โครงการสนับสนุนชุมชนทองถิ่นเพื่อฟนฟู ชายแดนภาคใตของประเทศไทย | เลม 9 บทเรียน การเปนผูประสานงาน ในพื้นที่ ดวยแนวทางที่ชุมชน เปนหลักในการขับเคลื่อน ความเปนมา ลักษณะความขัดแยงกรณีจง ั หวัดชายแดนใตของประเทศไทยเปน Sub โดยความขัดแยงในแนวดิง ่ ระหวางรัฐกับชนกลุม  นอยจะสงผลตอความ national conflict1 เปนความขัดแยงและการตอตานเพือ ่ ใหไดมาซึง ่ ขัดแยงระหวางชนชัน ้ นำในพืน้ ที่ และ ความขัดแยงของชุมชน/ สังคม อำนาจทางการเมืองของพื้นที่บางสวนของประเทศ หรือในระดับ เมื่อผูนำประเทศใหการสนับสนุนชนชั้นนำกลุมหลักในทองถิ่นใหมี ทองถิน ่ ระกอบดวยสามคุณลักษณะไดแก (1) ความขัดแยงระหวาง ่ ทีป อำนาจทางการเมื อ งและเศรษฐกิ จ เหนื อ กลุ  ม ชนชั ้ น นำอื ่ น ๆ หรื อ รั ฐ กั บ ชนกลุ  ม น อ ย เป น การต อ สู  ร ะหว า งกลุ  ม อำนาจเก า ในพื ้ น ที ่ ในทางกลั บ กั น ความขั ด แย ง ระหว า งกลุ  ม ชนชั ้ น นำด ว ยกั น และ ที ่ ต  อ งการเรี ย กร อ งสิ ท ธิ ค วามชอบธรรมทางการเมื อ งในการ ความขัดแยงของชุมชน/สังคมก็สามารถไปเพิ่มระดับความรุนแรง ปกครองตนเองกั บ โครงสร า งอำนาจของรั ฐ ในป จ จุ บ ั น (2) ของความขัดแยงระหวางรัฐและชนกลุมนอยไดดวย เมื่อกองกำลัง ความขัดแยงระหวางชนชัน ้ นำในพืน้ ทีเ่ ปนการขัดแยงแยงชิงระหวางผูน  ำ ภายใตการควบคุมของผูนำทองถิ่นหรือผูนำดั้งเดิมถูกกระตุนจาก ในระดับทองถิ่นดวยกันเอง ซึ่งสวนใหญเปนกลุมชนเดียวกัน (3) การทีร่ ฐั ใชความรุนแรงปราบปราม ความขัดแยงของชุมชน / สังคม เปนความตึงเครียดและความรุนแรง ระหวางกลุมตางอัตลักษณกัน (ตางชาติพันธุหรือตางศาสนา) ทีเ่ กิดขึน ้ ในระดับพืน้ ที่ ความขัดแยงทัง ้ สามลักษณะมีความสัมพันธกน ั 1 Facilitating Community Driven Development in Con ict-Affected Deep South ผลกระทบจากสถานการณความไมสงบกับการทำงาน พัฒนาในพื้นที่จังหวัดชายแดนใต โดยภาพรวมสถานการณความไมสงบสงผลกระทบตอการทำงาน จากขอมูลของศูนยเฝาระวังสถานการณภาคใตระบุวา ้ แตมกราคม  ตัง ้ ทีห พัฒนาในพืน ่ ลักๆ คือ 2547 - ธันวาคม 2558 มีจำนวนเหตุการณความไมสงบ ทัง ้ สิน้ 15,374 เหตุการณ มีผเ ิ 6,543 ราย เฉลีย ู สียชีวต ่ ปละ 545 ราย บาดเจ็บ 11,919 การทำงานพัฒนาในพื้นที่ตองเผชิญกับผลพวงของงานพัฒนา ่ ปละ 993 ราย จากขอมูลเฉพาะป 2558จำนวนผูเ ราย เฉลีย ิ และ  สียชีวต ของรัฐที่สวนใหญถูกครอบดวยมิติความมั่นคง ใช ง านพั ฒ นา บาดเจ็บเปนพุทธ รอยละ 49.8 มุสลิมรอยละ 47.2 ไมระบุศาสนา รอยละ เปนเครือ ่ งมือเสริมสรางกลไกรัฐในพืน ้ ที่ ทำใหการทำงานพัฒนาในพืน ้ ที่ 3 เปนกลุม  เปาหมายทีอ ่ อ  นแอ รอยละ 49 และ รอยละ51 เปาหมายทีม ่ ี ทำไดไมเต็มที่ ยังไมสามารถพัฒนายกระดับคุณภาพชีวต ิ เสริมสราง ความเขมแข็ง 2 ความเข ม แข็ ง ของชุ ม ชนท อ งถิ ่ น และเสริ ม สร า งความไว ว างใจ ระหวางผูคนในพื้นที่ ระหวางรัฐกับประชาชนไดเทาใดนัก และอาจ สถานการณความไมสงบบัน ่ ทอนบรรยากาศการทำงานพัฒนาในพืน ้ ที่ กอใหเกิดผลกระทบระยะยาวทีน ่ า  เปนหวงในเชิงทัศนคติของประชาชน ความกระตื อ รื อ ร น ที ่ จ ะมี ส  ว นร ว มในงานพั ฒ นาต า งๆ น อ ยลง ทีถ ่ ก ู บมเพาะใหคนุ ชินกับการรอรับความชวยเหลือ เกิดความแตกแยก นั ก พั ฒ นาและแกนนำชาวบ า นรู  ส ึ ก ไม ป ลอดภั ย ในการทำงาน ของคนในชุมชนทองถิ่นที่มากขึ้นจากการแยงชิงผลประโยชนจาก พยายามจำกั ด ตั ว เองให อ ยู  ใ นพื ้ น ที ่ ป ลอดภั ย สำหรั บ นั ก พั ฒ นา โครงการพั ฒ นาต า งๆ เพราะการเข า มาอย า งเร ง รี บ รวบรั ด ที่เขาไปทำงานในพื้นที่ตองปรับตัวในเรื่องการเดินทาง ชวงเวลา ขาดการติดตามประเมินผล และหนุนเสริมอยางตอเนือ ่ ง การเขาไปทำงานและอยูใ  นพืน ่ งไมเดินทางหรืออยูใ ้ ที่ โดยหลีกเลีย ้ ที่  นพืน ในช ว งค่ ำ หรื อ พื ้ น ที ่ ท ี ่ ม ี ส ถานการณ ค  อ นข า งรุ น แรงจะประสาน ความไมปลอดภัยในการทำงานพัฒนาในพืน ้ ที่ ดวยความไมปลอดภัย กับคนในพืน ้ ทีใ ่ หรบ ั รูแ  ละชวยดูแลเรือ ่ งความปลอดภัยกอนเขาไปในพืน ้ ที่ ในการทำงานพั ฒ นาในพื ้ น ที ่ ด ว ยความคลุ ม เครื อ ของสาเหตุ ส ว นแกนนำในพื ้ น ที ่ พ ยายามลดบทบาทตั ว เองลงเพราะความ ในการกอเหตุความรุนแรง ความไมแนนอนของลักษณะการเกิดเหตุและ คลุ ม เครื อ ของสถานการณ ท ำให ก ั ง วลเรื ่ อ งความปลอดภั ย กลุม  เปาหมาย ทำใหประชาชนทัว ่ ไปตลอดจนกลุม  คน องคกรทีท่ ำงาน ไม ม ั ่ น ใจว า การเคลื ่ อ นไหวของตนจะไปกระทบกั บ ใครบ า งอย า งไร พัฒนาตางๆ ในพืน้ ทีม ่ ค ี วามกังวลเรือ่ งความปลอดภัยใชชว ี ต  ยาง ิ อยูอ ซึ ่ ง สถานการณ ค วามไม ส งบอาจถู ก ใช เ ป น เงื ่ อ นไขในการก อ เหตุ หวาดระแวงและระมัดระวังตัวมากขึน ้ ความรุนแรงอืน ่ ๆ ในพืน ้ ที่ 1 The Contested Corners of Asia: Subnational Conflict and International Development Assistance The Case of Southern Thailand , Adam Burke Pauline Tweedie Ora-orn Poocharoen, 3-4 pp. 2 ศรีสมภพ จิตรภริ มยศรี และสุภาภรณ พนัสภาชี " ฐานขอมูลเหตุการณชายแดน ภาคใต: ปฐมบทของระบบขอมูลเพือ ่ สันติภาพ" การวิเคราะหขอ  มูลเหตุการณ ้ ทีจ ความไมสงบในพืน ั หวัดชายแดนภาคใตประจำป 2558 Deep South Incident ่ ง Database (DSID): ขอมูลณวันที่ 31 ธันวาคม 2558, ศูนยเฝาระวังสถานการณ ื คนจาก ภาคใตสบ 2 Lessons Learnt from Facilitators การทำงานในพื้นที่พหุวัฒนธรรมตองทำดวยความระมัดระวัง สร า งคนที ่ ม ี จ ิ ต สำนึ ก ต อ ส ว นรวม มี ท ั ก ษะ ความสามารถ และ ละเอียดออนมากขึน ้ เพราะกลายเปนเรือ ่ งทีเ ่ ปราะบาง การเขาไปทำงาน กระบวนการเรียนรูรวมกัน ในการพัฒนาชุมชนทองถิ่น เพื่อใหเกิด พั ฒ นาในพื ้ น ที ่ พ หุ ว ั ฒ นธรรมจึ ง มี ค วามยากและซั บ ซ อ นขึ ้ น ความเขาใจซึ่งกันและกัน และสรางประสบการณ ความรูที่จะนำไป ตองระมัดระวังไมใหการทำงานพัฒนาไปสรางเงือ ่ ะกอใหเกิดผล ่ นไขทีจ พัฒนางานตอไป กระทบตอความรูสึกไมไววางใจและความรูสึกไมไดรับความเทาเทียม ของคนกลุม  ตางๆ ในพืน ้ ทีท ่ ม ้ ่ี ากขึน ประสานสรางความรวมมือกับภาคีพฒ ั นา ทุกภาคสวนที่เกี่ยวของ ในพืน ่ ทความชิน ้ ทีบ ้ นีเ้ ปนการศึกษาบทเรียนการเปนผูป  ระสานงานพืน ้ ที่ โครงการสนับสนุนชุมชนทองถิ่นเพื่อฟนฟูชายแดนใต (ช.ช.ต.): (Facilitators) ในงานพัฒนาชุมชนดวยแนวทางที่ชุมชนเปนหลัก มีวต ่ สรางความเชือ ั ถุประสงคเพือ ่ ความไววางใจ ระหวางคนในชุมชน ่ มัน ในการขับเคลือ ่ น (Community Driven Development : CDD) ในพืน ้ ที่ ระหวางชุมชนกับชุมชน และระหวางชุมชนกับรัฐทองถิน ่ ในพืน้ ทีเ่ ปราะบาง เปราะบางจังหวัดชายแดนภาคใต ภายใตโครงการสนับสนุนชุมชน จั ง หวั ด ชายแดนภาคใต ข องประเทศไทย หนึ ่ ง ในแนวทางสำคั ญ ทองถิน ่ ฟน ่ เพือ  ฟูชายแดนภาคใต(ช.ช.ต.)เพือ ่ ทำความเขาใจสถานการณ ของโครงการคือ การสนับสนุนโครงการพัฒนาระดับชุมชน ทองถิน ่ ปญหา บทบาท และการปรับตัว ตลอดจนปจจัยเงื่อนไขที่สำคัญตอ ภายใตแนวทางพัฒนาทีช ุ ชนเปนหลักในการขับเคลือ ่ ม ่ น (Community การทำงานเปนผูป  ระสานงานพืน ่ นงานพัฒนาทามกลางสถานการณ ้ ทีใ Driven Development : CDD) ซึง ่ มีหลักการสำคัญ ดังนี้ ความขั ด แย ง ในบริ บ ทของจั ง หวั ด ชายแดนใต ข องประเทศไทย เพือ่ หาแนวทางในการหนุนเสริมใหเกิดการทำงานพัฒนาทีส ่ อดคลอง เน น กระบวนการมี ส  ว นร ว ม เพื ่ อ สร า งความรู  ส ึ ก เป น เจ า ของ กับบริบทพื้นที่อยางมีประสิทธิภาพ ผูประสานงานพื้นที่เปนหัวใจ คนในชุ ม ชนมี ส  ว นร ว มในทุ ก ขั ้ น ตอน ตั ้ ง แต ก ารคิ ด วิ เ คราะห ของกระบวนการทำงานพัฒนาในแนวทาง CDD ในพื้นที่เปราะบาง ตัดสินใจเลือกโครงการพัฒนาดวยการปรึกษาหารือกันบนฐานของ ่ งจาก CDD เปนกระบวนการทีเ เนือ ่ นนการมีสว  นรวม เปดโอกาสใหคน ขอมูลและความรู การวางแผน ลงมือปฏิบต ิ าน การบริหารจัดการงาน ั ง ทุกกลุมเขามาเรียนรูและลงมือปฎิบัติรวมกัน เพื่อใหเกิดการพัฒนา สรุปบทเรียนการทำงาน และการดูแลบำรุงรักษาอยางตอเนือ ่ ง ศักยภาพแกนนำชาวบานและเสริมสรางความเขมแข็งใหกบ ั ชุมชน ตำบล แตในบริบทของพื้นที่เปราะบางจังหวัดชายแดนใตนั้น สภาพสังคม มีความเปนธรรม โปรงใส ตรวจสอบได และ กอใหเกิดประโยชนกบ ั และวัฒนธรรมไมเอือ ้ ตอการมีสว นรวม ทัง ้ ในมิตผ ู ำ ความเปนหญิงชาย ิ น คนสวนใหญ เพื่อสรางความไววางใจของคนในชุมชนและหนวยงาน อีกทั้งสถานการณความไมสงบก็เปนปจจัยที่ลดทอนการมีสวนรวม องค ก รต า งๆ ที ่ เ กี ่ ย วข อ ง โดยสนั บ สนุ น ทุ น ดำเนิ น งานตรง ใหยิ่งนอยลงเพราะผูคนตางกังวลเรื่องความปลอดภัยและมีความ สู  ช ุ ม ชนและตำบล มี ก ารบริ ห ารจั ด การโครงการโดยชุ ม ชนเอง หวาดระแวงตอกัน ทามกลางบริบทดังกลาว จำเปนตองมีผูที่เขาไป ทำบทบาทกระตุนใหเกิดการมีสวนรวม เสริมสรางความไวเนื้อเชื่อใจ ระหวางกันโดยมีความเปนกลางและศักยภาพที่สามารถสรางการ ยอมรับจากทุกฝายได การศึ ก ษานี ้ ท ำการเก็ บ ข อ มู ล ในสองลั ก ษณะคื อ ทบทวนเอกสาร ที่เกี่ยวของ และ การเก็บขอมูลในภาคสนาม โดยใชการสัมภาษณ แบบเจาะลึก (In-depth interview) กับผูใ  หขอ มูลสำคัญ และแบบสำรวจ ประเมิ น ระดั บ ศั ก ยภาพ และวิ ธ ี ท ำงานของผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ ่ ปนการประเมินตนเอง กลุม ทีเ  เปาหมายประกอบดวย (1) ผูป  ระสานงาน พืน ่ ครงการช.ช.ต. จำนวน 16 คน กระจายทัง ้ ทีโ ้ ทีป ้ พืน  ตานี ยะลา ่ ต นราธิวาส ครอบคลุมผูป  ระสานงานพืน ้ ทีค่ นเกาและคนใหม3 ผูห  ญิง และผูช  ม  าย (2) ผูท ี ทบาทสนับสนุนการทำงานของผูป ่ี บ  ระสานงานพืน ้ ที่ ในโครงการช.ช.ต. 5 คน และ ผูท ่ี ป  ม ี ระสบการณทำงานพัฒนาในพืน ่ าก ้ ทีจ องคกรพัฒนาตางๆ 2 คน 3 โครงการสนับสนุนชุมชนทองถิน ่ ฟน ่ เพือ  ฟูชายแดนใตดำเนินการมา 2 ระยะคือ ระยะที1 ่ : 2552-2555 และ ระยะที่ 2 (ระยะขยาย): 2556-2560 ผูป  ระสานงาน ้ ทีค พืน  ระสานงานฯ ทีท ่ นเกา หมายถึง ผูป ่ ำงานโครงการมาตัง ้ แตในระยะที่ 1 จนถึง ปจจุบน ั ผูป ้ ทีค  ระสานงานพืน ่ นใหม หมายถึง ผูป ่ เริม  ระสานงานฯ ทีเ่ พิง ่ เขามาทำงาน โครงการในระยะที่ 2 3 Facilitating Community Driven Development in Con ict-Affected Deep South บทเรียน: การทำงานเปนผูประสานงานพื้นที่ ในพื้นที่เปราะบางจังหวัดชายแดนใต การทำงานพัฒนาชุมชนดวยแนวทาง CDD ภายใตโครงการช.ช.ต.นัน ้ ่ อาจชีใ ซึง ้ หเห็นวา การทำงานพัฒนาในแนวทาง CDD ไดพส ิ จ ั เอง ู นตว ไดรบั ผลกระทบจากสถานการณความไมสงบไมแตกตางจากงานพัฒนา ในระดับหนึ่งถึงจุดยืนในเรื่องการทำงานพัฒนาที่เนนการมีสวนรวม อืน่ ๆ ดังทีก  งตน และพบวาสถานการณความไมสงบไมไดสง ่ ลาวไวขา  ผล ของชุมชนที่ชัดเจน และกอใหเกิดประโยชนกับคนในชุมชนมีความ กระทบโดยตรงตอเรือ ่ งความปลอดภัยในการทำงานของผูป  ระสานงาน เป น กลาง ไม ไ ด เ ป น ฝ า ยรั ฐ หรื อ ฝ า ยใดฝ า ยหนึ ่ ง และการทำงาน พื้นที่ หรือการหยุดชะงักของกิจกรรมโครงการมากนัก แตสงผลให ยั ง ไม ไ ด ส  ง ผลกระทบในเชิ ง ลบ หรื อ ทำให ก ลุ  ม ที ่ เ ห็ น ต า งจากรั ฐ กระบวนการทำงานพั ฒ นาแบบมี ส  ว นร ว มทำได ย ากลำบากขึ ้ น สูญเสียมวลชนในพืน ้ ที่ ดั ง นั ้ น ความท า ทายของผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ (Facilitators) คื อ การทำงานภายใตบริบทแวดลอมของพืน ้ ทีท ่ ม ่ี ค ึ วามขัดแยงซับซอนเ การเตรียมตัวและปรับตัวของผูประสานงานพื้นที่ ่ มโยงกันหลายมิติ การศึกษาบทเรียนการทำงานของผูป ชือ  ระสานงาน พื้นที่ในการปรับตัวเพื่อรับมือกับสถานการณตางๆ นั้น ไดพิจารณา ผูประสานงานพื้นที่มีการเตรียมตัวและปรับตัวระหวางการทำงาน ในสองปจจัยเงื่อนไขคือ (1) ปจจัยที่เปนบริบทแวดลอมของพื้นที่ ้ ทีห ในพืน ่ ำคัญคือ ่ ลายลักษณะทีส เปราะบางจังหวัดชายแดนใต และ (2) ปจจัยภายในโครงการช.ช.ต. ทำความเขาใจพืน ้ ที่ ้ ที่ วิเคราะหแกนนำ และความสัมพันธของคนพืน ่ ปนบริบทแวดลอมของพืน 1. ปจจัยทีเ ้ ที่ ้ งตนผานการทำ Stakeholder mapping ในเบือ เป น ป จ จั ย ที ่ ด ำรงอยู  ใ นพื ้ น ที ่ ซ ึ ่ ง ควบคุ ม และจั ด การได ย าก แตมีผลกระทบตอเรื่องความปลอดภัย ความไววางใจ การยอมรับ พยายามลดความหวาดระแวงสรางความไววางใจจากคนในชุมชน และการสรางการมีสว  นรวมของคนในชุมชน ไดแกเหตุการณความไมสงบ โดยการแนะนำตัวและหาคนอางอิงที่เปนคนในพื้นที่ หรือ บุคคลที่ ความขัดแยงจากการเมืองทองถิ่น อิทธิพลและผลประโยชนตางๆ คนในพื ้ น ที ่ ร ู  จ ั ก ให ค วามเชื ่ อ ถื อ ไว ว างใจ วางบทบาทให เ ป น กลาง ความเปราะบางในพื ้ น ที ่ พ หุ ว ั ฒ นธรรม มี ป ระเด็ น สำคั ญ ดั ง นี ้ ไมทำใหชาวบานรูสึกวาอยูฝายใดฝายหนึ่ง สื่อสารทำความเขาใจ กั บ คนกลุ  ม ต า งๆ ในพื ้ น ที ่ โ ดยเฉพาะกลุ  ม ผู  น ำศาสนา ครู ต าดี ก า 1.1 เหตุ ก ารณ ค วามไม ส งบกั บ ความปลอดภั ย ในการทำงาน หลีกเลีย ่ งทีจ่ ะพูดคุยเกีย ่ วกับเรือ่ งสถานการณความไมสงบในทุกกรณี พืน ่ ฏิบต ้ ทีป ิ านของโครงการช.ช.ต.เปนพืน ั ง ่ แ ้ ทีส ี ดง ดังนัน ้ ผูป  ระสานงาน เพือ่ ไมใหถกู ระแวงจากชาวบานวามีสว  นเกีย่ วของกับหนวยความมัน่ คง ้ ทีต พืน ่ อ ้ ทีท  งทำงานในพืน ่ ม ่ี ค ี วามเสีย ่ งตอการเกิดเหตุการณความรุนแรง และสรางความชัดเจนกับคนในชุมชนสำหรับการเก็บขอมูลทีค ่ นในพืน้ ที่ นักพัฒนาและงานพัฒนาทีเ่ ขาไปถูกจับตามองจากรัฐและกลุม  ทีเ่ ห็นตาง  ก รูส ึ วาเปนประเด็นทีล ่ ะเอียดออน ขณะเดียวกัน จากรัฐ ที่ผานมาการทำงานในพื้นที่ยังไมมีเหตุการณความรุนแรง เกิดขึ้นกับผูประสานงานพื้นที่และโครงการพัฒนาในหมูบานโดยตรง 4 Lessons Learnt from Facilitators การรับรองจากองคกรที่ทำงานก็ชวยลดความระแวงจากฝายความ การเตรียมตัวและรับมือของผูประสานงานพื้นที่ มั่นคงในพื้นที่ไดในระดับหนึ่ง (เชน การทำจดหมายจากโครงการ ถึ ง หน ว ยงานที ่ เ กี ่ ย วข อ งในพื ้ น ที ่ ท ุ ก ระดั บ ทำบั ต รประจำตั ว ของ เมื่อตองเผชิญสถานการณความขัดแยงที่สงผลตอการดำเนินงาน  ระสานงานพืน ผูป ้ ที) ่ โครงการผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ ม ี ว ิ ธ ี ก ารทำงานและการปรั บ ตั ว ใน หลายลักษณะ ดังนี้ ระมัดระวังเรือ ่ งความปลอดภัยในการเดินทางเขาออกพืน ่ ำงาน เชน ้ ทีท หลีกเลีย ่ งชวงเวลาเสนทางทีม ่ ค ี วามเสีย ่ ง และเขาออกพืน ้ ทีไ่ มใหเปนรูปแบบ ่ สารขอมูล สถานการณการทำงานกับทุกฝายทีเ สือ ่ วของในพืน ่ กีย ้ ที่ ทีต่ ายตัว หลีกเลีย ่ งไมเดินทางหรือจัดกิจกรรมพืน ้ ทีใ ่ นชวงวันสำคัญ อยางตอเนือ ่ งสม่ำเสมอ เพื่อใหไมถูกมองวาใกลชิดฝายใดเปนพิเศษ เชิงสัญลักษณที่เกี่ยวของกับสถานการณความไมสงบ คอยติดตาม หรือละเลยฝายที่ไมไดมาเขารวม และกรณีที่มีความขัดแยงเกิดขึ้น ข า วสารการเฝ า ระวั ง สถานการณ จ ากแหล ง ข อ มู ล ที ่ เ ข า ถึ ง ได จะไมรวมแสดงความเห็นเชิงวิพากษวิจารณฝายใดฝายหนึ่งกับคนใน ตรวจสอบและประเมิ น สถานการณ จ ากคนในพื ้ น ที ่ เ ป น ระยะๆ ชุ ม ชนเพื ่ อ ไม ใ ห ต นเองเข า ไปเป น ส ว นหนึ ่ ง ของความขั ด แย ง สิ่งสำคัญคือ ผูประสานงานพื้นที่พยายามสรางทุนความสัมพันธกับ คนในพืน ่ พือ ้ ทีเ ่ ใหเกิดความคุน  เคย ความไววางใจ เพราะเชือ ่ วาชาวบาน วิ เ คราะห ส ถานการณ ค วามขั ด แย ง สาเหตุ ป จ จั ย ที ่ เ กี ่ ย วข อ ง จะเป น เกราะคุ  ม กั น ที ่ ด ี อย า งไรก็ ด ี ก ารสร า งความไว ว างใจ ทำความเขาใจความสัมพันธของคนกลุม ่ หาชองเขาในการ  ตางๆ เพือ และการยอมรับจากคนในพืน ้ ทีน ้ั เปนเรือ ่ น ่ อ ่ งทีต  งใชเวลาและพิสจ ู นดว  ย คลีค ่ ลายปญหา เชน หาคนกลางทีค ู ด ่ ข ั แยงใหการยอมรับเปนตัวประสาน รูปธรรมการทำงาน แมวา  โครงการชชตและผูป  ระสานงานพืน ่ ะมีการ ้ ทีจ ดึงทั้งสองฝายมารวมพูดคุยหรือรวมกิจกรรมของโครงการ หรือ เตรียมตัว รับมือเรื่องความปลอดภัยในการทำงานพื้นที่ในระดับหนึ่ง หาพืน ้ ทีห ่ รือกิจกรรมทีค ่ ข ั แยงทุกฝายใชหรือทำรวมกันอยูโ ู ด  ดยปกติ แตดว  ยความเปนคนในพืน ้ ทีแ ่ ละอยูก ั เรือ  บ ่ งราวความไมสงบมาอยางตอ เพื ่ อ ที ่ ผ ู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ จ ะใช เ ป น โอกาสเข า ไปมี ป ฏิ ส ั ม พั น ธ เนื ่ อ งยาวนานมี ส  ว นทำให เ กิ ด ความรู  ส ึ ก เคยชิ น ต อ สถานการณ แลกเปลีย ่ นขอมูล ทีท่ ำใหเกิดความเขาใจตองานโครงการ เปนตน ดั ง นั ้ น โครงการชชต.ควรตระหนั ก ให ค วามสำคั ญ และดำเนิ น การ ในเรือ ่ งนีอ ้ ยางตอเนือ ่ งและเปนระบบมากขึน ้ เลือกจังหวะ ชวงเวลาที่เหมาะสมในการเขาไปผลักดันงานในพื้นที่ โดยการวิเคราะหสถานการณในพืน ้ ทีอ ่ ง เพราะมีปจจัยที่ ่ ยางตอเนือ 1.2 ความขัดแยงจากการเมืองทองถิน ่ อิทธิพลและผลประโยชนตา  งๆ อาจกอใหเกิดความขัดแยงในพืน ้ ทีอ่ ยูต ลอดเวลาเพือ ่ ไมใหงานโครงการ ความขัดแยงทางการเมืองทั้งในระดับชุมชนและทองถิ่น ตลอดจน กลายเปนเงือ ่ นไขของความขัดแยงทีม ่ ากขึน ้ เชน ชวงทีม ี ารเลือกตัง ่ ก ้ ความขัดแยงเรือ ่ งผลประโยชนของแกนนำทีเ ั ผลประโยชนจาก ่ คยไดรบ ่ งจากผูน ถาไมจำเปนก็จะไมไปผลักดันงาน เนือ  ำ แกนนำ ตลอดจนชาวบาน โครงการตางๆเปนความขัดแยงทีส  ผลกระทบตอการทำงานพัฒนา ่ ง จะไม อ ยู  ใ นอารมณ ข องความสนใจเรื ่ อ งอื ่ น ๆ และอาจถู ก มอง ในแนวทางCDD มากทีส ่ ดุ เพราะเปนสาเหตุหลักทีท ่ ำใหเกิดการบัน่ ทอน เปนขั้วการเมืองไดงาย หรือเมื่อเกิดปญหาไมผลีผลามเขาไปจัดการ ความสัมพันธของคนในชุมชน เมื่อมีความขัดแยงทางการเมือง แตรอดูจงั หวะทีเ ่ หมาะสม จะเกิ ด การแบ ง ฝ า ยแบ ง พวก ไม ย อมร ว มมื อ กั น ทำงานแม จ ะเป น ่ งของสวนรวมก็ตาม ยกตัวอยางเชน การจัดกิจกรรมของโครงการฯ เรือ ถ า ฝ า ยหนึ ่ ง มาอี ก ฝ า ยก็ จ ะไม ม า หรื อ มี ค วามพยายามโน ม น า ว ใหผป ู ระสานงานพืน ้ ที่ เขามาสนับสนุนงานของฝายตนโดยกันอีกฝาย ออกไป บางพืน ่ อ ้ ทีต  งเปลีย ่ นคณะทำงานโครงการชุมชนเนือ ่ งจากแกนนำ บางคนเปนหัวคะแนน อาจสงผลกระทบตอความไววางใจและความ สัมพันธกบ ั ทีมงานและฝายทีก ่ ำลังเปนคูแ ขงขันกันอยู เปนตน การแยงชิงการเปนเจาของโครงการ เพือ ้ ประโยชนใหกบ ่ เอือ ั พวกพอง ของตน มักสัมพันธกบ ั ความเปนพวกพองของกลุม  การเมืองทองถิน ่ ความขัดแยงเหลานีม ี ยูเ ้ อ  ดิมและเขมขนมากขึน ้ นับแตเกิดสถานการณ ความไมสงบทีโ ่ ครงการพัฒนาตางๆ เขามาในพืน ่ ยางมากมาย ทัง ้ ทีอ ้ นี้ ผูประสานงานพื้นที่จำเปนตองเขาใจและเทาทัน มิฉะนั้นอาจถูกมอง หรือถูกดึงเขาไปเปนสวนหนึง ่ ของความขัดแยงโดยรูเ ึ การณ  ทาไมถง ่ จะทำใหเกิดปญหาในพืน ซึง ้ ทีม ่ ขึน ่ ากยิง ้ 5 “ Facilitating Community Driven Development in Con ict-Affected Deep South กรณีความขัดแยงระหวางนายกอบต.กับกำนันในตำบล ก. ส ง ผลต อ การไม เ ข า มาร ว มในกิ จ กรรมของโครงการชชต.ถ า ฝ า ยใดฝ า ยหนึ ่ ง มาร ว ม จากสถานการณ ด ั ง กล า วผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ ไดประเมินสถานการณความขัดแยงทีเ่ กิดขึน ้ วามีระดับความรุนแรงแคไหน อยางไร มีปจ  จัยอะไรเขามาเกีย ่ วของ และวิเคราะหหาผูท  ม ่ี อ ิ ธิพลตอทัง ี ท ้ สองฝาย พบวาภายในตำบลไมมีใครที่จะมีอิทธิพลหรือบารมีตอทั้งสองฝายที่มากพอ และปญหาความขัดแยงดังกลาวนั้นโดยลำพังผูประสานงาน เองไม ส ามารถจั ด การกั บ ป ญ หาที ่ เ กิ ด ขึ ้ น ได แม ก ระทั ่ ง จะเชิ ญ ให ท ั ้ ง สองฝ า ยเข า มาร ว มกิ จ กรรมพร อ มกั น ก็ ย ั ง ไม ส ามารถทำได การจั ด การที ่ ผ  า นมาจึ ง เป น การพยายามแก ป  ญ หาเฉพาะหน า เพื ่ อ ให ท ั ้ ง สองฝ า ยเข า มาร ว มในกิ จ กรรมสำคั ญ ๆ ของโครงการฯ โดยการดึ ง ผู  ท ี ่ ม ี อ ิ ท ธิ พ ลต อ คู  ข ั ด แย ง ทั ้ ง สองฝ า ยซึ ่ ง เป น คนนอกตำบลเป น คนกลางเชิ ญ ทั ้ ง สองฝ า ยให เ ข า มาร ว มในกิ จ กรรม ผลคือทัง ้ สองฝายมารวมในการประชุมของโครงการ จัดวางบทบาทแกนนำ คณะทำงานชุมชนในการเขามารวมทำงาน ความทาทายในการเขาไปทำงานในพืน ้ ทีพ่ หุวฒ ั นธรรม มีสองประเด็นคือ อยางทั่วถึง สอดคลองกับทักษะ และความสนใจ โดยเปดโอกาสให 1) ทำอยางไรการพัฒนาจะไมถูกมองวาเปนการสรางความรูสึก ทุกฝายในชุมชนมารวมเปนคณะทำงานผานกระบวนการหารือ ตัดสินใจ ที่ไมเทาเทียมในการเขาถึงและกระจายผลประโยชนอยางทั่วถึงแกคน รวมกัน และวางบทบาทที่เหมาะสมกับศักยภาพของแกนนำแตละคน กลุม  นอยในพืน ้ ทีซ ่ ง ่ึ จะเปนการเพิม ่ ความรูส ึ แปลกแยกทีม  ก ่ ากขึน ้ กับ 2)  ก ไมทำใหแกนนำฝายตางๆ รูส  ระสานงานพืน ึ วาผูป ่ มเปนกลางใหบทบาท ้ ทีไ บทบาทของผูป  ระสานงานพืน ้ ทีท ่ เ่ี ปนมุสลิมทีต ่ อ  งทำงานในพืน ้ ทีค ่ นพุทธ ่ มากเกินไป ฝายใดฝายหนึง และพื้นที่ผสมระหวางพุทธมุสลิมจะเรียนรูและปรับตัวอยางไรใหไดรับ ความไววางใจ สรางการยอมรับ และความรวมมือ ซึง ่ ตองมีความไวตอ ใชหลักศาสนาเปนเครื่องมือในการสรางความรวมมือ การเปลี ่ ย นแปลงความรู  ส ึ ก ของคนทั ้ ง สองกลุ  ม เพราะเป น พื ้ น ที ่  ระสานงานพืน ผูป ่ ชือ ้ ทีเ ่ วาอยางไรก็ตามศาสนายังคงเปนสิง ่ ก ่ ทีท ุ คนยึด ทีม ่ ค ี วามหวาดระแวงเปนทุนเดิมทีผ ่ า  นมา ผูป  ระสานงานพืน ้ ทีม ่ ค ี วาม เหนีย ่ วและยอมรับรวมกัน ในกรณีทผ ู ระสานงานพืน ่ี ป ้ ทีถ ่ ก ู มองวาเปน กังวลในการทำงานในพืน ้ ทีท่ เ่ี ปนพุทธ หรือพืน ้ ทีผ ่ สมระหวางพุทธ- มุสลิม สวนหนึ่งของความขัดแยงโดยไมอาจหลีกเลี่ยง จะใหผูประสานงาน เพราะมี ค วามเข า ใจในวิ ถ ี ช ี ว ิ ต และความคิ ด ของคนพุ ท ธน อ ย พื ้ น ที ่ ค นอื ่ น หรื อ ตั ว แทนจากโครงการฯ แสดงบทบาทแทน แตระหวางการทำงานก็พยายามปรับตัวและเรียนรูเพื่อใหตนเองไดรับ และคอยประเมินสถานการณเปนระยะๆ การยอมรับ และเมือ ่ เขาไปปฏิสม ั พันธอยางตอเนือ ่ งก็เริม  เคยเขาใจ ่ คุน วิถช ี ว ี ติ ตลอดจนเงือ ่ นไขของกันและกันมากขึน ้ การปรับตัวระหวางกัน 1.3 การทำงานทามกลางความเปราะบางในพื้นที่พหุวัฒนธรรม ก็ดข ี น ้ นีก ้ึ ทัง ้ ารปฏิบต ั ต ิ วั และวิธท ี ำงานของผูป  ระสานงานพืน ้ ทีจ ่ งึ เปน ภายใตสถานการณความไมสงบทีเ ่ งของเชือ ่ รือ ้ ชาติและศาสนาถูกใชเปน ่ นไขสำคัญ ไดแกการสือ เงือ ่ สารขอมูลและเขาถึงอยางสม่ำเสมอเพือ ่ แสดง ่ นไขสรางใหเกิดความไมไววางใจระหวางคนพุทธ- มุสลิม จึงมีความ เงือ ความจริงใจและสรางความไววางใจ พยายามดึงใหทก ุ ฝายมีสว  นรวมใน เปราะบางทางความสัมพันธ การทำงานในพืน ่ หุวฒ ้ ทีพ ั นธรรมมีความ กระบวนการทำงานกิจกรรมของโครงการ และเปนคณะทำงานรวมกัน ออนไหวและละเอียดออนมากขึน ้ พืน ่ ฏิบต ้ ทีป ั ก ิ ารของโครงการช.ช.ต. เลือกใชพื้นที่กลางที่ทุกฝายสะดวกใจเขารวม คำนึงถึงการกระจาย เปนชุมชนพหุวฒั นธรรม 11 หมูบ  า นจาก 43 หมูบ  า  น ซึง ่ ในความเปน ประโยชนใหกบ ั คนกลุม  นอยในพืน ้ ที่ พหุวฒั นธรรมนัน ้ั ชุมชนทีม ้ มีทง ี นพุทธเปนคนสวนใหญและชุมชนทีค ่ ค ่ น มุสลิมเปนคนสวนใหญ ขณะที่ผูประสานงานพื้นที่เปนมุสลิมทั้งหมด 1.4 การเขาถึงคนดอยโอกาส ผูไดรับผลกระทบจากสถานการณ ความไม ส งบ ที ่ ผ  า นมากระบวนการ CDD ในโครงการช.ช.ต. ยั ง ไม ส ามารถเข า ถึ ง กลุ  ม คนด อ ยโอกาส หรื อ ผู  ไ ด ร ั บ ผลกระทบ จากสถานการณความไมสงบในชุมชนตำบลทีด ่ ำเนินงานโดยตรงเทาที่ ควร เนื ่ อ งจาก CDD เป น กระบวนการที ่ เ น น การมี ส  ว นร ว ม ซึ ่ ง ต อ งใช เ วลาในการเข า มาร ว มกิ จ กรรม เรี ย นรู  อ ย า งต อ เนื ่ อ ง และเปนการทำงานแบบอาสาสมัคร แตสำหรับกลุม  คนดอยโอกาสในพืน ้ ที่ แลวมักแปลกแยกจากคนในชุมชน 6 Lessons Learnt from Facilitators และเงือ ่ นไขของชีวต ิ แทบจะไมสามารถเขามารวมในกระบวนการตางๆ ได ปจจัยภายในตัวของผูประสานงานพื้นที่ ขณะเดียวกัน การเก็บขอมูลหรือการเขาไปพูดคุยกับผูไ ดรบ ั ผลกระทบ จากสถานการณ ค วามไม ส งบโดยเฉพาะกรณี ท ี ่ ย ั ง คลุ ม เคลื อ ศักยภาพ- ความสามารถของผูป  ระสานงานพืน ้ ที่ คุณสมบัตท ่ี ำคัญ ิ ส ยังเปนประเด็นออนไหวตอฝายความมัน  ทีเ ่ คง หรือกลุม ่ ห็นตางจากรัฐ ของการเปนผูป  ระสานงานพืน ่ นพืน ้ ทีใ ้ ทีเ่ ปราะบางจังหวัดชายแดนใตคอ ื ่ ชาวบานดวยกันเองก็ตาม หรือแมกระทัง (1) ทักษะในการจัดกระบวนการเรียนรูเ  พือ่ สรางการมีสว  นรวม เปนผูฟ  ง  ช า งสั ง เกต และตั ้ ง คำถาม (2) ตื ่ น ตั ว ในการแสวงหาความรู  (3) ในทางออม ขณะนีง ้ านโครงการของชุมชนทีท ่ วกับระบบการเงิน ่ ำเกีย มีความเขาใจพืน ่ ละบริบทของความขัดแยง (4) วางตัวเปนกลาง (5) ้ ทีแ ชุมชน เชน กลุม ออมทรัพยและรานคาชุมชน กอใหเกิดการหมุนเวียน เปนนักเชือ ่ มประสานและสือ ่ สาร จากการศึกษาพบวา ผูป  ระสานงานพืน ้ ที่ ่ และมีสว เงินในทองถิน  ด  นชวยเหลือผูท  ยโอกาสในชุมชน (จากการหัก ่ี อ สวนใหญมท ี ก ั ษะความรูท  จ่ี ำเปนสำหรับการเปนผูป  ระสานงานพืน ้ ทีแ่ ต ซะกาด 2.5 % ของรายได และจากการปนผลกำไรในรูปแบบตางๆ ยังขาดความชำนาญ ซึ่งตองไดรับการเพิ่มขีดความสามารถ ไดแก ั ชุมชน) ใหกบ ทักษะการเปนวิทยากรกระบวนการ ความเขาใจบริบทความขัดแยง การวิเคราะหและจัดการความขัดแยง ความเขาใจพื้นที่ และความ กล า วโดยสรุ ป โครงการชชต.และผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ จ ำเป น ตอง สามารถในการวิ เ คราะห ช ุ ม ชนความรู  ใ นประเด็ น งานเฉพาะที ่ เ ป น ทำความเขาใจ วิเคราะหเงือ ่ ปนบริบทแวดลอมตางๆ เหลานีใ ่ นไขทีเ ้ หได โครงการพัฒนาของชุมชน ตำบล และการประสานการทำงานกับ ่ หาวิธท เพือ ่ ะลดเงือ ี ำงานทีจ ่ ปนอุปสรรคตอการทำงานและชวยให ่ นไขทีเ หนวยงานรัฐ ผูประสานงานพื้นที่สามารถจัดวางตำแหนงของตน (positioning) ได อ ย า งสอดคล อ ง เหมาะสมกั บ สถานการณ ใ นพื ้ น ที ่ ท ี ่ อ  อ นไหว ความมุง  มัน ้ ใจ ผูป ่ ตัง  ระสานงานพืน ้ ทีส ่ ว นใหญเพิง ่ จบการศึกษายังมี และมี ค วามซั บ ซ อ นของความขั ด แย ง ซึ ่ ง ป ญ หาความขั ด แย ง ประสบการณการทำงานพัฒนาไมมากนัก เปาหมายในชีวิตยังไมชัด บางเรื่องผูประสานงานอาจเขาไปมีสวนคลี่คลายขณะที่บางเรื่องก็  นวัยแสวงหา ทำใหทศ อยูใ ั นะมุมมองตอการทำงานพัฒนายังไมชด ั เจน ทำไดแคเพียงรับรูเขาใจสถานการณ เปนผูสังเกตการณ โดยไมตอง โดยเฉพาะผูป  ระสานงานพืน ่ นใหมๆ เมือ ้ ทีค ่ ประสบปญหาหรือความยุง  ยาก พยายามเขาไปจัดการเพราะมีความซับซอนเกินกำลังและการเขาไป ในการทำงานที่มีหลายขั้นตอนและปจจัยแวดลอมที่ควบคุมไดยาก พยายามจัดการอาจกอใหเกิดผลกระทบทีม ้ ่ ากขึน อาจรู  ส ึ ก ท อ ทำให ค วามมุ  ง มั ่ น ตั ้ ง ใจในการทำงานภายใต แ นวคิ ด การมี ส  ว นร ว มสั ่ น คลอนได และสิ ่ ง ที ่ ส ำคั ญ คื อ ความมุ  ง มั ่ น ตั ้ ง ใจ 2. ปจจัยภายในโครงการชชต. ้ อยูก ยังขึน ั ผลงานความสำเร็จในเชิงรูปธรรมของชุมชน ทีเ่ ปนบทพิสจ  บ ู น ทามกลางบริบททีซ ั ซอนของความขัดแยง การจะฝาฟนความทาทาย ่ บ และสรางความเชือ ่ มัน ่ ระหวางผูป  ระสานงานพืน ่ บ ้ ทีก ั ชุมชน ในการทำงานพัฒนาดวยแนวทาง CDD เพื่อใหบรรลุเปาหมายของ โครงการชชต.การพัฒนาปจจัยภายในโครงการใหมข ี ความสามารถ ี ด ความเป น หญิ ง ชาย ภายใต ส ถานการณ ค วามรุ น แรงและบริ บ ท ที่จะรับมือกับสถานการณการทำงานเปนเรื่องสำคัญ ทางสังคมวัฒนธรรมของมุสลิมจังหวัดชายแดนภาคใต ซึ ่ ง ป จ จั ย เงื ่ อ นไขภายในโครงการ ได แ ก 1 ) ผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ ความเปนหญิงชายมีผลตอการทำงานพัฒนาในบทบาทผูป  ระสานงาน (Facilitators) ประกอบด ว ยเรื ่ อ งของศั ก ยภาพ-ความสามารถ พื ้ น ที ่ อ ย า งมี น ั ย ยะสำคั ญ ทั ้ ง ในมุ ม ที ่ เ ป น จุ ด เด น และข อ จำกั ด ความมุงมั่นตั้งใจ ความเปนหญิงชาย ความเปนคนในและความเปน ถ า พิ จ ารณาในบริ บ ทของสถานการณ ค วามรุ น แรงที ่ เ กิ ด ขึ ้ น และ พุทธ-มุสลิม กับ 2) ปจจัยดานการบริหารจัดการโครงการ ทีป ่ ระกอบดวย ความขั ด แย ง จากการเมื อ งท อ งถิ ่ น ผู  ช ายจะมี ค วามเสี ่ ย งด า น กระบวนการทำงานและระบบสนั บ สนุ น การทำงานของโครงการ ความปลอดภัยมากกวาผูห  าย"ถูกมองเปนสัญลักษณของ  ญิง เพราะ "ผูช ความรุนแรงจึงถูกระแวงจากทั้งฝายรัฐและฝายเห็นตางจากรัฐ กับ ผูชายอาจถูกมองวาเปนขั้วขัดแยงทางการเมืองไดงายกวาผูหญิง ในแงของบริบททางสังคมวัฒนธรรมของมุสลิมในพืน  ระสานงาน ้ ที่ ผูป หญิงมีขอจำกัด หรือไดรับการยอมรับนอยกวาผูชายทั้งการทำงาน กับผูน ำ ผูน  ำศาสนา หรือการนำหลักการทางศาสนามาใชอธิบายเสริม การทำงาน นอกจากนี้ ยังมีเรื่องความคลองตัวเรื่องชวงเวลาและ สถานทีใ ่ นการทำงาน ผูป  ระสานงานพืน ่ ายมีขอ ้ ทีช  จำกัดในการทำงาน ้ ทีน ในพืน ่ อ ยกวาผูป  ระสานงานพืน ่ ญิงสามารถเขาไปในพืน ้ ทีห ่ ดตลอด ้ ทีไ เวลาและสามารถนัดหมายพูดคุยทำงานไดทก ุ สถานที่ 7 Facilitating Community Driven Development in Con ict-Affected Deep South นอกจากนีค ้ วามทาทายของผูป  ระสานงานพืน ้ ทีท่ ต  งทำงานในพืน ่ี อ ่ ่ี ้ ทีท นับถือศาสนาตางจากตน มี 2 ประเด็นสำคัญคือ ความเขาใจและ ความสามารถในการปรับตัว และ การรับมือกับความหวาดระแวง ระหว า งพุ ท ธ- มุ ส ลิ ม อั น เนื ่ อ งมาจากสถานการณ ค วามไม ส งบ สำหรับผูป  ระสานงานทีเ่ ปนมุสลิมทีต  งทำงานในพืน ่ อ ่ นพุทธจำเปน ้ ทีค ตองมีการเตรียมความพรอมในเรื่องความเขาใจบริบททางสังคมและ วัฒนธรรม ตลอดดจนทัศนคติ เพราะแมวาคนพุทธมุสลิมในพื้นที่ จะอยู  ร  ว มกั น มานาน แต โดยส ว นใหญ ไม ได เ ข า ใจในวิถีวัฒนธรรม ระหวางกันเทาใดนัก โดยภาพรวมผูประสานงานพื้นที่แตละคนมีทักษะไมเทากัน ขึ้นอยูกับ ประสบการณการทำงานพัฒนาและความมุง ่ ตัง  มัน ้ ใจทีจ  ก ่ ะเรียนรูฝ  ฝน ตนเองที่แตกตางกันทำใหความสามารถในการนำความรูทั้งจากการ พัฒนาศักยภาพและจากประสบการณการปฏิบต ั ก ิ ารจริงในโครงการ แตผป ู ระสานงานพืน ้ ทีห ่ ญิงอาจมีขอ  จำกัดในการเขาพืน ้ ที่ หรือจัดการ ่ งความเปนคนในพืน ไปใชไดแตกตางกัน สำหรับเรือ ้ ทีแ่ ละความเปนพุทธ ประชุมในชวงค่ำเพราะดวยความเปนหญิงมักถูกคนในครอบครัวและ -มุสลิม กับความเปนหญิงชายนัน ้ เปนอิทธิพลจากบริบททางสังคมและ คนในชุมชนเปนหวงถาตองเดินทางหรืออยูในพื้นที่จนมืดค่ำ ทั้งนี้ สถานการณความรุนแรงในพื้นที่ดังนั้นการเลือกผูประสานงานพื้นที่ การนัดหมายทำงานในบางสถานทีอ ่ าจเปนขอจำกัดสำหรับผูห  ญิง เชน จำเปนตองคำนึงถึงปจจัยสองเรือ ้ ปนสำคัญ ่ งนีเ ในมัสยิด การนัง ่ า ่ คุยทีร  นน้ำชา เพราะเปนทีร ่ บ ั รูว  า ้ ทีท  เปนพืน ่ างสังคม ของผูช  าย ซึง ่ อาจถูกวาไมเหมาะสมทีผ ่ ห ู ญิงจะเขาไปใช ปจจัยดานการบริหารจัดการโครงการ อยางไรก็ตาม ขอจำกัดสวนใหญของความเปนหญิงชายสามารถ โครงการชชต.มีระบบการบริหารจัดการทีใ ่ หการสนับสนุนการทำงาน ข า มพ น ได ถ า ผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ พ ิ ส ู จ น ต นเองจากการทำงาน ของผูประสานงานพื้นที่ในระดับหนึ่ง แตยังไมเพียงพอและทันกับ โดยการแสดงจุดยืน บทบาทความเปนกลางในการทำงาน การแสดง สถานการณ ก ารทำงานในพื ้ น ที ่ ซ ึ ่ ง มี ป  ญ หาและความซั บ ซ อ น ความมุง ่ ตัง  มัน ้ ใจในการทำงานจนไดรบ ั การยอมรับจากทุกฝายในพืน ้ ที่ หลายมิติ ขณะทีผ ู ระสานงานพืน ่ ป ่ ว ้ ทีส  นใหญยง ั มีประสบการณไมมากนัก ้ ประเด็นทีค ดังนัน ่ วรใหสำคัญคือ ความเปนคนในและความเปนพุทธ - มุสลิม พืน ่ ามจังหวัดชายแดนใต ้ ทีส มีบริบททางวัฒนธรรมที่หลากหลาย มีมลายูมุสลิมเปนชนกลุมใหญ ที่มีอัตลักษณของตนอยางเขมขน และใชภาษาของตนเองเปนหลัก ขณะเดียวกันก็อยูภายใตสถานการณความรุนแรงที่ยังคงดำเนินอยู การเลือกผูประสานงานพื้นที่จำเปนตองเลือก "คนใน" สามจังหวัด ชายแดนใตเพราะมีพน ้ื ฐานความเขาใจในบริบทพืน ้ ทีแ่ ละสามารถสือ่ สาร ภาษามลายูได และทามกลางบรรยากาศของความหวาดระแวง การเปน ้ ทีไ คนในยอมเขาถึงและสรางความไววางใจจากคนในพืน  ยกวาคนนอก ่ ดงา ี อ แตมข  พึงตระหนักวานัยยะของความเปนคนในของผูป  ระสานงานพืน้ ที่ ้ ไมควรเปนคนในชุมชน ตำบลทีต นัน ่ นเองรับผิดชอบ เพราะสิง่ สำคัญ สำหรับบทบาทการเปนผูป  ระสานงานพืน ่ อ ้ ทีคื ความเปนกลาง ดังนัน้ หากเปนคนในชุมชนหรือตำบลนัน ้ อาจถูกมองวาเปนฝายใดฝายหนึง ่ ไปโดยปริยาย หรือเปนสวนหนึง ่ ดรบ ่ ทีไ ั ประโยชนจากโครงการพัฒนา ่ งไมได อยางหลีกเลีย 8 Lessons Learnt from Facilitators การออกแบบการทำงานทีม ี วามยืดหยุน ่ ค  คลองตัว มีการทำงานเปนทีม  ระสานงานพืน 2. ผูป ่ อ ้ ทีต ุ ยืนและรักษาสถานภาพความเปนกลาง  งมีจด มีกระบวนการเรียนรู และสะทอนกลับเพื่อพัฒนาและปรับการทำงาน ในการทำงาน โดยอยู  บ นพื ้ น ฐานความเข า ใจสถานการณ แ ละ อยางทันทวงที ขณะเดียวกันจำเปนตองมีระบบหนุนเสริมทั้งในเชิง ความสัมพันธของคนในชุมชนตำบล และประเมินอยูต  ลอดเวลาวาตนเอง วิชาการ กระบวนการทำงานในลักษณะ Coaching การแลกเปลีย ่ นเรียนรู อยู ณ จุดใดในมุมมองของคนในพืน ้ ที่ และใหความสำคัญตอการหาพืน ้ ที่ ้ ระหวางผูป ทัง  ระสานงานพืน ่ น ้ ทีก ั เอง และการเรียนรูจ ากประสบการณ กลางของคนในชุ ม ชนที ่ ค นส ว นใหญ ส บายใจสะดวกที ่ จ ะมาร ว ม ที ่ อ ื ่ น ๆ การสื ่ อ สารทั ้ ง ภายใน ภายนอกอย า งต อ เนื ่ อ งตลอดจน ทั้งมิติทางกายภาพ ความเปนพหุวัฒนธรรม และความเปนขั้วของ การเสริมสรางกำลังใจแกคนทำงาน การเมืองทองถิน ่ ใหเกิดการมีสว ่ เพือ ่ ถึง  นรวมอยางทัว  ระสานงานพืน ความตองการในการหนุนเสริมของผูป ่ ้ ที: 3. การทำงานในพืน ้ ทีพ ่ หุวฒ ั นธรรมซึง ่ มีความละเอียดออนในเรือ ่ ง ผูประสานงานพื้นที่ไดสะทอนถึงขอจำกัดและความตองการการหนุน ความรูส ึ ไมไววางใจและความไมเทาเทียม ผูประสานงานพื้นที่ควร  ก เสริมในดานตางๆ ดังนี้ 1) ดานความรูทักษะในการทำงาน ไดแก ทำความเข า ใจถึ ง วิ ถ ี ช ี ว ิ ต วั ฒ นธรรมและวิ ธ ี ค ิ ด ของคนต า ง ทักษะการเปนวิทยากรกระบวนการ การเสริมความแมนยำในหลักคิด ศาสนิ ก เพื ่ อ ให เ ข า ใจและปฏิ บ ั ต ิ ต ั ว ได ส อดคล อ งเหมาะสม จะช ว ย กระบวนการ CDD การวิเคราะหชม ุ ชน ความรูเ  ฉพาะดานในโครงการ สรางการยอมรับและความสัมพันธกบ ั คนในพืน ่ ดงา ้ ทีไ ้ ขณะเดียวกัน  ยขึน พัฒนาของชุมชนตำบล ความรูค  วามเขาใจในระบบหนวยงานราชการ ใหความสำคัญกับการเปดพื้นที่ใหเขามามีสวนรวมอยางทั่วถึงและ ่ กีย ทีเ ่ วของทีต  งทำงานสรางความรวมมือ ความรูค ่ อ  วามเขาใจบริบท กระจายประโยชนทั้งพุทธและมุสลิม อีกทั้งหมั่นตรวจสอบความรูสึก ของความขัดแยงและการจัดการความขัดแยง 2) ดานการเปดทัศนะ ของคนในพื้นที่ทุกกลุม หากเกิดขอของใจขอสงสัยตองรีบสราง มุมมองโลกทัศนของการทำงานพัฒนา และการเชือ ่ มโยงกับหลักการ ความชัดเจน เพื่อไมใหเรื่องเกิดการลุกลามขยายเปนความขัดแยง ศาสนา 3) ระบบสนับสนุนกระบวนการทำงานจากโครงการทีช ั เจนและ ่ ด ่ ากขึน ทีม ้ ตอเนือ ่ ง เชน การสรางกระบวนการแลกเปลีย ่ นเรียนรูร ะหวางการทำงาน การทำงานในลักษณะ Coaching และ การทำงานเปนทีม 4. ยกระดับกระบวนการ /วิธีการทำงานของผูประสานงานพื้นที่ โดยจัดใหมก ี ารทบทวนเปาหมายและกระบวนการ CDD แกผป ู ระสานงาน ขอเสนอแนะ: พื้นที่เปนระยะๆ เสริมเครื่องมือเพื่อชวยในการทำความเขาใจพื้นที่ 1. เสริมศักยภาพในเรือ ่ งความรูแ  ละทักษะการทำงานเปนผูป  ระสานงาน เขาใจความสัมพันธ โครงสรางอำนาจและความขัดแยงที่มีอยูและ พืน ่ พือ ้ ทีเ ่ ใหเกิดความชำนาญมากขึน ้ โดยการพัฒนาทักษะความรู กระตุ  น ให ใ ช อ ย า งต อ เนื ่ อ ง เช น การทำ Stakeholder analysis ่ ำเปนสำหรับผูป ทีจ  ระสานงานพืน ่ ยางสม่ำเสมอ ไดแก การเปนวิทยากร ้ ทีอ ในชุมชนตำบลที่ทำงาน พัฒนาการทำงานเปนทีมทั้งในระดับตำบล กระบวนการ ความสามารถในอานและวิเคราะหชุมชนอยางเปนระบบ จังหวัด และภาพรวมของโครงการพรอมทัง ้ ใหมรี ะบบสนับสนุนในเชิง ความรูในประเด็นงานเฉพาะที่เปนโครงการพัฒนาของชุมชน ตำบล วิชาการและกระบวนการทำงานในลักษณะการ Coaching ทีต ่ อ ่ ง  เนือ ความเขาใจในระบบงานราชการทั้งในสวนโครงสราง อำนาจหนาที่ เชื ่ อ มโยงเครื อ ข า ยและช อ งทางในการแลกเปลี ่ ย นเรียนรูท ั้ง ในและ ความรับผิดชอบทีม ี ลหรือเกีย ่ ผ ่ วของกับประเด็นงานพัฒนาของชุมชน นอกพื ้ น ที ่ จ ชต. ทั ้ ง เครื อ ข า ยทางวิ ช าการ เครื อ ข า ยเชิ ง ประเด็ น ตำบล ทั ก ษะที ่ จ ำเป น เพื ่ อ เพิ ่ ม ขี ด ความสามารถในการรั บ มื อ กั บ และเครือขายเชิงพื้นที่ จัดใหมีการสรุปบทเรียนระหวางกระบวนการ สถานการณความขัดแยงทีซ ั ซอน อาทิเชน ความเขาใจบริบทของ ่ บ ทำงานเปนระยะๆ เพือ ่ สรางการเรียนรูแ  ละยกระดับการทำงานใหสามารถ ความขัดแยงและการจัดการความขัดแยง ความสามารถในการประเมิน ปรับกระบวนการ วิธท ี ำงานใหสอดคลองและทันกับสถานการณทอ ่ี อ นไหว สถานการณและตอบสนองตอสถานการณอยางเหมาะสม พัฒนาเรือ ่ งการประสานความรวมมือระหวางชุมชนตำบลกับหนวยงาน รัฐอยางเปนรูปธรรม เนนการเชื่อมประสานเปดชองทางการทำงาน กั บ หน ว ยงานที ่ เ กี ่ ย วข อ งทั ้ ง ระดั บ ท อ งถิ ่ น อำเภอ และจั ง หวั ด 9 Facilitating Community Driven Development in Con ict-Affected Deep South เพื่อสรางประสบการณความรวมมือระหวางชุมชนกับหนวยงานรัฐ 6. การเสริมสรางความมุง  มัน่ และแรงบันดาลใจของผูป  ระสานงานพืน้ ที่ ที ่ เ กิ ด รู ป ธรรมงานพั ฒ นา ใช ก ารสื ่ อ สารที ่ เ ข า ถึ ง กลุ  ม ต า งๆ ดวยการทำงานเปนทีมเพือ ่ สรางพลังกลุม  / พลังรวมหมู ดึงศักยภาพ หนวยงานในทุกระดับอยางตอเนื่อง เพื่อสรางความเขาใจ ลดความ จุดเดนของผูป  ระสานงานพืน ่ ตละคนมาหนุนเสริมการทำงานของทีม ้ ทีแ หวาดระแวง เสริ ม สร า งความร ว มมื อ อย า งมี พ ลั ง นอกจากนี ้ เป น การสร า งคุ ณ ค า และความรู  ส ึ ก เป น ส ว นหนึ ่ ง ของงาน ควรมีการสลับผูป  ระสานงานพืน ่ ท ้ ทีท่ี ำงานในพืน ้ ทีใ ้ ทีห ่ ดพืน ่ เปนระยะ ่ นึง อีกทั้งสรางแรงบันดาลใจจากบุคคลตนแบบ ผูนำการเปลี่ยนแปลง เวลานาน เพือ ิ ธิพลตอพืน ่ ปองกันการมีอท ้ ทีท ่ ง ้ั เรือ ่ งการครอบงำทาง หรือผูม ี ระสบการณทำงานเสียสละเพือ  ป ่ สวนรวม ตลอดจนการใชหลัก ความคิด เรือ ่ งผลประโยชนจากโครงการ การศาสนาเชื่อมโยงกับงานพัฒนาเพื่อสรางแรงจูงใจในการทำงาน สาธารณะงานสวนรวมนอกจากนีค ้ วรเชือ ่ มโยงใหเห็นคุณคาของงานที่ 5. การเตรียมความพรอมและรับมือในเรื่องความปลอดภัยของ ทำกั บ เป า หมายของชี ว ิ ต เพื ่ อ กระตุ  น และตอกย้ ำ ถึ ง อุ ด มการณ เจาหนาที่โครงการฯ ควรมีระบบการประเมินสถานการณกอนและ จิตวิญญานในการทำงาน ระหว า งการดำเนิ น งาน เพื ่ อ ลดความเสี ่ ย งและหาแนวทางรั บ มื อ กับสถานการณฉุกเฉินที่อาจเกิดขึ้น ไดแก การทำความเขาใจบริบท 7. การเตรียมความพรอมสำหรับผูป  ระสานงานพืน ่ หม โดยสราง ้ ทีใ ของความขัดแยง การประเมิน วิเคราะหสถานการณความรุนแรงในพืน ้ ที่ ความชัดเจนในเปาหมายของโครงการ หลักคิด กระบวนการ CDD รวมกันระหวางผูเ ่ วชาญกับเจาหนาทีโ  ชีย ่ ครงการฯ และการฝกอบรม และบทบาทการเป น ผู  ป ระสานงานพื ้ น ที ่ การทำความเข า ใจบริ บ ท การดู แ ลความปลอดภั ย ของตนเองขั ้ น พื ้ น ฐาน และการรั บ มื อ ของสถานการณ ป  ญ หาความไม ส งบในจั ง หวั ด ชายแดนใต สถานการณฉุกเฉินที่อาจเกิดขึ้นระหวางการทำงานใหแกเจาหนาที่ การทำความเข า ใจบริ บ ทของพื ้ น ที ่ ท ี ่ จ ะทำงานในเบื ้ อ งต น โครงการฯ และควรมีการสือ ุ ฝายรับรูว ่ สาร สงสัญญานใหทก  โครงการฯ  า เสริมทักษะการเปนวิทยากรกระบวนการ และ ทักษะการทำงานในพืน ้ ที่ ่ ไมใหถก กำลังทำอะไร เพือ ู เพงเล็ง ้ งตน (การเตรียมตัวและปองกันตนเอง/ การรับมือ ความขัดแยงในเบือ ตอบสนองตอเหตุการณความรุนแรงทีเ ่ กิดขึน ้ ที) ้ ในพืน ่ บันทึกฉบับนี้เขียนโดยนุชนาฎ จันทวิเศษ ดวยความสนับสนุนจาก State and Peace-building Fund (SPF) และ Korean Trust Fund (KTF) ขอมูลเพิ่มเติมกรุณาติดตอ ภมรรัตน ตันสงวนวงษ ptansanguanwong@worldbank.org ปุณยนุช โชคคณาพิทักษ pchockanapitaksa@worldbank.org สำนักงานธนาคารโลกกรุงเทพฯ โทร. +662 686-8300 10 Lessons Learnt from Facilitators ที่มาและขอมูลเพิ่มเติม นุชนาฎ จันทวิเศษ และสมเกียรติ พิทักษกมลพร. 2015. รายงานผลการศึกษาการเปนผูประสานงานพื้นที่ (Facilitators) ในงานพัฒนาชุมชนดวยแนวทางที่ชุมชนเปนหลักในการขับเคลื่อนในพื้นที่เปราะบางจังหวัดชายแดนภาคใตของประเทศไทย ภายใตโครงการสนับสนุนชุมชนทองถิ่นเพื่อฟนฟูชายแดนภาคใต (ช.ช.ต.) สนับสนุนโดยธนาคารโลก เอกสารชุดความรู ฉบับที่ หัวขอ 1. อิทธิพลของการวิจัยดานความขัดแยงตอการออกแบบโครงการนำรองเพื่อเนนบทบาทของชุมชน ในการแกไขสถานการณความขัดแยง 2. บทบาทหญิงชายและการพัฒนาในพื้นที่ที่ไดรับผลกระทบจากความขัดแยงของประเทศไทย 3. การพัฒนาที่เล็งเปาหมายไปยังเยาวชนและชุมชนเปนตัวขับเคลื่อน ผลสัมฤทธิ์และบทเรียน 4. ลักษณะโครงการ 5. การติดตามและประเมินผล 6. ทุนสนับสนุนการพัฒนาชุมชน (CDD) ขอคนพบและบทเรียนเพื่อการประยุกตใช 7. กองทุนประชาสังคม ขอคนพบและบทเรียนเพื่อการประยุกตใช 8. บทเรียนจากโครงการอาชีพของเงินทุนสนับสนุนโครงการพัฒนาที่ขับเคลื่อนโดยชุมชน ที่ไดรับผลกระทบจากความขัดแยง 9. บทเรียนการเปนผูประสานงานในพื้นที่ ดวยแนวทางที่ชุมชนเปนหลักในการขับเคลื่อน 10. การเขาถึงแหลงทุน กรณีศึกษามุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใตของประเทศไทย 11. ฐานขอมูลศูนยเฝาระวังสถานการณภาคใต: บริบท พัฒนาการ การประยุกตใชและผลกระทบ 11 World Bank Thailand 30th Floor, Siam Piwat Tower, 989 Rama 1 Road Pathumwan, Bangkok 10330 Tel: +66 2686 8300 Email: thailand@worldbank.org http://www.worldbank.org/thailand Supported by