‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫د مسولیت سلب‪:‬‬ ‫کوونکو د هڅو محصول دی‪ .‬دا اړینه نه دي رچ په دغ‬ ‫خپندویه ټولګه د نړیوال بانک اړوند د بیارغون او پراختیان نړیوال بانک د کار‬ ‫دغه ر‬ ‫څپن‪ ،‬موندن‪ ،‬تحلیلونه‪ ،‬تفسپونه او اړوندې پایل د نړیوال بانک د اجرائیوی ر‬ ‫مشتابه او د اړوندو دولتونو د نظرونو‬ ‫ړ‬ ‫ې‬ ‫شو‬ ‫تررسه‬ ‫ګڼ ک‬ ‫خپو شویو معلوماتو د کره وال ضمانت نکوي‪ .‬په دغه راپور ک رسحدونه ‪ /‬پول‪ ،‬رنګونه‪،‬‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫اپور‬‫ر‬ ‫دغه‬ ‫په‬ ‫بانک‬ ‫نړیوال‬ ‫‪.‬‬ ‫ړي‬ ‫وک‬ ‫ندون‬ ‫ښکار‬ ‫رسلیکونه او نور معلومات په هره نقشه ک دا معنا نلري رچ ګواک نړیوال بانک د هرې سیم حقوق موضوع ګان او یا دغه څپ رسحدونه‬ ‫او پول تایید او یا مڼ‪.‬‬ ‫د چاپ او ر‬ ‫خپاوي حق‪:‬‬ ‫خپندویه رسچیڼ له اجازې‬ ‫کان کول پرته د ر‬ ‫خپیدن حق خوندي دی‪ .‬د دغ ګڼ د مطالبو ر‬ ‫کان یا د هغ د یوې برچ ر‬ ‫د دغه راپور د چاپ او ر‬ ‫څخه د اړوند قانون د نقض المل ګرچ‪ .‬د نړیوال بانک اړوند د بیارغون او پراختیان نړیوال بانک پالوی د دغه راپور د مطالبو له ر‬ ‫خپاوي‬ ‫کوي‪.‬‬ ‫خپاوي په هکله ر‬ ‫خپندویه ټولنو او ادارو ته اجازه ور‬ ‫کل کوي او په سمالس توګه د خپل د کار د ځینو برخو د تکثپ او ر‬‫څځه هر‬ ‫بشپو معلوماتو رسه د ر‬ ‫کان رایټ‬ ‫کان یا بیاځل چاپ د اجازي اخیستلو لپاره‪ ،‬مهربان وکړئ خپله غوښتنه له ر ړ‬ ‫د همدي راپور د هري برچ د ر‬ ‫پئ‪Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA. :‬‬ ‫د اجازې مر‬ ‫کز ته په الندي پته را ول ږ‬ ‫ټیلیفون‪ ،۸۴۰۰-۷۵۰-۸۴۰۰ :‬فکس‪.http://www.copyright.com/ ،۴۴۷۰-۷۵۰-۹۷۸ :‬‬ ‫س ‪Office :‬‬‫پل ر‬ ‫د حقونو او اجازي په اړه نور ټول غوښتنلیکونه‪ ،‬د تابع حقونو په ګډون‪ ،‬باید د ر‬ ‫خپندویه دفپ نړیوال بانک په پته ور ول ږ‬ ‫‪ ،of the Publisher, The World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA,‬فکس‪،۲۴۲۲-۵۲۲-۲۰۲ :‬‬ ‫ایمیل‪. pubrights@worldbank.org :‬‬ ‫د ټوک پر مخ انځور‪ © :‬نړیوال بانک‪۲۰۱۸ ،‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫رسیزه‬ ‫خپیږي‪ ،‬د افغانستان د اقتصادي حالت په اړه یو‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور‪ ،‬رچ په کال ک دوه ځل ر‬ ‫بشپ راپور وړاندي کوي‪ .‬دغه راپور وروسڼ بدلونونه او د افغانستان منځ مهاله اقتصادي لیدلوری تر‬ ‫رړ‬ ‫پوښښ الندې راول‪ .‬په هره ګڼه ک‪ ،‬د راپور یوه برخه د یوه یا څو ځانګړو موضوعګانو په اړه ژوري‬ ‫څپن ته ځانګړي شوي وي‪ .‬په افغانستان ک کره معلومات او شمپو ته نه الرسس‪ ،‬د اقتصادي‬ ‫ړ‬ ‫فعالیتونو په اړه د میاشتڼ او ربعوار راپور جوړول له ستونزو رسه مخامخ کړي دي‪ .‬له همدي کبله‪ ،‬له‬ ‫تقریڼ شاخصونو څخه – په هغه صورت ک رچ د هغوی کیفیت د قناعت وړ واوس – ګټه اخیستل‬ ‫پي‪ .‬تر ډیره بریده پورې هڅه شوې ده‪ ،‬رچ اصل تحلیلونه او وړاند ویڼ یوازې د ډاډ وړ ارقامو او‬ ‫کږ‬ ‫س‪.‬‬ ‫معلوماتو له مخ تر رسه ر‬ ‫د افغانستان اقتصادي راپور د پراخو مخاطبینو لپاره په پام ک نیول شوی دی‪ ،‬لکه‪ :‬د تصمیم نیوون‬ ‫د چارو په راس ک چارواکو لپاره‪ ،‬تمویلوونکو هیوادونو او نړیوالو موسسو ته‪ ،‬خصوص سکټور‪ ،‬د‬ ‫افغانستان په اقتصاد ک ښکیل ړ‬ ‫څپونکو او کارپوهانو ته او په ټوله ک لویه رسه د افغانستان اوسیدونکو‬ ‫لپاره چمتو شوی دی‪.‬‬ ‫دغه راپور د ټوبایس حق‪ ،‬حبیب الرحمن صاحپاده‪ ،‬صاراب شو م‪ ،‬برنارد هاون او تایهون ل له خوا‬ ‫جوړ شوی دی‪ .‬د دې راپور د تمر‬ ‫کز څانګ لپاره مقال د نندیڼ کریشانن اوکریسټینا ویزر‪ ،‬ناتال الهپی‪،‬‬ ‫او الوارو او ناډیا روچا له خوا وړاندې شوي دي‪ .‬دغه راپور د مانویال فرانسیسکو (د سویل اسیا لپاره د‬ ‫مش)‬ ‫لوی اقتصاد او پانګون د برچ مدیرۍ) او شوب هام چهودري (د نړیوال بانک د افغانستان د دفپ ر‬ ‫تر عموم الرښوون الندي چمتو شوی دی‪.‬‬ ‫کوونکو له همکاریو څخه رچ‪ ،‬بیالبیل ارقام او معلومات ن دوی‬‫همداشان لیکواالن د افغان دولت د کار‬ ‫کړي وو‪ ،‬مننه کوي ‪.‬همدارنګه ددې راپور لیکواالن د پیسو د نړیوال وجه صندوق د‬ ‫ته په واک ک ور‬ ‫کوونکو له خوا د تر السه شویو وړاندیزونو او نظرونو په اړه مننه او کورودان وان‪.‬‬ ‫کار‬ ‫چ د مرغوم په لومړۍ پيل او د لیندی په وروسڼ ورځ پای ته‬‫یادونه‪ :‬په دی راپور ک هجری کلونه د افغانستان پر مال کال داللت کوی‪ ،‬ر‬ ‫پي‪.‬‬‫رس ږ‬ ‫د چارټونو مهم پېغامونه‬ ‫پي‪.‬‬‫اقتصاد غوړېدل دی‪ ،‬خو د دغه حالت د په ټپه درېدو تمه ک ږ‬ ‫د سکټور له مخ د حقیق ي کورن ي ناخال ص تولی د وده (سلنه)‬ ‫‪4%‬‬ ‫‪3%‬‬ ‫‪2%‬‬ ‫‪1%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪-1%‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫)‪2017 (est.‬‬ ‫)‪2018 (proj.‬‬ ‫)‪2019 (proj.‬‬ ‫)‪2020 (proj.‬‬ ‫)‪2021 (proj.‬‬ ‫‪Agriculture‬‬ ‫‪Industry‬‬ ‫‪Services‬‬ ‫‪Real GDP‬‬ ‫رسي رس عاید کموال منعکس وي‪.‬‬ ‫چد ړ‬ ‫د بېوزل کچه لوړه شوې‪ ،‬ر‬ ‫رسي رس عاید‬‫د بېوزل کچه او د ړ‬ ‫‪800‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪GDP Per Capita‬‬ ‫‪Poverty Rate‬‬ ‫‪Nominal USD‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪GDP per capita‬‬ ‫‪Poverty rate‬‬ ‫پي‬‫د دوام لرونکو عوایدو او معتدل پول تورم ترڅنګ لوی اقتصادي فعالیتونه په خپل ځای پان ک ږ‬ ‫د ناخالصو کورنیو تولیداتو د سلڼ په توګه د رسچیڼ له مخ عواید‬ ‫د تورم کچه (د ‪ ۱۲‬میاشتو په اوږدو ک د سلڼ بدلون(‬ ‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪% GDP‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪Jun-15‬‬ ‫‪Nov-15‬‬ ‫‪Feb-17‬‬ ‫‪Dec-17‬‬ ‫‪Oct-13‬‬ ‫‪Jul-17‬‬ ‫‪Apr-16‬‬ ‫‪Sep-16‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪Mar-14‬‬ ‫‪Aug-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪May-18‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪Tax revenues‬‬ ‫‪Customs duty and fees‬‬ ‫‪Headline‬‬ ‫‪Food‬‬ ‫‪Non-Food‬‬ ‫‪Nontax revenues‬‬ ‫چ وروسڼ اقتصادي ښه وال له خطر رسه‬‫س ر‬‫چ ښان پر راتلونکو ټاکنو د باور نشتوال د دې المل ر‬‫یو شمپ شاخصونه وړاندیز کوي ر‬ ‫مخامخ کړي‪.‬‬ ‫د سوداګرۍ د جذب شاخص‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-40‬‬ ‫‪Q1 2015 Q2 2015 Q3 2015 Q4 2015 Q1 2016 Q2 2016 Q3 2016 Q4 2016 Q1 2017 Q2 2017 Q3 2017 Q4 2017‬‬ ‫‪Small and Medium‬‬ ‫‪Large‬‬ ‫اجراییوي لنډيز‬ ‫له ‪ ۱۳۹۳‬کال څخه را هیس د نړیوالو وړیا مرستو د کمښت او خرابېدونګ امنیڼ حالت ترڅنګ د نړیوالو‬ ‫د هغه تدریخ اقتصادي ښه‬ ‫سوله ساتو ځواکونو په وتلو رسه د افغانستان اقتصادي وده ډېره پڅه او ورووه (د ‪ ۱۳۹۳‬او ‪ ۱۳۹۶‬کلونو‬ ‫وال دوام یو شمپ اقداماتو ته‬ ‫ترمنځ منځڼ اقتصادي وده ‪ ۲.۳‬سلنه وه)‪ .‬د ‪ ۱۳۹۳‬کال له ټاکنو او سیاس ن ثبان وروسته د اصالحاتو‬ ‫چ له ‪ ۱۳۹۴‬کال‬ ‫اړتیا لري‪ ،‬ر‬ ‫په پل کولو او اعتماد او باورپه بیارغون رسه اقتصادي وده په ورو بیا پیل شوه‪ .‬د اقتصادي ودې کچه رچ‬ ‫راهیس په افغانستان ک‬ ‫په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک ‪ ۱.۵‬سلنه وه‪ ،‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د ناخالصو کورنیو تولیداتو وده په چټګ رسه ‪ ۲.۳‬سلڼ‬ ‫ترالسه شوی دی‪.‬‬ ‫ته لوړه شوه‪ ،‬او په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک دغه وده ‪ ۲.۷‬سلنه اټکل شوې ده‪.‬‬ ‫رسایط‪ ،‬او‬‫اوسمهال ټاکنو له اړوند ډېرېدونګ تاوتریخوال‪ ،‬پر سوداګرۍ د اعتماد کموال‪ ،‬د وچکال ناوړه ر‬ ‫همدارنګه د یو شمپ د پام وړ لږ اقتصادي فعالیتونه د دې المل شوي رچ د اقتصادي ودې ګړندیتوب تر‬ ‫یو بریده له ګواښ او خطر رسه مخامخ کړي‪ .‬د هغو پام وړ خطرونو ترڅنګ رچ د راتلونکو پارلمان او‬ ‫ولسمشیزو ټاکنو رسه تړل دی ‪ ،‬په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک اقتصادي وده ‪ ۲.۴‬سلنه وړاندوینه شوې ده‪ .‬دا خطرونه‬ ‫ر‬ ‫کت کوالی شو د ‪)i‬اصالحاتو په برخه ک د دوامدار‬ ‫ر‬ ‫تر ډیره بریده راکمېدای س او وروستڼ اقتصادي حر‬ ‫س؛ ‪ )ii‬د‬ ‫کړل ر‬‫پرمختګ له الرې‪ ،‬ترڅو پانګوالو ته د ‪ ۱۳۹۳‬کال ناوړه تجربه نه تکراریدو ډادګپنه ور‬ ‫مرستندویانو د وړیا مال مرستو د پایښت لرونګ دوام څخه د مالتړ په هکله د ژمنو دوام‪ ،‬له الرې وساتالی‬ ‫س‪.‬‬‫ر‬ ‫رسایطو نوې رسوې(‪ )ALCS‬د هغو‬ ‫د بېوزل کچه لوړه شوې او وروسڼ کم اقتصادي ودې ته په پاملرنه د افغانستان د ژوندانه د ر‬ ‫ګندوي‪ .‬د بېوزل دا کچه‬ ‫بشي فشارونه پر خپل ځای افغانانو رچ د بېوزل ترکرس الندې ژوند کوي‪ ،‬په تناسب ک د پام وړ زیاتوال څر‬‫ر‬ ‫په ‪ ۱۳۹۱‬او ‪ ۱۳۹۲‬کلونو ک ‪ ۳۸‬سلنه وه‪ ،‬خو په ‪ ۱۳۹۵‬او ‪ ۱۳۹۶‬کلونو ک دا شمپ ‪ ۵۵‬سلڼ ته لوړه شوه‪.‬‬ ‫پان دي‪.‬‬ ‫همدارنګه سخڼ وچکال هم د ژوندانه معیارونه تر خپل سیورې الندې راوستل دي‪ ،‬رچ دا په خپل وار‬ ‫رسه د غنمو پر حاصالتو ناوړه منف اغپ کوي او د هېواد په ډېرو سیمو ک د خوراک توکو د ناخوندیتوب‬ ‫سبب ګرچ‪ .‬همدارنګه د ن ځایه شویو افغانانو بحران هم دوام لري‪ ،‬د هېواد دننه د ‪ ۱.۷‬میلیونه ن ځایه‬ ‫شوو تر څنګ‪ ،‬له هیواد څخه بهر د ‪ ۲‬میلیونو څخه د ډېرو افغانانو د بپته راستنېدو لړۍ دوام لري‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال په اوږدو ک د د ‪ ۱۳۹۶‬کال په اوږدو ک د تورم کچه ‪ ۳.۱‬سلنه وه‪ .‬خو د انفالسیون کچه د جون په میاشت ک تر (‪۷.۵‬‬ ‫سلڼ) پورې لوړه شوه او دا د خوراک توکو د بیو له امله وه رچ د کال په وروستیو ک ن بپته د اعتدال بڼه‬ ‫تورم کچه برابره وه‪.‬‬ ‫غوره کړه‪ .‬په نړیواله کچه د انرژۍ د بیو د لوړوال برعکس د کمزورو خوراک توکو د بیو تورم په دوام رسه د‬ ‫پي‪.‬‬‫‪ ۱۳۹۷‬کال وړاندیز شوی تورم د ‪ ۳‬سلڼ په شاوخوا ک ثابت پان ک ږ‬ ‫صادران اجراأت پیاوړي‪ ،‬هندوستان ته د صادراتو په موخه د نویو هوان دهلپونو په پرانیستلو او هغو رسحدي ستونزو په حلولو‬ ‫بهرن موقف او دری ځ د ډاډ رسه رچ په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک ن له پاکستان رسه د سوداګرۍ مخه ډب کوله‪ ،‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال په اوږدو ک د‬ ‫صادراتو کچه د ‪ ۲۸‬سلڼ په شاوخوا ک لوړه شوې ده‪ .‬د یادون وړ ده رچ صادرات د ناخالص کورن تولید‬ ‫وړ دی‪.‬‬ ‫پي‪ .‬په دغه موده ک د ناخالص کورن تولید د ‪۴۰‬‬ ‫ږ‬ ‫ک‬ ‫پان‬ ‫حال‬ ‫خپل‬ ‫په‬ ‫ګه‬‫تو‬ ‫ه‬‫بشپ‬ ‫رړ‬ ‫په‬ ‫شاوخوا‬ ‫په‬ ‫سلڼ‬ ‫‪۶‬‬ ‫سلڼ په شاوخوا ک سوداګریز کش په خپل حال ثابت پان شوی‪ .‬دا په داس حال ک رچ د انرژۍ د لوړو‬ ‫ګندویڼ کوي‪ .‬د‬ ‫بیو او د وچکال له امله د خوراک توکو د وارداتو د ډېروال له امله د وارداتو د ډېروال څر‬ ‫‪ ۱۳۹۶‬کال په پای ک د روان حساب بیالنس په مازاد ک پان رچ د پراخو مرستو د جریان او بهپ زېږنده ده‪.‬‬ ‫اوسمهال د بهرنیو اسعارو زېرم له ‪ ۸.۲‬میلیارډو امریکان ډالرو څخه تپی کوي‪ ،‬یا په بله وینا له یوه کال‬ ‫څخه د ډېر وخت لپاره د سوداګریزو مالونو د وارداولو لپاره هم بسنه کوي‪.‬‬ ‫ګندیږي رچ سوداګریز بېالنس‬ ‫د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړۍ رب ع ک د صادراتو چټګ ودې دوام درلود‪ ،‬خو داس څر‬ ‫به له کوم بدلون پرته د انرژۍ د لوړیو بیو د دوام او وچکال له امله د خوراک توکو په وارداتو رسه پر خپل‬ ‫ګندونه کوي‪ .‬همدارنګه د یادون وړ ده رچ په‬ ‫س‪ ،‬رچ دا د صادراتو برعکس د وارداتو د ودې څر‬ ‫حال پان ر‬ ‫ر‬ ‫‪ ۱۳۹۸‬کال ک به هم د وارداتو په اوسڼ ډېروال ک هم څه کم کش رامنځ ته س‪ ،‬رچ المل به ن د بهرنیو‬ ‫مال مرستو کموال وي‪ .‬دا په داس حال ک ده رچ تر یو بریده پورې د بهرنیو اسعارو د زېرمو په راکمولو رسه‬ ‫به بیا هم د مال مرستو جریان د ډاډ وړ وي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د افغانیو د تبادل په نرخ ک ټیټوال او کمښت په تدریخ ډول لوړ شوی او دا د بیاځل‬ ‫ً‬ ‫ګندونه کوي‪ .‬د افغانیو دغه تپیل د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړیو میاشتو ک اصال په عموم ډول د‬ ‫انفالسیون څر‬ ‫امریکان ډالرو د ارزښت د لوړېدو له کبله ډېر ګړندۍ و‪.‬‬ ‫بودجوي اصالحاتو مثبت د عوایدو چټګ ودې (په اسم ډول ‪ ۱۵‬سلنه) ترڅنګ د ‪ ۱۳۹۶‬کال په بودجه ک د ناخالص کورن‬ ‫تولید ‪ ۰.۵‬سلڼ په شاوخوا ک بودجوي کش‪ ،‬د وړیا مال مرستو په برخه ک د کمښت له امله‪ ،‬رامنځ‬ ‫اغپ درلود‪.‬‬ ‫ته شوی دی‪ .‬د پرمختیان پروژې د بودچ د نه لګښت په صورت ک راتلونګ بودچ ته په اتومات‬ ‫ډول د بېالنس د انتقال د پای ته رسېدو په ګډون په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د بودجوي اصالحاتو له امله د‬ ‫پروژې د تطبیق او پل کېدنه د مپان له پلوه د دواړو اختیاري او غپې اختیاري پرمختیان بودچ په‬ ‫لګښتونو ک ښه وال رامنځ ته شوی دی‪.‬‬ ‫ً‬ ‫پي رچ په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک به د عوایدو وده نسبتا کمه وي‪ .‬دا تر ډېره بریده د څو کلونو د دوامدار‬‫تمه ک ږ‬ ‫اصالحاتو تنفیذ او د ادارې پیاوړتیا له امله د عوایدو د ودې لپاره د فرصتونو کمښت دی‪ .‬ښان د‬ ‫راتلونکو ټاکنو په درشل ک ګمرک کن ړپول هم تر فشار الندې وي‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال د لومړۍ نیمان عوایدو‬ ‫د مجموغ د اټکل له مخ د ‪ ۱۳۹۶‬کال د ورته مودې د عوایدو رسه برابر دي‪.‬‬ ‫پي‪ ،‬رچ‬ ‫د ‪ ۱۳۹۷‬کال په بودجوي تعدیالتو ک د پرمختیان لګښتونو لپاره اضاق تخصیصات لیدل ک ږ‬ ‫نوموړي تخصیصات تر یوې اندازې پورې په عادي تخصیصاتو ک د کمښت په راوستلو رسه تمویل او‬ ‫یوه برخه ن بیا د ‪ ۱۴.۳‬بیلیونو افغانیو (‪ ۲۰۹‬ملیونو امریکان ډالرو) په ارزښت د "نه تمویل شوې"‬ ‫ینپي‪ .‬د دغو اصالحاتو په راوستلو رسه د وړیا مال مرستو څخه‬ ‫اضاق بودجوي کش په وسیله تأم ږ‬ ‫وروسته د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۲‬سلڼ په شاوخوا ک وړاندوینه شوي بودجوي کش دوه برابر‬ ‫کخ څخه لوړ ښکاری‪ ،‬د ناخالصو کورنیو‬ ‫شوی دی‪ .‬د عوایدو او مرستو اوسڼ اټکل رچ د بودچ ر‬ ‫تولیداتو ټولپ کش به تر ‪ ۰.۴۵‬سلڼ پورې محدود کړي‪.‬‬ ‫په دوران د ‪ ۱۳۹۵‬کال ک په ثابت حالت له پان کېدو وروسته د ‪ ۱۳۹۶‬کال په ترڅ ک خصوص سکټور ته‬ ‫د مال سکټور فعالیت د پام‬ ‫کولو ک تر ‪ ۳‬سلڼ پورې زیاتوال راغل و‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړیو څلورو میاشتو ک‪،‬‬ ‫په اعتبار یا کرېډېټ ور‬ ‫وړ دی‪.‬‬ ‫س‪ ،‬خصوص سکټور ته‬ ‫مخګ له دې رچ په پنځمه میاشت ک خصوص سکټور ته کرېډېټ بیا ورغول ر‬ ‫کولو ک د پام وړ چټک کموال رامنځ ته شو‪ ،‬خو ال هم د ‪ ۱۳۹۶‬کال د اخری میاشڼ په پای‬ ‫د کرېډېټ په ور‬ ‫کړې‬ ‫‪.‬‬ ‫ک د کریډېټ څخه د ‪ ۲‬سلڼ په شاوخوا ک ټیټه ده په ټولپه توګه خصوص سکټور ته د کرېډېټ ور‬ ‫کچه د ‪ ۱۳۹۳‬کال په نسبت د پام وړ ټیټه ده‪.‬‬ ‫نس کوالی‪ .‬تمه‬ ‫کخ په راټیټولو ک د پام وړ پرمختګ ر‬ ‫کخ د پام وړ اوسنیو اټکلونو ته په پام رسه افغانستان د بېوزل د ر‬ ‫د بېوزل ر‬ ‫س‪ .‬خو د نفوسو اوسڼ‬ ‫راټیټولو په موخه په کپي رچ تر ‪ ۱۴۰۰‬کال پورې به د اقتصادي ودې چټکتیا تر ‪ ۳.۷‬سلڼ پورې لوړه ر‬ ‫ږ‬ ‫منځمهال مودې ک د چټک ډېروال ته په پاملرنه رچ د ‪ ۲.۷‬سلڼ په شاوخوا ک دی‪ ،‬چټګ اقتصادي ودې ته اړتیا ده ترڅو د‬ ‫س‪ ،‬یا دا رچ نږدې‬ ‫پرمختیان اجراأتو په برخه ک ډېریو افغانانو لپاره د عوایدو او ژوندانه د اړتیاوو په برخه ک د پام وړ پرمختګ رامنځ ته ر‬ ‫پي‪.‬‬‫‪ ۴۰۰،۰۰۰‬هغو افغانانو ته د دندو فرصت برابر کړي رچ هر کال کاري بازار یا ځواک ته داخل ږ‬ ‫پي‪.‬‬‫بدلون ته اړتیا لیدل ک ږ‬ ‫په لنډمهاله موده ک د اقتصادي ودې په برخه ک پرمختګونه‪ )i :‬دولڼ پانګون ته په هغو سکټورونو ک په‬ ‫کول رچ مستقیم اقتصادي اغپې ن تر ټولو لوړې وي؛ او ‪ )ii‬دغپ ضوري‬ ‫دقیق ډول لومړیتوب ور‬ ‫قانون خنډونو رچ د خصوص پانګون پر وړاندې مخنیوي کوي‪ ،‬له منځه وړل‪ .‬په منځ مهاله مودې ک‬ ‫د اقتصادي ودې پرمختګ به د ال پراچ اقتصادي ودې په مالتړ‪ ،‬کاري فرصتونو د رامنځ ته کولو‪ ،‬صادراتو‬ ‫د پراختیا‪ ،‬او دولڼ عوایدو د لوړولو په موخه‪ ،‬د لوړ ظرفیت لرونکیو سکټورونو په هڅولو پورې اړه ولري‪.‬‬ ‫بشي‬ ‫دا به په احتمال ډول په اغپناکه کرنپه برخه ک (د خړوبولو د پراختیا له الرې) د پراچ پانګون‪ ،‬ر‬ ‫پانګه ک د ډېرې پانګون‪ ،‬او د افغانستان د کانونو د را ایستلو د تحقق په ګډون د متوازن اقتصادي ودې‬ ‫په منظور یوې سپ ر‬ ‫اتپۍ ته اړتیا ولري‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫لیکلړ‬ ‫د چارټونو مهم پېغامونه ‪5 .................................................................................................‬‬ ‫وروست اقتصادي پرمختګونه ‪1 ...................................................................................‬‬ ‫ي‬ ‫الف‪:‬‬ ‫شایط ‪1 ....................................................................................................................................................‬‬‫‪ .۱‬سیاس او امنیت ر‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ق سکټور فعالیت ‪2 ...................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ .۲‬د حقی ي‬ ‫‪ .۳‬بهرن سیکټور ‪7 ..................................................................................................................................................................‬‬ ‫مال سکټور ‪10 ....................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ .۴‬ي‬ ‫مال سکټور ک بدلونونه ‪13 ...................................................................................................................................‬‬ ‫‪ .۵‬په ي‬ ‫پول او ي‬ ‫عموم نظر او منځمهاله لیدلوري ‪16 ...............................................................................‬‬ ‫ي‬ ‫ب‪.‬‬ ‫ج‪ .‬د تمر‬ ‫کز ‪ I‬برخه‪ :‬د افغانستان سوداګریز پوتانشیل ‪19 .............................................................‬‬ ‫وروست پرمختګونه ‪27 ........................................‬‬ ‫ي‬ ‫د‪ .‬د تمر‬ ‫کز ‪ II‬برخه‪ :‬د بېوزل او هوسایت په هکله‬ ‫شایطو ک ښوون او روزن ته ورده ور‬ ‫کول ‪33 .................................‬‬ ‫کو ر‬ ‫ر‪ .‬د تمر‬ ‫کز درېیمه برخه‪ :‬په ناز‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫د شکلونو لیکلړ‬ ‫امت د ودې او پانګون پر وړاندې خطرونه رامنځ ته کوي ‪1 .....................................................................‬‬ ‫‪1‬شکل‪ :‬زیاتېدونک نا ي‬ ‫‪2‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د خدمتونو د ودې بهی ‪3 ..........................................................................................................‬‬ ‫‪3‬شکل‪ :‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال په جریان ک د سوداګریز چاپییال د پوهاوي په هکله ښه وال‪ ،‬خو د تشبثاتو په ثبت ک کموال راغیل و‪3 ........... .‬‬ ‫مرصف توکو په بیو ک ټیټوال رامنځ ته کیي ‪4 ..........................‬‬ ‫ي‬ ‫‪4‬شکل ‪ :‬که څه هم چ په نړیواله کچه د انرژۍ ببت لوړیږي‪ ،‬خو د‬ ‫‪5‬شکل‪ :‬د تریاکو تولید په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک تر بل هر وخت ډېر لوړ شوی دی ‪5 ..........................................................................‬‬ ‫‪6‬شکل د بېوزل په کچه ک د پام وړ زیاتوال راغیل دی ‪5 ..................................................................................................‬‬ ‫‪7‬شکل‪ :‬د کاري فرصتونو په محدودېدو شه د ښاري بېوزلو وګړیو شمی ورځ تربیل لوړیږي ‪6 .......................................................‬‬ ‫‪8‬شکل‪ :‬د صادراتو په لوړېدو شه بیا هم په سوداګریز بېالنس ک ټېټوال رامنځ ته شوی دی ‪8 .....................................................‬‬ ‫‪9‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک ډېری واردات خوراک توکو‪ ،‬انرژۍ او ماشی آالت وو ‪9 .....................................................................‬‬ ‫‪10‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د وارداتو لوړېدلو المل په زیاته اندازه د خوراک موادو‪ ،‬سوند توکو او ماشی آالتو له وارداول وو ‪9 .............‬‬ ‫ان کچ لوړېده زیاتره هندوستان ته د لوړ ارزښت لرونکو مېوو صادرات وو ‪9 ..............................‬‬ ‫‪11‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د صادر ي‬ ‫‪12‬شکل‪ :‬په داس حال ک چ د بهرنیو اسعارو زېرم ډکیي‪ ،‬خو د افغانیو ارزښت د ټیټېدو په حال ک دی ‪10 .................................‬‬ ‫کت حالت ک ده ‪11 ...............................................‬‬ ‫‪13‬شکل‪ :‬د عوایدو وده د څو کلونو په ترڅ ک پیاوړې شوې‪ ،‬خو اوسمهال په ټ ي‬ ‫پیل کېداوک ښه والت راغیل دی ‪13 ....................................................................................‬‬ ‫ان بودچ په ي‬ ‫‪14‬شکل‪ :‬د پرمختی ي ي‬ ‫کول په پراختیا شبیه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د پیسو غوښتنه او تقاضا کمه شوې ده‪14 ................‬‬ ‫خصوص سکټور ته د اعتبار ور‬ ‫ي‬ ‫‪15‬شکل‪:‬‬ ‫مال متک وي ‪18 .............................................................................................‬‬ ‫‪16‬شکل بودجه به تر ډېره بریده پر بهرنیو ي‬ ‫‪:‬‬ ‫‪17‬شکل‪ :‬په افغانستان ک له سوداګرۍ بیا تر ناخالصو کورنیو تولیداتو پورې‪ ،‬په ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۵‬کلونو ک‪20 ....................................‬‬ ‫‪18‬شکل‪ :‬د هېواد له مچ پر صادراتو د تطبیق شویو تعرفو اوسط ‪20 ..................................................................................‬‬ ‫‪19‬شکل‪ :‬صادراتو لپاره وخت‪ ،‬افغانستان او مقایسه کېدونک‪ ۱۳۸۴-۱۳۹۳ ،‬کلونه ‪23 .............................................................‬‬ ‫‪20‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د افغانستان او ګاونډیو هېوادونو لپاره د لوجیستیک اجراأتو شاخص )‪25 ....................................... (LPI‬‬ ‫کورن تولیدات ‪27 ..............................................................................‬‬ ‫ي‬ ‫‪21‬شکل‪ :‬د مهمو پېښو مهالوېش او شي ش ناخالص‬ ‫کورن تولیدات – افغانستان او مقایسه کېدونک ‪28 ...................................................................‬‬ ‫ي‬ ‫‪22‬شکل‪ :‬د شي ش ناخالص‬ ‫‪23‬شکل‪ :‬د هېواد له مچ کډوال او جګړې اړوند مړیت شمی ‪28 ........................................................................................‬‬ ‫ناامت‪ ،‬او د پانګون تمایالت ‪29 ............................................................................‬‬ ‫ي‬ ‫‪24‬شکل‪ :‬د ناخالصو کورنیو تولیداتو وده‪،‬‬ ‫‪25‬شکل‪ :‬د شخړو او بېځایه کېدو پېښ ‪30 ...................................................................................................................‬‬ ‫‪26‬شکل‪ :‬د بېوزل کچه او بېوزلو شمی ‪31 ...................................................................................................................‬‬ ‫چ څخه بهر پان کېدو الملونه ‪35 .......................................................................................................‬‬ ‫‪27‬شکل‪ :‬له ښوون ي‬ ‫ګ د زده کوونکو مهارت او وړتیا ‪36 ...................................................................................................‬‬ ‫‪28‬شکل‪ :‬د شیم ټول ي‬ ‫دولت لګښتونه\ ‪37 ............................................‬‬ ‫ي‬ ‫او‬ ‫عامه‬ ‫روزن‬ ‫او‬ ‫وون‬ ‫ښ‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫ګ‬‫تو‬ ‫په‬ ‫ډې‬ ‫ون‬ ‫د‬ ‫داتو‬ ‫ی‬ ‫تول‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫کو‬ ‫‪29‬شکل‪ :‬د ناخالصو‬ ‫مال بسپت(مرست) ‪38 ....‬‬ ‫میل بودچ له الرې او پروژو شه د نړیوالو مرستندویانو مستقیم ي‬ ‫‪30‬شکل‪ :‬د ‪ ۱۳۹۰‬نه د ‪ ۱۳۹۴‬کال پورې د ي‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫الف‪ :‬وروسڼ اقتصادي پرمختګونه‬ ‫‪ .۱‬سیاس او امنیڼ ر‬ ‫رسایط‬ ‫شخړې او ن ثبان د افغانستان پر په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک شخړو د افغانستان اقتصادي فعالیتونه په منف ډول اغپمن کړي دي او په ‪ ۱۳۹۷‬کال‬ ‫س‪.‬‬ ‫اقتصاد او راتلونګ اقتصادي او له د هغ ورورسته به هم د سیاس او امنیڼ بدلونونو له اړخه اغپمن ر‬ ‫پرمختګ ژور اغپ کوي‪.‬‬ ‫ټڼ کېدو رسه د ملک تلفاتو شمپ‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال په اوږدو ک د ‪ ۱۰۴ُ۵۱‬کسانو د ملک خلکو په وژل کېدو یا ر‬ ‫د تپ کال په څپ و (خو د ‪ ۱۳۹۵‬کال په نسبت‪ ،‬رچ د ملک تلفاتو دا شمپ د ‪ ۱۱۴ُ۱۸‬کسانو ته رسیدو‪،‬‬ ‫راټیټ شوی و)‪ .‬په ملک تلفاتو ک د کموال اصل علت د هغو ځمکنیو جګړو له امله و رچ ملکیانو ته په‬ ‫ک کم زیان رسېدو‪ ،‬خو له بل پلوه بیا د ملک تلفاتو په شمپ ک د پرلهپس ځانمر‬ ‫ګیو او پېچلیو بریدونو له‬ ‫کبله زیاتوال راغل دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړیو ک تاوتریخوال په کلکه دوام درلود‪ ،‬رچ د دریم میاشڼ‬ ‫تر پایه ‪ ۷۶۳‬ملک افغانان وژل شوي او ‪ ۱۴۹۵‬نور ټپیان شوي دي‪ ،‬او دا شمپ د هغو ملک تلفاتو رسه‬ ‫برابر دی رچ د تپو دوو کلونو په ورته موده ک ملکیانو ته رسېدليوو او دا تر ټولو لوړ شمپ ثبت شوی دی‪.‬‬ ‫همدارنګه د جګړو له امله په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک په کور د ننه د ‪ ۵۰۹،۰۷۵‬کډوالو په ثبت رسه د شخړو له امله‬ ‫د داخل بېځایه شویو افغانانو شمپ د پام وړ لوړ شوی دی (او په پورته ذکر شوې موده ک په منځڼ کچه‬ ‫پي‪ ،‬خو په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د کور د ننه بېځایه شویو کډوالو د شمپ‪۶۷۴۶ُ۹۸‬‬ ‫د پام وړ شمپ کډوال ګڼل ک ږ‬ ‫په تناسب ډېر راټیټ شوی دی)‪.‬‬ ‫ولسمشۍ ټاکڼ د ‪۱۳۹۸‬‬ ‫ر‬ ‫راتلونکو ټاکنو د اصالحاتو او ټاکل شوې ده‪ ،‬رچ پارلمان ټاکڼ د ‪ ۱۳۹۷‬کال د تل (مپان) په میاشت ک او‬ ‫س‪ .‬له همدې امله د دولت ضد عناضو له وړاندې د ټاکنو اړوند‬ ‫ګول په میاشت ک تررسه ر‬ ‫اقتصادي مدیریت بهپ له خطر کال د غپ‬ ‫ګول تر میاشڼ پورې ن د ټاکنو اړوندو په ‪ ۲۳‬پېښوک‬ ‫خپل برېدونه پیل کړي دي‪ ،‬رچ د ‪ ۱۳۹۷‬کال د غپ‬ ‫رسه مخامخ کړی دی‪.‬‬ ‫ر‬ ‫‪.‬‬ ‫ملک افغانان په نښه کړي دي د یادون وړ ده رچ د ‪ ۱۳۹۳‬کال ولسمشیزو ټاکنو ته په پام رسه ښان د‬ ‫س‪ ،‬رچ دا په خپل وار رسه د باور او پانګون لپاره د پام وړ‬ ‫ټاکنو اړوند تاوتریخوال ک زیاتوال رامنځ ته ر‬ ‫پي‪ .‬د ټاکنو په جریان او له ټاکنو وروسته سیاس ن ثبان ته په پام رسه د دې احتمال شته‬ ‫خطر ګڼل ک ږ‬ ‫‪.‬‬ ‫ر‬ ‫رچ د اصالحاتو په بهپ‪ ،‬عوایدو په راټولولو او لګښتونو په څارنه ک ستونزې رامنځ ته س له بل پلوه‪ ،‬د‬ ‫چنګاښ په میاشت ک د کوچڼ اخپ په مناسبت د دوه اړخپ ن ساري اوربند په ګډون له طالبانو رسه د‬ ‫سول اړوند تړون په هکله وروستیو هلو ځلو تر یوه بریده خلک د راتلونکو کلونو لپاره د امنیڼ حالت د‬ ‫ښه وال په برخه ک خوشبینه او هیله من کړي دي‪.‬‬ ‫‪1‬شکل‪ :‬زیاتېدونکې نا امني د ودې او پانګونې پر وړاندې خطرونه رامنځ ته کوي‬ ‫‪a. Civilian casualties‬‬ ‫‪b. Conflict-driven displacements‬‬ ‫‪14000‬‬ ‫‪800,000‬‬ ‫‪12000‬‬ ‫‪700,000‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪600,000‬‬ ‫‪8000‬‬ ‫‪500,000‬‬ ‫‪6000‬‬ ‫‪400,000‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪300,000‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪200,000‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017‬‬ ‫‪100,000‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Civilian Deaths‬‬ ‫‪Civilian Injured‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو مرستندویه ماموریت (یوناما) او د کډوالو په چارو ک د ملګرو ملتونو اداره )‪(UNHCR‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ .۲‬د حقیف سکټور فعالیت‬ ‫په دې وروستیو ک افغانستان په تدریخ ډول د ورو او ټکڼ اقتصادي حالت تجربه کړی دی‪ .‬د ‪ ۱۳۸۲‬او‬ ‫د حقیف سکټور فعالیت په ټپه‬ ‫‪ ۱۳۹۲‬کلونو ترمنځ په منځڼ کچه د اقتصادي ودې کچه ‪ ۹‬سلنه وه‪ ،‬او په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک د اقتصادی‬ ‫والړ دی‪ ،‬خو د ‪ ۱۳۹۶‬کال په‬ ‫ودې اندازه ‪ ۲.۷‬سلڼ ته راټیټه شوه‪ ،‬او دا کچه په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک ‪ ۱.۵‬سلڼ ته راولوېده‪ .‬د اقتصادي ودې‬ ‫جریان ک ن د اعتماد د بپته‬ ‫لوېدل د یو شمپ عواملو له کبله وو رچ عبارت دي‪ )i :‬په مال مرستو ک کموان رچ د نړیوالو سوله ساتو‬ ‫ترالسه کولو ځیڼ نس موجودې‬ ‫ځواکونو له وتلو رسه تړل و (یادې مال مرسڼ په ‪ ۱۳۸۸‬کال ک د ‪ ۱۲.۵‬میلیارډو امریکان ډالرو په ارزښت‬ ‫وې‪.‬‬ ‫وې رچ په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک د دغو مرستو کچه ‪ ۸.۸‬میلیارډو ډالرو ته راټیټه شوه)؛ ‪ )ii‬زیاتېدونګ تاوتریخوال‬ ‫او نا امڼ؛ او ‪ )iii‬همدارنګه د ‪ ۱۳۹۳‬کال ټاکنو اړوند سیاس ن ثبان ن له سپو او مهمو عواملو څخه ګڼل‬ ‫پي‪.‬‬‫کږ‬ ‫کوونکیو د برېښنان سیسټمونو د پراخولو‪،‬‬ ‫د سوداګرۍ نړیوال سازمان )‪ (WTO‬رسه د پیوستون‪ ،‬مالیه ور‬ ‫پد پروژې او چابهار بندر د پرانیستلو په ګډون د نسڼ سیاس ثبات او اصالحاتو‬‫کاسا‪ ۱۰۰۰ -‬برېښنا د ل ږ‬ ‫پر وړاندې د پیاوړی او ځواکمن پرمختګ ترڅنګ د زېربنان پروژو نوښتونو ته په پاملرنه‪ ،‬د ‪ ۱۳۹۴‬کال‬ ‫څخه را په دېخوا په اقتصادي وده ک نسڼ ښه وال راغل و‪ ،‬خو په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د ‪ ۲.۳‬سلڼ په لوړېدو‬ ‫ً‬ ‫رسه د نسبتا ګړندۍ اقتصادي ودې کچه یو څه ښه شوې وه او دا د ‪ ۱۳۹۴‬کال په پرتله د پانګون پر‬ ‫ګندونه کوي‪.‬‬ ‫زیاتوال او سوداګریزو راکړو ور‬ ‫کړو د باور څر‬ ‫د ‪ ۲.۷‬سلڼ اقتصادي ودې په ترالسه کولو رسه د اقتصاد بیاځل ودې تر ‪ ۱۳۹۶‬کال پورې دوام وکړ‪ .‬دغه‬ ‫وده تر ډېره بریده د خدمتونو سکټور له امله وه‪ ،‬رچ د ‪ ۲.۵‬سلڼ په شاوخوا ک ن وده وکړه‪ .‬د ‪۱۳۹۶‬‬ ‫ً‬ ‫کال په اوږدو ک د خدمتونو وړاندې کولو په سکټور ک‪ ،‬نسبتا د پانګهوال د باور المل شوې‪ .‬د امنیڼ‬ ‫حالت د ښه وال په هکله د پوهاوي (د تاوتریخوال د سطخ د لوړېدو رسه رسه) په ګډون د پانګهوالو د‬ ‫ګندیږي رچ د ‪ ۱۳۹۶‬کال د لومړیو دریو ربعو په بهپ ک په دې برخه ک د پانګه‬ ‫پوهاوي له رسوېګانو څر‬ ‫کتونو د‬‫رس‬ ‫والو تمایل زیات شوی دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۳‬کال را هیس په لومړي ځل له نیمان ډېرو ځواب ویونکو ر‬ ‫رسایطو د ښه وال اړوند د افغانستان د سوداګرۍ او صنایعو خون )‪ (ACCI‬اساس او معیاري رسوې‬ ‫امنیڼ ر‬ ‫کتونو د خپلو مثبتو‬ ‫ر‬ ‫کړی دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال د لومړیو دریو ربعو په ترڅ ک په متوسط ډول لویو رس‬‫ته راپور ور‬ ‫ګندونه کړې ده‪ ،‬په داس حال ک رچ کوچنیو او منځنیو تشبثاتو د خپلو منف تمایالتو په اړه‬ ‫تمایالتو څر‬ ‫کړی دی‪ ،‬ول بیا هم د ‪ ۱۳۹۴‬کال په ورستیو ک د دغو تشبثاتو تمایالت مثبت وو‪.‬‬ ‫راپور ور‬ ‫کرنپ سیکټور د وچکال په شتون رسه ‪ ۳.۸‬سلنه وده وکړه‪ .‬د حبوباتو یا غله جاتو په حاصالتو ک د پام وړ‬ ‫کمښت (‪ ۱۰‬سلنه کموال) د مېوو د زیاتېدونکیو حاصالتو په وسیله جپان شوی دی‪ .‬د ‪۱۳۹۱-۱۳۹۵‬‬ ‫کلونو لپاره‪ ،‬د موسم غنمو د پنځو کلونو حاصالتو منځڼ کچه یوازې ‪ ۴۳‬سلنه وه‪ ،‬رچ د ریکارډ له مخ‬ ‫پي‪.‬‬‫د ‪ ۱۳۸۴‬کال څخه وروسته دا تر ټولو بد کال ګڼل ک ږ‬ ‫کتونو د جواز اخیستلو غوښتنلیکونه یو څه کم شوي دي‪ ،‬خو‬ ‫رس‬‫په عموم ډول په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د نویو ر‬ ‫ر‬ ‫بیا هم د ‪ ۱۳۹۵‬کال په نسبت نږدې ‪ ۲۰‬سلنه کموال راغل دی‪ .‬د نویو رس‬ ‫کتونو راجس ړپېشن تر ډېره بریده‬ ‫کز کړی دی‪ .‬د خدمان او تولیدي سکټور د راجس ړپېشن کچه تر ‪ ۲۰‬سلڼ پورې‬ ‫پر خدمان سکټور تمر‬ ‫ړ‬ ‫راټیټه شوې ده‪ ،‬په داس حال ک رچ د ودانپ سکټور په برخه ک د راجسپېشن بهپ د ‪ ۴۰‬سلڼ په شاوخوا‬ ‫ک لوړ شوی دی‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪2‬‬ ‫شکل‪ : 2‬په ‪ ۱۳۹۶‬کال کې د خدمتونو د ودې بهیر‬ ‫‪a. Real GDP growth by sector‬‬ ‫‪b. Contributions to real GDP growth‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪14%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪12%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪8%‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫‪6%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪4%‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2%‬‬ ‫‪-5%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪-10%‬‬ ‫‪-2%‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪Real GDP Growth‬‬ ‫‪Agriculture‬‬ ‫‪Agriculture‬‬ ‫‪Industry‬‬ ‫‪Industry‬‬ ‫‪Services‬‬ ‫‪Services‬‬ ‫‪Real GDP‬‬ ‫کوونکو اټکلونه‬ ‫رسچینه‪ :‬د احصان مر‬ ‫کزي اداره )‪ (NSIA‬او بانک د کار‬ ‫موجود شاخصونه د ‪ ۱۳۹۷‬کال په نږدې په ټولو شاخصونو ک سوداګریز تمایالت او سوداګریز ډولونه د ‪ ۱۳۹۶‬کال په وروسڼ رب ع ک د‬ ‫لومړۍ نیمان ک د وروستیو ورو ځوړ په لور روان و‪ ،‬او دا توقعات په بالقوه ډول د سیاس ن ثبان او راتلونکیو ټاکنو رسه د تړاو لرونګ‬ ‫تاوتریخوال ښکارندون کوي (درېیم شکل)‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړیو ک دوامدار تاوتریخوال او په ټاکنو‬ ‫ګندونه کوي‪.‬‬ ‫بدلونونو څر‬ ‫ر‬ ‫پورې اړوند یو زیات شمپ پیس کوالی س رچ د اقتصادي ودې په برخه ک منف تمایالت غښتل‬ ‫ګول په میاشت ک‬ ‫کړي‪ .‬خو دا په داس حال ک ده رچ وروسته د ‪ ۱۳۹۶‬کال د لړم او ‪ ۱۳۹۷‬کال د غپ‬ ‫د بارانونو کچه په باران موسم ک یو څه لوړه شوې وه‪ ،‬په ټولپه توګه د موسم بارانونو کچه په تاریخ‬ ‫ً‬ ‫کخ‬‫لحاظ په یو شمپ سیمو ک له ‪ ۵۰‬سلڼ څخه ټیټه وه‪ .‬عموما اورښت او د واورې اورېدل له منځڼ ر‬ ‫څخه د پام وړ کم و او د ‪ ۱۳۹۰‬کال را په دېخوا په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د غنمو د حاصالتو کچه تر ټولو ټیټه‬ ‫اټکل شوې وه‪.‬‬ ‫شکل‪ : 3‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال په جریان کې د سوداګریز چاپېلایر د پوهاوي په هکله ښه والۍ‪ ،‬خو د تشبثاتو په ثبت کې کموالی راغلی و‪.‬‬ ‫‪a. Business sentiment‬‬ ‫‪b. New business registrations‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪3500‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4‬‬ ‫‪-40‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪Agriculture‬‬ ‫‪Construction‬‬ ‫‪Manufacturing‬‬ ‫‪Small and Medium‬‬ ‫‪Large‬‬ ‫‪Other‬‬ ‫‪Services‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د افغانستان د سوداګرۍ او صنایعو خون د سوداګریزو تمایالتو رسوې‪ ،‬د افغانستان دولت‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪3‬‬ ‫ً‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د مرصق توکو ببڼ تر ‪ ۱۳۹۶‬کال پورې د کلڼ انفالسیون نرخ د ‪ ۵.۰‬کلڼ سلڼ په متوسط انفالسیون رسه نسبتا ثابت و‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ګول میاشڼ په جریان ک تر ‪ ۷،۵‬سلڼ په لوړېدو رسه د انفالسیون‬ ‫د ‪ ۱۳۹۵‬کال د دویم ربغ د غپ‬ ‫نسبتا لوړې شوې دي‪.‬‬ ‫کچه خپل وروسڼ حد ته ورسیده‪ ،‬رچ المل ن هم د خوراک توکو‪ ،‬په ځانګړي ډول د مېوو او سبو‬ ‫(سپیو) د بیو لوړوال ښودل شوی‪ .‬د یادون وړ ده رچ د کال په اوږدو ک د خوراک او غپې خوراک‬ ‫توکو د بیو په راټیټېدو رسه د لیندۍ تر میاشڼ پورې د انفالسیون په کچه ک هم ‪ ۳.۱‬سلنه کموال رامنځ‬ ‫ته شو‪ .‬د کال په په وروستیو ک د خوراک توکو د بیو ټیټوال د مېوو او سپیو د بیو د ټیټوال د دې المل‬ ‫س‪.‬‬ ‫شو رچ د واردان غلو دانوو لپاره په نړیوالو نرخونو ک هم کمښت رامنځ ته ر‬ ‫رسه له دې رچ د مهمو بهرنیو اسعارو پر وړاندې د افغانیو ارزښت د سلواغ (‪ )۱۳۹۶‬تر میاشڼ پورې‬ ‫ګول ترمیاشڼ پورې ن ارزښت په تدریخ ډول ‪ ۱.۰‬سلنه نور هم‬ ‫‪ ۴.۳‬سلنه راټیټ شوی دی او د غپ‬ ‫ً‬ ‫راټیټ شو‪ ،‬خو بیا هم د ‪ ۱۳۹۷‬کال په اوږدو ک تر دې دمه د انفالسیون کچه نسبتا برابره ده‪ .‬په نړیواله‬ ‫کچه د انرژۍ بیو لوړوال ته په پام رسه‪ ،‬وروسڼ افالس (په عموم ډول د پیسو نشتوال) هم د خوراک‬ ‫توکو‪ ،‬په ځانګړي ډول د سپیو د بیو له امله رامنځ ته شوی دی‪ .‬د خوراک توکو د بڼ انفالسیون د‬ ‫ګول په میاشت ک ‪ ۳.۶‬سلڼ ته ورسیدو‪ .‬همدارنګه وروسڼ وچکال هم ښان د‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال د غپ‬ ‫خوراک توکو پر بیو د پام وړ اغپ ونه لري‪ ،‬ځکه رچ افغانستان ال له وړاندې تر ډېره بریده پر واردان‬ ‫ً‬ ‫غنمو متګ دی او نړیوال ببڼ نسبتا په هېواد ک ثابڼ دي‪.‬‬ ‫‪4‬شکل ‪ :‬که څه هم چې په نړیواله کچه د انرژۍ بیې لوړیږي‪ ،‬خو د مصرفي توکو په بیو کې ټیټوالۍ رامنځ ته کیږي‬ ‫(د‪۱۲‬میاشتوپهاوږدوکپهسلنهکبدلون)‬ ‫‪a. Consumer prices‬‬ ‫‪b. Commodity prices‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-40‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫‪Jul-17‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪Jun-15‬‬ ‫‪Nov-15‬‬ ‫‪Apr-16‬‬ ‫‪May-18‬‬ ‫‪Mar-14‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪Aug-14‬‬ ‫‪Sep-16‬‬ ‫‪Feb-17‬‬ ‫‪Dec-17‬‬ ‫‪Oct-13‬‬ ‫‪Nov-17‬‬ ‫‪Nov-15‬‬ ‫‪Nov-16‬‬ ‫‪Feb-16‬‬ ‫‪Feb-17‬‬ ‫‪Feb-18‬‬ ‫‪Aug-15‬‬ ‫‪Aug-16‬‬ ‫‪Aug-17‬‬ ‫‪May-15‬‬ ‫‪May-16‬‬ ‫‪May-17‬‬ ‫‪May-18‬‬ ‫‪Headline‬‬ ‫‪Food‬‬ ‫‪Non-Food‬‬ ‫‪Energy‬‬ ‫‪Grain‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د احصان مر‬ ‫کزي اداره‪ ،‬او نړیوال بانک د اقتصادي څارن نړیواله داره )‪(GEM‬‬ ‫څان او ډرامه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک نږدې له ‪ ۳۲۸۰۰۰‬هکټاره ځمګ څخه ‪ ۹۰۰۰‬ټنه کوکنارو په ترالسه کولو رسه د‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک په نا ر‬ ‫کخ ته ورسېد‪ .‬دا د ‪ ۱۳۹۵‬کال په نسبت د کوکنارو په کښت ک د ‪ ۹۰‬سلڼ‬ ‫ټیکه توګه د تریاکو په تولید او کوکنارو کوکنارو تولید خپل لوړې ر‬ ‫پي‪ .‬د جرمونو او‬‫د کښت په سیمو ک زیاتوال راغل ډېروال ترڅنګ د هغو کرنپو ځمکو ‪ ۶۰‬سلنه ډېروال ښڼ رچ کوکنار په ک کرل ک ږ‬ ‫نشه ن توکو رسه د ملګرو ملتونو د مبارزې دفپ له اټکل رسه سم اوسمهال د تریاکو ټولټال اقتصادي‬ ‫دی‪.‬‬ ‫ارزښت د ‪ ۴.۱‬او ‪ ۶.۶‬میلیارډو امریکان ډالرو یا د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۳۰ -۲۰‬سلڼ ترمنځ دی‪.‬‬ ‫له ‪ ۱۳۹۵‬څخه راوروسته کله رچ د تریاکو اقتصادی ارزښت د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۱۵‬سلڼ په‬ ‫ګندونه کوي‪ .‬په پرتلپ ډول د قانون‬ ‫شاوخوا ک اټکل شوی و‪ ،‬د کوکنارو په تولید ک د پام وړ ډېروال څر‬ ‫کروندې ارزښت په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۱۸‬سلڼ په شاوخوا ک و‪.‬‬ ‫د تریاکو پراخه اقتصادي وده د هغو ناروغیو د نشتوال‪ ،‬تریاکو د کښت په سیمو ک د دولڼ کن ړپول‬ ‫پیکه کېدلو‪ ،‬او تریاکو د کروندګرو لخوا په پراخه کچه د کېمیاوي رسې او ر‬ ‫حشه وژونکو درملو د کارولو‬ ‫له کبله وه‪ ،‬رچ په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک ن د کوکنارو حاصالت اغپمن کړي وو‪ .‬د یادون وړ ده رچ د قانون د‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪4‬‬ ‫کمزوری حاکمیت‪ ،‬سوداګریزو الرو ته د آسان الرسس‪ ،‬او دوامدار بدیل معیشت په موخه د فرصتونو‬ ‫د نشتوال له کبله د تریاکو اقتصاد غوړېدل دی‪.‬‬ ‫‪5‬شکل‪ :‬د تریاکو تولید په ‪ ۱۳۹۶‬کال کې تر بل هر وخت ډېر لوړ شوی دی‬ ‫(واحدونه)‬ ‫‪350‬‬ ‫‪10‬‬ ‫)‪Cultivation area (Thousands ha‬‬ ‫‪300‬‬ ‫)‪Production (Thousand tons‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017‬‬ ‫)‪Poppy Cultivation Area (Ha‬‬ ‫)‪Poppy Production (Tons‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د جرمونو او نشه ن توکو رسه د ملګرو ملتونو د مبارزې دفپ )‪(UNODC‬‬ ‫خپه شوې رسوې ښڼ رچ د افغانستان‬ ‫رسایطو تازه ر‬ ‫د حقیف ورو او ځنډمڼ اقتصادي په ‪ ۱۳۹۶/۱۳۹۵‬کلونوک د افغانستان د ژوندانه د ر‬ ‫ودې په پایله ک د بېوزل کچه لوړه ‪ ۵۴.۵‬سلنه وګړي اوسمهال په مل کچه د بېوزل ترکرس الندې ژوند کوي‪ ،‬رچ د ‪ ۱۳۹۱/۱۳۹۰‬کلونو‬ ‫د ‪ ۳۸.۳‬سلڼ په نسبت دغه شمپ ‪6‬شکل د بېوزلۍ په کچه کې د پام وړ زیاتوالۍ راغلی دی‬ ‫شوې ده‪.‬‬ ‫اوست نفوس له مچ د شي ش پر اساس‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫)‬ ‫بېوزل‬ ‫ي‬ ‫ګندونه‬ ‫څر‬ ‫ې‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫دا‬ ‫‪1‬‬ ‫‪.‬‬‫ی‬ ‫د‬ ‫ړ‬‫لو‬ ‫ډېر‬ ‫‪60‬‬ ‫کوي رچ د اټکل له مخ د نورو هغو‬ ‫افغانانو شمپ هم ‪ ۵‬ملیونه اضافه‬ ‫‪% Population below the poverty line‬‬ ‫‪50‬‬ ‫شوی دی رچ د بېوزل تر کرس‬ ‫‪40‬‬ ‫الندې ژوند کوي‪ .‬د ‪ ۱۳۹۱‬کال‬ ‫رسي رس عاید په‬‫څخه را په دېخوا د ړ‬ ‫‪30‬‬ ‫دغه‬ ‫ک‬ ‫کچه‬ ‫په‬ ‫کموال رسه د بېوزل‬ ‫چټک لوړوال د نا امڼ شتون رسه د‬ ‫‪20‬‬ ‫نفوسو ګړندي وده او د اقتصادي‬ ‫ګندونه‬ ‫ورو او ځنډمڼ ودی څر‬ ‫‪10‬‬ ‫کوي‪ .‬د یادون وړ ده رچ په کور د‬ ‫ننه بېځایه شویو او هېواد ته بپته‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2007-08‬‬ ‫‪2011-12‬‬ ‫‪2016-17‬‬ ‫راستنېدونکو کډوالو رسه دغه فشار‬ ‫نور هم زیات شوی دی‪ .‬د یادون وړ‬ ‫رسچینه په ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۰ ،۱۳۸۷-۱۳۸۶‬او ‪ ۱۳۹۶-۱۳۹۵‬کلونو‬ ‫‪:‬‬ ‫ده رچ له ‪ ۱۳۸۶‬کال څخه راوروسته‬ ‫ک د افغانستان د ژوندانه د ر‬ ‫رسایطو رسوېګان‪.‬‬ ‫د ښاري بیوزله نفوسو د دوه برابره‬ ‫کېدو له امله په ښارونو ک د بېوزل‬ ‫لمڼ په ال پراخېدو رسه‪ ،‬اوسمهال د‬ ‫افغانستان ‪ ۱۸‬سلنه بېوزله وګړي په ښاري سیمو ک ژوند کوي‪ .‬په ‪ ۱۳۹۱/۱۳۹۰‬کلونو ک د خوراک‬ ‫‪ . 1‬د بېوزل کرښه د لومړنیو اړتیاوو د لګښت د مل نورم څخه عبارت ده‪ ،‬رچ په ک د خوراک توکو د هغ ټولک ترڅنګ رچ د هر شخص لپاره هره ورځ د ‪ ۲۱۰۰‬کیلوکالوري‬ ‫شاملپي‪ .‬په ‪ ۱۳۹۶ -۱۳۹۵‬کلونو ک د بېوزل کرښه په هره میاشت ک د هر‬ ‫ږ‬ ‫برابروي د اړتیا وړ د کور‪ ،‬جامو‪ ،‬ښوون او روزن او ټرانسپورټ په څپ غپې خوراک توک هم‬ ‫کپي‪.‬‬ ‫شخص لپاره ‪ ۲۰۶۴‬افغان وه‪ ،‬رچ د تبادل د اوسڼ نرخ پر اساس په ورځ ک یو امریکان ډالر ږ‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪5‬‬ ‫توکو د نه خوندیتوب کچه له ‪ ۳۰‬سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۶/۱۳۹۵‬کلونو ک ‪ ۴۵‬سلڼ ته لوړه شوه‪ .‬په‬ ‫هېواد ک بېوزل د پراخېدو په حال ک ده او که چپې په همدې ډول دوام وکړي‪ ،‬د عوایدو تر ‪ ۳۰‬سلڼ‬ ‫پورې په راټیټېدو رسه به د بېوزل کچه له ‪ ۸۰‬سلڼ هم واوړي‪.‬‬ ‫بېوزل په سیمه یپو بدلونونو پورې د د ‪ ۱۳۹۱/۱۳۹۰‬کلونو او ‪ ۱۳۹۶/۱۳۹۵‬کلونو ترمنځ د بېوزل کچه په ټولو سیمو ک لوړه شوې ده‪ ،‬خو‬ ‫تړاو ترڅنګ د ډیموګرافیکو عواملو پر دې ځیڼ سیمه یپ توپپ د پام وړ زیات شوی دی‪ .‬په ‪ ۱۳۹۰-۱۳۹۱‬او ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬ترمنځ د بېوزل‬ ‫کزي‪ ،‬ختیځو‪ ،‬شمال او شمال ختیځیو سیمو ک‪ ،‬له ‪ ۱۷‬نه بیا تر ‪ ۲۰‬پوری په سلڼ ک د پام‬ ‫کچه په مر‬ ‫رسه هم نږدې اړیکه لري‪.‬‬ ‫وړ زیاتوال را منځ ته شوې دی‪ .‬په ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬کلونو ک د بېوزل کچه په سوېل لوېدیځه سیمه ک‬ ‫پي‪.‬‬ ‫تر ‪ ۷۲‬سلڼ پورې تر ټولو لوړه وه‪ .‬د ګومان ال زیات شمپ کورن رچ په بېوزل ک ن د ژوند اټکل ک ږ‬ ‫د هغو کورنیو درېیمه برخه رچ له ‪ ۱‬څخه بیا تر ‪ ۵‬پورې غړي لري د بېوزل تر کرس الندې ژوند کوي‪،‬‬ ‫بیا هغه کورن رچ د کورن دغړو شمپ ن ‪ ۸‬یا ډیر وي‪ ،‬د بیوزل کچه په ک ‪ ۶۰‬سلنه ده‪ .‬همدارنګه‬ ‫بېوزل د ښوون او روزن رسه نږدې اړیکه لري‪ .‬د بیوزل دغه کچه‪ ۷۳ ،‬سلنه په هغو کورنیو پورې اړه‬ ‫مش ن نالوسڼ دی‪ ،‬او بیا همدغه کورن د بېوزل ‪ ۸۲‬سلنه جوړوي‪ .‬هغه کورن رچ‬ ‫لري رچ د کورن ر‬ ‫خپل اصل عاید د کرن‪ ،‬مالدارۍ‪ ،‬غپې رسم کارونو (ورځنیو مزدوریو او کار) څخه ترالسه کوي‪ ،‬د‬ ‫بېوزل کچه ن په ترتیب رسه د ‪ ۶۶ ،۶۵‬او ‪ ۶۸‬سلڼ پورې تر ټولو لوړه ده‪ .‬نږدې ‪ ۶۰‬سلنه بېوزله‬ ‫افغانان په دا ډول کورنیو ک ژوند کوي‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۳۹۲‬او ‪ ۱۳۹۶‬کلونو ترمنځ د ګومارن او کاري ځواک ونډه رالوېدل ده‪ .‬د کار وړ وګړیو د ګومارن‬ ‫بیکاري ډېره شوې ده‪.‬‬ ‫تناسب د ‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۳‬کلونو په پرتله د ‪ ۴۲.۹‬سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬کلونو ک ‪ ۴۱‬سلڼ ته‬ ‫س رچ دغه کمښت تر ډېره بریده د کلیوال سیمو په ښځو ک پام وړ وه‪،‬‬ ‫راټیټ شوی دی‪ .‬باید وویل ر‬ ‫رچ هلته د کار وړ وګړیو د ګومارن تناسب له ‪ ۲۱.۲‬سلڼ څخه ‪ ۱۸.۳‬سلڼ ته راټیټ شوی دی‪ ،‬رچ‬ ‫ً‬ ‫کولو رسه برابر و‪ .‬په ‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۳‬کلونو ک د کاري ځواک ونډه د‬ ‫تقریبا د ‪ ۱۳۰۰ُ۰۰‬دندو د له السه ور‬ ‫‪ ۵۵.۴‬سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬کلونوک ‪ ۵۳.۹‬سلڼ ته راټیټه شوې وه‪ ،‬او دا د ‪ ۱۱۸۰ُ۰۰‬په شاوخوا‬ ‫رسایطو‬ ‫کوونکو معادل دی‪ ،‬رچ له کار کولو څخه نا هیل دي (په دې معنا رچ د کار په ر‬ ‫ک د هغو کار‬ ‫رسایطو د برابرو‬ ‫برابر هغه کسان رچ اوسمهال دندې نه لري او نه هم د کار موندن هڅه کوي)‪ .‬د کار په ر‬ ‫رسیو ګومارنه رچ عمرونه ن د ‪ ۲۵‬او ‪ ۵۰‬کلونو ترمنځ دي په ‪ ۱۳۹۱/۱۳۹۰‬کلونو ک د ‪ ۹۳.۴‬سلڼ‬ ‫هغو ړ‬ ‫په نسبت په ‪ ۱۳۹۶/۱۳۹۵‬کلونو ک ‪ ۸۴.۳‬ته راټیټه شوې‪ ،‬او دا په دې معنا ده رچ د ‪ ۱۷۶۰۰۰‬کاري‬ ‫فرصتونو په برخه ک کموال رامنځ ته شوی دی‪.‬‬ ‫‪7‬شکل‪ :‬د کاري فرصتونو په محدودېدو سره د ښاري بېوزلو وګړیو شمېر ورځ تربلې لوړیږي‪.‬‬ ‫‪a. Share of urban and rural poor‬‬ ‫‪b. Employment to working-age-population‬‬ ‫‪ratio‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2007/08‬‬ ‫‪2011/12‬‬ ‫‪2016/17‬‬ ‫‪All‬‬ ‫‪Male‬‬ ‫‪Female‬‬ ‫‪Rural‬‬ ‫‪Urban‬‬ ‫‪2011/12‬‬ ‫‪2016/17‬‬ ‫رسایطو رسوېګان‪.‬‬‫رسچینه‪ :‬په ‪ ۱۳۹۰-۱۳۹۱ ،۱۳۸۶-۱۳۸۷‬او ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬کلونو ک د افغانستان د ژوندانه د ر‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪6‬‬ ‫د بېځایه کېدو دوامدار بهپ او وچکال افغانستان ته (له ‪ ۱۳۹۴‬کال را په دېخوا له ‪ ۲‬ملیونو څخه ډیرو) مهاجرو د راستنېدو او په پراخه کچه‬ ‫بشي ناورین رسه مخ دی‪ .‬د‬ ‫په کور د ننه د ‪ ۱.۷‬ملیونو کسانو د بېځایه کېدو له امله دغه هیواد له ر‬ ‫پي‪.‬‬ ‫بشي فشارونو باعث ک ږ‬ ‫د ر‬ ‫پي‪.‬‬ ‫خلکو کډوال او په کور د ننه بېځایه وګړو ستونزه دواړه د افغانستان لپاره یو خطر او فرصت ګڼل ک ږ‬ ‫په عموم ډول په اغپمنو اوګټورو دندو د تحصیل لرونکو بپته راستنېدونکوکډوالوګومارل د اقتصادي‬ ‫س‪ .‬له بل لوري د بپته راستنېدونکو او په کور د ننه‬ ‫ودې او پرمختګ په غوړېدو ک ګټور ثابتېدای ر‬ ‫ر‬ ‫کزونو د زیاتېدونکو خدمتونو او پراخو بشي اړتیاوو د پوره کولو‬‫کز پر ښاري مر‬ ‫بېځایه شویو کډوالو تمر‬ ‫بشي اړتیاوو په‬‫په برخه ک خطرونه او ګواښونه هم له ځان رسه لري‪ .‬د یادون وړ ده رچ وچکال هم د ر‬ ‫ډېرېدو ک مرسته کوي‪ .‬روان وچکال ته په پام رسه هغه بېوزله کورن به د هېواد په شمال‪ ،‬شمال‬ ‫ختیځو او شمال لوېدیځو سیمو ک د اړتیا وړ مرصق موادو په پوره کولو ک له ستونزو رسه الس او‬ ‫ګریوان وي‪.‬‬ ‫‪ .۳‬بهرن سیکټور‬ ‫صادرات د ‪ ۱۳۹۵‬کال په نسبت له ‪ ۶۱۴‬ملیونو امریکان ډالرو څخه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک ‪ ۷۸۴‬ملیونو‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک صادران بېالنس امریکان ډالرو ته لوړ شوي وو‪ ،‬رچ دا په صادراتو ک ‪ ۲۸‬سلنه لوړوال ښڼ‪ .‬دغه صادران لوړوال‬ ‫لوړ شوی‪ ،‬خو سوداګریز کش د هندوستان ته د نویو هوان دهلپونو په پرانیستلو‪ ،‬هغو رسحدي ستونزو په حلولو‪ ،‬رچ په ‪ ۱۳۹۵‬کال‬ ‫ک ن له پاکستان رسه د سوداګرۍ مخه ډب کوله‪ ،‬او په تدریخ ډول د مهمو سوداګریزو اسعارو پر‬ ‫لوړېدو په حال ک دی‪.‬‬ ‫وړاندې د افغانیو په لوېدلو رسه رامنځ ته شوی دی‪ .‬صادرات ډېر محدود دي‪ ،‬چه ډیری ن په کم‬ ‫کز شوی دی او د دغو صادران توکو‬ ‫شمپ صادران توکو (وچو مېوو‪ ،‬مغزيزړیو او ټوکرو) باندې تمر‬ ‫ارزښت د ناخالصو کورنیو تولیداتو له ‪ ۶‬سلڼ رسه برابر دی‪.‬‬ ‫د یادون وړ ده رچ په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د وارداتو کچه هم له ‪ ۶۶۳۶‬ملیونو امریکان ډالرو څخه په ‪۱۳۹۶‬‬ ‫کال ک ‪ ۷۳۵۵‬ملیونو امریکان ډالرو ته په ن ساري ډول لوړه شوې‪ .‬په عموم ډول د صادراتو زیاتوال‬ ‫د اقتصادی ودې څر‬ ‫ګندونه کوي‪ ،‬او همدارنګه له پاکستان رسه پر پوله د هغو ستونزو د حل په پایله‬ ‫ک رچ د ‪ ۱۳۹۵‬کال په اوږدو ک ن د سوداګرۍ پر وړاندې خنډونه جوړول‪ ،‬انرژۍ په بیو ک د لوړوال‪،‬‬ ‫رسایطو له امله د واردان غله جاتو له امله رامنځ ته شوی دی‪ .‬د صادران ارزښت‬ ‫او وچکال د سختو ر‬ ‫په نسبت د واردان ارزښت په لوړوال رسه په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک له ناخالصو کورنیو تولیداتو څخه د‬ ‫سوداګریزو مالونو سوداګریز (تجارن) کش له ‪ ۳۱.۶‬سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د ناخالصو کورنیو‬ ‫تولیداتو تر ‪ ۳۳.۶‬سلڼ پورې لوړ شوی دی‪ .‬همدارنګه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د خدمتونو د سوداګرۍ کش‬ ‫هم د ناخالصو کورنیو تولیداتو له ‪ ۴.۲‬سلڼ څخه تر ‪ ۵.۶‬سلڼ پورې لوړ شوی دی‪.‬‬ ‫ً‬ ‫بشپه توګه د بهرنیو مال مرستو په مټ تمویل شوی و رچ له امله ن نږدې ‪۴۰‬‬ ‫سوداګریز کش تقریبا په ر ړ‬ ‫سلنه ناخالصو کورنيو تولیداتو وده ثابته پان شوه‪ .‬د پانګ او مال حسابونو جریان او بهپ هم په معتدل‬ ‫حالت ک پان شو‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړۍ ربعه ک د وارداتو او صادراتو بهپ چټک روان و‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړۍ ربعه ک‬ ‫د صادراتو کچه د ‪ ۱۳۹۶‬کال د همدې مودې په نسبت نږدې ‪ ۵۰‬سلنه لوړه شوه‪ ،‬په داس حال ک رچ‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د همدې مودې په جریان ک د وارداتو کچه له ‪ ۲۸‬سلڼ څخه لوړه وه‪ .‬صادران وده د لوړ‬ ‫کزه وه‪ ،‬رچ دهندوستان هېواد ته د هوان دهلپونو له الرې‬ ‫ارزښت لرونکیو مېوو پر محصوالتو متمر‬ ‫کېټ ته د الرسس په برخه ک د پرمختګ یادونه کوالی شو‪ .‬د وارداتو کچه د افغانیو په ارزښت ک د‬ ‫مار‬ ‫رسایطو ته په پام رسه د پرېمانه واردان غلو‬‫ټیټوال د دوام‪ ،‬انرژۍ په بیو ک د لوړوال‪ ،‬او وچکال ناوړه ر‬ ‫دانو له امله لوړه شوې ده‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬شکل‪ :‬د صادراتو په لوړېدو سره بیا هم په سوداګریز بېالنس کې ټېټوالۍ رامنځ ته شوی دی‪.‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-500‬‬ ‫‪-1000‬‬ ‫‪-1500‬‬ ‫‪-2000‬‬ ‫‪-2500‬‬ ‫‪-3000‬‬ ‫‪Exports‬‬ ‫‪Imports‬‬ ‫‪Trade balance‬‬ ‫د احصان مر‬ ‫کزي اداره )‪(NSIA‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪8‬‬ .‫ انرژۍ او ماشین آالت وو‬،‫ کال کې ډېری واردات خوراکي توکي‬۱۳۹۶ ‫ په‬:‫شکل‬9 Other Vegetable Products Chemical Products 14% 19% 5% Vehicles and Transport Equipment 5% Animal or Vegetable Fats and Oils Mineral Products 7% 18% Machinery and Appliances 7% Prepared Foodstuffs Textiles Base Metals 8% 8% 9% ‫کونو لوی ریاست‬ ‫ افغانستان د ګمر‬:‫رسچینه‬ .‫ سون توکو او ماشین آالتو له وارداول وو‬،‫ کال کې د وارداتو لوړېدلو علت او المل په زیاته اندازه د خوراکې موادو‬۱۳۹۶ ‫ په‬:‫شکل‬10 20 50% Billion Afs 15 40% 30% 10 20% 5 10% - 0% Animal Wood Plastics Chemical Animal or Stone, Textiles Vehicles Prepared Machinery Mineral Vegetable Products Pulps and products Vegetable Plaster, and Foodstuffs and Products Products Rubber Fats and and Transport Appliances Oils Ceramic Equipment Products 2017 import growth in Afs 2017 import growth in percent ‫ افغانستان د ګمر‬:‫رسچینه‬ ‫کونو لوی ریاست‬ .‫ کال کې د صادراتي کچې لوړېدل زیاتره هندوستان ته د لوړ ارزښت لرونکو مېوو صادرات وو‬۱۳۹۷ ‫ په‬:‫شکل‬11 a. Export Share by country, Q1 2018 UAE, 2% Iran, 3% Others, 11% Turkey, 4% Pakistan, India, 53% 27% .‫رسایطو رسوېګان‬‫ کلونو ک د افغانستان د ژوندانه د ر‬۱۳۹۵-۱۳۹۶ ‫ او‬۱۳۹۰-۱۳۹۱ ،۱۳۸۶-۱۳۸۷ ‫ په‬:‫رسچینه‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫ د زمري میاشت‬،‫ کال‬۱۳۹۷ 9 ‫له ‪ ۱۳۹۶‬کال راهیس بیا د ‪ ۱۳۹۷‬کال تر د ‪ ۱۳۹۵‬کال په پای ک له یو څه پورته کېدو وروسته‪ ،‬په تدریخ ډول د ‪ ۱۳۹۶‬کال‬ ‫لومړۍ ربغ پورې د افغان ارزښت په تدریخ په جریان (په وروستیو) ک د ډالرو پر وړاندې افغانیو د ‪ ۴‬سلڼ په شاوخوا ک خپل‬ ‫کړ‪ .‬د یادون وړ ده رچ له ‪ ۱۳۹۶‬کال څخه وروسته د یورو پر‬ ‫ارزښت له السه ور‬ ‫ډول راټیټ شوی دی‬ ‫کول د پام وړ و‪ .‬خو برعکس‪،‬‬ ‫وړاندې تر ‪ ۱۶‬سلڼ پورې د افغانیو ارزښت له السه ور‬ ‫افغان د پاکستان کلدارو پر وړاندې ثابڼ پان شوې‪ .‬رسه له دې رچ د افغانستان‬ ‫بانک لخوا د افغانیو له ثبات او ټیکاو رسه د مرسڼ په موخه په ډیره اندازه ډالر‬ ‫کېټ ته وړاندې شول‪ ،‬خو په مجموع ک د ډالرو د ارزښت د لوړېدو له امله د‬ ‫مار‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړۍ نیمان ک د ډالرو پر وړاندې د افغانیو ارزښت په چټګ رسه‬ ‫راټیټ شو‪ ،‬رچ د هېواد مبهم سیاس حالت ته په پاملرنه د افغانیو د ارزښت راټیټېدل‬ ‫پي‪ .‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال د اخری او ‪۱۳۹۷‬‬ ‫له هېواده د پانګ د احتمال وتلو له امله ګڼل ک ږ‬ ‫شپم میاشڼ ترمنځ د ډالرو پر وړاندې د افغانیو ارزښت تر ‪ ۶‬سلڼ پورې‬ ‫کال د ر ږ‬ ‫شپم میاشڼ په پای ک د یوه ډالر پر‬ ‫راټیټ شو‪ .‬د یادون وړ ده رچ د ‪ ۱۳۹۷‬کال د ر ږ‬ ‫وړاندې د افغانیو د تبادل بیه ‪ ۷۳.۶‬افغان او د یوې یورو پر وړاندې ‪ ۸۵.۶‬افغان وه‪.‬‬ ‫اوسڼ حساب د ‪ ۱۳۹۶‬کال په اوږدو ک د نږدې ‪ ۱.۶‬سلڼ ناخالصو کورنیو تولیداتو‬ ‫د بهرنیو اسعارو د زېرمو تراکم دوام لري‪.‬‬ ‫څخه په مازاد یا اضاق ډول پان شوی دی‪ .‬همدارنګه پراخ سوداګریز کش ته په پام‬ ‫پي‪ .‬د اوسڼ‬ ‫رسه د اوسڼ مازاد یا اضاق حساب دوام د پراخو مرستو دوام ګڼل ک ږ‬ ‫اضاق حساب په پام ک نیولو رسه د بهرنیو اسعارو د زېرمو جمع کیدل هم دوام لري‪،‬‬ ‫او دغه مازاد حساب رچ د ‪ ۱۳۹۶‬کال په پای ک ن ارزښت ‪ ۸.۲‬میلیارډو ډالرو پورې‬ ‫اټکل شوی و‪ ،‬د یوه کال څخه د ډېرې مودې لپاره د واردان مالونو د هیواد د وارداتو‬ ‫ً‬ ‫رسه معادل دی‪ .‬بنا یاد حساب د ‪ ۱۳۹۵‬کال په پای ته رسېدو رسه د بهرنیو اسعارو‬ ‫په زېرمو ک د ‪ ۱۱‬سلڼ زیاتوال ښکارندوی دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړیو دریو میاشتو‬ ‫ک د بهرنیو اسعارو د زېرمو په مپان ک‪ ،‬د واردان مالونو د حجم د ټیټوال له کبله ډېر‬ ‫کم زیاتوال راغل دی‪ ،‬رچ دا چاره د دویم ربغ په لومړیو دوو میاشتو ک د کموال د‬ ‫کپي‪.‬‬‫رامنځ ته کېدو څخه وړاندې‪ ،‬په صادراتو ک د کموال د جپان المل ږ‬ ‫‪12‬شکل‪ :‬په داسې حال کې چې د بهرنیو اسعارو زېرمې ډکیږي‪ ،‬خو د افغانیو ارزښت د ټیټېدو په حال کې دی‪.‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪USD Billion‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪Euro/AFN‬‬ ‫‪USD/AFN‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪Jun-15‬‬ ‫‪Nov-15‬‬ ‫‪Jul-17‬‬ ‫‪Dec-17‬‬ ‫‪Oct-13‬‬ ‫‪May-13‬‬ ‫‪Apr-16‬‬ ‫‪Sep-16‬‬ ‫‪Feb-17‬‬ ‫‪Mar-14‬‬ ‫‪Aug-14‬‬ ‫‪May-18‬‬ ‫‪Jan-15‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2016M11‬‬ ‫‪2017M11‬‬ ‫‪2017M1‬‬ ‫‪2016M1‬‬ ‫‪2016M3‬‬ ‫‪2016M5‬‬ ‫‪2016M7‬‬ ‫‪2016M9‬‬ ‫‪2017M3‬‬ ‫‪2017M5‬‬ ‫‪2017M7‬‬ ‫‪2017M9‬‬ ‫‪2018M1‬‬ ‫‪2018M3‬‬ ‫‪2018M5‬‬ ‫‪USD/AFN‬‬ ‫‪Euro/AFN‬‬ ‫رسایطو رسوېګان‪.‬‬‫رسچینه‪ :‬په ‪ ۱۳۹۰-۱۳۹۱ ،۱۳۸۶-۱۳۸۷‬او ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬کلونو ک د افغانستان د ژوندانه د ر‬ ‫‪ .۴‬مال سکټور‬ ‫د درېیم پرلهپس کال لپاره په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک کورن عواید تر ‪ ۱۶۹‬میلیارډو افغانیو‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د عوایدو راټولول ښه وو‪.‬‬ ‫پورې لوړ شوي وو‪ .‬د عوایدو دا رقم د بودچ پېشبیڼ شوي ‪ ۱۶۰.۶‬میلیارډو افغانیو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪10‬‬ ‫څخه د ‪ ۵.۵‬سلڼ په شاوخوا ک لوړ شوي دي‪ .‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د ټولپ ‪ ۲۰‬سلڼ او‬ ‫په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک د ‪ ۲۲‬سلڼ عوایدو له ودې څخه وروسته په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د عوایدو‬ ‫وده نږدې ‪ ۱۵‬سلنه وه‪ .‬د عمده مالیان تګالرې یا پالیس د تغیپاتو په نشتوال ک د‬ ‫عوایدو لوړول تر ډېره بریده مالیاتو‪ ،‬ګمرک کن ړپول او تنفیذ او هغو غپې مالیان‬ ‫پي‪ ،‬رچ په نویو فیسونو او ګمرک محصول پورې اړه لري‪.‬‬ ‫عوایدو لوړوال ته منسوب ږ‬ ‫نوموړي انکشافات د ‪ ۶‬سلڼ په شاوخوا ک د ګمرک اظهارنامو په منځڼ ارزښت ک‬ ‫ګندونه‬‫پي‪ ،‬رچ د کم ببڼ اېښودن واردان مالونو ک د کمښت څر‬ ‫د زیاتوال المل ک ږ‬ ‫کوي‪ .‬اوسمهال د عوایدو اړوند اجراأت د افغانستان لپاره تر هر بل وخت د پام وړ‬ ‫او لوړ دی‪ .‬د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ونډې په توګه کورن عواید په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک‬ ‫پي‪ ،‬رچ په ‪ ۱۳۹۱/۱۳۹۰‬کلونو ک د‬ ‫د ناخالصو کورنيو تولیداتو ‪ ۱۲.۳‬سلڼ ته رس ږ‬ ‫یاتپي‪.‬‬ ‫ترالسه شویو ‪ ۱۱.۷‬سلڼ عوایدو څخه ز ږ‬ ‫پي رچ د عوایدو وده او ډېروال به په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک په منځڼ کچه ک وي‪ .‬د‬ ‫تمه ک ږ‬ ‫ټکڼ او ځنډمڼ اقتصادي ودې په جریان ک د پرله پس کلونو لپاره د عوایدو د چټګ‬ ‫لوړېدن څخه وروسته‪ ،‬لرې نه ده رچ اداري او تنفیذي پرمختګونو ته په پام رسه به‬ ‫س‪ .‬د تپو ټاکنو تجربو ته په پام رسه‪ ،‬ښان‬ ‫په احتمال ډول ال ډېر عواید ترالسه کړل ر‬ ‫راتلونګ ټاکڼ هم ګمرک کن ړپول تر خپل فشار او سیورې الندې راول‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال‬ ‫ګندیږي رچ د ‪ ۱۳۹۶‬کال د‬ ‫په لومړۍ نیمان ک د عوایدو له ارقامو او شمپو څخه څر‬ ‫س‪ ،‬رچ توپپ‬ ‫ورته مودې په پرتله به د عوایدو په راټولولو ډېر کم ښه وال رامنځ ته ر‬ ‫ً‬ ‫ن هم تقریبا د تورم له نرخ رسه برابر دی‪.‬‬ ‫‪13‬شکل‪ :‬د عوایدو وده د څو کلونو په ترڅ کې پیاوړې شوې‪ ،‬خو اوسمهال په ټکني حالت کې ده‪.‬‬ ‫‪a. Revenue composition‬‬ ‫‪b. Revenue performance 2017-2018‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪% GDP‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪Billion AFS‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Tax revenues‬‬ ‫‪Customs duty and fees‬‬ ‫‪Nontax revenues‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د مالڼ وزارت ارقام‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک لګښتونه یوازې په لږه اندازه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د لګښتونو لوړوال یوازې ‪ ۰.۵‬سلنه و‪ .‬همدارنګه په امنیڼ لګښتونو‬ ‫ک ‪ ۸‬سلنه کمښت په ټولو عادي لګښتونوک ‪ ۲.۵‬سلنه تشکیلوي‪ .‬په امنیڼ لګښتونو‬ ‫لوړ شوي وو‪.‬‬ ‫ک کمښت د مل دفاع وزارت او کورنیو چارو وزارت د موادو او خدمتونو لپاره په‬ ‫ګندوي‪ .‬د د غپې نظام لګښتونو ‪ -‬په ځانګړي‬ ‫بودجوي‪ 2‬تخصیصاتو ک کمښت څر‬ ‫ډول اختیاري پرمختیان بودچ وده د امنیڼ لګښتونو کموال په پراخه کچه جپانوي‬ ‫‪ . ،‬په یاد کال ک د ملک لګښتونو لوړېدل تر ډېره بریده د اختیاري پرمختیان لګښتونو‬ ‫‪ . 2‬پرمختیایي بودجه په دوو (اختیاري او غېرې اختیاري) کټګوریو وېشل کیږي‪:.‬اختیاري بودجه د دولتي پروژو لپاره کارول کیږي‪ ،‬په داسې حال کې د‬ ‫بودجې غېرې اختیاري برخه بیا د مرستندویانو لخوا د پروژوي بودجې لپاره کارول کیږي‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪11‬‬ ‫سبب شوي وو (نږدې ‪ ۴۰‬سلنه‪ ،‬یا د ‪ ۱۱.۶‬میلیارډو افغانیو په شاوخوا ک) او په خپل‬ ‫وار رسه ن د معاشونو او کاکوونکو د حقونو په پوره کولو ک د پام وړ وو (‪ ۷.۴‬سلنه یا‬ ‫‪ ۴.۴‬میلیارډه افغان)‪ .‬په اختیارن پرمختیان لګښتونوک د لوړوال عامل د پرمختیان‬ ‫بودچ په پل کېدو ک د هغو پرمختګونو مالتړ ګڼل کېدو‪ ،‬رچ په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د ‪۵۵‬‬ ‫سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک ‪ ۶۸‬سلڼ ته لوړه شوې وه‪.‬‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال په بودجه ک منځڼ یا متوسط رسه له دې رچ د عوایدو په کچه ک لوړوال او لګښتونو ک کموال راغل و‪ ،‬خو بیا هم‬ ‫ً‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال مال کش تقریبا د ‪ ۱۳۹۵‬کال د متوازن بېالنس د ناخالصو کورنیو‬ ‫کش رامنځ ته شوی و‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫تولیداتو له ‪ ۰.۵‬سلڼ رسه برابر و دغ پایل ته په کتو رسه د ‪ ۱۳۹۶‬کال ناخالص‬ ‫کورن تولیدات د ‪ ۲‬سلڼ اختیاري وړیا مرستو په کموال رسه په دواړو اختیاري او‬ ‫غپې اختیاري بودجوي وړیا مرستو ک کموال منعکس وي‪ .‬د ټولپو وړیا مال مرستو‬ ‫بودجه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک له پېشبیڼ شوي مقدار څخه تر ‪ ۶۰۰‬ملیونو امریکان ډالرو‬ ‫پورې راټیټه شوه‪ ،‬او د وړیا مرستو دغه کمښت په دواړو اختیاري وړیا مرستو او‬ ‫پي‪.‬‬ ‫پرمختیان پروژو په کمزوري تطبیق ک ترسپ‬ ‫ګو ک ږ‬ ‫د پرمختیان بودچ په پل کېدو ک ښه وال یا هغه اصالحات رچ د ‪ ۱۳۹۷‬کال په اوږدو ک د بودچ د ترتیب په پروسه ک پېشبیڼ‬ ‫شوي وو د بودچ په پل کېدوک د دوام لرونکو پرمختګونو بنسټ جوړوي‪ .‬د ‪۱۳۹۷‬‬ ‫پرمختګ دوام لري‪.‬‬ ‫کال تخصیصاتو ته په کتو د بودچ د تطبیف اجراأتو او پروژې څرنګوال له مخ د‬ ‫کپي رچ د پرمختیان‬ ‫دقیف او کره کتڼ ترڅنګ د بودچ په فورمولبندۍ ک لیدل ږ‬ ‫پروژو لپاره ځانګړي شوي بېالنسونه د نه مرصفولو په صورت ک نوموړي‬ ‫پي‪ .‬همدارنګه د ‪ ۱۳۹۷‬کال‬ ‫تخصیصات په اتومات ډول راتلونګ کال ته نه انتقال ږ‬ ‫بودجه د پروژې‪/‬پروګرام په سطحه یو منځمهاله کاري چوکاټ معرق کوي‪ ،‬څو د‬ ‫بودجوي پرېکړو له مخ د روانو لګښتونو په برخه ک روڼتیا او پروګرام په سطحه د‬ ‫عموم لویو مال اټکلونو د متوقع لګښتونو ترمنځ سمون او ورته وال رامنځ ته کړي‪.‬‬ ‫ً‬ ‫د یادو بودجوي اصالحاتو او سمونونوله مخ رچ احتماال د روان کال د عموم بودچ‬ ‫د پل کېدو په کچه ک له سمون څخه مالتړ کوي‪ ،‬تر یو حده په اتومات ډول د‬ ‫پد د له منځه وړلو له کبله په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د پروژو په تطبیق ک‬ ‫بودجوي انتقال او ل ږ‬ ‫شپم میاشڼ په وروستیو ک د‬ ‫د پام وړ ښه وال رامنځ ته شوی دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۷‬کال د ر ږ‬ ‫‪ ۱۳۹۶‬کال د ‪ ۱۹‬سلڼ په پرتله د غپې اختیاري پرمختیان بودچ د پل کېدو کچه‬ ‫او اندازه ‪ ۲۹‬سلنه وه‪ .‬همدارنګه د اختیاري پرمختیان بودچ د تطبیق مپان او اندازه‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال د ‪ ۲۱‬سلڼ په پرتله ‪ ۲۴‬سلنه و‪ .‬د افغانیو مقدار ته په پام رسه د ‪۱۳۹۶‬‬ ‫ً‬ ‫کال د بودجوي تطبیق حد ته د رسېدو په منظور د واقغ بودچ په تطبیق رسه‪ ،‬اصال‬ ‫د بودچ د پل کېدو په مپان ک ښه وال د تطبیف ظرفیت د لوړولو پرته د پېشبیڼ‬ ‫شوې بودچ په لګښتونو ک د کموال له امله دی‪.‬‬ ‫په نیمان کال ک بودچ ته په له رسه کتنه ک د د ‪ ۱۳۹۷‬کال په بودجوي تعدیالتو ک د پرمختیان لګښتونو لپاره اضاق تخصیصات‬ ‫پي‪ ،‬رچ نوموړي تخصیصات تر یوې اندازې پورې په عادي تخصیصاتو ک د‬ ‫ناخالصو کورنیو تولیداتو پالن شوی کش له لیدل ک ږ‬ ‫کموال په راوستلو رسه تمویل او یوه برخه ن بیا د ‪ ۱۴.۳‬ملیونو افغانیو (‪ ۲۰۹‬ملیونو‬ ‫‪ ۰.۴۵‬سلڼ نه هم راټیټ کړي‪.‬‬ ‫امریکان ډالرو) په ارزښت د "نه تمویل شوې" اضاق بودجوي کش په وسیله‬ ‫ینپي‪ .‬د دغو سمونونو او اصالحاتو په راوستلو رسه له وړیا مال مرستو څخه‬ ‫تأم ږ‬ ‫وروسته د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۰.۸‬سلڼ له شاوخوا څخه د ناخالصو کورنیو‬ ‫تولیداتو د ‪ ۲‬سلڼ پورې‪ ،‬پېشبیڼ شوی بودجوي کش دوه برابر شوی دی‪.‬‬ ‫د مالڼ وزارت د نیمان کال بودجوي ارزون ته په پام رسه د ناخالصو کورنیو تولیداتو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪12‬‬ ‫ټولپ کش تر ‪ ۰.۴‬سلڼ پورې محدود کړي‪ .‬په دې ک د پروژې اجراأتو ته بیا کتنه او‬ ‫پي‪.‬‬ ‫موجودو پروژو د کمزوري فعالیت له امله د بیاځل تخصیص له الرې سپما شامل ږ‬ ‫همدارنګه د پېشبیڼ شوي سطخ څخه د وړیا اختیاري مال مرستو د لوړېدو تمه‬ ‫پي‪ ،‬او په دې ډول د بودجوي کش له کمښت څخه په ټاکلیو برخو ک مالتړ وکړي‪.‬‬ ‫کږ‬ ‫‪14‬شکل‪ :‬د پرمختیایي بودجې په پلي کېدو کې ښه والی راغلی دی‬ ‫‪a. Non-discretionary development budget‬‬ ‫‪b. Discretionary development budget‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪Billion AFS‬‬ ‫‪Billion AFS‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪1397 Afs‬‬ ‫‪1396 Afs‬‬ ‫‪1397 Afs‬‬ ‫‪1396 Afs‬‬ ‫‪1397 %‬‬ ‫‪1396 %‬‬ ‫‪1397 %‬‬ ‫‪1396 %‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د مالڼ وزارت ارقام‬ ‫‪ .۵‬په پول او مال سکټور ک بدلونونه‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د پیسو تقاضا لږ څه کمه شوې د افغانستان بانک مجموغ پول شاخصونه په پام ک نیس‪ .‬د پراخ پولو کچه‬ ‫(‪ )Broad Money – M2‬پیسو وده‪ ،‬رچ د اسعارو د دوران او سوداګریزو بانکونو ک‬ ‫وه‪.‬‬ ‫له امانتونه څخه عبارت ده‪ ،‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال په جریان ک لوړه شوې ده (په اسم ډول‬ ‫د تپ کال د وروسڼ میاشڼ څخه ‪ ۴‬سلنه زیاتوال)‪ .‬په داس حال ک رچ د ودې دا‬ ‫کچه د ‪ ۱۳۹۵‬کال په پرتله ډېره ټکڼ وه (د تپ کال په همدې موده ک ‪ ۹.۷‬سلنه)‪ .‬د‬ ‫‪ ۱۳۹۶‬کال په اوږدو ک د دوران پیسو د جریان په کلڼ موده ک هم د ودې کچه د‬ ‫تپې ورته مودې د ‪ ۱۰‬سلڼ څخه تر ‪ ۲‬سلڼ پورې د پام وړ محدوده شوې وه (د هر‬ ‫کال وروسڼ میاشڼ په پرتله)‪ ..‬د سوداګریزو بانکونو په امانتونو ک وده هم په خپل‬ ‫حال وه‪ .‬په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک افغانیو په سوداګریزو امانتونو ک د ‪ ۱۳۹۵‬کال د ‪ ۲۱‬سلڼ‬ ‫ودې په پرتله یوازې ‪ ۱۱‬سلنه زیاتوال راغل و‪ ،‬په داس حال ک رچ د تپ کال د ‪۸‬‬ ‫سلڼ په پرتله د ډالریزو امانتونو کچه یوازې ‪ ۱‬سلنه وه‪ .‬دا چاره په نسڼ ډول د‬ ‫افغانستان بانک د ببڼ لرونکو پاڼو د ارزښت د ټیټوال سبب شوې ده‪.‬‬ ‫په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک د کریډېټ یا اعتبار وده بپته د ‪ ۱۳۹۵‬کال په اوږدو ک د ثابت حالت څخه د راوتلو وروسته‪ ،‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال تر‬ ‫وروسڼ میاشڼ پورې د ‪ ۳‬سلڼ په زیاتوال رسه خصوص سکټور ته د کرېډېټ په‬ ‫پیل شوه‪.‬‬ ‫پیلېدو رسه په ‪ ۱۳۹۶‬کال ک لوړوال رامنځ ته شو‪ ،‬چه تر ډیره بریده د افغان ارزښت‬ ‫کمیدو او د امریکایو ډالرو اړوند پورونو ارزښت په ډیریدو تړاو لري‪ .‬په جریان د ‪۱۳۹۵‬‬ ‫مال کال ک کورن اسعارو کریډیټ‪ ۲.۴‬سلنه او امریکان ډالرو اړوند کریډیټ ‪۳.۸‬‬ ‫کړه ک وده د اقتصادي‬ ‫سلنه لوړ شوی دی‪ .‬خصوص سکټور ته د کرېډېټ په ور‬ ‫فعالیت د وروسڼ چټکتیا او هغو تمایالتو رسه سمون او مطابقت لري رچ د ‪۱۳۹۶‬‬ ‫کال په لومړیو دریو ربعو ک په پانګه والو ک لیدل شوې دي‪ .‬خو رسه له دې هم‪ ،‬د‬ ‫کولو کچه د پام وړ ټیټه وه‪.‬‬‫‪ ۱۳۹۳‬کال په پرتله خصوص سکټور د ټولپ اعتبار ور‬ ‫د ‪ ۱۳۹۶‬کال په پای ک د په بهرنیو اسعارو مشخص شویو پورونو او امانتونه په‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪13‬‬ ‫ترتیب رسه تر ‪ ۵۸‬او ‪ ۶۸‬سلڼ پورې ثابت پان‪ ،‬د هیواد اقتصاد ډالریزه کیدلو‬ ‫ښکارندوي کوي‪ .‬په دواړو مواردوک د تپ کال په پرتله (په ترتیب رسه ‪ ۵۹‬او ‪ ۷۰‬سلنه)‬ ‫پي‪ .‬د ‪ ۱۳۹۶‬کال په پای ک تر ‪ ۱۲.۲‬سلڼ پورې د غپې‬ ‫دا د پام وړ کموال نه ګڼل ک ږ‬ ‫فعالو پورونو په کموال رسه‪ ،‬د ‪ ۱۳۹۵‬کال په پای ک د ‪ ۱۲.۷‬سلڼ په پرتله د بانک د‬ ‫شتمنیو په څرنګوال ک هم ښه وال رامنځ ته شوی و‪ .‬همدارنګه د یادون وړ ده رچ‬ ‫بانکونو هم د ‪ ۱۳۹۶‬کال په جریان ک د پام وړ ګټه کړې وه او دا ګڼ ن تر ډېره بریده‬ ‫له سود پرته پرنورو عوایدو پر اساس والړه وه‪.‬‬ ‫ګول تر میاشڼ پورې په کلڼ ډول د تپ کال په ورته موده ک په‬ ‫د مال سکټور په برخه ک موجود شاخصونه د د ‪ ۱۳۹۷‬کال د غپ‬ ‫‪ ۱۳۹۶‬کال په لومړۍ نیمان د اعتماد او باورد پراخه کچه د پیسو او اسعارو جریان ک د پام وړ کموال راغل دی (هغه اسعار رچ په‬ ‫جریان ک دي د تپ کال د ‪ ۸‬سلڼ په پرتله ن یوازې تر ‪ ۱.۵‬سلڼ پورې وده کړې ده)‪.‬‬ ‫ګندونه کوي‪.‬‬‫کموال څر‬ ‫په بانکونوک د افغانیو امانتونوکچه لوړه شوې‪ ،‬په داس حال ک رچ د بهرنیو اسعارو‬ ‫د امانتونو کچه د ‪ ۱۳۹۷‬کال د لومړیو پنځو میاشتو په اوږدو ک راټیټه شوې ده (د‬ ‫‪ ۲۵‬سنل زیاتوال په پرتله ‪ ۲۱‬سلنه لوړه شوې ده)‪ ،‬په احتمال ډول دا له هېواد څخه‬ ‫پی رچ د ډالرو دغه‬ ‫پد داللت کوي‪ .‬داس اټکل ک ږ‬‫د باندې هېوادونو ته د شتمنیو پر ل ږ‬ ‫پد ایران رسه د غپ قانون اسعارو تبادل په نتیجه ک وی کوم چه اوس مهال د بی‬ ‫لږ‬ ‫الملل بندیزونو رسه مخامخ دی‪ .‬د دې رسه هممهاله د کرېډېټ د بپته ترالسه کولو‬ ‫څخه وړاندې د ‪ ۱۳۹۷‬کال په لومړیو څلورو میاشتوک خصوص سکټور ته د کرېډېټ‬ ‫کړه ک هم چټک کموال راغل دی‪ ،‬خو دا کچه ال هم د ‪ ۱۳۹۶‬کال د لیندۍ‬ ‫په ور‬ ‫‪.‬‬ ‫میاشڼ څخه د ‪ ۲‬سلڼ په شاوخوا ک کم دی د افغانستان بانک د یوې هخ په ترڅ‬ ‫کولو په پراخولو رسه د بڼ لرونکو یا ارزښت لرونکو‬ ‫ک خصوص سکټور ته د پور ور‬ ‫پاڼو کچه راټیټه کړي‪.‬‬ ‫‪15‬شکل‪ :‬خصوصي سکټور ته د اعتبار ورکول په پراختیا سربېره په ‪ ۱۳۹۶‬کال کې د پیسو غوښتنه او تقاضا کمه شوې ده‬ ‫‪a. Growth of monetary aggregates‬‬ ‫‪b. Growth of deposits and loans‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪35%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪-5%‬‬ ‫‪-10%‬‬ ‫‪-5%‬‬ ‫‪-15%‬‬ ‫‪-10%‬‬ ‫‪-20%‬‬ ‫‪2016M1‬‬ ‫‪2017M1‬‬ ‫‪2018M1‬‬ ‫‪2013M1‬‬ ‫‪2013M5‬‬ ‫‪2013M9‬‬ ‫‪2014M1‬‬ ‫‪2014M5‬‬ ‫‪2014M9‬‬ ‫‪2015M1‬‬ ‫‪2015M5‬‬ ‫‪2015M9‬‬ ‫‪2016M5‬‬ ‫‪2016M9‬‬ ‫‪2017M5‬‬ ‫‪2017M9‬‬ ‫‪2018M5‬‬ ‫‪2013M1‬‬ ‫‪2013M5‬‬ ‫‪2013M9‬‬ ‫‪2014M1‬‬ ‫‪2014M5‬‬ ‫‪2014M9‬‬ ‫‪2015M1‬‬ ‫‪2015M5‬‬ ‫‪2015M9‬‬ ‫‪2016M1‬‬ ‫‪2016M5‬‬ ‫‪2016M9‬‬ ‫‪2017M1‬‬ ‫‪2017M5‬‬ ‫‪2017M9‬‬ ‫‪2018M1‬‬ ‫‪2018M5‬‬ ‫‪Broad Money‬‬ ‫‪Currency in Circulation‬‬ ‫‪Deposits‬‬ ‫‪Loans‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د افغانستان بانک‬ ‫د پانګون او ودې پر وړاندې د په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د بانکدارۍ د سکټور شتمڼ د ناخالصو کورنیو تولیداتو ‪ ۲۳‬سلنه جوړوي‪.‬‬ ‫محدودیتونو له امله مال سکټور ډېره خو پر دې رسبپه‪ ،‬د خصوص سکټور په اړه هغه کرېډېټ یا اعتبار رچ د بانکونو لخوا ن‬ ‫منځګړیتوب شوی دی‪ ،‬د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۳.۳‬سلڼ په شاوخوا (د ‪ ۱۳۹۵‬کال د‬ ‫وده نه ده کړې‪.‬‬ ‫ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۳.۶‬سلڼ څخه ټیټ) ک پان دی‪ .‬د همدې امله‪ ،‬د بانګ شتمنیو‬ ‫تناسب د امانتونو پرتله د ‪ ۱۳۹۶‬کال تر پایه پورې په ن ساري توګه د ‪ ۷۴‬سلڼ په شاوخوا ک‬ ‫پي‪ .‬د ډېرۍ افغانانو لپاره مال خدمتونو ته د الرسس په برخه ک د محدودیت په‬ ‫لوړ پان ک ږ‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪14‬‬ ‫ګډون‪ ،‬کمزوری او ضعیف منځګړیتوب د مال سکټور د ډېرې کم ودې څر‬ ‫ګندونه کوي‪ ،‬او‬ ‫همدارنګه ضعیف اعتماد د کرېډېټ اړوند تقاص د محدودولو ترڅنګ د اقتصاد ستونزمن‬ ‫رسایط هم د یو شمپ عمل پروژو مخه نیس‪.‬‬ ‫ر‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪15‬‬ ‫ب‪ .‬عموم نظر اومنځمهاله لیدلوری‬ ‫ولمسشیزو ټاکنو په درشل ک دوامدارې وچکال او پانګه والو د ډاډ نشتوال ته په پام رسه‬ ‫ر‬ ‫په راتلونکو کلونو ک د ورو د پارلمان او‬ ‫پي رچ د ‪ ۱۳۹۶‬کال د اقتصادي ودې د ‪ ۲.۷‬سلڼ په پرتله به په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک اقتصادي وده‬ ‫اوځنډ مڼ اقتصادي ودې تمه ک ږ‬ ‫پي رچ د دولڼ لګښتونو او پانګون د ډېرې کم ودې‬ ‫ږ‬ ‫ک‬ ‫تمه‬ ‫ګه‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫همدا‬ ‫‪.‬‬ ‫ي‬‫پ‬‫ږ‬ ‫ورس‬ ‫ې‬ ‫پور‬ ‫سلڼ‬ ‫‪۲.۴‬‬ ‫تر‬ ‫پي‪.‬‬‫تمه ک ږ‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫ترڅنګ به خصوص لګښتونه هم د دوامدارې وچکال له امله راټیټ س‪ ،‬په داس حال ک چ‬ ‫خصوص پانګونه به په احتمال ډول ټاکنو ته په ورنږدې کېدو رسه د ډاډ د نشتوال له کبله برعکس‬ ‫س‪.‬‬ ‫کپي رچ د ایران بی الملل بندیزونو له امله د افغانستان اقتصاد هم اغپمن ر‬ ‫س‪ .‬اټکل ږ‬ ‫اغپمنه ر‬ ‫کخ په لوړېدو رسه د منځمهال مودې په‬ ‫د یادون وړ ده رچ د وچکال په پای ته رسېدو او اطمینان ر‬ ‫پي‪ .‬اقتصادي وده ښان په ‪ ۱۳۹۸‬کال ک تر ‪ ۲.۸‬سلڼ او په تدری ج‬ ‫ترڅ ک د اقتصادي ودې تمه ک ږ‬ ‫س‪.‬‬ ‫رسه بیا تر ‪ ۱۴۰۰‬کال پورې اقتصادي وده تر ‪ ۳.۶‬سلڼ پورې لوړه ر‬ ‫په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک ښان د لګښتونو‪ ،‬کن ړپول‪ ،‬عوایدو پر وړاندې د موجودو قوي اجراأتو د عمل کولو او اضاق اختیاري وړیا‬ ‫ع په منظور د مالڼ وزارت د ‪ ۱۳۹۷‬کال لپاره د بودچ کش د ناخالصو‬ ‫مال مرستو دهیل او د توقو‬ ‫بودجوي کش ډېر کم وي‪.‬‬ ‫کورنیو تولیداتو د ‪ ۰.۴۵‬سلڼ پورې اټکل شوی دی‪ .‬په اسم ډول د ‪ ۲‬سلڼ په شاوخوا ک په لوړېدو‬ ‫س‪ .‬تر ډېره بریده د‬‫پي ‪ ،‬د ناخالصو کورنیو تولیداتو د عوایدو فیصدي یا سلنه ثابته پان ر‬ ‫رسه تمه ک ږ‬ ‫امنیڼ او غپې اختیاري پرمختیان بودچ د لګښتونو له امله ښان د لګښتونو کچه د ‪ ۵.۲‬سلڼ په‬ ‫س‪ .‬د امنیڼ لګښتونو لوړوال هم د دولت لخوا د امنیڼ خدمتونو د وړاندې کولو په‬ ‫شاوخوا ک لوړه ر‬ ‫پي‪ ،‬په داس حال ک رچ د پرمختیان بودچ په وده‬ ‫موخه د پراخ مسوولیت په غاړه اخیستل ګڼل ک ږ‬ ‫پي‪ ،‬ترڅو مال مرسڼ دولڼ بودچ ته انتقال‬ ‫ږ‬ ‫ک‬ ‫ترسپ‬ ‫ګو‬ ‫رسیکانو لخوا دوامدارې هخ‬ ‫ک د پرمختیان ر‬ ‫کپي رچ د مرستندویانو د وړیا مال مرستو په بودجه به د ناخالصوکورنیو تولیداتو‬‫کړي‪ .‬همدارنګه تمه ږ‬ ‫پي‪.‬‬‫اندازه تر ‪ ۱۳.۷‬سلڼ ورس ږ‬ ‫د منځمهاله مودې په ترڅ ک ښان عواید د ‪ ۱۳۹۸‬تر ‪ ۱۴۰۰‬کلونو په ترڅ ک د ناخالصوکورنیو تولیداتو‬ ‫س‪ .‬دمګړۍ د عوایدو په اړوندو اټکلونوک د وړاندیز شوې اضافه شوي‬ ‫د یوې برچ په توګه ثابت پان ر‬ ‫پي رچ په ‪ ۱۴۰۰‬کال ک د پل کېدو په موخه په‬ ‫ارزښت د مالڼ (‪ )VAT‬هغه احتمال اغپې نه شامل ږ‬ ‫س رچ د کورنیو عوایدو پر اجراأتو‬‫پام ک نیول شوې دي‪ .‬د تګالرې یا پالیس دا ډول اصالحات کوالی ر‬ ‫د پام وړ اغپ ولري‪.‬‬ ‫س‪ .‬دا‬ ‫پي رچ سوداګریز بېالنس به د ناخالصو کورنیو تولیداتو تر ‪ ۴۰‬سلڼ پورې پراخ او لوړ ر‬ ‫د بهرنیو وړیا مرستو د کمېدو تمه ک ږ‬ ‫په پایله ک به د اوسڼ په داس حال ک ده رچ د صادراتو چټکه وده به د وارداتو په کچه ک کموال رامنځ ته کړي‪ ،‬خو د‬ ‫س‪ ،‬ترڅو په صادراتوک د مطلق زیاتوال مخه ډب کړي‪.‬‬ ‫حساب مازاد هم پای ته وارداتو په کچه ک به مطلق زیاتوال رامنځ ته ر‬ ‫د اوسڼ حساب بېالنس (د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۰.۲‬سلڼ په شاوخوا ک) به د بهرنیو مال‬ ‫پي‪.‬‬ ‫ورس ږ‬ ‫س‪ .‬خو د منځمهاله مودې په ترڅ ک د بهرنیو‬ ‫مرستو د جریان د مالتړ له امله په کمه اندازه مازاد پان ر‬ ‫س رچ دا کش به تر ‪ ۱۴۰۰‬کال‬ ‫مال مرستو په کمېدو رسه به اوسڼ حساب ښان له کش رسه مخامخ ر‬ ‫پي‪.‬‬‫پورې د ناخالصو کورنیو تولیداتو تر ‪ ۴.۱‬سلڼ پورې ورس ږ‬ ‫په ‪ ۱۳۹۸‬کال ک د مازاد د کمېدو څخه مخګ به په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د اوسڼ حساب د مازاد په کمېدو‬ ‫س‪ .‬رسه له دې رچ د بهرنیو اسعارو زېرم به د اطمینان وړ‬ ‫رسه د بهرنیو اسعارو زېرم تثبیت کړل ر‬ ‫س‪ ،‬خو د ‪ ۱۴۰۰‬کال تر پایه به یوازې تر لسو میاشتو پورې د سوداګریز توکو په برخه ک د‬ ‫ثابڼ پان ر‬ ‫وارداتو توان ولري‪.‬‬ ‫د تم رسه سم ښان په ‪ ۱۳۹۷‬کال ک د مرصق توکو د بڼ په انفالسیون ک تر ‪ ۳‬سلڼ پورې ټیټوال‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪16‬‬ ‫کړې په وده‪ ،‬پانګونه‪،‬‬ ‫س رچ دا په خپل وار رسه په اقتصادي فعالیت‪ ،‬اعتبار‪/‬کرېډېټ د ور‬ ‫رامنځ ته ر‬ ‫پیسو په تقاضا ک د ډېر کم ټیټوال ښکارندوی دی‪ .‬همدارنګه په کمه اندازه د اقتصادی ودې د لوړوال‬ ‫س‪ .‬دا په داس حال‬ ‫له کبله ښان د منځمهال مودې انفالسیون تر ‪ ۵‬سلڼ پورې په چټکه توګه لوړ ر‬ ‫س او د اټکل له مخ به د لویو سوداګریزو‬ ‫ک ده رچ د نړیوالو سوداګریزو مالونو بڼ به ثابڼ پان ر‬ ‫س‪.‬‬ ‫اسعارو پر وړاندې د افغان ارزښت په تدریخ ډول راښکته ر‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2019‬‬ ‫‪2020‬‬ ‫‪2021‬‬ ‫‪Actuals/Estimates‬‬ ‫‪----Staff projections----‬‬ ‫‪Growth and prices‬‬ ‫)‪Real GDP growth (%‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫)‪Nominal GDP (Af billion‬‬ ‫‪1,223‬‬ ‫‪1,314‬‬ ‫‪1,376‬‬ ‫‪1,450‬‬ ‫‪1,564‬‬ ‫‪1,693‬‬ ‫‪1,839‬‬ ‫)‪CPI Inflation (period average, %‬‬ ‫‪-0.7‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪Fiscal‬‬ ‫‪% GDP‬‬ ‫‪Revenues and grants‬‬ ‫‪25.3‬‬ ‫‪26.9‬‬ ‫‪25.3‬‬ ‫‪25.4‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪26.5‬‬ ‫‪26.4‬‬ ‫‪Domestic Revenues‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪Foreign grants‬‬ ‫‪15.3‬‬ ‫‪15.8‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪13.7‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪14.1‬‬ ‫‪Total expenditures‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪26.9‬‬ ‫‪25.8‬‬ ‫‪25.8‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪26.6‬‬ ‫‪26.6‬‬ ‫‪Recurrent expenditures‬‬ ‫‪19.3‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫‪18.4‬‬ ‫‪18.4‬‬ ‫‪18.6‬‬ ‫‪18.9‬‬ ‫‪18.9‬‬ ‫‪Development expenditures‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪7.1‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪7.7‬‬ ‫‪7.7‬‬ ‫)‪Overall balance (incl. grants‬‬ ‫‪-0.7‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-0.4‬‬ ‫‪-0.2‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪-0.2‬‬ ‫)‪Overall balance (excl. grants‬‬ ‫‪-16.0‬‬ ‫‪-15.7‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫‪-13.5‬‬ ‫‪-13.9‬‬ ‫‪-14.4‬‬ ‫‪-14.3‬‬ ‫‪External‬‬ ‫‪% GDP‬‬ ‫‪Merchandise Trade balance‬‬ ‫‪-35.8‬‬ ‫‪-31.6‬‬ ‫‪-33.6‬‬ ‫‪-34.4‬‬ ‫‪-34.2‬‬ ‫‪-33.4‬‬ ‫‪-32.3‬‬ ‫‪Current account balance (incl.‬‬ ‫‪grants).‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪7.1‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-1.2‬‬ ‫‪-1.6‬‬ ‫‪-4.1‬‬ ‫لنډمهاله عموم نظر تر ډېره بریده د سیاس او راتلونکو ټاکنو ته په پام رسه افغانستان په لنډمهاله موده ک د احتمال سیاس ن ثبان او‬ ‫امنیڼ وضعیت په هکله په ن اعتمادیو پورې د تاوتریخوال له امله د جدي خطرونو رسه مخ دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۳‬کال ټاکنو په ترڅ ک د عوایدو په‬ ‫پي (د ‪ ۱۳۹۲‬کال د ناخالصو کورنیو تولیداتو‬ ‫برخه ک لوی او نه ر‬ ‫اړه لري‪.‬‬ ‫تشی ح شوی کموال لیدل ک ږ‬ ‫د ‪ ۹.۶‬سلڼ په نسبت په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک د ناخالصو کورنیو تولیداتو ‪ ۸.۵‬سلنه)‪ ،‬او په ډیر‬ ‫ً‬ ‫ګومان اد عوایدو دا ټیټوال د ټاکنو اړوند سیاس اقتصاد د فشارونو له کبله و‪ .‬د سیاس سیال‬ ‫په پایله ک د لوړپوړیو مسوولینو د ګومارن او تایید په برخه ک د ځنډ او خنډ له امله د مل‬ ‫یووال حکومت تشکیل هم د اصالحاتو په بهپ ک ستونزو رسه مخامخ و‪ .‬سیاس نثبان پر‬ ‫(چ له امله ن‬ ‫اقتصادي ودې د منف اغپو رسه د پانګون پر اعتماد خپل سیورۍ غوړول و ر‬ ‫اقتصادي وده د ‪ ۱۳۹۳‬کال د ‪ ۵.۶‬سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک ‪ ۱.۵‬سلڼ ته راټیټه شوې‬ ‫س رچ د ‪ ۱۳۹۸ ،۱۳۹۷‬او له هغ وروسته‬ ‫وه)‪ .‬دې ته ورته ټاکنپه دوره یو ځل بیا کوالی ر‬ ‫کلونو ک پر عوایدو‪ ،‬پانګونه‪ ،‬او اقتصادي وده خپل پراخ منف اغپې ولري‪ .‬له بل لوري‪ ،‬له‬ ‫س رچ د پانګون پر اعتماد پراخ مثبت‬ ‫طالبانو رسه د سول خپو اترو په هکله تړون بیا کوالی ر‬ ‫اغپ ولري‪ ،‬او دا اغپ د چټګ اقتصادي ودې او دولڼ عوایدو ک د احتمال لوړوال باعث‬ ‫پي‪.‬‬‫کږ‬ ‫پي‪ .‬افغانستان ته‬‫په اقتصادي اټکلونو ک د مال مرستو د جریان څرنګوال او کچه ډېره د پام وړ ګڼل ک ږ‬ ‫پي‪ .‬دمګړۍ‬ ‫کړه د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۴۰‬سلڼ په شاوخوا ک اټکل ک ږ‬‫اوس د وړیا مال مرستو ور‬ ‫بهرن وړیا مال مرسڼ له نیمان ډېر بودجوي لګښتونه او بودچ څخه بهر د پام وړ امنیڼ او خدمتونو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪17‬‬ ‫وړاندې کول فعالیتونه تمویلوي‪ .‬د پام وړ سوداګریز کش (د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪ ۴۰‬سلڼ په‬ ‫ً‬ ‫تمویلپي‪.‬‬ ‫ږ‬ ‫شاوخوا ک) تقریبا په ر ړ‬ ‫بشپه توګه د بهرنیو مال مرستو له الرې‬ ‫س‬ ‫له تم رسه سم ښان تر ‪ ۱۴۰۹‬کال پورې د بهرنیو مرستو کچه تر نیمان پورې راټیټه کړای ر‬ ‫ً‬ ‫افغانستان نږدې په ر ړ‬ ‫بشپه توګه په بهرنیو (د ناخالصوکورنیو تولیداتو د ‪ ۲۰‬په شاوخوا ک)‪ ،‬او افغانستان به اصال د منځڼ سطخ څخه‬ ‫ر‬ ‫لوړ د لږ عاید لرونکو هېوادونو په قطارک پان س ( رچ د ناخالصوکورنیو تولیداتو د ‪ ۱۰‬سلڼ‬ ‫مال مرستو متګ دی‪ .‬ي‬ ‫په شاوخوا ک به وی)‪ .‬دې ته په پام رسه رچ افغانستان به په راتلونګ ک د امنیڼ سکټور اړوند‬ ‫زیاتېدونکو مسوولیتونو پر غاړه اخیستلو او مرستندویانو لخوا تمویل شویو شتمنیو او زېربناوو‬ ‫پي‪ ،‬نو د اوسنیو ژمنه شویو مرستو په‬ ‫د لګښتونو په پوره کولوک د لویو مصارفو رسه مخامخ ک ږ‬ ‫څان کمښت به د مال ثبات د دوام لپاره د‬ ‫نسبت د بهرنیو مال مرستو په مپان ک هر ډول نا ر‬ ‫پام وړ ناوړه پایل ولري‪ .‬د وخت په تپېدو رسه د افغانستان له بودچ رسه د مال مرستو د زیان‬ ‫رسیکانو پان راتلل به د پراخو بدلونونو پرته د پام وړ لګښتونو‬‫ونډې په برابرولو ک د پرمختیان ر‬ ‫په پوره کولو ک د دولت وړتیا او ظرفیت محدود کړي‪ ،‬او دا چاره د دولت لخوا د خدمتونو پر‬ ‫وړاندې کولو منف اغپ کوي‪.‬‬ ‫‪16‬شکل‪ :‬بودجه به تر ډېره بریده پر بهرنیو مالي متکي وي‬ ‫(پدناخالصوکور‬ ‫نیوتولیداتوسلنهیافیصدير)‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪% GDP‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2019‬‬ ‫‪2020‬‬ ‫‪2021‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪Development‬‬ ‫‪Recurrent Security‬‬ ‫‪Recurrent Civilian‬‬ ‫‪Revenues‬‬ ‫‪Fiscal Deficit Excluding Grants‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د مالڼ وزارت ارقام‪ ،‬د نړیوال بانک د کار‬ ‫کوونکو اټکلونه‬ ‫نس‬ ‫کخ په راټیټولو ک د پام وړ پرمختګ ر‬ ‫کخ د راټیټولو په موخه جدي اوسنیو اټکلونو ته په پاملرنه افغانستان د بېوزل د ر‬ ‫د بېوزل ر‬ ‫پي رچ تر ‪ ۱۴۰۰‬کال پورې به د اقتصادي ودې چټکتیا تر ‪ ۳.۶‬سلڼ پورې لوړه‬ ‫ږ‬ ‫ک‬ ‫تمه‬ ‫‪.‬‬ ‫ی‬‫کوال‬ ‫‪.‬‬‫ي‬‫پ‬‫ږ‬ ‫ک‬ ‫یدل‬ ‫ل‬ ‫تیا‬‫بدلون ته اړ‬ ‫س‪ .‬خو د نفوسو اوسڼ چټک ډېروال چه د ‪ ۲.۷‬سلڼ په شاوخوا ک دی‪ ،‬چټګ اقتصادي‬ ‫ر‬ ‫پي‪ ،‬ترڅو د ډېریو افغانانو لپاره د عوایدو او ژوندانه د اړتیاوو په برخه ک‬‫ودې ته اړتیا لیدل ک ږ‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫د پام وړ پرمختګ رامنځ ته س‪ ،‬یا دا چ نږدې ‪ ۴۰۰۰۰۰‬لکو هغو افغانانو ته د دندو فرصت‬ ‫پي‪ .‬په لنډمهاله موده ک د اقتصادي ودې‬ ‫برابر کړي رچ هر کال کاري بازار یا ځواک ته داخل ږ‬ ‫کول‬ ‫په برخه ک پرمختګونه ‪ )i‬دولڼ پانګون ته هغو سکټورونوک په دقیق ډول لومړیتوب ور‬ ‫رچ مستقیم اقتصادي اغپې ن تر ټولو لوړې وي؛ او ‪ )ii‬غپ ضوري قانون خنډونو رچ د‬ ‫خصوص پانګون پر وړاندې مخنیوي کوی‪ ،‬له منځه وړل‪ .‬په منځ مهاله مودې ک د‬ ‫اقتصادي ودې پرمختګ به د ال پراچ اقتصادي ودې د مالتړ‪ ،‬کاري فرصتونو د رامنځ ته‬ ‫کولو‪ ،‬صادراتو د پراختیا‪ ،‬او دولڼ عوایدو د لوړولو په موخه‪ ،‬د لوړ ظرفیت لرونکیو سکټورونو‬ ‫په هڅولو پورې اړه ولري‪ .‬دا به په احتمال ډول په اغپمنه کرنپه برخه ک (د خړوبولو د‬ ‫بشي پانګه ک د ډېرې پانګون‪ ،‬او د افغانستان د کانونو د‬ ‫پراختیا له الرې) د پراچ پانګون‪ ،‬ر‬ ‫را ایستلو د تحقق په ګډون د متوازن اقتصادي ودې په منظور یوې سپ ر‬ ‫اتپۍ ته اړتیا ولري‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪18‬‬ ‫ج‪ .‬د تمر‬ ‫کز ‪ I‬برخه‪ :‬د افغانستان سوداګریز پوتانشیل‬ ‫‪ .۱‬شالید‬ ‫کړي؛ یو هېواد ته د اقتصادي‬ ‫س رچ د اغپمنو رسچینو تخصیص دود او وده ور‬ ‫سوداګري په افغانستان ک د اقتصادي سوداګري کوالی ر‬ ‫خپولو ک آسانتیا رامنځ ته کړي؛ ټېکنالوژیګ‬ ‫کړي؛ دپوه او مهارتونو په ر‬ ‫ودې د ګړندیتوب لپاره یوه له مهمو الرو ساچ او مقیاس اجازه ور‬ ‫کړي؛ او په کورنیو او نړیوالو دواړو بازارونو ک سیال په داس ډول‬ ‫پرمختګ تروی ج او پراختیا ور‬ ‫پي‪.‬‬‫څخه ګڼل ک ږ‬ ‫تشویق او وهڅوي‪ ،‬رچ د تولیدي پروسو د پراخېدو او نویو تولیداتو په برخه ک د بدلون‪،‬پرمختیا او‬ ‫س‪ .‬د زېربناوو‪ ،‬مهارتونو او موسساتو په هکله مرستندویه یا متمم تګالرې کوالی‬ ‫انکشاف سبب ر‬ ‫س رچ پر اقتصادي وده او بېوزل د سوداګرۍ اغپې پراچ کړي‪.‬‬ ‫ر‬ ‫کوي‪:‬‬ ‫د تمر‬ ‫کز دغه برخه دې الندې پوښتنو ته ځوابونه ور‬ ‫س توضیح کوي؟‬‫د افغانستان وروسڼ سوداګریز فعالیتونه څه ر‬ ‫افغانستان د سوداګرۍ نهان ګټو ته د رسېدو په موخه باید څه ډول سپات ر‬ ‫پي ولري؟‬ ‫افغانستان د ټرانزېڼ سوداګرۍ لپاره کوم امکانات په واک ک لري او ټرانزېڼ سوداګرۍ د فرصتونو‬ ‫د تحقق په موخه کوم لومړیتوبونه لري؟‬ ‫بکس‪ :‬د تګالرې په هکله کلیدي پېغامونه‬ ‫د کرن په څی د لوړو پوتانشیل لرونکو په سکټورونو په اغیمنتیا ک ښه وال به د وارداتو د تعویض په ګډون په کور د ننه غوښتنو په پوره‬ ‫احتمال صادراتو په پراختیا ک مرسته وکړي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫کولو‪ ،‬او لنډمهاله او اوږدمهاله مودې په ترڅ ک د‬ ‫ان ځنډون یا په لنډه موده ک د لید پرمهال لوړو خطرونو په له‬ ‫ر‬ ‫صاد‬ ‫وندو‬‫ړ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ې‬ ‫پور‬ ‫مرک او شحدي کړ‬ ‫نالرو‬ ‫ر‬ ‫ي‬ ‫س چ په ګ ي‬ ‫صادرات کوالی ي‬ ‫ک خدمتونو ک د پرمختګونو‬ ‫منځه وړلو شه د لنډمهاله مودې په ترڅ ک وده وکړي‪ .‬په اوږدمهاله موده ک بیا د سوداګریزو اسانتیاوو او لوژیستی ي‬ ‫س‪ ،‬چ د دې کار په ترشه کولو شه د افغانستان‬ ‫ر‬ ‫د دوه برابره کېدو ترڅنګ د تولیداتو کیفیت افغانستان د سیم کچ ته ورنږدې کوالی ي‬ ‫س‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ان کچه شی برابره لوړېدای ي‬ ‫صادر ي‬ ‫ک خدمتونه‪ ،‬طرحه شوې او حمایه شوې‬ ‫احتمال ګټو د تحقق په موخه اغیمن لوژیستی ي‬ ‫ي‬ ‫ېت سوداګرۍ ک د‬‫تجارن مالونو او انرژۍ په ټرانز ي‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫شایط بلل کیي‪.‬‬ ‫زېربناوې او د تنظیم مناسب کاري چوکاټ او سیمه ییې همکارۍ د افغانستان لپاره اړین ر‬ ‫س توضیح کوي؟‬‫‪ .۲‬د افغانستان وروسڼ سوداګریز فعالیتونه څه ر‬ ‫د افغانستان په وروستيو سودګریزو فعالیتونو ک ډېره ونډه د بیارغون او بهرنیو مال مرستو وه‪ .‬د پرېمانه‬ ‫په افغانستان ک د اقتصادي ودې په موخه‬ ‫بهرنیو مال مرستو راماتېدل هېواد ته د زیان اندازې لګښڼ توکو او تجهپاتو د وارداتو سبب شوې‪ .‬د هېواد‬ ‫سوداګرۍ د یوې وسیل په څپ محدود رول‬ ‫سوداګریز بېالنس په وروستیو دوو لسپوک منف و‪ .‬د ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۵‬کلونو په جریان ک د افغانستان د اجناسو‬ ‫لوبول دی‪.‬‬ ‫او خدمتونو صادرات یوازې د ‪ ۱۸.۵‬سلڼ په ډېروال رسه له ‪ ۱.۱۳‬میلیارډو امریکان ډالرو څخه تر ‪۱.۳۴‬‬ ‫میلیارډو امریکان ډالرو پورې لوړ شوي دي‪ .‬همدارنګه په وارداتو ک هم یوازې د ‪ ۱۸.۷‬سلڼ په لوړوال رسه‬ ‫د وارداتو کچه د ‪ ۸.۰۴‬میلیارډو امریکان ډالرو څخه تر ‪ ۹.۵۴‬میلیارډو امریکان ډالرو پورې رسېدل ده‪ .‬په دې‬ ‫وروستیو کلونو ک د ترتیب له پلوه په توکو او خدمتونو ک د ناخالصو کورنیو تولیداتو ‪ ۴۰‬سلڼ په شاوخوا ک‬ ‫سوداګریز کش په خپل ځای پان دی‪ ،‬او په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک دا کش تر ‪ ۴۲.۱‬سلڼ پورې ورسېدو‪ ،‬او په ‪۱۳۹۵‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪19‬‬ ‫کال ک یوازې د ناخالصو کورنیو تولیداتو تر ‪ ۶.۹‬سلڼ پورې د صادراتو کچه لوړه شوه (‪ ۱۷‬شکل وګورئ)‪.‬‬ ‫‪17‬شکل‪ :‬په افغانستان کې له سوداګرۍ بیا تر ناخالصو کورنیو تولیداتو پورې‪ ،‬په ‪ ۱۳۹۱-۱۳۹۵‬کلونو کې‪.‬‬ ‫(پدناخالصوکور‬ ‫نیوتولیداتوسلنهیافیصدير)‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫)‪Percent of GDP (%‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪-40‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫‪Exports of goods and services‬‬ ‫‪Imports of goods and services‬‬ ‫‪Trade Balance‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د نړیوال بانک د سوداګرۍ نړیوالو هراړخپو حل الرو )‪ (WITS‬د ډاټابېس پر بنسټ محاسڼ‬ ‫‪3‬‬ ‫پي رچ افغانستان آن د خپلو ګاونډیو او په همدې سطحه د ورته‬ ‫د جاذن تحلیل پر بنسټ داس انګپل ک ږ‬ ‫چ افغانستان نړیوالو بازارونو‬ ‫رسه له دې ر‬ ‫نورو هېوادونو د پرمختګ په پرتله په سوداګریزو فعالیتونو ک کمزوری دی‪ .‬رسبپه پر دې‪ ،‬د افغانستان‬ ‫س لري‪ ،‬خو سوداګریز فعالیت‬ ‫ته ښه الرس‬ ‫صادرات د الرسس وړ بازارونو ته د تم خالف کم دي‪ ،‬او بازار ته د الرسس د نشتوال پر ځای د سوداګرۍ‬ ‫ن کمزوری دی‪.‬‬ ‫پر وړاندې هغو خنډونو ته اشاره کوي رچ ډېرو ټاکلیو سوداګریزو ځایونو ته د رسېدو لپاره معمول خنډونه‬ ‫ً‬ ‫پي (‪ ۱۸‬شکل‬ ‫پي‪ .‬افغانستان د خپلو ګاونډیو په پرتله نسبتا له ټیټو تعرفوي نرخونو رسه مخامخ ک ږ‬‫ګڼل ک ږ‬ ‫وګورئ)‪ .‬د یادون وړ ده رچ افغانستان د خپلو ګاونډیو څخه بهر اروپان اتحادن او متحده ایاالتو دوو لویو‬ ‫بازارونو ته د ‪ GSP‬سیسټم له الرې امتیازي الرسس لري‪ .‬افغان صادرات په منځڼ کچه د هغو تعرفوي‬ ‫نرخونو څخه ګټه پورته کوي رچ د خپلو سیاالنو‪ 4‬په پرتله ‪ ۱۰‬سلنه ټیټ دي‪.‬‬ ‫‪18‬شکل‪ :‬د هېواد له مخې پر صادراتو د تطبیق شویو تعرفو اوسط‬ ‫(سلنه)‬ ‫‪8.0‬‬ ‫)‪Average Applied Tariff (%‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪Nepal‬‬ ‫‪Afghanistan‬‬ ‫‪Bangladesh‬‬ ‫‪India‬‬ ‫‪Pakistan‬‬ ‫‪Sri Lanka‬‬ ‫‪Maldives‬‬ ‫‪Simple Average‬‬ ‫‪Trade Weighted‬‬ ‫رسچینه‪ :‬معلومان او مخابران ټېکنالوژي )‪ /(ITC‬د ‪ Espitia, Mattoo, Mimouni, Pichot‬او ‪ Rocha‬څخه د نړیوال بانک ډاټابېس‬ ‫‪ .‬د وخت په اوږدو کې د ناخالصو کورنیو تول یداتو په څېر د هراړخیز‪/‬جاذبې اړوند توضیحي بدلونونو او هغه واټن پر وړاندې چې د‬ ‫‪3‬‬ ‫شریکانو ترمنځ د دوه اړخیزې سوداګرۍ ځانګړتیاوې تشریح کوي د هېوادونو ترمنځ د سوداګرۍ په هکله د انفرادي لیدنو د ارزونې په‬ ‫موخه د هراړخیز‪/‬جاذبې اقتصادي تخنیکونو له تحلیل څخه ګټه پورته کیږي‪ .‬ښاغلی انډر سن او وان وینکوپ (‪ ،۱۳۸۲‬فینسټرا (‪،)۱۳۸۳‬‬ ‫او بالډوین او تاګلیونی (‪ ) ۱۳۸۵‬د نورو ترمنځ د نړیوالې سوداګرۍ په برخه کې د پلي کېدو وړ سوداګریزې جاذبې د معادلې په هکله د‬ ‫بیاکتنې هراړخیزې لیکنې وړاندې کوي‪.‬‬ ‫‪ . 4‬محاسبې د ګټو د تنظیم شوي ترجیحي سیالۍ سره سم ترتیب شوي دي‪ .‬د مأخذ په موخه ‪Espitia, Mattoo, Mimouni, Pichot‬او‬ ‫‪ Rocha‬وګورئ (‪.)۱۳۹۸‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪20‬‬ ‫کتونو ترمنځ د صادروونکو ټیټ تناسب او په صادران بازارونو ک د دوی کمزوری‬ ‫رس‬‫کتونه د صادراتو وړاندې کولو د ټولو افغان ر‬ ‫رس‬‫افغان ر‬ ‫ګندونه کوي‪ .‬د‬ ‫فعالیت د صادران ظرفیتونو نشتوال او سوداګرۍ پر وړاندې د سپو خنډونو څر‬ ‫په برخه ک کمزوری عمل کوي‪.‬‬ ‫کتونو له جمل‬ ‫ر‬ ‫نړیوال بانک د تشبث رسوې رسه سم په ‪ ۱۳۹۳‬ک د ‪ ۱۴۰‬رسوې شویو افغان رس‬ ‫کتونه وو (لومړۍ جدول وګورئ)‪ .‬دا ونډه د سوېل آسیا د‬ ‫رس‬ ‫څخه یوازې ‪ ۶.۷‬سلنه ن صادروونګ ر‬ ‫کخ‬ ‫سیم (‪ ۱۳‬سلڼ) او هېوادونو د اقتصادي پرمختګ او همکارۍ د سازمان (‪ ۳۶‬سلڼ) د منځڼ ر‬ ‫ً‬ ‫کخ له ټیټوال رسه یو ځای وي‪،‬‬ ‫په پرتله ټیټه ده‪ .‬بنا ضعیف صادران فعالیت د بهرن پانګون د ر‬ ‫رچ بهرن پانګونه د پوه او ټېکنالوژۍ ترالسه کولو لپاره د پام وړ مهمه برخه تأمینوي‪ .‬افغانستان‬ ‫ته په دې وروستیو کلونو ک د بهرن مستقیم پانګون جریانونه د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ‪۱‬‬ ‫سلڼ څخه کمه برخه تشکیلوله‪.‬‬ ‫لومړی جدول‪ :‬د صادروونکو شرکتونو د خرڅالو ونډه لږترلږه ‪ ۱‬سلنه ده‪ ،‬افغانستان او پرتله کوونکېدونکې هېوادونه‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۳ ،‬کلونه‬ ‫‪% of Exporter firms‬‬ ‫‪Pakistan‬‬ ‫‪18.60‬‬ ‫‪Afghanistan‬‬ ‫‪6.70‬‬ ‫‪Kazakhstan‬‬ ‫‪5.00‬‬ ‫‪Azerbaijan‬‬ ‫‪1.90‬‬ ‫‪South Asia‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫‪High income: OECD‬‬ ‫‪35.70‬‬ ‫ً‬ ‫یبا ‪ ۴۱۰‬تصدۍ یا ر‬ ‫کتونه په افغانستان‬ ‫رس‬ ‫یادونه‪ :‬له ‪ ۱۳۹۳‬کال څخه د افغانستان ونډې د ‪ ۱۳۹۲‬کال څخه د پاکستان‪ ،‬قزاقستان او آذربایجان ونډې‪ .‬په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک تقر‬ ‫ک رسوې شوي وو‪ .‬په اړوندو سکټورونو ک تولیدي برخه (‪ ۴۰‬سلنه)‪ ،‬پرچون پلورن برخه (‪ ۲۰‬سلنه او خدمتونو برخه (‪ ۴۰‬سلنه) وه‪.‬‬ ‫کز او تکیه د دې د ‪ ۱۳۹۳-۱۳۹۵‬کلونو په دوران ک په منځڼ کچه صادرات د انګورو‪ ،‬شاتو‪ ،‬او ګرمو سیمو د مېوو‬ ‫پر سوداګرۍ ډېر تمر‬ ‫کز وو‪ ،‬رچ په ترتیب رسه د ټولو صادراتو ‪،۸.۷ ،۱۷.۳‬‬ ‫چ افغانستان د بهرنیو په څپ نورو سپيبابو محصوالتو باندې متمر‬ ‫پي ر‬‫سبب ک ږ‬ ‫‪.‬‬ ‫واردان توکو پر وړاندې زمینه الرې چارې او ‪ ۸.۶‬سلنه جوړوي د یادون وړ ده رچ تر ټولو مخکس ‪ ۱۰‬صادران کټګورۍ د افغانستان د‬ ‫ټولټال صادراتو له ‪ ۷۰‬سلڼ څخه زیاته برخه جوړوله (دویم جدول وګورئ)‪ .‬همدارنګه افغانستان‬ ‫او برابره کړي‪.‬‬ ‫د مشخص شوي نوملړ ټاکلیو صادران بازارونو ته محدود شمپ توک صادروي‪ .‬د افغانستان لپاره‬ ‫تر ټولو مخکښو صادران بازارونو‪ ،‬لکه‪ :‬پاکستان‪ ،‬هندوستان‪ ،‬متحده عرن اماراتو‪ ،‬متحده ایاالتو‬ ‫کڼ هېواد ته ټولټال ‪ ۹۴.۳‬سلنه صادرات صادریږي (دریم جدول وګورئ)‪ .‬د وارداتو له پلوه‪،‬‬ ‫او تر‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د پام وړ ‪ ۱۰‬واردان توک د هېواد ټولټال ‪ ۴۳.۹‬سلنه واردات جوړوي‪ ،‬رچ د دغو‬ ‫رسیکو هېوادونو څخه هېواد‬ ‫واردان مالونو ‪ ۷۰‬سلنه بیا د څو ګاونډیو هېوادونو او په جګړې ک د ر‬ ‫ته وارد شوي دي‪ .‬رسبپه پر دې‪ ،‬د محدود متوسط ارزښت لرونګ واردان مالونه د ارزښت په‬ ‫ګندونه کوي‪ ،‬په دې معنا رچ‬ ‫نړیوالو کړیو‪/‬ځنځپونو )‪ (GVCs‬ک د ضعیف او کمزوري ادغام څر‬ ‫هېواد ښان په واردان برخه ک د پام وړ ګټورې السته راوړن ونه لري‪.‬‬ ‫دویم جدول‪ :‬په افغانستان کې ‪ ۱۰‬مخکښ سوداګریز سکټورونه‪ ،‬په ‪ ۱۳۹۳-۱۳۹۵‬کلونو کې منځنۍ کچه (همغږۍ سیسټم کوډ‪) HS-4/‬‬ ‫ټولیزه ونډه (‪)٪‬‬ ‫واردات‬ ‫صنعت‬ ‫ټولیزه ونډه (‪)٪‬‬ ‫صادرات‬ ‫صنعت‬ ‫‪۱۴.۷‬‬ ‫‪۱.۰۳۵.۲۳۱‬‬ ‫ټلیفونونه‬ ‫‪۱۷.۳‬‬ ‫‪۱۳۷،۷۷۷‬‬ ‫انګور‬ ‫‪۶.۹‬‬ ‫‪۴۸۹.۰۱۱‬‬ ‫د غنمو اوړه‬ ‫‪۸.۹‬‬ ‫‪۷۰.۵۶۶‬‬ ‫د ډبرو قالبي سکاره‬ ‫‪۴.۳‬‬ ‫‪۳۰۲.۶۵۰‬‬ ‫تصفیه شوی پېټرول‬ ‫‪۸.۸‬‬ ‫‪۷۰.۳۸۷‬‬ ‫غېرې تصفیه شوې مالوچ‬ ‫‪۴.۱‬‬ ‫‪۲۹۰.۴۵۸‬‬ ‫نا تصفیه شوې شکره‬ ‫‪۸.۷‬‬ ‫‪۶۸.۹۹۶‬‬ ‫شات‬ ‫‪۲.۸‬‬ ‫‪۱۹۹.۶۷۹‬‬ ‫زغروال لېږدوونکې وسیلې‬ ‫‪۸.۶‬‬ ‫‪۶۸.۳۹۸‬‬ ‫ګرمسیره مېوې‬ ‫‪۲.۷‬‬ ‫‪۱۹۲.۱۰۰‬‬ ‫د الوتکو پرزې‬ ‫‪۵.۹‬‬ ‫‪۴۷.۰۰۳‬‬ ‫د اوسپنې پاتې شوې ټوټې‬ ‫‪۲.۵‬‬ ‫‪۱۷۳.۵۶۳‬‬ ‫نور ماشین آالت‬ ‫‪۵.۸‬‬ ‫‪۴۶.۴۳۶‬‬ ‫نور زړي‬ ‫‪۲.۴‬‬ ‫‪۱۷۱.۱۷۹‬‬ ‫سمینټ‬ ‫‪۳.۶‬‬ ‫‪۲۸.۷۲۱‬‬ ‫وچ شوي حبوبات‬ ‫‪۱.۸‬‬ ‫‪۱۲۸.۸۸۱‬‬ ‫جواهرات‬ ‫‪۲.۷‬‬ ‫‪۲۱،۶۴۸‬‬ ‫د صابون جوړونې تېږې‬ ‫‪۱.۷‬‬ ‫‪۱۱۷،۳۰۸‬‬ ‫وریژي‬ ‫‪۲.۴‬‬ ‫‪۱۹.۱۵۷‬‬ ‫پیاز‬ ‫‪۴۳.۹‬‬ ‫‪۳.۱۰۰.۰۶۰‬‬ ‫لس مخکښ صنایع‬ ‫‪۷۲.۷‬‬ ‫‪۵۷۹.۰۸۹‬‬ ‫لس مخکښ صنایع‬ ‫رسچینه‪ :‬د نړیوال بانک د سوداګرۍ نړیوالو هراړخپو حل الرو )‪ (WITS‬د ډاټابېس پر بنسټ محاسبات‬ ‫پي‪ ،‬ځکه رچ دا د افغانستان د صادراتو د‬ ‫یادونه‪ :‬دغه محاسبه د ر‬ ‫رسیکو ممالکو او ادارو د ارقامو په رڼا ک ترتیب شوې ده‪ .‬د صادراتو په دغه اوسط ک د ‪ ۱۳۹۵‬کال د رسو زرو صادرات نه شامل ږ‬ ‫ګندونه‪ ،‬نه کوي او ممکن په ټرانزېڼ سوداګرۍ پورې اړه ولري‪..‬‬ ‫حجم څر‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪21‬‬ ‫دریم جدول‪ :‬د افغانستان ‪ ۱۰‬مخکښ شریکان‪ ،‬په ‪ ۱۳۹۳-۱۳۹۵‬کلونو کې اوسط‬ ‫ټولیزه ونډه (‪)٪‬‬ ‫صادرات‬ ‫مشخص هېواد‬ ‫ټولیزه ونډه (‪)٪‬‬ ‫واردات‬ ‫مبدا هېواد‬ ‫‪۴۸.۲‬‬ ‫‪۳۸۴.۰۶۹‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪۳۰.۶‬‬ ‫‪۲.۱۶۲.۶۵۳‬‬ ‫متحده عربي امارات‬ ‫‪۳۵.۳‬‬ ‫‪۲۸۰.۹۲۳‬‬ ‫هندوستان‬ ‫‪۲۳.۵‬‬ ‫‪۱.۶۵۷.۰۳۴‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪۲.۲‬‬ ‫‪۱۷.۴۱۱‬‬ ‫متحده عربي امارات‬ ‫‪۸.۶‬‬ ‫‪۶۱۱.۰۸۱‬‬ ‫متحده‬ ‫‪۱.۹‬‬ ‫‪۱۴.۹۰۸‬‬ ‫متحده ایاالت‬ ‫‪۶.۸‬‬ ‫‪۴۷۹.۶۰۳‬‬ ‫هندوستان‬ ‫‪۱.۶‬‬ ‫‪۱۲.۵۹۲‬‬ ‫ترکیه‬ ‫‪۵.۶‬‬ ‫‪۳۹۷.۶۱۴‬‬ ‫قزاقستان‬ ‫‪۱.۴‬‬ ‫‪۱۱.۲۱۰‬‬ ‫چین‬ ‫‪۵.۶‬‬ ‫‪۳۹۵.۰۰۹‬‬ ‫چین‬ ‫‪۱.۳‬‬ ‫‪۱۰.۰۸۹‬‬ ‫آلمان‬ ‫‪۳.۵‬‬ ‫‪۲۴۶.۳۱۹‬‬ ‫شوروي اتحاد‬ ‫‪۱.۲‬‬ ‫‪۹.۳۴۷‬‬ ‫شوروي اتحاد‬ ‫‪۲.۴‬‬ ‫‪۱۶۹.۸۷۳‬‬ ‫آذربایجان‬ ‫‪۱.۰‬‬ ‫‪۷.۵۸۴‬‬ ‫فرانسه‬ ‫‪۲.۳‬‬ ‫‪۱۶۴.۳۸۵‬‬ ‫ترکیه‬ ‫‪۰.۹‬‬ ‫‪۶.۸۰۷‬‬ ‫فنلنډ‬ ‫‪۱.۴‬‬ ‫‪۹۷.۹۴۴‬‬ ‫آلمان‬ ‫‪۷۹۶.۶۹۳‬‬ ‫ټولټال‬ ‫‪۷.۰۶۶.۱۱۰‬‬ ‫ټولټال‬ ‫رسچینه‪ :‬د نړیوال بانک د سوداګرۍ نړیوالو هراړخپو حل الرو )‪ (WITS‬د ډاټابېس پر بنسټ محاسبات‬ ‫‪ .۳‬افغانستان د سوداګرۍ نهان ګټو ته د رسېدو په موخه باید څه ډول سپات ر‬ ‫پي ولري؟‬ ‫په تولیدي او سوداګریزه برخه ک د د افغانستان صادران بنسټ ال هم ډېر کمزوری او د محدودو کرنپو محصوالتو ترڅنګ په ډېره کمه‬ ‫ګندون کوي‪ .‬د دواړو کرنپو او صنعڼ محصوالتو د ناخالصو‬ ‫تولیدي ظرفیت نیمګړتیا د افغانستان له اندازه د هېواد د تولیدي ظرفیت څر‬ ‫پي او د وخت په تپېدو رسه هم ال نه ده لوړه شوې‪.‬‬‫ږ‬ ‫رس‬ ‫ته‬ ‫سلڼ‬ ‫کورنیو تولیداتو اوسط ونډه ‪۲۰‬‬ ‫پي‪.‬‬‫لویو خنډونو څخه ګڼل ک ږ‬ ‫د مېوو او مغذي زړیو په څپ د هېواد عمده صادران محصوالتو په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک د ناخالصو کورنیو‬ ‫ګیو او کاغذو په څپ نورو‬ ‫تولیداتو یو پر څلورو کرنپې برچ ترڅنګ د اوبدل شویو ټوکرو‪ ،‬لر‬ ‫ګندوله‪.‬‬‫سوداګریزو محصوالتو د ناخالصو کورنیو تولیداتو له ‪ ۱‬سلڼ څخه کمه تولیدي ونډه څر‬ ‫په کرنپ سکټور ک د پام وړ اغپمنتیا د وارداتو د تعویض په ګډون په کور د ننه غوښتڼ د پوره کولو‬ ‫او لنډمهاله او منځمهاله مودې په ترڅ ک په احتمال ډول د صادران پراختیا بنسټ تشکیلوي‪.‬‬ ‫محدودو دولڼ رسچینو ته په پام رسه مرسته باید د کرنپو اوکرنپې سوداګرۍ په څپ د لوړ پوتانشیل‬ ‫کز وکړي‪ .‬نوموړي سکټورونه یو شان ګټور دي او د واردان بدیل په برخه‬ ‫لرونکو سکټورونو باند تمر‬ ‫کخ په‬ ‫س‪ ،‬رچ د خوراک توکو د خوندیتوب د ر‬ ‫ک د کرنپ سکټور لومړن هڅوونګ ګڼل کېدای ر‬ ‫لوړوال او نویو صادران فرصتونو په رامنځ ته کولو ک مرسته کوي‪ .‬همدارنګه په کرنپو فعالیتونو‬ ‫ک د ښځو د ونډې د زیاتوال په موخه د عمل پالنونو په ترتیبولو رسه باید د سیال کچه دوه برابره‬ ‫رسط رچ په یادو سکټورونو ک د ښځو لپاره د مناسب عاید رسچینه برابره‬ ‫س‪ ،‬په دې ر‬ ‫لوړه کړای ر‬ ‫س‪.‬‬‫کړای ر‬ ‫د یادون وړ ده رچ په لنډه او منځمهاله موده ک دا الندې درې متمم فعالیتونه په کرنپو محصوالتو‬ ‫س‪:‬‬ ‫ک اغپمنتیا رامنځ ته کوالی ر‬ ‫اوبو لګولو په امکاناتو ک د اړتیا رسه سم ښه وال رامنځ ته کول‪ .‬د اوبو لګولو د دودیزو سیسټمونو‬ ‫س رچ د افغانستان په اوبپو ځمکو ک د پام وړ زیاتوال راول‪ .‬د حقوق او قانون‬ ‫بیارغول کوالی ر‬ ‫چوکاټ په تعریفولو رسه د اړوندو وزارتونو ترمنځ په لوړه کچه د همغږۍ رامنځ ته کول او اوبو په‬ ‫مدیریت ک ښه وال راوستل هم د یادون وړ دي‪.‬‬ ‫لوړ کیفیت لرونکو محصوالتو ته ښه الرسس‪ .‬هخ او هان باید د یو اغپمن تنظیم چوکاټ په‬ ‫جوړولو‪ ،‬او د نورو فعالیتونو ترمنځ کرنپ تخمونه تصدیق‪ ،‬او وترنرۍ د درملو او واکسینونو په برخه‬ ‫حشه وژونګ‬ ‫کز وکړي؛ منع شوي ر‬ ‫ک د کرن‪ ،‬اوبو لګولو او مالدارۍ وزارت د ظرفیت په لوړولو تمر‬ ‫درمل کن ړپول؛ کورن تدار‬ ‫کات په دوامدار ډول نظارت؛ او ن کیفیته او خطرناکو کرنپو توکو د وارداتو‬ ‫مخه ډب کړي‪.‬‬ ‫ټېکنالوژۍ ته آزاد الرسس‪ .‬د محصوالتو او اغپمنتیا د زیاتوال په منظور بز‬ ‫ګرو ته د غوره ټېکنالوژۍ‬ ‫کزونو د موجودو شبکو بیارغولو او غښتل کولو‪ ،‬هغو نړیوالو‬ ‫کول؛ د بېلک په توګه‪ :‬د ړ‬ ‫څپنپو مر‬ ‫ور‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪22‬‬ ‫کزونو رسه د همکاریو له الرې د د اړتیا رسه سم د مل ړ‬ ‫څپنپ سیسټم د ظرفیت غښتل‬ ‫څړ‬ ‫پنپو مر‬ ‫کول‪ ،‬رچ په ورته کرنپو اقلیم سیمو ک کار کوي‪.‬‬ ‫دا رچ په کرنپه برخه ک ګټور تولیدي افغانستان د پېچل جغرافیان‪ ،‬لویو الرو د زېربناوو په نشتوال‪ ،‬او لوړو ټرانسپورن لګښتونو په‬ ‫ګندیږي رچ د‬ ‫کتونو په کچه له رسوېګانو څخه څر‬ ‫رس‬ ‫ظرفیت له اصل محدودیت څخه دی‪ ،‬درلودو رسه په وچه ک ایسار هېواد دی‪ .‬د ر‬ ‫پي‪.‬‬ ‫خو سوداګری له لوژیستیګ او زېربنان کورن ټرانسپورټ ترڅنګ په پولو ک ځنډ د صادراتو د ځنډولو د اصل الملونو څخه ګڼل ک ږ‬ ‫همدا ځنډون وې رچ سوېل آسیا ته په اوسڼ ډول د ‪ ۳۳‬ورځو‪ ،‬پاکستان ته د ‪ ۲۱‬ورځو‪ ،‬د ایران‬ ‫امکاناتو ننګونو څخه هم زیامنه ده ‪.‬‬ ‫اسالم جمهوریت ته د ‪ ۲۵‬ورځو‪ ،‬چی ته د ‪ ۲۱‬ورځو او هندوستان ته د ‪ ۱۷‬ورځو په نسبت ن په‬ ‫پد په موخه په اوسط ډول ‪ ۸۶‬ورچ وخت په کار و‬ ‫‪ ۱۳۹۳‬کال ک د افغان صادروونکو د مالونو د ل ږ‬ ‫کتونو لخوا‬ ‫رس‬‫(درېیم شکل وګورئ)‪ .‬د تصدیو له رسوېګانو ښکاري رچ نږدې د نیمان رسوې شويو ر‬ ‫پي‪ .‬پر دې رسبپه‪ ،‬د رسوې شویو‬ ‫ټرانسپورټ د صادراتو پر وړاندې تر ټولو لوی او جدي خنډ ګڼل ک ږ‬ ‫ګندیږي رچ ګمرک راپور او سوداګریز مقررات هم د صادراتو پر وړاندې لوی او‬ ‫کتونو څخه څر‬ ‫رس‬‫ر‬ ‫پي‪ .‬د افغان صادروونکو نږدې د ټول وخت ‪ ۸۵‬سلنه د سندونو په رعایت او ‪۱۵‬‬ ‫جدي خنډ بلل ک ږ‬ ‫سلنه نور وخت بیا د رسحدي مقرراتو او سندونو په رعایت باندې لګول شوی دی‪.‬‬ ‫‪19‬شکل‪ :‬صادراتو لپاره وخت‪ ،‬افغانستان او مقایسه کېدونکې‪ ۱۳۸۴-۱۳۹۳ ،‬کلونه‬ ‫(ورچ)‬ ‫‪Number of days to export‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪Afghanistan‬‬ ‫‪China‬‬ ‫‪India‬‬ ‫‪Iran, Islamic Rep.‬‬ ‫‪Pakistan‬‬ ‫‪South Asia‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫رسچینه‪ :‬سوداګریزه رسوې (‪)۱۳۹۷‬‬ ‫پد پرمهال د لوړو خطرونو په له‬ ‫په سوداګریزو او لوژیستیګ آسانتیاوو ک په ګمرک او رسحدي کړنالرو پورې د مربوطه صادران ځنډون یا ل ږ‬ ‫پرمختګونه په لنډمهال ک د صادراتو منځه وړلو رسه آن د موجودو صادران زېربناوو په شتون ک هم صادرات تر ‪ ۲۰‬سلڼ پورې په لنډه‬ ‫س‪ .‬د ورته فعالیت له تررسه کولو څخه ښکاري رچ په صادراتو ک تر ‪ ۲۵‬ورځو‬ ‫موده ک وده کوالی ر‬ ‫س‪.‬‬ ‫کچه لوړوالی ر‬ ‫س رچ په عموم ډول د صادران مالونو په کچه ک تر ‪ ۲۰‬سنل زیاتوال راول‪،‬‬ ‫پورې ځنډ کوالی ر‬ ‫پي‪ .‬الندې‬ ‫رچ دغه صادران لوړوال په اوسط ډول په کال ک تر ‪ ۱۶۰‬ملیونو امریکان ډالرو پورې رس ږ‬ ‫س‪:‬‬ ‫درې متمم مېتوډونه د لوژیستیګ سوداګرۍ په برخه ک ښه وال رامنځ ته کوالی ر‬ ‫• د اړتیا وړ سندونو او پروسو ک اغپمن ښه وال‪ .‬د سوداګریزو فعالیتونو لپاره د اړتیا وړ‬ ‫سندونه او اعتباري السلیکونه باید د نړیوالو غوره فعالیتونو رسه د سمون اومطابقت په‬ ‫س‪ .‬د افغانستان دولت باید په منځمهاله موده ک ټول سوداګریز سندونه او‬ ‫موخه وارزول ر‬ ‫کړنالرې د یوې واحدې مل ادارې‪/‬مرجع )‪ (NSW‬د سیسټم په چوکاټ ک د اتومات کولو‬ ‫لپاره کار وکړي‪.‬‬ ‫س رچ د پولو په اوږدو ک د غپې اغپمنو فعالیتونو‬ ‫• پر پولو د انتظار وخت کمول‪ .‬باید وویل ر‬ ‫د له منځه وړلو په برخه ک د رسحدي عملیاتو د اصالح او بیاکتڼ فرصتونه موجود دي‪ .‬په‬ ‫دغو فرصتونو ک د رسحدي فعالیت لپاره د بېالبېلو موظفو دولڼ ادارو ترمنځ همکاري او‬ ‫رسیکول‪ ،‬او د اظهارنام او بارنام د فعالیتونو پرمختلل نړیوال سیسټم‬ ‫مالوماتو ر‬ ‫پي‪ ،‬ترڅو پول ته له رسېدو وړاندې مالونه یا محمول‬ ‫آسیکوډآ‪ ASYCUDA/‬فعالول شامل ږ‬ ‫په دقیق ډول وارزوي؛ د الریو او پلیو الرو په تفکیک رسه ترافیګ تراکم کم؛ رسحدي ظرفیت‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪23‬‬ ‫پد رسه د تړلیو خطرونو د ال ښه مدیریت په موخه د کار‬ ‫ګو‬ ‫او زېربناوې پراچ‪ ،‬او توکو د ل ږ‬ ‫پیداکولو پروګرام پل کړي‪.‬‬ ‫• د سوداګریزې اسانتیا د موضوعاتو په اړه د ادارو د خپلمنخ همکارۍ ښه وال‪ .‬د سوداګرۍ‬ ‫پي رچ د‬ ‫)‪ (WTO‬د سوداګریزې آسانتیا تړون )‪ (TFA‬مطابق سپارښتنه ک ږ‬ ‫نړیوال سازمان‬ ‫ً‬ ‫ر‬ ‫کونه او نورې عمده رسحدي ادارې موظف کړي‪ ،‬چ د مل‬ ‫افغانستان دولت رسما خپل ګمر‬ ‫سوداګرۍ د تسهیل کمېڼ )‪ (NTFC‬مالتړ وکړي‪ ،‬ترڅو د خصوص سکټور رسه د ګټورو‬ ‫خپواترو او ادارو د خپلمنخ همکاریو د پراخولو په منظور یو رسم مېکانپم برابره کړي‪.‬‬ ‫په سیمه یپه همکارۍ ک د سیمه یپو دا کار به د ویزې په پروسېس آسانتیا او ټرانسپورن او لوژیستیګ برخه ک ښه وال رامنځ ته کړي او‬ ‫ر‬ ‫رسیکانو رسه موجود سوداګریز تړونونه هم به د سیمه یپو ژمنو په ګډون د نړیوالو معیارونو مطابق د ګمرک کړنالرو په ساده کولو او همغږي‬ ‫کولو ک مرسته وکړي‪ .‬د پاکستان په هکله رچ د افغان صادراتو لپاره ټرانزېڼ او اصل هېواد ګڼل‬ ‫ر‬ ‫نور هم اغپمن او پراخېدای س‪.‬‬ ‫پي‪ ،‬د دواړو هېوادونو ترمنځ د خپواترو پیاوړي کول به د افغان‪-‬پاک ټرانزېڼ سوداګرۍ تړون پر‬ ‫کږ‬ ‫وړاندې د خنډ لرې کولو چټکتیا یو اساس کار وي‪ ،‬ترڅو د سوداګریزو مالونو په ټرانسپورټ پورې‬ ‫اړوندې ن باورې راکم او له سوداګرۍ څخه پراچ السته راوړن او ګڼ ترالسه کړي‪.‬‬ ‫‪ .۴‬افغانستان د ټرانزېڼ سوداګرۍ لپاره کوم امکانات په واک ک لري او ټرانزېڼ سوداګرۍ د فرصتونو د تحقق په موخه کوم لومړیتوبونه‬ ‫لري؟‬ ‫ګند فرصت په توګه ټینګار‬ ‫د سوداګریزو مالونو د ټرانزېڼ سوداګرۍ د افغانستان لپاره ډېرۍ وختونه د توکو پر ټرانزېڼ سوداګرۍ د یوه څر‬ ‫څخه احتمال السته راوړن ښان د عمل شوی دی‪ ،‬خو ال هم تر دې وروستیو پورې د دغه پوتانشیل د پراخوال څرنګوال نه دی واضح‬ ‫شوی‪ .‬په احتمال ډول به نږدې د ‪ ۵.۷‬میلیارډو امریکان ډالرو په ارزښت سوداګریز مالونه د‬ ‫کېدو په ډګر ک ورو او ځنډمڼ وي‪.‬‬ ‫پي‪ .‬د هېواد لپاره د دغو مالونو څخه ترالسه کېدونګ‬‫ږ‬ ‫ک‬ ‫دول‬‫پ‬‫ږ‬ ‫ل‬ ‫ګه‬‫تو‬ ‫په‬ ‫انزېټ‬ ‫ر‬ ‫ټ‬ ‫د‬ ‫ې‬‫ر‬ ‫ال‬ ‫له‬ ‫افغانستان‬ ‫ګټه د همدې مقدار ‪ ۵‬سلنه (هر کال ک ‪ ۲۸۵‬ملیونه امریکان ډالر) اټکل شوې ده‪ ،‬رچ د ناخالصو‬ ‫کورنیو تولیداتو ‪ ۱‬سلنه برخه تشکیلوي‪ .‬د ټرانزېڼ سوداګرۍ څخه ترالسه کېدونګ ګڼ د ټرانزېټ‬ ‫د عوایدو راټولو‪ ،‬د تمځایونو او خدمتونو وړاندې کولو په څپ د اړوندو دندو د رامنځ ته کولو له‬ ‫الرې تحقق پیدا کوي‪ .‬همدارنګه د افغان سوداګرو لپاره د ټرانسپورن لګښتونو د کموال له الرې د‬ ‫س‪.‬‬ ‫کخ په لوړېدو رسه یو شمپ نورې غپې مستقیم ګڼ هم ترالسه کېدای ر‬ ‫ټرانزیڼ سوداګرۍ د ر‬ ‫د دغو ګټو د تحقق لپاره اغپمنو لوژیستیګ خدمتونو‪ ،‬طرحه شویو او حمایه شویو زېربناوو‪ ،‬او د‬ ‫پي‪ .‬د یادون وړ ده رچ په نړیواله‬‫مقرراتو روښانه کاري چوکاټ او سیمه یپې همکارۍ ته اړتیا لیدل ک ږ‬ ‫کچه او سیمه ک د نړیوال بانک د لوژیستیګ اجراأتو د شاخص )‪ (LPI‬له مخ افغانستان په‬ ‫لوژیستیګ او ټرانسپورن برخه ک ضعیف اجراأت کوي‪ ،‬رچ د ‪ ۱۳۹۵‬کال په درجه بندۍ ک ن د‬ ‫‪ ۱۶۰‬هېوادونو په منځ ک ‪ ۱۵۰‬مقام خپل کړی و (شکل وګورئ)‪ .‬په افغانستان ک اغپمن لوژیستیګ‬ ‫پي‪ .‬همدارنګه د زېربناوو‬ ‫خدمتونه په پولو ک د ډېر انتظار او پېچلیو ګمرک کړنالرو لخوا ننګول ک ږ‬ ‫نشتوال هم یو له جدي احتمال خنډونو څخه دی‪ ،‬ځکه رچ د افغانستان ټرانسپورن شبګ (لون‬ ‫ګاډي پټل) اوسمهال کمه پراختیا او پرمختیا ده‪ .‬له ننګونو ډک اراص او لسپو شخړو‬ ‫الرې او د اور‬ ‫وروسته افغانستان په پر له پس ډول د سوېل آسیا او نړیوال اوسط په نسبت د ‪ LPI‬زېربنان‬ ‫شاخص تر ټولو په ټیټ ګروپ ک درجه بندي شوی دی (شکل وګورئ)‪ .‬په ټرانسپورن او لوژیستیګ‬ ‫برخه ک سیالپ موقف ته د رسېدو لپاره به د ټرانسپورټ او رسحدي زېربناوو په برخه ک پراچ‬ ‫کړي‪.‬‬ ‫پانګون ته اړتیا ولري‪ ،‬رچ په تولیدي سکټورونو ک به د زېربنان غوښتنو رسه د سیال توان ور‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪24‬‬ ‫‪20‬شکل‪ :‬په ‪ ۱۳۹۵‬کال کې د افغانستان او ګاونډیو هېوادونو لپاره د لوژیستیکې اجراأتو شاخص )‪(LPI‬‬ ‫‪b. Score‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪Afghanistan‬‬ ‫‪South Asia‬‬ ‫‪World‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د لوژیستیګ اجراأتو شاخص )‪(LPI‬‬ ‫یادونه‪ :‬د زېربناوو شاخص د ‪ LPI‬د شاخص له برخو څخه دی‪ .‬نوموړی شاخص د هېوادونو د سوداګرۍ او ټرانسپورټ د زېربناوو کیفیت ته له ‪ ۱‬څخه تر ‪۵‬‬ ‫ګندونه کوي‪.‬‬‫کوي‪ ،‬رچ ‪ ۵‬نمرې ن تر ټولو د ښه کیفیت څر‬ ‫پورې نمرې ور‬ ‫د ټرانزېڼ سوداګرۍ د پراختیا لپاره په مهمو سوداګریو نکتو ک د موجود تراکم موضوع حل کړي (پورته یادې شوې سوداګریزې‬ ‫معقوله الره هم باید په زېربنان پانګونه سپارښتڼ وګورئ)‪.‬‬ ‫ک پر دقیق لومړیتوب والړه وي‪.‬‬ ‫د کرن او کانونو د استخراج په څپ کورنیو تولیدي سکټورونو په هکله راټوکېدونکو اړتیاوو ته ځواب‬ ‫ووان‪ .‬د لویو مواصالن الرو په وسیله د ټولو والیتونو نښلولو د پالنونو پل کېدل هم باید د مل‬ ‫کونو په نښلولو ک مرسته وکړي‪ .‬په دغو پالنونو‬ ‫ټرانسپورن شبګ رسه د سیمه یپو او محل الرو‪ /‬ړ‬ ‫رس‬ ‫بشپول هم شامل وي‪ ،‬رچ په ر ړ‬ ‫بشپېدو رسه به‬ ‫ک‪ ،‬د بېلک په توګه‪ :‬باید د مل حلقوي لون الرې ر ړ‬ ‫د هېواد تر ځمګ الندې رسچینو ډکو سیمو د نښلولو ترڅنګ افغانستان د خپلو ګاونډیو هېوادونو‬ ‫رسه هم نیغ په نېغه ونښلوي‪.‬‬ ‫کتونه رامنځ ته کړي‪ .‬په دولڼ بودجه ک د زېربنان لګښت د فشار کمولو په‬‫د خصوص رسه مشار‬ ‫منظور به د عامه خصوص نوښتونو اړوند زېربناوو په ښه کولو ک مرسته وکړي‪.‬‬ ‫همدارنګه ټرانزېڼ سوداګریز پوتانشیل ته د هغو حساسو سیاس او جغرافیان مالحظاتو له مخ‬ ‫بشپ ډول د افغانستان په کن ړپول او واک ک نه دي‪ .‬وروستیو نړیوالو او‬‫پي‪ ،‬رچ په ر ړ‬ ‫بڼه ور‬ ‫کول ک ږ‬ ‫کز وکړي‪:‬‬ ‫سیمه یپو تحوالتو ته په پام رسه افغانستان باید پر الندې یادو شویو مواردو تمر‬ ‫د افغانستان – پاکستان د ټرانزیڼ سوداګرۍ تړون ( اپټا‪ )APTTA-‬نوي کول‪ .‬د ‪ APTTA‬تجدید شوې‬ ‫نسخه باید د دوه اړخپو سوداګریزو ګټو او همکاریو پر بنسټ ټرانسپورن سوداګرۍ ته د انتقال او‬ ‫پد په څپ عواملو ته پاملرنه وکړي‪ .‬همدارنګه د ګمرک ټګیو د پېښو په راټیټولو او غپې رسم‬ ‫لږ‬ ‫سوداګرۍ په مخنیوي‪ ،‬څارن او بندیز په برخه ک د اقداماتو تنفیذ هم د پام وړ دي‪.‬‬ ‫رسیکانو رسه د موجودو تړونونو ال پیاوړي کول او پراخول‪ .‬د ویزو په رژیمونو‪ ،‬همغږۍ‬‫د سیمه یپو ر‬ ‫او ګمرک کړنالرو په ساده کولو ک پرمختګونه د ټرانپیڼ سوداګرۍ لپاره یو اساس او بنسټ وي‪.‬‬ ‫ً‬ ‫د هېوادونو ترمنځ د ټرانسپورن معیارونو په همغږۍ ک ښه وال راوستل‪ .‬مثال‪ :‬په ګاونډیو هېوادونو‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪25‬‬ ‫ک درې بېالبېلو موجودو نمونو ته په پام رسه د اور‬ ‫ګاډي د نویو پټلیو په پالنولو ک‪ ،‬دا یوه تکراري‬ ‫پي‪.‬‬ ‫ننګونه ګڼل ک ږ‬ ‫د انرژۍ سوداګرۍ ته په پاملرنه‪ ،‬له جغرافیان موقعیت څخه په استفادې رسه افغانستان د انرژۍ‬ ‫س‪.‬‬ ‫س رچ له مخ به ن اقتصادي وده او عواید لوړ او پراخ کړای ر‬ ‫کز بدلېدای ر‬‫په داس ټرانزېڼ مر‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫د انرژۍ ټرانزېڼ سوداګري کوالی س چ د صادراتو په وده ک ‪ ۳.۱‬سلنه زیاتوالس راول او تر‬ ‫‪ ۱۴۰۹‬کال پورې د هېواد پر عوایدو ک ‪ ۵۳۰‬ملیونه امریکان ډالر زیاتوال رامینځته کړي (د ناخالصو‬ ‫کورنیو تولیداتو ‪ ۱‬سلنه)‪ .‬د انرژۍ د ټرانزېڼ سوداګرۍ په موخه د سیمه یپ ارتباط رامنځ ته کول د‬ ‫س رچ خپل حساس داخل‬ ‫پي او په دې ډول کوالی ر‬ ‫هېواد لپاره د اساس عوایدو سبب ک ږ‬ ‫کمنستان‪-‬افغانستان‪-‬پاکستان‪-‬هندوستان )‪ ،(TAPI‬تېلو د نللیګ‪ 5‬او کاسا‪-‬‬ ‫نیمګړتیاوې پوره کړي‪ .‬د تر‬ ‫‪ 6۱۰۰۰‬په څپ د انرژۍ لون سیمه یڼ پروژې د ادغام په برخه ک د سیم هېوادونو ترمنځ د ژمنتیا‬ ‫ګندونه کوي رچ د سیم د نښلولو رسه به د پام وړ مرسته وکړي‪.‬‬ ‫څر‬ ‫بشپول اوګڼ اخیستڼ‬ ‫په پراخه او لویه کچه د کاسا‪ TAPI ،۱۰۰۰ -‬او ‪ TUTAP‬په څپ زېربنان پروژه ر ړ‬ ‫ته ن سپارل د افغانستان لپاره حیان ارزښت لري‪ ،‬ترڅو په ر ړ‬ ‫بشپه توګه د انرژۍ له ټرانزېڼ سوداګرۍ‬ ‫س‪ .‬رسه له دې رچ افغانستان د دغو پروژو رهپي پر غاړه نه لري‪ ،‬خو دولت مکلف‬ ‫څخه برخمن ر‬ ‫دی رچ د انرژۍ د ټرانزېټ اړوندو وړاندیز شویو پروژو د بدلونونو څخه په دوامدار ډول څارنه وکړي‪،‬‬ ‫او او د اړتیا په صورت ک باید مثبت ځواب ویلو ته چمتو وي‪ .‬همدارنګه د امنیت‪ ،‬نللیکو د تپېدو‬ ‫رسیکو لګښتونو‪ ،‬ټرانزیڼ تعرفو‪ ،‬او نورو اړوندو موضوعاتو د تطبیق په هکله باید د‬ ‫د موقعیت‪ ،‬ر‬ ‫رسیکانو اندېښنو ته د ځواب ویلو یو پالن او طرحه موجوده وي‪.‬‬ ‫ر‬ ‫مأخذونه‬ ‫انډرسن‪ .E .J ،‬او ‪ .E‬وان وینکو (‪)۱۳۸۲‬؛ "جاذبه د جذب کېدو رسه‪ :‬د رسحدي پېچلیو ستونزو‪/‬معما حلالرې"‪ .‬د متحده ایاالتو اقتصادي‬ ‫ارزونه‪.۹۲ -۱۷۰ :)۱( ۹۳ ،‬‬ ‫بالډوین‪ .R ،‬او ‪ .D‬تاګلییون (‪" .)۱۳۸۵‬د صنعڼ توکو لپاره لېوالتیا او صنعڼ توک د معادلو د جاذن‪/‬لېوالتیا لپاره"‪ .‬د ‪ NBER‬د ‪ ۱۲۵۱۶‬نمپ‬ ‫څپنو مل اداره‪ ،‬کېمپې ج‪.‬‬ ‫کاري سند‪ ،‬د اقتصادي ړ‬ ‫ایسپشیا‪ .A ،A ،‬ماټو‪ .M ،‬مایمون‪ .X ،‬پیچوټ‪ ،‬او ‪ .N‬روچا (‪" .)۱۳۹۸‬د ترجیخ سوداګرۍ د امتیاز څرنګوال؟"‪ .‬د نړیوال بانک د ړ‬ ‫څپنپې‬ ‫کړنالرې راتلونګ کاري سند‪.‬‬ ‫ینسپا‪ .)۱۳۸۳( C. R ،‬پراخه نړیواله سوداګري‪ :‬نظریه او شواهد‪ .‬پرینسیټون‪ :NJ ،‬د پرینسیټون پوهنتون مقاله‪.‬‬ ‫ف ړ‬ ‫پدوونګ وسیل په توګه‪ :‬ننګون او فرصتونه"‪ .‬نړیوال بانک‪ ،‬واشن ړ‬ ‫ګی ډي‪.‬س‪.‬‬ ‫روچا‪ ،‬نادیه (‪" .)۱۳۹۶‬په افغانستان ک سوداګري د ل ږ‬ ‫‪https://www.adb.org/projects/44463-013/main. 5‬‬ ‫‪http://www.casa-1000.org/. 6‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪26‬‬ ‫د‪ .‬د تمر‬ ‫کز ‪ II‬برخه‪ :‬د بېوزل او هوسایڼ په هکله وروسڼ پرمختګونه‬ ‫‪ .۱‬شالید‬ ‫افغانستان په تپه یوه لسپه ک ډېر افغانستان د ‪ ۱۳۸۶‬څخه بیا تر ‪ ۱۳۹۱‬کال پورې په ن ساري ډول د اقتصادی ودې شاهد و‪ .‬دا په‬ ‫پرمختګ کړی دی‪ ،‬خو اوسمهال له داس حال ک ده رچ د اقتصادي ودې او پرمختګ امکانات او رسچیڼ ډېرې محدودې وې‪ ،‬خو د‬ ‫یادې مودې په جریان ک روغتیان او ښوونپې السته راوړن د یادون وړ دي‪ .‬په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک د‬ ‫خطر رسه مخامخ دی‪.‬‬ ‫پد څخه را په دېخوا‪ ،‬هېواد د ورو اقتصادي ودې‪ ،‬امنیت د خرابوال‪ ،‬او په کور د‬ ‫امنیڼ چارو له ل ږ‬ ‫کیچ رسه مخ شو‪ .‬په دې‬ ‫ننه بېشمپه بېځایه کېدونکو او بپته راستنېدونکو وګړیو له بحران او کړ‬ ‫موده ک د کار کیفیت ضعیف اوګرنپ فعالیتونه په ټپه والړ وو‪ ،‬د خوراک توکو د نه خوندیتوب کچه‬ ‫په چټګ رسه لوړه شوه‪ ،‬او اوسمهال له دوو څخه یو افغان په مل کچه د بېوزل تر کرس الندې‬ ‫بشي ناورین د رامنځ ته کېدو سبب‬ ‫ژوند کوي‪ .‬د هوسایڼ په هکله دغه پر ځای ناوړه حالت د ر‬ ‫پي‪.‬‬‫پي او د دې حالت څخه د راوتو په موخه یو همغږي پالن ته اړتیا لیدل ک ږ‬ ‫کږ‬ ‫کز دغه برخه الندې پوښتنو ته ځوابونه وان‪:‬‬ ‫د تمر‬ ‫په اوږدمهاله موده ک د عایداتو د لوړېدو او وګړیو د حر‬ ‫کت بېلک کوم دي؟‬ ‫د بیارغون د مودې په بهپ ک کوم پرمختګونه ترالسه شوي دي؟‬ ‫د نړیوالو سوله ساتو ځواکونو له وتلو وروسته په بېوزل او هوساینه ک څه ډول بدلون رامنځ ته‬ ‫شو؟‬ ‫‪ .۲‬په اوږدمهاله موده ک د عوایدو د لوړېدو او وګړیو د حر‬ ‫کت بېلک کوم دي؟‬ ‫د تپو څلورو لسپو په جریان ک د هېواد افغانستان د اوسنیو امریکان ډالرو د ارزښت پر اساس په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک د ړ‬ ‫رسي رس ناخالصو کورنیو‬ ‫شپم هېواد و‪ .‬تر ‪ ۱۳۹۵‬کال پورې د هېواد اقتصادي‬‫اقتصادي ودې او پرمختګ څو ځله تولیداتو له مخ د نړۍ په کچه تر ټولو بېوزله ر ږ‬ ‫شپو درجو پورې لوړه شوه‪ .‬او همدارنګه د هېواد اوږدمهاله په ټپه والړ وضعیت دواړه‬ ‫وده تر ر ږ‬ ‫سخت زیان لیدل دی‪.‬‬ ‫رسي رس‬‫ړ‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫کال‬ ‫‪۱۳۸۱‬‬ ‫په‬ ‫‪.‬‬‫و‬ ‫اوستل‬‫ر‬ ‫ې‬ ‫الند‬ ‫پ‬‫اغ‬ ‫او‬ ‫یورې‬‫س‬ ‫خپل‬ ‫تر‬ ‫ر‬ ‫کود‬ ‫او‬ ‫ګ‬ ‫پرمخت‬ ‫اقتصادي‬ ‫ناخالص کورن تولید له دوو لسپو مخګ ثبت شوي اټکل څخه ټیټ و‪ .‬وروسته بیا تر ‪ ۱۳۹۱‬کال‬ ‫پورې د هر بل وخت په نسبت اقتصادي وده ډېره چټکه وه‪ .‬خو رسه د دغه وروسڼ اقتصادي‬ ‫ودې‪ ،‬افغانستان بیا هم د لږ عاید لرونکو هېوادونو په قطار ک راچ او د خپلو سیمه یپو ګاونډیو‬ ‫هېوادونو څخه وروسته پان دی‪ ،‬او هم د نورو ژرماتېدونکو او شخړو څخه اغپمنو دولتونو له‬ ‫اوسط څخه په ټیټ اقتصادي حالت ک قرار لري‪.‬‬ ‫‪21‬شکل‪ :‬د مهمو پېښو مهالوېش او سړي سر ناخالص کورني تولیدات‬ ‫‪800‬‬ ‫‪Withdrawal of‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪NATO troops‬‬ ‫‪600‬‬ ‫)‪GDP per capita (current US$‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪Taliban rule‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪Soviet‬‬ ‫‪Civil war‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪US led‬‬ ‫‪intervention‬‬ ‫‪invasion‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1972‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪1970‬‬ ‫‪1974‬‬ ‫‪1976‬‬ ‫‪1978‬‬ ‫‪1980‬‬ ‫‪1982‬‬ ‫‪1984‬‬ ‫‪1986‬‬ ‫‪1988‬‬ ‫‪1990‬‬ ‫‪1992‬‬ ‫‪1994‬‬ ‫‪1996‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪27‬‬ ‫شکل‪ : 22‬د سړي سر ناخالص کورني تولیدات – افغانستان او مقایسه کېدونکې‬ ‫(اوسڼ امریکان ډالر)‬ ‫)‪GDP per capita (current US$‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪1970‬‬ ‫‪1972‬‬ ‫‪1974‬‬ ‫‪1976‬‬ ‫‪1978‬‬ ‫‪1980‬‬ ‫‪1982‬‬ ‫‪1984‬‬ ‫‪1986‬‬ ‫‪1988‬‬ ‫‪1990‬‬ ‫‪1992‬‬ ‫‪1994‬‬ ‫‪1996‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪Afghanistan‬‬ ‫‪Fragile and conflict affected situations‬‬ ‫‪South Asia‬‬ ‫‪Low income‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د نړیوال پرمختګ شاخصونه‬ ‫تشی ح په منظور د زیات شمپ خلکو بېځایه کېدل او تاوتریخوال دوام‪.‬‬ ‫د جګړو‪/‬شخړو او تاوتریخوال له کبله د د هېواد د مشخص کولو او ر‬ ‫په ډلهیپ ډول د خلکو بېځایه کېدل د د شخړو او تاوتریخوال له کبله په ډله یپ ډول د خلکو بېځایه کېدل په پراخه پیمانه رامنځ ته شوي‬ ‫عادي افغانانو په ژوند ک یو تکراري دي‪ .‬د سورن له کډوالو څخه وروسته افغانان د نړۍ د کډوالو تر ټولو ډېره برخه تشکیلوي‪ ،‬او د‬ ‫پي‪ .‬تاوتریخوال او د ژوند خطرونه د‬ ‫فلسطینیانو ترڅنګ د نړۍ تر ټولو اوږدمهاله کډوال ګڼل ک ږ‬ ‫حالت دی‪.‬‬ ‫اوږدې مودې راهیس اوس د افغانانو د ژوند ورځڼ برخه ګرځېدل ده‪ .‬د جګړې اړوند مړیڼ شمپ‬ ‫یوازې د سورن د کورن جګړې او خلیج‪/‬عراق د دوو جګړو او داعش د شورش تر سیورې الندې‬ ‫ګ ژبل د شمپ په پرتله‬ ‫راغل دی‪ .‬د دویم نړیوال جګړې له دورې وروسته په افغانستان ک د مر‬ ‫په هېڅ بل ځای ک هم په دې شمپ د ډېرې مودې لپاره دوام نه دی کړی‪.‬‬ ‫‪23‬شکل‪ :‬د هېواد له مخې کډوال او جګړې اړوند مړینې شمېر‬ ‫‪7‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪Refugee population, by country of origin‬‬ ‫‪Thousands‬‬ ‫‪Millions‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪Battle related deaths‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1989‬‬ ‫‪1992‬‬ ‫‪1995‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪1992‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪1990‬‬ ‫‪1994‬‬ ‫‪1996‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪Syrian Arab Republic‬‬ ‫‪Syrian Arab Republic‬‬ ‫‪Afghanistan‬‬ ‫‪Afghanistan‬‬ ‫‪Somalia‬‬ ‫‪Iraq‬‬ ‫‪Sudan‬‬ ‫‪Yemen, Rep.‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د نړیوال پرمختګ شاخصونه‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪28‬‬ ‫‪ .۳‬د بیارغون د مودې په جریان ک کوم پرمختګونه ترالسه شوي دي؟‬ ‫ً‬ ‫د ‪ ۱۳۸۰-۱۳۹۳‬کلونو موده د چټګ اقتصادي ودې او نسبتا د ډاډ وړ ثابت امنیڼ حالت په توګه‬ ‫د بیارغون په جریان ک ډېر څه ترالسه‬ ‫پندل شوې و‪ .‬د ‪ ۱۳۸۲-۱۳۹۲‬کلونو په اوږدو په کلڼ ډول د هېواد اقتصادي وده په منځڼ کچه‬ ‫پر‬ ‫شوي دي‪ ،‬خو د پام وړ مهم‬ ‫‪ ۹‬سلنه وه‪ ،‬په داس حال ک رچ د ړ‬ ‫رسي رس عاید د ‪ ۲۰۰‬امریکان ډلرو څخه د ‪ ۶۵۰‬امریکان ډالرو‬ ‫نیمګړتیاوې ال هم په خپل ځای پان‬ ‫په شاوخوا ک لوړ شوی و‪ .‬د ښوون او روزن او روغتیان خدمتونو په وړاندې کولو ک په چټکو‬ ‫دي‪.‬‬ ‫پرمختګونو رسه خدمتونو ته د الرسس په برخه ک بېشمپه السته راوړن ترالسه شوې وې‪.‬‬ ‫پي‪ ،‬د مشخص کولو او بپته‬ ‫د هغه اوږدمهاله پرمختیان کش اندازه‪ ،‬رچ هېواد وررسه مخامخ ک ږ‬ ‫ترالسه کولو په موخه به ن هر بل هېواد د لسپو کلونو دوامدارو هڅو ته اړتیا ولري‪ .‬د ګټورو دندو‬ ‫کخ د ټیټوال‪ ،‬او پراخو ډیموګرافیکو فشارونو‬ ‫کخ د لوړوال‪ ،‬ښوون او روزن ر‬‫د نشتوال‪ ،‬بېسوادۍ ر‬ ‫په ګډون د پام وړ مهم ستونزې ال هم پرخپل ځای پان دي‪.‬‬ ‫د یادې مودې په جریان ک د هېواد ډېری وګړي په زیاتېدونګ ډول زیانمنونګ پان شول‪ .‬د هوسایڼ‬ ‫په برخه ک السته راوړن د پراچ او هراړخپې اقتصادي ودې د نشتوال له کبله محدودې وې‪ .‬په‬ ‫ګندیږي رچ د‬ ‫رسایطو له رسوې )‪ (ALCS‬څخه څر‬ ‫‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۳‬کلونو د افغانستان د ژوندانه د ر‬ ‫‪ ۱۳۹۸۶‬کال څخه را په دېخوا د بېوزل د له منځه وړلو بهپ په ټپه والړ دی او د وګړیو یوې لون‬ ‫پیو مبارزه خپله کړې ده‪ .‬داس ښکاري رچ‬ ‫برچ د ستونزو رسه د مخامخ کېدو پرمهال د منف سپات ر‬ ‫بشي پرمختګونه‪ ،‬خدمتونو ته په الرسس ک د زیاتېدونکو توپپونو له‬ ‫په دغه موده ک ترالسه شوي ر‬ ‫کبله له خطر رسه مخ دي‪.‬‬ ‫‪ .۴‬د نړیوالو سوله ساتو ځواکونو له وتلو وروسته په بېوزل او هوساینه ک څه ډول بدلون رامنځ ته شو؟‬ ‫په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک د امنیڼ مسوولیت له افغانستان په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک د نړیوالو سوله ساتو ځواکونو له وتلو او هغ رسه د تړلیو مال مرستو د‬ ‫پد وروسته افغانستان له غپې ممکنه کموال رسه جوخت نږدې د غپې ممکنه ستونزو رسه مخامخ شوی دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۱‬او ‪ ۱۳۹۵‬کلونو‬ ‫لږ‬ ‫ترمنځ په منځڼ کچه د افغانستان اقتصاد ‪ ۲.۱‬سلنه غوړېدل دی‪ ،‬او د ‪ ۱۳۹۱‬کال په پرتله د ‪۱۳۹۷‬‬ ‫ستونزو رسه مخامخ دی‪.‬‬ ‫رسي رس ناخالص کورن تولیدات د ‪ ۱۰۰‬امریکان ډالرو په شاوخوا ک اټکل شوي دي‪ .‬د‬ ‫کال د ړ‬ ‫کخ ته په پام رسه د اټکل له مخ د بېوزل کچه د ‪ ۱۳۸۶-۱۳۹۷‬کلونو د ‪ ۳۴‬سلڼ‬ ‫ټیټوال دې ر‬ ‫څخه په ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬کلونو ک تر ‪ ۵۵‬سلڼ پورې اټکل شوې ده‪ .‬د لوړوال په حال ک بېوزل‪،‬‬ ‫خوراک توکو د نه خوندیتوب کچه د ‪ ۱۳۹۰-۱۳۹۱‬کلونو له ‪ ۳۰‬سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۵-۱۳۹۶‬کلونو‬ ‫ک تر ‪ ۴۵‬سلڼ پورې لوړه شوې ده‪ ،‬او په دې تناسب لوړوال د خلکو خوراک توکو د جدي نه‬ ‫خوندیتوب له امله دی‪.‬‬ ‫‪24‬شکل‪ :‬د ناخالصو کورنیو تولیداتو وده‪ ،‬ناامڼ‪ ،‬او د پانګون تمایالت‬ ‫‪700‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪20000‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪15000‬‬ ‫‪Real GDP Growth‬‬ ‫‪Per Capita GDP‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪Battle-related deaths‬‬ ‫‪Per capita GDP‬‬ ‫‪GDP Growth‬‬ ‫‪New firm registrations‬‬ ‫رسچینه‪ :‬نړیوال بانک‪ ،‬یوناما‪ ،‬آیسا‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪29‬‬ ‫ګ ژوبل ګراف پنځه برابره لوړ شوی دی او په ‪۱۳۹۵‬‬ ‫خرابېدونګ امنیڼ وضعیت د ګڼ شمپ د ‪ ۱۳۸۶‬کال را په دېخوا د جګړې له امله د مر‬ ‫او ‪ ۱۳۹۶‬کلونو ک د ‪ ۱.۱‬ملیونو څخه ډېر افغانان په کور د ننه د شخړو له امله بېځایه شوي دي‪.‬‬ ‫خلکو د بېځایه کېدو سبب شوی دی‪.‬‬ ‫په ورته وخت (‪ )۱۳۹۵-۱۳۹۶‬ک نږدې ‪ ۱.۷‬ملیونه ثبت شوي او نا ثبت شوي افغان کډوال له‬ ‫رسایطو ک په کور‬‫پاکستان او ایران څخه هېواد ته راستانه شوي دي‪ .‬په سختو امنیڼ او اقتصادي ر‬ ‫د ننه بېځایه شوي خلک او زیات شمپ افغان کډوالو بپته راستنېدل د هوسایڼ پر برخه ک نه‬ ‫یوازې د بېځایه شویو خلکو لپاره‪ ،‬بلک د نورو لباره هم د خدمتونو وړاندې کولو پر سیسټمونو د‬ ‫فشار او کمو اقتصادي فرصتونو په برخه ک د رقابت او سیال لوړېدو له امله یو شمپ خطرونه رامنځ‬ ‫ته کوي‪.‬‬ ‫‪25‬شکل‪ :‬د شخړو او بېځایه کېدو پېښې‬ ‫‪800‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪Thousands‬‬ ‫‪Thousands‬‬ ‫‪1,200‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪Thousands‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪1,000‬‬ ‫‪Injuries + Deaths‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪692‬‬ ‫‪IDPs‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪663‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪564‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪373‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪Injuries+Deaths‬‬ ‫‪Conflict-induced IDPs‬‬ ‫‪Documented returns‬‬ ‫‪Undocumented returns‬‬ ‫رسچینه‪ :‬یوناما‪ ،‬د کډوالو نړیوال سازمان )‪(IOM‬‬ ‫ګندونه‬‫ورو اوځنډمڼ کرنپې ودې پر معیشت په کرنپ سکټور ک د ودې اړوند ځانګړي تمایالت د دغه اندېښڼ په هکله د نورو الملونو څر‬ ‫کوي‪ .‬په داس حال ک رچ په ناخالصو کورنیو تولیداتو ک کرنپه ونډه په تدری ج رسه د ‪ ۱۳۸۶‬کال‬ ‫او بېوزل منف اغپ کړی دی‪.‬‬ ‫ر‬ ‫د ‪ ۳۰‬سلڼ څخه په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک تر ‪ ۲۲‬سلڼ پورې راټیټه شوې ده‪ .‬باید وویل س رچ دغه‬ ‫سکټور دبېوزلو کلیوالو لپاره د معیشت د یوې بنسټپې رسچیڼ په توګه د لومړنیو خوراک توکو د‬ ‫مال وړتیا د اغپمنتیا له کبله د مهم رول لرلو ترڅنګ د تولیدي سکټور لپاره هم مهم مواد برابروي‪.‬‬ ‫د سکټور د پام وړ کلنیو نوساناتو د مشخص کېدو له مخ په منځڼ ډول کرنپ سکټور د ‪ ۱۳۸۶‬او‬ ‫‪۱۳۹۱‬کلونو ترمنځ ‪ ۸‬سلنه وده کړې‪ .‬وروسته بیا په منځڼ ډول د دې سکټور د کلڼ ودې کچه په‬ ‫چټګ رسه تر ‪ ۰.۱‬سلڼ پورې راټیټه شوه‪.‬‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪30‬‬ ‫‪26‬شکل‪ :‬د بېوزلۍ مېزان او بېوزلو شمېر‬ ‫‪60‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪Millions‬‬ ‫‪% Population below the poverty line‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪Number of poor persons‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2007-08‬‬ ‫‪2011-12‬‬ ‫‪2016-17‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2007-08‬‬ ‫‪2011-12‬‬ ‫‪2016-17‬‬ ‫رسایطو رسوې )‪(ALCS‬‬‫کزي اداره )‪ (NSIA‬د افغانستان د ژوندانه د ر‬ ‫رسچینه‪ :‬د احصان مر‬ ‫یو کم شمپ افغانان ګټورو یا دوامدارو دندو ته الرسس لري‪ .‬په ټیټه سطح ښوون او روزن ته‬ ‫د نفوسو وده د کاري فرصتونو د ودې‬ ‫الرسس د پام وړ دی‪ :‬خو د ځوانانو د سوداد کچه یوازې ‪ ۳۵‬سنله ده‪ ،‬رچ دا په نړۍ ک تر ټولو ټیته‬ ‫په پرتله ډېره لوړه ده‪ ،‬او ډېري کاري‬ ‫پي‪ .‬په پنځو ک له څلورو څخه ډېر (د ‪ ۲۵‬کلونو او له هغ د لوړ عمر لرونګ) افغانان‬ ‫کچه ګڼل ک ږ‬ ‫فرصتونه لنډمهاله یا زیان منونګ دي‪.‬‬ ‫ګار دي او ‪ ۸۰‬سلنه دندې‬ ‫هېڅ ښوونپه او روزنپه سویه نه لري‪ .‬د کاري ځواک یو پر څلورو ن اوز‬ ‫او کارونه زیان منونګ یا خوندي نه دي‪ ،‬رچ په دې ک شخص کار‪ ،‬ورځڼ مزدورۍ یا له حقالزحم‬ ‫پي‪.‬‬‫پرته کارونه هم شامل ږ‬ ‫د نږدې نیمان نفوس ترڅنګ‪ ،‬رچ عمرونه ن له ‪ ۱۵‬کلونو څخه کم دي‪ ،‬هر کال زیات شمپ افغان‬ ‫پي‪ ،‬رچ د ډېرو تعلیم کچه ټیټه ده‪ ،‬خو د د ګټورې او دوامداره کارموندن‬ ‫ځوانان د کار بازار ته داخل ږ‬ ‫فرصتونه ډېر کم دي‪ .‬د ضعیف امنیڼ طبیغ وضعیت او محدودو پرمختیان رسچینو په پایله ک د‬ ‫نس کوالی رچ د نفوسو د ودې رسه همغږیتوب ولري‪ ،‬او همدارنګه ګټورکارونه‬ ‫دندې رامنځ ته کول ر‬ ‫ً‬ ‫هم ډېر کم او د کمو ترمنځ دي‪ .‬تقریبا د هېواد درې پر څلور برخه وګړي له ‪ ۳۰‬څخه کم عمرونه لري‬ ‫او د اټکل له مخ ‪ ۲۵‬سلنه ن د ‪ ۱۵‬او ‪ ۳۰‬کلونو ترمنځ عمرونه لري‪ .‬د ځوانانو دغه لویه برخه رچ‬ ‫ً‬ ‫پي د ټیڼ تعلیم سون او کمو کاري فرصتونو رسه د کار بازار ته‬ ‫شمپ ن تخمینا ‪ ۸‬ملیونو ته رس ږ‬ ‫پي‪ .‬له همدې امله د وخت په تپېدو رسه د دوی شمپ هم ز ږ‬ ‫یاتپي او یوازې له نیمان څخه ډېر‬ ‫داخل ږ‬ ‫(‪ ۵۴‬سلنه) افغان ځوانان سواد نه لري‪ .‬په ځانګړي ډول د ځوانو افغان مپمنو د کاري ځواک د‬ ‫ګارتیا له امله ډېره ټیټه ده‪ .‬د هغو افغان ځوانانو د‬ ‫ونډې کچه د دوی د نه فعالیت او ښځو د اوز‬ ‫ګارتیا کچه هم تر ‪ ۳۱‬سلڼ پورې ډېره ټیټه ده‪ ،‬رچ عمرونه ن د ‪ ۱۵-۲۴‬کلونو ترمنځ دي‪ ،‬او له‬ ‫اوز‬ ‫جمل څخه ن ‪ ۴۲‬سلنه نه دندې‪ ،‬او نه هم ښوونه یا روزنه )‪ (NEET‬لري‪ .‬د ښوون او روزن پرمختګ‬ ‫پي‪ .‬د منځنيو ښوونځیو د ښوون او روزن په برخه ک د زده‬ ‫هم د امنیڼ وضعیت لخوا ګواښل ک ږ‬ ‫کوونکو حضور د ‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۵‬کلونو ترمنځ له ‪ ۳۷‬څخه ‪ ۳۵‬سلڼ ته راټیټ شوی دی‪ ،‬رچ د دغه‬ ‫شمپ د کمېدو علت هم ښوونځیو ته د تلونکو نجونو په شمپ ک د کموال له کبله دی‪.‬‬ ‫نس کوالی‪ ،‬ځکه‬ ‫د ښوون او روزن ترڅنګ کاري فرصتونه هم له بېوزل څخه د راوتلو تضمی ر‬ ‫هېڅ ډول دندې او تعلیم د ژوندانه د‬ ‫رچ د کاري فرصتونه کم او د دندو نه خوندیتوب ډېر پراخ دی‪ .‬د لوړو زده کړو‪ ،‬کاري فرصتونو او‬ ‫یوه معقول معیار د تأمی لپاره کاق نه‬ ‫کخ د ټیټوال ترمنځ د هېڅ ډول قوي ارتباط نشتوال په پراخه کچه د ګټورو او دوامدارو‬ ‫بېوزل د ر‬ ‫پي‪.‬‬‫ګڼل ک ږ‬ ‫ر‬ ‫کارونو د نشتوال ښکارندوی دی‪ .‬د یوې کورن د رسپرست دنده نس کوالی رچ ډېر ژر د بېوزلو‬ ‫کورنیو او غپې بېوزلوکورنیو ترمنځ په چټګ رسه توپپ رامنځ ته کړي‪ .‬په داس حال ک رچ د بېوزل‬ ‫ګار وي‪ ،‬نو د خپل کورن د‬ ‫مپان او کچه د هغو کورنیو ترمنځ ډېر لوړه ده‪ ،‬رچ رسپرست ن اوز‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪31‬‬ ‫پي‪.‬‬ ‫رسپرست دکاري وضعیت په پام ک نه نیولو رسه د دوی د اوز‬ ‫ګارتیا کچه هم لوړه پان ک ږ‬ ‫ګندونه کوي‪ ،‬رچ له‬ ‫دغه موندن د پرمختګ د ساتلو د اړتیا او د هغو خطرونو د دقیق مدیریت څر‬ ‫دغه موندن د عمل ګام پورته کولو‬ ‫راتلونکو ټاکنو رسه اړیګ لري‪ .‬د دولت لپاره د خدمتونو وړاندې کولو او خصوص سکټور د اعتماد‬ ‫غوښتنه کوي‪.‬‬ ‫او باور ترالسه کول حیان ارزښت لري‪ ،‬خو که چپې د پانګون او کارموندن فرصتونه پراخ کړل‬ ‫س‪ .‬دا کار به د فعال لوی اقتصادي او مال مدیریت دوام‪ ،‬دوامدار اصالچ پرمختګ‪ ،‬او ‪۱۳۹۳‬‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫کال وروسته د النجمن سیاس انتقال د تکرار مخنیوی ته اړتیا ولري‪ .‬د پرمختیان رسیکانو لپاره د‬ ‫مال مرستو دوام به له داس اقتصاد رسه‪ ،‬رچ تر ډېره بریده پر بهرنیو مال مرستو متګ وي‪ ،‬د‬ ‫پي‪ .‬د تپو ‪ ۱۵‬کلونو د السته‬ ‫خدمتونو وړاندې کولو او عموم اقتصادي فعالیتونو لپاره حیان ګڼل ک ږ‬ ‫رسایطو‬ ‫راوړنو د ساتلو په صورت ک به د مال مالتړ دوام ډېر مهم وي او همدارنګه باید د ژوندانه د ر‬ ‫س‪.‬‬ ‫د ال خرابېدو مخه ونیول ر‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪32‬‬ ‫کول‬ ‫کو ر‬ ‫رسایطو ک ښوون او روزن ته وده ور‬ ‫ر‪ .‬د تمر‬ ‫کز درېیمه برخه‪ :‬په ناز‬ ‫‪ .۱‬شالید‬ ‫د نفوسو وده د کاري فرصتونو د ودې په د افغانستان دولت د تپې یوې لسپې په اوږدو ک د ښوون او روزن په برخه ک د پام وړ السته‬ ‫پرتله ډېره لوړه ده‪ ،‬او ډېری کاري راوړن درلودې‪ ،‬خو بیا هم یو شمپ ننګون په خپل ځای پان دي‪ .‬دولت د امنیڼ ستونزو حل او‬ ‫فصل‪ ،‬بېوزل کچه راټیټولو‪ ،‬حکومتدارۍ او مشپک او هراړخپې ودې ته ژمن دی‪ .‬دا کار د دې‬ ‫فرصتونه لنډمهاله یا زیان منونګ دي‪.‬‬ ‫ګه وکتل‬ ‫پي رچ په افغانستان ک د خدمتونو وړاندې کولو ته د دوه ګون رول لوبولو په سپ‬ ‫ږ‬ ‫ک‬ ‫سبب‬ ‫س‪ :‬په دې معنا رچ د ودې او کاري فرصتونو د رامنځ ته کولو د بنسټ اېښودو پرمهال باید ټولنپ‬ ‫ر‬ ‫ک حالت‬ ‫یووال تروی ج او دولڼ ادارې د باور وړ وي‪ .‬دا په داس حال ک ده رچ په افغانستان ک ناز‬ ‫او شخړې ورځ تر بل د زیاتېدو په حال ک دي‪ .‬همدارنګه پر زده کوونکو او ښوونځیو د بریدونو دوام‬ ‫د ښوونځیو د بندېدو یا هم زده کوونکو د ټیټ شمپ پر وړاندې له سپو ګواښونو او الملونو څخه‬ ‫پي‪.‬‬ ‫ګڼل ک ږ‬ ‫کز دغه برخه دې الندې پوښتنو ته ځوابونه وان‪:‬‬ ‫د تمر‬ ‫په افغانستان ک اوسمهال د ښوون او روزن وضعیت په کوم حالت ک دی؟‬ ‫آیا زده کړې په افغانستان ک له بحران او کړ‬ ‫کیچ رسه مخامخ دي ؟‬ ‫آیا د ښوون او روزن د تمویل په تشکیالن برخه ک داس ستونزې شته‪ ،‬رچ د دغه سکټور د‬ ‫پي؟‬ ‫وروسته پان کېدو سبب ک ږ‬ ‫‪ .۲‬په افغانستان ک اوسمهال د ښوون او روزن وضعیت په کوم حالت ک دی؟‬ ‫په ‪ ۱۳۹۵‬کال ک د درچ په پام ک نیولو څخه پرته له ‪ ۹.۲‬ملیونو څخه ډېر زده کوونګ په ښوونځیو‬ ‫افغانستان په ښوونځیو ک‪ ،‬په تپه بیا‬ ‫ک شامل شوي دي؛ دا د ‪ ۱۳‬تپو کلونو څخه وړاندې ‪ ۹‬برابره لوړوال ښڼ‪ .‬له ‪ ۱۳۸۴‬کال څخه را‬ ‫لومړنیو ښوونځیو ک د ماشومانو د‬ ‫په دېخوا په لومړنیو ښوونځیو ک د ماشومانو د شاملولو کچه په هر کال ک لوړېده‪ ،‬په ځینو وختونو‬ ‫شمولیت په برخه ک چټک پرمختګ‬ ‫ک به په کلڼ ډول دغه فیصدي له ‪ ۱۰‬سلڼ څخه لوړه وه‪ .‬په دې برخه ک پراختیا په منځڼ کچه‬ ‫کړی دی‪.‬‬ ‫ک ډېره معقوله نه وه‪ ،‬ځکه رچ د ودې کچه ن په کال ک ‪ ۱-۲‬سلنه وه‪ ،‬خو په راتلونکو کلونو ک دا‬ ‫کچه ‪ ۵۰‬سلنه لوړه شوه‪ .‬یعڼ ‪ ۱۳۸۷‬څخه را په دېخوا دغه کچه اوس د ‪ ۲-۴‬سلڼ په شاوخوا‬ ‫ک لوړه شوې ده‪ .‬خو د ثانوي په پورتڼ برخه ک هېڅکله هم په دې اندازه پرمختګ نه دی رامنځ‬ ‫ته شوی‪ ،‬خو د ‪ ۱۳۸۱‬کال څخه وروسته د تخنیګ مسلک زده کړو په روزنپو )‪ (TVET‬موسساتو‬ ‫ک د زده کوونکو د شاملولو شمپ د پام وړ ډېر شوی دی‪.‬‬ ‫خو بیا هم په ښوونځیو ک د شاملولو په واقغ شمپ ک مبالغه او زده کوونکو دایم غپ حاضي د‬ ‫دې المل شوي رچ دشاملولو تپایستونګ انځور وړاندې کړي‪ .‬د ‪ ۱۳۷۹‬کال په لومړیو ک د شاملولو‬ ‫په عموم تناسب )‪ (GER‬ک د پام وړ زیاتوال راغل و‪ ،‬د شاملولو عموم تناسب اوسڼ سلنه ‪۱۱۱.۷‬‬ ‫پي‪ ،‬رچ د ‪ ۱۳۸۱‬د ‪ ۷۳‬سلڼ په نسبت ډېر لوړ تناسب دی‪ .‬د یادون وړ ده رچ د شاملولو‬ ‫ته رس ږ‬ ‫عموم تناسب )‪ (GER‬د د ثانوي دورې په لومړیو او وروستیو ټولګیو ک د زده کوونکو شمپ په ترتیب‬ ‫پي‪ ،‬په داس حال ک رچ د شاملولو عموم تناسب )‪ (GER‬د ثانوي دورې‬ ‫رسه ‪ ۶۶‬او ‪ ۴۳‬سلڼ ته رس ږ‬ ‫وروسڼ برچ سلنه په ‪ ۱۳۹۲‬کال ک ‪ ۱۲‬سلنه وه‪ .‬د کورنیو پر بنسټ راټول شوي ارقام ښڼ رچ د‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪33‬‬ ‫شاملولو عموم تناسب )‪ (GER‬په برخه ک د ښوونځیو د زده کوونکو په واقغ شمپ ک د پام وړ‬ ‫مبالغه شوې ده‪ .‬یوازې ‪ ۴۳‬سلنه هغه ماشومان او ځوانان په منظم ډول ښوونځیو ته چ رچ عمرونه‬ ‫س رچ د ‪ GER‬له مخ د دغه ګروپ شمپ تر ‪ ۹۵‬سلڼ‬ ‫ن له ‪ ۲۴‬کلونو څخه کم دي – باید وویل ر‬ ‫ر‬ ‫پي‪ .‬د شمولیت او حاضۍ ترمنځ د د تس یو له الملونو څخه هغه پالیس او تګالره ده رچ‬ ‫پورې رس ږ‬ ‫ښوونخ ته له ورتلو وروسته هم ماشومان د دریو کلونو لپاره د حاضۍ په کتاب ک حاض نیول‬ ‫پي‪.‬‬‫کږ‬ ‫پي‪.‬‬ ‫رسایطو برابر ډېرۍ ماشومان له ښوونخ څخه بهر پان ک ږ‬ ‫په افغانستان ک د ښوونخ په ر‬ ‫جنډر‪ ،‬سیمه یپې نابرابرۍ او ټولنپ‬ ‫همدارنګه د نارینه و او ښځینهو زده کوونکو ترمنځ د الرسس تشه هم د یادون وړ ده رچ د لومړنیو‬ ‫اقتصادي حالت له هغو عمده الملونو‬ ‫پي‪ .‬یوازې په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک ‪ ۵۱‬سلنه‬ ‫ټولګیو څخه پیل او بیا تر لوړو ټولګیو پورې نوره هم پراخ ږ‬ ‫چ په ر‬ ‫رسایطو برابر ماشومان‬ ‫څخه دی ر‬ ‫نجون او ‪ ۱۹‬سلنه هلکان له ښوونخ څخه بهر وو‪ .‬خو دا یو واقعیت دی رچ په زیات احتمال رسه‬ ‫له ښوونخ څخه لرې سان‪.‬‬ ‫کولو‪ ،‬فرصت لري؛ خو‬ ‫هلکان د نجونو په پرتله ‪ ۱.۵‬ځله ډېر د ښوونخ منځڼ دورې ته د دوام ور‬ ‫څپن‬‫د ثانوي دورې په لوړو ټولګیو ک د هلکانو شمپ د نجونو په نسبت دوه برابره لوړیږي‪ .‬والیڼ ړ‬ ‫ښڼ رچ په ‪ ۱۵‬والیتونو ک له ښوونخ څخه بهر ماشومانو تناسب له ‪ ۵۰‬سلڼ څخه ډېر دی‪ ،‬او‬ ‫ګان ک بیا ‪ ۸۸‬سلنه دی‪ .‬همدارنګه‬ ‫په ترتیب رسه په غور والیت ک د دغو ماشومانو شمپ ‪ ۵۱‬او اوروز‬ ‫د کم عاید لرونکو کورنیو ‪ ۵/۱‬برخه ماشومانو او تنکېو ځوانانو سلنه‪ ،‬رچ په احتمال ډول ن نیمان‬ ‫ښوونځیو ته چ د لوړ عاید لرونکیو کورینو د ‪ ۵/۱‬برخه ماشومانو او تنکیو ځوانانو په نسبت د پام‬ ‫وړ کمه ده (‪ ۳۳‬د ‪ ۵۹‬سلڼ په مقابل ک)‪ .‬د ښاري سیمو په ښوونځیو ک د زده کوونکو حاضي‬ ‫کوچ ماشومانو ترمنځ د حاضۍ دا تناسب بیا له‬ ‫‪ ۶۱‬سلنه او لرو پرتو سیموک بیا ‪ ۳۹‬سلنه‪ ،‬خو د ر‬ ‫‪ ۹‬سلڼ څخه ټیټ دی‪.‬‬ ‫د ‪ ۷‬او ‪ ۱۲‬ترمنځ عمر لرونکو ماشومانو ‪ ۲۹‬سلنه او د ‪ ۱۳‬او ‪ ۱۷‬ترمنځ عمر لرونکو تنکیو ځوانانو‬ ‫د افغان ماشومانو او تنکیو ځوانانو لپاره‬ ‫نږدې نیمان برخه کار کوي؛ د دغو دواړو ګروپونو ترمنځ او همدارنګه د لرو پرتو ماشومانو ترمنځ د‬ ‫د دوی د ژوند یوه عادي برخه ده‪.‬‬ ‫کارکولوکچه ډېره لوړه ده‪ .‬په دغوکارونوک په کورنیو اوکرنپو فعالیتونه ک د کورن رسه په کروندو‬ ‫پي‪ ،‬او دا‬‫مرسڼ یا کورنیو څارویو د روزن یا هم بل چا رسه په مزودرۍ د کارکولو پېس شامل ږ‬ ‫کد‬ ‫ً‬ ‫پي‪ .‬د کوچیانو ماشومانو‬ ‫ږ‬ ‫ک‬ ‫تررسه‬ ‫لخوا‬ ‫ماشومانو‬ ‫د‬ ‫چ‬ ‫ر‬ ‫ی‬‫د‬ ‫ډول‬ ‫هغه‬ ‫کارونو‬ ‫د‬ ‫یده‬‫بر‬ ‫ډېره‬ ‫تر‬ ‫معموال‬ ‫لپاره کار کول د ژوند یوه برخه جوړوي‪ ،‬رچ ‪ ۷۰‬سلنه ماشومان او ‪ ۸۵‬سلنه تنګ ځوانان ن په یو‬ ‫ډول نه یو ډول په کارونو ک ښکېل دي‪.‬‬ ‫د نجونو په برخه ک امنیڼ اندېښڼ‪ ،‬د کورن رضایت‪ ،‬او د الرې واټن‪/‬ښوونځیو نشتوال هغه لوی‬ ‫شخړې او د کورن رضایت ښوون او‬ ‫المونه دي رچ نجون ن له امله ښوونځیو ته نه چ‪ .‬زیاتېدونکو شخړو او نامنیو تر بل هر چا په‬ ‫س په برخه ک د نجونو‬‫روزن ته د الرس‬ ‫ښوونځیوک د نجونو پر حضور سیورۍ غوړول دی‪ .‬د ‪ ۱۳۹۲-۱۳۹۳‬کلونو په جریان ک به د شخړو‬ ‫د شمپ د ټیټوال لوی الملونه ګڼل‬ ‫ټیټ ګراف لرونکیو سیمو ک د هرو لسو هلکانو په مقابل ک اووه نجون لومړنیو ښوونځیو ته تلل‪،‬‬ ‫پي‪.‬‬‫کږ‬ ‫خو د شخړو په لوړګراف لرونکیو سیموک به د لسو هلکانو په مقابل ک یوازې پنځه نجون ښوونخ‬ ‫ته تلل‪.‬‬ ‫‪ .۳‬آیا په افغانستان ک زده کړې له بحران او کړ‬ ‫کیچ رسه مخامخ دي؟‬ ‫د پوه او زدهکړو د پایلو اړوند موجود محدود معلومات ښڼ رچ له ‪ ۱۳‬والیتونو څخه یوازې د‬ ‫د زده کوونکو د پوه او زدهکړو ټیڼ‬ ‫شپم ټولګیو کم شمپ زده کوونګ په ریاص د پوه‪ ،‬لوستلو او لیکلو وړتیا لري‪ .‬د ‪ ۱۳۹۲‬کال ارزون‬ ‫رږ‬ ‫پایل د رښتیڼ بحران او کړ‬ ‫کیچ‬ ‫ګندیږي رچ ‪ ۹‬سلنه زده کوونګ د وړتیا د درجه بندۍ له مخ په ‪ ۹‬درجه او له هغ لوړ‬ ‫څخه څر‬ ‫ګندونه کوي‪.‬‬‫څر‬ ‫مهارت لري او د ‪ ۳۷‬سلڼ زده کوونکو نمرې د درجه بندۍ له مخ د ‪ ۶‬درچ برابری (معادل) دي‪.‬‬ ‫پي‪.‬‬‫خو د یادون وړ ده رچ نجونو د لیک او لوست دواړه مهارتونه د هلکانو په پرتله ښه لیدل ک ږ‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪34‬‬ ‫‪27‬شکل‪ :‬له ښوونځي څخه بهر پاتې کېدو الملونه‬ ‫رسچینه‪ :‬د احصان مر‬ ‫کزي اداره )‪ (NSIA‬او د لیکوال اټکلونه یا محاسڼ‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪35‬‬ ‫‪28‬شکل‪ :‬د شپږم ټولګي د زده کوونکو مهارت او وړتیا‬ ‫رسچینه‪ :‬په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک آس ړپالیا د ښوون او روزن ړ‬ ‫څپنپه شورا )‪(ACER‬‬ ‫ښوونخ د تجهپ شاخصونو‪ ،‬کیفیت او په نابرابر ډول د ښوونخ د تجهپ شاخصونو دودول او وړتیا د نه لرونکو او په نا منظمه توګه د‬ ‫ښوونکیو د شتون تأمی د زده کړې د ښوونکیو د ځواک وېشل د زده کوونکو پر زده کړو منف اغپ کوي‪ .‬د ښوونځیو د نورو بېالبېلو‬ ‫څپنه ښڼ رچ د درس‬ ‫شپم ټولک د زده کوونکیو ترمنځ د نمرو تحلیل او ړ‬ ‫مشخصاتو ترڅنګ د ر ږ‬ ‫پي‪.‬‬ ‫بحران مهم عوامل ګڼل ک ږ‬ ‫کتابونو شتون او ښوونکیو پر غپ حاضۍ جدي څارنه د زده کړو په پایلوک د پام وړ بدلونه راوستل‬ ‫س‪ .‬پر دې رسبپه‪ ،‬په عموم تعلیماتو ک د هرو ‪ ۴۵.۶‬زده کوونکیو پر رس یو ښوونګ او د ټولو‬ ‫ر‬ ‫بخشونو لپاره ‪ ۴۴.۵‬ښوونګ شتون لري‪ .‬په ‪ ۱۳۹۰‬کال ک د عموم تعلیماتو ‪ ۶۸‬سلنه ښوونکیو د‬ ‫روزل شویو مسلک ښوونکیو لپاره د وړتیاوو لږترلږه معیار نه و پوره کړی‪ .‬یوازې یو پر درې برخه (په‬ ‫ً‬ ‫بشپې کړې وې‪ ،‬د ‪۱۰‬‬ ‫تقریبا) تر ‪ ۱۴‬ټولک پورې (د اسوشییټ تحصیل سند معادل) زده کړې ر ړ‬ ‫غ‬‫سلڼ څخه کمو ن لومړن علم سند درلود او ‪ ۱۹‬سلنه نورو ن آن له لېس څخه هم نه وو فار‬ ‫شوي‪ .‬د عموم تعلیماتو له ‪ ۱۴۲۵۲‬ښوونځیو څخه ن ‪ ۴۴‬سلڼ ودان نه درلودې رچ پر ځای ن‬ ‫په موقڼ یا کران ځایونو ک فعالیت درلود‪ .‬د عموم تعلیماتو د درېیمه برخه ښوونخ په دوو یا له‬ ‫دې څخه په ډېرو وختونو (شیفټونو) ک فعالیت کوي‪ .‬په ‪ ۱۳۹۱‬کال ک د عموم تعلیماتو له ټولو‬ ‫ښوونځیو څخه ن یوازې ‪ ۱۰‬سلڼ د بیالوژۍ‪ ۹ ،‬سلڼ ن د کېمیا او فزیک البراتوارونه لرل‪ ،‬او له‬ ‫دې جمل څخه یوازې ‪ ۶‬سلڼ ن د ریاضیاتو اړوند البراتوارونه درلودل‪.‬‬ ‫د زده کړو پایل نه یوازې د تجهپان پلوه د بلونونو او ښوونګ د کاري ځواک له کبله‪ ،‬بلک ټولنپو‬ ‫نابرابرۍ د زده کړو پایل اغپمنوي‪.‬‬ ‫منپي‪ .‬د شتمڼ کورن د ثانوي دورې د ‪ ۱۵‬کلن زده کوونګ د ښوونخ‬ ‫نابرابریو له امله هم اغپ ږ‬ ‫اړوند اجراأتو او نوموړي د زده ګړو پر پایلو مثبت اغپ لري‪ ،‬خو برعکس د تر ټولو ټیټ د دویم‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪36‬‬ ‫درچ طبقو د کورنیو تنکېو ځوانانو وړتیاوې په دوامدار ډول په ټولو مضامینو ک د توقع خالف ټېڼ‬ ‫وي‪ .‬دا تشه په لیکنو ک ډېره پراخه ده‪ ،‬رچ له مخ ن د لږ شتمنوکورنیو تنکیو ځوانانو نومرې نږدې‬ ‫له ټاکل معیار څخه ټیڼ وي‪.‬‬ ‫پي؟‬‫چ د دغه سکټور د وروسته پان کېدو سبب ک ږ‬‫‪ .۴‬آیا د ښوون او روزن د تمویل په تشکیالن برخه ک داس ستونزې شته‪ ،‬ر‬ ‫کړي‪ ،‬بیا پورته یادې شوې موندن‬ ‫که چپې افغانستان د ښوون او روزن سکټور پیاوړتیا ته دوام ور‬ ‫د ښوون او روزن تمویل د زده کوونکیو‬ ‫س‪ .‬په دولڼ بودجه ک د ګڼو‬ ‫ښڼ رچ د ښوون او روزن سکټور باید د مال پلوه حمایت کړای ر‬ ‫د ودې رسه سم په پام ک نه دی نیول‬ ‫غوښتنو په وړاندې کولو رسه بیا هم د ښوون او روزن تمویل د زده کوونکیو له ودې رسه سم په‬ ‫شوی‪.‬‬ ‫پام ک نه دی نیول شوی‪ .‬د ‪ ۱۳۸۹‬او ‪ ۱۳۹۴‬کلونو ترمنځ د نوموړي سکټور لپاره په بودجه ک ‪۳۱۲‬‬ ‫میلیارډه افغان ځانګړې شوې وې‪ ،‬خو د دغه مال تمویل ډېره برخه د بهرنیو مرستندویانو لخوا‬ ‫کول کېده‪ .‬د ‪ ۱۳۹۰‬او ‪ ۱۳۹۴‬کلونو ترمنځ افغانستان ټولټال نږدې ‪ ۲۵۱.۹‬میلیارډه افغان د‬ ‫ور‬ ‫ښوون او روزن په سکټور لګول وې‪ ،‬رچ د ناخالصو کورنیو تولیداتو ‪ ۴.۴‬سلنه اوسط یا منځڼ‬ ‫کچه جوړوي‪.‬‬ ‫‪29‬شکل‪ :‬د ناخالصو کورنیو تولیداتو د ونډې په توګه د ښوونې او روزنې عامه او دولتی لګښتونه\‬ ‫(سلنه)‬ ‫‪Public education expenditure as a share of GDP and government spending‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪23%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪18%‬‬ ‫‪18%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪13%‬‬ ‫‪13%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫‪4.3%‬‬ ‫‪4.4%‬‬ ‫‪4.5%‬‬ ‫‪5.0%‬‬ ‫‪4.7%‬‬ ‫‪3.2%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪Public Education Expenditure as a percentage of GDP‬‬ ‫‪Public Education Expenditure as a Percentage of Government Spending‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د نړیوال بانک او مالڼ وزارت ارقام‬ ‫د دولت د نیمګړتیاوو پوره کولو په موخه د ښوون او روزن نږدې نیمان لګښتونه د نړیوالو‬ ‫له ښوون او روزن رسه بهرن مال‬ ‫مرستندویانو لخوا تمویل شوي دي‪ ،‬خو د وخت په تپېدو رسه د دوی په مال مرستوک هم کموال‬ ‫مرسڼ کم شوې دي‪.‬‬ ‫رامنځ ته شوی دی‪ .‬رسه له دې رچ افغانستان د ښوون او روزن د لګښتونو د نیمګړتیاوو د پوره‬ ‫کولو په برخه ک پر نړیوالو مرستندویانو متګ دی او آن دا رچ د ښوون او روزن نږدې نیمان‬ ‫لګښتونه د کلونو په اوږدو ک د نړیوالو مرستندویانو لخوا تمویل شوي دي‪ ،‬خو د وخت په تپېدو‬ ‫رسه د دوی ونډې هم کم شوې دي‪ .‬اوس د دې احتمال شته رچ نېغ په نېغه د پروژو له تمویل‬ ‫رسه د مخالفت له امله مرستندویان خپل بسپڼ د مل بودچ له الرې ولګوي‪ .‬په ‪ ۱۳۹۳‬کال ک‬ ‫ټولټال نړیوال مال مرسڼ ‪ ۳۰‬میلیارډه افغان وې‪ ،‬خو وروسته دغه مرسڼ تر ‪ ۲۴‬میلیارډو افغانیو‬ ‫کول‬ ‫پورې راټیڼ شوې‪ .‬په ‪ ۱۳۹۲‬کال ک نږدې د ټولو بسپنو نیمان ن په مستقیم ډول پروژو ته ور‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪37‬‬ ‫کېدې‪ ،‬خو په ‪ ۱۳۹۴‬کال ک دا کچه ‪ ۲۲‬سلڼ ته راولوېده‪.‬‬ ‫‪30‬شکل‪ :‬د ‪ ۱۳۹۰‬نه د ‪ ۱۳۹۴‬کال پورې تر ملي بودجې له الرې او له پروژو سره د نړیوالو مرستندویانو مستقیمې مالی بسپنې‪.‬‬ ‫الف‪ .‬د نړیوالو مرستندویانو لخوا ټولټال مرستې‬ ‫ب‪ .‬د ملي بودجې له الرې د لګول شویو مرستو پر‬ ‫وړاندې له بودجې بهر د مرستو ونډه‬ ‫‪90%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪78%‬‬ ‫‪70%‬‬ ‫‪$16.5‬‬ ‫‪64%‬‬ ‫‪$15.6‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪62%‬‬ ‫‪54%‬‬ ‫‪54%‬‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪51%‬‬ ‫‪49%‬‬ ‫‪$7.0‬‬ ‫‪46%‬‬ ‫‪46%‬‬ ‫‪$19.1‬‬ ‫‪$9.6‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪38%‬‬ ‫‪36%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪$7.5‬‬ ‫‪22%‬‬ ‫‪$13.8‬‬ ‫‪$13.1‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪$12.7‬‬ ‫‪$9.1‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪$5.4‬‬ ‫‪$4.6‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪Off-budget‬‬ ‫‪Through National Budget‬‬ ‫‪Total‬‬ ‫‪Through National Budget‬‬ ‫رسچینه‪ :‬د مالڼ وزارت ارقام او د لیکوال اټکلونه یا محاسڼ‬ ‫کو ک جوته شوې ده رچ دوی یو شمپ مشپک اندېښڼ لري او له ورته‬ ‫د ښوون او روزن په سکټور ک د نړیوالو د مرستندویانو رسه په مر‬ ‫که اندېښنه ښودل شوې ده‪،‬‬ ‫مرستو د کموال اساس المل امنیڼ ننګونو رسه مخ دي‪ .‬د یادون وړ ده رچ امنیت تر ټولو د پام وړ مشپ‬ ‫رسیکانو په پیدا کولوک د دوی د توان د محدودیت ترڅنګ‬ ‫رچ له امله ن د پروژو د پل کېدو لپاره د ر‬ ‫وضعیت دی‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫کوونکو د سفر توان هم محدودوي همدارنګه ناامڼ د موجودو پروژو د‬ ‫د پروژې اړوندو کار‬ ‫بریالیتوب مخه هم ډب کوي‪ .‬د بېلک په توګه‪ :‬د آلمان هېواد رچ د لویانو سواد زده کړې په‬ ‫کړی دی رچ په څو والیتونو ک ن د سواد زده کړې کورسونه‬ ‫پروګرامونو ک پانګونه کوي‪ ،‬راپور ور‬ ‫کوونګ او والیڼ سالکاران نور د یادو کورسونو پرمخ‬ ‫فسخ شوي دي‪ ،‬ځکه رچ روزونګ‪ ،‬د څارن کار‬ ‫نس کوالی رچ د خپلو تمویل شویو پروژو لپاره د هېواد په‬ ‫بېولو توان نه لري‪ .‬په همدې ډول فنلنډ ر‬ ‫بېالبېلو سیمو ک د کار کولو لپاره نړیوال سالکاران پیدا کړي‪.‬‬ ‫ګو‬‫کو په ترڅ ک په هېڅ ځانګړي سکټور ک د پام وړ ضایعات نه تر سپ‬ ‫د یادون وړ ده رچ د یادو مر‬ ‫رسي رس‬‫ً ړ‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫تله‬ ‫پ‬ ‫په‬ ‫ېوادونو‬‫ه‬ ‫لرونکو‬ ‫ید‬‫عا‬ ‫کم‬ ‫نورو‬ ‫د‬ ‫افغانستان‬ ‫رسه‬ ‫پام‬ ‫پي‪ ،‬خو یادو پروژو ته په‬‫کږ‬ ‫لګښت ډېر دی‪ .‬افغانستان په هره کچه د ښوون او روزن د هر زده کوونګ په رس تقریبا ‪۵۹۶۶‬‬ ‫پي‪ .‬په لومړنیو‬ ‫رسي رس عاید ‪ ۱۶‬سلڼ ته رس ږ‬ ‫افغان مرصفوي‪ ،‬رچ نږدې د هر زده کوونګ پر رس د ړ‬ ‫رسي رس عاید ‪ ۱۱‬سلڼ رسه برابر دی‪ .‬نو د لګښت له‬ ‫او ثانوي دورو ک د هر زده کوونګ لګښت د ړ‬ ‫پلوه افغانستان د نورو ټولو کم عاید لرونکو هېوادونو په رس ک راچ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬سپارښتڼ‬ ‫افغانستان د ښوون او روزن د پایلو د د ډیموګرافیک وضعیت او حالت له پلوه افغانستان ښه فرصت لري‪ ،‬ځکه رچ د ځوان نفوس وده‬ ‫ن د کار عمر لرونکو وګړیو په نسبت ورو او ځنډمنه ده؛ او د تم رسه سم ښان د وړاندویڼ وړ‬ ‫ښه وال لپاره ښه فرصت لري‪.‬‬ ‫راتلونګ وخت پورې دا وضعیت دوام وکړي‪ ،‬رچ له یوې خوا به پر دولت د خدمتونو د پراختیا په‬ ‫س او په پایله ک به مور او پالر‬‫کخ د کموال سبب ر‬‫هکله د فشار کموال او له بل لوري به د اتکاء ر‬ ‫دې ته اړتیا ونه لري رچ د خپلو ماشومانو په کار تکیه وکړي‪ .‬د دې کار د رامنځ ته کېدو په موخه‬ ‫باید د هېواد ښوون او روزن د سکټور انډول او تساوي ښه وال ته پام وکړي‪.‬‬ ‫پي‪:‬‬‫په دې اړه د ځانګړې پالیس د الندې سپارښتنو وړاندیز ک ږ‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪38‬‬ ‫ګندیږي‪ ،‬رچ د ښوونکیو او‬ ‫د کیفیت د ښه وال په مقصد ګټوره پانګون‪ .‬د ارقامو ارزون څخه څر‬ ‫درس موادو شتون پر زده ګړو د پام وړ مثبت اغپ لري‪ .‬د زده کړې کمزوري ر‬ ‫رسایط د تکرار‪ ،‬زده کړې‬ ‫پي‪ .‬افغانستان مکلف دی رچ پر‬ ‫څخه د الس اخیستو او زده کړو څخه د خذف کېدو سبب ک ږ‬ ‫ښوونپو او درس موادو د لګښت په ډېروال رسه د ښوون او روزن د کیفیت په ښه وال ک پانګونه‬ ‫وکړي او زده کوونکیو او ښوونکیو لپاره په کاق اندازه د ښوونپو موادو شتون باوري کړي‪ .‬د سواد‬ ‫سطخ ټیټوال او زده کړو ضعیفو پایلو ته په پام رسه په لومړنیو ټولګیو ک د لیک او لوست پر‬ ‫وس‪.‬‬ ‫شپمو ټولګیو ک پر مل ارزون باید د پام وړ ټینګار ر‬ ‫اهمیت او ر ږ‬ ‫د ټولنپې ښوون او روزن له الرې د زده کوونکو د حاضۍ ښوون ته پراخ او ثابت الرسس‪ ،‬په‬ ‫ځانګړي ډول په هغو لرو پرتو او ناامنو سیمو ک رچ ښوونخ تر ډېره بریده د حاضۍ په برخه ک د‬ ‫پام وړ خطر رسه مخ وي‪ .‬خو بیا هم بېالبېلو الرو چارو او لګښتونو ته په پام رسه‪ ،‬د همغږې او‬ ‫لګښت له پلوه د خدمتونو اغپمن پروګرام طرحه کول باید یو له مهمو لومړیتوبونو څخه وي‪.‬‬ ‫د ښوونځیو لپاره د رسچینو د عادالنه وېش په موخه د یوه سیسټم جوړول او اغپمڼ کارون په‬ ‫موخه ن د پوهڼ والیڼ ریاست مسوول ګڼل‪ .‬د ښوونځیو د امکاناتو‪ ،‬زېربناوو او ښوونکو په وېش‬ ‫رسي رس عملیان لګښتونه تر ډېره بریده په‬ ‫ک پراخ توپپونه شتون لري‪ .‬په دې وروستیو کلونوک د ړ‬ ‫کز وو‪ ،‬رچ ښوونپه او تدریس سویه ن ټیټه وه‪ ،‬خو په لرو پرتو سیمو ک ښووچ‬ ‫هغو والیتونو متمر‬ ‫ال هم د ښوونګ د ګومارن او امکاناتو د نشتوال د ستونزې رسه الس او ګرېوان دي‪ .‬په والیڼ‬ ‫پي‪.‬‬ ‫سطحه د ښوونځیو لپاره په تخصیص ک له هېڅ ډول سیسټماټیګ کړنالرې څخه پپوي نه ک ږ‬ ‫د یادون وړ ده رچ ولسوالیو او ښوونځیو ته د امکاناتو د وېش صالحیت د هر ډول مسوولیت یا‬ ‫کز جوړښتونه مکلف‬ ‫رسایطو پرته د پوهڼ والیڼ ریاست په واک ک دی‪ .‬غپې متمر‬ ‫کولو له ر‬ ‫راپور ور‬ ‫کړي‪.‬‬‫دي رچ د عامه رسچینو د کارولو او السته راوړنو په اړه راپور ور‬ ‫د ښوون او روزن رسه د لېوالتیا د راجذبولو په موخه د ټولنو ګډون‪ .‬د ښوونځیو شوراګان‪ ،‬په‬ ‫س رچ الرسس ورته ستوزمن دی‪ ،‬ځکه رچ یادې شوراګان‬ ‫ځانګړي ډول په هغو سیموک ال غښتل ر‬ ‫لپلو په موخه د میندو او پلرونو په هڅولو او‬‫ښوونخ ته د ماشومانو په ځانګړي ډول د نجونو د ږ‬ ‫س‪ .‬دوی همدارنګه په ناامنو سیمو ک د ښوونځیو په بیاځل پرانیستلو‬ ‫ساتلو ک مهم رول لوبوالی ر‬ ‫کچیانو په توګه خدمت تررسه کړی دی‪ .‬د ښوون او روزن په مدیریت او ښوونګ د‬ ‫ک د محل مر‬ ‫غپ حاضۍ او ښوونپ مهال څخه د څارن لپاره د ښاریانو اساسنامه د ټولنپ ګډون د غښتلتیا لپاره‬ ‫پي‪.‬‬ ‫یوه اغپمنه کړنالر ګڼل ک ږ‬ ‫د ښوون او روزن د بودچ لپاره د اوږمهاله اړتیاوو د اټکل طرچ جوړول‪ .‬افغانستان باید د ګڼو‬ ‫کز وکړي‪ ،‬ترڅو د ښوون او روزن د سیسټم اوسڼ او راتلونګ‬ ‫کلونو لپاره د بودچ پر اټکل طرحه تمر‬ ‫رسایطو د برابرو وګړیو شمپ د‬ ‫اړتیاوې تنظیم او اداره کړي‪ .‬د وخت په تپېدو رسه په مل کچه په ر‬ ‫کمپي‪ ،‬نو د ښوونخ د ترمیم او‬ ‫ټیټوال په پایله ک د ښوونځیو د زېربناوو د پراخولو د فشار کچه ږ‬ ‫مراقبت ترڅنګ د ښوونخ د اړتیا وړ موادو او تجهپاتو د زیاتېدونګ اړتیا په موخه باید اوږدمهاله‬ ‫س‪ .‬په لنډمهاله موده ک باید په لرو پرتو او هغو سیمو ک د نیو‬ ‫بودجه جوړونه په پام ک ونیول ر‬ ‫وس رچ هلته د خدمتونو وړاندې کول په نشت شمپ دي‪.‬‬ ‫کز ر‬ ‫ښوونځیو پر ودانولو تمر‬ ‫د عامه رسچینو د کارون او تخصیص په هکله د ال ډېرې روڼتیا په منظور د اوسڼ بودجوي جوړښت‬ ‫او معلومان سیسټمونو څخه اغپمنه ګټه پورته کول‪ .‬د ښوون او روزن سکټور د اجراأتو تحلیل او‬ ‫تمویل په هکله هغه اړتیا په ګوته کوي رچ د ګڼو معلومان سیسټمونو د مدیریت په وسیله د تهیه‬ ‫کولو په هکله د غوره څارن‬ ‫پی‪ .‬د پایلو او ارزون د راپور ور‬‫شویو هراړخپو ارقامو د غښتلتیا سبب ک ږ‬ ‫‪.‬‬ ‫په موخه معلوماتو د مدیریت د هراړخپو سیسټمونو رامنځ ته کول زده کوونکو د ګټورو طرحو په‬ ‫یومېپیک کارډونو په جوړولو او ښوونکو په تعقیب‬ ‫پیل‪ ،‬ښوونکو د اړتیاوو‪ ،‬زده کوونکو لپاره د با ړ‬ ‫بشپو‪/‬هراړخپو ارقامو راټولولو لپاره د ‪EMIS‬‬ ‫س‪ .‬د ر ړ‬ ‫رسه‪ ،‬نوموړي سیسټمونه غښتل کېدای ر‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪39‬‬ ‫کړې‪.‬‬ ‫برېښنان سیسټمونه‪ ،‬ر‬ ‫بشي رسچینو د معلوماتو مدیریت سیسټمونه‪ ،‬او معاشونو د ور‬ ‫نړیوال بانک‬ ‫‪ ۱۳۹۷‬کال‪ ،‬د زمري میاشت‬ ‫‪40‬‬ Appendix Table 1: Standard Economic Indicators 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Output/Income Nominal GDP (billion Af) 1,223 1,314 1,376 1,450 1,564 1,693 1,839 Nominal GDP (billion US$) 19.9 19.0 19.5 19.9 20.5 21.1 21.8 GDP Per Capita (US$) 590 550 550 548 550 555 561 Population (million) 33.7 34.7 35.5 36.4 37.2 38.1 38.9 Real Economy Real GDP Growth 1.5 2.3 2.7 2.4 2.8 3.2 3.6 Agriculture -5.7 6.0 3.8 2.0 2.0 3.0 4.0 Industry 4.2 -0.8 0.4 2.0 2.0 3.0 4.0 Services 2.1 2.0 2.5 2.5 3.5 3.5 3.5 GDP Composition (% GDP) Agriculture 17.7 18.4 18.6 18.5 18.3 18.3 18.4 Industry 25.2 24.5 24.0 23.9 23.7 23.6 23.7 Services 53.3 53.1 53.1 53.1 53.4 53.6 53.5 Prices (12 month % change) CPI Inflation (period average) -0.7 4.4 5.0 3.1 5.0 5.0 5.0 CPI Inflation (end-period) 1.1 4.5 3.1 .. .. .. .. Core Inflation (Excl. fuel and cereals) 0.3 5.6 3.4 .. .. .. .. External Sector Exports of goods (million US$) 556 614 784 862 949 1063 1222 Imports of goods (million US$) 7,679 6,636 7,355 7,722 7,954 8,113 8,275 Merchandise trade balance -35.8 -31.6 -33.6 -34.4 -34.2 -33.4 -32.3 Net current transfers 36.2 39.6 40.4 40.6 39.6 38.4 34.5 Current account balance 7.5 7.1 1.6 0.2 -1.2 -1.6 -4.1 Foreign exchange reserves (Million USD) 6,752 7,330 8,129 8,163 7,915 7,573 6,681 10.6 Gross foreign exch. res. (months of merchandise imports) 13.3 13.3 12.7 11.9 11.2 9.7 External debt 6.2 6.5 6.6 6.8 7.0 7.2 7.4 Exchange rate (Af/US$, period average) 61.4 69.0 70.4 .. .. .. .. Exchange rate (Af/US$, end-period) 67.5 66.7 69.3 .. .. .. .. Monetary and Financial Statistics Broad money (M2) 33.9 34.6 34.5 30.7 32.3 33.9 35.6 Total deposits (% GDP) 17.7 20.1 19.9 18.0 18.4 18.8 19.1 Total deposits 3,514 3,819 3,882 3,596 3,776 3,965 4,163 Share of dollar deposits (%) 71.8 69.5 67.5 .. .. .. .. Credit to private sector, commercial banks 3.4 3.6 3.5 3.3 3.3 3.4 3.4 Loan-to-deposit ratio (%) 19.4 18.1 17.7 18.1 18.1 18.1 18.1 ‫نړیوال بانک‬ ‫ د زمري میاشت‬،‫ کال‬۱۳۹۷ 41 Appendix Table 2: Selected Fiscal Indicators 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 In billion Afghanis unless otherwise stated Est. Proj. Proj. Proj. Domestic revenues 122.2 147.0 169.1 178.2 192.2 207.7 226.2 Tax revenues 59.2 65.4 75.9 80.0 86.3 93.1 103.0 Customs duty and fees 30.2 28.6 35.7 37.7 40.6 44.0 47.8 Nontax revenues 32.8 53.0 57.4 60.6 65.3 70.7 75.4 Donor grants 186.6 207.0 179.2 190.4 213.9 240.6 258.8 Discretionary grants 122.8 143.1 118.4 125.8 141.3 159.0 171.0 Nondiscretionary grants 63.8 0.0 63.9 0.0 60.8 0.0 64.6 0.0 72.5 0.0 81.6 0.0 87.8 0.0 Total expenditures 317.4 353.6 355.4 374.0 409.2 450.7 489.3 Recurrent expenditures 235.7 260.1 253.6 266.8 291.6 319.9 348.4 Security 143.1 145.6 133.9 141.9 156.1 171.7 187.2 Civilian 92.6 114.6 119.7 124.9 135.5 148.2 161.3 Wages and salaries 54.8 58.6 63.0 65.5 72.0 79.2 87.2 Operations and maintenance 17.4 29.7 29.1 30.2 32.0 34.6 37.7 Capital expenditure 2.3 2.3 2.8 2.9 3.1 3.3 3.4 Social transfers 17.0 22.3 23.0 24.4 26.4 29.0 30.7 Interest payments 1.2 1.6 1.8 1.9 2.0 2.1 2.2 Discretionary development 17.3 29.2 40.9 42.5 45.1 49.1 53.1 Nondiscretionary development 64.4 0.0 64.3 0.0 60.9 0.0 64.6 0.0 72.5 0.0 81.6 0.0 87.8 0.0 Discretionary balance -8.0 0.8 -7.0 -5.4 -3.2 -2.3 -4.3 Overall balance -8.6 0.4 -7.2 -5.4 -3.2 -2.3 -4.3 Overall balance excluding grants -195.2 -206.6 -186.3 -195.7 -217.0 -242.9 -263.1 Revenues to recurrent spending ratio (%) 51.9 56.5 66.7 66.8 65.9 64.9 64.9 ‫نړیوال بانک‬ ‫ د زمري میاشت‬،‫ کال‬۱۳۹۷ 42 Appendix Table 3: Selected Fiscal Indicators 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 In % GDP unless otherwise stated Est. Proj. Proj. Proj. Domestic revenues 10.0 11.2 12.3 12.3 12.3 12.3 12.3 Tax revenues 4.8 5.0 5.5 5.5 5.5 5.5 5.6 Customs duty and fees 2.5 2.2 2.6 2.6 2.6 2.6 2.6 Nontax revenues 2.7 4.0 4.2 4.2 4.2 4.2 4.1 Donor grants 15.3 15.8 13.0 13.1 13.7 14.2 14.1 Discretionary grants 10.0 10.9 8.6 8.7 9.0 9.4 9.3 Nondiscretionary grants 5.2 0.0 4.9 0.0 4.4 0.0 4.5 0.0 4.6 0.0 4.8 0.0 4.8 0.0 Total expenditures 26.0 26.9 25.8 25.8 26.2 26.6 26.6 Recurrent expenditures 19.3 19.8 18.4 18.4 18.6 18.9 18.9 Security 11.7 11.1 9.7 9.8 10.0 10.1 10.2 Civilian 7.6 8.7 8.7 8.6 8.7 8.8 8.8 Wages and salaries 4.5 4.5 4.6 4.5 4.6 4.7 4.7 Operations and maintenance 1.4 2.3 2.1 2.1 2.0 2.0 2.1 Capital expenditure 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 Social transfers 1.4 1.7 1.7 1.7 1.7 1.7 1.7 Interest payments 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 Discretionary development 1.4 2.2 3.0 2.9 2.9 2.9 2.9 Nondiscretionary development 5.3 0.0 4.9 0.0 4.4 0.0 4.5 0.0 4.6 0.0 4.8 0.0 4.8 0.0 Discretionary balance -0.7 0.1 -0.5 -0.4 -0.2 -0.1 -0.2 Overall balance -0.7 0.0 -0.5 -0.4 -0.2 -0.1 -0.2 Overall balance excluding grants -16.0 -15.7 -13.5 -13.5 -13.9 -14.4 -14.3 Revenues to recurrent spending ratio (%) 51.9 56.5 66.7 66.8 65.9 64.9 64.9 ‫نړیوال بانک‬ ‫ د زمري میاشت‬،‫ کال‬۱۳۹۷ 43 Appendix Table 4: Selected Fiscal Indicators 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 In billion USD unless otherwise stated Est. Proj. Proj. Proj. Domestic revenues 2.0 2.1 2.4 2.5 2.5 2.6 2.7 Tax revenues 1.0 0.9 1.1 1.1 1.1 1.2 1.2 Customs duty and fees 0.5 0.4 0.5 0.5 0.5 0.5 0.6 Nontax revenues 0.5 0.8 0.8 0.8 0.9 0.9 0.9 Donor grants 3.0 3.0 2.5 2.6 2.8 3.0 3.1 Discretionary grants 2.0 2.1 1.7 1.7 1.9 2.0 2.0 Nondiscretionary grants 1.0 0.0 0.9 0.0 0.9 0.0 0.9 0.0 0.9 0.0 1.0 0.0 1.0 0.0 Total expenditures 5.2 5.1 5.0 5.1 5.4 5.6 5.8 Recurrent expenditures 3.8 3.8 3.6 3.7 3.8 4.0 4.1 Security 2.3 2.1 1.9 2.0 2.0 2.1 2.2 Civilian 1.5 1.7 1.7 1.7 1.8 1.8 1.9 Wages and salaries 0.9 0.8 0.9 0.9 0.9 1.0 1.0 Operations and maintenance 0.3 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 Capital expenditure 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Social transfers 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.4 0.4 Interest payments 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Discretionary development 0.3 0.4 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 Nondiscretionary development 1.0 0.0 0.9 0.0 0.9 0.0 0.9 0.0 0.9 0.0 1.0 0.0 1.0 0.0 Discretionary balance -0.1 0.0 -0.1 -0.1 0.0 0.0 -0.1 Overall balance -0.1 0.0 -0.1 -0.1 0.0 0.0 -0.1 Overall balance excluding grants -3.2 -3.0 -2.6 -2.7 -2.8 -3.0 -3.1 Revenues to recurrent spending ratio (%) 51.9 56.5 66.7 66.8 65.9 64.9 64.9 ‫نړیوال بانک‬ ‫ د زمري میاشت‬،‫ کال‬۱۳۹۷ 44