100235 Ekim 2015  İkinci çeyrekte yatırımların sürüklediği sürpriz büyüme Zayıflayan lira ve önemli oranda düşen petrol fiyatlarının performansına rağmen büyüme görünümü durgun. etkisiyle daralması beklenen cari açık azalmadı. 2015 yılının ilk yedi aylık döneminde Türk Lirası ABD doları karşısında yüzde  Cari açık halen yüksek seviyelerde ve finansman sağlamak 18,4 (Avro karşısında yüzde 7,6) değer kaybetti. Enerji açığı zorlu hale geliyor. önemli ölçüde düşmüş olmasına rağmen, Türkiye’nin cari açığı Temmuz 2015 sonu itibariyle son 12 aylık dönemde 45 milyar  Zayıflayan öncü göstergelerin de işaret ettiği gibi, ABD dolarına yükseldi (altın etkisinden arındırılmış) -2014 yılında ekonomik faaliyetin yılın ikinci yarısında hız kaybetmesi 42,6 milyar ABD doları idi. Cari açıktaki kötüleşmenin temel bekleniyor. sebebi ticaret ortaklarındaki zayıflıklar ile 2015 yazında turizm gelirlerinde yaşanan düşüş oldu. Özellikle AB’deki yavaş büyüme, MENA bölgesi ve Rusya’daki güçlükler cari açığı 2015 yılının ikinci çeyreğinde, yatırımlar sürpriz bir artış olumsuz etkiledi. Liradaki değer kaybı devam etti ve Eylül sonu göstererek büyümeyi destekledi. Haziran ayındaki genel itibariyle yıl başından bu yana ABD doları karşısındaki kayıp seçimler öncesindeki belirsizliklere rağmen, yılın ikinci yüzde 29,8’e ulaştı (Avro karşısındaki kayıp yüzde 20,1). çeyreğinde mevsim etkisinden arındırılmış (MEA) büyüme çeyrek bazında yüzde 1,3 olarak gerçekleşti. Beklendiği gibi özel sektör Yurt içindeki siyasi endişeler ve küresel finans ve kamu tüketimleri ivme kaybetmeye devam etti. Altın ihracatı piyasalarındaki dalgalanmalar kısa vadeli sermaye girişlerini ve ithalattaki düşüş sebebiyle ilk çeyrekte büyümeye olumlu kuruttu. Temmuz sonu itibariyle son üç aylık dönemde portföy katkıda bulunan net ihracat, ikinci çeyrekte zayıf gerçekleşen çıkışları hızlanırken, bankacılık sektörünün yurt dışından ihracat talebi sebebiyle büyümeye negative katkı yaptı. Stokların borçlanmaları ve Temmuz ayındaki büyük miktarlı doğrudan eritilmesi de büyümenin hızlandırılmasına yardımcı olamadı. Öte yabancı yatırım girişi sebebiyle uzun vadeli girişler arttı. Uzayan yandan, özel yatırımlar beklenmeyen bir şekilde yükseldi ve ikinci vade finansman kalitesini iyileştirmesine rağmen, yılın ilk yedi çeyrekteki büyümenin ana sürükleyicisi oldu. Bu durum, özel aylık döneminde net girişler cari açığı karşılamakta yetersiz kaldı. sektörün Haziran seçimleri sonrasında belirsizliklerin ortadan Söz konusu dönemde döviz rezervlerinden çekilen 2,5 milyar kalkacağı öngörüsü ile daha önce ertelenen yatırımları ABD$’lık tutar ile cari açığın bir kısmı finanse edilirken, net hata gerçekleştirdiğini göstermektedir. noksan kalemi 9.1 milyar ABD$ fazla verdi. 2015 yılında enflasyonun hedefin üzerinde kalması Merkez Bankası, ABD Merkez Bankası’nın olası faiz oranı bekleniyor. Mayıs ayında zirve yapan 12 aylık enflasyon, yükseltme kararı karşısında izleyeceği yol haritasını özellikle Mayıs ve Haziran gıda fiyatlarındaki düşüş sayesinde açıklarken, politika kararları konusunda beklemede kaldı. Temmuz ayında 1,3 puan düşüşle yüzde 6,8’e geriledi. Liranın Merkez Bankası üçüncü çeyrekte faiz oranlarını mevcut değer kaybetmesi ve küresel petrol fiyatlarındaki artış sebebiyle seviyelerinde sabit tuttu. Öte yandan, bankacılık sisteminde artan Mayıs ayına kadar yükselen enerji enflasyonu, küresel petrol likidite ihtiyacı karşısında, Merkez Bankası’nın Mayıs ayında 65 fiyatlarının varil başına 45 ABD$ seviyelerine inmesi ile birlikte milyar TL civarında olan fon enjeksiyonu, Eylül sonu itibariyle 90 Eylül sonuna doğru gevşedi. Öte yandan, gıda fiyatları tekrar milyar TL’nin üzerine çıktı. Merkez Bankası fazla finansmanın hızlı bir şekilde yükselmeye başladı ve Eylül ayında gıda büyük bir kısmını gecelik borç verme aracı yoluyla sağladı ve enflasyonu momentumunu yüzde 14,7’ye kadar yükseltti. Kurda Mayıs ayında yüzde 25 olan gecelik finansmanın payı yüzde 45’e değer kaybının tekrar başlaması, çekirdek enflasyonu yüzde 8’in yükseldi. Sonuç olarak, 1 haftalık repo oranı yüzde 7,5 iken, üzerine ve momentumunu yüzde 10,5’in üzerine yükseltti. Merkez Bankası’nın ortalama finansman maliyeti yüzde 9’a Özellikle, kurun değer kaybetmesi sebebiyle otomobil fiyatlarında ulaştı. Öte yandan, Merkez Bankası koridor genişliğini daraltarak yaşanan keskin artış, Eylül ayında enflasyon artışına yüksek para politikası çerçevesini sadeleştirmeyi vaat ettiği bir yol katkıda bulundu. Bu gelişmeler ile birlikte, Eylül itibariyle 12 aylık haritası açıkladı. enflasyon yüzde 7,9’a tırmandı. Ayrıca, kurdaki değer kaybının yerel enerji fiyatlarına yansıması ile birlikte enerji enflasyonu da artış eğilimi göstermesi muhtemeldir. Dolayısıyla, 2015 yılını enflasyon tahminimizi yukarı yönlü revize ederek yüzde 7,5’e yükseltiyoruz. Şekil 1. Çeyreklik Büyümeye Katkılar - 2. Çeyrek 2015 (MEA) Şekil 2. 12 Aylık Birikimli Cari Açık ve Finansmanı Seçilmiş Ekonomik Göstergeler 2013 2014 2015 2016 2017 Reel GYSH artış oranı (yüzde) 4,2 2,9 3,2 3,5 3,5 Tüketici fiyatları enflasyonu (dönem sonu, yüzde) 7,4 8,2 7,5 6,8 6,5 Merkezi yönetim faiz dışı dengesi (GYSH'nin yüzdesi olarak) 2,0 1,6 0,3 0,8 0,9 Genel devlet borç stoku (GYSH'nin yüzdesi olarak) 36,1 33,5 31,1 29,4 27,8 Cari denge (milyar ABD$) -64,7 -46,5 -40,5 -44,6 -48,8 Cari denge (GYSH'nin yüzdesi olarak) -7,9 -5,8 -5,5 -5,7 -5,8 Kaynak: Dünya Bankası Tahminleri, TÜİK, Hazine Müsteşarlığı, TCMB Hızlı büyüme sayesinde beklenenden iyi gerçekleşen gelir Yılın ikinci yarısında beklenen yavaşlamaya rağmen, 2015 yılı performansı bütçe fazlasına yol açtı. Merkezi yönetim bütçesi için büyüme tahminimizi yukarı yönlü revize ederek yüzde 0,6 milyar TL’lik fazla kaydederken, geçtiğimiz yılın aynı 3,2’ye çıkarıyoruz. İkinci çeyrekte beklenenden daha hızlı döneminde 30,9 milyar TL olan faiz dış fazla bu yılın ilk sekiz aylık gerçekleşen büyüme sebebiyle, Temmuz ayında yayınlanan son döneminde 39 milyar TL’ye yükseldi. Büyümeyi destekleyici mali Türkiye Düzenli Ekonomik Notundaki yüzde 3,0’lık 2015 büyüme politika sürdürülürken, yılbaşından bu yana mal ve hizmet alımları tahminimizi yukarı yönlü revize ediyoruz. Bu kararımızda yılın Ağustos itibariyle yüzde 17 artış kaydetti. Öte yandan, diğer ikinci yarısında büyümenin önemli ölçüde yavaşlaması beklentisi hesaplardaki artışların daha düşük düzeylerde kalması toplam de dikkate alınıyor. Altın ve enerji etkisinden arındırılmış cari harcamalardaki artışı yüzde 11,8 ile sınırladı. Ayrıca, güçlenen dengedeki kötüleşme göz önüne alındığında, düşen petrol vergi gelirleri toplam gelirleri yüzde 13,1 oranında yükseltti ve fiyatlarının olumlu etkisi çok sınırlı kalacaktır. Öte yandan, bütçe dengelerini iyileştirdi. zayıflayan lira sebebiyle nominal GSYH daralmakta ve oranın paydasını düşürmektedir. Bu gelişmeler ışığında, 2015 yılı için Ekonomi istihdam yaratma hızını arttırdı, ancak işgücündeki daha önce GSYH’nin yüzde 4,6’sı olarak açıkladığımız cari açık hızlı artış, işsizlik oranının yükselmesine sebep oldu. Tarım tahminimizi yüzde 5,5 olarak düzeltiyoruz. dışı sektörde üç aylık istihdam yaratma hızı (MEA) Nisan ayında 150.000 iken Temmuz ayı itibariyle 177.000’e yükseldi. Aynı Orta vadede daha hızlı ve sürdürülebilir büyüme performansı zamanda, işgücünde 312.000 kişilik bir artış yaşandı ve bu artış için, siyasi istikrar ve yapısal reformlarda ilerleme Temmuz sonu itibariyle üç aylık tarım dışı işsizlik rakamını kaydedilmeye devam edilmesi kilit öneme sahip olacaktır. 135.000 kişi yükseltti. Bunun sonucunda, Nisan ayında yüzde Zayıf düzeyde gerçekleşen yatırımlar ile birlikte , küresel 12,2 olan tarım dışı işsizlik oranı (MEA) Temmuz itibariyle yüzde büyümedeki zayıflıklar ve komşu ülkelerdeki jeopolitik gerginlikler 12,6’ya yükseldi. 2012 yılından bu yana büyüme hızını önemli ölçüde düşürmüştür, ancak dış kırılganlıklarda sadece sınırlı düzeyde iyileşme Siyasi belirsizliklerin devam etmesi sebebiyle, 2015 yılının kaydedilmiştir. Türkiye’nin cari açığı halen yüksek seviyelerdedir ikinci yarısında ekonomik faaliyetin hız kaybetmesi ve mevcut dış ortam göz önüne alındığında önemli yapısal bekleniyor. Tüketici güveni Ocak 2009’dan bu yana en düşük reformlar yapılmadığı sürece yüzde 5,5’in altına inmesi olası seviyeye indi ve reel sektör güven endeksi Ağustos ve Eylül görünmemektedir. Bu arada, Mayıs 2013’ten bu yana Türkiye’ye aylarında kayda değer ölçüde düştü. Öte yandan, kredi artış hızı net finansal girişler azalmıştır. Küresel para politikalarındaki Eylül ortası itibariyle Merkez Bankası’nın yüzde 15’lik referans normalleşme maliyetleri arttırırken, gelişmekte olan ülkeler oranının altına indi. Kurda yeniden başlayan değer kaybının ve arasında dış kaynaklar için olan rekabeti daha da sertleştirecektir. tek basamaklı rakamların yüksek seviyelerinde seyreden Yatırımcı güveninin yeniden tesis edilmesi, kırılganlıkların enflasyonun hanehalklarının satın alma gücünün azaltması, giderilmesi ve büyümeye hız kazandırılması için, siyasi istikrara olasıdır. Dolayısıyla, yılın geri kalan bölümünde özel tüketimlerin ve yapısal reformların uygulanmasına tekrar dönülmesine acil bir hız kaybetmesini bekliyoruz. Ayrıca, devam eden siyasi şekilde ihtiyaç duyulmaktadır. belirsizlikler ve Türkiye’nin güneydoğusundaki gerginliklerin özel sektörün yılın ikinci çeyreğinde gözlenen yatırım harcamalarını sürdürmesini güçleştirmektedir. İşletmelerin ikinci çeyrekteki yatırım harcamalarını kısmaları ve yeniden istikrarlı bir siyasi denge yakalanıncaya kadar yatırım kararlarını ertelemeleri olasıdır. Dış ticarete baktığımızda, AB’de yeni başlayan toparlanmanın ihracatı desteklemesi beklenmesine rağmen, MENA bölgesinde ve Rusya’da yaşanan ekonomik güçlüklerin 2015 yılında ihracat artışını sınırlaması olasıdır. Düşen petrol fiyatlarının yılın geri kalan bölümünde cari açığı 5 milyar ABD$ daha azaltması ile birlikte dış dengedeki düzeltme devam edecektir. İletişim: Ulrich Bartsch: ubartsch@worldbank.org Ayberk Yılmaz: ayilmaz@worldbank.org