62533 Standart və Normalara Əməl Olunma Hesabatı (SNƏH) Korporativ İdarəetmə Korporativ İdarəetmə üzrə Ölkə Qiymətləndirməsi Azərbaycan sentyabr 2009 Korporativ İdarəetmə üzrə SNƏH proqramı haqqında məlumat KORPORATİV İDARƏETMƏ NƏDİR? KORPORATİV İDARƏETMƏ ÜZRƏ SNƏH QİYMƏTLƏNDİRMƏLƏRİ Korporativ idarəetmə şirkətlərdə idarəetmə və nəzarət strukturları və prosesləri ilə bağlıdır. Korporativ idarəetmə Korporativ idarəetmə beynəlxalq maliyyə icması rəhbərlik, Direktorlar Şurası, nəzarət edən səhmdarlar, tərəfindən əsas on iki qabaqcıl təcrübə standartlarının biri minoritar səhmdarlar və digər səhmdarlar arasında kimi qəbul olunmuşdur. Dünya Bankı İƏİT-in Korporativ münasibətləri əhatə edir. Yaxşı korporativ idarəetmə İdarəetmə Prinsiplərinin tətbiqini qiymətləndirir. Onun şirkətlərin səmərəliliyini və kənar kapitalı əldə etmək qiymətləndirmələri Dünya Bankının və Beynəlxalq Valyuta imkanlarını artıraraq davamlı iqtisadi inkişafa töhfə verir. Fondunun (BFV) Standart və Normalara Əməl Olunma Hesabatları (SNƏH) proqramının tərkibi hissəsidir. İƏİT-in Korporativ İdarəetmə Prinsipləri Dünya Bankının bu sahədə apardığı fəaliyyət üçün çərçivəni təmin SNƏH təşəbbüsünün məqsədi ölkənin iqtisadi və edir və əsas praktiki məsələləri müəyyən edir: səhmdarların maliyyə həssaslığını artıra biləcək zəif məqamların aşkar və maliyyə sahəsində digər tərəfdaşların hüquqları və onlara edilməsindən ibarətdir. Korporativ İdarəetmə üzrə hər SNƏH qarşı ədalətli yanaşma, qeyri-maliyyə tərəfdaşlarının rolu, qiymətləndirməsində hüquqi və tənzimləyici çərçivə və, açıqlama və şəffaflıq və Direktorlar Şurasının vəzifələri. həmçinin, fond birjasında qeydiyyatdan keçmiş şirkətlər tərəfindən tətbiq olunan qaydalar və əməl olunma nəzərdən keçirir və çərçivə beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş KORPORATİV İDARƏETMƏ NƏYƏ GÖRƏ etalona uyğun olaraq qiymətləndirilir. ƏHƏMİYYƏTLİDİR? Korporativ idarəetmə çərçivələri İƏİT-in Korporativ Yeni formalaşmış bazar iqtisadiyyatı ölkələri üçün İ İdarəetməPrinsiplərinə əsasən qiymətləndirilir. korporativ idarəetmənin təkmilləşdirilməsi bir sıra mühüm ictimai siyasət məqsədlərinə xidmət göstərə bilər. Yaxşı Ölkənin qiymətləndirmədə iştirakı və yekun hesabatın korporativ idarəetmə yeni formalaşan bazarın maliyyə dərc olunması könüllüdür. böhranlarına həssaslığını azaldır, əmlak hüquqlarını Qiymətləndirmələrin diqqət mərkəzi fond birjalarında gücləndirilir, əməliyyat məsrəflərini və kapital qiymətlərini qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin korporativ idarəetməsidir. azaldır və kapital bazarının inkişafına gətirir. Zəif Siyasəti formalaşdıranların müraciəti əsasında, SNƏH- korporativ idarəetmə çərçivələri investorların inamını larda, həmçinin, konkret sektorlar (misal üçün, banklar, azadlır və kənardan investisiyaların daxil olmasına mənfi digər maliyyə təşkilatları və ya dövlət müəssisələri) təsir göstərə bilər. Həmçinin, pensiya fondları tərəfindən xüsusi siyasət baxımından qiymətləndirilə bilərlər. kapital bazarlarına daha çox investisiya qoyulmasını Qiymətləndirmələr standartlaşdırılmış və sistemli xarakter nəzərə alaraq, yaxşı korporativ idarəetmə pensiya daşıyır və siyasət tövsiyələrini daxil edir. Cavab olaraq, əmanətlərinin saxlanması üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb bir çox ölkələr korporativ idarəetmə sahəsində hüquqi, edir. Son bir neçə il ərzində, korporativ idarəetmənin tənzimləyici və institusional islahatlara başlamışdır. əhəmiyyəti elmi tədqiqatların artması ilə vurğulanıb. Vaxt ötdükcə irəliləyişlərin ölçülməsi məqsədilə Tədqiqatlar yaxşı korporativ idarəetmə təcrübəsinin qiymətləndirmələr yeniləşdirilə bilər. şirkətlərdə əlavə iqtisadi dəyərin (ƏİD) əhəmiyyətli dərəcədə artması, məhsuldarlığın artması və ölkələrdə sistemli maliyyə 2009-cu ilin iyun ayının sonuna qədər dünyanın 55 problemlərlə bağlı riskin azalması ilə nəticələnməsini ölkəsində 66 qiymətləndirmə başa çatdırılmışdır. göstərmişdir. STANDART V NORMALARA M L OLUNMA HESABATI (SN H) Ölk d korporativ idar etm nin qiym tl ndirilm si AZ RBAYCAN SENTYABR 2009 Xülas Haz rk hesabat Az rbaycanda korporativ idar etm üzr siyas t ç rçiv sini qiym tl ndirilir. Hesabatda korporativ idar etm nin t nziml nm sind son t kmill dirm l r qeyd olunur, siyas t tövsiy l ri verilir v investorlar üçün Az rbaycanda korporativ idar etm nin qiym tl ndirilm si üçün etalonlar t qdim olunur. S n d 2005-ci ilin Korporativ dar etm üzr SN H Hesabat n n yenil dirilmi variant d r. Nailiyy tl r. Son ill rd Az rbaycan n iqtisadiyyat nda ciddi art m ba vermi v vv lki ill rin h miyy tli institusional v hüquqi d yi iklikl ri davam etdirilmi dir. Yeni qanunlar v dig r hüquqi-normativ aktlar investorlar n hüquqi müdafi sini art r b v daha geni i güzar mühiti yax la d rm d r. Bura 2007-ci ilin S orta F aliyy ti v Daxili Audit haqq nda Qanunlar , h mçinin 2008-ci ild Mülki M c ll y edilmi d yi iklikl r v idar hey ti üzvl rinin v zif l rini mü yy n ed n v aidiyy ti xsl rl qdl ri t nziml y n müdd alar daxildir. Az rbaycan n “Doing Business” hesabat nda reytinqi 2005-ci ild n ba layaraq h miyy tli d r c d artm d r. Korporativ idar etm nin t tbiqi v icras , h mçinin v xüsusil xarici investisiyalar qoyulmu banklarda v irk tl rd yax la ma a ba lay b. Xarici donorlar n, o cüml d n, BMK-nin Az rbaycanda Korporativ dar etm Layih sinin f aliyy ti bu sah d yararl olmu dur. sas mane l r sas bazar infrastrukturu mövcud olsa da, likvidlik minimal s viyy d dir v yaln z bir neç irk t maliyy l dirm üçün kapital bazarlar ndan istifad edir. Son zamanlar h yata keçirilmi hüquqi d yi iklikl r haqq nda geni bilikl r mövcud deyil, yeni qaydalara az m l olunur v Qiym tli Ka zlar üzr Dövl t Komit si (QKDK) m hdud resurslar v c rim l rl iri sayda s hmdar c miyy tl rin n zar t etm k m cburiyy tind dir. Konkret probleml r kiçik s hmdarlar n az müdafi olunmas , mü ahid uras v idar hey ti, o cüml d n, t fti komissiyas kimi aidiyy ti orqanlar üçün laz mi s viyy d mü yy n edilm mi hüquq v v zif l r, mü ahid uralar nda müst qil üzvl rin çat mazl v aç qlama t l bl rin az riay t olunmas daxildir: irk tl r bütün hallarda maliyy hesabatlar n d rc etmir v auditin keyfiyy ti qar qd r. Növb ti add mlar Az rbaycan n islahatlar aparma a davam etm sini n z r alaraq, QKDK-nin gücl ndirilm si, s hmdar c miyy tl ri üçün hüquqi ç rçiv nin b rpas v korporativ idar etm m c ll sinin yarad lmas üzr t bdirl r görülm lidir. Bu ura v idar hey ti üzvl ri v investorlar aras nda m lumatl l n art r lmas v maliyy v korporativ aç qlamalar n t kmill dirilm si üzr davaml s yl rin görülm si il d st kl nm lidir. Kapital bazarlar n n infrastrukturu v daha geni hüquqi ç rçiv si, h mçinin, b rpa olunmal d r. Prioritet islahatlara a a dak lar daxildir: mü ahid uras v idar hey ti üçün müvafiq hüquq v v zif l rin d qiql dirilm si, kiçik s hmdarlar n müdafi sinin art r lmas , mülkiyy t v aidiyy ti t r fl rin qdl ri haqq nda aç qlama verm k t l bl rinin gücl ndirilm si v icras n n t min edilm si v daha çox korporativ m lumatlar n ictimaiyy t aç qlanmas n n t min edilm si. T kkürl r Az rbaycanda korporativ idar etm nin haz rk qiym tl ndirm si 2009-cu ilin yanvar ay nda Standart v Normalara m l Olunma Hesabatlar Proqram ç rçiv sind Dünya Bank n n Qlobal Kapital Bazarlar n nki af Departamentinin Korporativ dar etm öb sinin m kda lar Ketrin Hiki v Devid Robinett t r find n h yata keçirilmi dir. Hesabatda 2009-cu ilin sentyabr ay na q d r ba vermi bütün d yi iklikl r ks etdirilmi dir. Bu, Tatyana Nenova v Syu Rutledc t r find n 2005-ci il üçün haz rlanm SN H- n yenil dirilmi variant d r. Komanda BMK-nin Az rbaycanda Korporativ dar etm Layih si, o cüml d n Anar liyevin hüquqi icmal , AK L t r find n keçirilmi v n tic l ri 2007-ci ild d rc olunmu korporativ idar etm sor usu, ümumi m lumatlardan v z ruri çal qanl n laq l ndirilm sind n ciddi d st k alm d r. Qiym tl ndirm Qiym tli Ka zlar üzr Dövl t Komit si, Maliyy Nazirliyi, Az rbaycan n M rk zi Bank , dliyy Nazirliyi, qtisadi nki af Nazirliyi, Bak Fond Birjas , Auditorlar Palatas v USAID v , h mçinin, kommersiya banklar , emitentl r v bir çox bazar i tirakç lar il apar lm texniki müzakir l ri ks etdirir. Maykl Edvards, Aleksander S. Berq, Çarlz Kenfild, Yan Til, Kristos Kostopolus, Keroline Brayt, Asad Alam v Qreqory T. Yedrjeyçak m sl h t v rhl rini t min etdil r. Mündəricat Bazar haqqında məlumat .............................................................................................................1 Əsas nəticələr ...............................................................................................................................2 İnvestorların müdafiəsi ...................................................................................................................3 Açıqlama.........................................................................................................................................4 Şirkətə nəzarət, müşahidə şurası və idarə heyəti ..........................................................................5 İcranın təmin edilməsi.....................................................................................................................7 Tövsiyələr ......................................................................................................................................7 Əsas tövsiyələrin xülasəsi .........................................................................................................13 2005-ci ilin Korporativ İdarəetmə üzrə SNƏH-dən sonra irəliləyişlərin xülasəsi ................. 14 İƏİT-in Korporativ İdarəetmə Prinsiplərinin yerinə yetirilməsinin xülasəsi .......................... 15 Korporativ idarəetmə haqqında ümumi məlumat ....................................................................17 Korporativ idarəetmə prinsiplərinin bir-bir nəzərdən keçirilməsi .......................................... 20 Hissə I: Səmərəli korporativ idarəetmə çərçivəsi üçün bazanın təmin edilməsi ......................... 20 Hissə II: Səhmdarların hüquqları və əsas sahiblik funksiyaları .................................................... 22 Hissə III: Səhmdarlara Ədalətli Yanaşma .....................................................................................27 Hissə IV: Tərəf müqabillərinin korporativ idarəetmədə rolu ………………………………………...……30 Hissə V: Açıqlama və şəffaflıq .....................................................................................................31 Hissə VI: Müşahidə şurası və idarə heyətinin vəzifələri ..............................................................36 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Ölk qiym tl ndirm si: Az rbaycan 2005-ci ilin Az rbaycanda Korporativ dar etm üzr Standart v Normalara m l olunma Hesabat n n (SN H) haz rk yenil dirilmi variant qanun v t crüb l ri T-in Korporativ dar etm Prinsipl ri (Prinsipl r) müqayis edir v sas n aç q s hmdar c miyy tl rin h sr olunur. Son ill rd Az rbaycanda ciddi iqtisadi art m ba verib: yüks k neft qiym tl ri v artm hasilat n tic sind ÜDM-in art m tempi 2007-ci ild 25% v 2008-ci ild 11% t kil etmi dir. 2005-ci ild n sonra, vv lki ill rin ciddi institusional v hüquqi d yi iklikl ri davam etmi dir. Yeni qanun v dig r normativ-hüquqi aktlar investorlar n hüquqi müdafi sini art r b daha geni i güzar mühit yaratm d r. H min d yi iklikl ri ks etdir r k, 2008-ci ild Az rbaycan n “Doing Business” hesabat nda nvestorlar n Müdafi si reytinqi 110-c yerd n 18- v ümumi reytinq 97-d n 33- qalxm d r. Korporativ idar etm nin t tbiqi v icras , h mçinin M rk zi Bank n t bbüsl ri v BMK, AYIB v dig r beyn lxalq donorlar v investorlar n d st yi il yax la ma a ba lam d r. Bu, Qiym tli Ka zlar üzr Dövl t Komit si (QKDK) t r find n icra t dbirl rinin canland r lmas istiqam tind göst rdiyi s yl ri n z r alaraq davam etm lidir. Lakin, ciddi ng ll r d mövcuddur. Kapital bazar n n sas infrastrukturu mövcud olsa da, alq -satq v likvidlik minimald r v yaln z bir neç irk t maliyy l dirm m nb yi üçün s hm bazar na müraci t etmi dir. Korporativ idar etm v investorlar n müdafi si üzr hüquqi ç rçiv gücl ndirilib, lakin ictimaiyy tin h min d yi iklikl r haqq nda bilgil ri kifay t deyil v yeni qaydalara a a s viyy d riay t olunur. Kritik olaraq, n zar t obyektl rinin say n n çoxlu unu n z r alaraq QKDK-nin resurslar v c rim t tbiq etm k imkanlar m hduddur. Konkret probleml r kiçik s hmdarlar n az müdafi olunmas , mü ahid uras v idar hey ti, h mçinin t fti komissiyas kimi aidiyy ti orqanlar üçün laz mi s viyy d mü yy n edilm mi hüquq v v zif l r, mü ahid uralar nda müst qil üzvl rin çat mazl v aç qlama t l bl rin az riay t olmas daxildir: bir çox irk tl r maliyy hesabatlar n münt z m olaraq d rc etmir; sahiblik aç qlanm r v auditin keyfiyy ti birm nal deyil. Bazar haqq nda m lumat BFB-d alq -satq Bak Fond Birjas Az rbaycan n yegan fond birjas d r. 100-d n çox s hmdar olan f aliyy ti 234 s hmdar c miyy tind n (SC) s hml rin alq -satq üçün birjada yerl dirilm si m hduddur t l b olunur. Lakin, onlardan heç biri listinqin t l bl rini yerin yetirm yib v onlar n s hml ri, h mçinin, birjadank nar bazarda al n b-sat la bil r, harada ki, altq -satq qdl rinin ks riyy ti ba lan l r. BFB-nin verdiyi m lumatlara sas n, 2008-ci ild dövriyy t xmin n 9.5 milyard manat t kil etmi dir, bu da 2007-ci ilin eyni göst ricisind n 5.5 milyard manat yuxar d r. Dövriyy sas n hökum tin sabit g lirli qiym tli ka zlar ndan ibar t olmu dur. BFB bazar n kapitalla mas il ba l statistik uçot aparm r v ql rin az ba lanmas n n z r alaraq bu o q d r d m qs d müvafiq deyil. Doqquz irk t birja vasit sil istiqrazlar burax b v onlar n dem k olar ki, ham s banklar olmu dur. ks r SC-l irk tl rin ks r hiss si öz ll dirm n tic sind yarad l b. çil rin s hml r sahibliyi öz ll dirm geni yay l b v öz ll dirm d n sonra sahibliyin konsentrasiyas sabit art m vasit sil göst rmi dir. Qar l ql fondlar v ya pensiya fondlar yoxdur. yarad lm d r sentyabr 2009 S hif 1 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan nstitusional 2006-c ild , Hökum t neft sektoruna daxil olmayan irk tl r investisiya qoyan 90 investorlar milyon manat h cmind (100 milyon AB dollar ) fond - Az rbaycan n nvestisiya meydana ç xma a irk tini (A ) yaratm d r. AI , investisiya q rarlar n n verilm sind korporativ ba lay r idar etm amill rini n z r al r. “Kazimir Partners” Az rbaycan n iki bank na investisiya qoymu öz l investisiya irk tidir. Dövl t mülkiyy ti Öz l sektorin h cmi h miyy tli d r c d artsa da, dövl t mülkiyy ti h l d geni dir. geni dir Dövl t mü ssis l rinin pay na dü n ÜDM 15-25% aras nda hesablan r. ARDN v Az rbaycan Hava Yollar kimi iri t kilatlar, habel 200-d n çox dig r kiçik SC-l r Az rbaycan hökum tin m xsusdur. Az rbaycan n Az rbaycan kontinental hüquq ölk sidir. Buna baxmayaraq, ölk d irk tl r haqq nda hüquqi bazas ayr ca qanun mövcud deyil. Bu cür qanun 2004-cü il q d r qüvv d olmu , lakin d rinl dirilir sonra qüvv d n dü mü dür v irk tl r aid müvafiq müdd alar ölk nin korporativ v kommersiya m s l l ri il ba l sas qanunvericiliyi olan 2000-ci ild q bul olunmu Mülki M c ll y daxil edilmi dir. Dig r sas qanunlara 2004-cü ild q bul olunmu Mühasibat Uçotu haqq nda Qanun (hans ki, iri irk tl r v maliyy irk tl ri üçün Maliyy Hesabatlar n n Beyn lxalq Standartlar n t tbiq edir) v 1994-cü ild q bul olunmu Audit Xidm ti haqq nda Qanun daxildir. 2004-cü ild Banklar haqq nda Qanunda v Az rbaycan n M rk zi Bank n n Banklarda Korporativ dar etm Standartlar n n t tbiqi haqq nda T limatda banklar üçün korporativ idar etm üzr qabaqc l qaydalar mü yy n edilmi dir. 2008-ci ild Aidiyy ti xsl rl qdl r haqq nda qaydalar q bul olunub v 2008-ci ild Mülki M c ll y direktorlar n fidusiar v zif l ri il ba l d yi iklikl r edilmi dir1. Qo mada 2005-ci ilin SN H-d n sonra edilmi d yi iklikl rin xülas si verilir. cran n Qanunvericilikl ba l s yl r u urludur v hal-haz rda davam etdirilir, m hdudlu u qanunvericiliyin icras is h l d geri qalmaqdad r. Hal-haz rda, QKDK irk tl r yaln z nominal c rim t tbiq edir v t nziml m resurslar n yüzl rl SC-l r aras nda bölü dürm y m cburdur v h min SC-l r yaln z qiym tli ka zlar buraxan v ya s hml ri BFB-d ticar t olunan aç q s hmdar c miyy tl rl m hdudla m r. BFB-d n ba qa, kapital bazarlar na aid sas t kilatlar Qiym tli Ka zlar üzr Dövl t Komit si (QKDK) v Milli Depozit M rk zidir (MDM). Yeni s dr QKDK-y 2008-ci ild t yin olunub v qiym tli ka zlara aid qanunvericiliyin t tbiqini art rma a çal r. Banklarda Banklara qabaqc l korporativ idar etm t crüb sini t l b ed n t nziml m rejimi korporativ t tbiq olunur. Az rbaycan M rk zi Bank (AMB) bank menecerl ri üçün t liml rin idar etm kifay t münt z m v davaml keçirilm sin n zar t edir. 2007-ci ilin fevral ay ndan q d r qabaqc ld r ba layaraq, banklarda audit yoxlamalar Beyn lxalq Audit Standartlar na (BAS) uy un olaraq h yata keçirilm lidir. Korporativ Hal-haz rda SC-l r üçün korporativ idar etm m c ll si mövcud deyil. Korporativ idar etm idar etm m c ll si qtisadi nki af Nazirliyinin n zdind yarad lm korporativ m c ll si idar etm üzr i çi qrupu t r find n haz rlanmaqdad r. haz rlanmaqdad r sas n tic l r A a dak bölm l rd Az rbaycan t r find n T-in Korporativ dar etm Prinsipl rinin yerin yetirilm si h r bir prinsip üzr i qland r l r (s hif 23). 2005-ci il üzr Korporativ dar etm SN H-d n sonra d yi iklikl rin xülas si bu bölm nin 1 SN H-in ba a çatd r lmas zaman , BFB üçün yeni listinq qaydalar t sdiql nmi dir. sentyabr 2009 S hif 2 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan sonunda verilir (s hif 13) . 2005-ci ild n sonra v ziyy t yax la sa da, ümumi icra m hduddur v Az rbaycan Avropa v M rk zi Asiya regionunun b zi ölk l rind n, xüsusil , Balkan ölk l ri v , xüsusil , AB-nin yeni üzv ölk l rind n h miyy tli d r c d gerid qal r. nvestorlar n müdafi si S hmdarlar n bir S hmdarlar n ümumi y ncaqlarda i tirak etm k, s hml ri almaq, satmaq v ötürm k, çox sas hüquqlar irk td n sas m lumatlar almaq, idar hey tinin üzvl rini seçm k v iri qdl ri t sdiq var … etm kd n ibar t olan ümumi hüquqlar var. irk tin nizamnam sin d yi iklikl rin edilm si, yeni s hmdar kapital n n emissiyas v irk tin yenid n t kili v ya l v edilm si prosesinin ba lanmas üçün ümumi y ncaqda i tirak ed n s hmdarlar n 66%-nin t sdiqi t l b olunur. S hmdarlar ümumi y ncaqda q bul olunmu q rardan m hk m d ikay tl n bil r v yeni fidusiar v zif l r onu n z rd tutur ki, n z riyy d , h mçinin, z r r gör irk tin direktorlar n v m kda lar n m hk m y ver bil rl r. ….lakin onlara az Ümumi y ncaqlar h r zaman keçirilmir v keçirildiyi halda, s hmdarlar iri qdl ri riay t olunur t sdiq ed v ya bütün t l b olunan m lumat ala bilmir. S hmdarlar n ümumi y ncaq zaman suallar verm y aç q hüququ yoxdur. Kapital n emissiyas il ba l q rar n verilm si direktorlar uras na h val edil bil r v minoritar s hmdarlar n s hml rin emissiyas nda üstünlük hüquqlar yoxdur. Korporativ informasiyan ld etm k ç tindir. Bazar Qiym tli ka zlar bazar n n köhn lmi infrastrukturu v normalar v m hdud infrastrukturu likvidlik, h mçinin, s hml rin ticar tini ç tinl dir r k s hmdarlar n hüquqlar n yarars zd r m hdudla d r r. BFB-d ticar t olunan bütün qiym tli ka zlar n klirinqi BFB-d n al nm s r ncamlar sas nda qiym tli ka zlar üzr hesabla man h yata keçir n MDM t r find n deyil, BFB t r find n h yata keçirilir. ÖTQ- (öd ni sas nda t chizat) tam m l olunmur: hesabla ma real vaxt rejimind qross sasda h yata keçirilir. ks r qdl r birjadank nar bazarda ba lan l r. Listinq t l bl rini yerin yetir n irk tl rin ks riyy ti, h mçinin, s hmdarlar n hüquqlar n m hdudla d r r. Korporativ n zar t Hal-haz rda irk t n zar tin ld edilm si il ba l qanun v ya qaydalar mövcud bazar laz mi deyil v irk t n zar ti ld etm k ist y n investordan dig r s hmdarlara tender s viyy d inki af t klifinin verilm si t l b olunmur. T crüb d , n zar td çox az d yi iklikl r ba verib. etm yib Aç q SC-d n qapal SC-y çevrilm ümumi y ncaqda s sl rin 2/3 hiss sini t l b edir, lakin bu cür d yi ikliyin ba verm si zaman minoritar s hmdarlar üçün çox az dig r müdafi vasit si mövcuddur. Öz ll dirm zaman yarad lm aç q s hmdar c miyy tl rin v kiçik s hmdarlar n böyük say n n z r alaraq, m s l ciddi narahatl q do urur. nsayderl r üçün nsayderl r qanunvericilikd mü yy n olunub v insayderl r daxili m lumatlardan ticar t qaydalar istifad etm kl ticar t apara v ya h min m lumatlar üçüncü t r fl r aç qlaya mövcuddur, lakin bilm zl r. nsayderl r ba lad qlar qdl ri bir gün rzind QKDK-y qeydiyyat üçün onlar n icras a a t qdim etm lidir. QKDK v BFB, h mçinin, pozulma hallar n n a kar edilm si üçün s viyy d dir ticar ti izl m lidirl r, lakin cinay t m suliyy ti sanksiyalar n n t tbiq edilm sin icaz verilmir v mülki sanksiyalar n m bl l ri a a d r. T crüb d , bu sah d qanunvericiliyin icras a a s viyy d dir. Dividendl r nadir Dividendl r mü ahid uras t r find n t klif olunur v ümumi y ncaq t r find n hallarda öd nilir t sdiq olunur. T crüb d , s hmdarlar h r zaman dividendl ri t sdiq etmir v 2007-ci ild BMK-nin sor usunda i tirak etmi irk tl rin yaln z 18% dividendl ri elan edib öd mi dirl r. Aidiyy ti t r fl rin QKDK-nin aidiyy ti t r fl rin qdl ri il ba l yeni qaydalar nda aidiyy ti t r fl rin sentyabr 2009 S hif 3 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan qdl ri haqq nda t rifi verilir v maraql t r fd n qdd mara n t bi ti v h cmi haqq nda mü ahid yeni qaydalar uras na yaz l m lumat verm si t l b olunur. Qaydalarda, h mçinin, t l b olunur ki, irk tin aktivl rinin 5%-d n yüks k olan aidiyy ti t r fl rin qdl ri s hmdarlar n ümumi y nca nda t sdiq olunsun v h min qdl r haqq nda m lumat ictimaiyy t aç qlans n. Yeni qaydalar q bul edilm si mühüm ir lil yi olsa da, bazar n bir çox i tirakç lar onlardan agah deyill r. Aç qlama Qanun irk tl rd n Bütün irk tl rd n balans hesabat v m nf t v z r rl r hesabat n daxil ed n audit audit yoxlamas yoxlamas apar lm maliyy hesabatlar n n haz rlanmas t l b olunur. Bir çox SC- apar lm maliyy l rd n na d pul dövriyy si hesabat v n zar t ed n v faktiki sahibl r haqq nda hesabatlar n n m lumat t l b olunmur. Son zamanlara q d r, irk tl rin ks riyy ti illik hesabatlar v haz ralnmas n ya maliyy hesabatlar n haz rlam rd lar v ya s hmdarlara t qdim etmirdil r. QKDK t l b edir, lakin bir pozuntulara gör c rim l ri t tbiq etm y ba lay b v art q irk tl rin ks riyy ti çox irk tl r bu maliyy hesabatlar n haz rlay r. Bir çoxlar is h l d , haz rlam r v bir çox hallarda t l bi yerin keyfiyy t a a d r. yetirmir MBHS-dan daha Banklar v (2008-ci ilin yanvar ay ndan) ictimai h miyy tli qurumlar 2 say lan çox bank v dig r irk tl rd n Maliyy Hesabatlar n n Beyn lxalq Standartlar (MBHS) konsolid irk tl r istifad olunmu maliyy hesabatlar n n haz rlanmas t l b olunur. Dig r irk tl r Milli edir Mühasibat Uçotu Standartlar ndan istifad ed bil rl r. MMUS-lar MHBS-lara uy unla d r l b, lakin onlar daha sad dir v bununla kiçik v orta mü ssis l r üçün onlara riay t etm si daha asand r. Daha iri banklar v b zi irk tl r, bir qayda olaraq xarici investisiyalar qoyulmu v ya n zar t olunan irk tl r MHBS-lar n t tbiqind ir lil yib, dig r irk tl r is yox. Bir çox irk tl r h l d MMUS-lar t tbiq etmir v hesabatlar n vergi uçotu sas nda haz rlay r. Auditin keyfiyy ti Bütün SC-l rd n k nar auditorun c lb olunmas t l b edils d , bu yax nlara q d r bir t dric n art r çoxlar bu t l bi yerin yetirmirdi. Audit yoxlamalar n n keyfiyy ti, h mçinin, bazar n b zi i tirakç lar nda übh yarad b, lakin yerli bazarda xarici audit firmalar n n say n n artmas v mühasibat uçotu v audit sah sind t hsilin keyfiyy tinin t dric n artmas n az banklar v mü yy n irk tl r üçün auditin keyfiyy tini art ra bil r. Auditorun Auditorlar irk t birba a ba l ola bilm zl r v pe kar etika m c ll sin riay t müst qilliyi il etm lidirl r. Auditorun s hmdarlara hesabatl l haqq nda müdd alar faktiki olaraq ba l t l bl r azd r qanundan ç xar l b v v z olunmay b. Audit firmalar v ya partnyorlar n d yi m si il ba l t l bl r yoxdur v müst qillikl ba l dig r t l bl r minimald r. Bir çox hallarda, auditorlar mü t ril ri üçün auditd n ibar t olmayan i i yerin yetirir. B zi hallarda onlar, faktiki olaraq, hesabatlar h m haz rlaya, h m yoxlaya bil rl r. Auditorlar Palatas pe ni t nziml yir v auditorlar v audit firmalar na lisenziya verir. Palata yerli audit standartlar n mü yy n edir v 2009-cu ild n ba layaraq Auditorlar Palatas Beyn lxalq Audit Standartlar n n (BAS) t tbiq olunmas n t l b edir. Palata auditorlar pe ni t nziml yir v mü t ril r aras nda yaranm mübahis l ri h ll ed bil r v auditin keyfiyy tini yoxlay r. O, keyfiyy ti a a olan audit yoxlamalar na gör lisenziyan geri ça ra bil r v bir neç hallarda geri ça rm d r. Palata lisenziya alm auditorlardan cari t liml rd i tirak etm yi t l b edir v t liml ri t kil edir. Palata 2008-ci ild n ba layaraq IFAC- n tam üzvüdür. Bazar i tirakç lar n n Palataya qar münasib ti 2 Qanuna sas n, ictimai h miyy tli qurumlara s orta irk tl ri, banklar, s hml ri birjada ticar t olunan dig r SC-l r v hökum t t r find n mü yy n edilmi konkret limitl r cavab ver n dig r kommersiya t kilatlar daxildir. T crüb d , banklar, s orta irk tl ri v b zi iri dövl t mü ssis sind n ba qa, ictimai h miyy tli qurumun t l bl rin az n zar t olunur v bununla ba l m lumatl l q a a s viyy d dir. sentyabr 2009 S hif 4 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan qar qd r, bir çoxlar müsb t r y bildirib, lakin b zil ri hesabt etdil r ki, o, mühasibat uçotu v auditin keyfiyy tinin art r lmas sah sind daha s m r li ola bil rdi. nformasiyan h l 2005-ci ilin SN H-d n sonra v ziyy tin yax la mas mü ahid olunsa da, s hmdarlar d ç tin ld etm k v investorlar irk t haqq nda m lumatlar n ld edilm si il ba l probleml rin olar olmas n bildirm y davam edirl r. BFB emissiya prospektl ri v kiçik sayda illik hesabatlar kimi, b zi m lumatlar yerl dirir v N qliyyat Nazirliyinin Reyestrind , h mçinin, irk tl r üçün sas m lumatlar var. B zi banklar v bir neç irk tin ictimaiyy t üçün m lumatlarla internet s hif l ri var. irk t n zar t v mü ahid uras v idar hey ti Mü ahid uras v Az rbaycanda irk tl rin idar etm strukturu iki pill lidir: mü ahid uras v idar idar hey ti hey ti3. Mü ahid uras idar hey tinin f aliyy tin n zar t etm lidir, idar hey ti is aras nda irk tin günd lik f aliyy ti üçün m suliyy t da y r. T crüb d is v ziyy t v zif l rin bölgüsü h miyy tli d r c d f rql nir v b zi irk tl rd mü ahid uras çox az rol oynay r, bir çox hallarda dig rl rind is günd lik idar etm m s l l rin daxil olaraq h dd n art q f al i tirak ayd n deyil edir. Ümumiyy tl , bir çox SC-l rd mü ahid uralar sas funksiyalara, o cüml d n, korporativ strategiya, maliyy hesabatverm si, riskl rin idar edilm si v siyas t n zar t etmir. dar hey tinin Mülki m c ll y sas n, SC-l rin idar hey tl ri s hmdarlar n ümumi y nca v ya üzvl ri bir çox mü ahid uras t r find n seçil bil r. irk tl rin iki pill li idar etm strukturunu hallarda mü ahid t tbiq ed n bir çox ölk l rd yaln z mü ahid uralar idar hey tini t yin ed bil rl r. uras v zin dar hey tinin üzvl rinin s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçilm si s hmdarlar n mü ahid uras n n r hb rliy n zar t etm k v onlar m suliyy t c lb etm k ümumi y nca imkan n m hdudla d r r. t r find n seçilir T fti komissiyalar T fti komissiyalar s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçilir v onlar n korporativ üzvl ri mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri deyill r. Onlar maliyy strukturun elementi hesabatlar n n t sdiqind n vergi m s l l ri üzr m sl h tl rin verilm sin q d r olaraq qal r müxt lif m qs dl r xidm t edir. Bir çox hallarda, gördükl ri i in audit komit si v ya k nar auditor t r find n görül n i d n f rql nm si ayd n deyil. Bu cür orqanlarda rqi v M rk zi Avropa ölk l rind art q islahatlar keçirilib v ya onlar tamamil l v olunub v b zi ekspertl r d Az rbaycan üçün bunu tövsiy etmi dir.4 Hal-haz rda Daxili Audit haqq nda Qanun mü yy n irk tl rin audit komit l rind n t fti komissiyalar n n gördüyü i i yerin yetirilm sini t l b edir. Anla lmazl art raraq, banklar n m cburi audit komit l ri var v onlar s hmdar c miyy tl rin t fti komissiyalar il ox ar funksiyalar yerin yetirir v s orta irk tl rinin “t fti komissiyalar ” var v onlar uran n audit komit sin ox ard r. Mü ahid uras n n dig r komit l rind n geni istifad olunmur. Fidusiar v zif l r 2007-ci ild Mülki M c ll d mü ahid uras n n üzvl ri üçün fidusiar v zif l r t tbiq olunub mü yy n edilib. H min v zif l r uy un olaraq, direktorlar v irk tin r hb r v zif li xsl ri irk t qar m ntiql v vicdanla h r k t etm lidirl r. Direktorlar haqs z h r k tl r n tic sind irk t vurulmu z r r gör m suliyy t c lb oluna bil rl r, 3 S hmdarlar n say 50 v daha az olan s hmdar c miyy tl rin mü ahid uralar yoxdur v , banklar v s orta irk tl ri istisna olmaqla, s hmdar c miyy tl ri idar hey ti v zin bir direktoru seç bil rl r. S hmdarlar n say 100 v ondan çox olan irk tl rin ks riyy tind h m mü ahid uras , h m idar hey ti var. 4 Bura Çarlz Kenfild v Vüsal Eynullayev, Az rbaycan n Qanunvericiliyind T fti komissiyalar n n l v edilm si v Audit Komit sinin yarad lmas , Az rbaycanda Korporativ dar etm cmal (sentyabr 2007) v T-in Avrasiyan n Banklar nda Korporativ dar etm haqq nda Siyas t S n di (aprel 2008) daxildir. sentyabr 2009 S hif 5 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan lakin bu gün q d r heç bir direktorun m suliyy t c lb olunmas hal mü ahid olunmam d r.5 Müst qil ura S orta irk tl rind n ba qa, qanunvericilikd mü ahid uralar il ba l müst qillik üzvl rin nadir t l bl ri mövcud deyil. K nardan investisiyalar n c lb olunmas m qs dil korporativ hallarda rast idar etm ni t kmill dirm k ist y n banklar v s hmdar c miyy tl ri mü ahid g lm k olar uralar na müst qil üzvl ri c lb etdil r, lakin, bir çoxlar ikay t edir ki, Az rbaycanda xidm t göst rm k üçün biznes sah sind yax t crüb si olan h qiq t n d müst qil xs tapmaq ç tindir. Mü ahid uralar nda müst qil üzvl rin faiz pay h l d a a d r. BMK t r find n 2007-ci ild apar lm sor uda i tirak etmi irk tl rin 28% müst qillikl ba l öz t rifl rind n istifad etm kl mü ahid uralar nda müst qil üzvl rin olmas na übh bildirdil r. Maraqlar n S hmdar c miyy tl ri üçün maraqlar n toqqu mas il ba l az qaydalar var, toqqu mas baxmayaraq ki, QKDK-n n aidiyy ti xsl rl qdl r il ba l yeni qaydalar mü ahid sah sind yeni uras n n üzvl rin amil olunur. Banklar n idar hey ti v mü ahid uras n n qaydalar üzvl rin maraqlar n toqqu mas il ba l daha konkret qaydalar t tbiq olunur. Mü ahid uras n n BMK-nin Az rbaycanda Korporativ dar etm Layih si irk tl r keçiril n üçün cari üzvl ri üçün t liml ri t kil edir. Lakin, s hmdar c miyy tl rin mü ahid uralar n n üzvl ri üçün t liml r t liml r h l d , nisb t n nadir hallarda keçirilir. Mü ahid uras n n üzvl ri üçün korporativ idar etm m c ll si haz rlanmaqdad r v h l ki, d rc olunmay b. Banklar üçün daha çox t liml r keçirilir. uran n f aliyy ti, h mçinin, nadir hallarda qiym tl ndirilir. Dövl t mü ssis l rinin ks riyy ti s hmdar c miyy tl rin çevrilib v onlara Mülki Dövl t M c ll t tbiq olunur. ri dövl t mü ssis l rind mühasibat uçotu v audit üzr mü ssis l rind beyn lxalq standartlar n t tbiqin ba lan b v Dünya Bank h min mü ssis l r korporativ maliyy hesabatlar n n t kmill dirilm si sah sind yard m göst rir. Bu yax nlarda idar etm keçirilmi dig r islahatlar, o cüml d n dövl t banklar na t tbiq olunacaq AMB-nin sah sind mü yy n korporativ idar etm standartlar , direktorlar üçün v zif l rin mü yy n edilm si v ir lil yi l r ld aidiyy ti xsl rl qdl r haqq nda qaydalar n t sdiql nm si, v ura üzvl ri üçün olunmu dur BMK t r find n t liml rin keçirilm si v m lumatl l n art r lmas mü yy n dövl t mü ssis l rind idar etm nin t kmill m si il n tic l nmi dir. ...lakin ça r lar Lakin, dövl t mü ssis l rind daha t kmil idar etm , h mçinin, bir s ra ng ll r v mövduddur . mane l rl üzl ir. n vacib dövl t mü ssis l rinin b zil ri s hmdar c miyy tl rin çevrilm yib v qeyri-mü yy n hüquqi formaya malikdir.6 Bir çox dövl t mü ssis l ri h l ki, dövl tin birba a v ya dolay malilyy yard m na arxalan r v b z n, ayd n maliyy mexanizml ri olmadan, müxt lif sosial v dig r qeyri-kommersiya funksiyalar n yerin yetirirl r. Bir s ra icra hakimiyy ti orqanlar dövl t mülkiyy ti hüquqlar n sas n sistemsiz kild h yata keçirir. ri dövl t mü ssis l ri münasib td aç qlama sah sind ir lil yi l r ld olunsa da, ks riyy ti qeyri- ffaf qalmaqdad r. uran n f aliyy t qaydalar , mandat v müst qilliyi laz mi s viyy d 5 M hk m m nb l ri v ya bazar i tirakç lar h r hans bel hal t sdiq etm mi dir. 6 Bura Dövl t Neft irk ti (ARDN ), X z r D niz G miçiliyi (KASPAR) v Bak Metropoliteni aiddir. sentyabr 2009 S hif 6 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan t min edilm yib v bir çox dövl t mü ssis l rinin mü ahid uralar yoxdur. cran n t min edilm si QKDK-nin geni QKDK qiym tli ka zlar n emitentl ri, brokerl ri v dig r pe kar bazar i tirakç lar , s lahiyy tl ri var, BFB v MDM v bütün 1.914 s hmdar c miyy tinin kommersiya v qiym tli lakin c rim l r ka zlarla ba l m s l l ri t nziml yir. QKDK-n n yeni qaydalar t sdiq etm k, a a dr ikay tl ri ara d rmaq, mülki iddialar ir li sürm k v c rim l r t tbiq etm k, lisenziya verm k v geri ça rmaq s lahiyy tl ri var. O, bu yax nlarda, icran n t min edilm si sah sind f aliyy t ba lay b v 2008-ci ild investorlar t r find n verilmi 200-d n çox ikay ti ara d rm d r. Lakin, onun c rim l ri a a d r v n ciddi pozuntulara gör maksimum 300 manat v ya 400 AB dollar t kil edir. QKDK r qab tli m k haqlar n öd y bilmir v faktiki büdc v inzibati müst qilliy malik deyil. Bütün s hmdar c miyy tl rin n zar t etm k z rur ti, h mçinin, onun m hdud resurslar n daha da m hdudla d r r. AMB yax 2005-ci ilin SN H-d n sonra, AMB korporativ idar etm nin mühüm komponentin idar etm nin vacib çevrilib v h m müvafiq qanun v qaydalar n icras na n zar t edir, h m t liml r elementidir keçirir v agahl art r r. M hk m sistemi, h mçinin, vv lki SN H-d n ba layaraq, mühüm islahatdan keçib v , misal üçün, kommersiya i inin h llin t l b olunan vaxt kimi f aliyy tin s m r liliyini ölç n ümumi göst ricil r h miyy tli d r c d yax la b. Lakin, mü yy n bazar i tirakç lar m hk m l rin mür kk b korporativ i l ri h ll etm k imkanlar n übh alt na qoyur. Tövsiy l r slahatlar davam Az rbaycan ciddi v geni islahatlar h yata keçirib v , ks riyy ti son bir neç il etm lidir rzind h yata keçirilm kl , kapital bazarlar v korporativ idar etm üçün hüquqi v institusional ç rçiv yarad b. Lakin, kapital bazarlar n n potensial n n tam istifad edilm si v mü ahid uras , idar hey tinin v idar etm nin pe kar s viyy y g tirilm si üçün h min islahatlar n davam etdirilm si t l b olunur. Yax korporativ idar etm irk tl r t r find n resurslar n daha s m r li istifad edilm si v i çil r, kreditorlar v dig r t r f müqabill ri il münasib tl rin yax la mas n t min edir. Bu, davaml v uzunmüdd tli iqtisadi inki af üçün t l b olunan kapital n c lb olunmas üçün ön mli v ba l ca rtdir. QKDK-n n v icran n gücl ndirilm si QKDK- daha Qanunvericiliy QKDK-y cinay t i l rini ba lamaq v yerl rd yoxlamalar aparmaq böyük s lahiyy tl r s lahiyy tl rini ver n d yi iklikl r edilm lidir. QKDK-nin t tbiq etdiyi c rim l r v resurslar h mçinin art r lmal d r ki, hüquq pozuntular n n qar s n n al nmas effekti t min laz md r olunsun. Resurslar n hal-haz rda m hdud olmas na gör , QKDK icra t dbirl rini “ictimai h miyy tli qurumlara” v 100 v daha çox s hmdar olan iri s hmdar c miyy tl rin yön ltm lidir. A a da qeyd edildiyi kimi, kiçik s hmdar c miyy tl ri qapal s hmdar c miyy tl rin v ya m hdud m suliyy tli c miyy tl r çevrilm y h v sl ndirilm lidir v QKDK h min prosesi d st kl m lidir. Yenil dirilmi prioritetl r qeydiyyat v dig r aç qlama t l bl rinin yerin yetirilm si v , h mçinin, s hmdarlar n müdafi sinin dig r elementl ri daxil olmal d r. QKDK t r find n v zif l rin daha s m r li yerin yetirilm si üçün daha çox v saitin ayr lmas z ruridir. Z ruri sayda ixtisasl m kda lar n saxlanmas v öz l sektordan c lb olunmas üçün QKDK- i çil rin m k haqlar n art rma a imkan verilm lidir. T kilat, korporativ idar etm üzr t lim daxil olmaqla, m kda lar üçün t liml r t kil etm li v potensial n art rmaq üçün donorlar v dig r beyn lxalq t r f sentyabr 2009 S hif 7 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan müqabill ri il çal mal d r. Bura, h mçinin, QKDK-nin idar edilm si v müst qilliyini n z rd n keçir c k IOSCO qiym tl ndirm si daxil olmal d r. AMB yax t crüb Az rbaycan M rk zi Bank icran n t min edilm si v maliyy t kilatlar v onlar n t tbiq olunan mü ahid uras v idar hey tl rinin üzvl ri üçün t liml rin keçirilm si sah sind banklar n say n s yl rini davam etm lidir. O, ictimaiyy t hesabatlar n aç qlanmas t l bl rinin v , art rmal d r eyni zamanda korporativ idar etm v prudensial t l bl rinin yerin yetirilm si daxil olmaqla, daha çox bankda yax t crüb nin t tbiq edilm sini t min etm y çal mal v h min banklar BMK-nin Korporativ dar etm Layih si v BY B-d n yard m alma a h v sl ndirm lidir. irk tl r üzr qanunvericiliy ciddi d yi iklikl rin edilm si v irk tl r üçün yeni qanunun q bul edilm sin bax lmas Yeni Mülki M c ll y d yi iklikl rin edilm si v ya daha yax ki, irk tl r üçün xüsusi qanunvericilikl v qanunun q bul edilm si vasit sil s hmdar c miyy tl rin hüquqi bazas ya qanunvericiliy gücl ndirilm li v d qiql dirilm lidir. A a da göst rildiyi kimi, yeni bazar d yi iklikl rin i tirakç lar n n yarad lmas üçün rait yaradan v mülkiyy tin davaml birl m si edilm si vasit sil zaman investorlar müdafi ed n kapital bazarlar n n daha geni hüquqi islahat il mü ahid uras v d st kl nm lidir. idar hey ti D yi iklikl r edilmi Mülki M c ll d v ya yeni qanunda mü ahid uras v idar aras nda hey tinin v zif l rini d qiq mü yy n etm lidir. Mü ahid uras na idar hey tin v zif l rin bölgüsü üzvl ri seçm k v v z etm k müst sna hüququ verilm lidir v idar hey ti, öz d qiql dirilm lidir növb sind , s hmdar c miyy tinin günd lik f aliyy ti il ba l d qiq s lahiyy tl r malik olmal d r. Mü ahid uras , h mçinin, idar hey tinin üzvl ri üçün m k haqlar n t sdiq etm k v r hb rliyin f aliyy tin , korporativ strategiyaya v maliyy hesabatlar n n haz rlanmas v m lumat n ictimaiyy t aç qlanmas prosesin n zar t üzr müst sna hüquqa malik olmal d r. …s hmdar Yeni v ya yenid n bax lm qanunvericilikd mü ahid uras nda üzv ola bil c k iri c miyy tl rini t fti s hmdarlar n v sabiq idar hey ti üzvl rinin say m hdudla d r lmal d r. komissiyalar Qanunvericilik, h mçinin, s hmdar c miyy ti t r find n mü ahid uras n n v zin audit üzvl rind n ibar t audit komit l rini yaratmaq hüququnu d qiq mü yy n etm li v bu komit l rini cür komit d üzvl rin ks riyy tinin majoritar s hmdarlardan v idar hey tinin yaratma a üzvl rind n müst qil olmas n t l b etm lidir. Bu cür komit si v k nar auditoru olan h v sl ndirm k s hmdar c miyy tinin t fti komissiyas olmamal d r. ctimai h miyy tli qurumlar, banklar v s orta irk tl ri üçün müvafiq qanunvericilik mü ahid uras n n müst qil üzvl rind n ibar t audit komit l rinin yarad lmas n t l b etm k üçün yenid n bax lmal v uy unla d r lmal d r. sentyabr 2009 S hif 8 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan …v s hmdarlar n Yeni v ya yenid n bax lm qanunvericilik s hmdarlar n ümumi y nca na müdafi sini mü ahid uras üzvl rinin m k haqq n n t sdiq edilm si üzr müst sna hüquq art rmaq verm li v QKDK-n n aidiyy ti xsl rl qdl r haqq nda qaydalar na v banklar üçün müvafiq t l bl r uy un olan maraqlar n toqqu mas üzr prosedurlar daxil etm lidir. S hmdarlar n s hmdar c miyy ti yeni s hml ri buraxanda s hml ri ilk növb d almaq imkan n ver n üstünlük hüquqlar olmal d r v yeni s hml rin emissiyas n n t sdiqi s hmdarlar n ümumi y nca n n müst sna hüququ olmal d r v idar hey tin h val edilm m lidir. S hmdarlar n ümumi y ncaqda i tirak etm k v suallar verm k hüquqi yeni qanunvericilikd d qiq mü yy n edilm li v h min hüququn pozulmas na gör müvafiq c rim l r t tbiq olunmal d r. Yeni v ya yeni bax lm qanunvericilikd v z ed n xsl rin c lb olunmas asanla d r lmal v etibarnam verilm y n hallarda v z ed n xsl rd n s hmdar t r find n verilmi yaz l göst ri l r m l edilm si t l b olunmal d r. Yeni qanun v ya yenid n bax lm Mülki M c ll d , h mçinin, qapal s hmdar c miyy tl rin çevril n irk tl r qar daha ciddi t l bl r ir li sürülm li v s hml rini irk t v ya n zar t ed n s hmdara dal tli qiym tl satan s hmdarlara raz la mamaq imkan verilm lidir. A a da göst rildiyi kimi, “ç xarma hüquqi” il ba l müdd alar n dig r növl ri h mçinin n z rd n keçirilm lidir. Daha kiçik cran n s m r liliyini art rmaq v m sr fl ri azaltmaq m qs dil , mü yy n t l bl r, o s hmdar cüml d n, audit yoxlamas apar lm maliyy hesabatlar n d rc etm k t l bi daha c miyy tl rin kiçik SC-l r t tbiq edilm m lidir. Vaxt ötdükc , bütün qapal SC-l r h min t l bd n mü yy n t l bl rin azad edilm li, lakin yaln z, yuxar da göst rildiyi kimi, onlar n s hmdarlar s hml ri t tbiq edilm m si sata bildikd n sonra. Alternativ olaraq, daha kiçik SC-l r m hdud m suliyy tli c miyy tl r çevril r k qapal SC-l r t dric n l v edil bil r. Korporativ idar etm m c ll sinin q bul edilm si v korporativ idar etm haqq nda bilikl rin art r lmas M c ll praktiki Banklar üçün mövcud qaydalara v T-in Korporativ dar etm Prinsipl rin r hb rliyi t min saslanan Korporativ dar etm M c ll si q bul olunmal d r. M c ll , mü ahid etm li v banklar uras n n v zif v funksiyalar n trafl mü yy n etm li, bütün s hmdarlar n eyni üçün cari t l bl r hüquqlara malik olmas n vur ulamal v s hmdarlar n ümumi y nca il ba l sas nda t limat verm li, aç qlamalar n art r lmas n h v sl ndirm li v riskin idar edilm si qurulmal d r üzr s m r li siyas tin q bul edilm sin g tirm lidir. M c ll il ba l tövsiy l rin daha trafl siyah s haz rk bölm nin sonunda verilir. Korporativ M c ll nin haz rlanmas v d rc olunmas yax korporativ idar etm nin vacibliyi idar etm nin haqq nda agahl n art r lmas üçün böyük imkanlar verir. M c ll , Az rbaycanda vacibliyi haqq nda müxt lif t r f müqabill ri il m sl h tl m kl haz rlanmal d r. Qlobal Korporativ agahl n dar etm Forumunun “Qabaqc l T crüb M c ll l rinin Haz rlanmas ” modeli bu cür art r lmas m sl h tl m prosesi üçün yax modeldir. BMK-nin Az rbaycanda Korporativ dar etm Layih si (AK L) v Qlobal Korporativ dar etm Forumu m c ll nin haz rlanmas n v , K V-l r üçün korporativ idar etm il ba l seminarlar n keçirilm si kimi, onunla ba l i l ri d st kl m k üçün ciddi mövqey malikdirl r. Mü ahid uras v Mü ahid uras v idar hey ti üzvl rinin müst qilliyinin v obyektivliyinin idar hey ti üzvl ri art r lmas ura v hey t üzvl ri v irk tl r üçün geni l ndirilmi t liml rin üçün t lim keçirilm sini t l b ed c k. BMK-nin AK L layih si v Qlobal Korporativ dar etm imkanlar n n Forumu mü ahid uras v idar hey ti üzvl ri üçün t liml rin d st kl nm sind art r lmas mühüm rol oynaya bil rl r. Ölk daxilind korporativ idar etm institutunun yarad lmas n z rd n keçirilm lidir. Forum t r find n “Direktorlar n T limi üzr T kilatlar n Quruculu u” il ba l haz rlanm al tl r d sti bu cür institutun yarad lmas sah sind faydal m lumatlar t qdim edir. sentyabr 2009 S hif 9 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Aç qlamalar t kmill dirm y davam etm k MHBS-lar n icras ctimai h miyy tli qurumlarda v xarici investisiyalar qoyulmu dig r banklar v SC- sah sind s yl ri l rd MBHS-lar n t tbiqi üzr cari s yl r davam etm li v mühasibat uçotunun ümumi art rmaq keyfiyy tinin qald r lmas üçün art r lmal d r. Bura daha trafl t liml rin keçirilm si v m lumatland rma v irk tl rin tat nda ixtisasl mühasibl rin olmas n n t min edilm sini t l b ed c k. Aç qlama Bu mühasibat uçotu v audit sah sind daha ciddi n zar ti t l b ed c k. QKDK SC- t l bl rini daha l rin, xüsusil 100 v daha çox s hmdar olan aç q s hmdar c miyy tl rinin s rt icra etm k qeydiyyat t l bl rin m l etm si v illik hesabatlar d rc etm sinin t min edilm si sah sind s yl rini davam etm lidir. O, h mçinin, ictimai h miyy t qurumu t rifin cavab ver n SC-l rin hesabatlar n n seçimli sasda n z rd n keçirilm si proqram n ba lamal d r. Auditorlar Palatas , h mçinin, keyfiyy tin t min edilm sind daha f al rol oynamal v audit standartlar na m l olunmas nn yoxlanmas sah sind s yl rini art rmal d r. O, yerli firmalar v , eyni zamanda iri beyn lxalq auditorlar n affili edilmi t kilatlar t r find n yüks k keyfiyy tli audit yoxlamalar n n apar lmas n n t min edilm si istiqam tind f aliyy t göst rm lidir. Son sahibliyin Daha s rt icran n t min edilm sin irk tl r t r find n sahibliyin aç qlanmas il ba l aç qlanmas t l bi cari t l bl r daxil olmal d r. Bu iki hüquqi d yi iklikl d st kl nm lidir: Birba a v n zar t sahibliyinin aç qlanmas n t l b etm k v h min konsepsiyalar qanunvericilikd mü yy n etm k; 10% sahiblik limitini keçmi f rdi s hmdarlardan birba a v n zar t sahibliyinin aç qlanmas n t l b etm k. M lumat n H mçinin, t kmill dirilmi icra, yeni m c ll v hüquqi d yi iklikl r n tic sind ictimaiyy t daha çox irk t özl ri bar sind m lumatlar ictimaiyy t aç qlamal d r. Daha iri aç qlanmas s hmdar c miyy tl ri v banklar hesabatlar n internet s hif l rind d rc etm li v , onlar n BFB-nin internet s hif sind yerl dirilm sin imkan yaratmal d r. irk tl r, h mçinin, qanunvericiliyin t l bl rin uy un olaraq ciddi faktlar haqq nda hesabat verm lidir v qaydalarda h min m lumatlar n, misal üçün BFB-nin v ya QKDK-nin internet sayt nda yerl dirilm si vasit sil ictimaiyy t t qdim edilm sini t l b etm lidir. Auditorlar n Qanunvericilikd auditorlar n müst qilliyi il ba l mövcud t l bl r müst qilliyinin gücl ndirilm lidir. Mülki M c ll d n ç xar lm müdd alar b rpa olunmal d r (v ya art r lmas irk tl r haqq nda yeni qanuna daxil edilm lidir) v s hmdarlar n ümumi y nca na auditorlar seçm k hüququ verilm li v onlar n s hmdarlar v irk t qar s nda cavabdeh olmas t sdiq olunmal d r. A labatan müdd t sonra, misal üçün h r 5 ild n bir audit partnyorunun d yi m si t l b edilm lidir v audit firmas t r find n görülmü müxt lif v bütün xidm tl rin haqq s hmdarlar n ümumi y nca na v illik hesabatda aç qlanmal d r. G l c kd , audit firmas t r find n auditl ba l olmayan i l rin görülm sin lav m hdudiyy tl r qoyulmal d r. sentyabr 2009 S hif 10 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Siqnalç lar n H m irk t s viyy sind , h m d milli qanunvericilikd qanuni narahatl q do uran müdafi edilm si m s l l ri mü ahid uras na, v ya, m qs d müvafiq hallarda, t nziml yici orqana v m tbuata çatd ran i çil rin müdafi si istiqam tind s yl r görülm lidir. çil rd n narahatl q do uran ciddi m s l l r haqq nda m lumat n al nmas audit komit sinin sas v zif si olmal d r. 2006-c ilin Audit 2006-c ilin Mühasibat Uçotu v Audit sah sind SN H ffafl n v aç qlamalar n v Mühasibat art r lmas il ba l tövsiy l r vermi dir v QKDK, Palata v dig r dövl t orqanlar Uçotu sah sind h min tövsiy l ri yerin yetirm y davam etm lidir. SN H-in icras Kapital bazarlar n n ç rçiv sinin geni l ndirilm si Bazar nvestorlar n tam müdafi si kapital bazarlar infrastrukturunun h miyy tli d r c d infrastrukturunu t kmill dirilm si v hüquqi bazan n geni l ndirilm sini t l b ed c k. QKDK v modernl dirm k BFB-nin haz rk sah d cari t bbüsl ri üzr i ir lil m lidir v a a dak lar n t min v korporativ edilm sin c hd edilm lidir: idar etm ni hat Hesabla man n Ö Ç (öd ni sas nda çatd r lma) sistemin keçm si v t+3 v ed n yeni listinq ya daha c ld olmas ; qaydalar n n n z rd n Birjada ticar tin m sr fl ri birjadank nar ticar tl müqayis d r qab tlidir; keçirilm si Listinq qaydalar ayd nd r v apar c banklar v SC-l rin listinqin lveri li rait yarad r. H min d yi iklikl ri d st kl m k üçün QKDK bazardank nar ticar t lav m hdudiyy tl rin qoyulmas n v BFB-nin idar edilm sini, habel MDM-in t kmill dirilm si v onun BFB-d rolunun art r lmas yollar n n z rd n keçirm lidir. BFB v QKDK h mçinin iki pill li listinq rejiminin t tbiq edilm si haqq nda dü ünm lidir. A a pill d ümumi aç qlama v dig r t l bl r olacaq, daha yüks k pill is daha s rt korporativ idar etm ni seçm k ist y n irk tl r üçün n z rd tutulacaq. Bu, daha ciddi islahatlar aparmaq irk tl r üçün bunu investorlara bildirm y imkan ver c k, bu da, dig r ölk l rin t crüb sin saslanaraq, s hml rin qiym tl rinin v kapitala ç x n art r lmas na z min yaradacaq. Bazar n Öz ll dirm n tic sind yaranm kiçik s hmdar c miyy tl ri v kiçik s hmdarlar n konsolidasiyas na iri miqdar n n z r alaraq, sahibliyin konsolidasiyas g l c kd bazar n inki af n n rait yaratmaq t bii hiss si olacaq. Daha uzun müdd t perspektivind , sahibliyin d yi m si haqq nda qanun q bul edilm lidir, hans ki, n zar td d yi iklikl rin edilm si zaman h min qdl rin ffafl n n art r lmas vasit sil s hmdarlar müdafi ed c k v irk t n zar ti ld etm k ist y nl rd n bütün s hmdarlara dal tli qiym t t klif olunmaqla aç q tenderl rin keçirilm sini t l b ed c k. S hml rin 90% v ya 95%-d n çoxunu saxlayan s hmdardan dal tli qiym tl dig r s hmdarlardan s hml ri alma a hüquq ver n v ya t l b ed n qaydalar h mçinin n z rd n keçirilm lidir. lav olaraq, f aliyy t göst rm y n SC-l r v dig r qurumlar Reyestrd n ç xar lmal d r. nstitusional Bazar n uzun müdd td inki af institusional investorlar n rolunun art r lmas n , investorlar üçün habel h min investorlar v dig r pe kar i tirakç lar üçün daha s m r li hüquqi hüquqi bazan n bazan t l b ed c k. H min baza investorlar n v fondlar n idar edilm sini hat yarad lmas etm li, benefisiarlara sas müdafi ni t klif etm li v fondlar, brokerl r v dig r t r fl rin i tirak il maraqlar n toqqu mas hallar n m hdudla d rma a çal mal d r. sentyabr 2009 S hif 11 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Korporativ dar etm M c ll si: trafl Tövsiy l r Korporativ idar etm m c ll si bütün ictimai h miyy tli qurumlara, habel 100 v daha çox s hmdar olan s hmdar c miyy tl rin amil olunmal d r. H min irk tl rin mü ahid uralar ndan s hmdarlara bu cür m c ll y m l olunma haqq nda hesabat verilm si t l b olunmal d r. Mü ahid uras n n v zif v funksiyalar h min m c ll nin vacib hiss sidir. M c ll : o Mü ahid uras üçün müst qillik t l bl rini mü yy n etm li. o uran n strateji istiqam tl ndirm nin v idar etm n zar tinin t min edilm sind rolu il ba l t limat verm li o uran n seçilm si v iclaslar n keçirilm si prosedurlar o ura üzvl rinin say v xarakteristikas haqq nda m sl h t verm li o ura üzvl rinin v zif l rin saslanmal v bütün s hmdarlara eyni yana lmas , fidusiar qay v sadiqlik v s hmdarlar n qanuni maraqlar n n n z r al nmas öhd liyini hat etm li o ura üzvl rin t liml rin keçirilm si v onlar n qiym tl ndirilm sini h v sl ndirm li o M c ll y riay t etm haqq nda mü ahid uras t r find n hesabat verilm sini t l b etm li o uran n s m r li strukturu v bacar qlar n rtl ndirm lidir M c ll bütün s hmdarlar n hüquqlar n n b rab rliyini t min etm lidir. Bu m qs dl , m c ll : o Bütün s hmdarlar n ümumi y ncaqda i tirak etm k hüququnu vur ulamal v ümumi y nca n keçirilm si haqq nda bildiri in verilm si il ba l t l bl ri mü yy n etm li o irk tl r proporsional t msilçiliy v kumulyativ s sverm y icaz verm y m sl h t görm li o Bütün ura üzvl rini v k nar auditorun nümay nd sini s hmdarlar n ümumi y nca nda i tirak etm y h v sl ndirm li o irk tl r s hmdarlar n t sdiqini t l b ed n qdl rin d y rl ndirilm si v t qdim edilm si il ba l m sl h t verm li o Etika m c ll l rinin q bul edilm sini v siqnalç larla ba l siyas tin q bul edilm sini ciddi tövsiy etm li M c ll aç qlamalar n art r lmas üçün sas al t ola bil r. M c ll : o irk tl rd n irk tin internet s hif sind v ya dig r yerd d rc edilm li illik hesabatlar n haz rlanmas n t l b etm k o ri irk tl rd n MHBS-lar n (daha kiçik firmalar üçün MMUS-lar t l b edilm lidir) v onlar n auditorlar ndan BAS- n t tbiq edilm sini t l b etm k. o irk tl ri faktiki mülkiyy t kimi bütün qeyri-maliyy madd l rini, bütün h miyy tli hadis l ri aç qlama a h v sl ndirm li v aidiyy ti xsl rl qdl rin aç qlanmas z rur tini vur ulamal d r M c ll riskin idar edilm si üzr s m r li prosedurlar n q bul edilm sini h v sl ndirm lidir. M c ll o S m r li daxili n zar tin yarad lmas n h v sl ndirm li o Daxili audit departamenti il ba l m lumat verm li v onun mü ahid uras n n audit komit sin hesabat verm sini t l b etm li o irk tl r irk tin ümumi maliyy durumuna obyektiv qiym t ver c k nüfuzlu k nar auditoru c lb etm y m sl h t görm li o Audit komit si il ba l lav istiqam tl ndirm verm k v onun maliyy sah sind bilik v t crüb si olan müst qil üzvl rd n ibar t olmas n h v sl ndirm lidir. sentyabr 2009 S hif 12 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan sas tövsiy l rin xülas si Tövsiy Tövsiy nin yerin yetirilm si Prioritet / status QKDK-n n v icran n gücl ndirilm si QKDK-n n s lahiyy tl rini v c rim l ri art rmaq Müvafiq qanunvericiliy d yi iklikl rin edilm si D rhal QKDK t r find n öd nil n m k haqlar n v ona Müvafiq qanunvericiliy d yi iklikl rin edilm si / Orta müdd tli ayr lan resurslar art rmaq Donor yard m Daha çox bankda idar etm nin t kmill dirilm si AMB-nin cari s yl ri Orta müdd tli irk tl rl ba l qanunvericiliyin t kmill dirilm si Mü ahid uras v idar hey tinin s lahiyy tl ri v irk tl r haqq nda yeni qanun v ya Mülki Orta müdd tli v zif l rinin d qiql dirilm si M c ll y d yi iklikl rin edilm si T fti komissiyas n n audit komit si il v z irk tl r haqq nda yeni qanun v ya Mülki Orta müdd tli edilm si M c ll y d yi iklikl rin edilm si S hmdarlar n s lahiyy tl rinin d qiql diril si irk tl r haqq nda yeni qanun v ya Mülki Orta müdd tli M c ll y d yi iklikl rin edilm si S hmdarlar n ümumi y ncaqda i tirak irk tl r haqq nda yeni qanun v ya Mülki Orta müdd tli hüquqlar n n gücl ndirilm si M c ll y d yi iklikl rin edilm si irk tin qapal s hmdar c miyy tin v ya m hdud irk tl r haqq nda yeni qanun v ya Mülki Orta müdd tli m suliyy tli c miyy t çevrilm sind müdafi M c ll y d yi iklikl rin edilm si Kiçik mü ssis l r üçün daha asan qaydalar irk tl r haqq nda yeni qanun v ya Mülki Uzun müdd tli M c ll y d yi iklikl rin edilm si Korporativ idar etm m c ll sinin q bul edilm si v m lumatl l n art r lmas K m c ll sinin ba a çatd r lmas Geni m sl h tl m / Donor yard m D rhal K haqq nda m lumatl l n art r lmas Donor yard m Orta müdd tli Mü ahid uras v idar hey ti üzvl ri üçün Cari s yl r / Donor yard m Orta müdd tli t liml rin art r lmas Yerli K institutunun yarad lmas Donor yard m Uzun müd tli Aç qlamalar n t kmill dirilm si istiqam tind f aliyy tin davam etdirilm si MHBS-lar n icras n n sür tl ndirilm si Cari s yl r / Donor yard m D rhal cran n art r lmas QKDK v Palata D rhal Korporativ n zar t üzr aç qlamalar n art r lmas Müvafiq qanunvericiliy d yi iklikl rin edilm si Orta müdd tli Sahibliyin d yi m si haqq nda yeni qanun Auditorlarla maraqlar n toqqu mas hallar n Müvafiq qanunvericiliy d yi iklikl rin edilm si Orta müdd tli m hdudla d rmaq nformasiyan n onlayn yay lmas n n art r lmas Yeni M c ll / Yeni qanunvericilik Orta müdd tli Siqnalç lar n formal müdafi si Yeni M c ll / Siqnalç lar haqq nda yeni qanun Uzun müdd tli Kapital bazarlar üçün ç rçiv nin geni l ndirilm si Yeni listinq rejimi Cari s yl r / Donor yard m D rhal Yeni bazar infrastrukturu Cari s yl r / Donor yard m Orta müdd tli Bazarlar n c ml m sin raitin yarad lmas Sahibliyin d yi m si haqq nda yeni qanun Uzun müdd tli nstitusional investorlar üçün hüquqi baza nvestorlar haqq nda yeni qanun Uzun müdd tli sentyabr 2009 S hif 13 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan 2005-ci ilin Korporativ dar etm üzr SN H-d n sonra ir lil yi l rin xülas si Az rbaycan üzr ilk Korporativ dar etm SN H-i 2004-cü ild keçiril nd n sonra, Az rbaycan korporativ idar etm ç rçiv sinin t kmill dirilm si il n tic l n n bir s ra hüquqi v t nziml m d yi iklikl rini h yata keçirib. H min d yi iklikl rin xülas si a a da verilir. HÜQUQ D Y KL KL R 2007 S orta F aliyy ti haqq nda Qanun Bütün s orta irk tl rinin aç q s hmdar c miyy tl ri olmas n t l b edir S orta irk tl rind n h m direktorlar uras , h m idar hey tinin yarad lmas n (banklara ox ar olaraq) t l b etmk S orta irk tinin mü ahid uralar nda t fti komissiyalar n n yarad lmas n t l b edir Direktorlar uras v idar hey tind n v dig r sas r hb r m kda lardan Maliyy Nazirliyi t r find n keçiril n attestasiyadan keçm sini t l b edir Direktorlar uras nda n az bir müst qil üzvün olmas n t l b edir laq li xsl rin qdl rini v onlar n t sdiqi prosesini mü yy n edir 2007 Daxili Audit haqq nda Qanun irk tl rd n Beyn lxalq Auditorlar nstitutu t r find n mü yy n edilmi qabaqc l beyn lxalq t crüb y uy un olan daxili audit funksiyas n n yarad lmas n t l b edir. Bütün ictimai h miyy tli qurumlarda audit komit l rinin yarad lmas n t l b edir. 2008 Mülki M c ll y Direktorlar n Fidusiar V zif l ri il ba l D yi iklikl r Mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri üçün fidusiar v zif l ri mü yy n edir Mü ahid uras n n üzvl rinin irk t haqs z h r k tl r n tic sind vurulmu z r r gör m suliyy t c lb oluna bilm sini mü yy n edir Q YM TL KA IZLAR ÜZR DÖVL T KOM T S N N QAYDALARINDA D Y KL KL R 2008 QKDK-nin Maraql xsl rl qdl rin ba lanmas v aç qlanmas haqq nda qaydalar laq li xsl ri v qaydalar n amil olundu u irk t növl rini mü yy n edir laq li xsl rd n qdd mara n t bi ti v h cmi haqq nda mü ahid uras n n d rhal x b rdar edilm sini t l b edir laq li xsl rl qdin d y rinin irk tin aktivl rinin 5%-d n yuxar olmas halda onun s hmdarlar n ümumi y nca t r find n t sdiq olunmas n t l b edir irk tl rd n d y ri irk tin aktivl rinin 5%-d n yuxar olan qdl r haqq nda m lumatlar n qdin ba lanmas ndan be i günü rzind m tbuatda v irk tin r smi internet s hif sind aç qlanmas n t l b edir qdin prosedur t l bl ri pozmaqla ba lanmas n tic sind irk t vurulmu z r r gör laq li xsl rin m suliyy t c lb oluna bilm sini t l b edir. sentyabr 2009 S hif 14 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan T-in Korporativ dar etm Prinsipl rinin yerin yetirilm sinin xülas si Ölk l r Yerin yetirilib sas n yerin Qism n / sas n yerin Yerin yetirilib yetirilm yib yetirilm yib Az rbaycan (2009)* 0 2 21 9 Az rbaycan (2005) 0 0 25 7 Erm nistan (2005) 1 1 29 1 Bosniya v Herzeqovina (2006) 0 4 28 0 Bolqaristan (2008)* 3 13 15 1 Xorvatiya (2008)* 2 10 19 1 Makedoniya (2005) 0 9 22 1 Pol a (2005) 7 12 12 1 Ukrayna (2006) 0 1 28 3 AMa regionu üzr orta hesabla ECA (05-09) 1.4 5. 8 22.2 2. 6 *haz rk SN H-d reytiql r müqayis m qs dil 2008-ci ild n vv l istifad edilmi formata çevrilmi dir. Prinsip TYY YY QYY YY AD I. S M R L KORPORAT V DAR ETM Ç RÇ V S ÜÇÜN BAZANIN T M N ED LM S IA Ümumi korporativ idar etm ç rçiv si X IB Hüquqi ç rçiv icra olunan / ffafd r X IC T nziml m v zif l rinin d qiq bölgüsü X ID T nziml m orqan , düzgünlük, resurslar X II. S HMDARLARIN HÜQUQLARI V SAS SAH BL K FUNKS YALARI IIA S hmdarlar n sas hüquqlar IIA 1 Sahibliyin qeydiyyata al nmas n n etibarl metodlar X IIA 2 S hml rin köçürülm si v ya ötürülm si X IIA 3 irk tl ba l aidiyy ti v mühüm m lumatlar n al nmas X IIA 4 S hmdarlar n ümumi y nca nda i tirak v s sverm X IIA 5 Mü ahid uras üzvl rinin seçilm si v v zif d n azad edilm si X IIA 6 irk tin m nf tl rind pay X IIB Fundamental q rarlar n verilm sind i tirak etm k hüququ IIB I Nizamnam y d yi iklikl r X IIB 2 lav s hml rin t sdiqi X IIB 3 Xüsusi qdl r, o cüml d n irk tin iri aktivl rinin sat lmas X IIC S hmdarlar n ümumi y ncaqla ba l hüquqlar IIC 1 Ümumi y ncaqda yet rli m lumatlar n vaxt nda al nmas X IIC 2 Ümumi y ncaqda mü ahid uras na sual verm k imkan X IIC 3 dar etm il ba l q rarlar n verilm sind s hmdarlar n s m r li i tirak etm si X IIC 4 Y ncaqda xs n v qiyabi s s verm k imkan X IID Qeyri-proporsional n zar tl ba l aç qlama X IIE N zar t mexanizmi i l y bilir IIE 1 Korporativ n zar tin ld edilm sini t nziml y n qaydalar n ffafl v dal tliliyi X IIE 2 Sahibliyin d yi m sin qar al tl r X IIF Sahiblik hüquqlar n n icras d st kl nir nstitusional investorlar t r find n korporativ idar etm v s sverm siyas tl rinin IIF 1 X aç qlanmas nstitusional investorlar t r find n maraqlar n toqqu mas n n idar edilm sinin IIF 2 X aç qlanmas IIG S hmdarlara bir biri il m sl h tl m k hüququ verilir X III. S HMDARLARA DAL TL YANA MA IIIA Bütün s hmdarlara dal tli yana lmal d r IIIA 1 S hm kateqoriyalar daxilind v aras nda dal tlilik v hüquqlar n aç qlanmas X Minoritar s hmdarlar n n zar t pay n saxlayan s hmdarlar t r find n hüquqlar n n IIIA 2 X pozulmas ndan müdafi si; minoritar s hmdarlara kompensasiyalar n öd nilm si sentyabr 2009 S hif 15 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Prinsip TYY YY QYY YY AD IIIA 3 Faktiki sahibl rin göst ri i sas nda q yyumlar n s sverm si X IIIA 4 S rh dl raras s sverm il ba l mane l r aradan qald r lmal d r X IIIA 5 Ümumi y ncaqda bütün s hmdarlara dal tli yana ma X IIIB nsayderl rin alq -satq qdl rin qada a qoyulmas X IIIC Mü ahid uras v idar hey ti /r hb r m kda lar maraqlar n aç qlamal X IV. T R F MÜQAB LL R N N KORPORAT V DAR ETM D ROLU IVA T r f müqabill rinin hüquqlar yerin yetirilir X IVB Hüquqlar n pozulmas na gör kompensasiyalar n öd nilm si X IVC S m r liliyin art r lmas mexanizml ri X IVD nformasiyaya ç x X IVE Siqnalç lar n müdafi si X IVF Kreditor hüquqlar il ba l qanunvericilik v onun icras X V. AÇIQLAMA V FFAFLIQ VA Aç qlama standartlar VA 1 irk tin maliyy v m liyyat n tic l ri X VA 2 irk tin m qs dl ri X VA 3 Majoritar s hml r v s sverm hüquqlar X Mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri v sas r hb r m kda lar VA 4 X mükafatland r lmas siyas ti VA 5 Maraql xsl rin qdl ri X VA 6 Proqnozla d r la bil n risk amill ri X VA 7 çil r v dig r t r f müqabill rin aid m s l l r X VA 8 dar etm struktur v siyas ti X VB Mühasibat uçotu v audit standartlar X VC Müst qil audit yoxlamalar n n h r il keçirilm si X VD K nar auditorlar n hesabatl l t min edilm lidir X VE M lumat n dal tli v vaxt nda yay lmas X VF Maraqlar n toqqu mas hallar n n ara d r lmas X VI. URANIN V ZIF L RI VIA Vicdanla v qay il h r k t etm k X VIB Bütün s hmdarlara dal tli yana maq X VIC Yüks k xlaq standartlar na riay t etm k X VID ura mü yy n sas funksiyalar yerin yetirilm lidir VID 1 ura ümumi korporativ strategiyaya v sas q rarlar n verilm sin n zar t edir X VID 2 irk tin idar etm t crüb sinin s m r liliyinin monitorinqi X sas icraç r hb r m kda lar n seçilm si, m k haqlar n n öd nilm si, monitorinqi, VID 3 X v z edilm si VID 4 V zif li xsl rin v ura üzvl rinin m k haqlar n n uy unla d r lmas X VID 5 ura üzvl rinin t yin edilm si / seçilm si prosesinin ffafl X VID 6 nsayderl r aras nda maraqlar n toqqu mas na n zar t X VID 7 Mühasibat uçotu v maliyy hesabatlar sistemin n zar t X VID 8 Aç qlama v kommunikasiya prosesin n zar t X VIE Obyektiv mühakim nin t tbiq edilm si VIE 1 Müst qil mühakim X VIE 2 uran n komit l ri il ba l ayd n v ffaf qaydalar X VIE 3 uran n v idar hey tinin öz v zif l rin sadiqliyi X VIF M lumatlara ç x X Qeyd: TYY=Tam yerin yetirilir; YY= sas n yerin yetirilir; QYYI=Qism n yerin yetirilir; YY=yerin yetirilmir; AD=aid deyil sentyabr 2009 S hif 16 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan KORPORAT IV DAR ETM HAQQINDA ÜMUM M LUMAT KAP TAL BAZARLARI Az rbaycan n kapital bazar inki af n erk n m rh l sind dir. Bak Fond Birjas nda (BFB) s hml ri ticar t olunan irk tl r yoxdur. S hmdarlar n say 100-c n çox olan 234 irk tin s hml ri kotirovka v r q sin daxildir v qanuna sas n fond 7 birjas nda al n b-sat la bil r. qdl rin ks riyy ti birjadank nar bazarda v sas n notariuslar t r find n t sdiq olunan alq -satq müqavil l rin ba lanmas vasit sil h yata keçirilir. BFB- uy un olaraq, 2008-ci ild birjan n tarixind ilk olaraq bijrada ba lanm qdl rin say birjadank nar ba lanm qdl ri ötmü dür. Alq -satq f all h l d a a olsa da, o, ild 50-100 qd ba lanan 2001-2002-ci ill rl müqayis d h miyy tli d r c d artm d r. BFB-d 2008-ci ild ümumi dövriyy 10 milyard t kil etmi dir, bu da vv lki ilin göst ricisind n iki d f art qd r. R q mi 2004-cü ild 113 milyon dollar t kil ed n ticar tin h cmi il müqayis etm k olar. 2009-cu ilin birinci rübünd , BFB-d ba lanan bütün qdl rin 94% dövl t qiym tli ka zlar n n pay na dü mü dür. S hml ri ticar t olunan irk tl rin olmamas n , dövriyy nin a a olmas v iri v qeyri- ffaf birjadank nar ticar ti n z r alaraq, BFB üçün bazar n kapitalla mas r q ml ri sas n m nas zd r. 2009-cu ilin aprel ay ndan ba layaraq doqquz irk tin istiqrazlar ticar t olunurdu. Lisenziya sas nda f aliyy t göst r n 12 broker / diler var. Bir çox irk tin s hml ri müt madi sasda ticar t olunmur. BMK t r find n 2007-ci ild apar lm sor uda i tirak etmi irk tl rin yaln z yeddisi (7%) s hml rin ticar t olunmas n bildirmi dir. Övv lki ild , sor uda i tirak etmi lli yedi irk tin s hml ri (57%) t krar bazarda t davüld olmay b v otuz alt (36%) respondent onlar n irk tl rinin s hml rinin t krar bazarda ticar t olmas haqq nda m lumatl deyildi. SAH BL K Ç RÇ V S SC-l rin ks riyy ti i çil rin 15% h cmind i tirak il öz ll dirm n tic sind yarad lm d r. Öz ll dirm d n sonra, sahibliyin c ml m si t dric n art b, çünki maliyy ç tinlikl rini ç k n i çil r öz ll dirm paylar n bazar n v likvidliyin çat mazl s b bind n n zar t ed n s hmdarlara süni azald lm qiym tl rl satm d r. sas sahibl rin yerli biznes liderl ri v , h mçinin, bir neç institusional investordan ibar t olmal d r. Dövl t iri sahib olaraq qal r. Portfel investisiyalar sah sind v bank sektorunda xarici xsl rin sahibliyi il ba l m hdudiyy tl r bu yax nlarda aradan qald r lm d r. Sahibliyin c ml m si 2007-ci ild BMK t r find n apar lm sor uda t sdiq olunmu dur. Sor uda i tirak etmi irk tl rin s ks n birind (81%), bir s hmdar n zar t pay na malik idi. Daha konkret olaraq, lli alt irk td (56%) t k s hmdar s hml rin 66.7%-d n art q pay na malik idi v iyirmi be ind (25%) t k s hmdar irk tin 50.0%-66.7% s hml rin malik idi. Ümumiyy tl , n zar t pay bir s hmdara m xsus olmayan bir neç irk td kiçik sayda s hmdarlar irk tin n zar t pay na malik idi. Sor uda i tirak etmi irk tl rin ks riyy tind (76%) minoritar (s hml rin 2% v daha kiçik pay na sahil olan) s hmdarlar var idi. Sor unun seçm sind yüks k d r c d c ml mi sahibliyin bir istisna hal var idi. H min irk td , bütün s hmdarlar s hml rin 2.0% v ya daha a a pay na malik idi. 8 Az rbaycanda 2007-cii ild keçirilmi korporativ idar etm sor usunda , h mçinin, sor uda i tirak etmi irk tl rd sahibliyin idar etm d n az ayr lmas mü yy n edilib. Sor uda i tirak etmi bütün irk tl rd idar hey ti v mü ahid uras n n üzvl ri c mi s hml rin 55%-n malik idi. Sor uda i tirak etmi bir çox irk td , majoritar s hmdarlar, h mçinin, idar etm d (36%) v mü ahid uras n n üzvl ri (31%) qismind i tirak etmi dir. Xarici investorlar sor uda i tirak etmi doqqu irk tin s hml rin malikdir, bu da respondentl rin 99%-nin ümumi nizamnam kapital n n yaln z 4%-ni t kil edir. Sor unun n tic l ri göst rmi dir ki, irk t bir xs t r find n idar olunan on be irk td n be ind ba direktorat irk tin 20%-d n art q s hml rin malik idi. Bu, Mülki M c ll nin irk tin s hmdar kapital n n 20%-d n art q hiss sin sahib olan 9 s hmdar n h min irk tin icra orqan n n üzv olmas n qada an ed n t l bini pozur. Sor u n tic sind a kar olunub ki, bank olmayan SC-l rd sahiblik bank sektoru kimi ail laq l ri vasit sil o q d r d 17 t m rküzl mi deyil. Yetmi yeddi respondent (77%) bildirmi dir ki, onlar n majoritar v ya n zar t ed n s hmdarlar n bir biri il qohum laq l ri yoxdur. Bundan lav , s ks n respondent (80%) bildirmi dir ki, n zar t ed n s hmdarlar n mü ahid uras v ya irk tin r hb rliyind qohumlar yoxdur. On be irk td (15%) majoritar s hmdarlar n bir biri il qohumluq laq si var idi. S kkiz irk td (8%) majoritar s hmdarlar dig r irk tl rd partnyorluq vasit sil laq li idi. 10 nstitusional investorlar: Portfel investisiya fondlar v öz l pensiya fondlar mövcud deyil. irk tl r nadir hallarda 11 investisiya qoyan v ya h tta heç investisiya qoymayan 46 bank v 30 s orta irk ti f aliyy t göst rir. Banklar n v s orta irk tl rinin mühüm hiss si s naye-maliyy qruplar na aiddir v sas n qrup daxilind f aliyy t göst rir v investisiya qoyur. Bazarda 2009-cu ilin aprel ay ndan ba layaraq bir xarici institusional investor f aliyy t göst rir. 2006-ci ild , hökum t qeyri-neft sektorunda f aliyy t göst r n irk tl r investisiyalar n qoyulmas m qs dil Az rbaycan nvestisiya irk tini (AI ) yaratm d r. AI investisiya q rarlar n ver nd korporativ idar etm amill rini n z r al r. X z r Beyn lxalq nvestisiya irk ti” AI -in ri t qanununa sas n f aliyy t göst r n mü ssis l r investisiyalar n qoyulmas 7 Konkret mü yy n olunmu kontragentl birba a raz la d r lm v notarius vasit sil t sdiq olunan qdl r istisna olmaqla. 8 Az rbaycanda irk tl rd Korporativ dar etm Sor usu, p.16. 9 Sor u, p.17 10 1997-ci ild keçirilmi öz ll dirm nin h m yerli, h m xarici investisiya fondlar il t crüb si m nfi idi, n tic is fondlar n ba lanmas v ya bazardan ç xmas ndan ibar t olmu dur. 11 Qanuna sas n banklar s hm rin 10%-n q d r kapitalda yerl dir bil rl r. 2007-ci ild q bul olunmu s orta f aliyy ti haqq nda yeni qanunda h min t l b ir li sürülmür. l sentyabr 2009 S hif 17 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan m qs dil yarad lm tör m qurumudur, lakin h l ki, heç bir investisiya qoymay b. “Kazimir Partners” Az rbaycan n iki bank na investisiya qoymu öz l investisiya irk tidir. Az rbaycan nvestisiya irk ti (A ): Cari nvestisiya Layih l ri irk tin ad Sektor nvestisiya m bl i Dig r investorlar Milk-pro K nd t s rrüfat (süd emal ) 4.6 milyard manat Avropa Yenid nqurma v nki af Bank Qarada Sement Sement istehsal / tikinti 13.7 milyon avro (10% h cmind Avropa Yenid nqurma v nki af i tirak pay ) Bank , Holcim Qrup (tikinti xidm tl rini göst r n firma) Az rsun Duz istehsal 1.9 milyon manat (25% i tirak pay ) Hal-haz rda dan qlar apar l r S ng çal v Qarada Neft v Qaz Neft tankerl ri üçün erinarl 7.6 milyon manat (25% i tirak pay ) Terminal D v çi Broyler K nd t s rrüfat 12 milyon manat (25% i tirak pay ) X z r Beyn lxalq nvestisiya irk ti ri t ( slam) qanunu il qada an 14 milyon AB dollar (20% i tirak Öz l Sektorun nki af üzr slam olunan f aliyy tl r istisna olmaqla, pay ) Korporasiyas Az rbaycan iqtisadiyyat n n qeyri- neft sektorunda f aliyy t göst r n mü ssis l r investisiya qoyan irk t Küveyt-Az rbaycan nvestisiya Az rbaycan iqtisadiyyat n n qeyri- 5 milyon AB dollar (25% i tirak Küv yt Maliyy Evi, tör m irk ti irk ti neft sektoruna investisiyalar n payp) Türkkapital qoyulmas sah sind f aliyy t göst r n irk t * AI -in internet s hif sind n (ww.aic.az) AI -in portfeli haqq nda m lumat Hüquqi ç rçiv Korporativ hüquqi ç rçiv . SC-l ri t nziml y n sas qanunlar Mülki M c ll nin s hmdar c miyy tl ri haqq nda 98-108-ci madd l ri v Hüquqi xsl rin Dövl t Qeydiyyat v Dövl t Reyestri haqq nda Qanundur. irk t növl ri. T xmin n 1700 aç q SC v 200 qapal SC f aliyy t göst rir. Onlardan yaln z t xmin n iki yüzün il rzind s hml ri ticar t oluna bil r. Yaln z aç q s hmdar c miyy tl ri s hml ri buraxa, s hml r aç q yaz la v s hml ri s rb st al b-sata bil r (Mülki M c ll , 98.2, 99.1). 100 v daha çox s hmdar olan irk tl rin s hml ri yaln z birja vasit sil ticar t oluna bil r v onlara notarius vasit sil birba a qdl rin ba lanmas qada an olunur. Lakin qanun h tta m hdud 12 m suliyy tli c miyy tl r birjada ticar t olunan istiqrazlar buraxma qada an etmir. Hal-haz rda, birjada ticar t aparan m hdud m suliyy tli c miyy tl r yoxdur, lakin iki qapal SC istiqrazlar t klif edir. Bütün SC-l r QKDK n zar t edir. Dig r irk t növl rin n zar tin h yata keçirilm si heç bir quruma konkret tap r lmay b. Aç q SC-l r (banklar istisna olmaqla) üçün nizamnam kapital n n minimal h ddi 4.000 manat (t xmin n 5.000 AB dollar ), qapal SC-l r üçün is 2.000 manat 13 (t xmin n 2.500 AB dollar ) t kil edir. Qapal s hmdar c miyy tl ri s hml rin s rb st ötürülm sini m hdudla d ra bil r, s hml ri aç q buraxa bilm z v s hmdarlar n n say 50-d n çox olmamal d r. (Mülki M c ll , §100). Banklar aç q SC-l r formas nda t kil olunmal d r. Qiym tli ka zlarla ba l hüquqi ç rçiv . Mülki M c ll nin 987-997 v 1078 madd l ri qiym tli ka zlar bazar n v qiym tli ka zlar n ticar tini t nziml yir. lav olaraq, 2000-ci ild q bul olunmu (2002-ci ild yenid n bax lm ) Qiym tli Ka zlar Bazar nda nvestorlar n Hüquqlar n n Müdafi si haqq nda Qanun v QKDK-nin qaydalar qiym tli ka zlar 14 sah sind hüquqi ç rçiv nin yarad lmas nda faydal olmu dur. BFB v MDM-in qaydalar , v , h mçinin, s hml rin dövl t reyestri haqq nda qaydalar, fond birjas , depozitar v reyestr xidm tl ri üçün ç rçiv ni t min edir. 15 Listinq qaydalar . BFB-nin listinq v ticar tin apar lmas qaydalar fond birjasn da m liyyatlar t nziml yir. BFB-nin ticar t departamenti listinq v ticar t qaydalar n n icras üçün cavabdehdir. BFB irk tl ri kotirovka v r q sind n ç xara v ya ticar ti dayand ra bil r, lakin c rim l r t tbiq ed bilmir. Kotirovka v r q l rinin iki s viyy si var. st nil n hüquqi xs BFB-nin ikinci s viyy li kotirovka v r q sind qiym tli ka zlar buraxa bil r. Birinci s viyyy üçün qaydalara SN H-in ba a 12 T xmin n 8000 m hdud m suliyy tli c miyy t var. 13 Az rbaycan Hökum tinin 224 nömr li q rar , 23 dekabr 2000. 14 Korporativ idar etm nöqteyi-n z rd n QKDK-nin a a dak qaydalar n qeyd etm k laz md r : QKDK-nin investisiya qiym tli ka zlar n n emitentl ri t r find n illik hesabatlar n haz rlanmas v aç qlanmas qaydalar 2004, QKDK-nin Qiym tli ka zlar bazar nda qiym tl rl manipulyasiyalar n n qar s n n al nmas qaydalar 2004, Qiym tli ka zlar bazar nda xidm ti m lumat n saxlanmas . istifad si v verilm si qaydalar 2004, QKDK-nin s hmdar c miyy tinin nizamnam kapital n n art r lmas zaman s hml rin emissiyas qaydalar 2004, QKDK-nin S hml rin geri sat n al nmas v öd nilm si yolu il s hmdar c miyy tinin nizamnam kapital n n azald lmas qaydalar 2004. 15 Konkret olaraq onlar a a dak lard r: BFB-d üzlvük haqq nda qaydalar, BFB-nin qiym tli ka z n h rraca burax lmas qaydalar , BFB-nin klirinq v hesabla ma qaydalar v listinq v delistinq qaydalar . sentyabr 2009 S hif 18 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan çatd r lmas zaman yenid n bax lm d r. 2009-cu ilin sentyabr ay ndan ba layaraq, h min s viyy nin listinqin irk tl r daxil olmay b. M c ll l r. S hmdar c miyy tl ri üçün korporativ idar etm m c ll si hal-haz rda haz rlanmaqdad r. qtisadi nki af Nazirliyinin r hb rliyi alt nda i çi qrupu m c ll ni haz rlama a ba lay b v s n din yekun variant 2009-cu ilin sonuna q d r 16 haz r olmal d r. AMB 2004-ü ild banklarda korporativ idar etm qaydalar n t sdiq etmi dir. Az rbaycan Bank T dris M rk zi bank inzibatç lar üçün d y rli m lumatland rma v t lim xidm tl rini göst rmi dir. Beyn lxalq donorlar korporativ idar etm v onunla ba l sah l rd bir s ra t lim v texniki yard m layih l rini f al d st kl mi dir. BMK-nin irk tl rd v mü ahid uralar nda i tirak n , KFW v USAID t r find n banklarda korporativ idar etm standartlar n n yarad lmas v t tbiqi sah sind görül n i i v müvafiq t lim v icran n t min edilm sini, BMK v dig r donorlar n BFB v AMB il qanunvericilik t bbüsl ri, misal üçün AMB-nin audit qaydalar üzr gördüyü i i misal g tirm k olar. Nizamnam l r. B zi mühüm müdd alar bir qayda olaraq irk tl rin nizamnam l rin daxil olunur. Misal üçün, sor uda i tirak etmi irk tl rin 82% nizamnam l rin idar hey ti v onun s dri aras nda v zif v s lahiyy tl rin bölgüsü v ya ba direktorun v zif l rinin mü yy n edilm si kimi mühüm müdd alar daxil etmi dir. Yetmi üç (73%) irk tin nizamnam l rin s hmdarlar n hüquqlar il ba l ümumi prinsipl r daxil olunmu dur v altm yeddi irk tin (67%) s hmdarlar n ümumi y nca ba l prosedurlar var idi. lav olaraq, q rx iki (42%) irk tin nizamnam l rin sahibliyin d yi m si v ya irk tin dig r irk tl birl m si hal nda minoritar s hmdarlara qar yana ma il ba l müdd alar daxil olmu dur. Dig r t r fd n, sor uda i tirak etmi irk tl rin yaln z on s kkizi (18%) nizamnam l rin mü ahid uralar na müst qil üzvl rin t yin edilm si il ba l müdd alar daxil etmi dir. Qeyd etm k laz md r ki, h m qanun h m d yax korporativ idar etm t crüb si s hml rin ötürülm sin h r hans m hdudiyy tl rin qoyulmas n qada an ets d , sor uda i tirak etmi irk tl rin on dördü (14%) nizamnam l rin h min m hdudiyy tl ri daxil etmi dir. Mü yy n mühüm müdd alar bir qayda olaraq irk tl rin nizamnam l rin daxil olmu dur. T NZ ML M Ç RÇ V S Qiym tli ka zlar n t nziml yicisi. QKDK qiym tli ka zlar v qiym tli ka zlar bazar n t nziml yir v onun v zif l rin dövl t qanunvericiliyinin icras , qaydalar n haz rlanmas v t tbiq edilm si, BFB, MDM, emitentl r v dig r bazar i tirakç lar n n f aliyy tin n zar t, pe kar bazar i tirakç lar na v investisiya fondlar na lisenziyalar n verilm si daxildir. 17 QKDK dövl t büdc sind n maliyy l dirilir. QKDK t limat v qaydalar q bul ed ed bil r v onlar ictimaiyy t aç qlay r. QKDK SC-l rl v , eyni zamanda qiym tli ka zlar ba l bütün kommersiya qanunvericiliyinin icras üçün m suliyy t da y r. Fond birjas . BFB 2000-ci ild sas n brokerl rd n ibar t 18 sahibi olan qapal SC formas nda yarad lm d r. BFB- QKDK 18 n zar t edir. BFB qiym tli ka zlar depozitar qismind f aliyy t göst r r v klirinq v hesabla ma xidm tl rini göst r yegan t kilatd r. M rk zi depozitar. Milli Depozit M rk zi (MDM) depozitar qismind f aliyy t göst rir v s hml rin sahibl rinin reyestrsaxlay c s qismind f aliyy t göst r bil r. 2009-cu ild 2000-d n çox irk t MDM-d n reyestrsaxlay c kimi istifad edib v qanuna sas n MDM-d n istifad etm li t xmin n 300 SC istifad etmir. Bank v dig r t nziml yicil ri. Banklar v kredit t kilatlar Az rbaycan n M rk zi Bank t r find n v s orta irk tl ri Maliyy Nazirliyi t r find n t nziml nir. irk tl rin reyestri. 2007-ci ild hüquqi xsl rin dövl t reyestrinin apar lmas dliyy Nazirliyind n Vergil r Nazirliyin verilmi dir. Vergil r Nazirliyi 70 000-d n çox qurumun daxil edildiyi reyestri apar r. SC-l r nizamnam l rini, ura üzvl rinin ilkin siyah s n v s hmdarlar n paylar haqq nda m lumatlar qeydiyyat üçün Vergil r Nazirliyin t qdim etm lidir. N z ri 19 olaraq, irk tl r h min t l bl rin yerin yetirilm m sin gör reyestrd n ç xar la bil rl r. 2005-ci ild apar lm SM H-d n keç n müdd t rzind Reyestr öz s n dl dirm sistemini kompüterl dirm y ba lam d r v ondan istifad imkanlar n t kmill dirm k üz rind çal r. Lakin SC-l rin ks riyy ti bar d m lumatlar almaq ç tin olaraq al r v Reyestr bütün informasiyan n d qiq s n dl dirilm sinin t min edilm si sah sind m hdud imkanlara malikdir. M hk m . M hk m l r Mülki v iqtisad m hk m l rin bölünür. qtisadi M hk m yaln z hüquqi xsl r aras nda mübahis l ri h ll edir; t r fl rin biri fiziki xs olduqda (h r hans mü ssis ni t msil etm y n), i in obyekti qiym tli ka zlar oldu u halda bel , i ümumi instansiya m hk m l rin verilir (Mülki-Prosessual M c ll si, §25, 26). irk tl r v qiym tli ka zlarla ba l mübahis l rd m hk m l r nadir hallarda müraci t olunur. M hk m l rin irk tl r v qiym tli ka zlarla ba l m s l l r üzr t limi d m hduddur, amma bu sah d v ziyy ti yax la d rmaq üçün Avropa Birliyinin yard m planla d r l r. 16 AMB-nin Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar . 17 QKDK-nin sasnam si, §8, 9; QKDK-nin f aliyy tinin t min edilm si haqq nda f rman SCS, §4. 18 QKDK-nin sasnam si, §11.5; Mülki M c ll , §1078-35 19 Hüquqi xsl rin Dövl t Qeydiyyat v Dövl t Reyestri haqq nda Qanun, 2003, §5, 6, 7, 8; Mülki M c ll , §130, 134. sentyabr 2009 S hif 19 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Korporativ idar etm prinsipl rinin bir-bir n z rd n keçirilm si Haz rk bölm d T-nin h r bir Korporativ dar etm Prinsipinin yerin yetirilm si qiym tl ndirilir. Tam m lumat üçün 20 T-in Korporativ dar etm Prinsipl rinin cras n n Qiym tl ndirilm si Metodologiyas na bax n. H SS I: S M R L KORPORAT V DAR ETM Ç RÇ V S ÜÇÜN BAZANIN T M N ED LM S Korporativ idar etm ç rçiv si ffaf v s m r li bazarlar d st kl m li, qanuna uy un olmal v müxt lif n zar t, t nziml m v icra orqanlar aras nda v zif l rin bölgüsünü d qiq mü yy n etm lidir. Prinsip IA: Korporativ idar etm ç rçiv si onun iqtisadiyyat n ümumi durumuna v bazar n taml na göst rdiyi t siri, bazar i tirakç lar üçün yaratd stimullar v ffaf v s m r li bazarlar n d st kl nm si n z r al nmaqla yarad lmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Son ill r rzind banklar, irk tl r v kapital bazarlar n n hüquqi ç rçiv si SC-l r üçün hüquqi normalar n daxil edilm si üçün 2004-cü ild d yi ilikl r edilmi 1999-cu iln Mülki M c ll si, 2004-cü ilin Mühasibat Uçotu haqq nda Qanunu, 2004-cü ilin Banklar haqq nda Qanunu, 2007-ci ilin S orta F aliyy ti haqq nda Qanunu, 2007-ci ilin Daxili Audit haqq nda Qanunu, 2008-c ilin Maraql xsl rl qdl r haqq nda Qaydalar v 2008-ci ild Mülki M c ll y direktorlar n fidusiar v zif l ri ll ba l d yi iklikl rin edilm si il sür tl inki af etmi dir. Bu investorlar n hüquqi müdafi sini art r b v dig r hüquqi d yi iklikl rl birlikd Az rbaycan n “Doing Business” hesabat nda reytinqini 97-d n 33-cü yer qald rm d r. Qanunvericilikl ba l s yl r dinamik olsa da, qanunvericiliyin icras gerid qal r. Korporativ idar etm , ffafl n v hesabatl l q üçün raitin a a s viyy d olmas qiym tli ka zlar bazar n n inki af na m nfi t sir göst rib, xarici investorlar n mara n azald b, güclü yerli institusional investorlar n formala mas na imkan verm yib v fond birjas nda qeyri- likvidliy v geni liyin v d rinliyin çat mazl na imkan vermi dir. H min icra nöqsanlara bir neç amill izah etm k olar. Birincisi, qanunvericilik nisb t n yenidir. kincisi, icra h miyy tli d r c d s m r li dövl t reyestrin faktiki ehtiyacdan, paralel h yata keçiril n davaml öz ll dirm proqram ndan v i l y n mühasibat uçotu v audit institutlar ndan as l d r. Yekun olaraq, bazarda ixtisasl v t limd n keçmi müt x ssisl r çat m r. ffafl q v idar etm il ba l ümumi mühit z ifdir. Az rbaycan h min sah l rd Transperensi nterne nl v Dünya Bank n n göst ricil rind n a a 25%- dü n reytinq malikdir. Ümumi mühit problemli qalsa da, 2005-ci ilin SN H-d n sonra mü yy n ir lil yi l r ld olunmu dur. AMB banklarda korporativ idar etm ni t kmill dirib v BMK, Avropa Yenid nqurma v nki af Bank v xarici investorlar kiçik sayda SC- l rd korporativ idar etm nin s viyy sini qald rm d r. Ölk daxilind institusional investor yarad l b v BFB-d ticar tin h cmi art r lm d r, baxmayaraq ki, h min ticar t sas n t sbit g lirli qiym tli ka zlarla apar l r. Prinsip IB: Yurisdiksiyada korporativ idar etm praktikas na t sir göst r n hüquqi v t nziml yici t l bl r qanuna uy un, ffaf v icra üçün yararl olmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Hüquqi d qiqlik. Az rbaycanda bütün kommersiya qurumlar na t tbiq olunan Mülki M c ll v Banklar haqq nda Qanun v S orta F aliyy ti haqq nda Qanun aras nda ziddiyy tl r mövcuddur. Mülki M c ll banklar v s orta irk tl ri üçün daha geni ç rçiv ni t min etm lidir, lakin, t crüb d onlar sektora aid xüsusi qanunvericiliy m l edir v Mülki M c ll nin rolu ayd n deyil. Hüquqi d qiqlik, h minin, müxt lif növ irk tl r bir çox müxt lif t l bl rl m hdudla d r l r. Banklar, s orta irk tl ri, aç q v qapal SC-l r üçün konkret t l bl rd n ba qa ctimai h miyy tli Qurumlar v aktivl rin d y ri 1.000.000 AB dollar ndan v dövriyy si 500.000 AB dollar ndan yüks k olan SC-l r (Hiss V- bax n) üçün d ayr qaydalar mövcuddur. Ümumiyy tl hüquqi d yi iklikl ri sür tl edilm si qanun v t crüb aras nda ciddi bo luq yarad r v yeni d yi iklikl ri anlama a a s viyy d dir, sas korporativ funksiyalar v orqanlarla ba l v ziyy t, misal üçün t fti komissiyas , audit komit si v auditorlar komissiyas n n rollar qeyri-mü yy ndir . 20 T prinsipl ri bütün t tbiq olunan Mühüm Kriteriyalara cavab ver r k bütün mühüm aspektl rd tam yerin yetiril nd Prinsipl r tam yerin yetirilmi say l r. Mühüm Kriteriya standartlara aid olanda (y ni, t crüb t l b olunmal , d st kl nm li v ya ksin qada an edilm li v d st kl nm m lidir), standartlar n bütün mühüm aspektl ri mövcuddur. Mühüm Kriteriya korporativ idar etm t crüb sin aid olanda, müvafiq t crüb geni yay lm olur. Mühüm Kriteriya icra mexanizml rin aid olanda, z ruri v s m r li icra mexanizmi olmal d r. Mühüm Kriteriya hüquqlar n müdafi si vasit l rin aid olanda, z ruri, s m r li v münasib müdafi vasit l ri olmal d r. “ sas n yerin yetiril n” qiym ti bir v ya daha çox t tbiq olunan Mühüm Kriteriyan n bütün mühüm aspektl rd tam d r c d n az yerin yetiril nd verilir. “Qism n yerin yetiril n” qiym ti (1) t tbiq olunan Mühüm Kriteriyalar n az hiss sind t svir olunan standartlar n bir v ya daha çox hiss si yerin yetirilm y nd , lakin dig r t tbiq olunan Mühüm Kriteriyalar bütün mühüm aspektl rd tam v ya sas n yerin yetiril nd (o cüml d n Mühüm Kriteriyan n korporativ idar etm , icra mexanizmi v hüquqlar n müdafi si vasit l ri il ba l olanda); v (2) bütün t tbiq olunan Mühüm Kriteriyalarda t svir olunan standartlar n sas elementl ri mövcuddur, lakin stimullar v ya intizam qüvv l ri bazar i tirakç lar n n n az mühüm azl n tövsiy olunan t crüb ni q bul etm y h v sl ndirm k üçün s m r li i l mir; v ya bütün t tbiq olunan Mühüm Kriteriyalarda t svir olunan standartlar n sas elementl ri mövcuddur, lakin bütün standartlar n v ya onlar n mü yy n hiss sinin nisb t n yeni olmas na gör onlar n icras aa s viyy d dir, icran n yüks k s viyy d olmas n gözl m k tezdir v görünür ki, icran n a a s viyy sinin s b bi standartlar n yerni olmas ndan ibar tdir (y ni standartlar q bul etm k üçün stimullar n a a olmas kimi amill r deyil). “Yerin yetirilmir” qiym ti ciddi nöqsanlar olan verilir. “Aidiyy ti deyil” qiym ti T prinsipi (v ya Mühüm Kriteriyalardan biri) struktur, hüquqi v institusional xüsusiyy tl r gör (misal üçün, fidusiar qismind h r k t ed n institusional investorlar olmaya bil r) t tbiq olunmayanda verilir. sentyabr 2009 S hif 20 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan cran n h mah ngliliyi. Banklar daha ciddi t nziml nir, QKDK is yüzl rl SC-l r t r find n aidiyy ti qanunlar v qaydalara m l olunmas n t min etm lidir. H r ikisi laz mi q d r dal tli v düzgün say l r. Son islahatlar m hk m l rin s m r liliyini art r b, lakin bazar i tirakç lar h l d , onlar n n d r c d ard c l h r k t etm sini v h min m s l l r sah sind bilikl rin s viyy sini übh alt na qoyur. Prinsip IC. Qanunvericilikd müxt lif orqanlar aras nda v zif l rin bölgüsü d qiq mü yy n edilm li v ictimai mara a xidm t olunmas t min edilm lidir. Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir T nziml m sah l rinin üst-üst dü m si. QKDK-nin kapital bazarlar sah sind qaydalar dig r icra orqanlar üçün 21 22 m cburidir. AMB v QKDK yurisdiksiyan n üst-üst dü m si sah l rind qaydalarla ba l bir biri il m sl h tl m lidirl r. T crüb d s lahiyy tl rin üst-üst dü m si azd r. T nziml m sah sind m kda l q. AMB v QKDK m kda l q sazi ini ba lad lar, harada ki, AMB v QKDK banklar haqq nda m lumat bölü dürm y v qiym tli ka zlar bazar nda banklar n f aliyy tin amil olunan normativ-hüquqi aktlar n haz rlanmas zaman bir biri il m sl h tl m y raz la rlar. Bazar n mü ahid si üzr cavabdehlik h m BFB, h m QKDK- aiddir, v BFB QKDK- günd lik hesabat verir. Prinsip ID. N zar t, t nziml m v icra orqanlar v zif l rin pe kar v obyektiv yerin yetirlms i üçün z ruri s lahiyy tl r , bütövlüy v resurslara malik olmal d r. Bundan lav , onlar n göst ri l ri vaxt nda verilm li, ffaf olmal v tam izah olunmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir T nziml yicil rin s lahiyy tl ri, düzgünlüyü v resurslar . QKDK dövl t büdc sind n maliyy l dirilir v bütün g lirl r 23 dövl t büdc sin qaytar l r. 2005-ci ild onun büdc si $2.774.300 AB dollar t kil etmi dir. QKDK-nin hal-haz rda 95 i çid n ibar t tat var. QKDK- m k haqlar n n s viyy si öz l sektorda öd nil n m k haqq n n yar s n t kil edir v BFB v AMB t r find n öd nil n m k haqlar ndan h miyy tli d r c d a a d r. Prezident QKDK-nin s drini v onun 24 müavinl rini t yin edir. QKDK, dig r hökum t qurumlar na ox ar olaraq, Nazirl r Kabinetin tabedir. QKDK-nin s lahiyy tl ri qiym tli ka zlar n emitentl ri, brokerl r v bazarlar n dig r vasit çil ri, BFB v MDM-i hat edir. O, h m qiym tli ka zlar bazar na, h m bütün 1.914 s hmdar c miyy ti üçün korporativ hüququn icras na n zar t edir. Bu cür iri sayda SC-l r t r find n h tta baza hüquqi t l bl rin yerin yetirilm sin n zar t etm k üçün külli miqdarda v sait t l b olunur. QKDK qaydalar v t limatlar q bul ed bil r v onlar ictimaiyy t aç qlay r, lakin t crüb d t klif olunan qaydalar üzr ictimaiyy tl m sl h tl m l r praktikas h l d , inki af etdirilm lidir (MM §1078-40.1). QKDK bazar i tirakç lar n n m lumatlar ld ed , yoxlamalar keçir , ahidl ri ça rma a, c rim l ri t tbiq ed , pozuntulara 25 yol vermi xsl r qar mülki i l rd i tirak ed v lisenziyalar dayand ra v geri ça ra v ticar ti dayand ra bil r. QKDK- qanunla mülki v kriminal i l rin ba lanmas s lahiyy tl ri verilm yib v QKDK fiziki yoxlamalar aparm r. QKDK-nin hüquqi departamenti (2005-c ild 7 i çid n ibar t olub) sas n icran n t min edilm si üçün cavabdehdir, lakin dig r öb l r d i tirak edir. 2008-ci ild QKDK t r find n 226 ikay t ara d r l b v 163 inzibati i qald r l b, 2004-cü ild is h min r q m 26 104 t kil etmi dir. 2008-ci ild illik hesabatlar n t qdim edilm m sin gör SC-l r qar 96 c rim t tbiq olunub v 57 SC QKDK- informasiyan n v s n dl rin t qdim edilm m sin gör c rim öd yib v iki SC s hmdarlar n hüquqlar n n pozulmas na gör c rim öd mi dir. S kkiz SC qiym tli ka zla bazar nda pe kar f aliyy t qaydalar n v lotereyalarla ba l qanunvericiliyin t l bl rini pozmu dur. BFB listinq qaydalar n n pozulmas na gör listinqd n ç xara bil r v ticar ti dayand ra bil r, lakin bunu heç vaxt etm yib. 27 Ticar t öb si mü ahid üçün cavabdehdir. BFB yaln z öz üzvl rind n (brokerl rd n) c rim tuta bil r. M hk m l r. M hk m sistemi t r find n s hmdarlar n hüquqlar n n t min edilm sin hakiml rin mü yy n kommersiya v korporativ i l rd t qdim olunan m s l l rl laz mi d r c d tan olmamas v , h mçinin, s hmdarlar n öz hüquqlar bar sind m lumatl l n n a a s viyy d olmas m hdudiyy t qoyur. Lakin, m hk m s m r liliyinin göst ricil ri 2005-ci ilin SN H-d n sonra k skin artm d r. Dünya Bank t r find n haz rlanm göst ricil r onu göst rir ki, Az rbaycanda standart müqavil nin icras na t l b olunan 21 QKDK-nin sasnam si, §7.1; QKDK-nin f aliyy tinin t min edilm si haqq nda f rman, §2, 5. 22 QKDK-nin sasnam si, §15; Mülki M c ll , §1078-43.5. 23 Az rbayacn Respublikas n n 2005-ci il üçün Dövl t Büdc sinin cras haqq nda Az rbaycan Respublikas Prezidentinin F rman , 29 dekabr 2004. 24 QKDK-nin sasnam si, §1, 10, 12. 25 QKDK-nin qiym tli ka zlar bazar nda pozuntular n aradan qald r lmas v investorlar n hüquqlar n n müdafi sin n zar tin h yata keçirilm si Qaydalar , §3; QKDK-nin sasnam si, §7.20, 11.16; Qiym tli ka lzlar bazar nda investorlar n hüqüqlar n n müdafi si haqq nda qanun, §6, 7, 8. 26 nzibati X talar M c ll si. 27 Qiym tli ka zlar bazar nda investorlar n hüqüqlar n n müdafi si haqq nda qanun, §11. sentyabr 2009 S hif 21 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan vaxt regionun v T-in orta göst ricisind n yax d r v prosedurlar v b rpa m sr fl ri regionun orta göst ricil rin ox ard r (www.doingbusiness.org ünvan nda 2008-ci ilin Doing Business Hesabat na bax n). Müqavil l rin icras Az rbaycan Avropa v M rk zi Asiya üzr orta T-d orta göst ricil ri göst rici göst rici Prosedurlar n say 39 36.4 30.8 Vaxt (günl r) 237 425.2 462.7 M sr f (borcun %) 18.5 23.4 18.9 H SS II: S HMDARLARIN HÜQUQLARI V SAS SAHIBLIK FUNKSIYALARI Korporativ idar etm ç rçiv si s hmdarlar n hüquqlar n müdafi etm li v onlar n icras n d st kl m lidir. Prinsip IIA: Korporativ idar etm ç rçiv si s hmdarlar n hüquqlar n müdafi etm lidir. S hmdarlar n sas hüquqlar a a dak lar hüquqlar hat etm lidir: Prinsip IIA 1: Sahibliyin qeydiyyat n n etibarl metodlar Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir S hml rin etibarl qeydiyyat . S hml r ads z v adl olur v adl s hml r sertifikat formas nda v ya qeyri-maddi kild ola bil r (Mülki M c ll §989, 990). Banklar s hml ri adl formada buraxmal d r. (Banklar haqq nda Qanun §19.3). Adl s hml ri v 20 v ya ondan çox s hmdar olan irk tl r s hml ri öz l reyestrd v ya Milli Depozit M rk zind (MDM) saxlamal v s hmdarlar n say 20-d n az olan irk tl r, h mçinin, öz reyestrl rini aparmaq hüququna malikdirl r (Mülki 28 M c ll §106-2.2, 1078-34.6). MDM depozitar v reyestrsaxlay c qismind f aliyy t göst rir. BMK-nin 2007-ci ild keçirdiyi sor uda irk tl rin 93% k nar reyestrd n istifad edib v yaln z üçü irk t daxilind s hml rin reyestrini apar rd . MDM sor uda i tirak ed n 58% irk tin s hml rinin reyestrini apar rd . MDM-d qeydiyyata durmam v s hmdarlar n say 20-d n çox olan t xmin n 300 irk t var. Sahiblik hüquqlar n n hüquqi sübutu MDM t r find n t qdim olunur (qeyri-maddi formada olan s hml r üçün) v ya irk t t r find n burax lm s hm had tnam si (s hml ri maddi formada saxlayan irk tl r üçün) vasit sil verilir. (Mülki M c ll §1078-20.3, 1078-21). MDM yaln z bilavasit sahibliyin uçotunu apar r. Nominal saxlay c qanunla tan n r. MDM, brokerl r v öz l reyestrl r nominal saxlay c n n ad ndan s hml ri saxlaya bil rl r. (CC§992-1.6, 1078-34.10, 1078-12-16). T crüb d yaln z brokerl r nominal saxlay c qismind ç x edir. Q yyum konsepsiyas qanunda mü yy n edilm yib. Prinsip IIA 2: S hml rin köçürülm si v ya ötürülm si Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Aç q s hmdar c miyy tl rind s hml rin köçürülm sin m hdudiyy t qoyulmur. BFB-d ticar t olunan bütün qiym tli ka zlar üzr klirinq v hesabla ma MDM t r find n deyil, BFB t r find n h yata keçirilir. Ö Ö (ötürülm sas nda öd ni ) tam yerin yetirilmir. Hesabla ma real vaxt rejimind qross sasda h yata keçirilir. MDM BFB-d n al nm mrl r sas nda bütün s hml r üzr hesabla man h yata keçirilir. qdl rin ks riyy ti birjadank nar bazarda ba lan l r. Birjada likvidlik çox a a s viyy d dir. Qeyd etm k laz md r ki, h m qanun h m d yax korporativ idar etm t crüb si s hml rin ötürülm sin h r hans m hdudiyy tl rin qoyulmas n qada an ets d , sor uda i tirak etmi irk tl rin on dördü (14%) nizamnam l rin h min m hdudiyy tl ri daxil etmi dir. Prinsip IIA 3: irk tl ba l aidiyy ti v mühüm m lumatlar n vaxt nda v müt madi qaydada al nmas Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Az rbaycanda irk tl rl ba l m lumatlar ld etm k imkanlar sas n m hduddur. Qanuna sas n, s hmdarlar n ild bir d f irk td n s hmdarlar n reyestrini, nizamnam sini v ililk hesabat n t l b etm k hüququ var. (Mülki M c ll §101-3.2, 106-2.3, 1078-43). T crüb d , bir çox irk tl r h min informasiyan m xfi say r v onu ictimaiyy t aç qlam r v b zi hallarda onu aidiyy ti t nziml yiciy d t qdim etmir. Daha çox irk tin maliyy hesabatlar n münt z m d rc etm sin baxmayaraq, BMK-nin 2007-ci ild apard sor uya sas n, respondentl rin yaln z 37% illik hesabatlar n n aç qlanmas n v yaln z 33% balans hesabatlar n n aç qlanmas n bildirmi dir. Prinsip IIA 4: S hmdarlar n ümumi y nca nda i tirak etm k v s s verm k Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir S hmdarlar n illik s hmdar y ncaqlar nda i tirak etm k ümumi hüququ var. mtiyazl s hmdarlar n ümumi y nca nda i tirak etm k hüququna malik olub-olmamas irk tin nizamnam sind mü yy n edilir. mtiyazl s hml r irk tin l v edilm si, yenid nt kili v onlar n hüquqlar il ba l m s l l r üzr s s verm k hüququnu verir, lakin dividendl rin 28 “Milli Depozit Sistemi haqq nda” Az rbaycan Respublikas Prezidentinin F rman , No 580, 14 may 1997. sentyabr 2009 S hif 22 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan öd nilm m si hal nda qanuna sas n s s verm k hüququnu vermir. (Mülki M c ll §106.1.3.5, 106-1.4, 106-1.5). S hmdarlar n say 100-d n çox olan SC-l r üçün, qanun n az 3 üzvd n ibar t olan hesablama komissiyas n n yarad lmas n t l b edir. Hesablama komissiyas il ba l prosedurlar nizamnam d mü yy n edilir. T crüb d , s hmdarlar li qald rmaqla s s verir. Hesablama komissiyas n n protokolu s hmdarlar n ümumi y nca n n protokoluna lav olunur. (Mülki M c ll §107-4). Son SN H v BMK-nin 2007-ci ild apard sor uya sas n, h tta banklarda da illik s hmdar y ncaqlar h r zaman keçirilmir. S hmdar y ncaqlar n keçir n irk tl rin say haqq nda m lumat verm k ç tin olar, lakin QKDK-in hesablamalar na sas n irk tl rin n az 30% t r find n y ncaqlar keçirilmir. Yaln z s hmdarlar n say çox yüks k olan irk tl rin y ncaqlar münt z m olaraq keçirm si görünür. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rd , s hmdarlar n ümumi y nca bir çox ümumi funksiyas n yerin yetirm mi dir. Misal üçün, respondentl rin yaln z dördd biri s hmdarlar n ümumi y nca nda illik hesabat n t sdiq olunmas n v ya k nar auditorun t yin edilm sini bildirmi dir. Prinsip IIA 5: Mü ahid uras üzvl rini seçm k v v zif d n azad etm k Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir Proses. S hmdarlar n say 50-d n çox olan aç q s hmdar c miyy tl rind n mü ahid uralar n n yarad lmas t l b olunur. Qapal SC-l r üçün onlar m cburi deyil. S hmdarlar n ümumi y nca mü ahid uras na üzvl rin seçilm si üzr müst sna hüquqa malikdir v s hmdar c miyy tl rind sad s s çoxlu u il v banklarda 75% s s çoxlu u mü ahid uras n buraxa bil rl r (Mülki M c ll §106-1.3.1, 107). Mü ahid uras na üzvl rin seçilm si proseduru nizamnam d mü yy n edilir. Kumulyativ s sverm / proporsional t msilçilik. Qanun kumulyativ s sverm ni v ya proporsional t msilçiliyi mü yy n etmir. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda, irk tl rin yaln z 6% kumulyativ s sverm y icaz vermi dir.50 Prinsip IIA 6: irk tin m nf tl rind pay Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Dividendl rin m bl i mü ahid uras t r find n t qdim olunur v s hmdarlar n ümumi y nca t r find n t sdiq olunur (lakin art r la bilm z) v irk tin m nf tind n yüks k ola bilm z (Mülki M c ll §106-3). Dividendl rin m cburi minimal m bl i mü yy n edilm yib. SC-l rin ks riyy ti il ba l ciddi problem hesabatlarda m nf tin çat mazl ndan ibar tdir v bununla onlar dividend öd mir. BMK-nin 2007-ci ild apard sor uda i tirak etmi irk tl rin 18% 2002-2004-cü maliyy ill rind dividendl ri b yan edib öd mi dil r. H min irk tl r öd ni l ri vaxt nda h yata keçirib: onlardan on ikisi dividendl ri on be günd n az müdd td v qalan alt irk t iki ay rzind öd mi dir. BMK-nin 2007-ci ild apard sor uda i tirak etmi irk tl rin yar s ndan az hiss si (45%) s hmdarlar n ümumi y nca t r find n dividendl rin b yan edilm si v payla d r lmas n n t sdiq edilm sini bildirmi dir. Prinsip IIB. S hmdarlar irk tl ba l a a dak kimi fundamental d yi iklikl rl ba l q rarlar n q bul edilm sind i tirak etm k v h min q rarlar haqq nda laz mi d r c d m lumatland r lmaq hüququna malik olmal d r: Prinsip IIB 1: Nizamnam , sasnam v irk tin ox ar s n dl rin d yi iklikl r Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir irk tin nizamnam sin d yi iklikl r mü ssis l rd s hmdarlar n ümumi y nca nda s sl rin 2/3 hiss sini, v banklarda 75% s s çoxlu unu t l b edir. Bu, qanuna sas n s hmdar y nca n n müst sna hüququdur. (Mülki M c ll §107.1). Prinsip IIB 2: lav s hml rin emissiyas n n t sdiq edilm si Qiym tl ndirm : Qism n yetirilir S hmdar kapital n n burax lmas . S hmdarlar n ümumi y nca s hmdar c miyy tl rind s sl rin 2/3 hiss si v banklarda 75% s s çoxlu u il s hmdar kapital nda d yi iklikl rin edilm sini t sdiq edir (Mülki M c ll §107.1.1). S hmdar kapital n n burax lmas mü ahid uras na h val edil bil r. Üstünlük hüquqlar . Üstünlük hüquqlar qapal s hmdar c miyy tl rind mövcuddur. Aç q s hmdar c miyy tl ri üçün m cburi üstünlük hüquqlar il müdd alar yoxdur, lakin irk tin nizamnam sind h min hüquqlar n z rd tutula bil r (Mülki M c ll §101.1, 104.2). Lakin, s hml rin yaln z n zar t pay na malik olan s hmdara burax lmas , kiçik s hmdarlar n istisna edilm si v h tta b zi hallarda onlar n kapital n art r lmas bar d x b rdar edilm m si hallar var idi. Prinsip IIB 3: Xüsusi qdl r, o cüml d n irk ti iri aktivl rinin sat lmas Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir S hmdarlar n ümumi y nca t r find n irk tin yenid nt kili v l v edilm si il ba l q rarlar n verilm si mü ssis l r sentyabr 2009 S hif 23 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan üçün s sl rin 2/3 hiss si v banklarda 75% s s çoxlu unu t l b edir (Mülki M c ll §107.1.5). irk tin iri aktivl rinin sat lmas . S hmdarlar n ümumi y nca xalis aktivl rinin 25%-d n art q hiss sinin sat lmas qdl rini t sdiq edir. Bu cür qdl r haqq nda m lumat irk tin nizamnam sind mü yy n edilmi qaydada aç qlanmal d r (Mülki M c ll §99.3). Bu cür qdl rin bazar qiym ti il ba lanmas n t min etm k üçün h min qdl rin k nar qiym tl ndirilm sini t l b ed n müdd alar var. Prinsip IIC: S hmdarlar ümumi y ncaqlarda s m r li i tirak etm k v s s verm k hüququna malik olmal v s hmdarlar n ümumi y nca il ba l qaydalar, o cüml d n s sverm prosedurlar haqq nda m lumatland r lmal d r: Prinsip IIC 1: Ümumi y nca n keçirilm si vaxt , yeri, günd liyi v q rar veril c k m s l l r haqq nda yet rli m lumatlar n vaxt nda verilm si Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Son müdd t m l olunmas . S hmdarlar n ümumi y nca ild bir d f keçirilm lidir. Y ncaq maliyy ilinin sonundan 6 ay rzind mü ahid uras t r find n ça r l r (mü ahid uras olmayan irk tl r üçün icraç orqan t r find n ça r l r). Qanunda s hmdarlar n ümumi y nca n n keçirilm si yeri il ba l t l bl r yoxdur, v n z riyy d y ncaq ölk xaricind keçiril bil r. S sverm hüququ olan s hml rin 10% s hmdarlar n növb d nk nar y nca n ça rmaq hüququnu verir (Mülki M c ll §107-1). Y nca n keçirilm si haqq nda bildiri . Bildiri kütl vi informasiya vasit l rind s hmdarlar n ümumi y nca n n keçirilm sind n 45 gün vv l d rc olunmal v m lumatlar n faktiki saxlay c lara ötürülm sini t min etm k üçün s hmdarlar v nominal saxlay c lara poçtla gönd rilm lidir. BMK-nin 2007-ci ild apard sor uda i tirak etmi irk tl rin yar s ndan a a hiss si (46%) h min t l bi yerin yetirm mi dir. irk tl rin sor usuna sas n, bildiri l r sas n sifari li m ktubla gönd rilmi dir (69%). Dig r üsullar m tbuatda elan n verilm si (51%) v (s m r liliyi daha az olan) irk tin ofisind elan n verilm sind n (42%) ibar t olmu dur. Veril n m lumat. Bildiri y nca n keçirildiyi vaxt , tarixi, yeri v günd liyi daxildir, lakin yeni t yin olunmu direktorlar v auditorlar haqq nda ümumi m lumat verilmir. BMK-nin sor usunda, bildiri lav olunan materiallara günd lik (92%) v günd liyin h r madd sinin t sviri (49%), illik hesabat (47%), maliyy hesabat (43%) v günd liy daxil olan madd l ri d st kl y n s n dl r (33%) daxil idi. ks r hallarda (44%) günd lik r hb rlik t r find n haz rlan rd . Kvorum qaydalar . Ümumi s hmdar y nca üçün kvorum birinci ça r da s hml rin 60%, ikinci ça r da 40% v 29 üçüncü v dördüncü ça r da 25% t kil edir. l rzind kvorumun t min edilm si üçün dörd c hd u ursuz olsa, QKDK irk tin l v edilm si üçün m hk m d i qald ra bil r. Banklarda, s hmdarlar n ümumi y nca nizamnam y v kapitala d yi iklikl rin edilm si, mü ahid uras n n seçilm si v burax lmas , bank n sat lmas , yenid nt kili v l v edilm si (q rarlar 75% s s çoxlu u il q bul olunur) v , h mçinin, audit komit sinin seçilm si v burax lmas v audit yoxlamas apar lm maliyy hesabatlar n n t sdiqi (q rarlar 50% s s çoxlu u il q bul olunur) il ba l q rarlar n verilm si üzr müst sna hüquqa malikdir. Bank t r find n dig r t kilatlara investisiyalar n qoyulmas , k nar auditorun t yin edilm si v idar hey ti üzvl rinin t yin edilm si / v zif d n azad edilm si mü ahid uras na h val edil bil r. S hmdarlar n ümumi y nca audit yoxlamas apar lm illik hesabat n haz rlanmas ndan sonra 2 ay rzind keçirilir. dar hey ti, audit komit si, mü ahid urasi v 5% s sverm hüququna malik olan s hmdarlar s hmdarlar n növb d nk nar y nca n ça ra bil rl r (Banklar haqq nda Qanun, §24.1, 24.3, 24.5). Prinsip IIC 2: Ümumi y ncaqda mü ahid uras na suallar verm k imkan Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir M s l l rin günd liy daxil edilm si. Qanun s hmdarlara ümumiyy tl günd liy d yi iklikl rin edilm sini t l b etm k hüququnu verir, lakin günd liy m s l l rin lav edilm si üçün xüsusi prosedurlar mü yy n etmir. Günd liy daxil edilm mi m s l l r üzr s hmdarlar n ümumi y nca q rar q bul ed bilmir (Mülki M c ll §106-1.3, 107-5.2). BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin s hdmarlar n 51%-I müt madi olaraq, 25%-I hallarda günd liy m s l l rin daxil edilm si t klif edib v 9% ümumiyy tl t klif etmirdi. Qeyd etm k laz md r ki, respondentl rin 56%-i, z ruri olduqda, iclas zaman günd liy d yi iklikl rin edilm sin yol verilm sini qeyd etmi dir. Suallar. Qanunda s hmdarlar t r find n s hmdarlar n ümumi y nca nda suallar n verilm si hüquqi v cavab almas hüququ mü yy n edilm yib. Prinsip IIC 3: Mü ahid uras v sas v zif li xsl rin mükafatland r lmas siyas ti daxil olmaqla, s hmdarlar n idar etm il ba l sas q rarlar n q bul edilm sind s m r li i tirak 29 Mülki M c ll §107-1, 107-2. kinci ça r la ba l q rar mü ahid uras t r find n verilir v müvafiq m lumat kütl vi informasiya vasit l rind 3 gün vv l d rc olunmal d r v ikinci y ncaq haqq nda bildiri bütün s hmdarlara v ya onlar n nümay nd l rin 5 gün rzind gönd rilm lidir. kinci y ncaq birinci y ncaqdan sonra 3 gün rzind elan olunmal d r v 30 günd n az olmayan v 45 günd n gec olmayan müdd t razind keçirilm lidir. sentyabr 2009 S hif 24 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Bank n idar hey ti v mü ahid uras n n üzvl rinin m k haqq s hmdarlar n ümumi y nca t r find n t sdiq olunur. Dig r irk tl rd . bu cür t sdiq nizamnam il icaz veril bil r. Prinsip IIC 4: Y ncaqda xs n v qiyabi s s verm k imkan Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir S hmdarlar n nümay nd l ri il ba l qaydalar. S hmdarlar n nümay nd l ri qanunda mü yy n edilir v notarius t r find n t sdiq edilmi etibarnam ni t l b edir. (Mülki M c ll §107-3, 362). Onlardan, b zi hallarda, t crüb d d istifad olunur. S hmdarlar t r find n s hmdar n s sverm üstünlükl ri bar sind s hmdar n nümay nd sin göst ri l rin verilm si t l bi yoxdur. Poçt vasit sil v elektron s sverm . irk tin nizamnam sind günd liyin h r m s l si üçün yaz l s sverm göst ri l ri sas nda poçt vasit sil s s verm k imkan mü yy n edil bil r (Mülki M c ll §107-3). BMK-nin 2007-ci ild keçirdiyi sor uda i tirak etmi irk tl r s sverm prosedurlar da daxil olmaqla, minoritar s hmdarlar n hüquqlar n n müdafi si il ba l müvafiq mexanizml r haqq nda m lumatl l n çat mazl n nümayi etdirdil r. Misal üçün, onlardan yaln z otuz faiz s hmdarlar n nümay nd si vasit sil s sverm ni t tbiq edirdi. Prinsip IID: Mü yy n s hmdarlara sahib ç xd s hml r proporsional olmayan n zar t alma a imkan ver n kapital strukturu v mexanizml ri aç qlanmal d r. Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir S hm kateqoriyalar . SC adi v imtiyazl s hml r buraxa bil r. mtiyazl s hml rin irk tin kapital nda pay 25%-d n art q ola bilm z. mtiyazl s hml r irk tin idar edilm sind i tirak hüququnu vermir, lakin qanun h min s hml r irk tin yenid n t kili, l v edilm si v nizamnam y imtiyazl s hml rin hüquqlar na t sir göst r n d yi iklikl rin edilm si il ba l s s verm k hüququnu verir. mtiyazl s hml r veril n dig r hüquqlar irk tin nizamnam sind mü yy n edilir (Mülki M c ll §106.2, 106-1). Qanunda imtiyazl s hml r üçün dividendl rin minimal m bl i mü yy n edilmir, lakin qanunda mü yy n edilir ki, “imtiyazl s hm üzr dividend s hmdar c miyy tinin t s rrüfat f aliyy tinin n tic sind n as l olmayaraq, imtiyazl s hm sahibl rin , bir qayda olaraq, s hmin nominal d y rinin sabit faizi klind öd nil n v saitdir”. (Mülki M c ll C §106.3-4). mtiyazl s hml rd n t crüb d az istifad olunur. irk tl r t r find n mülkiyy t haqq nda m lumatlar n aç qlanmas . irk tl r s hml rin 10% v ya ondan art q pay na 30 malik olan s hmdarlar haqq nda illik hesabatlar nda m lumat verm lidir. S hml r birba a v ya dolay s il malik olan sahibl r haqq nda m lumatlar n aç qlanmas t l b olunmur. Aç qlanan m lumatlara mülkiyy td olan s hml rin say , s hmdar n r hb rlikd / mü ahid uras nda tutdu u v zif si v (s hm sahibinin hüquqi xs olmas hal nda) mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri daxil olmal d r. irk tl r illik hesabatlar n n qeydl rind laq li irk tl rd sahib oldu u s hml r haqq nda m lumatlar aç qlamal d r. (Mülki M c ll §124.4). QKDK s hm sahibliyi haqq nda m lumatlar n 31 aç qlanmas na n zar t edir. Qanuna sas n, MDM, Dövl t Reyestri (Vergil r Nazirliyi), öz l reyestrl r v irk tl r s hm sahibliyi haqq nda m lumatlar saxlamal d r. T crüb d , Az rbaycanda s hm sahibliyi haqq nda r smi m lumatlar ld etm k olduqca ç tindir. irk tl rin reyestrl ri ictimaiyy t üçün h l ki aç q deyil v bunun sas s b bi ictimaiyy tin ç x üçün qaydalar n icra olunmamas v ictimaiyy tin kommersiya reyestrl rind n m lumat ld etm k hüququ haqq nda m lumatl olmamas ndan ibar tdir. Bu gün q d r QKDK t r find n s hm sahibliyi il ba l m lumatlar n aç qlanmamas na gör c rim l r t tbiq olunmam d r. Banklar üçün laz mi v m qbul keyfiyy tl rl ba l müdd alar AMB-y iri bank sahibl rin sanksiya t tbiq etm k s lahiyy tini verir. Xüsusi olaraq, banklar AMB-ni s hml rin 10%-n birba a v dolay s il sahib olan s hmdarlar n paylar nda, o cüml d n, “mühüm t sir ” malik olan s hmdarlar n paylar nda d yi iklikl r haqq nda x b rdar edir v s hmdar 32 haqq nda trafl m lumatlar lav edir. Banklar n, h mçinin, qanunla investisiya limitl ri mü yy n edilib – onlar i tirak pay n n bank n kapital n n 10 faizind n art q olanda v ya bütün i tirak paylar n n bank n kapital n n 40 faizind n art q olanda hüquqi xsl rd i tirak paylar na malik ola bilm zl r (Banklar haqq nda Qanun, §30.1, 30.2). S hmdarlar t r find n s hm paylar haqq nda m lumatlar n aç qlanmas . S hmdarlar t r find n s hm paylar haqq nda m lumatlar n aç qlanmas qanunla t l b olunmur. S hml rin qeyri-proporsional strukturu il konkret aç qlamalar n verilm si t l b olunmur, lakin bu m s l l rin b zil ri irk tin nizamnam sind mü yy n edil bil r. S hmdarlar n müqavil l ri haqq nda m lumatlar n aç qlanmas . S hmdarlar n müqavil l ri haqq nda m lumatlar n aç qlanmas t l b olunmur. A v “Kazimir Partners” kimi institusional investorlar aç q s hmdar c miyy tl rinin s hmdarlar 30 nvestisiya qiym tli ka zlar n n emitentl ri t r find n illik hesabatlar n haz rlanmas v aç qlanmas qaydalar §2.2.8; Mülki M c ll §1078-47.1.4. 31 nzibati X talar M c ll si, §206, 220, 324. 32 Banklar haqq nda Qanun, §22.2, 22.3, 22.4, 22.8 & 22.9. Haz rk m lumatlara hüquqi xsl r üçün son 3 il üçün audit yoxlamas apar lm maliyy hesabatlar , audit r yi, ura üzvl rinin siyah s , hüquqi xsin kapital nda bank n v ya dig r hüquqi xsl rin 10% paylar haqq nda m lumat daxildir. Fiziki xs üçün t qdim olunan m lumatlara mülkiyy tind v n zar tind olan hüquqi xsl rin siyah s v h m hüquqi, h m fiziki xsl r üçün onlar n banklar n v ya dig r hüquqi xsl rin kapital nda 10% paylar haqq nda m lumat daxilidir. sentyabr 2009 S hif 25 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan il yaz l müqavil l r ba lay r, lakin qeyri-formal raz la ma da adi hald r. Prinsip IIE: Korporativ n zar t bazarlar n n s m r li v ffaf qaydada f aliyy t göst rm si üçün rait yarad lmal d r. Prinsip IIE 1: Korporativ n zar tin ld edilm sini t nziml y n qaydalar n ffafl v dal tliliyi Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Korporativ n zar t bazar haqq nda ümumi m lumat. Hal-haz rda investordan s hml rin minimal faizinin, misal üçün 25 v 50 faizinin al nmas ndan sonra irk tin bütün s hml rini almaq t klifinin verilm sini t l b ed n sahibliyin d yi m si haqq nda qanun v ya qaydalar yoxdur v qanun tender t klifl rinin verilm sini d n z rd tutmur. Bu gün d k Bak Fond birjas nda ticar tin h cml ri m hdud idi v tender s n dl rini daxil etm mi dir. Az rbaycanda korporativ n zar t bazar , h mçinin, biznes qruplar n n bazarda mühüm i tirak , v , h mçinin, sahibliyin c ml m si il m hdudla d r l r. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda q rx iki irk tin (42%) nizamnam sin irk td sahibliyin d yi m si v ya birl m hal nda minoritar s hmdarlara qar yana ma il ba l müdd alar daxil olmu dur. Banklarda n zar tin d yi m si il ba l qdl r AMB-nin icaz si il h yata keçirilir (Banklar haqq nda Qanun, §29). Tender qaydalar / m cburi t klifl r qaydalar . Tender qaydalar , m cburi tender t klifl ri, ç xarma hüquqlar v dal tli qiym tl ba l dig r müdd alar hal-haz rda qanunda t l b olunmur. Delistinq prosedurlar . Aç q SC-nin qapal formaya çevrilm si s hmdarlar n ümumi y nca nda 2/3 s s çoxlu u il q bul olunur. irk tin öz l irk t çevrilm si üçün s hml rin birja vasit sil al nmas prosesini t nziml y n qaydalar (fond bijras nda ist nil n qd üçün qaydalardan ba qa) yoxdur. Birjadank nar bazarda s hml rin geri al nmas qdl rinin rtl ri (qiym ti) s hmdarlar n ümumi y nca nda mü yy n olunur (Mülki M c ll §105-1.3). Sonuncu halda, aç q SC minoritar s hmdarlar n mühüm hiss sinin ç xar lmas m qs dil qapal SC-y çevrilm y c hd etmi dir. QKDK dliyy Nazirliyind n 33 irk tin h r k tl rinin qanunsuzlu una gör onun qapal SC formas nda qeydiyyat n n l v edilm sini t l b etmi dir. S hml rin geri al nmas il ba l qaydalar n pozulmas . irk tl rin birja vasit sil öz s hml rinin geri al nmas qdl rinin qiym ti, miqdar v h min qdl rl ba l m lumatlar n aç qlanmas t nziml nmir (fond bijras nda ist nil n qd üçün qaydalardan ba qa). Birjadank nar bazarda ba land halda qdin qiym ti s hmdarlar n ümumi y nca t r find n t sdiq olunmal d r. Minial kapital t l bl rinin n z r al nmas ndan ba qa, geri al nan s hml rin h cmin m hdudiyy tl r qoyulmur. Geri al nm s hml rin s sverm hüququ yoxdur v onlar il rzind t krar sat lmal v ya l v edilm lidir (Mülki M c ll §105-1.5). Prinsip IIE 2: Sahibliyin d yi m sin qar al tl r Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Qanunda sahibliyin d yi m sin qar al tl rl ba l müdd alar yoxdur. S sverm hüququ üzv yuxar h dl r icaz verilir. (Mülki M c ll §103.6). Prinsip IIF: Bütün s hmdarlar n, o cüml d n institusional investorlar n sahiblik hüquqlar n n icras d st kl nm lidir. Prinsip IIF 1: nstitusional investorlar t r find n korporativ idar emt v s sverm siyas ti haqq nda m lumatlar n aç qlanmas Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir 2005-ci ild n sonra bazara daxil olmu institusional investorlar n say m hdud idi. Az rbaycan nvestisiya irk ti (AI ) Az rbaycan Hökum ti t r find n qeyri-neft sektorunun inki af n n d st kl nm si m qs dil yarad lm d r. AI dövl t m xsus investisiya irk tidir v yaln z irk tl r birba a investisiyalar qoya bil r. 2007-ci ilin noyabr ay nda, AI tör m investisiya fondunu – X z r Beyn lxalq nvestisiya irk tini yarad b, lakin bu gün q d r h min irk tin investisiya layih l ri olmay b. “Kazimir Partners” Az rbaycan n iki bank na investisiya qoymu regional investordur. S sverm il ba l ümumi öhd likl r / s sverm siyas tinin aç qlanmas . T l bl r yoxdur v t crüb azd r. nstitusional investorlar / pensiya fondlar üçün xüsusi qaydalar. Qaydalar yoxdur. Az rbaycanda hal-haz rda öz l pensiya fondlar v qar l ql investisiya fondlar yoxdur. Prinsip IIF 2: nstitusional investorlar t r find n maraqlar n toqqu mas il ba l ciddi hallar n idar edilm si haqq nda m lumatlar n aç qlanmas 33 Mart 2005, “C nubtikintiservis” SC. sentyabr 2009 S hif 26 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir nstitusional investorlar t r find n maraqlar n toqqu mas hallar n n idar edilm si haqq nda m lumatlar aç qlanm r v bazarda instutional investorlar olsa da, onlar n say azd r. Prinsip IIG: Hüquqlar n pozulmas hallar n n qar s n n al nmas üçün n z rd tutulmu istisna hallar ndan ba qa, s hmdarlar Prinsipl rd mü yy n edilmi sas s hmdar hüquqlar na aid m s l l r üzr bir biri il m sl h tl m k hüququna malik olmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir M sl h tl m il ba l m hdudiyy tl r yoxdur. Birg h r k tl rl ba l qaydalar yoxdur. H SS III: S HMDARLARA QAR I DAL TL YANA MA Korporativ idar etm ç rçiv si bütün s hmdarlara, o cüml d n minoritar v xarici s hmdarlara dal tli yana lmas n t min etm lidir. Bütün s hmdarlar n hüquqlar n pozulmas na gör faktiki kompensasiya almaq imkanlar olmal d r. Prinsip IIIA: Eyni kateqoriyaya aid olan bütün s hmdarlara eyni yana lmal d r. Prinsip IIIA 1: S hm kateqoriyalar daxilind v aras nda b rab rlik, dal tlilik v hüquqlar n aç qlanmas Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir S hm kateqoriyas haqq nda informasiyan ld etm k imkanlar . Qanuna sas n, s hml rin kateqoriyalar üzr s sverm hüquqlar haqq nda m lumat emissiya prospektind v , h mçinin, nizamnam d verilm lidir. Faktiki olaraq is , yaln z adi s hml rd n istifad olunur. S hm kateqoriyas daxilind b rab r hüquqlar. Qanuna gör bir s hm kateqoriyas na dü n bütün s hml r eyni hüquqlara malikdir. S sverm hüquqlar nda d yi iklikl rin m nfi t sirin m ruz qalm kateqoriyalar t r find n t sdiq. mtiyazl s hml rin adi s hml rl birlikd (kateqoriya kimi olmayaraq) imtiyazl s hml rin hüquqlar nda h r hans d yi iklikl r üzr s s verm k hüququ var (Mülki M c ll §106-1.5). Prinsip IIIA 2: Minoritar s hmdarlar n n zar t paylar na malik olan s hmdarlar t r find n hüquqlar n n pozulmas na qar müdafi si; minoritar s hmdarlar üçün kompensasiyalar Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir S hmdarlar n faktiki kompensasiya almaq imkanlar azd r. Y nca ça rmaq imkan . SC-l rd s sverm hüququna malik olan s hml rin 10 faizi v banklarda s hml rin 5 faizi s hmdarlar n növb d nk nar y nca n ça rmaq hüququnu verir (Mülki M c ll §107-1), Banklar haqq nda Qanun §24.5). BMK-nin 2007-ci ild apard sor usunda i tirak etmi irk tl rin 16 faizi son iki il rzind s hmdarlar n növb d nk nar y nca n keçirmi dir. Onlardan alt s (37.5%) y nca nizamnam y d yi iklikl rin t sdiq edilm si m qs dil , ikisi (12.5%) ura üzvl rinin seçilm si, biri (6.3%) mühüm qdl rin t sdiq edilm si üçün v biri (6.3%) s hmdarlar n ümumi y nca n n gözl m l r / t l bl r cavab verm m sin gör keçirmi dir. Geri alma hüquqlar . S hmdar n nizamnam y onun hüquqlar n ciddi pozan d yi iklikl rin edilm si v ya birl m , bölünm v ya çevrilm v ya da nmaz mlak n balans d y rind n a a qiym tl al nmas , sat lmas v ya dig rin d yi ilm si lehin s s verm m si hal nda irk td n onun s hml rini geri alma t l b etm k hüququ mü yy n edilm mi dir. Mülki M c ll qanunvericilikd v ya irk tin nizamnam sind yol verildiyi halda s hmdarlara s hml rin geri al nmas n t l b etm k hüququnu ver n çox ümumi müdd a var. lakin konkret prosedurlar v rtl r mü yy n edilm mi dir (Mülki M c ll §105-1.1). Müst qil audit. S hmdarlar n 10 faizi irk tin t fti komissiyas t r find n yoxlanmas n , v , h mçinin, irk td audit yoxlamas n n apar lmas n t l b ed bil r. (Mülki M c ll §106.6). Y ncaqda q bul olunmu q rarlar n l v edilm si üçün m hk m y müraci t etm k hüququ. S hmdar n s hmdarlar n ümumi y nca nda q bul edil n q rara gör m hk m y ikay t verm k hüququ var, lakin qanun mübahis nin saslar n mü yy n etmir (Mülki M c ll §107-5.4). M hk m sisteminin qeyri-effektivliyini n z r alaraq, h min hüququn s hmdarlar üçün d y ri a a d r. Hüquqlar n pozulmas na gör kompensasiya. S hmdarlar hüquqlar n n müdafi si m qs dil QKDK- müraci t ed bil rl r v bu cür hallar ba vermi dir. QKDK s hml ri buraxan irk tl rl ba l qanun v qaydalar n pozulmas hallar n ara d ra bil r. QKDK-nin q rarlar na gör m hk m y ikay t veril bil r. QKDK i inzibati qaydada baxa bil r v n tic d birba a c rim l r t tbiq ed bil r, lakin m hk m q rar olmadan irk t t r find n s hmdara öd nilm li kompensasiyan qiym tl ndir bilm z. Qanuna sas n QKDK-nin c rim l ri fiziki xsl r üçün 28-99 AB dollar , hüquqi xsl r üçün is 99-330 AB dollar t kil sentyabr 2009 S hif 27 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan edir, bu da pozuntular n ciddi qar s n n al nmas nisb t n a a m bl l rdir. 2008-ci ild 150 irk td n maliyy hesabatlar n n vaxt nda t qdim edilm m sin gör v dig r 100 irk td dig r pozuntulara gör c rim tutulmu dur. C rim l rin öd nilm si m hk m icraç s vasit sil h yata keçirilir v bu öd m l rd gecikm l rin yaranmas na g tir bil r. Direktorlar m hk m y verm k imkan . S hmdarlar n mülki hüquqla verilmi m hk m y iddia il müraci t etm k ümumi hüququ var v n z riyy d h min hüquq mü ahid uras v idar hey tinin üzvl rin d t tbiq olunmal d r. Aç qlama s n dl rini imzalayan xsl r saxta aç qlamalara gör m suliyy t da y r (Mülki M c ll §1078-11.7). Direktorlar n v r hb r i çil rin fidusiar v zif l ri 2008-ci ild mü yy n edilib (Mülki M c ll 49.3). Direktorlar v irk tin m kda lar h r k tl r v ya h r k tsizliy gör m suliyy t c lb oluna bil r v hüquqi xsin s hmdarlar irk t h min pozuntular n tic sind vurulmu z r rin öd nilm sini t l b etm k hüququna malikdirl r (Mülki M c ll 49.3). Lakin, h min v zif l r qanunda yax mü yy n edilm yib. R hb rlik v mü ahid uras n n üzvl ri aras nda m lumatl l q a a s viyy d dir. Ümumi m hk m t r find n t yin edil n kompensasiya. N z riyy d , s hmdarlar kompensasiya üçün m hk m y müraci t ed bil rl r. Hüquqi xsl r aras nda mübahis l r qtisadi M hk m d bax l r; t r fl rin biri fiziki xs olduqda 34 mübahis l r ümumi m hk m d bax l r. M hk m prosesi uzun ola bil r v onun natamam olmas hesab olunur. M hk m sisteminin z ifliyini, y ni, hakiml rin s hmdarlar n hüquqlar il ba l i l rd mövcud olan m s l l rl laz mi d r c d tan olmamas v , eyni zamanda s hmdarlar n öz hüquqlar bar sind az m lumatl olmas n tic sind s hmdarlar n hüquqlar n n ç tin icra olunmas görünür. Qanunvericilik birba a v tör m iddialara icaz verir, lakin onlarla ba l h dl ri mü yy n etmir (kollektiv iddialar n z rd tutulmur). Prinsip IIIA 3: Faktiki saxlay c lar n göst ri i sas nda q yyumlar t r find n s sverm Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Qanunda q yyumlar mü yy n edilmir. S hmdarlar n reyestrind adlar veril n nominal saxlay c lar s hmdarlar n ümumi y nca n n günd liyini faktiki saxlay c lara ötürm lidir. Nominal saxlay c lar faktiki saxlay c lardan s sverm il ba l 35 göst ri l r almal d r. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda yaln z irk tl rin 12% nümay nd vasit sil s sverm t limatlar na malik idi. Prinsip IIIA 4: S rh dl raras s sverm il ba l mane l r aradan qald r lmal d r. Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir Depozit had tnam si klind s hml r saxlan lm r. Çox az xarici investorlar portfel investisiyalar n qoyur. Prinsip IIIA 5: Ümumi y ncaqda bütün s hmdarlara dal tli yana lmas Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Görünür ki, irk tl rin prosedurlar ümumiyy tl s sverm prosesini ç tinl dirmir v ya onu m sr fli etmir. S sverm n tic l rinin aç qlanmas . S hmdarlar n ümumi y nca n n protokolu üç gün rzind haz rlanmal , s dr v y nca n katibi t r find n imzalanmal v 15 gün rzind s hmdarlar aç qlanmal d r. Sor u sas nda s hmdara protokolun sur ti t qdim olunmal d r. (Mülki M c ll §107-5.3, 107-6.1, 107-6.3). BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin ks riyy ti (77%) s hmdarlar n ümumi y nca n n n tic l rini y nca n ba lanmas ndan vv l elan etdil r, 12% hesabat adi poçt vasit sil gönd rir, 5% sifari li m ktubla v 6% dig r vasit l rl gönd rilir. Respondentl rin dördd - üç hiss si (75%) s hmdarlar n ümumi y nca n n n tic l rini ictimaiyy t aç qlamay b. N tic l ri aç qlayan bütün respondentl r onlar K V-l r vasit sil aç qlam d r. Prinsip IIIB: Xidm ti m lumat n istifad si il qdl rin ba lanmas v öz v ziyy tind n sui-istifad qada an edilm lidir Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir nsayderl rin t car ti il ba l sas qaydalar. nsayderl r hal-haz rda mü ahid uras n n v idar hey tinin üzvl ri olan v ya son alt ay rzind üzvl ri olmu v ya s hml rin 10 faizin malik olan s hmdarlar aid olunur. H mçinin, ictimaiyy t aç q olmayan m lumatlar ld etm k imkan olan (müqavil l r v ya insayderl r vasit sil ) v idar hey ti v ya mü ahid uras n n t siri alt nda olan xsl r insayderl r say l r. nsaydel rin ail üzvl qanunla xüsusi olaraq insayderl r kimi mü yy n edilir. nsayderl r xidm ti m lumatdan istifad etm kl qdl r ba laya bilm z v onu üçüncü t r fl rl 36 aç qlamamal d r. qdl rin qada an edilm si müdd tl ri qanunvericilikd mü yy n edilmir. 34 Mülki-Prosessual M c ll , F sil 3. 35 Mülki M c ll , §107-1.4, 1078-34. Nominal saxlay c lar nominal s hml rl ba l h r hans hüquqlar icra etm k üçün faktiki saxlay c dan göst ri almal d r. Nominal saxlay c lar ba lad qdl r haqq nda reyestri 3 gün rzind reyestri m lumatland rmal v reyestr t r find n sor unun verilm sind n 7 gün rzind faktiki saxlay c lar n siyah s n t qdim etm lidir. 36 Qiym tli ka zlar bazar nda xidm ti m lumat n saxlanmas . istifad si v verilm si qaydalar , §2.2, 3; Mülki M c ll , §1078-47. sentyabr 2009 S hif 28 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Qiym tli ka zlar bazar nda yanl v t hrif olunmu m lumatlar n aç lmas , v haqs z reklamlar n keçirilm si v , eyni zamanda yanl , t hrif olunmu v ya xidm ti m lumat verm kl dig r xsl ri ticar t t hrik edilm si qada and r. Qiym tl rl manipulyasiya, brokerl r t r find n öz v ziyy tl rind n sui-istifad hallar na yol verilm si v dig r ox ar 37 f aliyy tl r qada an olunur. 2004-cü ild q bul olunmu xidm ti m lumat n istifad si il qdl rin ba lanmas qaydalar 38 Mülki M c ll il tam uy unla d r lm deyil. nsayderl rin qdl ri haqq nda m lumatlar n aç qlanmas . nsayderl r ba lad qlar qdl ri haqq nda m lumatlar qeydiyyat üçün bir gün rzind QKDK- t qdim etm lidirl r. QKDK lav m lumat n verilm sini t l b ed bil r v h min m lumat n verilm m si hal nda insayder c rim t tbiq ed , qdi dayand ra v ya onun l v edilm si üçün m hk m y müraci t ed v ya qd haqq nda m lumat kütl vi informasiya vasit l rind ver bil r. 39 Qanunun yeni olmas na gör bunun faktiki i l m sini proqnozla d rmaq ç tindir. Cinay t/mülki/inzibati sanksiyalar. Qanun QKDK- xidm ti m lumat n istifad si il apar lan ticar td sui-istifad hallar n n qar s n n al nmas üçün bazar n monitorinqi v zif l rini tap r r. BFB-nin ticar t departamenti ticar t f aliyy ti haqq nda günd lik hesabatlar haz rlayaraq QKDK- t qdim edir v , h mçinin, xidm ti m lumat n istifad si il ba lanan qdl ri izl yir. MDM-in sahiblik haqq nda m lumat , h mçinin, insayder ticar tinin monitorinqind istifad olunur. Qanun insayder ticar ti il ba l inzibati sanksiyalar n z rd tutur, lakin cinay t m suliyy tini n z rd tutmur. Pe kar i tirakç lar xidm ti m lumat n istifad si il ba lanan qdl ri a kar etdikd onlar dayand rmal v QKDK-ni x b rdar etm lidirl r (MM §1078-47.3, 1078- 47.4). Prinsip IIIC: uran n üzvl ri v sas v zif li xsl r irk t birba a t sir göst r n h r hans qdd v ya m s l d birba a, dolay s il v ya üçüncü t r fl rin ad ndan i tirak v mühüm mara bar d m lumat uraya aç qlamal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Aidiyy ti xsl rl qdl r bar d m lumat n aç qlanmas qaydalar . Aidiyy ti xsl rl qdl r il ba l hüquqi baza tam deyil, lakin t kmill dirilir. Mülki M c ll d icra orqan n n üzvl ri t r find n ba lanan MT qdl ri mü ahid uras na aç qlan r v mü ahid uras t r find n t sdiq olunur. (MM §107-10.5). QKDK-nin 2008-ci ilin may ay nda q bul etdiyi qaydalar bank v s orta irk tl ri olmayan irk tl r qar aidiyy ti xsl rl qdl r il ba l t l bl ri mü yy n edir. 40 Aidiyy ti xsl r qdin prosedur t l bl rini pozmaqla ba lanmas n tic sind irk t vurulmu z r r gör m suliyy t c lb oluna bil rl r. Mü ahid uras n n üzvl ri, icra orqan n n üzvl ri v struktur bölm l rin r hb rl ri qdd özl rinin v ya yax n qohumlar n n mara haqq nda m lumatl olduqlar , lakin onu aç qlamad qlar halda m suliyy t da y r. irk tin icra orqan , mü ahid uras n n üzvl ri v ya s hmdarlar m hk m y müraci t ed v qdd mara n aç qlamam maraql t r fin vurdu u z r r gör kompensasiyan n öd nilm sini t l b ed bil rl r. AMB-nin banklarda aidiyy ti xsl rl qdl r il ba l trafl qaydalar var, lakin bu gün q d r h min qaydalar n icras x b rdarl n verilm si v pozuntunun a kar edilm si hal nda b zi qdl rin l v edilm si il m hdudla m d r. Mü ahid uras , idar hey ti v audit komit sinin üzvl ri özl rinin v ail üzvl rinin mühüm kommersiya maraqlar haqq nda m lumatlar bank n daxili qaydalar il mü yy n edilmi müdd tl rd v prosedurlara uy un olaraq mü ahid uras na v idar hey tin aç qlay rlar. Aidiyy ti xsl rl qdl r mü ahid uras t r find n aidiyy ti xsin i tirak olmadan t sdiq olunur (Banklar haqq nda Qanun, §28). Mü ahid uras AMB-ni bar sind m lumat verilmi v ya a kar edilmi maraqlar n toqqu mas hal haqq nda x b rdar edir v m s l il ba l q rar haqq nda m lumat verm k üçün s hmdarlar n növb d nk nar y nca n ça r r. Aidiyy ti xsl r mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri v , eyni zamanda, bank n bütün komit l ri, m kda lar , onlar n ail l ri, bank n v onun n zar t etdiyi h r hans dig r qurumlar n s hml rinin n az 10%-n malik olan s hmdarlar aid edilir. Qaydalar, h mçinin, banklar t r find n aidiyy ti xsl r kreditl rin bazar rtl ri sas nda v tam t minatla v hüquqi xsl ri ümumi kreditl rin maksimum 10 faizinin, fiziki xsl r is 3 faizinin verilm sini t l b edir. (Banklar haqq nda Qanun, §34.2.5). Az rbayan Respublikas n n S orta F aliyy ti haqq nda Qanunu aidiyy ti xsl rin t rifini verir v aidiyy ti xsl rl qd rin mü ahid uras n n t sdiqi sas nda ba lanmas n mü yy n edir. Aidiyy ti xsl rl qdl rin ümumi h cmi irk tin aktivl rinin 10 faizind n art q olmamal d r. Mü ahid uras q rar n verilm sind n önc t fti komissiyas ndan qdin düzgünlüyü bar sind r y ist y bil r. Bazar i tirakç lar xüsusil “cib” banklar na malik olan s naye-maliyy qruplar kontekstind aidiyy ti xsl rl qdl rin geni yay lmas n hesab edir. Aidiyy ti xsl rl qdl rin t sdiqi / ura / s hmdarlar n ümumi y nca t r find n qdl rin t sdiqi qaydalar . QKDK-nin qaydalar (QKDK-nin aidiyy ti xsl rl qdl rin ba lanmas qaydalar , madd 1.3.2) aidiyy ti t r fl rd n qdin 37 Qiym tli ka zlar bazar nda qiym tl rl manipulyasiyalar n n qar s n n al nmas qaydalar ., §2.1. 38 Misal üçün, beyn lxalq qaydalarla müqayis d xüsusil s rt qayda olaraq, Mülki M c ll nin §107-10.6 madd si, mü ahid uras v idar hey tinin üzvl rind n s hml ri il qdl ri ba lamaqdan vv l bu bar d m lumat n kütl vi informasiya vasit l rind aç qlanmas n t l b edir. 39 Qiym tli ka zlar bazar nda xidm ti m lumat n saxlanmas . istifad si v verilm si qaydalar , §2.4, 2.5, 4. lav m lumatlara a a dak lar daxildir: insayderin ba lad qdin tarixi v yeri; qdin istiqam ti; qdin i tirkç lar ; qiym tli ka z n növü, nominal d y ri v dövl t qeydiyyat nömr si, qdin h cmi v m bl i. 40 QKDK-nin aidiyy ti xsl rl aidiyy ti xsl rl qdl rin ba lanmas v aç qlanmas qaydalar (May 2008). sentyabr 2009 S hif 29 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan ba lanmas , qd v qdd mara n növü v h cmi haqq nda mü ahid uras n n d rhal yaz l qaydada m lumatland r lmas n t l b edir. Onlara mü ahid uras v icra orqan n n üzvl ri, struktur bölm l rin r hb rl ri v , eyni zamanda onlar n yax n qohumlar daxildir. Aidiyy ti t r fl rin irk tin aktivl rinin 5 faizind n art q olmayan qdl ri mü ahid uras n n t sdiqi sas nda ba lana bil r. QKDK-nin qaydalar direktorun qdd mara oldu u halda s sverm d n imtina etm yi t l b etmir. D y ri irk tin aktivl rinin 5 faizind n art q olan aidiyy ti xsl rl qdl r s hmdarlar n ümumu y nca t r find n t sdiq olunur. S hmdarlar n ümumi y nca , h mçinin, irk tin mü ahid uras n n qdd mara olanda v ya aidiyy ti t r f irk tin yegan icra orqan (Ba Direktor) olanda, aidiyy ti xsl rl qdl ri t sdiq edir. S hmdarlar n ümumi y nca na t sdiq üçün t qdim olunan aidiyy ti xsl rl qd haqq nda z ruri m lumat, o cüml d n, aidiyy ti t r fl rin adlar , mara n növü v qdin sas rtl ri haqq nda m lumat t qdim olunmal d r. S hmdarlar n ümumi y nca n n q rarlar s sl rin sad çoxlu u il q bul olunur. BMK-nin 2007-ci ild keçirdiyi sor usunda i tirak ed n irk tl rd aidiyy ti xsl rl qdl rin t sdiq edilm si s lahiyy tl rinin idar etm orqanlar aras nda payla d r lmas görünür: idar etm (72%), ondan sonra s hmdarlar n ümumi y nca (32%) v mü ahid uras (27%). Maraqlar n toqqu mas il ba l qaydalar v biznes imkanlar ndan istifad . S hmdar c miyy tl rind insayderl rin irk tin biznes imkanlar ndan xsi faydalanma üçün istifad etm si v ya irk tin insayderl rinin r qib irk tl rd i tirak paylar na malik olmas v ya h min irk tl rin idar edilm sind i tirak il ba l konkret qaydalar yoxdur. Aiddiy ti t r fl r kreditl rin verilm sin icaz verilir. Banklarda idar hey ti v mü ahid uralar n n üzvl ri v zif borcunu yerin yetir rk n onlara m lum olan biznes imkanlar n vv lc d n uraya aç qlamadan v müst sna olaraq banka t klif etm d n h min 41 biznes imkanlar ndan istifad etm m lidir. H SS IV: T R F MÜQAB LL R N N KORPORAT V DAR ETM D ROLU Korporativ idar etm ç rçiv si t r f müqabill rinin qanunla v ya qar l ql raz la ma yolu il mü yy n edilmi hüquqlar n q bul etm li v t r f müqabill ri aras nda var-dövl tin art r lmas , i yerl rinin yarad lmas sah sind f al m kda l v mü ssis l rin maliyy davaml l n d st kl m lidir. Prinsip IVA: T r f müqabill rinin qanunla v ya qar l ql raz la ma yolu il mü yy n edilmi hüquqlar na m l olunmal d r Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir T r f müqabill ri üçün aidiyy ti m c ll l rin siyah s . Korporativ sosial m suliyy t il ba l m lumatl l n s viyy si a a d r. irk td n t r f müqabill rinin hüquqlar n n tan nmas n v t r f müqabill ri il f al m kda l n d st kl nm sini t l b ed n xüsusi hüquqi müdd alar yoxdur. 42 Öz ll dirm proqram zaman , i çil rin irk tl rin s hml rini ld etm k hüququ var idi v bir çox kiçik s hmdarlar h min irk tl rd keçmi d çal b v ya hal-haz rda çal r. Onlar hüquqlar n n icras sah sind dig r s hmdarlar n üzl diyi eyni probleml rl üzl ir. m k münasib tl ri m k M c ll si il t nziml nir. çi h mkarlar ittifaq na v ya dig r t msilçilik orqanlar v ya dig r t msilçilik orqanlar v ictimai birlikl rin üzvü olmaq, t til, mitinq, toplant lar v dig r kütl vi t dibrl rd i tirak etm k 43 44 hüququna malikdir. Kreditorlar n hüquqlar Mülki M c ll v Müflisl m v flas haqq nda Qanunla t nziml nir. irk tl rin istehlakç larla ba l v zif l ri Mülki M c ll d v stehlakç Hüquqlar n n Müdafi si haqq nda Qanunda mü yy n 45 edilir. irk tl rin traf mühitl ba l v zif l ri traf Mühitin Mühafiz si haqq nda Qanun v Yerin Alt ndan Neftin Hasilat 46 haqq nda Qanunda mü yy n edilir. T r f müqabill rinin hüquqlar il ba l könüllü m c ll l r yoxdur. Prinsip IVB: T r f müqabill rinin maraqlar qanunla müdafi olundu u hallarda, t r f müqabill rinin hüquqlar n pozulmas na gör faktiki kompensasiya almaq hüququ olmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir M hk m v aidiyy ti nazirlikl r icra s lahiyy tl rin malikdir v kompensasiyan t min ed bil rl r. Prinsip IVC: çil rin i tirak il ba l i in s m r liliyini art ran mexanizml rin inki af na imkan verilm lidir. 41 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §7.4.2. 42 Öz ll dirm üz r ikinci dövl t proqram ; Yoxsullu un Azald lmas v qtisadi nki af üzr Dövl t Proqram . 43 m k M c ll si, §9. 44 Q saca olaraq onlar a a dak lard r: fiziki xsl rd n v hüquqi xsl rin borcun öd nilm sini t l b etm k v icra etm k; aidiyy ti t r fl rd n v zif l rin yerin yetirilm sini t l b etm k; borcalan n müflislik prosedurundan keçm sini t l b etm k. 45 Q saca, bunlar dövl t standartlar na uy un olan mallar v xidm tl r almaq hüququdur v mal n m n yi, brend ad , istehal tarixi, “son istifad ” müdd ti v dig r aidiyy ti m lumatlar almaq hüququdur. 46 Q saca bunlar a a dak lard r: traf mühitin mühafiz si il ba l t dbirl rin görülm si; t hlük li tullant larla ba l qoyulmu limitl r m l olunmas ; ekoloji normalarla ba l daxili qaydalar n haz rlanmas (ekoloji audit, ekoloji pasport v s.) v münt z m olaraq aidiyy ti orqana hesabat verilm si. sentyabr 2009 S hif 30 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir çil r öz ll dirm n tic sind al nm s hml r malikdirl r v n zar t paylar na malik olan bir çox s hmdarlar irk tl r n zar td v onlar n idar edilm sind i tirak edir. Lakin, bazar n likvidliyini v minimal hüquqi ç rçiv ni n z r alaraq, s hml rin verilm si vasit sil m yin öd nilm si t tbiq olunmur v bunun inki af ç tin olacaq. Kiçik sayda banklar v xarici investorlar n pay olan dig r irk tl r istisna olmaqla, i in s m r liliyi sas nda m yin öd nilm si il ba l m c ll yoxdur v müvafiq t crüb d azd r. Prinsip IVD: Korporativ idar etm prosesind i tirak ed n t r f müqabill rin aidiyy ti, yet rli v etibarl m lumatlar müt madi olaraq v vaxt nda ld etm k imkan verilm lidir. Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir S hml r malik olan i çil r v hali s hmdarlar n v investorlar n korporativ m lumatlar n ld edilm sind üzl diyi eyni probleml rl üzl ir. Prinsip IVE: çil r v onlar n t msilçilik orqanlar daxil olmaqla, t r f müqabill ri qanuna v etikaya zidd olan t crüb l rl ba l narahatl qlar n uraya s rb st bildirm k hüququna malik olmal v buna gör onlar n hüquqlar pozulmamal d r. Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Siqnalç larla ba l qaydalar. Qanunda siqnalç larla ba l qaydalar mü yy n edilm yib v çox az irk tin bu sah d siyas tl ri var. Prinsip IVF: Korporativ idar etm ç rçiv si s m r li v effektiv müflislik ç rçiv si v kreditor hüquqlar n n s m r li icras il tamamlanmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Müflislik, girov/t minat v borclar n y lmas /icras m c ll l rinin s m r liliyi. Son zamanlara q d r müflisl m v borclar n y lmas prosedurlar l ng v qeyri-s m r li olmu dur. Son zamanlar kredit reyestrl ri, lizinq v öd nilm mi borclar n y lmas v t minat n al nmas il ba l mü yy n islahatlar keçirilmi dir. Qanuna sas n kreditorlar dividendl rin öd nilm sini dayand ra bilm zl r. Kreditorlar borclunun nizamnam kapital n n azald lmas vasit sil borcun öd nilm sini t l b etm k hüququna malikdirl r (Mülki M c ll §105.2). Maliyy v ziyy ti ç tin olan borclular üçün erk n x b rdarl q mexanizml ri yoxdur. Hüquqi rejim art q müflisliy u ram irk tin s hml rinin alq - satq s n m hdudla d rm r. Dünya Bank t r find n i l nmi standart t dbirl r onu t sdiq edir ki, 2005-ci ilin SN H hesabat ndan sonra kreditorlar n hüquqlar v m lumatland r lmas h miyy tli d r c d yax la b v regionun dig r ölk l ri il müsb t müqayis olunur. Lakin, h min göst ricil r sas n ka zda qanunlara aiddir v t crüb ni tam hat etmir.( www.doingbusiness.org ünvan nda “Doing Business 2008” hesabat na bax n). Kreditor hüquqlar n n göst ricil ri Az rbaycan rqi Avropa v M rk zi Asiya üzr orta göst rici T-ni orta göst ricisi Hüquqlar indeksi (mümkün 10 haldan) 8 6.3 6.8 Kreditl r haqq nda informasiya indeksi 5 4.1 4.8 Dövl t kredit reyestrinin hat liliyi (faizl ) 3.1 4.6 8.4 Öz l reyestrl rd hat liliyi (faizl ) 0 17.6 58.4 H SS V: AÇIQLAMA V FFAFLIQ Korporativ idar etm ç rçiv si irk tl ba l bütün mühüm m s l l rin, o cüml d n irk tin maliyy v ziyy ti, mülkiyy ti v idar edilm si haqq nda m lumatlar n vaxt nda v d qiq aç qlanmas n t min etm lidir. Prinsip VA: Aç qlama a a dak lar daxil ed n, lakin onlarla m hdudla mayan mühüm m lumatlar hat etm lidir: Prinsip VA 1: irk tin maliyy v m liyyat n tic l ri Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir llik hesabat. Bütün SC-l r audit yoxlamas apar lm maliyy hesabatlar n daxil ed n illik hesabatlar n (xülas klind ) d rc etm il v QKDK- t qdim etm lidirl r (§1078-43.1). llik hesabata balans hesabat , m nf t v z r r hesabat , auditorun hesabat , s hmdarlar n say , s hml rin 10%-d n art q pay na malik olan s hmdarlar n siyah s (s hmdar n ad , saxlad s hml rin say , kapitalda faizi), irk tin dig r hüquqi xsl rd 10% v ondan art q i tirak paylar ; irk tin istifad sentyabr 2009 S hif 31 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan etdiyi s hml rin reyestri v ya irk t t r find n reyestrin apar lmas n t sdiq ed n qeyd v s hmdarlar n ümumi y nca (y nca n tarixi, keçirildiyi yeri, protokolu) haqq nda m lumat daxil olmal d r. llik hesabata na d v saitin h r k ti haqq nda hesabat n daxil edilm si t l b edilmir v illik hesabatlar n K V-l rd d rc edilm si qaydas yoxdur. llik hesabat QKDK- s hmdarlar n ümumi y nca n n keçirilm sind n sonra 15 gün rzind t qdim olunmal v 30 gün 47 rzind (y ni maliyy ilinin sonundan yeddi ay rzind ) kütl vi informasiya vasit l rind d rc olunmal d r. T crüb d yaln z bank olmayan mü yy n SC-l r tam illik hesabatlar n d rc edir v t qdim edir, lakin bir neç iri irk t 48 m tbuatda sas r q ml ri d rc edirl r. BMK-in 2007-ci ild keçirdiyi sor uda otuz yeddi respondent (37%) illik hesabatlar n n aç qlanmas n v yaln z otuz üç respondent (33%) balans hesabatlar n n aç qlanmas n bildirmi dir. Banklar maliyy ilinin sonundan be ay rzind MBHS-lara uy un olaraq haz rlanm v audit yoxlamas apar lm icmal maliyy hesabatlar n haz rlamal v AMB- t qdim etm li, kütl vi informasiya vasit l rind d rc etm li v öz internet s hif l rind yerl dirm li v s hmdarlara v , h mçinin, mü t ril rin (sor u sas nda) t qdim etm lidir. Aç qlanm maliyy m lumat idar hey tinin s dri v ba mühasib t r find n imzalanmal d r (Banklar haqq nda Qanun §12, 45.1). Faktiki olaraq, illik hesabatlar 15-20 bank d rc edir. Konsolidasiya. ctimai h miyy tli qurumlardan v banklardan konsolid olunmu hesabatlar n t qdim olunmas t l b olunur. R hb rliyin müzakir si v t hlili. Aktivl rin d y ri 1.000.000 AB dollar ndan v g liri 500.000 AB dollar ndan art q olan irk tl rd n növb ti maliyy ili üzr planlar hat ed n “i l rin v ziyy ti” haqq nda hesabat n t qdim edilm sini t l b ed n müdd a qanunda ç xar lm d r. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak ed n irk tl rin 41% illik hesabatlar na r hb rliin müzakir si v t hlilini daxil etmi dir. N zar t, sanksiyalar v b rpa t dbirl ri. QKDK al nm ikay tl r sas nda yoxlamalar n apar lmas yolu il t l bl rin yerin yetirilm sin n zar t edir. QKDK bildiri l r v x b rdarl qlar ver , c rim l r t tbiq ed , ticar ti dayand ra, qdl ri l v 49 ed v pozuntuya yol vermi irk tin f aliyy tini m hdudla d ra bil r. Öt n il rzind QKDK hesabatlar n verilm si il ba l t l bl rin pozulmas na gör 150-d n art q SC-y c rim t tbiq etmi dir. AMB banklar t r find n t l bl rin yetirilm sin ciddi n zar t edir. Prinsip VA 2: irk tin m qs dl ri Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Yen d , aktivl rin d y ri 1.000.000 AB dollar ndan v g liri 500.000 AB dollar ndan art q olan irk tl rd n növb ti maliyy ili üzr planlar hat ed n “i l rin v ziyy ti” haqq nda hesabat n t qdim edilm sini t l b ed n müdd a qanunda 50 ç xar lm d r. Bank n mü ahid uras v idar hey ti növb ti 3 il müdd tin bank n strateji plan n v missiya hesabat n haz rlayaraq 51 t sdiq üçün s hmdarlar n ümumi y nca na t qdim etm li v onlar müt madi olaraq n z rd n keçirm lidir. Prinsip VA 3: Majoritar s hml r v s sverm hüquqlar Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir irk tl r illik hesabatlar nda s hml rin 10% v daha art q pay na malik olan s hmdarlar haqq nda m lumatlar aç qlamal d r. S hml rin dolay s il v birba a sahibl ri haqq nda m lumatlar n aç qlanmas t l b olunmur. Hal-haz rda h min t l bl r az 52 m l olunur. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin 27% mühüm i tirak paylar na malik olan s hmdarlar haqq nda m lumatlar aç qlay blar. Yaln z dördü mü ahid uras v r hb rliyin üzvl rinin s hml ri haqq nda m lumat aç qlay b. Faktiki n zar t ed n s hmdarlar n (s hml rin 50 faizind n art q pay na malik olan s hmdarlar) xsiyy tl ri sor uda i tirak etmi irk tl rin yaln z ikisi t r find n aç qlan b. Prinsip VA 4: Mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri v sas v zif li xsl rin mükafatland r lmas siyas ti v direktorlar haqq nda m lumat Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir 47 Emitentl rin ililk hesabatlar n n haz rlanmas v aç qlanmas qaydalar , §2.2, 3; Mülki M c ll §107.6, 121.1, 124, 1078-43.3. 48 Bazar i tirakç lar n n hesablamalar na gör , 1700 SC-d n t xmin n 100-200 SC, QKDK-nin hesablamalar na sas n SC-l rin 25% bunu edir. 49 nzibati X talar M c l lsi, §206.0.1, 206.0.5, 214, 324; nvestorlar n Hüquqlar n n Müdafi si haqq nda Qanun, §6, 8, 9, 11. 50 Mülki M c ll , §122.1, 125, Nazirl r Kabinetinin 5 aprel 2001-ci il tarixli 77 nömr li F rman ; Mülki M c ll nin t sdiqi, icras v onlardan m l g l n probleml rin hüquqi t nziml nm si haqq nda 386 nömr li f rman, 2000. 51 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §3. 52 nvestisiya qiym tli ka zlar n n emitentl ri t r find n illik hesabatlar n haz rlanmas v aç qlanmas qaydalar , §2.2.8; Mülki M c ll , §124.4, 1078-47.1.4. Aç qlanan m lumatlara s hmdarlar n saxlad s hml rin say , idar hey ti / mü ahid uras nda tutdu u v zif l ri v (sahibin hüquqi xs oldu u halda) mü ahid uralar v idar hey tl rinin üzvl ri daxildir. irk tl r aidiyy ti irk tl rd i tirak paylar haqq nda m lumatlar illik hesabatlar n qeydl rind aç qlay r. sentyabr 2009 S hif 32 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Mü ahid uras n n üzvl rinin adlar irk tl r reyestrin t qdim edilm li v illik hesabatda ks olunmal d r. Maliyy hesabatlar n n qeydl rind m k haqlar , m nf t paylar , ç kilmi m sr fl rin v zinin öd nilm si, s orta m sr fl ri, komissiya haqlar v mü ahid uras v idar hey tinin üzvl rin dig r öd ni l r göst rilm lidir. Mü ahid uras v ya idar hey tinin üzvü qismind olmayaraq göst ril n xidm tl r gör öd ni l r ayr göst rilm lidir. T crüb d , ictimaiyy tin irk tin reyestri v ya illik hesabatlar na asan ç x h l d yoxdur, v s hmdarlar üçün h min m lumatlar ld etm k ç tin ola bil r. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda irk tl rin yaln z iki faizi ayr -ayr l qda v ya birg olaraq mü ahid uras n n üzvl rinin bioqrafiyas v ya onlar n mükafatland r lmas haqq nda m lumatlar aç qlam d r v yaln z üç faizi r hb rlikl ba l h min m lumatlar aç qlad lar. Prinsip VA 5: Aidiyy ti t r fl rin qdl ri Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir QKDK-nin yeni qaydalar irk tl rd n d y ri irk tin aktivl rinin 5 faizind n art q olan aidiyy ti t r fl rin qdl ri haqq nda m lumatlar n aç qlanmas n t l b edir. H min qdl r haqq nda m lumat qdin ba lanmas ndan sonra be i günü rzind QKDK- , kütl vi informasiya vasit l rind v irk tin r smi internet s hif sind (oldu u halda) aç qlanmal d r. A a dak m lumatlar göst rilm lidir: qdin ba lanmas tarixi, qdin t r fl ri, o cüml d n onlar n mara n n t bi ti, qdin h cmi ( irk tin xalis aktivl ri münasib td sat lan v ya al nan mallar n faizi) v qdin m bl i v dig r sas rtl ri. Aidiyy ti t r fl rin qdl ri haqq nda m lumat illik hesabatda da aç qlanmal d r. Aidiyy ti T r fl r üzr Milli Audit Standart (2009) qanunvericiliy sas n bu münasib td mü yy n qaydalar t tbiq edir v BMUS 24 (MHBS sas nda hesabatlar t qdim ed n irk tl r üçün), h mçinin, aidiyy ti xsl rl qdl r haqq nda m lumatlar n aç qlanmas n t l b edir. T crüb d , h min t l bl r haqq nda m lumatl l q a a s viyy sidir v h min qdl r ffaf deyil. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda aidiyy ti xsl rl qdl rin aç qlanmas a a s viyy d idi. Sor uda i tirak etmi irk tl ri be faizi aidiyy ti t r fl rin qdl ri haqq nda m lumatlar aç qlad lar v dörd faizi mühüm qdl r haqq nda m lumatlar aç qlad lar. Yaln z on s kkiz faiz h r ikisini aç qlay b. Yetmi üç faiz onlardan heç birini aç qlamay b. Prinsip VA 6: Proqnozla d r lan risk faktorlar Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Daha iri SC-l r t r find n t qdim olunmas t l b olunan i l rin v ziyy ti haqq nda hesabat risk faktorlar n hat etm lidir. Banklar MHBS 7 standart na uy un olaraq maliyy hesabatlar n n qeydl rind risk amill rini göst rm lidirl r, lakin AMB-nin bildirdiyin gör banklar MHBS 7-nin t tbiqind ç tinlik ç kmi dil r. AMB h min sah d t liml r keçirm yi planla d r r. Prinsip VA 7: çil r v dig r t r f müqabill ri il ba l m s l l r Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir çil r v dig r t r f müqabill ri il ba l m s l l rin aç qlanmas konkret t l b olunmur. Prinsip VA 8: dar etm strukturlar v siyas tl ri Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir irk tin idar etm strukturlar v siyas tl rinin aç qlanmas il ba l hüquqi t l b yoxdur. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin yaln z be faizi t r find n ictimaiyy t korporativ idar etm siyas ti v prinsipl ri aç qlan b v yaln z alt faiz nizamnam v sasnam l rini aç qlaml d r. Prinsip VB: nformasiya mühasibat v maliyy v qeyri-maliyy aç qlamalar n n yüks k keyfiyy t standartlar na sas n haz rlanmal v aç qlanmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir MHBS-lara m l olunma. 2004-cü ild q bul olunmu Mühasibat Uçotu haqq nda Qanun bütün ictimai h miyy tli qurumlardan 1 yanvar 2008-ci il tarixind n ba layaraq konsolid olunmu maliyy hesabatlar n n MBHS-lara uy un olaraq haz rlanmas n t l b edir. Bura s orta irk tl ri, investisiya fondlar , qiym tli ka zlar fond birjas nda ticar t olunan SC-l r v illik g lir, i çil rin say v ya aktivl ri mü yy n edilmi minimal h dd n yüks k olan dig r kommersiya t kilatlar 53 daxildir. D g r SC-l r MHBS-lar v ya yenid n bax lm Milli Mühasibat Uçotu Standartlar n t tbiq ed bil rl r. Yeni MMUS Maliyy Nazirliyi t r find n haz rlan b v MHBS-lara saslan r, lakin yerli irk tl rin istifad si üçün sad l dirilmi dir. MHBS-larla f rql r MMUS-larda aç qlan r. 53 Az rbaycan Respublikas n n Mühasibat Uçotu haqq nda Qanunu 2004 2.9 sentyabr 2009 S hif 33 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Mühasibat Uçotu haqq nda Qanun ictimai h miyy tli qurumlardan auditorun hesabat daxil olmaqla, maliyy hesabatlar n onlar n internet s hif l rind yerl dirm yi, m tbuatda d rc etm yi v sor u sas nda t qdim etm yi t l b edir. Banklardan MHBS-lara uy un konsolid olunmu maliyy hesabatlar n n haz rlanmas t l b olunur (Banklar haqq nda Qanun, §43.1, 43.2, v 44.1). Faktiki olaraq, Az rbaycanda maliyy hesabatlar t dric n beyn lxalq standartlara yax nla r. BMK-nin Korporativ dar etm Layih si, Dünya Bank v bank sektorunda AMB mü yy n banklara v SC-l r MHBS-lar t tbiq etm y köm k edir. Lakin MHBS-lar bank sektorunda çox az v sas n mü yy n xarici kapital olan irk tl rd t tbiq olunur. B zi SC-l r h l d , vergi uçotu standartlar n t tbiq edir. MHBS-lar t tbiq ed n banklar v irk tl rd auditor MHBS-lar n t tbiqind ciddi yard m göst r bil rl r v çox az SC daxili imkanlar hesab na MHBS-lar t tbiq ed bil rl r. N q d r SC-nin ictimai h miyy tli qurumlara aid edilm si v MHBS-lar t tbiq etm k t l bi haqq nda m lumatl olmas m lum deyil. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda respondentl rin 45% maliyy hesabatlar n n MHBS-lara uy un olaraq haz rlanmas n bildirib, lakin sor uda i tirak etmi irk tl rin yaln z 15% na d pul dövriyy si haqq nda hesabat aç qlay b, sonuncu is MHBS-lara sas n maliyy hesabatlar n n tam d stinin m cburi komponentidir.53 T l bl rin yerin yetirilm sin n zar t. QKDK SC-l r t r find n v AMB banklar t r find n hesabatlar n t qdim edilm si t l bl rinin yerin yetirilm sin . Prinsip VC: Maliyy hesabatlar nda irk tin maliyy v ziyy tinin v bütün mühüm aspektl rd irk tin f aliyy tinin s m r liliyin düzgün ks etdirilm si haqq nda mü ahid uras , idar hey ti v s hmdarlara obyektiv v k nar r yin verilm si m qs dil illik audit yoxlamas müst qil, s ri t li v ixtisasl auditor t r find n apar lmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir BAS-lara m l olunma. Az rbaycanda audit standartlar BAS-lara uy unla ma prosesind dir v BAS-lar n tam versiyas onlar n t rcüm olunmu variant n n haz r olmas ndan sonra daha sonra 2009-cu ild q bul olunacaq. 2007-ci ilin qaydalar banklardan BAS-lar n t tbiq edilm sini t l b edir. Audit keçiril c k t kilatlar. SC-l r v banklar n maliyy hesabatlar nda k nar audit yoxlamalar apar lmal d r.54 2005-ci ilin SN H hesabat na uy un olaraq, “audit sektorunun yax inki af etm m si Qanunun s m r li icras na mane ed bil r. Bazar i tirakç lar n n hesablamalar na gör , aç q SC-l rin yaln z 20% k nar audit yoxlamalar n apar r”. H min dövrd n sonra t l bl rin yerin yetirilm si il ba l v ziyy t yax la b, lakin bütün SC-l r t r find n t l bl rin yerin yetirilib-yetirilm m si ayd n deyil. Auditorun müst qilliyi. Lisenziya sas nda f aliyy t göst r n auditor irk t v ya onun s hmdarlar / r hb rl ri il mlak 55 maraqlar il v ya keçmi d h min irk tin i çisi oldu una gör laq li ola bilm z. Auditorlar n m cburi rotasiyas il 56 ba l t l b yoxdur. Ba qa xidm tl rin göst rilm si auditorlara bir qayda olaraq qada an olunmur. Auditor t r find n göst ril n dig r xidm tl rin haqlar aç qlanm r. T crüb d , auditin müst qilliyi yüks k deyil, b zi auditorlar mü t ril rin hesabatlar haz rlama a köm k edir. Audit komit si. ctimai h miyy tli qurumlardan audit komit sinin yarad lmas t l b olunur (Daxili Audit haqq nda Qanun 4.2). Qanuna sas n audit komit sinin v zif l rin k nar auditorlar n hesabatlar na n zar t, daxili audit v n zar t sisteml ri v riskin idar edilm si daxildir. Lakin, qanunda audit komit sinin s hmdarlar n ümumi y nca na v ya mü ahid uras na tabe olmas mü yy n edilmir. Qanun, h mçinin, audit komit sinin üzvl rinin say , iclaslar n keçirilm si müdd tl ri v müst qillik kriteriyas n mü yy n etmir. Banklar n m cburi audit komit si v bütün SC-l rin t fti komissiyalar var. Onlar uran n komit l ri deyil v a a da müzakir olunur. Audit n zar tl ba l t l bl r. Audit xidm tl ri h m sektorun nümay nd l ri, h m Milli M clis v Hökum t t r find n seçilmi üzvl rd n ibar t olan Auditorlar Palatas t r find n t nziml nir. Palata, h mçinin, mövcud hüquqi s n dl ri yenil dirir, audit standartlar n haz rlay r v , eyni zamanda monitorinqi h yata keçirir v onlar n icras n t min edir. Palatan n x b rdarl n verilm si, yoxlamalar n apar lmas v auditorlardan lisenziyan n geri ça r lmas kimi intizam s lahiyy tl ri var. Palata, h mçinin, auditorlar v mü t ril r aras nda mübahis l ri h ll edir (buna nail ola bilm dikd , mübahis m hk m y verilir). Palata yaln z xüsusi hallarda, misal üçün ild n az üç d f audit yoxlamas n n keyfiyy tsiz apar lmas , saxta iddialar sas nda lisenziyan n al nmas v ya qanunun kobud pozulmas hal nda auditordan lisenziyan 57 geri ça ra bil r. T crüb d , palata vaxta r auditorlar n lisenziyalar n geri ça r r v audit irk tl rind yoxlamalar apar r. Lakin, bazar i tirakç lar v 2006-c ilin Mühasibat v Audit üzr SN H-i Palata t r find n auditin keyfiyy tin s m r li n zar t etm sin übh alt na qoyur v onun bu sah l rd potensial m hduddur. AMB, h mçinin, banklar n auditorlar na v audit yoxlamalar na n zar t edir. 54 Mülki M c ll , §99.2, 107.6,; Banklar haqq nda Qanun, §44; Emitentl r t r find n illik hesabatlar n haz rlanmas v aç qlanmas qaydalar . 55 Mülki M c ll §107.6,Audit Xidm ti haqq nda Qanun §18, Auditorlar n Pe kar Etika M c ll si, bölm 8. 56 Brokerl r, dilerl r, investisiyalar üzr m sl h tçil r v ya investisiya banklar il ba l xidm tl r ixtisna olmaqla. Mülki M c ll §1078-28.4, Auditorlar n Pe kar Etika M c ll si, 9 v 10 madd l ri. 57 Audit Xidm tl ri haqq nda Qanun, §9, 15, 19, 20; Hesablama Palatas n Nizamnam si 1995, §1, 8. sentyabr 2009 S hif 34 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Auditin icras pe kar / ixtisasl apar l r. Bir s ra yerli audit firmas , müst qil auditorlar f aliyy t göst rir v beyn lxalq firmalar n, o cüml d n, h m “Dördlüyün” üzvl ri, h m d ikinci pill y aid olan beyn lxalq firmalar n say artmaqdad r. Bir s ra banklara v , h mçinin, dig r maliyy irk tl ri v neft sektoruna xarici firmalar n filiallar xidm t göst rir v xarici kapital olan irk tl r, h mçinin, beyn lxalq firmalar n xidm tl rind n istifad edir. Xarici firmalar n son zamanlarda f all n n artmas v , h mçinin, mühasibl rin v auditorlar n t limi il ba l müxt lif s yl rin görülm si n tic sind audit yoxlamalar n n keyfiyy tinin artmas hesab olunur. Lakin, bazar n bir çox i tirakç s auditin keyfiyy tin v xüsusil yerli audit firmalar t r find n apar lan audit skeptik yana r. Banklara g ldikd , qanuna sas n t qdim olunan standart audit hesabat ndan ba qa, auditor taml q v düzgünlük haqq nda hesabat haz rlay r v AMB-ni pozuntular v nöqsanlar haqq nda m lumatland r r. AMB bankdan auditoru d yi m yi v bank n v saiti hesab na audit yoxlamas n t krar aparma t l b edir. AMB, h mçinin, n az ild bir d f banklarda özü v ya k nar auditor vasit sil yoxlama apar r v mühasibat jurnallar n , s n dl ri, dig r qeydl ri v izahatlar v , h mçinin, mü ahid uras v idar hey tinin üzvl rind n, iri s hmdarlardan, i çil rd n v dig r t r fl rd n bütün z ruri m lumatlar n t qdim edilm sini t l b ed bil r. (Banklar haqq nda Qanun, §44, 46). QKDK auditorlar n zar t etmir. Auditorlara qar ixtisas t l bl ri. Auditorlara lisenziyalar Auditorlar Palatas t r find n verilir. Lisenziya almaq üçün, onlar n mühasibat uçotu, maliyy , iqtisadiyyat v hüquq sah sind ali t hsili olmal v n az 3 il pe kar t crüb si olmal d r v onlar Auditorlar Palatas n n lisenziyan n verilm si m qs dil keçirdiyi ixtisas imtahan n verm lidirl r. (Audit Xidm tl ri haqq nda Qanun, §6). Lisenziyan saxlamaq üçün davaml ixtisasart rma t l b olunur. M cburi audit v ya irk tin ona b nz r orqanlar . S hmdarlar n say 50-d n çox olan irk tl rin s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçil n v irk tin nizamnam sin uy un olaraq f aliyy t göst r n t fti komissiyalar olmal d r. Üzvl rin say il ba l qaydalar yoxdur, lakin onlar s hmdar, mü ahid uras v ya idar hey tinin üzvü ola bilm zl r. t fti komissiyas mü ahid uras v ya idar hey tinin iclaslar nda i tirak etmir v t crüb il ba l t l bl r ir li sürülmür. Komissiya s hmdarlar n ümumi y nca na illik maliyy hesabatlar haqq nda hesabat verir v r hb rlikd n z ruri s n dl ri ist y bil r (§107-11). O, h mçinin, s hmdarlar n 10 faizinin t l bi sas nda irk td yoxlama apar r. T crüb d , t fti komissiyalar n n funksiyalar irk tl rd n as l olaraq f rql nir v k nar auditorun funksiyalar il üst-üst dü ür. T fti komissiyas tam müst qil audit komit sinin adekvat v zi deyil. Banklardan s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçil n v m k haqq t yin edil n audit komit l rinin yarad lmas 58 59 t l b olunur. Komit n az üç üzvd n ibar t olmal d r. Komit iclaslar n az rübd bir d f keçirilm li v üzvl r 60 mü yy n müst qillik v seçimlilik m hdudiyy tl ri qoyulur. Audit komissiyas n n v zif l rin k nar auditorun hesabatlar na n zar t, daxili audit v n zar t sisteml ri v / v ya riskin idar edilm si sistemi daxildir (Banklar haqq nda Qanun §27). Audit komissiyas k nar auditorun t yin edilm si, azad edil si v ya ona öd nil c k v saitin m bl i il ba l tövsiy l r vermir v aidiyy ti t r fl rin qdl ri v ya iri qdl ri n z rd n keçirib t sdiq etmir. Haz rk komissiyan n v mü ahid uras n n audit komit sinin funksiyalar ox ar olaraq üst-üst dü ür v yax t crüb uran n müst qil audit komit sinin daha s m r li olmas n göst rir. Prinsip VD: K nar auditorlar s hmdarlara hesabatl olmal d r v irk t qar s nda auditi z ruri pe kar qay il aparma a borcludurlar. Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Qanunda auditorun hesabatl l il ba l sas müdd alar son SN H hesabat ndan sonra ç xar l b v v z olunmam d r. Auditorun hesabatl l . Q rar verm k s lahiyy ti s hmdarlar n ümumi y nca na aid olan v mü ahid uras na h val edil bil n banklar v s orta irk tl ri istisna olmaqla, SC-l rd k nar auditorun t yin edilm si v azad edilm si mü yy n edilmir. T crüb d auditor sas n n zar t pay na malik olan s hmdarla laq saxlay r v bütün n tic l r haqq nda ona hesabat verir, bu da qüvv l ri laz mi balans n t min etmir. Mülki hüquq ümumiyy tl auditorlara qar m hk m iddialar n n qald r lmas na (ümumi m hk m iddialar na icaz ver n ümumi müdd a) icaz verir, lakin bu cür hallar mü ahid olunmam d r. Auditorun m suliyy ti. Auditorlar n Auditorlar Palatas t r find n haz rlanm Auditorlar n Pe kar Etika Davran M c ll sin sas n könüllü öhd likl ri var. M suliyy tl ba l müdd alar qeyri-mü yy ndir v s hmdarlara auditora qar m hk m iddias n n qald r lmas il ba l real imkanlar vermir. Auditorun s ortas . Auditorlardan pe kar m suliyy tin s ortalanmas t l b olunmur v onlar, bir qayda olaraq h min s orta t minat n ld etmirl r. Prinsip VE: nformasiyan n yay lmas kanallar bütün istifad çil r informasiyan vaxt nda v m sr f nöqteyi- n z rd n s m r li kild ld etm k üçün b rab r imkanlar t min etm lidir. 58 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar §5.5.7; Banklar haqq nda Qanun §24, 27. 59 4 il q d r, t krar seçilm y icaz verilir. 60 Komissiyan n üzvl ri dig r idar etm orqanlar n n üzvl ri ola bilm zl r (s hmdarlar n ümumi y nca istisna olmaqla); bankda dig r v zif l rd çal a: mü ahid uras , audit komit si, idar hey ti v ya ba mühasibin qohumlar v dövl t qulluqçular ola bilm zl r (Banklar haqq nda Qanun, §10). Komit üzvl ri iqtisadiyyat v ya hüquq sah sind ali t hsil v ya i t crüb sin malik olmal d rlar. sentyabr 2009 S hif 35 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Yax n keçmi d , korporativ informasiya nadir hallarda aç qlan rd . llik hesabatlar n QKDK- t qdim ed n v d rc ed n irk tl rin say az idi. irk tl rin ks riyy ti (xülas ) hesabatlar n t qdim edir v d rc edir. nvestorlar tam illik hesabatlar n ld edilm sind h l d , ç tinlik ç kirl r. BMK-nin 2007-ci ilin sor usuna sas n, potensial investorlar n irk tin idar edilm si, f aliyy ti v maliyy v ziyy ti haqq nda m lumatlar asan ld etm k imkanlar yox idi. Respondentl rin yar s ndan bir q d r çox hiss si (63%) h min informasiyan n ictimaiyy t aç qlanmas n göst rmi dir. Yaln z 13% aral q hesabatlar d rc edib v yaln z 10% h min m lumatlar internet s hif l rind yerl dirmi dir. Sor uda i tirak etmi irk tl rin ks riyy ti (86%) h min m lumatlar n sor u sas nda t qdim edilm sini bildirmi dir. Bununla, investorlar üçün m lumatlar n al nmas n n yegan yolu irk tin özün müraci t etm sind n ibar t olmu dur. Mühüm faktlar. Qanuna sas n emitentin maliyy -iqtisadi f aliyy tin t sir göst r n sas hadis l r v t dbirl r haqq nda m lumat onlar n ba verm sind n sonra 15 gün rzind QKDK- aç qlanmal d r (Mülki M c ll §1078-43.4). Mühümlüyün trafl t rifi v irk tl r üçün aç qlamalarla ba l misallar verilmir. T crüb d mühüm faktlar az aç qlan r. D rc olunmu m lumat (s n dl r, internet). B zi banklar illik hesabatlar n kütl vi informasiya vasit l rind v BFB-nin internet s hif sind d rc edir. B zi SC-l r, h mçinin, sas illik r q ml ri m tbuatda d rc edir. Prinsip VF: Korporativ idar etm ç rçiv si analitikl r, brokerl r, reytinq t kilatlar v dig rl r t r find n t hlilin apar lmas v m sl h tl rin verilm sini hat ed n v d st kl y n, investorlar n q rarlar na aidiyy ti olan, h min t hlil v m sl h tl rin düzgünlüyünü l v ed bil n maraqlar n mühüm toqqu mas hallar ndan s rb st olan s m r li yana ma il tamamlanmal d r. Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Analitikl r, brokerl r, reytinq t kilatlar t r find n maraqlar n toqqu mas hallar n n aç qlanmas . Brokerl r, investisiyalar n idar edilm sind ixtisasla an irk tl r v banklar aras nda maraqlar n toqqu mas v münasib tl r t nziml nmir. Bazarda t hlil apar lm r v reytinq t kilatlar yoxdur. Bu yax nlarda q bul olunmu geriy qüvv si olmayan qaydalar banklara broker lisenziyas n n al nmas n qada an edir v broker f aliyy tinin tör m qurumlar vasit sil idar olunmas na m cburiyy t yarad r. H SS VI: MÜ AHID URASI V IDAR HEY TININ V ZIF L RI Korporativ idar etm ç rçiv si irk tin strateji istiqam tl ndirilm sini, mü ahid uras v idar hey ti t r find n idar etm y s m r li n zar ti v mü ahid uras v idar hey tinin irk t v s hmdarlara hesabatl l n t min etm lidir. Prinsip VIA: Mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri tam m lumatl sasda, vicdanla, z ruri çal qanl qla v qay il , irk tin v s hmdarlar n maraqlar nda h r k t etm lidir. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Mü ahid uras v idar hey tinin q sa t sviri. irk tin icra orqan kollegial (idar hey ti, müdiriyy t) v ya t kba na (direktor v ya ba direktor) ola bil r (Mülki M c ll §107.4). dar hey tinin v zif l ri müqavil sas nda üçüncü t r f , y ni kommersiya t kilat na v ya f rdi sahibkara tap r la bil rl r (Mülki M c ll §107.4). S hmdarlar n say 50 v daha çox olan SC-l rin, h mçinin, idar hey tin n zar t ed n mü ahid uralar var v idar hey tinin üzvl ri mü ahid uras n n üzvü ola bilm zl r. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin 96%-nin mü ahid uralar var idi. Qanuna sas n, idar etm s lahiyy tl ri idar hey tin verilir, lakin t crüb d , mü ahid uras n n üzvl ri v bir qayda olaraq n zar t pay na malik olan s hmdar v ya ona yax n laq si olan t r f irk tin ofisind yerl n daimi i yerind n irk ti idar ed bil r. Mü ahid uras n n konkret s lahiyy tl ri v f aliyy ti, o cüml d n, iclaslar n keçirilm si müdd tl ri, üzvl rinin say v q rarlar n verilm si prosedurlar irk tin nizamnam sind mü yy n edilir. (MM §107). Banklarda s hmdarlar n ümumi y nca mü ahid uras n n üzvl rini seçilir v onlar n m k haqq n mü yy n edir (MM §107). Bank n mü ahid uras idar etm y n zar t edir v s hmdarlar n ümumi y nca na hesabat verir. Mü ahid uras , h mçinin, daxili pozuntu hallar haqq nda s hmdarlar n ümumi y nca v AMB-nin m lumatland r lmas , t kilat daxilind maraqlar n toqqu mas hallar n n idar edilm si v aidiyy ti xsl rl v iri qdl rin t sdiqi üçün cavabdehdir. Üzvl rin say il ba l t l bl r v üzvl rin s ciyy vi say . SC-l r üçün mü ahid uras nda üzvl rin maksimal say qanunda mü yy n edilm yib, lakin nizamnam d mü yy n edilir. BMK-nin 2007-ci ilin sor usuna uy un olaraq mü ahid uralar nda n çox be üzv qeyd al nm d r v üzvl rin orta say 3.4 olmu dur. Banklar üçün, mü ahid uras v idar hey tinin n az üç üzvü olmal d r (MM §107, Banklar haqq nda Qanun §25.2, 26.2). T crüb d , iri irk tl rin mü ahid uras v idar hey tind üzvl rin say 5-7 v kiçik firmalarda t xmin n 3 ola bil r. Seçilm t l bl ri. Xarici v t nda l qla ba l m hdudiyy tl r qoyulmur. Banklar n mü ahid uralar n n üzvl ri AMB t r find n mü yy n edil n laz mi v m qbul meyarlar na cavab verm lidir, lakin h min meyarlar n icra olunmas h l d , qiym tl ndirilm yib. Hüquqi xsl r mü ahid uras n n üzvü ola bilm zl r. Nizamnam il t l b olunmas istisna olmaqla, sentyabr 2009 S hif 36 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan mü ahid uras n n üzvl ri s hmdar olmaya da bil rl r. (MM §107-7). S hml rin 20% v ondan art q pay na malik olan s hmdarlar idar hey tinin üzvü ola bilm zl r. Banklarda idar hey ti v mü ahid uras n n üzvl ri iqtisadiyyat v hüquq sah sind ali t hsil v bank sah sind i t crüb sin malik olmal d rlar. Mü ahid uras v idar hey ti, audit komissiyas n n üzvl ri v bank n ba mühasibi bank n dig r idar etm orqanlar n n üzvü ola (s hmdarlar n ümumi y nca ndan ba qa), bankda dig r v zif l rd çal a, bank n mü ahid uras , idar hey ti v audit komissiyas n n üzvl ri v ba mühasibinin qohumlar ola v dövl t qulluqçular ola bilm zl r. lav olaraq, mü ahid uras n n üzvl rinin mülkiyy tind , idar etm sind v n zar tind n çox üç hüquqi xsi ola bil r. Yekun olaraq, idar hey tinin üzvl ri v ba mühasib dig r yerl rd çal a bilm z. (Banklar haqq nda qanun, §10, 25.3, 26.3). Sadiqlik v qay il ba l v zif l rin adekvatl . Mülki M c ll y son d yi iklikl rd idar hey ti v mü ahid uras n n üzvl ri üçün sadiqlik v qay il ba l fidusiar v zif l ri mü yy n edir. Mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri “t msil etdiyi hüquqi xsin m nafel ri üçün v zif l rini yerin yetir rk n vicdanla, pe kar qaydada v m ntiql h r k t etm k, hüquqi xsin v onun bütün i tirakç lar n n maraqlar na sadiq olmaq v hüquqi xsin maraqlar n öz maraqlar ndan üstün tutmaq v ehtiyatl olma a borcludur.” Direktorlar v zif l ri pozdu u halda irk t vurulmu z r r gör m suliyy t c lb oluna bil rl r. (CC 49-3) S hmdarlar irk t vurulmu z r rl rin v zinin öd nilm sini t l b etm k hüququna malikdirl r. Direktorlar n m suliyy ti il ba l m hk m i l ri mü ahid olunmay b. Banklar n mü ahid uralar n n üzvl ri üçün fidusiar v zif l r a a dak lar daxildir: m lumatl l q, z ruri vaxt v diqq tin h sr edilm si (çal qanl q), “m ntiqli, ehtiyatl v konsertvativ” olma, müst qillik (s hmdarlar n h r hans qrupunun maraqlar na üstünlük verm m k), vicdanla h r k t etm k, sadiqlik v m xfilik v bank n m nafel rini üstün tutmaqla h r k t etm k v zif si. V zif l r , h mçinin, bank n maliyy v ziyy tinin monitorinqi v qiym tl ndirilm si v bank t r find n bütün aidiyy ti qanun v qaydalar n yerin yetirilm sinin t min edilm si v , o cüml d n, mü ahid uras v idar hey ti t r find n maraqlar n toqqu mas hallar n n qar s n n al nmas daxildir. Banklarda fidusiar v zif l rin yerin yetirilm m sin gör sanksiyalar qanunvericilikd mü yy n edilm prosesind dir – fidusiar v zif l r v c zalar n icras 61 m c ll si v cinay t qanunvericiliyinin strukturu v t tbiqi aras nda ziddiyy tl r icran ç tinl dir bil r. S orta f aliyy ti haqq nda qanun direktorlar üçün fidusiar v zif l ri mü yy n etmir. Mövcud f rdi v zif l r h tta AMB-nin müvafiq qaydalar na sas n fidusiar t l bl r cavab vermir. Direktorlar n s ortas . ura üzvl rinin s ortas il ba l t l bl r yoxdur v , bir qayda olaraq, s orta t minat al nm r. güzar mühakim qaydas /mü ahid uras v idar hey tinin hesabatl l . Mülki M c ll mü yy n edir ki, direktorlar v irk tin m kda lar n n vicdanla, m lumatl sasda v irk tin maraqlar nda h r k t etm si istisna olmaqla, onlar h r k tl rin gör m suliyy t c lb oluna bil rl r. Prinsip VIB: Mü ahid uras n n q rarlar n n müxt lif s hmdar qruplar na müxt lif t sir göst m si mümkün olduqda, ura bütün s hmdarlara dal tli yana mal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Qanunda mü ahid uras n n üzvl rind n bütün s hmdarlara dal tli yana lmas n t l b ed n müdd a yoxdur. Banklarda, mü ahid uras “s sverm v ya q rar q bul etm zaman h r hans bir s hmdar n v ya s hmdarlar qrupunun maraqlar na üstünlük verm m li v ya onlar n göst ri l ri il h r k t etm m lidir”. (Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar §7.3.2) Prinsip VIC: Mü ahid uras yüks k etika standartlar n t tbiq etm li v s hmdarlar n maraqlar n n z r almal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Mövcud ç rçiv d s hmdar c miyy tl ri üçün etika standartlar v ya s hmdarlar n maraqlar n n müdafi si haqq nda qanun v ya m c ll yoxdur. Mülki M c ll v Banklar haqq nda Qanuna icras müvafiq qaydalarla t min olunan qanuna zidd h r k tl rl ba l müdd alar daxildir. Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar na bank i çil ri üçün etika m c ll sinin haz rlanmas il ba l müdd a daxildir.62 Prinsip VID: Mü ahid uras mü yy n sas funksiyalar yerin yetirm lidir, o cüml d n: Prinsip VID 1: Mü ahid uras t r find n ümumi korporativ strategiyaya v sas q rarlara n zar t Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Mü ahid uran n qanunla v t crüb d funksionall . S hmdar c miyy tl rind mü ahid uralar n n rolu, v zif l ri, i l m si, üzvl rinin ixtisas göst ricil ri v strukturu il ba l trafl qaydalar yoxdur. T crüb d , mü ahid uralar müst qil n zar t funksiyas n q bul etm dil r v irk tl rin strateji istiqam tl ndirilm sind nisb t n kiçik rol oynay rlar. BMK-nin 2007-ci ilin sor usuna sas n, dividendl rin elan olunmas v öd nilm si (41%) v s hml rin burax lmas (34%) kimi 61 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , anlay lar v §7. 62 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §15.2. sentyabr 2009 S hif 37 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan mü yy n sas funksiyalar idar hey ti t r find n yerin yetirilir. Mü ahid uralar nda bir qayda olaraq s drlik ed n n zar t pay na malik olan s hmdarlar sas rol oynay r. Mü ahid uralar n n münt z m iclaslar n keçir n irk tl rin say artsa da, h min iclaslar h l d , bir çox irk tl rd keçirilmir. Dig r t r fd n, idar hey ti b zi günd lik v zif l rd n k narla mal v v zin irk tin ofisind daimi kabineti olan n zar t pay na malik olan s hmdarlarla günd lik m sl h tl m y m cbur olur. Qanuna sas n, banklar n mü ahid uralar strateji korporativ planla d rman h yata keçirir, idar etm y n zar t edir v s hmdarlar n ümumi y nca na hesabat verir. Qeyd olunmal dig r v zif l r maraqlar n toqqu mas hallar n n h ll 63 edilm si v aidiyy ti xsl rl v iri qdl rin t sdiqi daxildir. T crüb d , n zar t pay na malik olan s hmdar banklarda da faktiki olaraq dominant rol oynay r. S orta irk tl rind , v zif l r bank qanunvericiliyinin t l bl rini t krarlay r. Prinsip VID 2: irk td idar etm t crüb sinin effektivliyinin monitorinqi Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Mü ahid uralar t r find n korporativ idar etm t crüb sinin monitorinqi il ba l müdd alar yoxdur. Banklarda korporativ idar etm il ba l mü yy n ciddi m s l l r qanuna sas n n zar t olunur v bu bank n idar edilm si il ba l funksional v struktur t l bl r daxildir. Prinsip VID 3: sas v zif li xsl rin seçilm si, onlar n m k haqlar v mükafatland r lmas , monitorinqi v v z olunmas Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Mülki m c ll y uy un olaraq, irk tin nizamnam sind müvafiq s lahiyy tl rin mü ahid uras na verilm si istisna olmaqla, r hb rlik s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçilm li v v zif d n azad edilm lidir. T crüb d , r hb rlik b zi hallarda mü ahid uras v ya s hmdarlar n ümumi y nca na aid s lahiyy tl ri v v zif l ri icra edir. Misal üçün, Mülki M c ll y uy un olaraq, s hmdarlar n ümumi y nca mü ahid uras n n s drinin v üzvl rinin t yin edilm si üzr müst sna hüquqa malikdir, lakin, bazar i tirakç lar b z n bu funksiyan n idar hey ti t r find n yerin yetirilm si bar d m lumat vermi l r. Bundan lav , BMK-nin 2007-ci ilni sor usunda otuz respondent r hb rliyin öz m k haqlar n mü yy n etm sini qeyd etmi dir. Banklarda s hmdarlar n ümumi y nca r hb rliyin i götürülm si, m k haqq n n mü yy n edilm si v v z edilm si s lahiyy tl rin malikdir, lakin h min s lahiyy tl r mü ahid uras na h val edil bil r. Qanuna sas n, mü ahid uras ild bir d f r hb rliyin f aliyy tini qiym tl ndirir. Prinsip VID 4: R hb rliyin v mü ahid uras n n üzvl rinin m k haqlar n n irk tin uzun müdd tli maraqlar v s hmdarlar n maraqlar il laq l ndirilm si Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Ümumiyy tl s hmdar c miyy tl ri il ba l aidiyy ti müdd alar yoxdur. Banklara g ldikd , qanuna sas n mü ahid uras n n v zif l rind n biri irk tin (o cüml d n r hb rliyin) m k haqq v mükafatland rma sisteminin irk tin uzun müdd tli m qs dl rin xidm t etm sinin t min edilm sind n v q sa müdd tli m nf t h d fl rinin qoyulmamas ndan 64 ibar tdir. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak ed n irk tl rin yaln z onu mü ahid uras n n üzvl ri üçün m k haqq v mükafatland rma sistemin malik idi. Prinsip VID 5: Mü ahid uras v idar hey tin üzvl rin t yin edilm si / seçilm si Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Baxmayaraq ki, qanuna sas n s hmdarlar n ümumi y nca mü ahid uras v idar hey tinin üzvl rin seçm k v onlar v zif d n azad etm k hüququna malikdir, o, h r iki orqana üzvl rin t yin edilm si v ya seçilm sind s m r li faktiki rol oynam r. Qanun q rar n q bul edilm sini asanla d rmaq üçün s hmdarlar n ümumi y nca na yeni t yin olunmu direktorlar haqq nda ümumi m lumatlar n t qdim olunmas n t l b etmir. Prinsip VID 6: nsayderl r aras nda maraqlar n toqqu mas na n zar t, o cüml d n irk tin aktivl rind n sui-istifad v aidiyy ti xsl rl qdl rin ba lanmas nda pozuntu hallar Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Qanuna sas n, insayderl r aras nda maraqlar n toqqu mas na n zar t ümumiyy tl s hmdar c miyy tl ri üçün deyil, 63 Banklar haqq nda Qanun, §25; Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §3, 5. 64 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §15.1. sentyabr 2009 S hif 38 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan yaln z banklar üçün m cburidir. T crüb d , h tta banklarda, mü ahid uras v idar hey tinin maraqlar n toqqu mas na s m r li n zar t etm k üçün n zar t paylar na malik olan s hmdarlardan z ruri d r c d müst qil olmaya bil rl r. Prinsip VID 7: Mühasibat uçotu v maliyy hesabatlar sistemin , o cüml d n, müst qil audit v n zar t sisteml rin n zar t Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir S hmdar c miyy tl rind nizamnam maliyy hesabatlar imzalamaq s lahiyy tin malik olan xsl ri mü yy n edir v 65 onlar yanl m lumatlar n verilm sin gör m suliyy t da y rlar. Emissiya prospektind yanl m lumatlar n verilm si 66 hal nda, h mçinin, cinay t m suliyy ti lav olunur. Mü ahid uras ndan maliyy hesabatlar nda veril n m lumatlar n h qiqiliyinin t sdiq edilm si t l b olunmur. Banklara g ldikd , bütövlükd idar hey ti maliyy hesabatlar sistemi üçün cavabdehdir v idar hey tinin s dri v ba mühasib maliyy hesabatlar n n düzgünlüyünü t sdiq edir. V zif l ri v hesabatl l d qiq bölü dür n sistemin yarad lmas 67 t l b olunur. Mü ahid uras maliyy hesabatlar v audit sisteml rin n zar ti h yata keçirir. Audit komit si, h mçinin, h min v zif l ri yerin yetirir. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin mühüm hiss sind k nar auditoru seçm k (57%) v illik hesabat v maliyy hesabatlar n t sdiq etm k (54%) s lahiyy tin mü ahid uras deyil, idar hey ti malik idi. Prinsip VID 8: Aç qlama v kommunikasiya prosesin n zar t Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Aç qlama v kommunikasiya prosesi qanunla s hmdar c miyy tinin mü ahid uras n n v zif l rin daxil edilm yib. T crüb d , irk tl rd aç qlama v kommunikasiyan n s viyy si a a d r. Prinsip VIE: Mü ahid uras korporativ m s l l rl ba l obyektiv müst qil mühakim ni t tbiq ed bilm lidir. Prinsip VIE 1: Mü ahid uralar maraqlar n toqqu mas ehtimal olan hallarda müst qil mühakim ni t tbiq ed bil c k yet rli sayda uran n v zif li xs olmayan üzvl rinin t yin edilm sini n z rd n keçirm lidir. Bu cür sas v zif l r maliyy v ba qa hesabatlar n düzgünlüyünün t min edilm si, aidiyy ti xsl rl qdl rin n z rd n keçirilm si, ura üzvl rinin v sas v zif li xsl rin t yin edilm si v ura üzvl rinin m k haqq v mükafatland r lmas daxil olmal d r. Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Qanunvericilikd direktorun müst qilliyinin mü yy n edilm si. Qanunda mü ahid uras n n üzvl rinin müst qilliyi il ba l müdd alar yoxdur. dar hey tinin üzvl ri mü ahid uras n n üzvü ola bilm zl r. S hml rin 20% v ondan art q pay na malik olan s hmdarlar mü ahid uras n n üzvü ola bilm zl r. Banklara g ldikd , mü ahid uras , audit komit si v idar hey tinin üzvl ri v , h mçinin, ba mühasib bank n dig r idar etm orqanlar n n üzvl ri ola (s hmdarlar n ümumi y nca istisna olmaqla); bankda dig r v zif l rd çal a; mü ahid uras , audit komit si v idar hey tinin üzvl ri v , h mçinin, ba mühasibin qohumlar ola; v dövl t qulluqçular ola bilm zl r. S orta f aliyy ti haqq nda qanun s orta irk tl rind mü ahid uras n n n az bir üzvünün müst qil olmas n t l b edir. Lakin, müst qillik kriteriyas üzvün irk tl r h r hans m ulluq laq l rinin, auditorla laq l rin v ya s orta irk tinin iri mü t risi olmamas n t l b etmir. Direktorlar n faktiki müst qilliyi. Mü ahid uralar na faktiki olaraq n zar t pay na malik olan s hmdarlar n zar t edir. Bir neç irk t mü ahid uralar na müst qil üzvl ri seçib, lakin bu t crüb geni yay lmay b. irk tl r ikay tl nirl r ki, ölk d h l d , müst qil direktorlar üçün yax namiz dl r çat m r. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak ed n irk tl rin yetmi s kkiz faizind majoritar s hmdarlar v onlarla laq li xsl r mü ahid uras n n üzvl ri olmu dur. Qeyd etm k laz md r ki, sor uda i tirak etmi on s kkiz irk td (18%) mü ahid uralar tamamil majoritar s hmdarlardan v onlarla laq li xsl rd n ibar t idi. Qrup olaraq, majoritar s hmdarlar v onlarla laq li xsl r bütün mü ahid uras üzvl rinin 48%-ni t kil etdil r. Minoritar s hmdarlar sor uda i tirak etmi irk tl rin lli üç faizind mü ahid uras nda t msil olunub v sor uda i tirak etmi bütün irk tl rin mü ahid uralar n n üzvl rinin 27%-ni t kil etmi dirl r. Mü ahid uras n n üzvl ri aras nda h cmin gör növb ti iri qrup m rk zi v rayon orqanlar n n nümay nd l rind n ibar t olmu dur (iki faiz). Mü ahid uralar n n müst qil üzvl ri sor uda i tirak etmi irk tl rin iyirmi s kkiz faizind çal m d r v respondentl rin be faizi mü ahid uras n n tamamil müst qil üzvl rd n ibar t olmas n bildirmi dir. Prinsip VIE 2: ura komit l ri il ba l ayd n v ffaf qaydalar 65 Mülki m c ll , §1078-11.7; nvestisiya qiym tli ka zlar n n emitentl ri t r find n illik hesabatlar n haz rlanmas v aç qlanmas qaydalar , §2.4. 66 Cinay t M c ll si, §203, 211, 212, 213. 67 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §8.3. sentyabr 2009 S hif 39 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir Audit komit l ri. Daxili Audit haqq nda Qanun ictimai h miyy tli qurumlarda audit komit l rinin yarad lmas n t l b edir, lakin dig r irk tl r üçün t l b etmir. ks r s hmdar c miyy tl rin audit komit l ri yoxdur, lakin s hmdarlar t r find n seçil n, irk tl laq si olmayan v maliyy hesabatlar n yoxlayan xsl rd n ibar t olan t fti komissiyalar var. T fti komissiyas n n v zif l ri, faktiki olaraq, k nar auditorun v zif l ri il üst üst dü ür. Mü ahid uras ndan müst qil üzvl ri s hmdarlar t r find n seçil n audit komit l ri yaln z banklar üçün t l b olunur v onlar n v zif l ri t fti komissiyalar n n mü yy n v zif l ri il üst üst dü ür. Audit komit l ri v t fti komissiyalar haqq nda trafl m lumat VC hiss sind verilir. Dig r komit l r. Qanun s hmdar c miyy tl rind dig r komit l rin yarad lmas n t l b etmir, lakin bu cür komit l rin yarad lmas t crüb si mövcuddur. BMK-nin sor usunda i tirak ed n irk tl rin b zil ri komit l rin yarad lmas n bildirmi dir. n çox yay lm komit etika komit si (28%), ondan sonra mübahis l rin h lli komit si (24%), korporativ idar etm komit si (18%) v strateji planla d rma komit si olmu dur. Yaln z 10% audit komit sini yarad b, lakin 26% audit komit sinin yarad lmas n planla d rm d r. Banklarda, mü ahid uras s viyy sind deyil, idar hey ti s viyy sind bir s ra komit l rin yarad lmas t l b olunur. Konkret olaraq, qanun t l b edir ki, mü ahid uras idar hey ti il m sl h tl r k a a dak komit l ri yarats n: kredit riskinin idar edilm si prosesinin s m r liliyi üçün Kredit Komit si, likvidliyin v v saitin s m r li idar edilm si m qs dil Aktivl ri v Passivl ri dar etm Komit si, bankda nformasiya Texnologiyalar n n t hlük sizliyi v s m r liliyi m qs dil nformasiya Texnologiyalar Komit si yarad la bil r (Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar §5, 10). Aktivl rin ümumi d y ri 6 milyon AB dollar ndan art q olan v üç filialdan art q filial b k sin malik olan banklar daxili komit l rin f aliyy tinin laq l ndirilm si v dig r riskl rin idar edilm si üçün Riskl ri dar etm Komit sini yaratmal d r. yarad lmal d r. 10-12 bank art q h min hüquqi t l bl ri yerin yetirm y ba lay b. Prinsip VIE 3: Mü ahid uras v idar hey tinin öz v zif l rin sadiqliyi Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Mü ahid uras n n üzvünün tutdu u v zif l rin say n n m hdudla d r lmas . Mü ahid uras n n üzvl rinin mü ahid uras nda v zif l rinin say il ba l hüquqi m hdudiyy tl r yoxdur. Banklar n mü ahid uralar n n üzvünün mülkiyy tind , idar sind v n zar tind maksimum üç irk t ola bil r. ura iclaslar n n keçirilm si il ba l t l bl r. Mülki M c ll mü ahid uras t r find n n az rübd bir d f iclaslar n keçirilm sini t l b edir. (Mülki M c ll 107-9.1) Kvorum üzvl rin 50%-d n ibar tdir. S hmdar c miyy tl rinin mü ahid uralar , bir qayda olaraq, iclaslar tez-tez keçirmir. T crüb d banklar n mü ahid uralar t r find n iclaslar n keçirilm si tezliyini qiym tl ndirm k ç tindir. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda mü ahid uras n n iclaslar n çox ild iki v ya üç d f (31%), v ild bir d f (29%) keçirilir. Sor uda i tirak etmi irk tl rin yaln z 26% mü ahid uralar n n iclaslar n n ay il ba l minimal t l bl ri yerin yetirmi dir v 8% mü ahid uras n n ayda bir d f iclas keçirm sini qeyd etmi dir. Respondentl rin dem k olar ki, yar s (48%) mü ahid uras n n iclaslar n n bir saat ç km sini qeyd etmi dir: orta vaxt is altm iki d qiq t kil etmi dir. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin bildirdiyin sas n il rzind idar hey tinin keçirdiyi iclaslar bird n lliy q d r idi. Bu cür böyük f rqin s b bi iclaslar n say il ba l minimal hüquqi t l bl rin olmamas v qism n h r respondentin r smi iclas anlay ndan ibar t ola bil r. Sor uda i tirak etmi irk tl rin t xmin n dördd biri (22%) idar hey tinin ild bir d f iclas keçirm sini qeyd etmi dir. On be irk t (15%) idar hey tinin rübd bir d f v on üç irk t (13%) ayda bir d f iclas keçirm sini qeyd etmi dir. F aliyy tin qiym tl ndirilm si. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda respondentl rin yaln z 36% son iki il rzind mü ahid uras t r find n öz f aliyy tinin qiym tl ndirilm sini bildirmi dir. Konsepsiya Az rbaycan üçün bir q d r yenidir v 36% r q mi h ddind n art q yüks k ola bil r. Direktorlar n t limi, IOD. Mü ahid uras n n üzvl rin v zif l rin yerin yetirilm sind köm klik etm k üçün korporativ idar etm m c ll si haz rlanmam d r v s hmdar c miyy tl rind mü ahid uras üzvl rinin formal t limi il m ul olan t kilatlar yoxdur. Bank sektorunda bu cür al tl rd n f al istifad olunur. AMB-nin korporativ idar etm qaydalar banklar üçün qanun qüvv sin malikdir v Az rbaycan Bank T dris M rk zi bank inzibatç lar üçün d y rli m lumatland rma v istiqam tl ndirm xidm tl rini göst rir. Mü ahid uras n n üzvl rinin iclaslarda i tirak haqq nda m lumatlar n ictimaiyy t aç qlanmas . Mü ahid uras n n üzvl rind n iclaslarda i tirak haqq nda m lumat n aç qlanmas t l b olunmur. clas n protokollu v iclasda i tirak ed n üzvl rin siyah s , h mçinin, ictimaiyy t aç qlanm r. Prinsip VIF: V zif l rini yerin yetirm k üçün ura üzvl rin d qiq v aidiyy ti m lumatlar vaxt nda ld etm k imkan yarad lmal d r Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir Qanunda s hmdar c miyy tl rind mü ahid uras üzvl rinin informasiyan v pe kar m sl h ti almaq imkan il ba l xüsusi müdd alar yoxdur. sentyabr 2009 S hif 40 Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan BMK-nin sor usunda i tirak etmi irk tl rin yar s ndan az hiss si mü ahid uras n n üzvl rini iclas n keçirilm sind n kifay t q d r vv l z ruri m lumatlarla t min etmi dir. Yaln z 41% iclas n keçirilm sin q d r iki h ft d n çox vaxt qalanda iclas haqq nda bildiri i v aidiyy ti m lumatlar gönd rdil r. T xmin n üçd bir hiss si (28%) bildiri i v materiallar bir h ft vv l v 13% iclasdan bir-iki h ft vv l gönd rmi dir. B zil ri materiallar bir gün vv l (6%) v ya iclaslarda (2%) paylam d r, dig rl rd is (6%) materiallar n vv lc d n payla d r lmas t crüb si yox idi. Mü ahid uras n n üzvl rin iclas n keçirilm sind n vv l bir qayda olaraq t qdim olunan materiallara iclas n günd liyi (82%), son iclas n protokolu (63%), son hesabat dövrünün maliyy hesabatlar (59%) v günd liyin h r madd si il ba l izahatlar (36%) daxil olmu dur. Yaln z 29% materiallara iclasda t sdiq olunmal m s l l rl ba l q tnam l rin layih l rini daxil etmi dir. Banklarda is , mü ahid uralar (f rdi üzvl r istisna olmaqla) idar hey tind n bütün z ruri m lumatlar ld ed bil rl r. Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar nda idar hey ti v dig r komit l r t r find n mü ahid uras n n iclaslar nda payla d r lan m lumatlar n trafl siyah s verilir (§5.2). sentyabr 2009 S hif 41 Terminlər / Qısaltmalar AKİL: BMK-nin Azərbaycanda Korporativ İdarəetmə Layihəsi AİŞ: Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti BFB: Bakı Fond Birjası AMB: Azərbaycan Mərkəzi Bankı MM: Mülki Məcəllə BİƏ: Baş İcraçı Əməkdaş KSM: Korporativ Sosial Məsuliyyət Kumulyativ səsvermə: Kumulyativ səsvermə minoritar səhmdarlara bütün səslərini bir namizədə verməyə imkan verir. Fərz edək ki, açıq səhmdar cəmiyyətinin iki səhmdarı var, biri səslərin 80%, ikincisi isə 20%-ə malikdir. Beş direktor seçilməlidir. Kumulyativ səsvermə qaydası olmasa, hər səhmdar hər direktor üçün ayrıca səs verməlidir. Majoritar səhmdar bütün beş vəzifəni əldə edəcək, çünki, o, bütün hallarda səsvermədə səslərin 80:20 bölgüsü ilə qalib gələcəkdir. Kumulyativ səsvermə minoritar səhmdara bütün səslərini (beş dəfə 20%) idarə heyətinin bir üzvünə verməyə və, bununla, onun seçilmiş namizədinə həmin vəzifəni əldə etmək imkanını verəcək. AYİB: Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı NÜY: Növbədənkənar Ümumi Yığıncaq İSSP: İşçilərin Səhmdarlara Sahiblik Proqramı SÜM: Səhmdarların Ümumi Yığıncağı ÜDM: Ümumi Daxili Məhsul BMK: Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası MHBS: Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları QKKBT: Qiymətli Kağızlar Komitələrinin Beynəlxalq Təşkilatı SİY: Səhmlərin İlkin Yerləşdirilməsi BAS: Beynəlxalq Audit Standartları SC: Səhmdar Cəmiyyəti LQ: Listinq Qaydaları MMUS: Milli Mühasibat Uçotu Standartları MDM: Milli Depozit Mərkəzi Üstünlük hüquqları: Üstünlük hüquqları mövcud səhmdarlara yeni buraxılmış səhmləri onların digərlərinə təklif olunmasından əvvəl almaq hüququnu verir. Həmin hüquq səhmdarları yeni səhmlərin buraxılması nəticəsində dəyərin və nəzarətin azalmasından müdafiə edir. Proporsional təmsilçilik: Proporsional təmsilçilik səhmlərin müəyyən olunmuş faizi olan səhmdarlara idarə heyətinin üzvünü təyin etmək hüququnu verir. DK: Daimi Katib Piramid strukturu: Piramid strukturu sahiblik və nəzarət laylara bölünən sahiblik və altsahiblik strukturudur. Onlar səhmdarlara sahibliyin çoxsaylı layları vasitəsilə nəzarəti təmin etməyə imkan verir və, eyni zamanda, onlar hər aralıq sahiblik layında investisiya və riskləri digər səhmdarlarla bölüşdürürlər. AŞƏ: Aidiyyəti şəxslərlə əqdlər. QKDK: Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi Səhmdar müqaviləsi: Şirkətin idarə edilməsi haqqında səhmdarlar arasında bağlanmış müqavilədir və bir qayda olaraq ilk imtina hüquqları və səhmlərin ötürülməsi ilə bağlı digər məhdudiyyətləri, aidiyyəti şəxslərlə əqdləri və direktorların təyinatını əhatə edir. DM: Dövlət Müəssisəsi Çıxarma hüquqları: Çıxarma hüququ (bəzi hallarda “dondurulma hüququ” adlandırılır) şirkətin majoritar səhmdarlarının minoritar səhmdarlardan səhmlərini satmağa tələb etmək hüququdur. Satma hüququ çıxarma hüququnun əksidir, minoritar səhmdar majoritar səhmdardan ondan səhmlərin alınmasını tələb edə bilər. Geri alma hüquqları: Geri alma hüquqları (bəzi yurisdiksiyalarda “təzyiqə məruz qalmış azlıqlar”, “qiymətləndirmə” və ya “alqı” üzrə müdafiə tədbiri adlandırılır) səhmdarlara şirkətdə müəyyən fundamental dəyişikliklərin baş verməsi halında səhmləri şirkətə satmaq hüququnu verir. Bu hesabat Standart və Normalara Əməl Olunma Hesabatları (SNƏH) proqramı çərçivəsində ölkələrdə korporativ idarəetmə sahəsində aparılan qiymətləndirmələrdən biridir. Korporativ İdarəetmə sahəsində SNƏH qiymətləndirmələri çərçivəsində hüquqi və tənzimləyici çərçivə, icranın təmin edilməsi sahəsində fəaliyyət və özəl sektor tərəfindən tətbiq olunan işgüzar fəaliyyət qaydaları və əməl olunma təhlil olunur və fond birjalarında qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin tətbiq etdiyi qaydaları və İƏİT-in Korporativ İdarəetmə Prinsiplərinə əməl olunması qiymətləndirilir. Qiymətləndirmələr Milli korporativ idarəetmə təcrübəsinin qiymətləndirilməsi üçün vahid metodologiyadan istifadə edir ölkələrin özünü qiymətləndirə bilməsi və koprorativ idarəetmə islahatları sahəsində irəliləyişlərin ölçülməsi üçün etalon təşkil edir emitentlər, investorlar, tənzimləyicilər və dövlət qərarlarını verənlər arasında səmərəli əlaqələri dəstəkləməklə qiymətləndirilən ölkələrdə islahatlara sahibliyi gücləndirir siyasət tövsiyələrinin yerinə yetirilməsi ilə nəticələnəcək siyasət dialoqunun aparılması üçün bünövrə təmin edir Dərc olunmuş SNƏH-ların tam siyahısını http://www.worldbank.org/ifa/rosc_cg.html ünvanında əldə edə bilərsiniz Korporativ idarəetmə ilə bağlı daha ətraflı məlumatları Dünya Bankı və BMK-nin korporativ idarəetməyə həsr olunmuş səhifəsindən əldə edə bilərsiniz: http://www.worldbank.org/corporategovernance Bizimlə CG-ROSC@worldbank.org e-poçt ünvanı vasitəsilə əlaqə saxlaya bilərsiniz.