëy ngûúâi xûã lyá khi coá thöng tin. Nùng lûåc cuãa ngûúâi sûã Viïåt Nam thuöåc têët caã caác lônh vûåc xaä höåi dûúâng duång trong viïåc phên tñch thöng tin hiïån coân nhû àaä sùén saâng àïí tiïën àïën àïën möåt xaä höåi cúãi thêëp trong böëi caãnh cuãa Viïåt Nam vaâ cêìn phaãi múã vaâ minh baåch hún. àûúåc tùng cûúâng. Tûúng tûå, vai troâ vaâ nùng lûåc cuãa cú quan truyïìn thöng àïí baáo caáo möåt caách 6. Chûúng naây xem xeát têìm quan troång hiïåu quaã vaâ chñnh xaác thöng tin laâ möåt nöåi dung cuãa tñnh minh baåch, têåp trung àùåc biïåt vaâo chûa àûúåc phên tñch úã àêy. Möåt haån chïë quan ngên saách vaâ cöng böë thöng tin taâi chñnh. troång khaác laâ vai troâ cuãa kiïím toaán vaâ cöng böë Nöåi dung cuãa chûúng naây àûa ra phên tñch töíng baáo caáo kiïím toaán àûúåc thaão luêån toám tùæt úã quan vïì têìm quan troång cuãa tñnh minh baåch àöëi Chûúng 2 trong phêìn liïn quan àïën caãi caách vúái caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng, àùåc biïåt laâ nhu doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Tûúng tûå nhû vêåy möåt cêìu cêìn àaãm baão viïåc cöng böë möåt caách hïå söë vêën àïì vïì tñnh minh baåch liïn quan àïën thõ thöëng caác dûä liïåu kinh tïë àïí thiïët lêåp sûå tñn trûúâng àêët àai àûúåc phên tñch trong Chûúng 3. nhiïåm vaâ tin tûúãng vaâo caác chñnh saách kinh tïë. Cuöëi cuâng, chûúng naây khöng thaão luêån vêën àïì Sau àoá chûúng naây seä xem xeát thûåc traång vïì tñnh quan troång laâ lyá do taåi sao khöng cöng böë thöng minh baåch vïì ngên saách vaâ taâi chñnh cuãa Viïåt tin - möåt lônh vûåc cêìn phên tñch sêu hún khaã nùng Nam cuäng nhû caách thûác àöëi vúái caác nöî lûåc caãi coá àûúåc trong thúâi gian chuêín bõ baáo caáo naây. Hònh 4.3 Höî trúå maånh meä cho tñnh minh baåch trong Quy trònh ra quyïët àõnh cuãa nhaâ nûúác BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 82 Nguöìn: CAMS 2011. II TÊÌM QUAN TROÅNG thêåp niïn 1990 vaâ àêìu nhûäng thêåp niïn 2000 taåi caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng múái nöíi vaâ caác nïìn CUÃA TÑNH MINH BAÅCH kinh tïë chuyïín àöíi, möåt phêìn laâ do sûå thiïëu minh TRONG CA�C N�ÌN baåch (Rahman 1998). Mehrez vaâ Kaufmann KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG (1999) cho thêëy sûå gia tùng tñnh minh baåch cuãa chñnh saách taâi khoáa vaâ tiïìn tïå hoùåc caác dûä liïåu kinh tïë vô mö laâm giaãm khaã nùng xaãy ra khuãng 8. Thöng tin laâ huyïët maåch cuãa thõ hoaãng sau khi tûå do hoáa taâi chñnh. Nhûäng phaát trûúâng. Têìm quan troång cuãa caác luöìng thöng hiïån naây àaä cung cêëp àöång lûåc maånh meä cho viïåc tin àöëi vúái sûå vêån haânh cuãa caác thõ trûúâng àaä thiïët lêåp caác tiïu chuêín quöëc tïë vïì minh baåch àûúåc ghi nhêån rêët roä trong nhiïìu taâi liïåu nghiïn taâi khoáa, taâi chñnh vaâ tiïìn tïå nhû möåt phûúng cûáu (Stigler 1961; Stiglitz vaâ Weiss 1981, vaâ nhiïìu tiïån nhùçm tùng cûúâng kiïën truác taâi chñnh quöëc taâi liïåu khaác). Nhûäng caãi thiïån vïì thöng tin coá tïë vaâ nêng cao kïët quaã hoaåt àöång cuãa tûâng thïí giaãm mûác àöå vaâ hêåu quaã cuãa caác vêën àïì nûúác79. Minh baåch àûúåc caãi thiïån úã möåt söë nûúác ngûúâi uãy thaác - àaåi lyá giuáp tùng hiïåu quaã trong Àöng A� vaâ Myä Latinh àaä cho pheáp hoå thoaát khoãi viïåc phên böí nguöìn lûåc trong caác thõ trûúâng kinh caác cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë toaân cêìu hiïån nay tïë vaâ taâi chñnh. vúái nöåi lûåc tûúng àöëi maånh meä. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách Viïåt Nam àaä chûáng kiïën lúåi ñch 9. Cöng khai thöng tin coá thïí giaãm thiïíu àêìu tiïn cuãa viïåc minh baåch khi Ngên haâng Nhaâ tñnh keám hiïåu quaã cuãa thõ trûúâng. Tñnh nûúác Viïåt Nam trong nùm 2008 cöng böë cho thõ minh baåch laâm giaãm thiïíu sûå bêët öín thõ trûúâng trûúâng vïì tònh traång dûå trûä ngoaåi höëi, nhúâ àoá do tñnh chuã quan cuãa caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh giaãm àaáng kïí aáp lûåc àêìu cú so vúái àöìng nöåi tïå. saách gêy ra, khiïën cho chñnh saách tiïìn tïå dïî dûå àoaán hún vaâ caác thõ trûúâng taâi chñnh hoaåt àöång 11. Ngaây caâng coá nhiïìu caác bùçng chûáng hiïåu quaã hún (Bellver vaâ Kaufmann 2005). Nïëu xuyïn quöëc gia vïì lúåi ñch cuãa viïåc minh khöng viïåc thiïëu minh baåch trong hoaåch àõnh baåch taâi khoáa. Nhûäng thöng lïå töët vïì tñnh minh chñnh saách vaâ cöng böë thöng tin haån chïë seä taåo baåch, nhû àûúåc àõnh nghôa trong Quy àõnh vïì Minh baåch Taâi khoáa cuãa IMF80, thûúâng àem laåi lúåi KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH ra nhûäng kyâ voång húåp lyá taác àöång tiïu cûåc àïën giaá caã cuãa taâi saãn, tiïu duâng vaâ àêìu tû, vaâ laâm gia ñch trûåc tiïëp cho quöëc gia bùçng caách gia tùng khaã tùng ruãi ro àêìu tû. Àiïìu naây laåi laâm tùng yïu cêìu nùng tiïëp cêån cuãa Caác quöëc gia naây àïën thõ vïì phêìn buâ ruãi ro cao hún, vaâ do vêåy laâm tùng trûúâng vöën vaâ haå thêëp chi phñ traã núå. Dûä liïåu chi phñ vöën àêìu tû. Do àoá, cöng khai thöng tin trïn caác Baáo Caáo taâi chñnh vïì sûå Tuên thuã caác coá thïí giaãm thiïíu sûå thiïëu hiïåu quaã cuãa thõ Tiïu chuêín vaâ Maä hoáa cung cêëp möåt söë bùçng trûúâng vaâ taåo khaã nùng tiïëp cêån dïî daâng hún vúái chûáng uãng höå quan àiïím naây. Hameed (2005) chó thõ trûúâng vöën vaâ taåo àiïìu kiïån töët hún àöëi vúái ra rùçng caác quöëc gia coá tñnh minh baåch cao theo nguöìn taâi chñnh cuãa chñnh phuã. Àiïìu naây laâ rêët nhûäng chó söë naây seä coá mûác xïëp haång tñn duång phuâ húåp trong böëi caãnh Viïåt Nam: mùåc duâ coá töët hún, kyã luêåt taâi chñnh töët hún, vaâ ñt tham töëc àöå tùng trûúãng cao vaâ nïìn taãng kinh tïë maånh nhuäng hún kïí caã khi coá taác àöång cuãa möåt söë meä, quöëc gia naây luön nhêån àûúåc xïëp haång vïì biïën söë kinh tïë xaä höåi khaác. Trong möåt nghiïn tñnh minh baåch thêëp hún vaâ phaãi àöëi mùåt vúái phñ cûáu têåp trung àùåc biïåt vïì cöng böë ruãi ro taâi baão hiïím ruãi ro cao hún trïn thõ trûúâng quöëc chñnh, Cebotari vaâ caác taác giaã (2009) nhêån thêëy KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG tïë so vúái caác quöëc gia coá àùåc àiïím tûúng tûå (xem Hònh 4.4). Möåt chïë àöå minh baåch hún seä 79 Saáng kiïën Tiïu chuêín vaâ Maä hoáa do IMF, Ngên haâng Thïë giúái vaâ Töí chûác Húåp taác vaâ phaát triïín Kinh tïë, vaâ caác töí chûác taâi giuáp Viïåt Nam huy àöång nhiïìu nguöìn lûåc hún chñnh quöëc tïë khaác phaát àöång vaâo nùm 1999. Trong saáng kiïën àaáng kïí trïn thõ trûúâng quöëc tïë vaâ vúái chi phñ vïì Tiïu chuêín vaâ Maä hoáa, IMF hûúáng àïën thuác àêíy caác tiïu chuêín vïì taâi khoáa, tiïìn tïå vaâ thöëng kï úã caác quöëc gia thaânh thêëp hún nhiïìu so vúái hiïån nay. viïn phuâ húåp vúái sûá mïånh giaám saát cuãa mònh. 80 Quy àõnh vïì Minh baåch Taâi khoáa àûúåc àûa ra nùm 1998, vaâ Quy àõnh vaâ Söí tay vïì Minh baåch Taâi khoáa àûúåc ban haânh nùm 10. Minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh 2001 vaâ àûúåc cêåp nhêåt nùm 2007. Sûå tuên thuã quöëc gia àaä cuäng coá thïí àoáng möåt vai troâ lúán trong àûúåc àaánh giaá thöng qua hïå söë minh baåch taâi khoáa trong Baáo viïåc giaãm thiïíu bêët öín kinh tïë vô mö. caáo vïì Tuên thuã caác Tiïu chuêín vaâ Maä hoáa dûä liïåu. Xem taåi: http://www.imf.org/external/np/sec/pn/2011/pn1138.htm vïì Nhûäng cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë cuöëi nhûäng 83 àaánh giaá cêåp nhêåt cuãa Ban Giaám àöëc Quyä IMF. rùçng caác nûúác tùng cûúâng cöng böë thöng tin ruãi taâi chñnh. Caác caãi caách ban àêìu àûúåc dûåa trïn tû ro taâi chñnh trïn têët caã böën thuöåc tñnh vïì cöng vêën kyä thuêåt, khúãi àêìu tûâ möåt Àaánh giaá chung böë thöng tin coá thïí caãi thiïån àaáng kïí mûác xïëp cuãa Ngên Haâng Thïë Giúái – IMF nùm 1999 (IMF- haång tñn duång. Ngên Haâng Thïë Giúái 1999), Àaánh Giaá Chi Tiïu Cöng nùm 2004 (Chñnh Phuã Viïåt Nam vaâ Ngên 12. Caác quöëc gia coá tñnh minh baåch cao Haâng Thïë Giúái 2004), vaâ sau àoá laâ Àaánh giaá Taâi hún dûúâng nhû cuäng coá tñnh caånh tranh chñnh Quöëc gia nùm 2007 (Chñnh Phuã Viïåt Nam cao hún trong thõ trûúâng quöëc tïë. Möåt möi vaâ Ngên Haâng Thïë Giúái 2008). Nhêån thûác àûúåc trûúâng thïí chïë minh baåch hún coá thïí goáp phêìn rùçng do coá xuêët phaát àiïím rêët thêëp so vúái caác tùng tyã lïå sinh lúâi àêìu tû bùçng nhiïìu caách. Khi caác tiïu chuêín quöëc tïë vïì Quaãn Lyá Taâi Chñnh Cöng chñnh saách vaâ thuã tuåc haânh chñnh hûúáng dêîn quyïët (PFM), Chñnh Phuã àaä tiïëp cêån aáp duång caác tiïu àõnh àêìu tû roä raâng vaâ minh baåch, thò sûå bêët öín vaâ chuêín naây möåt caách thêån troång vaâ trong böëi chi phñ kinh doanh seä thêëp hún, dêîn àïën caác quyïët caãnh thïí chïë cuãa riïng mònh. àõnh àêìu tû hiïåu quaã hún. Hònh 4.4 cho thêëy rùçng chó söë caånh tranh toaân cêìu àûúåc cöng böë búãi Diïîn 14. Quaãn lyá taâi chñnh taåi Viïåt Nam àaä trúã àaân Kinh tïë Thïë giúái cho 104 quöëc gia liïn quan nïn phûác taåp hún. Sûå phaát triïín cuãa hïå thöëng chùåt cheä vúái chó söë minh baåch töíng thïí àûúåc xêy Quaãn Lyá Taâi Chñnh Cöng àaä mang laåi kïët quaã lúán dûång búãi Bellver vaâ Kaufmann (2005). hún viïåc thiïët lêåp möåt hïå thöëng quaãn lyá taâi chñnh cöng quöëc gia öín àõnh, minh baåch, vaâ coá traách nhiïåm giaãi trònh. Nhû àûúåc mö taã trong Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2010, phaát triïín thïí chïë àaä nhêën maånh III MINH BAÅCH TAÂI CHÑNH vaâo sûå phuå thuöåc ngaây caâng tùng vaâo cú chïë thõ trûúâng, vaâ gêìn àêy laâ viïåc phên quyïìn khöng chó cho Úà VI�åT NAM caác taác nhên kinh tïë maâ coân cho caác chñnh quyïìn àõa phûúng, caác àún võ cung cêëp dõch vuå, toâa aán, cú quan truyïìn thöng vaâ töí chûác xaä höåi dên sûå. Do vêåy, 13. Minh baåch taâi chñnh àoáng möåt vai troâ töëc àöå caãi caách quaãn lyá taâi chñnh cöng cêìn phaãi àûúåc àùåc biïåt quan troång trong quaá trònh àaánh giaá trong böëi caãnh cuãa nhûäng muåc tiïu naây, möåt chuyïín àöíi kinh tïë cuãa Viïåt Nam, trong söë muåc tiïu böí sung cho nhau, nhûng nhiïìu muåc böëi caãnh vai troâ tûúng àöëi lúán cuãa khu vûåc tiïu khaác coá thïí coá caånh tranh vúái nhau. Chiïën lûúåc cöng trong nïìn kinh tïë. Caãi caách quaãn lyá taâi caãi caách quaãn lyá taâi chñnh cöng thûåc tïë phaãi cên nhùæc chñnh bùæt àêìu vaâo cuöëi nhûäng nùm 1990 àaä cho àïën caác möëi liïn kïët giûäa caãi caách quaãn lyá taâi chñnh pheáp chñnh phuã thûåc hiïån caác bûúác tiïën quan cöng vaâ caác muåc tiïu quöëc gia coá liïn quan khaác troång hûúáng túái tiïu chuêín quöëc tïë vïì minh baåch möåt caách roä raâng nhêët coá thïí àûúåc. Hònh 4.4 Tñnh minh baåch vaâ Caånh tranh coá möëi tûúng quan thuêån vúái nhau BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 84 Nguöìn: Bellver vaâ Kaufmann 2005; Diïîn àaân Kinh tïë Thïë giúái nùm 2004. III.A TÒNH HÒNH HI�ÅN NAY 17. Ngên saách Nhaâ nûúác cuãa Viïåt Nam coá möåt cú cêëu phên loaåi chi tiïët, nhûng vêîn 15. Chñnh phuã àaä coá möåt khúãi àêìu töët àeåp chûa cöng böë thöng tin möåt caách coá hïå trong viïåc thiïët lêåp khuön khöí phaáp lyá vaâ thöëng, sûã duång tiïu chuêín Thöëng kï Taâi thïí chïë vïì minh baåch taâi chñnh. Luêåt Ngên chñnh Chñnh phuã83. Ngên saách cöng böë ra saách Nhaâ nûúác (2002), coá hiïåu lûåc vaâo nùm cöng chuáng àûúåc trònh baây úã möåt mûác àöå tûúng 2004, quy àõnh rùçng “caác kïë hoaåch ngên saách, taâi àöëi töíng húåp theo phên loaåi chûác nùng vaâ haânh khoaãn ngên saách cuöëi cuâng, vaâ kïët quaã kiïím toaán chñnh, chûá khöng phaãi vïì kinh tïë, mùåc duâ àaä àûúåc cuãa ngên saách trung ûúng, ngên saách àõa phûúng, chia ra theo cêëp tónh thaânh phöë trûåc thuöåc trung caác nhaâ hoaåch àõnh ngên saách, vaâ caác töí chûác ûúng vaâ cêëp trung ûúng. Baáo caáo thûåc hiïån ngên àûúåc taâi trúå búãi ngên saách nhaâ nûúác, phaãi àûúåc saách cung cêëp nhûäng baáo caáo chi tiïët vïì chi tiïu cöng khai". Trong khi chñnh phuã àang coá kïë theo caác phên loaåi kinh tïë, chûác nùng, vaâ chûúng hoaåch sûãa àöíi Luêåt Ngên saách Nhaâ nûúác (2002) trònh. Viïåc thiïëu möëi liïn kïët roä raâng giûäa lêåp trong thúâi gian túái àïí giaãi quyïët möåt söë vêën àïì ngên saách vaâ söë liïåu kïë toaán laâm cho viïåc àaánh töìn àoång, Luêåt hiïån nay cuäng cung cêëp caác quy giaá tònh hònh thûåc hiïån caác chñnh saách ngên saách àõnh roä raâng vïì caác vêën àïì minh baåch. Chñnh phuã chi tiïët khoá thûåc hiïån. Tuy nhiïn, Chñnh Phuã àaä tiïëp tuåc múã röång vaâ àaâo sêu phaåm vi caác yïu tñch húåp Hïå thöëng Taâi khoaãn Kïë toaán àöëi vúái cêìu cöng khai taâi chñnh thöng qua möåt quyïët ngên saách vaâ kho baåc, vaâ àang nêng cêëp Hïå thöëng àõnh cuãa Thuã tûúáng (192) vaâ caác thöng tû hûúáng Thöng tin Quaãn lyá cuãa mònh, vaâ àiïìu naây seä giuáp dêîn àûúåc ban haânh tûâ nùm 2004 vaâ 200681. tùng cûúâng cöng taác kïë toaán vaâ baáo caáo. Khuön khöí thïí chïë roä raâng vïì viïåc ai chõu traách nhiïåm baáo caáo nhûäng thöng tin gò, bao göìm caã mêîu 18. Vúái viïåc phên cêëp ngaây caâng tùng vaâ têìn suêët baáo caáo. Mùåc duâ chêët lûúång cuãa baáo caáo trong nhûäng nùm gêìn àêy, tñnh minh baåch cuãa caác quan hïå taâi chñnh giûäa caác cêëp vêîn coân khaác nhau, nhûng Àaánh giaá Taâi chñnh Quöëc chñnh quyïìn àaä tûâng bûúác àûúåc tùng gia nùm 2007 àaä ghi nhêån sûå tuên thuã töët vúái caác cûúâng. Nhiïåm vuå thu vaâ chi ngên saách cuãa têët yïu cêìu baáo caáo úã têët caã caác cú quan, àún võ. caã caác cêëp chñnh quyïìn (trung ûúng, tónh, huyïån vaâ xaä) àûúåc quy àõnh trong Luêåt Ngên saách Nhaâ KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH 16. Thöng tin vïì Ngên saách Nhaâ nûúác nûúác (2002). Höåi àöìng Nhên dên tónh cuäng coá àûúåc àùng taãi lïn caác trang web cuãa cú thêím quyïìn quyïët àõnh nhiïåm vuå thu thuïë cuå quan nhaâ nûúác àaä àûúåc caãi thiïån. Ngên saách thïí úã chñnh quyïìn cêëp dûúái. Àïí thuác àêíy phên Nhaâ nûúác àûúåc cöng böë trïn trang web cuãa Böå phöëi cöng bùçng caác nguöìn lûåc, Thuã tûúáng Chñnh Taâi chñnh ngay trûúác khi bùæt àêìu nùm taâi chñnh; phuã àaä ban haânh Quyïët àõnh 59 vaâ 60 trong nùm bao göìm trònh baây vïì böëi caãnh nïìn kinh tïë vaâ 2010 vïì caác àõnh mûác phên böí dûåa trïn caác tiïu chó ra caác chó tiïu töíng húåp ngên saách quan chñ kinh tïë xaä höåi cho viïåc phên böí ngên saách tûâ troång nhûng khöng coá söë chi tiïët.Trang web naây trung ûúng àïën caác cêëp chñnh quyïìn cêëp dûúái. cuäng cöng böë baáo caáo toám tùæt thûåc hiïån ngên Coá nhûäng quy àõnh chi tiïët vïì yïu cêìu baáo caáo chi tiïu vaâ huy àöång nguöìn lûåc taåi têët caã caác cêëp saách haâng quyá, trong àoá bao göìm thöng tin vïì chñnh quyïìn. Kho baåc Nhaâ nûúác chõu traách chi tiïu úã cêëp trung ûúng, tónh, huyïån, vaâ thu nhiïåm töíng húåp vaâ xuêët baãn têët caã caác baáo caáo ngên saách ûúác tñnh82. Caác baáo caáo taâi chñnh àaä thûåc hiïån ngên saách. Mùåc duâ Luêåt Ngên saách Nhaâ qua kiïím toaán àûúåc cöng böë trong voâng 18 nûúác coá xaác àõnh vai troâ cuãa Quöëc höåi, vúái vai thaáng tñnh tûâ thúâi àiïím kïët thuác nùm taâi chñnh. troâ giaám saát haån chïë cuãa mònh, Quöëc höåi khöng KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG coá quyïìn phï duyïåt ngên saách böí sung (vñ duå 81 QÀ cuãa thuã tûúáng söë 192/2004/QÀ-TTg, ngaây 16/11/ 2004, 83 “Söí Tay Thöëng Kï Taâi Chñnh Chñnh Phuã� cuãa IMF nùm 2001, vaâ thöng tû hûúáng dêîn söë 03, 10, 19, 21, 29 (2005) vaâ 54 laâ möåt phûúng phaáp àûúåc quöëc tïë chêëp nhêån röång raäi vïì thu (2006), Böå Taâi chñnh. thêåp dûä liïåu taâi khoáa. Noá cung cêëp “nguyïn tùæc kinh tïë vaâ kïë 82 Xem trang web toaán àûúåc sûã duång trong têåp húåp dûä liïåu thöëng kï vaâ hûúáng 85 http://www.mof.gov.vn/portal/page/portal/mof_en/sbd?p_pers_id= dêîn trònh baây söë liïåu thöëng kï taâi khoáa trong khuön khöí phên 2421305&p_recurrent_news_id =24736364. tñch bao göìm caác haång muåc cên àöëi phuâ húåp�. nhû goái kñch thñch kinh tïë gêìn àêy). Nhû thaão baáo caáo seä khöng àöìng àïìu. Cú quan ban luêån úã phêìn sau, tùng cûúâng nùng lûåc cuãa Quöëc ngaânh taåi möîi cêëp chñnh quyïìn cung cêëp baáo höåi àïí thûåc hiïån àêìy àuã vai troâ giaám saát cuãa caáo taâi chñnh haâng kyâ cú quan Kho baåc úã cêëp Quöëc höåi àöëi vúái taâi chñnh trong nûúác laâ möåt chñnh quyïìn àoá, sau àoá caác baáo caáo naây laåi vêën àïì quan troång àöëi vúái Viïåt Nam. àûúåc töíng húåp qua hïå thöëng Kho baåc. Nïëu coá yïu cêìu chñnh thûác baáo caáo taâi chñnh gûãi lïn cêëp trïn trong tûâng ngaânh seä giuáp cho III.B CA�C LÔNH VÛÅC CÊÌN viïåc thiïët lêåp ûu tiïn trong viïåc phên böí QUAN TÊM HÚN nguöìn lûåc cuãa ngaânh. 19. Viïåc tuên thuã töët hún caác nguyïn tùæc 20. Chêët lûúång dûä liïåu àûúåc tùng cûúâng minh baåch taâi chñnh coá thïí caãi thiïån hún thöng qua caãi caách kyä thuêåt cho pheáp nûäa cöng taác quaãn lyá vaâ phên tñch taâi cöng böë vúái àöå múã nhiïìu hún vïì dûä liïåu chñnh. Ngên saách àaä thïí hiïån möåt söë caãi tiïën vïì ngên saách chi tiïët. Vñ duå, mùåc duâ àiïím söë vïì tñnh minh baåch, vñ duå, khoaãn kinh phñ chûa chi tiïu Chó söë Ngên saách Múã cuãa Viïåt Nam àaä tùng lïn hïët àûúåc chuyïín tûâ nùm taâi chñnh trûúác àoá àûúåc trong nhûäng nùm gêìn àêy, nhûng àiïím söë naây vêîn baáo caáo trong baáo caáo kïët quaã ngên saách vaâ àûúåc tñnh vaâo ngên saách cuãa nùm tiïëp theo. Möåt söë vêën coân rêët thêëp úã mûác 14 trïn töíng söë 100 theo àïì quaãn lyá quan troång coá thïí àûúåc giaãi quyïët töët nhû Khaão saát Ngên saách Múã gêìn àêy nhêët85 Caác hún bùçng caách aáp duång caác nguyïn tùæc trong Quy lônh vûåc maâ Viïåt Nam àùåc biïåt coân thêëp liïn quan àõnh vïì minh baåch taâi chñnh nhû sau: àïën caác Chó söë Ngên saách Múã bao göìm viïåc phaát haânh Baáo caáo Thuyïët trònh Ngên saách vaâ Àïì l Sûå taách biïåt giûäa ngên saách àêìu tû xêy dûång xuêët Ngên saách chñnh phuã, vaâ viïåc chuêín bõ Àaánh cú baãn vaâ ngên saách chi thûúâng xuyïn gêy giaá Ngên saách Giûäa kyâ cuãa Ngûúâi dên.Tuy nhiïn, khoá khùn trong viïåc ûúác tñnh taác àöång àïën nhû àaä noái úã trïn, nïëu dûä liïåu àûúåc caãi thiïån àïí chi tiïu thûúâng xuyïn trung haån cuãa vöën àêìu cung cêëp cho möåt bûác tranh taâi chñnh vaâ taâi khoáa tû phaát triïín vaâ thiïët lêåp möåt sûå cên bùçng daâi àaáng tin cêåy, thò viïåc cöng böë dûä liïåu seä giuáp giaãm haån giûäa viïåc taåo ra caác taâi saãn cöng cöång vaâ ruãi ro taâi khoáa. Àöëi vúái caác tiïu chñ Chó söë Ngên caác hoaåt àöång vaâ baão trò chuáng. saách Múã,Viïåt Nam coá thïí thu àûúåc caác kïët quaã quan troång vúái chi phñ khöng àaáng kïí thöng qua l Möåt söë khoaãn chi ngoaâi ngên saách khöng àûúåc tñnh trong ngên saách töíng húåp hoùåc caác viïåc cöng böë Baáo caáo Thuyïët trònh Ngên saách vaâ tñnh toaán thêm huåt ngên saách. Vñ duå, coá hún Àïì xuêët Ngên saách Chñnh phuã. 20 quyä ngoaâi ngên saách thûåc hiïån chûác nùng cuãa chñnh phuã vaâo cú súã haå têìng, lônh vûåc xaä 21. Chñnh phuã àang thûåc hiïån caãi caách höåi, taái cú cêëu doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ caác quaãn lyá taâi chñnh cöng àïí giaãi quyïët nhûäng khu vûåc khaác. Nhûng viïåc khöng àûa caác thaách thûác vaâ nêng cao hún nûäa tñnh toaân khoaãn chi naây vaâo ngên saách àaä dêîn àïën diïån, àöå tin cêåy vaâ kõp thúâi cuãa thöng tin nhûäng khoá khùn trong viïåc xêy dûång möåt bûác taâi khoáa. Nhûäng biïån phaáp caãi caách naây àûúåc BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 tranh húåp nhêët caác ruãi ro taâi chñnh. àïì ra trong Taâi liïåu Chiïën lûúåc Duy nhêët cuãa Chñnh phuã vïì quaãn lyá taâi chñnh cöng àûúåc phï l Àöëi vúái àaánh giaá bao quaát hún vïì ruãi ro taâi duyïåt vaâo àêìu nùm 2008 cho giai àoaån àïën cuöëi chñnh, mùåc duâ coá nhûäng quy àõnh chi tiïët vïì nùm 2010. Chiïën lûúåc Phaát triïín Taâi chñnh cêåp baáo caáo taâi chñnh cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nhêåt àang àûúåc hoaân têët cho giai àoaån 2011- nûúác84, nùng lûåc phên tñch thöng tin naây vaâ cung cêëp thöng tin cho nhûäng phaãn ûáng cuãa 2020. Vñ duå vïì caác caãi caách quan troång àïí caãi chñnh phuã vêîn coân haån chïë. thiïån tñnh minh baåch taâi chñnh bao göìm: l Hïå thöëng Thöng tin Quaãn lyá Kho baåc vaâ l Vúái mûác phên cêëp cao nhû vêåy, ngûúâi ta coá thïí dûå tñnh trûúác àûúåc chêët lûúång cöng taác Ngên saách: Àêy laâ möåt hïå thöëng thöng 84 Quyïët àõnh söë 224/2006/QD-TTG (6/10/2006) cuãa Thuã tûúáng 85 Chó Söë Ngên Saách Múã 2010:Viïåt Nam. Chñnh phuã vaâ Thöng tû söë 115/2007/TT-BTC (25/9/2007) vïì viïåc giaám saát vaâ àaánh giaá hoaåt àöång cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác. 86 tin quaãn lyá taâi chñnh àûúåc tñch húåp trïn 22. Möåt lônh vûåc khaác cêìn caãi thiïån laâ tùng maáy tñnh. Noá seä àûúåc kïët nöëi têët caã caác cûúâng nùng lûåc cuãa caác cú quan giaám saát. àún võ ngên saách cuãa chñnh phuã àïí coá Minh baåch laâ chòa khoáa àïí phaát triïín hïå thöëng möåt hïå thöëng chung nhùçm àùng taãi caác giaám saát. Ngay caã nhûäng cú quan chñnh thûác phên böí ngên saách, thuã tuåc thûåc hiïån àûúåc giao phoá nhiïåm vuå giaám saát, chùèng haån nhû ngên saách chuêín hoáa, vaâ quy trònh kïë Quöëc höåi, thûúâng than phiïìn laâ khöng coá thöng toaán vaâ baáo caáo àûúåc chuêín hoáa. Àêy seä tin cêìn thiïët àïí laâm viïåc. Trúá trïu thay, hoå cuäng laâ möåt bûúác tiïën quan troång trong viïåc caãm thêëy coá quaá nhiïìu thöng tin. Sûå cêìn thiïët àaãm baão coá àûúåc möåt bûác tranh kõp thúâi phaãi tùng cûúâng hïå thöëng nhên viïn höî trúå vaâ vaâ àaáng tin cêåy vïì ngên saách cuãa chñnh caác töí chûác nghiïn cûáu thuöåc Quöëc höåi, àaä àûúåc phuã vaâ cöng taác thûåc hiïån ngên saách. ghi nhêån trong Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam l Tiïu chuêín Kïë toaán Quöëc tïë cuãa Khu 2010 – Thïí chïë Hiïån àaåi - àïën bêy giúâ vêîn coân, vûåc Cöng: Mùåc duâ Luêåt kïë toaán àûúåc duâ möåt Quöëc höåi múái àûúåc bêìu. Àöìng thúâi, caác thöng qua vaâo nùm 2004, hïå thöëng kïë cú quan giaám saát seä coá khaã nùng coá haâng triïåu toaán trong chñnh phuã vêîn khaá manh àöìng minh khi phên loaåi qua thöng tin nïëu thöng muán. Möåt hïå thöëng kïë toaán nhaâ nûúác tin àûúåc cöng khai. Caác töí chûác xaä höåi dên sûå, chung àang àûúåc phaát triïín, vaâ löå trònh cú quan truyïìn thöng, vaâ ngûúâi dên coá thïí rêët aáp duång caác Tiïu chuêín Kïë toaán Quöëc thaânh thaåo trong viïåc quaãn lyá nhûäng nhiïåm vuå - tïë cuãa Khu vûåc Cöng àang àûúåc xêy nhû giaám saát àêìu tû cöng, phaát triïín theã àiïím dûång. Àiïìu naây seä caãi thiïån tñnh chñnh cho cú quan cung cêëp caác dõch vuå cú baãn - nïëu xaác vaâ thöëng nhêët cuãa cöng taác kïë toaán hoå àûúåc cung cêëp thöng tin. vaâ baáo caáo. l Cöng böë Thöng tin vïì Núå cöng: Ngaây 27 IV thaáng 4 nùm 2011, Chñnh Phuã àaä ban haânh TI�ËP CÊÅN NHANH Nghõ àõnh 53 múã röång phaåm vi cuãa Baãn tin vïì Núå, maâ hiïån nay chó bao göìm núå HÚN VA BÒNH ÀÙÈNG nûúác ngoaâi. Hiïån taåi baãn tin naây seä bao HÚN VÚ�I THÖNG TIN göìm caác khoaãn vay thûåc tïë vaâ caác khoaãn KINH T�Ë86 KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH thanh toaán núå, caác dûå truâ haâng nùm vïì doâng tiïìn vay vaâ traã núå àöëi vúái chñnh quyïìn trung ûúng bao göìm caác khoaãn 23. Möåt hïå thöëng cung cêëp dûä liïåu kinh tïë baão laänh, caác khoaãn núå cêëp tónh vaâ thaânh vô mö úã caác cêëp chñnh phuã minh baåch vaâ phöë, caác khoaãn cho vay laåi, töíng söë núå dûåa trïn luêåt lïå coá thïí giuáp giaãm thiïíu nûúác ngoaâi cuãa nhaâ nûúác vaâ tû nhên. biïën àöång thõ trûúâng vaâ caác cuá söëc kinh tïë. l Giaám saát Doanh Nghiïåp Nhaâ Nûúác: Baão àaãm khaã nùng dûå àoaán bùçng caách kiïím soaát Chñnh Phuã àaä gia tùng nöî lûåc giaám saát thúâi gian vaâ caách thûác cung cêëp dûä liïåu giuáp thiïët hoaåt àöång cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ lêåp vaâ quaãn lyá cöng taác dûå baáo. Nïëu coá möåt cú nûúác thöng qua kiïím toaán àöåc lêåp vaâ quan nhaâ nûúác cung cêëp dûä liïåu kinh tïë taåi nhûäng thûåc thi chùåt cheä cöng taác baáo caáo taâi thúâi àiïím cöë àõnh vaâ trong caác àõnh daång cöë àõnh chñnh cho Böå Taâi Chñnh. Böå Taâi Chñnh seä taåo hònh aãnh vïì uy tñn vaâ tñnh àaáng tin cêåy. hiïån àang xem xeát àïí àûa ra möåt àaánh Caác con söë àûúåc cung cêëp khöng thûúâng kyâ KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG giaá töíng thïí tònh hònh taâi chñnh cuãa caác hoùåc roâ ró tûâ caác nguöìn khöng roä raâng seä thuác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, thiïët lêåp möåt àêíy àêìu cú vaâ taåo ra sûå bêët öín. Àaãm baão tñnh coá cú súã dûä liïåu àïí baáo caáo thöng tin taâi hïå thöëng vïì cung cêëp dûä liïåu cuäng laâ möåt caách chñnh, xêy dûång caác chó söë vïì khaã nùng hiïåu quaã giuáp àaãm baão thöng tin àûúåc giûä an dïî bõ töín thûúng vïì taâi chñnh vaâ ruãi ro toaân cho àïën khi chñnh phuã muöën cöng khai taâi chñnh, àaâo taåo nhên viïn àïí têåp húåp thöng tin àoá, vaâ laâm giaãm khaã nùng xaãy ra sai soát vaâ phên tñch caác chó söë naây vaâ àùng taãi vaâ nhêìm lêîn. caác baáo caáo trïn trang web cuãa Böå Taâi Chñnh. Caác chó söë naây seä àûúåc thiïët lêåp trong möåt vùn baãn quy phaåm phaáp luêåt 86 Phêìn naây àûúåc chuêín bõ vúái sûå höî trúå tûâ cú quan thöng tin do Thuã Tûúáng Chñnh Phuã ban haânh. Reuters. 87 24. Viïåc cöng böë dûä liïåu kinh tïë vô mö taåi àûúåc chia seã àiïån tûã vúái caác nhaâ baáo sau nhûäng Viïåt Nam àaä dêìn coá hïå thöëng hún. Hêìu hïët caánh cûãa kheáp kñn vaâ khöng àûúåc truyïìn thöng caác cú quan sûã duång trang web cuãa mònh àïí trao ra bïn ngoaâi cho àïën möåt thúâi àiïím quy àõnh. àöíi thöng tin. Ngên haâng Nhaâ nûúác Viïåt Nam Möåt biïën thïí cuãa lûåa choån naây laâ phaãi coá möåt cung cêëp thöng tin thûúâng xuyïn vaâ kõp thúâi vïì thúâi gian chúâ bùæt buöåc taåi chöî do caác caán böå àiïìu chónh tyã giaá höëi àoaái trïn cú súã cêåp nhêåt kiïím soaát bùçng viïåc phên phaát caác baáo caáo dûä haâng ngaây.Tuy nhiïn, viïåc cöng böë quyïët àõnh laäi liïåu dûúái daång vùn baãn giêëy cho têët caã caác nhaâ suêët hiïån nay khoá dûå àoaán hún so vúái möåt nùm baáo coá mùåt – sau àoá caác nhaâ baáo seä gûãi thöng trûúác àêy. Böå Taâi chñnh thöng baáo möåt caách coá tin vïì vùn phoâng cuãa hoå qua àiïån thoaåi àïí àùng hïå thöëng vïì kïët quaã àêëu thêìu traái phiïëu haâng tin. Caác cú quan khaác trao àöíi thöng tin bùçng tuêìn. Möåt vñ duå tñch cûåc khaác laâ viïåc cöng böë Chó àûúâng àiïån tûã taåi möåt thúâi àiïím cöë àõnh qua thû söë Giaá Tiïu duâng (CPI) cuãa Töíng cuåc Thöëng kï. àiïån tûã, fax, hoùåc trang web cuãa hoå, vaâ àêy laâ möåt Caác dûä liïåu àûúåc gûãi qua thû àiïån tûã àïën caác töí caách thûác chia seã thöng tin coá thïí dûå baáo àûúåc chûác truyïìn thöng nûúác ngoaâi vúái thúâi gian chúâ vaâ chi phñ thêëp. Têët nhiïn, phûúng phaáp àûúåc ûa bùæt buöåc laâ 30 phuát. Àiïìu naây cho pheáp caác thñch seä thay àöíi tuây theo loaåi hònh thöng tin vaâ phoáng viïn coá àuã thúâi gian àïí chuêín bõ baãn tin sûå nhaåy caãm thõ trûúâng. Tuy nhiïn, àiïìu quan àûúåc phaát taåi cuâng thúâi àiïím cho thõ trûúâng.Vïì troång laâ cêìn àaãm baão rùçng luöìng thöng tin coá hïå mùåt lyá thuyïët, nïëu vi phaåm thúâi gian chúâ bùæt thöëng, cöng bùçng vaâ minh baåch (xem Höåp 4.1). buöåc seä bõ phaåt. Gêìn àêy, Töíng cuåc Thöëng kï àaä bùæt àêìu gûãi thû àiïån tûã vïì caác dûä liïåu chó söë giaá V K�ËT LUÊÅN tiïu duâng vúái thúâi gian chúâ bùæt buöåc laâ 10 phuát trûúác khi cöng böë trïn trang web cuãa mònh, nhûng àiïìu naây khiïën caác phoáng viïn coá ñt thúâi gian chuêín bõ phên tñch cuãa mònh hún. 25. Coá thïí dïî daâng àaåt àûúåc bûúác tiïën 27. Viïåt Nam àaä àaåt àûúåc nhûäng tiïën böå hún nûäa vïì khaã nùng dûå baáo dûä liïåu kinh öín àõnh vïì tñnh minh baåch trong voâng 10 tïë vô mö do caác cú quan quan troång cöng nùm qua, nhûng nhûäng tiïën böå hún nûäa vïì böë taåi Viïåt Nam, vúái taác àöång tñch cûåc. Viïåc tñnh minh baåch seä mang laåi lúåi ñch àaáng kïí cöng böë nhiïìu thöng tin kinh tïë khaác àûúåc thûåc cho cöng taác quaãn lyá kinh tïë. Möåt cam kïët hiïån khöng thûúâng kyâ hún vaâ khöng theo möåt roä raâng cuãa Chñnh phuã Viïåt Nam vïì viïåc cung cêëp lõch trònh àûúåc thiïët lêåp trûúác.Vùn phoâng Chñnh thïm thöng tin kinh tïë coá hïå thöëng hún, sêu hún, phuã sûã duång trang web cuãa mònh àïí trao àöíi nhanh choáng vaâ cöng bùçng hún seä giuáp giaãi quyïët thöng tin kinh tïë. Vùn phoâng töí chûác hoåp baáo möåt söë thaách thûác kinh tïë vô mö quan troång maâ haâng thaáng vúái sûå tham dûå cuãa àaåi diïån giúái quöëc gia naây àang phaãi àöëi mùåt vaâ gûãi caác tñn hiïåu truyïìn thöng àõa phûúng. Töíng cuåc Thöëng kï maånh meä cho caác thõ trûúâng taâi chñnh. Viïåc giaãi cuäng àaä coá nhûäng bûúác ài nhùçm cuãng cöë töët hún thñch lyá do thay àöíi chñnh saách quan troång thöng BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 caách thûác cung cêëp dûä liïåu vïì chó söë giaá tiïu duâng qua hoåp baáo thûúâng kyâ cuãa ngûúâi phaát ngön bùçng caách (a) cöë àõnh thúâi gian vaâ ngaây trong chuyïn nghiïåp cuäng seä rêët hûäu ñch. Cung cêëp thaáng cöng böë thöng tin (hiïån nay, viïåc cöng böë thïm nhiïìu thöng tin cho cöng chuáng theo caách thöng tin naây diïîn ra vaâo 1 tuêìn nhêët àõnh cuãa dïî hiïíu seä thu àûúåc sûå uãng höå àöëi vúái caác chûúng möîi thaáng), vaâ (b) ngùn chùån sûå roâ ró àïën caác cú trònh caãi caách cuãa Chñnh phuã vaâ nêng cao nhêån quan truyïìn thöng àõa phûúng trûúác khi cung thûác vïì thõ trûúâng.Vñ duå, giaãi quyïët caác ruãi ro taâi cêëp chñnh thûác. chñnh tiïìm êín coá liïn quan túái caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác seä mang laåi lúåi ñch trûåc tiïëp cho cöng 26. Caác lûåa choån hiïån coá sùén àïí cuãng cöë taác hoaåch àõnh chñnh saách. Àiïìu naây cuäng seä dêîn caác phûúng thûác chia seã dûä liïåu kinh tïë vô àïën möåt chñnh saách taâi khoáa bïìn vûäng hún vúái mö. Úà möåt thaái cûåc, caác cú quan coá thïí aáp duång sûå uãng höå maånh meä hún cuãa cöng chuáng cho caác phûúng thûác "khoáa dûä liïåu", trong àoá dûä liïåu chûúng trònh caãi caách naây. 88 Höåp 4.1 Caác phûúng thûác cöng böë dûä liïåu khaác nhau àöëi vúái cú quan truyïìn thöng àaåi chuáng Hïå thöëng “thúâi gian chúâ bùæt buöåc� cuãa Böå Lao Àöång Myä Hïå thöëng naây laâ phûúng phaáp kñn keä nhêët àïí cöng böë dûä liïåu.Theo hïå thöëng naây, caác nhaâ baáo àûúåc múâi àïën möåt cú quan chñnh phuã, àûúåc àûa vaâo möåt cùn phoâng vúái caác dûä liïåu, vaâ chó àûúåc pheáp giao tiïëp vúái thïë giúái bïn ngoaâi vaâo möåt thúâi àiïím àõnh trûúác, sau thúâi gian chúâ bùæt buöåc. Dûúái àêy laâ caách thûác laâm viïåc cuãa hïå thöëng naây taåi Böå Lao Àöång Myä. Trong cùn phoâng kñn naây, möîi ngûúâi àûa tin coá möåt baân àûúåc chó àõnh sùén vúái möåt maáy tñnh cöë àõnh. Caác nhaâ baáo àûúåc pheáp àïën möåt vaâi phuát trûúác khi caác dûä liïåu cöng böë àïí thiïët lêåp hïå thöëng cuãa hoå. Sau àoá, caánh cûãa àûúåc àoáng laåi, khöng ai àûúåc pheáp ra vaâo, vaâ caác phoáng viïn àûúåc yïu cêìu tùæt vaâ nöåp laåi àiïån thoaåi di àöång cuãa hoå. Kïët nöëi Internet vúái caác maáy tñnh trong phoâng àûúåc cùæt búãi möåt böå chuyïín àöíi töíng àûúåc àiïìu khiïín búãi möåt nhên viïn cuãa Böå Lao àöång vaâ sau àoá möåt thöng caáo baáo chñ vaâ àôa CD coá chûáa caác dûä liïåu àûúåc cöng böë. Caác nhaâ baáo coá nûãa giúâ àïí chuêín bõ baãn tin cuãa mònh vaâ Böå coá ñt nhêët möåt nhaâ kinh tïë sùén saâng traã lúâi caác cêu hoãi taåi chöî. Khi thúâi gian chúâ bùæt buöåc hïët haån, nhên viïn cuãa Böå Lao Àöång bêåt laåi böå chuyïín àöíi àïí kïët nöëi Internet trúã laåi vaâ têët caã moåi ngûúâi àûúåc pheáp gûãi baãn tin cuãa mònh ài. Trong möåt söë trûúâng húåp, caác cú quan khöng kiïím soaát kïët nöëi Internet hoùåc sûã duång àiïån thoaåi caá nhên trong phoâng kñn, nhûng hoå thûåc thi lïånh vïì thúâi gian chúâ bùæt buöåc vúái sûå àe doåa hònh phaåt nghiïm troång nïëu vi phaåm lïånh. (Vaâi nùm trûúác àêy, möåt cú quan tin tûác àaä khöng tuên thuã thúâi gian chúâ bùæt buöåc taåi Cuåc Dûå trûä Liïn bang taåi Washington vaâ cú quan àoá àaä bõ cêëm nhêån àûúåc tin tûác trong voâng 6 thaáng). Möåt hònh thûác àiïìu chónh vïì phoâng kñn cho thúâi gian chúâ laâ möåt thúâi gian chúâ bùæt buöåc taåi chöî àún giaãn àûúåc kiïím soaát búãi möåt caán böå chuyïn traách. Àöìng thúâi giao dûä liïåu têån tay (Australia vaâ Philippines) KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Vñ duå, taåi Vùn Phoâng Thöëng Kï Australia vaâo giûäa nhûäng thêåp niïn 1990, caác nhaâ baáo trong möåt phoâng àûúåc chó àõnh cho hoåp baáo àûúåc pheáp goåi möåt biïn têåp viïn vaâ giûä àûúâng dêy àiïån thoaåi thöng trûúác khi thúâi gian chúâ bùæt buöåc kïët thuác, vaâ khi thúâi gian chúâ bùæt buöåc àaä hïët, möåt caán böå àûáng phña sau hoå baân giao baáo caáo dûä liïåu. Hiïån taåi, Philippines àang sûã duång phûúng phaáp naây, giao cho caác phoáng viïn vùn baãn thöng tin bùçng giêëy cuâng möåt luác vaâ coi àoá laâ thöng tin trûåc tiïëp. Phûúng phaáp naây laâ an toaân vò noá àaãm baão rùçng caác dûä liïåu khöng bao giúâ nùçm trong tay cuãa bêët cûá ai khaác ngoaâi möåt quan chûác cho àïën khi noá àûúåc cho pheáp cöng böë, vaâ do àoá laâm giaãm nguy cú roâ ró thöng tin.Tuy nhiïn, mùåt tiïu cûåc laâ caách cöng böë thöng tin nhû vêåy khaá cùng thùèng àöëi vúái caác phoáng viïn tham gia. Caác phoáng viïn phaãi chõu aáp lûåc xaác àõnh caác thöng tin quan troång trong baáo caáo möåt caách nhanh choáng nhêët coá thïí àûúåc vaâ sau àoá àoåc thöng tin àoá qua àiïån thoaåi cho möåt àöìng nghiïåp - ngûúâi seä phaát thöng tin àoá ngay lêåp tûác. Thöng qua thû àiïån tûã, fax vaâ website Nhiïìu cú quan chñnh phuã trïn khùæp thïë giúái gûãi thû àiïån tûã hoùåc fax dûä liïåu taåi möåt thúâi àiïím cöë KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG àõnh vaâ khöng coá quy àõnh thúâi gian chúâ bùæt buöåc. Àiïìu naây laâm tùng khaã nùng dûå baáo vò thöng tin àïën thõ trûúâng taåi cuâng möåt thúâi àiïím möîi thaáng.Tuy nhiïn, noá cuäng khiïën caác phoáng viïn phaãi àua nhau àïí nhùåt ra nhûäng con söë quan troång. Hún nûäa, email khöng phaãi luác naâo cuäng ài àöìng thúâi vaâo caác höåp thû àïën cuãa nhiïìu ngûúâi nhêån cuâng möåt thúâi àiïím, vaâ àiïìu naây coá thïí taåo ra bêët lúåi cho möåt hoùåc nhiïìu phoáng viïn khi àûa tin. Möåt söë vùn phoâng chñnh phuã gûãi thöng tin trïn trang web cuãa hoå vaâo nhûäng thúâi àiïím thûúâng kyâ hoùåc töí chûác hoåp baáo taåi thúâi àiïím nhêët àõnh möîi thaáng vaâ khöng coá thúâi gian chúâ bùæt buöåc. Àiïìu naây cho pheáp coá thïí dûå baáo àûúåc (vaâ töët hún so vúái caách laâm ngêîu nhiïn), nhûng, möåt lêìn nûäa, vêîn buöåc phoáng viïn vêîn cêìn phaãi tranh giaânh àïí nhùåt thöng tin chñnh, maâ àiïìu naây coá thïí dêîn àïën sai soát. 89 28. Caác cuöåc caãi caách àang diïîn ra hiïån chñnh noái riïng. Khi chûúng trònh quaãn lyá taâi nay cêìn tùng cûúâng hún nûäa tñnh minh chñnh cöng ngaây caâng trúã nïn phûác taåp hún, viïåc baåch taâi chñnh. Ngaây nay, ngûúâi ta cêìn nhiïìu thiïët lêåp trêåt tûå ûu tiïn roä raâng àöëi vúái tñnh minh thöng tin phûác taåp hún àïí àaánh giaá chñnh xaác tònh baåch, bao göìm caã viïåc quaãn lyá nhûäng muåc tiïu coá hònh taâi chñnh cuãa chñnh phuã so vúái 10 nùm trûúác tñnh caånh tranh nhau xung quanh viïåc: (i) phên àêy. Möåt söë vñ duå nhêën maånh caác lônh vûåc cêìn ûu quyïìn, (ii) aáp duång nhûäng kiïím soaát kyä thuêåt vaâ tiïn cao cho tñnh minh baåch taåi Viïåt Nam bao àaãm baão chêët lûúång dûä liïåu cuãa têët caã caác cêëp göìm núå cöng vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Möåt chñnh quyïìn; (iii) nêng cao tñnh cúãi múã vaâ cung cam kïët thûåc sûå àïí caãi caách (vaâ tñnh súã hûäu thûåc cêëp dûä liïåu taâi chñnh cho cöång àöìng cöng cöång sûå) cêìn bao haâm caã viïåc xêy dûång möåt chiïën lûúåc vaâ quöëc tïë, (iv) tùng cûúâng sûå tham gia cuãa cöng roä raâng nhùçm caãi thiïån caác tiïu chuêín thöng lïå chuáng vaâo quaá trònh ngên saách, vaâ (v) thiïët lêåp sûå töët àaä àûúåc àaánh giaá möåt caách khaách quan, trong giaám saát maånh meä, àöåc lêåp vaâ cúãi múã àöëi vúái quaá khi ûu tiïn giaãi quyïët caác àiïím yïëu vaâ yïëu töë möi trònh quaãn lyá taâi chñnh cöng. Nhû àaä àûúåc minh trûúâng cú baãn liïn quan cuå thïí àïën hïå thöëng chûáng taåi caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi khaác, viïåc quöëc gia. xêy dûång quy trònh cêín thêån cho caác biïån phaáp naây coá thïí coá taác duång lúán vïì chi phñ vay vaâ khaã 29. Chiïën lûúåc Phaát triïín Taâi chñnh (2011- nùng tiïëp cêån vúái thõ trûúâng taâi chñnh, kyã luêåt taâi 20) taåo ra möåt cú höåi thûåc sûå àïí lêëy laåi àaâ chñnh vaâ sûå öín àõnh kinh tïë vô mö; cuäng nhû hiïåu cho chûúng trònh nghõ sûå caãi caách quaãn lyá quaã cuãa cöng taác chi tiïu vaâ chêët lûúång cung cêëp taâi chñnh cöng noái chung, vaâ minh baåch taâi dõch vuå cöng cöång. BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 90 TAÂI LI�ÅU THAM KHAÃO ADB (Ngên haâng Phaát triïín Chêu A�). 2006. Nïìn kinh tïë chuyïín àöíi taåi Viïåt Nam. Nghiïn cûáu PPTO 1/2006, Manila. ADB (Ngên haâng Phaát triïín Chêu A�). 2006. Caãi caách chñnh saách taåi Viïåt Nam vaâ Chûúng trònh höî trúå caác khoaãn vay cho Caãi caách khu vûåc Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác vaâ Quaãn trõ Doanh nghiïåp cuãa Ngên haâng Phaát triïín Chêu A�. Baâi viïët nghiïn cûáu cuãa ERD söë 70. ADB (Ngên haâng Phaát triïín Chêu A�). 2009. Töíng quan vïì khaã nùng kïët nöëi haâng haãi giûäa caác quêìn àaão vuâng Àöng Nam A�. Loaåt baáo caáo nghiïn cûáu vïì Àöng Nam A�, Thaáng 8. APL/APL Logistics. 2007. Vêån taãi vaâ vêån chuyïín haâng hoáa taåi Viïåt Nam – Thaách thûác vaâ Cú höåi. Baáo caáo cuãa Frost vaâ Sullivan, Thaáng 2. Arkadie, Brain Van and Raymon Mallon. 2003. Viet Nam: Con höí àang chuyïín mònh Baáo Chêu A� Thaái Bònh Dûúng, Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc gia U�c, Canberra. Dûå thaão sú böå, Thaáng 8, 2005 – duâng cho thaão luêån xin yá kiïën. Bellver Ana and Daniel Kaufmann. 2005. Minh baåch hoáa: Caác kinh nghiïåm ban àêìu vaâ Chñnh saách aáp. Ngên haâng Thïë giúái. Washington DC. CIEM (Viïån nghiïn cûáu Quaãn lyá Kinh tïë Trung ûúng). 2005. Baáo caáo nghiïn cûáu vïì hêåu cöí phêìn hoáa taåi caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác. Haâ Nöåi. CIEM (Viïån nghiïn cûáu Quaãn lyá Kinh tïë Trung ûúng). 2010. Taái cú cêëu nïìn kinh tïë Viïåt Nam thöng qua cú chïë khuyïën khñch àêìu tû phuâ húåp vaâ tùng cûúâng quaãn lyá vô mö. Haâ Nöåi. KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH CIEM (Viïån nghiïn cûáu Quaãn lyá Kinh tïë Trung ûúng). 2011. Baáo caáo nghiïn cûáu “Phên quyïìn quaãn lyá vaâ hiïåu quaã àêìu tû – tònh huöëng nghiïn cûáu vïì caác Khu cöng nghiïåp taåi möåt söë tónh cuãa Viïåt Nam. Nghiïn cûáu chuêín bõ cho VDR 2012. Haâ Nöåi. CIEM (Viïån nghiïn cûáu Quaãn lyá Kinh tïë Trung ûúng). 2011. Baáo caáo thûåc hiïån thñ àiïím thaânh lêåp Têåp àoaân Kinh tïë Nhaâ nûúác. Nghiïn cûáu chuêín bõ cho VDR 2012. Haâ Nöåi. CAMS. 2011. Thay àöíi Thaái àöå vïì thõ trûúâng vaâ Nhaâ nûúác. Ngên haâng Thïë giúái-Phoâng Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt Nam. Haâ Nöåi (sùæp xuêët baãn). Cebotari, A. vaâ caác taác giaã. 2009. Ruã ro taâi khoáa: Cöng böë thöng tin vïì caác nguöìn lûåc vaâ Quaãn lyá nguöìn lûåc. Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë. Washington, DC. Chu, Thõ Trung Hêåu vaâ Dickie, Paul. 2006. Nïìn kinh tïë chuyïín àöíi taåi Viïåt Nam: Àöíi múái trûúác thïìm WTO. Loaåt nghiïn cûáu PPTP. ADB (Ngên haâng Phaát triïín Chêu A�). Haâ Nöåi. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Dapice David. 2008. Lûåa choån thaânh cöng: Baâi hoåc cho caác nûúác Àöng A� vaâ Àöng Nam A�, Tûúng lai cuãa Viïåt Nam, Chûúng trònh giaãng daåy Harvard taåi Viïåt Nam. TP Höì Chñ Minh. Dixon, Chris. 2003. Baâi hoåc vïì phaát triïín àöëi vúái nïìn kinh tïë chuyïín àöíi cuãa Viïåt Nam. Phaát triïín caác nghiïn cûáu vïì lônh vûåc phaát triïín söë 3, 4 (2003) trang. 287 – 306. Dollar, D. 1999. Sûå chuyïín àöíi cuãa nïìn Kinh tïë Viïåt Nam. Trong cuöën Caãi caách thõ trûúâng úã Viïåt Nam: Xêy dûång thïí chïë àïí phaát triïín do Litvack, J.I vaâ Rondinelli, D.A. biïn têåp viïn. Westport CT: Quorum Books, tr. 31-46. Fforde, A. vaâ de Vylder, S. 1996: Tûâ Kïë hoaåch àïën Thõ trûúâng: quaá trònh chuyïín àöíi kinh tïë úã Viïåt Nam. Boulder CO: Baáo Westeview. 91 Fforde, Adam. 2004. Caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác Viïåt Nam: Ngheâo àoái thûåc sûå, hoaåt àöång thûúng maåi vaâ kinh tïë chñnh trõ. Loaåt baâi viïët nghiïn cûáu söë 64. Àaåi hoåc Höìng Köng. Forsyth,T. 1997: Cöng nghiïåp hoáa taåi Viïåt Namn: thay àöíi xaä höåi vaâ möi trûúâng cuãa caác quöëc gia àang phaát triïín trong quaá trònh chuyïín àöíi. In Auty, R. and Brown, K., biïn têåp viïn, Caác caách tiïëp cêån vúái phaát triïín bïìn vûäng. Töíng cuåc Thöëng kï. 2010. Niïn giaám Thöëng kï. Haâ Nöåi. Töíng cuåc Thöëng kï. 2010. Tònh traång doanh nghiïåp thöng qua kïët quaã khaão saát thûåc hiïån nùm 2007-2009. Nhaâ xuêët baãn Thöëng kï. Haâ Nöåi. Chñnh phuã Viïåt Nam vaâ Ngên haâng Thïë giúái. 2004. Viïåt Nam: Àaánh giaá chi tiïu cöng vaâ àaánh giaá uãy thaác húåp nhêët. Baáo caáo chung cuãa Chñnh phuã Viïåt Nam vaâ Ngên haâng Thïë giúái. Haâ Nöåi. Chñnh phuã Viïåt Nam vaâ Ngên haâng Thïë giúái. 2008. Àaánh giaá traách nhiïåm giaãi trònh taâi chñnh Quöëc gia. 2008. Chñnh phuã Viïåt Nam vaâ Ngên haâng Thïë giúái. Haâ Nöåi, Thaáng 10. Griffen, K. 1998. Vai troâ cuãa Nhaâ nûúác trong nïìn kinh tïë múái. Griffin, K., biïn têåp, Caãi caách kinh tïë taåi Viïåt Nam. Basingstoke: Macmillan, 37–56. Hameed, F. 2005. Minh baåch taâi khoáa vaâ caác àêìu ra kinh tïë. Baâi viïët nghiïn cûáu cuãa Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë, WP05/225, Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë. Washington, DC. Howie, Charles. 2011. Àùæp àï vaâ chuyïín àöíi nöng nghiïåp úã Àöìng bùçng Söng Cûãu Long, Viïåt Nam:Tònh thïë tiïën thoaái lûúäng nan trong quaãn lyá àêët àai. Trûúâng Àaåi hoåc London, Anh. IMF (Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë). 1996. Viïåt Nam trong quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng. IMF, Washington, DC. IMF (Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë). 2000 Hûúáng dêîn minh baåch taâi khoáa. Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë. Washington, DC. IMF vaâ WB (Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë vaâ Ngên haâng Thïë giúái). 1999. Viïåt Nam – Hûúáng túái Minh baåch Taâi khoáa. Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë vaâ Ngên haâng Thïë giúái, Thaáng 6. Levine, Ross vaâ Renelt, David. 1992. Phên tñch vêën àïì nhaåy caãm cuãa sûå thoaái lui cuãa tùng trûúãng vûúåt ngoaâi Quöëc gia. Thúâi baáo Kinh tïë Myä. Thaáng 9, 1992. Têåp 82, 942-63. Ketels Christian, Nguyïîn Àònh Cung, Nguyïîn Thõ Tuïå Anh vaâ Àöî Höìng Haånh. 2010. Baáo caáo nùng lûåc caånh tranh Quöëc gia Viïån nghiïn cûáu Quaãn lyá Kinh tïë Trung ûúng, Viïån àaánh giaá Nùng lûåc caånh tranh Chêu A� vaâ trûúâng Àaåi hoåc Quöëc gia Singapore. Koh, D. 2001b: Quan àiïím chñnh trõ vïì möåt àaãng bõ chia reä vaâ tònh traång Parkinson taåi Viïåt Nam. Ê�n phêím Àöng Nam A� àöìng xuêët baãn söë 23, 533–51. BA�O CA�O PHA�T TRI��N VI�ÅT NAM 2012 Lan, Phaåm Chi. 2011. Hiïåu quaã cuãa chûúng trònh bònh öín giaá taåi Viïåt Nam. Nghiïn cûáu chuêín bõ cho baáo caáo VDR 2012. Lin, Justin. 2009. Phaát triïín kinh tïë vaâ Chuyïín àöíi: Cên nhùæc, Chiïën lûúåc vaâ Khaã nùng Phaát triïín. Cambridge: Baáo Àaåi hoåc Cambridge. London: Pinter,Grabher, G. vaâ Stark, D. 1998: Àa daång töí chûác: lyá thuyïët tiïën hoáa, phên tñch maång lûúái vaâ hêåu chuã nghôa xaä höåi. Pickles, J. and Smith, A., biïn têåp viïn, Lyá thuyïët vïì chuyïín àöíi: kinh tïë chñnh trõ cuãa hêåu chuyïín àöíi cöång saãn. London. Cöng ty tû vêën Nexus. 2011. Cú cêëu nùæm giûä vöën chuã súä hûäu cheáo giûäa Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác vaâ Ngên haâng Cöí phêìn. Nghiïn cûáu chuêín bõ cho baáo caáo VDR 2012. Haâ Nöåi. Nguyïîn, Xuên Thaânh vaâ David Dapice. 2009. Haån chïë vïì cú súã haå têìng cuãa Viïåt Nam. Chûúng trònh giaãng daåy Kinh tïë Fulbright, Chûúng trònh TP Höì Chñ Minh vaâ Harvard Viïåt Nam. Nguyïîn, Xuên Thaânh vaâ Pincus, Jonathan. 2011. Di dúâi caãng biïín Höì Chñ Minh: Nghiïn cûáu 92 trûúâng húåp vïì tñnh manh muán trong thïí chïë. Chûúng trònh giaãng daåy Kinh tïë Fulbright, Chûúng trònh TP Höì Chñ Minh vaâ Harvard Viïåt Nam. Nghiïn cûáu chuêín bõ cho baáo caáo VDR 2012. Ohno Kenichi. 2009. Traánh bêîy thu nhêåp trung bònh: Caãi töí viïåc xêy dûång chñnh saách cöng nghiïåp taåi Viïåt Nam. Têåp san kinh tïë ASEAN têåp 26, söë 1, trang 25–43. Painter, Martin. 2005. Quan àiïím chñnh trõ vïì Caãi caách khu vûåc Nhaâ nûúác: Chûúng trònh nghõ sûå àang tranh luêån vaâ Haânh trònh chûa chùæc chùæn. Têåp san Nghiïn cûáu Phaát triïín, cuöën 41, sö 2, Thaáng 2, trang 261 – 283. Pike, D. 2000: Quan àiïím chñnh trõ khöng chñnh thûác taåi Viïåt Nam. Ditter, L., Fukui, H. vaâ Less, P.N.S., biïn têåp viïn, Quan àiïím chñnh trõ khöng chñnh thûác taåi Àöng A�. Cambridge: Taåp chñ Àaåi hoåc Cambridge, 269–89. Probert, J. vaâ Young, S.D. 1995: Con àûúâng túái tû baãn chuã nghôa cuãa Viïåt Nam: phên cêëp, tû nhên hoáa vaâ haån chïë cuãa caãi caách tûâng phêìn trïn thûåc tïë. Kinh tïë Cöång saãn vaâ Kinh tïë chuyïín àöíi 7, 499–526. Chñnh phuã Viïåt Nam. 2011. Chiïën lûúåc Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi 2011- 2020, Haâ Nöåi. Rajaram Anand, Lï Minh Tuêën, Nataliya Biletska and Jim Brumby. 2010. Khung àaánh giaá Quaãn lyá àêìu tû cöng. Baâi nghiïn cûáu cuãa NHTG, 5397. Washington DC. Rama, Martin vaâ Voä Vùn Kiïåt. 2009. Quyïët àõnh khoá khùn: Viïåt Nam trong quaá trònh chuyïín àöíi. Baâi viïët nghiïn cûáu söë 40, UÃy ban Phaát triïín vaâ Tùng trûúãng. Trûúng, Àònh Tuyïín. 2011. Quaá trònh ra quyïët àõnh vaâ thûåc hiïån quyïët àõnh taåi Viïåt Nam vaâ caác yïëu töë aãnh hûúãng. VNPT (Têåp àoaân Bûu chñnh vaâ Viïîn thöng Viïåt Nam). 2010. Baáo caáo töíng húåp tònh hònh hoaåt àöång cuãa mö hònh Têåp àoaân Kinh tïë, Haâ Nöåi�. Haâ Nöåi. Vuä, Quöëc Ngûä. 2002. Caãi caách Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác Viïåt Nam: Quaá trònh vaâ caác thaânh tûåu. ISEAS Loaåt baâi cuãa nghiïn cûáu sinh söë 4, Thaáng 10. KHI VI�åT NAM TRÚà THAÂNH QUÖËC GIA CO� THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Ngên haâng Thïë giúái. 1993. Àöng A� Thêìn kyâ. Phaát triïín kinh tïë vaâ chñnh saách cöng. Oxford: Têåp san Àaåi hoåc Oxford. Ngên haâng Thïë giúái. 1997. Chiïën lûúåc Cú súã haå têìng taåi Àöng A�: Cêu chuyïån chûa kïí. Ngên haâng Thïë giúái. Washington, DC. Ngên haâng Thïë giúái. 2002. Mûúâi nùm àêìu cuãa chuyïín àöíi. Ngên haâng Thïë giúái, Haâ Nöåi. Ngên haâng Thïë giúái. 2006. Thaách thûác àöëi vúái cú súã haå têìng Viïåt Nam. Ngên haâng Thïë giúái. Washington, DC. Ngên haâng Thïë giúái. 2007. Böå hûúáng dêîn caãi caách caãng biïín, “Mö àun 2:Tiïën trònh phaát triïín caác caãng biïín trong thïë giúái caånh tranh. Taái baãn lêìn hai. Ngên haâng Thïë giúái,Washington, DC. Ngên haâng Thïë giúái. 2009. Baáo caáo Phaát triïín Thïë giúái 2009. Washington, DC. Ngên haâng Thïë giúái. 2010. Baáo caáo Phaát triïín Thïë giúái 2010. Washington, DC. KINH T�Ë THÕ TRÛÚÂNG Ngên haâng Thïë giúái. 2010. Chó söë Phaát triïín Thïë giúái (WDI). Washington, DC. Ngên haâng Thïë giúái. 2010. Caác thïí chïë hiïån àaåi, Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2010. Haâ Nöåi. Ngên haâng Thïë giúái. 2011. Chó söë Phaát triïín Thïë giúái 2011. Ngên haâng Thïë giúái. Washington, DC. Ngên haâng Thïë giúái. 2011. Cú chïë Nhaâ nûúác thu höìi àêët vaâ chuyïín dõch àêët àai tûå nguyïån. Haâ Nöåi. Diïîn àaân Kinh tïë Thïë giúái. 2004. Chó söë Nùng lûåc caånh tranh toaân cêìu. Young, A., 1995. A�p söë: Àöëi àêìu vúái thûåc tïë thöëng kï cuãa kinh nghiïåm phaát triïín cuãa Àöng 93 A�. Têåp san Kinh tïë haâng quyá Thaáng 8: 641-80. Ngên haâng Phaát triïín Chêu A� (ADB) Cú quan Phaát triïín Quöëc tïë U�c (AusAID) Cú quan Phaát triïín Quöëc tïë Canada (CIDA) Phaái àoaân Liïn minh Chêu Êu (EU) Cú quan Phaát triïín Quöëc tïë Anh (DFID) Àaåi sûá quaán Phaáp Húåp taác Phaát triïín Àûác Cú quan Viïån trúå Ai Len Cú quan Húåp taác Quöëc tïë Nhêåt Baãn (JICA) Àaåi sûá quaán Haâ Lan Àaåi sûá quaán Myä Ngên haâng Thïë giúái Phaát haânh taåi: TRUNG TÊM THÖNG TIN PHA�T TRI��N VI�åT NAM 63 Lyá Thaái Töí, Haâ Nöåi Tel: (84 4) 9346845, Fax: (84 4) 9346847 www.vdic.org.vn