Page 1 Yekun baxlma üçün Dünya Banknn S n di YALNIZ XDM T STFAD ÜÇÜN Hesabatn say 37812-AZ BEYN LXALQ YEND NQURMA V NK AF BANKI BEYN LXALQ NK AF ASSOSASYASI BEYN LXALQ MALYY KORPORASYASININ AZ RBAYCAN RESPUBLKASI ÜZR ÖLK T R FDA LIQ STRATEGYASI 2007-10-cu MALYY LL R 7 dekabr 2006- c il C nubi Qafqaz ölk l ri bölm si Avropa v M rk zi Asiya regionu Dünya Bank Avropa v M rk zi Asiya regionu Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas Bu s n d m hdud sayda xsl r paylanmdr v onu alanlar t r find n yalnz r smi v zif l rinin yerin yetirilm sind istifad oluna bil r. Dünya Banknn icaz si olmadan onun m zmunu açqlana bilm z. 37812 Page 2 AZ RBAYCAN RESPUBLKASI ÜZR SON CAS- in TARX 29 aprel 2003- cü il Valyuta ekvivalentl ri US$1 = 0.9008 manat (yeni manat 1 yanvar 2006- c ild dövriyy y buraxlmdr ) 1 yeni manat = 5000 köhn manat (bu ÖTS-d köhn manat istifad olunmudur ) HÖKUM TN MALYY L 1 yanvar – 31 dekabr Qsaltma v akroniml r AMF (AAA) Analityik v m sl h t f aliyy ti B slam nkiaf Bank ACG Az ri – Çraq – Gün li YB B (JPIC) Yaponiya Beyn lxalq m kdalq Bank A B Asiya nkiaf Bank BQ (JSA) m kdalarn birg qiym tl ndirm si KTKL (ADCP) K nd T s rrüfatnn nkiaf v Kreditl dirilm si Layih si BQQ (JSAN) m kdalarn birg qiym tl ndirm qeydi ADDY Az rbaycan Dövl t D mir Yolu KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau UKP (APL) Uyunladrlm kredit proqram ÖK (LIL) Öyr nm v innovasiya krediti BTC Bak -Tbilisi-Ceyhan MM (MDG) Minilliyin nkiaf M qs dl ri CAPSAP Korporativ v Dövl t Sektorlarnda Hesabatllq Layih si OMXP (MTEF) Orta müdd tli x rcl r plan CAS Ölk y Yardm Strategiyas QHT Qeyri-hökum t t kilat MDB Müst qil Dövl tl r Birliyi AT T Avropada T hlük sizlik v m kdalq T kilat CPIA Ölk nin Siyas t v nstitusional C h td n Qiym tl ndirilm si PEFA Dövl t X rcl ri v Maliyy Hesabatlar ÖTS (CPS) Ölk T r fdalq Strategiyas PEP Öz l mü ssis l r arasnda t r fdalq, BM K AYB Avropa Yenid nqurma v nkiaf Bank PIFC Dövl t daxili Maliyy N zar ti EITI Hasilar S nayesind ffaflq T bbüsü DP (PIP) Dövl t investisiya proqram AQS (ENP) Avropa Qonuluq Siyas ti DSS Dövl t investisiya siyas ti v onun s m r liliyi S (ESW) Iqtisadi v sosial i DXP (PPER) Dövl t x rcl rinin proqramatik icmal XB Xarici birbaa investisiyalar YAYK (PRSC) Yoxsulluun Azaldlmasna Yardm Krediti FIAS Xarici nvestisiyalar üzr M sl h t Xidm ti YASS Yoxsulluun Azaldlmas üzr Strategiya S n di MSTY (FSTA) Maliyy sektoruna Texniki Yardm RAMP Ehtiyatlarn idar edilm si üzr m sl h t proqram GDLN nkiaf M s l l ri üzr qlobal T dris b k si DYL rriqasiya v drenaj nfrastrukturunun Yenid nqurulmas Layih si QEF Qlobal Ekoloji Fond RMSM- X Dünya Banknn standart makro modell dirm proqram ÜMG (GNI) Ümumi milli g lir CQBK (SCP) C nubi Qafqaz boru k m ri GTZ Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit ARDN Az rbaycan Dövl t Neft irk ti ABB Az rbaycan Beyn lxalq Bank ARDNF Dövl t Neft Fondu BYB Beyn lxalq Yenid nqurma v nkiaf Bank YADP Yoxsulluun Azaldlmas v qtisadi nkiaf üzr Dövl t Proqram BA (IDA) Beyn lxalq nkiaf Assosiasiyas YADDP Yoxsulluun Azaldlmas v davaml nkiaf üzr Dövl t Proqram IDF nstitusional nkiaf Fondu TACIS Müst qil Dövl tl r Birliyin Texniki Page 3 Yardm Proqram IFAD K nd T s rrüfatnn nkiaf üzr Beyn lxalq Fond BMTP Birl mi Mill tl r T kilatnn nkiaf Proqra m BMK Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas UNEP BMT traf Mühit Proqram BMHS ( IFRS) Beyn lxalq Maliyy Hesabatlar S tandartlar USTDA AB Ticar t v nkiaf Agentliyi BVF Beyn lxalq Valyuta Fondu DB (WBI) Dünya Bank nstitutu IPSAS Beyn lxalq D övl t Sektorunda Mühasibat Standartlar DTT (WTO) Dünya Ticar t T kilat Dünya Bank Qrupunun komandas BYIB v BA IFC Vitse prezident: igeo Katsu Regional vitse-prezident: Edward Nassim Ölk direktoru: Donna M. Dowsett-Coirolo Direktor: ahbaz Mavaddat Komandann r hb ri: Christian E. Petersen Komandann r hb ri: Kaikham Onedamdy Page 4 Page 5 i BEYN LXALQ YEND NQURMA V NK AF BANKI BEYN LXALQ NK AF ASSOSASYASI V BEYN LXALQ MALYY KORPORASYASI ÖLK T R FDA LIQ STRATEGYASI , 2007–10-cu maliyy ill ri AZ RBAYCAN RESPUBLKASI Münd ricat I. KONTEKST................................................................................................................................................... 1 II. AZ RBAYCANIN QAR ISIND A DURAN ÇA IRI LAR ..................................................................... 2 a. T bii resurs s rv tl rinin idar edilm si .......................................................................................2 b. Yoxsulluun azaldlmas ..............................................................................................................3 c. Sosial v ziyy tin yaxladrlmas v Minilliyin nkiaf M qs dl rin nail olma ......................5 d. dar çiliyin t kmill dirilm si ......................................................................................................5 e. Qeyri- neft öz l sektorun inkiaf ..................................................................................................8 f. traf mühitin t mizl nm si ........................................................................................................10 III. MAKROIQTISADI Ç RÇIV ............................................................................................................ 11 a. Son inkiaf meyll ri ...................................................................................................................11 b. Ortamüdd tli perspektiv .............................................................................................................13 c. Borclarla bal v ziyy tin sabitliyi .............................................................................................15 IV. HÖKUM TIN YOXSULLU UN AZA LDILMASI SAH SIND STRATEGIYASI ................... 17 a. Yoxsulluun Azaldlmas üzr S trategiya S n di (2003 –05).....................................................17 b. Yoxsulluun Azaldlmas v Davaml nkiaf üzr Dövl t Proqram (2006 –15).......................17 V. 2003-06-CI MALIYY ILL RI: TARIX N Z R V ÇIXARILMI N T IC L R ..................... 18 a. 2003-05-ci maliyy ill ri üzr CAS - n nailiyy tl ri v qarda duran v zif l r .........................18 b. 2006- c maliyy ili üzr proqram ...............................................................................................19 c. Cari portfelin v ziyy ti ...............................................................................................................20 VI. ÖLK T R FDA LIQ STRATE GIYASI, 2007–10-CU MALIYY ILL RI ............................... 20 a. stiqam t I: Dövl t sektorunun idar çiliyind keyfiyy tin v ffafln t kmill dirilm si ..........24 stiqam t II: Q eyri- neft iqtisadiyyatnn davaml inkiafnn d st kl nm si ......................................27 stiqam t III: Sosial Xidm tl rin Keyfiyy tinin v onlara Çxn Yaxladrlmas .........................32 Maliyy l dirm ssenarisi v portfelin idar edilm si ........................................................................38 dar çilik – ÖTS-in çarpaz m qs di ....................................................................................................42 Monitorinq v qiym tl ndirm ............................................................................................................43 i. K nar T r fdalq .............................................................................................................................45 j. M sl h tl m l r ..............................................................................................................................47 VII. RISKL RIN IDAR OLUNMASI ....................................................................................................... 48 Bu s n d m hdud sayda xsl r paylanmdr v onu alanlar t r find n yalnz r smi v zif l rinin yerin yetirilm sind istifad oluna bil r. Dünya Banknn icaz si olmadan onun m zmunu açqlana bilm z. Page 6 ii C DV LL R C dv l 1: Az rbaycanda yoxsulluq iç risind yaayan insanlarn ehtimal edil n say,, 2002 –05................................... 3 C dv l 2 : sas göst ricil rin xülas s i............................................................................................................................ 12 C dv l 3: Makroiqtisadi ç rçiv 2006 - 2010................................................................................................................ 14 C dv l 4: 2003-2006 maliyy ill ri üzr Ölk y Yardm Strategiyasndan çxarlm n tic l r .................................. 19 C dv l 5: Mövcud Struktur slahatlar Günd liyin ÖTS d st yi .................................................................................. 22 C dv l 6: Bank Qrupu t r find n Ölk T r fdalq Strategiyas ç rçiv sind h yata keçirilm si t klif edil n Analitik v M sl h t F aliyy ti 37 C dv l 7: Dünya Bank Qrupunun yeni maliyy l dirm sinin indikativ göst ricil ri, FY07 -10................................... 40 C dv l 8: Ölk T r fdal Strategiyas ç rçiv sind sas ir lil yi göst ricil ri ........................................................ 46 Qrafikl r Qrafik 1: Neft g lirl ti, m nf t v kapital repatriasiyas ................................................................................................ 2 Qrafik 2: Az rbaycanda Artmn hat si yrisi, 2002 -2005 4 Qrafik 3: Az rbaycanda Ölk T r fdalq Strategiyasnn m qs dl ri v n tic l ri 23 Qrafik 4: dar çilik üzr T dbirl r Plan 43 Haiy l r Haiy 1: Qeyri -neft sektorunun r qab t qabiliyy ti ..................................................................................................... 16 Haiy 2: Bankn portfelinin dürüstlüyünün qorunmas 50 Qomalar Qoma 1: Az rbaycan ÖTS n tic l r matrisi (FY06 –09)........................................................................51 Qoma 2: YADP h d fl ri v baza göst ricil ri ...................................................................................65 Qoma 3: CAS- n tamamlanmas haqqnda hesabat , FY03-05 ...............................................................69 Qoma 4: Minilliyin nkiaf M qs dl rin nail olunmas ehtimal .......................................................105 Qoma 5: ÖTS m sl h tl m l ri .........................................................................................................107 Qoma 6: nkiaf t r ft r fdalar il m kdalq .................................................................................110 Qoma 7: Az rbaycan üzr ölk maliyy l dirm p aramertl ri ............................................................114 Qoma 8: Standart ÖTS c dv ll ri ........................................................................................................115 Page 7 iii AZ RBAYCAN ÖLK T R FDA LIQ STRATEGYASI 2007 –10 MALYY LL R XÜLAS i. Son bir neç il rzind Az rbaycan neft v qaz ixracnn h yata keçirilm si üçün t l b olunan infrastrukturu yaratm v artan resurs axnlarn kifay t q d r s m r li v ffaf kild idar etm k üçün etibarl baza formaladrmdr. Dünya Bank Qrupu h r iki v zif nin h yata keçirilm sin aktiv kil d c lb olunmudur – neft k m rl rinin tikintisinin BMK t r find n maliyy l dirilm si v resurslarn idar edilm si üçün cavabdeh olan institutlarn formalaamasna BA - nn yardm il . Az rbaycann m lum ehtiyatlar dig r neft hasil ed n ölk l rl müqayis d daha m hdud olduu üçün neft bumunun müdd ti d nisb t n qsa olacaq. Buna gör d Az rbaycan hökum tinin v onun beyn lxalq inkiaf t r fdaalarnn qarsnda duran çar növb ti 10-15 ili maksimum s m r il istifad ed r k qeyri - neft sektorunu inki af etdirm k v cari v g l c k n sill r üçün yoxsulluun sür tl azaldlmas t dbirl rini h yata keçirm kdir. Bu çarn öhd sind n g lm k üçün Az rbaycan ciddi makroiqtisadi intizama malik olmaq, qeyri - neft iqtisadiyyatna investisiyalar stimulladrmaq üçün biznes mühitini yaxladrmaq, dövl t maliyy sinin idar edilm s ind ffafl artrmaq, baza s hiyy v sosial müdafi sisteml rini gücl ndirm k, öz halisi üçün t hsil -t lim imkanlarn inkiaf etdirm k v ona qlobal miqyasda daha r qab t qabiliyy tl i olmaq imkan verm k v uzun müdd t rzind etinasz münasib t göst ril n ekoloji probleml ri h ll etm k niyy tind dir. Az rbaycan üçün uzunmüdd tli bax ölk nin Avropa v M rk zi Asiya arasnda enerji v mallarn çi ç kl n n tranzit m rk zin çevrilm sidir. ii. Az rbaycan hazrda özünün ilk YASS dövrünü tamamlamaqdadr v 2006 -2015-ci ill r üzr Yoxsulluun Azaldlmas v Davaml nkiaf üzr Dövl t Proqramn (YADDP) hazrlayr . Dünya Bank Qrupunun Ölk T r fdalq Strategiyas (ÖTS) YADDP -in m qs dl rini ks etdirir v yuxarda qeyd edilmi bax v çarlarn h ll edilm sin yön lmidir. ÖTS dörd sas istiqam t malikdir: ¾ stiqam t I: Dövl t sektorunun idar edilm sinin keyfiyy t v ffafl nn gücl ndirilm si. Bu sah d neft g lirl rind n ehtiyatl istifad y imkan ver n sabit makroiqtisadi ç rçiv sinin qoru nub saxlanlmas; dövl t x rcl rinin planladrlmas v idar edilm sinin t kmill dirilm si; maliyy menecmenti v satnalma sisteml rinin gücl ndirilm si; dövl t sektorunda v öz l sektorda müvafiq korporativ idar çilik, audit v mühasibat sisteminin yara dlmas; biznes üçün artma imkan ver n inzibat v t nziml m mühitinin formaladrlmas; v dliyy sisteminin gücl ndirilm si n z rd tutulur. ¾ stiqam t II: Qeyri - neft iqtisadiyyatnn davaml v tarazl artmnn d st kl nm si – maliyy xidm tl rin d n istifad imkanlarnn genil ndirilm si; KOM - larn inkiafnn d st kl nm si v birbaa olaraq öz l sektora investisiyalar; k nd infrastrukturunun v xidm tl rinin inkiaf; yollarn v dig r tranzit d hlizl rinin keyfiyy tinin yaxladrlmas; ümumm illi s viyy d su t chizat v kanalizasiya xidm tl rinin hat dair sinin genil ndirilm si; elektrik v qaz t chizatnn etibarlnn artrlmas v kommunal sektorun maliyy qabiliyy tinin gücl ndirilm si. ¾ stiqam t III: Sosial xidm tl rin keyfiyy ti nin v onlardan istifad imkanlarnn artrlmas –keyfiyy tli s hiyy xidm tl rinin hat dair sinin genil ndirilm si; müasir Page 8 iv v qlobal s viyy d r qab t qabiliyy tli t hsil sisteminin formaladrlmas; sosial yardmn effektiv ünvanlanmas; daha ffaf , s rf li v davaml pensiya sisteminin yaradlmas; m cburi köçkünl rin h yat raitinin v iqtisadi imkanlarnn yaxladrlmas. ¾ stiqam t IV: traf mühitin idar edilm sinin t kmill dirilm si - çirkl nm irsinin aradan qaldrlmas, karbon emissiyalarnn azaldlmas, biomüxt lifliyin t viq olunmas, seçilmi razil rd t bii s rv tl rin daha davaml idar edilm sinin d st kl nm si v t bii f lak tl rl mübariz nin gücl ndirilm si. iii. Bank v BA - nn texniki v maliyy yardm I, III v IV ist iqam tl r yön l c k v II istiqam t üzr Bank v BMK birlikd il y c kl r. BMK h mçinin BTC boru k m rinin f aliyy tin n zar ti davam etdir c k v maliyy institutlarnn v kiçik v orta mü ssis l rin inkiafna yardm davam etdir c k. BMK ümumi isteh sal v maliyy bazarlarnda birbaa investisiya imkanlarn aradracaq v yerli KOM - larn inkiafn d st kl y c k. Onun texniki yardm vasit sil biznes mühitinin yaxladrlmasna v korporativ idar çiliyin t kmill dirilm sin yardm göst ril c k. A z rbaycan çox ehtimal ki, yaxn bir neç il rzind inkiaf siyas ti kreditl ri vasit sil t diyy balansnn v ya büdc nin d st kl nm sin ehtiyac duymayacaq, lakin bununla bel o, vv lki C AS ç rçiv sind razladrlm YAYK islahat günd liyini intensi v dialoq v texniki m sl h t xidm tl ri vasit sil d st kl m yi davam etm yi Bankdan xahi etmidir. iv. Dövl t idar çiliyi v antikorrupsiya günd liyinin h yata keçirilm si Bank t r find n sx monitorinq olunacaq v v t nda c miyy tinin itirak v donorlarn c lb olunmas vasit sil hazrlanm Hökum tin antikorrupsiya siyas tin ön m veril c k. Dünya Banknn özünün portfelin g ldikd ümumilikd n zar t , xüsusi olaraq is fidusiar t l bl r n zar t xüsusi diqq t yetiril c k. Buna sas etibar il Bak Ofisinin potensialnn gücl ndirilm si il nail olunacaq. v. Az rbaycan artq BA maliyy l dirm sind n BYB - keçid prosesind dir. lk BYB layih si 2005 - ci ilin maynda, ikincisi is 2006 - c ilin yanvarnda t sdiq olunmudur. Güclü artm perspektivl rini n z r alaraq BA yardmnn bu ÖTS -in müdd tind baa çatacan gözl m k olar. BYB kreditl rinin illik h cmi t xmin n 250 milyon dollar trafnda mü yy nl dirils d kreditl dirm nin faktiki h cmi hökum tin birg maliyy l dirm sind n v absor bsiya qabiliyy tind n asl olacaq. BYB -in kreditl dirm sinin ardcll el kild mü yy nl diril c k ki, h r bir yeni addmla bal q rarn q bul olunmas zaman h min sektorda inkiaf v islahatlarn v ziyy ti n z r alna bilsin. vi. ÖTS-in m qs dl rin nail olunmasna mane ola bil c k sas mümkün riskl r daxildir: struktur islahatlarnn h yata keçirilm sind l ngim v ya onlarla bal konsensusun azl; dövl t q rarlarna müdaxil v korrupsiya; neft g lirl rinin maliyy menecmentinin z ifl m si; enerji qiym tl rinin d yik nliyi n tic sind g lirl rin azalmas; hasilat v ya boru k m rl rinin f aliyy ti; v siyasi v ya t hlük sizlik mühitinin pisl m si. Möhk m makroiqtisadi idar etm , izafi neft g lirl rinin Neft Fondu vasit sil sterilizasiya olunmas; qonu ölk l rl münasib tl rin yaxladrlmas istiqam tind s yl rin davam etdirilm si bu riskl ri minimalladran amill rd ndir. Bu ÖTS -in idar çiliyin t kmill dirilm sin , maliyy hesabatllnn d rinl dirilm sin , artm m nb l rinin diversifikasiyasna, siyas tl rin mü yy nl dirilm si v monitorinqind v t nda c miyy tinin itiraknn artrlmasna fokuslanmas da riskl ri Page 9 v minimalladran amill rd ndir. Eyni zamanda etiraf olunur ki, t bii resurs bumuna malik olan ölk l rin bir qis mi makroiqtisadi v idar etm v zif l rinin öhd sind n g lm kd ç tinlik ç kmil r. Bu ÖTS bel bir mülahiziy v pro qnoza saslanr ki, Az rbaycan f rqli yol seç bil r . Dünya Bank Qrupu bunun h yata keçirilm sind müsb t rol oynaya bil r. qtisadi v id ar çilik mühitinin h r hans ciddi pi sl m si t qdirind Direktorlar urasna m lumat veril c k. Müzakir üçün aadk m s l l r t qdim olunur : ¾ Bu ÖTS Az rbaycann inkiaf strategiyas üçün yax fokuslanm cari v yeni f aliyy tl r t klif edirmi? ¾ ÖTS siyas t v idar etm nin d st kl nm si üçün münasib mexanizml r t klif edirmi? ¾ dar etm ç rçiv si Bankn t l bl ri v Az rbaycann siyasi v institusional reall arasnda yax balans t min edirmi? Page 10 vi Page 11 1 BEYN LXALQ YEND NQURMA V NK AF BANKI BEYN LXALQ NK AF ASSOSASYASI V BEYN LXALQ MALYY KORPORASYASI ÖLK T R FDA LIQ STRATEGYASI, 2007 –10-cu maliyy ill ri AZ RBAYCAN RESPUBLKASI K ONTEKST 1. Az rbaycan üzr bu Ölk T r fdalq Strategiyas dörd illik dövrü – 2007-2010-cu maliyy ill r ini hat edir. O, BA/BYB/BMK - nn birg strategiyasdr. Az rbaycann Yoxsulluun Azaldlmas v qtisadi nkiaf üzr Dövl t Proqramna saslanan Sonuncu Ölk y Yardm Strategiyas (CAS) 2003 - cü ilin maynda Direktorlar uras t r find n müzakir olunmudur. YADP - in icras haqqnda hesabat 2005 - ci ilin avqustunda Dünya Bank v Beyn lxalq Valyuta Fondunun D irektorlar uralarna t qdim olunmudur. V t nda c miyy ti v dig r t r fdalarla birlikd Az rbaycan hökum ti hazrda YADP - in davamn, 2006 -2015-cu ill ri hat ed n Yoxsulluun Azaldlmas v Davaml nkiaf üzr Dövl t Proqramn (YADDP) hazrlayr. 2. Az rbaycan XIX rzin sonlarnda dünyann aparc neft istehsalçlarndan biri olmudur, lakin Sovet dön mind Az rbaycann neft resurslarnn istismar sas prioritetl rd n deyildi . O zamanki iqtisadi siyas tl r ölk nin neft s rv tl rin heç d müt nasib deyildi v halinin bir qismini yoxsulluq iç risind qoymudu. Müst qillik ld etdikd n sonra neft v qaz yataqlar Az rbaycana yoxsulluqla mübariz aparmaq v qardan g l n bir neç il rzind diversifikasiya olunmu , davaml orta g lirli ölk y çevrilm k ans vermidir. Yeni neft bumunun sasnda adambana g lir 1995 -ci ild ki 470 dollardan, 2005 -ci ild 1240 dollara çatmdr. 3. Qardan g l n bir neç il rzind neft istehsalnn artacan v beyn lxalq neft qiym tl rinin yüks k olduunu n z r alaraq Az rbaycann milli g liri xeyli artacaq. Lakin bu g lirin xeyli hiss si xarici investorlar t r find n kapitaln v m nf tin repatriasiyas klind ölk ni t rk ed c k. Bundan baqa g lir bumunun nisb t n qsa zaman rzind davam ed c yi, 2010 -cu ild öz zirv sin çataca v bundan sonra t dric n azalaca gözl nilir. 4. Az rbaycann qarsnda duran v zif neft g lirl rind n istifad ed r k geni bazaya malik olan artm stimulladrmaq v hazrki v g l c k n sill rin rifahn t min etm kd n ibar tdir. Ölk nin iqtisadi keçid prosesi Erm nistan -Az rbaycan, Dalq Qaraba silahl münaqi si il daha da mür kk bl midir. Münaqi 700 000 m cburi köçkünün v Erm nistandan t xmin n 250 000 qaçqnn meydana g lm si, ölk razisinin t xmin n 20 faizi üz rind n zar tin itirilm si v sas regional ticar t v n qliyyat laq l rinin pozulmas il n tic l nmidir 1 . Keç n CAS dövründ BA Hökum t yoxsulluun azaldlmas sah sind m nal strategiyann hazrlanmasnda v bir sra sah l rd vacib islahatlarn h yata keçirilm sin d köm k etmidir.. BMK Bak -Tbilisi-Ceyhan boru k m rinin tikintisini v neft hasilatn d st kl midir. Az rbaycan indi sas islah at s yl rini 1 Bun dan baqa 1990 - c ill rd n etibar n ölk d t xmin n 50 000 ahiska türkü m skunlam v dig r ölk l rd n olan 11 000 n f r snacaq axtarmdr. Page 12 2 saxlamal v neft g lirl rinin verdiyi fürs td n istifad etm lidir. Bura k nd, sas n d k nd t s rrüfat sah sinin inkiaf, regionlarn v yal t h rl rinin inkiaf, bütün ölk razisind b rab r infrastruktur xidm tl rinin t min edilm s i daxildir. 5. Bu ÖTS Hökum tin yoxsulluun azaldlmas v Minilliyin nkliaf M qs dl rin nail olunmas sah sind uzunmüdd tli proqramn d st kl yir. Bunun üçün makroiqtisadi sabitliyi qoruyub saxlamaqla, s hiyy , t hsil v infrastruktur xidm tl rini t k mill dirm kl , gender v rab rliyini t min etm kl v ekoloji davamlla nail olmaqla qeyri - neft sektorunun artmna t kan verilm si t l b olunur. 6. BYB -in maliyy l dirm si bundan vv lki CAS -la müqayis d daha geni inkiaf günd liyini, xüsusil d z r uri infrastruktur layih l rinin v traf mühitin t mizl nm si proqramnn h yata keçirilm sini d st kl m y imkan ver c k. BA - nn maliyy l dirm si sosial raitin yaxladrlmasnda, k nd yerl rinin inkiafnda v struktur islahatlar günd liyinin h ya ta keçirilm sind hökum t yardm göst rm kd v zsiz rol oynayr. BMK qeyri -neft iqtisadiyyatnn inkiafn h v sl ndirm k üçün öz l sektorla m kdalq edir. Bura kiçik v orta mü ssis l r üçün t chizatn maliyy l dirilm si proqram, korporativ idar et m v lizinq TY layih l ri, maliyy v rzaq mallarnn p rak nd sat sisteml rin potensial investisiyalar daxildir. Bilik mübadil si, analitik v m sl h t f aliyy ti (AAA) v inkiaf namin t r fdalqlar investisiyalarn artmasna t kan ver c k. Bütü n sah l rd Bank Qrupu h m dövl t, h m d öz l sektorlarda idar çiliyin t kmill dirilm sin diqq t yetir c k. A Z RBAYCANIN QAR ISINDA DURAN ÇA IRI LAR T bii res urs s rv tl rinin idar edilm si Qrafik 1: Neft g lirl ti, m nf t v kapital repatriasiyas 7. Az rbaycann mineral ehtiyatlar 2003 -cü ilin m lumatlarna gör 7 milyard barrel neft v 1,34 trilyon kub metr qazdan ibar tdir. Beyn lxalq konsorsiumlar hökum tl hasilatn pay bölgüsü sazil ri sasnda yeni neft v qaz obye ktl rini istismar edirl r. Neftin bir barrelinin qiym tinin t xmin n 43 dollar s viyy sind olmas ehtimal edil rs Az rbaycann neft v qaz yataqlarnn, habel boru k m rl rinin 20 il rzind t xmin n 340 milyard dollar g lir g tir c yi proqnozladrlr ( m liyyat x rcl ri daxil). 65 milyard 0 5 10 15 20 25 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ml rd US $ D?vl?t B?dc?si Neft Fondu M?nf??t repatriasiyas Kapital repatriasiyas Page 13 3 dollar m liyyat x rcl ri çxldqdan sonra dövl tin fiskal g lirl rinin 175 milyard dollar olaca gözl nilir ki, bunun t xmin n 20 milyard dollar m nf t vergisi klind dövl t büdc sin , t xmin n 155 milyard dol lar is royalti formasnda D övl t Neft Fonduna (ARDNF) yön ldil c k. Neft konsorsiumlarnn investisiya olunmu 40 milyard dollar, üst g l m nf tl rini repatriasiya ed c kl ri gözl nilir. Kobud hesablamalara gör bu, qardan g l n 20 il rzind yalnz neft g lirl rind n adambana ild 1000 dollarn düm si dem kdir. Yeni neft v qaz yataqlar k f olunmazsa bu, Az rbaycann neft bumunun sonu dem kdir. Post sovet inzibati amirlik sistemind n müasir bazar iqtisadiyyatna keçidin kontekstind bu nisb t n qsa müdd tli v d yik n g lir axnn idar etm k, v bu zaman Holland sindromu v “resurs l n tin ” rast g lm m k Az rbaycann qarsnda duran m rk zi v zif dir. 2 Yoxsullu un azaldlmas 8. Az rbaycanda, xüsusil Bakda yoxsulluq sür tl azalmaqdadr (c dv l 1). Milli s viyy d yoxsullarn ni sb ti 2002 -ci ild ki t xmin n 44,6 faizd n 2004 -cü ild 24 faiz enmidir ki, bu da 20,6 faizlik azalma dem kdir. K skin yoxsulluq s viyy si 2002 -ci ild halinin 26,9 faizind n 2005-ci ild 9,2 faiz dümüdür. Bu r q ml r göst rir ki, 2005-ci ild 1,9 milyon insan yoxsulluq iç risind yaamdr. 2002 -ci ild bu göst rici daha çox , 3,3 milyon n f r olmudur. C dv l 1: Az rbaycanda yoxsulluq iç risind yaayan insanlarn ehtimal edil n say ,, 2002 –05 (faizl ) C mi Bak Dig r hr razilri K nd razilri yoxsul çox yoxsul yoxsul çox yoxsul yoxsul çox yoxsul yoxsul çox yoxsul 2002 44.6 26.9 41.6 25.6 48.7 31.5 43.7 24.7 2003 39.7 22.1 34.8 19.3 46.0 27.9 38.4 20.0 2004 28.5 13.4 18.6 8.0 35.4 19.0 29.6 13.0 2005 24.0 9.2 14.7 6.6 27.2 11.9 26.9 8.9 2004-2005 -4.6 -4.3 -3.9 -1.4 -8.2 -7.1 -2.7 -4.1 2002-2005 -20.6 -17.7 -26.8 -19.1 -21.5 -19.6 -16.8 -15.7 M nb : ev t s rrüfatlarnn büdc sinin müayin si v m kdalarn t xm inl ri . 9. Yoxsulluun k skin azalmasnn iki sas s b bi var. 2001 -ci ild n etibar n m k haqq v maalar iki d f , minimum m k haqq is be d f (amma çox aa baza s viyy sind n) artmdr. Eyni zamanda yoxsul ail l r üçün transfer g lirl rinin h cmi d artmdr. Hökum tin ev t s rrüfatlarnn n yoxsul 20 faizin sosial transferl ri 2004 - cü ild 35 faizd n artq artmdr, hökum tin sosial proqramnn sas kompioenti olan pensiyalar is t xmin n 44 faiz artmdr. Xaricd il y n az rbaycanllarn pul baratlar da ev t s rrüfatlarnn maliyy l dirilm sinin vacib elementidir v yoxsulluun azalmasna t sir göst rmidir. 2 T bii resurs bumunun qeyri -adekvat idar olunmas n tic sind meydana g l n m nsi effektl r çox zaman Holla nd sindromu adlandrlr. Bura daxildir: (i) iri xarici valyuta axnlar n tic sind makroiqtisadi uyunlama probleml ri; (ii) qeeyri- tarazl artm v bunun n tic sind qeyri - neft sektorlarnn sxdrlmas; (iii) qeyri -m hsuldar dövl t x rcl ri hesabn a neft g lirl rinin lüzumsuz x rcl nm si; (iv) resurs bumu borcalnma qabiliyy tini artrdna gör b zi hallarda izafi xarici borc yükü . Page 14 4 10. Sosial yardmn ünvanllnn v idar edilm sinin t kmill dirilm sin , v pensiya v sosial sorta sisteminin müasirl dirilm sin yön ldilmi sistematik islahatlar hazrda da davam edir. Yeni ünvanl sosial yardm sistemi 2006 - c ilin iyunundan etibar n t tbiq olunmaa balamdr. Onun t siri diqq tl monitorinq olunmaldr. 11. R ifah halnn yaxlamas sas n Bakda c ml mid ir. Burada yoxsulluq s viyy si 26.8 faiz azalmdr (Bak istisna olmaqla h r razil rind yoxsulluq 21.5 faiz, k nd razil rind 16.8 faiz azalmdr). yal t h rl rind v k nd yerl rind m ulluq imkanlarnn, aktivl rin, ticar t imkanlarnn azl, baza s hiyy v t hsil xidm tl rin istifad imkanlarnn z ifliyi k nd - h r miqrasiyasnn arxasnda dayanan sas amill rd ndir. Elektrik t chizat v dig r infrastrukturun z ruri s viyy d olmamas Bakdan k narda investisiya v kommersiya f aliyy ti n mane olan sas amill rd ndir. Buna baxmayaraq, Bak istisna olmaqla h r razil rdind yoxsulluq 2004 v 2005-ci ill r rzind 8.2% azalb, v bu r q m Bak üzr eyni göst ricid n ikiqat yuxardr. Qaçqnlar v m cburi köçkünl r arasnda yoxsulluq s vi yy si xüsusil yüks k olmasa da, bu qruplar xüsusil h ssas v ziyy td dirl r, çünki onlar aktivl r v m ulluq imkanlarna lazmi s viyy d malik deyill r v dövl t transferl rind n çox asldrlar . 3 12. Aadak artmn hat sinin yrisi f rz edir ki, 200 2-2005-ci ill r rzind Az rbaycanda ba vermi artm sas n yoxsul t b q l r üçün s m r t kil edib (qrafik 2). Artm Az rbaycan halisinin bütün t b q l ri üçün müsb t idi, v orta illik istehlak artm 7 -8% t kil edib. halinin n yoxsul onda bir hiss sinn illik istehlak t xmin n 15% artb. Ümumiyy tl , yoxsul t b q l r arasnda istehlakn artm, varl t b q l rl müqayis d daha yüks k olub. Qrafik 2: Az rbaycanda Artmn hat si yrisi, 2002-2005 M nb: : ev t s rrüfatlarnn büdc sinin müayin si v m kdalarn t xminl ri 3 Yoxsulluun azalmasnn dinamikas v miqyas sual dourmasa da, iki amil bu göst ricil rin d qiqliyin siyar t ed bil r: n yoxsullar bar d d qiq m lumatlarn azl v istehlak qiym tl ri indeksinin aa qiym tl ndirilm si. 5 10 15 20 Adamba istehlakn illik d yim si faizl 0 20 40 60 80 100 halinin faizi Orta hesabla artm tempi Artm tempinin orta g öst ricisi Faiz Page 15 5 Sosial v ziyy tin yaxladrlmas v Minilliyin nkiaf M qs dl rin nail olma 13. Sosial sektorlarda çarlar qalmaqdadr. Resurslarn qeyri -s m r li istifad sinin qarsnn alnmas; m rk zi v yerli s viyy l rd z if idar etm , planladrma v monitorinq potensialnn inkiaf etm si; t hsil sisteminin m k bazarnn d yi n t l bl rin uyunladrlmas m qs dil islahatlar h yata keçirilm kd dir. 14. 2005-ci ild t hsil büdc si h miyy tli d r c d , qeyri -neft ÜDM-in 5 faizin d k v dövl t büdc sinin 17,8 faizin d k artrlmdr. cbar t hsil c lb olunma s viyy si çox yüks kdir v savadllq s viyy si is cincd n v etnik m n d n asl olmayaraq dem k olar ki 100 faizdir. Lakin 16 yadan yuxar c lb olunma s viyy si k skin azalr. 17 - 24 yal g ncl rin yalnz 13 faizi (yoxsul ail l rd n olan g ncl rin 9 faizi) orta t hsild n yuxar t dris mü ssis l rin daxil olur. T hsil c lb olunma sah sind qeyri -b rab rliyin artmas bir problemdir. Müasir kurrikulum sasnda r qab t qabiliyy tli bilik iqtisadiyyatnn t viq olunmas, ali t hsilin beyn lxalq standartlara çatdrlmas v müasir bazar iqtisadiyyatnn t l bl rin cavab ver n pe v yallarn t hsili/t limi sisteminin yaradlmas üçün ciddi s yl r göst rilm lidir. Hökum t ir lil yii sür tl ndirm k üçün bu yaxnlarda T hsil Komissiyas yaratmdr. Bank hökum tin s yl rini t hsil sah sind uyunladrlm kredit proqram il d st kl yir v bu ÖTS dövründ bu sah d f aliyy tini davam etdirm yi planladrr. 15. S hiyy sistemind fundamental islahat günd liyi h yata keçirilm lidir. Az rbaycanda onsuz da aa olan doum zaman gözl nil n ömür uzunluu yüks k körp , uaq, ana ölümü s viyy l ri, qeyri-keçici x st l ikl rin s viyy sinin yeks k olmas v qeyri - salam h yat t rzi n tic sind bir q d r d azalmdr. S hiyy sistemi halinin t l bl rin cavab ver n münasib, keyfiyy tli xidm tl r göst rmir v ümumilikd xidm tl rd n istifad s viyy si (xüsusil d yoxsull ar arasnda) çox aadr. S hiyy sistemind ciddi qeyri -b rab rlik; ilkin s hiyy xidm tl rinin pis maliyy l dirilm si, z if idar olunmas v p rak nd liyi; resurslarn qeyri -adekvat v qeyri s m r li bölüdürülm si (sektor 2005 -ci ild qeyri -neft ÜDM- in yalnz 1,6 faizini almdr); aa maan müqabilind qeyri -formal öd nil r almaa m cbur olan tibbi personal; keyfiyy tli xidm tl r göst rm k üçün stimullarn azl; z if idar çilik, hüquqi v t nziml m mühti kimi probleml r mövcuddur. S hiyy Nazi rliyind son zaman ba vermi d yiiklikl r 2006 maliyy ilind sektormiqyasl S hiyy Sektorunun slahat Layih si t r find n d st kl nmi d qiq mü yy n edilmi v çox z ruri islahatlar h yata keçirm y imkan yaradr. 16. Bu çarlara baxmayaraq 2005 -ci ilin Minilliyin r lil yii Hesabatnda Az rbaycan MM - l r tez bir zamanda nail ola bil c k ölk l r srasnda qeyd olunmudur (bax qoma 4). YADP v YADDP minilliyin inkiaf m qs dl ri il sx laq l ndirilmidir. H m s hiyy , h m d t hsil vv ll r m aliyy ç tinlikl ri il üzl irdis , 2005 -ci ild n etibar n hökum t özünün sür tl artan büdc sinin daha iri hiss sini sosial sah l r ayrmaq öhd liyini götürmüdür. Ayrlacaq resurslar n z r alaraq sosial sektorlar sah sind ehtiyac duyulan struktur islahatlarnn tez bir zamanda h yata keçirilm si vacibdir. Bu baxmdan ÖTS bu sah d vacib rol oynayacaq. dar çiliyin t kmill dirilm si 17. Az rbaycan k nardan idar olunan qeyri - azad sovet respublikasndan daha çox demokratiya v plüralizm keçid pros esind dir. Bu proses h ll olunmam beyn lxalq münaqi , razinin bir qisminin ial altnda olmas v bunun n tic sind Az rbaycan iqtisadiyyatna ciddi z r rin d ym si raitind ba verir. Bu fonda 2005 -ci ilin parlament seçkil ri beyn lxalq standartlar a tamamil cavab verm s d , Avropa uras v Avropada T hlük sizlik v m kdalq Page 16 6 T kilatnn (AT T) müahid çil rinin fikrinc vv lki seçkil rl müqayis d vacib ir lil yil rin olduunu göst rmidir 4 . 2008-ci il planladrlan prezident seçkil ri ir lil yil ri davam etdirm k üçün vacib fürs t olacaq. Konstruktiv v müst qil kütl vi informasiya vasit l ri v v t nda c miyy ti hökum tin siyas t v strategiyalarnn h yata keçirilm si bar d ictimai r yin vaxtnda çatdrlmas yolu il ölk r hb rliyin in mütt fiql ri ola bil rl r. S n din dig r hiss l rind qeyd edildiyi kimi, neft sektoru il bal bu artq ba verm kd dir – bir çox t kilatlar hat ed n qrup Dövl t Neft Fondunun monitorinqind aktiv itirak edir. G l c y n z r salsaq, Az rbaycann qarsnda duran sas v zif l rd n biri Az rbaycann siyasi sisteminin kamill m tempinin onun iqtisadi artm sür ti il ayaqlamasnn v bu artm d st kl m sinin t min edilm sidir. Az rbaycan keçmi Sovet respublikalar arasnda müxt lif t r fl rl yax laq l r qurmaa qabil olan beyn lxalq siyas tin aparc itirakçlardan biri kimi getdikc daha yax tannmaqdadr. Az rbaycan GUAM Demokratiya v qtisadi nkiaf T kilatnn ba katibi funksiyasn yerin yetirir. Bu t kilata Az rbaycanla yana G ürcüstan, Ukrayna v Moldova daxildir. 18. dar çiliyin bir sra vacib sah l rind , xüsusil d neft g lirl rinin idar edilm sinin ffalnn artrlmasnda ir lil yi ld olunmudur . ARDNF- n 5 yaradlmas v Az rbaycann Hasilat S nayesind ffaflq T bbüsünd (ET) itirak neft g lirl rinin monitorinqini h yata keçir n t xmin n 90 qeyri-hökum t t kilatlarnn (QHT -l rin) koalisiyasnn f aliyy ti gücl nmi v v t nda c miyy tinin Hökum t l dialoq imkanlar gücl nmidir 6 . 2004-cü ild Bakda imzala nm Anlama Memorandumu 7 sasnda Az rbaycan artq üç il, y ni 2003 -cü, 2004-cü v 2005-ci ill rd , ET -y hesabat vermidir. Lakin, Az rbaycan Dövl t Neft irk tinin (ARDN) ET -d itirakna baxmayaraq, Hökum t h l d ET beyn lxalq meyarlarnn t l b etdiyi kimi, ARDN - n beyn lxalq standartlara sas n audit yoxlamasnn keçirilm si üçün sabit c dv l t tbiq etm midir. Bundan lav , t nziml yici funksiyalar kommersiya funksiyalarndan ayrmamdr v sistemin yenid n qurulmas z if sur td h yata keçirilir. Ümumilikd , dövl t mü ssis l rinin korporativ idar edilm si v maliyy hesabatll ümumi maliyy intizamn z ifl d n sas m s l l rd n biri olaraq qalr. Ölk t r fdalq strategiyas (ÖTS) Korporativ v Dövl t Sektorunda Hesabatllq Layih si (CAPSAP) v dövl t mü ssis l rind keçirtdiyimiz layih l rin (su, enerji, n qliyyat) Maliyy Hesabatlarnn Beyn lxalq Standartlar il uyun olaraq icrasna mövcud yardm vasit si il ET -n i birbaa d st kl yir. Yaxnlarda Açq C miyy t Az rbaycann E T -d aparc rolunu yüks k qiym tl ndirmidir 8 . 19. Dayanql maliyy siyas tini t rtib v icra etm k üçün Az rbaycan institusional ç rçiv t sis etmidir. Büdc nin t rtibi prosesini Fond v Bank t r find n m kdalq n tic sind hazrlanm Büdc haqqnda Az rbaycan Respublikasnn qanunu t nziml yir. H min qanun Dövl t nvestisiya Proqram (DP) v YADP arasnda z ruri laq nin t min edilm si m qs di il 4 Müahid çil rin pozuntular bar d m lumat verdiyi 10 dair d t krar seçkil r keçirilmidir. 5 ARDNF üçün dar çilik Ç rçiv si onun internet saytnda www.oilfund.az d rc olunub v onun xülas si vv lki CAS-da, 29 aprel 2003- cü tarixli Hesabat 25790-AZ, s hif 8 -d verilib. O, sas n Norvec modelin uyundur, harada ki, Neft Fondunun g lirl ri Parlamen tin t sdiq etdiyi icmal büdc nin t rkibi saylr, v vahid X zin Hesab vasit sil icra edilir. Maliyy hesabatlar rübd bir d f , v audit yoxlamasndan keçmi hesabatlar ild bir d f açqlanr. 6 ÖTS Dünya Bank Qrupunun R hb rliyinin Hasilat S nayel rinin cmalna cavablarnda mü yy n edilmi istiqam tl r m l edir. 7 ET -nin Milli Komit si v Az rbaycan Respublikasnda Hasilat S nayel rind f aliyy t göst r n yerli v xarici t kilatlar v qeyri -hökum t t kilatlar arasnda 24 noyabr 2004 -cü il tarixd imzalanm Anlama Memorandumu. 8 Bax n: “Eye on EITI” , V t nda C miyy tinin Hasilat S nayel rin ffaflq T bbüsü il bal perspektivl ri v tövsiy l ri, Oktyabr, Publish What Your Pay/ Revenue Watch Institute. . Page 17 7 OMXP hazrlanmas vasit sil çoxillik büdc l m ni t tbiq edir. H m OMXP, h m d DIP Milli M cli s t qdim edilm lidir. Qanun büdc nin x rc madd l rin aid t fsilatlar beyn lxalq büdc t snifatna uyun olaraq t qdim edilm sini t min edir. Neft F ondunun bütün x rcl ri (inzibati x rcl rd n baqa) Milli M clisin t sdiq etdiyi illik icma büdc y daxil e dilir. Büdc sisteminin t kmill dirilm si vahid X zin darlq hesabnn t tbiq edilm si v ARDNF - n maliyy l dirdiyi x rcl ri daxil etm kl , büdc t kilatlarnn mövcud bütün büdc d nk nar m liyyatlarnn büdc y daxil edilm si n tic sind daha da gücl ndirilmidir. Lakin, nazirlikl raras laq l ndirm nin yaxladrlmasna böyük ehtiyac vardr. OMXP v DP h l d tam olaraq hazrlanmamlar v Maliyy Nazirliyind v qtisadi nkiaf Nazirliyind potensial quruculuunu t l b edir, sah nazirlikl ri nin büdc nin t rtibi prosesind tam sur td itirak is geni t lim t l b ed c kdir. ÖTS büdc t rtibi prosesin Proqramatik DX vasit sil d st k göst rir. 20. Qeyri-adekvat maliyy intizam, öd nil rin h yata keçirilm m si, dolay v birbaa subsidiyalar, h mçinin kommunal v n qliyyat sektorlar arasnda yaranan maraq toqqumalar misallar Az rbaycan iqtisadiyyatnn üzl diyi mür kk b probleml rdir. N tic d m l g l n yüks k iqtisadi v sosial x rcl r monopolistik davrann , sistemin tez- tez sradan çxmas s b b olduu, h mçinin salamla v yoxsullua birbaa t sir ed n artan qeyri -s m r lilik v istehlakçlarn z r r ç km si hallar vasit sil özünü biruz verir. Enerji kommunal xidm tl r dolay subsidiyalarn ayrlmas vv lc 500 milyon AB dollar h cmind idi. Hal - hazrda h min subsidiyalar birbaa sur td ayrlr v 2005 -ci ild t qrib n 320 milyon AB dollarna q d r azalmdr. Lakin, enerji m hsullarnn ölk daxili qiym tl ri beyn lxalq qiym tl rd n aadr v bu s b bd n sekt or üçün h miyy tli alternativ m sr f imkanlarn yaradr. ÖTS YAYK -da ks edilmi hökum tin be -istiqam tli proqramn d st kl m y davam ed c k: ÖTS müdd tind m sr fl rin çxarlmasn n z rd tutan tarifl r keçm , ymlarn artrlmas, t bii monopol iyalarn müvafiq t nziml nm si, MHBS - larn q bulu vasit si il maliyy hesabatll v yoxsullara t sirin azaldlmas m qs di il ünvanl sosial müdafi b k sinin t tbiq edilm si . Hökum t bu proqrama sadiqdir. 2006 - c ilin iyul aynda Az rbaycan Respublikasnn Prezidenti c nab lham liyev Nazirl r Kabinetin kommunal xidm tl r üçün ym d r c l rinn artrlmas istiqam tl rini t min etm k bar d göst ri vermidir. Sentyabr aynn ym d r c l ri qaz üçün 83 %- , su üçün is 70 % - q d r ikiqat artmdr. 9 Sayaclar sur tli kild quradrlr. Su v qaz tarifl ri h miyy tli d r c d yüks lmidir. Mühasibat uçotu haqqnda yeni qanun MHBS - larn t tbiqini t l b edir. Ünvanl sosial yardm sisteminin 2006 - c ilin iyul aynda t tbiqi balanb . 21. Hökum t dövl t qulluunun islahatlarnn vacibliyini q bul edir, lakin bu sah d d sür t aadr. T hsilli içi qüvv sinin olmasna baxmayaraq aa maalar, z if t kilat v motivasiyann azl dövl t qulluunun f aliyy tin mane olmudur. 2001 -ci ild q bul edilmi Dövl t Qulluu haqqnda Qanun ümum n beyn lxalq standartlara cavab verir, lakin bu qanunun icras tam ardcl ol mamdr . 22. Korrupsiya Az rbaycanda ciddi problem olaraq qalr. 2005 v 2006 - c ill rd mü yy n ir lil yil r baxmayaraq, Az rbayc an h l d “ Transparency International” t kilatnn korrupsiyann qavranlmas indeksind ( Corruption Perceptions Index ) aa reytinq malikdir (ölk nin reytinqi 2005 -ci ild ki 137 -ci mövqed n, 2006 - c ild 163 ölk arasnda 130 -cu yer d k qalxmdr). E yni zamanda z if idaretm d igüzar f aliyy tin qarsnda dayanan amill rd n hesab olunur. Az rbaycan “ Doing Business 2007 ” hesabatnda 99 - cu yeri tutmudur (175 ölk 9 2006- c ilin sentyabr aynda elektrik enerji üzr ym d r c l ri haqqnda m lumat d rc olunma vaxt hazr deyildi. Page 18 8 arasnda) v be sah y t cili diqq t yetirilm lidir: vergi d r c l ri v administrasiyas ; gömrük; lisenziyaladrma rejimi; v korrupsiya. Dünya Bank v AYB -in 2005-ci il Biznes Mühiti üzr Mü ssis l rinin Düünc l ri Sorusunda (BEEPS) da z if idar çiliyin igüzar f aliyy tin qarsnda dayanan mane olmas v 2002 - ci il BEEPS sorusuna nisb t n korrupsiyann h tta artmas fikri qeyd edilir. Bununla bel , qeyd olunmaldr ki, BEEPS -d müayin edilmi 21 problem sah sinin 15 -i üzr Az rbaycann göst ricisi Avropa v M rk zi Asiya regionu üzr orta göst ricid n yuxardr. Yuxarda qeyd olunmu be sah d Az rbaycann göst ricil ri orta göst ricid n aadr. 23. V t ndalq c miyy ti v beyn lxalq t kilatlarla m kdalq raitind trafl Korrupsiyaya qar mübariz üzr dövl t proqram hazrlanmdr: Hökum t korrupsiya il mübariz sah si nd bir neç addlm atmdr, yeni antikorrupsiya qanunvericiliyi q bul olunmu, antikorrupsiya qurumlar gücl ndirilmi v Ba prokurorluqda v daxili l r Nazirliyind antikorrupsiya idar l ri yaradlmdr. Pensiya öd nil ri üçün ATM kartlarndan istif ad edilm si bu sah d korrupsiyan azaltmdr. Yol polisind d t kmill dirm l r ba vermidir. Burada maalar be d f artrlm v bunun n tic sind , bildirildiyin gör xrda rüv talma hallar azalmdr. 24. Avropa urasnda Korrupsiyaya qar Dövl tl r Qrupu (KQDQ) 2006- c ilin iyun aynda Az rbaycan üzr Qiym tl ndirm Hesabatn d rc etmidir. Hesabatda yeni qanunvericiliyin q bul edilm sind ld olunmu ir lil yi yüks k qiym tl ndirilir, lakin icra m rh l sind olan b zi çatmazlqlar, o cüml d n, müxt lif orqanlar arasnda m kdalq v laq l ndirm nin z if olmas, bütün dövl t qulluqçular t r find n etika m c ll sinin daha geni q bul edilm sin , maraq mübahis l rin h llin , korrupsiya v v zif d n sui -istifad hallarna gör v zif li xsl rin m suliyy tinin artrlmasna olan t l bat göst rilir. T Katibliyind yerl n rqi Avropa v M rk zi Asiya üzr Antikorrupsiya b k si (AK) h mçinin 2006 - c ilin iyun aynda Monitorinq Hesabatn d rc etmi v onda Korrupsiyaya Qar Mübariz üz r Dövl t Proqramnn icrasnn sür tl ndirilm si v dig r m s l l r bar d detall rhl rini v tövsiy l rini vermidir. 25. BA - nn yardm il m hk m sistemind vacib islahatlar balamdr. Dünya Bank nstitutunun idar etm göst ricil ri hökum tin s m r liliyi v t nziml m nin keyfiyy ti sah sind t dric n ir lil yi nümayi etdirir. Bankn Hökum tl kompleks islahat dialoqu yeni ÖTS dövründ davam etdiril c k. Lakin ir lil yiin sür ti z ifdir v Hökum t beyn lxalq inkiaf t kilatlarnn yardm il da ha çox i görm lidir v gör bil r. T klif olunan ÖTS layih l ri v AMF birlikd h min s yl rin d st kl nm si üzr vahid v trafl dar çilik üzr T dibl r Plann t kil etm k üçün layih l ndirilib, aadak darçilik – ÖTS- n Kompleks M qsdi bölm s in baxn. Misal üçün, s hiyy sektorunda korrupsiya q ti sür td S hiyy Sektorunun slahat Layih sind ünvanlandrlb. T hsil sektorunda mövcud m s l l r bir sra T hsil APL -l ri vasit sil ünvanlandrlr. Pensiya v Sosial Yardm Layih si sosial tra nsferl r sah sind v saitin axmasn minimilladrmaa köm k edir. Qeyri- neft öz l sektorun inkiaf 26. Az rbaycann neft s rv tl ri qeyri- neft sektorunda iqtisadi artm mühitinin t kmill dirilm si v i yerl rinin yaradlmas üçün h miyy tli imkanlar t min edir. Az rbaycan öz g lir s viyy sind olan ölk üçün çox yax t hsilli v ucuz içü qüvv sin malikdir. Neft v qazdan baqa Az rbaycann t bii s rv tl rin quruun, sink, d mir v mis filizl ri, miar da v m rm r kimi müxt lif tikinti materiallar aiddir. Qeyri -neft sektoru daxilind k nd t s rrüfat v aqroemal, istehsal, tranzit ticar ti v n qliyyat, rabit kimi xidm tl rin artmn aparc qüvv si olaca Page 19 9 gözl nilir. Lakin neft s rv tl rinin hazr olmas biznes mühitinin t kmill dirilm si üç ün z ruri olan islahatlar l ngid v qeyri - neft sektorlarnn r qab t qabiliyy tini z ifl d bil r. 27. Aqroemal artm v i yerl rinin yaradlmas üçün yax imaknalar v d edir. Hal - haz rda az rbaycanda çox az sayda firmalar k nd t s rrüfat m hsullarn daxili v xarici bazar üçün ir l r, quru meyv l r, rab v mür bb l r kimi daha yüks k d y rli emal m yhsullarna çevirirl r. Burada sas m s l l r fabrik imkanlarnn z ifliyi, etibarsz elektrik t chizat v dig r infrastruktur ç tinlikl ri, lverili biznes mühitinin olmamas v yardmç s naye sah l rind (m s., toplama b k l ri, m hsulun ylmasndan sonrak prosesl r, ü qablar, snaq laboratoriyalar, irriqasiya infrastrukturu) z iflikl r aiddir. N qliyyat laq l rinin, o cüml d n tranzit d h lizl rinin inkiaf etdirilm si d vacibdir. Vaxtda, keyfiyy td azacq yaxlama v mallarn ekspedisiyas il bal x rcl rin azalmas mü yy n bazarlarda, m s., MBD v Türkiy d , t l batn xeyli artmasna s b b ola bil r. 28. sas avadanlq, metal il ri, texniki xidm t çeidl ri, n qliyyat xidm tl ri, qida v x st xana xidm tl ri v kimya v neft -kimya s nayesini daxil olmaqla n eft v qa z s nayesin i t chiz ed n sah l rd artm potensial mövcuddur . Neft v qaz s nayesind artm öz növb sind telekommunikasiya v b k xidm tl ri kimi lav d y rli sah l rin inkiafna g tirm si ehtimal olunur. V zif l r yerli istehsalçlar üçün ç tin ola bil c k s rt beyn lxalq standartlara cavab verm , iri kapital t l bi, iri orta sifaril r, s rt t chizat t l bl ri daxildir. 29. Növb ti bir neç ild Az rbaycannn iki böyük sür tl inkiaf ed n qonularnn - Rusiya Federasiyasnn v Qazaxstann - Dünya Ticar t T kilatna q bul olunaca ehtimal olunduuna gör ticar t axnlarnn artmas gözl nilir . Avropa Birliyinin üç Qafqaz ölk sinin Avropa Qonuluq Siyas tin (AQS) daxil etm si bütün Avropa il sx ticar t laq l rinin yaradlmasna g tir bil r . Regionda artan al qabiliyy tinin d mallarda v xidm tl rd v s rt vaxt t l bl rini qoyan damalarda olan t l bat artmasna g tirm si ehtimal olunur . ÖTS- nn sas prioriteti t k Az rbaycann deyil ümumiyy tl bütün regiona faydal olacaq regionda potensial tranzit m kdalnn artrlmasndan ibar tdir . 30. Az rbaycandan Gürcüstan vasit si il Türkiy y v oradan Aralq d nizi v daha uzaqlara günd milyon barel neft dayan BTC - nn i düm si il uzun müdd t gözl nil n regional tranzit d hlizi açld . C nubi Qafqaz Boru k m ri iri ah -D niz yatandan Türkiy sistemin qaz t min ed c k . Bel meqa layih l r sas tranzit m nb yini t min edir v C nubi Qafqaz ölk l ri il m kdala z man t verir . M ntiqi addmlar kimi avton qliyyat v d mir yollarnn t kmill dirlim si hal - hazrda atlmaqdadr . 31. Maliyy sektoruna g ldikd , Az rbaycann bank sektoru iqtisadiyyatn ölç üsü il nisb td kifay t q d r xrda olmaqda qalr . Hal- hazrda ölk d 44 bank f aliyy t göst rir v onardan 18 -d xarici kapital itirak edir v ikisi xarici banklarn filiallardr . H min banklardan bir çoxu BMK v AYB -d n d st k alm v onlarn xidm t çeidi v i keyfiyy ti t dric n artmaqdadr . Lakin 2005-ci ilin sonuna c mi bank kapital ÜDM -in 18%-ni t kil etmidir ki, bu da M rk zi Avropann bir çox keçid iqtisadiyyatna malik ölk l rinin 30 -40% s viyy sind n xeyli aadr . 2004-cü ild BVF v B ankla birlikd keçiril n FSAP qiym tl ndirm sind n sonra m rk zi bank v banklar haqqnda yeni qanunlar q bul edilmidir . Onlar geni m nada Bazel prinsipl rin müvafiq hazrlanmdr v de jure m rk zi bankn müst qilliyini v hesabatlln t min edir . Hesabatda eyni zamanda ölk nin n iri bank olan Az rbaycan Beyn lxalq Bankna (ABB) dair bir Page 20 10 sra tövsiy l r verilmidir . ABB hal- hazrda c mi bank sistemi aktivl rinin 49%- malikdir. FSAP qiym tl ndirm si keçiril n zaman is bu göst rici 53% t kil edi rdi. Bu, dig r ( sas n öz l) banklarn inkiafna d lal t ed n müsb t inkiaf lam tidir. Eyni zamanda, sektorda biznes mühitini yaxladrmaqla bank sektorunun beyn lxalq r qab t effektiv kild açlmas yolu il bir iri dövl t banknn dominant üstünl üyü mü yy n zaman rzind daha da azaldlmaldr. Donorlarn texniki yardm il prudensial qaydalarn t tbiqi yaxlamdr. Aa kapitallama s viyy si v iri açq xarici valyuta mövqeyi bank sektorunu (xüsusi olaraq kreditl rin keyfiyy ti v mübadil m z nn sinin bahalamas baxmndan) potensial olaraq sarsntlara qar h ssas edir, lakin aparlm stress testl ri bank sektorunun makroiqtisadi sarsntlara qar yüks k dayanqln nümayi etdirir. Ümumiyy tl , bank sistemi kiçik v orta mü ssis l r in v k nd razil rind yaayan halinin maliyy l dirilm sind vasit çi kimi f aliyy tini gücl ndirm lidir. Maliyy xidm tl rin çxn yaxladrlmas k nd razil rind man tl rin, kreditl rin, kommersiya f aliyy tinin v i yerl rinin açlmasnn d s t kl nm si sah sind sas m s l l rd n birini t kil edir. 32. Elektrik enerjisinin v qazn etibarsz t chizat igüzar f aliyy t v günd lik h yat qarsnda olan sas mane l rd n olmaqda qalr . 2005-ci il BEEPS-d soruda itirak etmi h r dörd irk td n biri elektrik enerjisinin k silm sini f aliyy t üçün problem kimi qeyd etmidir v , dem k olar ki, c mi illik satn t xmin n 7% -i elektrik enersinin k silm sin gör itirilmidir . Ölk nin bir çox bölg l rind elektrik enerjisi saatlarla verilir v tez -tez lokal k silm l r v sistem q zalar geni kild ba verir . Qaz n qletm sisteminin d iri - miqyasl t mir ehtiyac var , v qaz emal v anbarlar da qeyri -q na tb xdir . Sektor h yat qabiliyy tin malik olma s viyy sind n uzaqdr . Az renerji (dövl t enerji irk ti ) ARDN -in yanacaq t chizatndan olduqca asl v ziyy td dir , lakin onu öd y bilmir. Az riqaz (dövl t qaz irk ti ) eyni v ziyy td dir . H r iki halda ARDN - d n veril n yanacan t min edilm si üçün dövl t birbaa subsidiya vermi olur . traf mühitin t mizl nm si 33. Aberon yarmadasnda, Bak trafnda, 130 illik neft hasilat t xmin n 33 000 hektar razinin neftl çirkl nm si il n tic l nmidir. Bu, X z r d nizin d öz t sirini göst rmidir. Çirkl nm nin sas hiss si hazrda mövcud olmayan S over dövrünün mü ssis l ri t r find n tör dilmidir, lakin 1991-ci ild ARDN yarandqdan sonra da bu davam etmidir. Düzgün olmayan ekoloji praktikann nümun si kimi neft tullantlarnn v tullant sularnn m d nl rin razil rin axdlmasn göst rm k olar. Çirkl nmi. razil rin bir qismi Baknn lap yaxnlndadr v v t ndalar v tikinti irk tl ri onlarn üz rind ev v m nzill r tikirl r. Bu salamlq üçün ciddi risk m nb yidir v potensial olaraq yann v partlay tör d bil r. 34. Bu yaxnlarda ölk Prezidenti çirkl nmi razinin t mizl nm si bar d göst ri vermidir. Bu raziy tullanm t min n 700 milyon barrel neftin xeyli hiss sini toplamaq olar ki, bu da kifay t q d r böyük d y r malikdir. Çirkl nmi torpaqlarn xeyli hiss si t mizl ndik d n sonra yaay v kommersiya m qs dli tikinti üçün potensial d y r malikdir. Lakin çirkl nmi torpasqlarn kim m xsusluu il bal m s l qalmaqdadr. Bundan baqa neft sah sind ki bütün cari m liyyatlarn qabaqcl beyn lxalq ekoloji v t hlük sizlik standartlarna cavab verm sinin t min edilm si vacibdir. 35. X z r d nizind ki köhn yataqlarda qazn havaya buraxlmas ba verir. T kc bir yataqda s mt qaznn yandrlmas avadanlna v ya qazn borulara vurulmas imkanna malik olmayan quyulardan günd t xmin n 1 milyon kub metr qaz havaya buraxlr. Yeni boru k m rl rin v Page 21 11 kompressor stansiyalarna investisiyalar qoyulmazsa bu qazn h cminin 3 milyon kub metr çata bil c yi ehtimal olunur. Bu, Karbon Maliyy l dirm si mexanizmi üçün bir imkandr. 36. Baknn kanalizasiya sisteminin t cili yenid nqurulmasna rhtiyac var. Burada v bir sra dig r yerl rd t mizl nm mi m i t v s naye tullant sular çaylara v X z r d nizin axdlaraq onlar çirkl ndirir. Yen d bu salamla t hlük dir. Bundan ba qa n r populyasiyas da t hlük altndadr. 37. Az rbaycann üç bioçorafi regionun (Avropa, M rk zi v Kiçik Asiya) qovanda yerl m si onun yüks k biomüxt lifliyi il n tic l nmidir. Qafqaz dalar dünya V hi T bi t Fondu (WWF) t r find n “ Global 200 Ecoregion”-dan biri kimi, “Conservation International” t r find n is biomüxt lifliyin 25 “qaynar nöqt sind n” biri kimi mü yy nl dirilmidir. Qafqaz ekosisteminin probleml ri srasnda me sizl m , h tt n artq otarma v ovçuluq daxildir ki, bunlar da biomüxt lifliyi birbaa t hlük l rd ndir. Bunun s b bl ri srasnda k nd yerl rind yoxsulluu, dig r ölk l rd n aac idxalnn dayandrlmas, t bii qaz t chizat sisteml rinin dalmas, siyasi f sadlar v çoxlu sayda m cburi köçkünl r ordusunun olmasn qeyd etm k olar. Bankn yardm il hökum t t bii resurslarn idar edilm sini t kmill dirir v Az rbaycann iki da regionunda daha davaml iqtisadi f aliyy ti t tbiq edir. Bu f aliyy tin m qs di yüks klikl rd yerl n me v otlaqlarn keyfiyy t v m hsuldarln artrmaqdan ibar tdir. 38. Az rbaycan yüks k seysmik f allq zonasndadr. Ölk h mçinin öz topoqrafik quruluuna v X z r d nizinin s viyy sinin d yik nliyin gör güclü subasmalara da meyllidir. Yüks k yant zamanlarnda torpaq sürüm l ri riski artr ki, bu da insan m sk nl rin , s nayey , t s rrüfatlara v yollara ciddi z r r vurur. ld 1,4 milyard dollardan artq iqtisadi z r rin ba verm si ehtimal 0,5 faizdir. ld 90 milyon dollardan artq z r rin va verm ehtimal is t xmin n 5 faizdir. 10 M AKROIQTISADI Ç RÇIV Son inkiaf meyll r i 39. 1990- c ill rin sonundan balayaraq Az rbaycan sür tli inkiaf tempi nümayi etdirmidir (xüsuil d qeyri -neft sektorunda) (c dv l 2). 11 Son be il rzind qeyri - neft sektorunun artm tempi neft sekt orunadan üstün olmudur v ild orta hesabla 12 faiz b rab r olmudur. Qeyri -neft sektoru hazrda ÜDM -in 60 faizini v m ulluun 99 faizini t min edir. 1995 -ci ild n etibar n k nd t s rrüfat, ticar t v sosial sektorlarda istehsal dem k olar ki iki d f , qeyri -neft s naye istehsal 3 d f , n qliyyat v rabit sah sind 4 d f , tikinti sektorunda is 13 d f artmdr . 12 10 Qar s al na biln itkilr: Hyat v mülkiyytin Thlük v Risk Menecmenti vasitsil qorunmas - Avropa v M rkzi Asiya üzr trafl Riskin dar edilmsi Çrçivsi, Flaktlrl bal Risklrin dar edilmsi, çi s n dl r No 9, Dünya Bank, Oktyabr 2006. 11 Bu müdd t rzind Az rbaycan iqtisadiyyatndak meyll rin daha trafl t hlili üçün Qeyri -neft ticar t v investisiyalar üzr kompleks strategiyaya ( An Integrated Non-Oil Trade and Investment Strategy (INOTIS) , Dünya Bank 2003, v Dövl t X rcl rinin cmalna ( Public Expenditure Review) Dünya Bank 2002 bax. 12 Tikinti sah sind artm sas etibar il neft sektoru il baldr, lakin Bakda m nzil tikintisini n sür ti d buna t sir göst rmidir. Page 22 12 40. Xalis xarici birbaa investisiyalarn fonunda Az rbaycan möhk m makroiqtisadi idar etm ni h yata keçirmidir. Neft g lirl rinin sterilizasiyas, ciddi fislak siyas tl birlikd 1995-ci ild n b ri keç n dövr rzind inflyasiyann v real effektiv mübadil m z nn sinin bahalamasnn qarsnn alnmasna imkan vermidir. 2003 v 2004 -cü ill rd cari xarici hesablarn iri h cmli k siri neft sektorunun BTC v CQB -in tikintisi v neft layih l rinin icras il laq dar iri idxallar il bal olmudur. Bu k si r tam kild beyn lxalq neft konsorsiumlarnn XB -l ri hesabna maliyy l dirilmidir v ümumi t diyy balans müsb t saldo göst rmidir. 2005-ci ild cari hesab kiçik müsb t saldo göst rib (ÜDM -un 1.3%), çünki BTC sas n baa çatdrlb v yüks k neft qiym tl ri ixrac g lirl rini qaldrmaa balayb. 2005-ci ild BTC -nin sas etibar il tamamlanmasnn v yüks k neft qiym tl rinin ixrac g lirl rini artrmas fonunda bu k sir ÜDM - in 5,2 faizin d k enmidir. Neft v qaz sektoruna investisiyalarn repatriasiyas balandqdan sonra 2003-cü ild ÜDM -in 32 faizini t kil ed n xalis XB -nin ölk y axn, 2005 -ci ild ÜDM -in t xmin n 4% s viyy sin enib v onun 2006 -09- c ill r üçün iri xalis k nar axnlara çevrilm si planladrlr. 41. Hökum tin icmal k siri (Neft Fondu xaric) 1990 - c ill rin vv ll rind ki son d r c yüks k s viyy d n 2001 -ci ild ÜDM -in 3 faizin enmidir . 13 Lakin 90- c ill rd ki s rt maliyy siyas ti bir çox x rcl rin, xüsusil d sosial sektorlarda, k skin ixtisarn t l b etmidir ki, bu da qeyri - optimal s hiyy v t hsil xidm tl rin g tirib çxarmdr. 2005 -ci ilin büdc sind n balamaqla Hökum t sosial sektorlar üçün daha adekvat büdc ayrmaa balamdr. 42. Holland sindromuna yol verm m k üçün 1999 -cu ild hökum t xarici valyuta axnlarnn sas sterilizasiya mexanizmi kimi ARDNF- i yaratmdr. Hökum t gözl nil n neft v qaz g lirl rinin istifad si sah sind ehtiyatl yanamaya v bu g lirl rin bütün v t ndalara v g l c k n sill r fayda verm si m qs dil sadiq olaraq qalr. 13 Neft Fondu xaric hökum tin icmal k siri Neft Fondunun g lir v x rcl rinin hökum tin icmal büdc balansndan çxlmas yolu il hesablanr. C dv l 2 : sas göst ricil rin xülas si ( baqa vahid göstrilmyibs rqmlr ÜDM -d pay göstrir ) 2001 2002 2003 2004 2005* ÜDM- in real artm (faiz) 9.9 10.6 11.2 10.2 26.4 Qeyri-neft ÜDM- in real artm (faiz) 10.4 12.3 15.5 13.4 8.4 nflyasiya (Q, dövr üzr orta, faiz) 1.5 2.8 2.2 6.7 9.7 Adambana ÜMG (US$ Atlas) 660 720 820 950 1240 Cari hesablar balans -0.9 -12.3 -27.8 -29.8 1.3 Xalis xarici birbaa investisiyalar (US$ mln) 227 1,067 2,352 2,351 459 Real effektiv müdadil m z nn si (faiz, “- “ ucuzlama) -6.1 -7.1 -10.8 -3.5 7.5 cmal fiskal balans -0.4 -0.5 -0.8 1.0 2.7 cmal fiskal balans (Neft Fondu istisna olmaqla) -1.4 -4.3 -4.2 -2.5 -2.3 cmal büdc g lirl ri 18.7 27.3 26.8 26.8 26.5 Ümumi kapital investisiyalar 22.9 34.1 52.9 57.7 44.1 Qalan xarici borc 22.8 24.0 24.0 22.8 15.0 Xarici borcun xidm tin ixraca nisb ti (faiz) 5.3 5.9 6.6 5.3 2.6 Xam neftin qiym ti (US$ barrel) 24.4 24.9 28.9 37.7 53.4 M nb : DSK, Bank v Fondun m kdalarnn hesablamalar . *2005-ci il m lumatlar t xminl rdir Page 23 13 43. 2005-ci ilin vv ll rind ölk d inflyasiyann artmas meyll ri ba qaldrmdr (2005 -ci ilin martna illik 1 2,5 faiz). Bunun s b bi qism n qism n dövl t x rcl rinin artmas, qism n d dövl t mü ssis l rinin yüks k neft qiym tl rind n faydalanmas (ARDN) v kreditl rd n istifad etm si n tic sind x rcl rin artmas olmudur. Qida m hsullarnn qiyjm tinin müv qq ti artmas da inflyasiyann artmasna t sir göst rmidir. Habel manatn AB dollarna balanmas n tic sind pul kütl sinin artmas balanmdr. Milli Bankn cavab manatn nominal effektiv kursunun t xmin n 10 faiz bahalamasna imkan verilm si v m rk zl dirilmi kredit d r c sinin qaldrlmasndan ibar t olmudur. Likvidliyi absorbsiya etm k üçün Maliyy Nazirliyi x zin darlq istiqrazlarnn buraxlmasn artrmdr. 2005 - ci ilin payznda inflyasiya t k r q m qaytm v 2006- c ilin sentyabr aynd a illik inflyasiya 10,3% t kil edib. Ortamüdd tli perspektiv 44. Az rbaycann ortamüdd tli artm perspektivl ri müsb tdir. Neft sektorunun sür tli artm davam ed c yin gör 2006 -2008-ci ill r arasnda Real ÜDM -in ild t xmin n 24 faiz artaca proqrnozladrlr. (c dv l 3). Neftl bal investisiyalarn azalmasnn fonunda Hökum t onil rzind baxlmsz qalm infrastrukturun yenid nqurulmas m qs dil s yl rini artracaq. Lakin neft g lirl rinin artmas v fiskal v ziyy tin n tic sind real effektiv müb adil m z nn sinin bahalamas qeyri - neft sektorunun artm qarsnda dayanacaq ciddi v zif l rd ndir. 45. 2006- c ilin dövl t büdc si ciddi fiskal genil nm ni ks etdirir. Nominal ÜDM -in 42 faiz artaca gözl nildiyi halda cari x rcl rin 60 faizd n yuxar qalxmas , dövl t investisiyalarnn is üç d f artmas planladrlr . Qeyri-neft sektorunun k sirinin 2005 -ci ild ki qeyri -neft ÜDM-in 11 faizind n, 2006 - c ild 30 faizind n yuxaryad k artaca gözl nilir. 46. Dünya Bank v BVF dövl t x rcl rinin hazrk templ artmasnn inflyasiya il yeni inflyasiya t zyiql ri il n tic l n bil c yi il bal narahatln bildirdil r. Hökum t hesablayb ki, son ill r rzind , Az rbaycann iqtisadiyyat BTC, C nubu Qafqaz Boruk m ri v neft k fiyyat v hasilat il bal ÜDM -un 30%-d n çox s viyy d XB -ni q bul ed bilib. H min investisiyalar baa çatandan sonra, hökum t öz iri infrastruktur investisiyalarn h yata keçirm k ist yir. Hökum t inflyasiya riskl ri haqqnda agahdr v inflyasiyann çox artmas halnda infrastruktur investisiyalarn tempini azaldacaq v dig r düz ldici t dbirl ri n z rd n keçir bil r. Hökum t tam agahdr ki, institusional v q buletm potensialnn m hdudiyy tl ri iri investisiya proqramnn h yata keçirilm sinin templ rini azalda bil r . 47. 2007-08-ci ill rd hökum tin x rcl rinin ild t xmin n 35 faiz artaca (nominal ifad d ) gözl nilir. 14 Bunun s b bi tikinti proqramnn davam etm si olacaq. 2008-ci ild seçkil r keçiril c k. 2009 -cu ild n etibar n x rcl rin artm ild t xmin n 10 fa iz d k z ifl y c k. 2007 - 08-ci ill rd qeyri -neft fiskal k sir 40 %-i ötm kl zirv sin çatacaq v bundan sonra t rdic n azalacaq. Hökum tin bu siyas ti neftin cari qiym tl ri saxlanarsa davaml olacaq. Bunun n tic sind Neft Fondunun aktivl ri 2010 -cu ild 35 milyard AB dollarna çatacaq. Lakin cari strategiya qeyri- neft sektorunun izafi qzmas riskin malikdir v dig r ölk l rin t crüb sinin göst rdiyi kimi Holland sindromu v “resurs l n ti” riski kifay t q d r yüks kdir. 2007 -08-ci ill rd inflyasiyan n ild 17 faiz çataca, sonra is 10 faiz s viyy sin en c yi gözl nilir. 14 Dünya Banknn sektor ekspertl rinin hesablamalarna sas n, proznozlarda f rz edilir ki, yenid nqurmann d y ri 6-10 il rzind 15 - 20 milyard AB dollar t kil ed c k. H min r q m , yuxarda qeyd edildiyi kimi, 2006 -2024 ill r rzind 175 milyard AB dollar h cmind hökum tin proqnozladrd neft v qaz g lirl ri il müqayi s d baxlmaldr. Page 24 14 48. Bu riskl rin minimalladrlmas m qs dil struktur islahatlarnn m qs dyönlü kild davam etdirilm si t l b olunur. Bu islahatlarn n tic sind daxili resurslar s rb stl c k , m liyyat x rcl ri azalacaq v m hsuldarlq artaca q ki, bu da real effektiv mübadil m z nn sinin bahalamasnn m nfi t sirl rinin qarsn almaa imkan ver c k. (bax haiy 1) . Lakin, struktur islahatlar n v r qab t davaml infrastrukturun b rpasn n s m r li olmas üçün bir q d r vaxt t l b olunacaq. 1995 -ci ild n b ri real valyuta mübadil m z nn si dig r ölk l r qar xeyli aa olduu üçün v m k haqqnn beyn lxalq normalara müqayis d nisb t n aa olduu üçün qsa - müdd t rzind qeyri -neft sektorunda r qab tliy olan t zyiql r azalmdr (bax: Misal 1). H l d , hökum t t r find n yüks k inflyasiya hesabna dövl t s rmay l rin müv qq ti artmas öz l sektorunda, proqnozladrlan davaml yerli inflyasiyadan formalaan qeyri -münasib x rcl r s trategiyasna g tirib çxara bil r. Az rbaycann t crüb si göst rir ki, pul siyas ti orta müdd td prinsipl rin RFMM dinamikasna t sirini kompensasiya etm k üçün münasib olmaya bil r. Buna gör , RFMM - nin artmasna yol verm m k ehtimal yoxdur. Nominal val yuta mübadil m z nn sinin artmas inflyasiyaya v bu proqnozlara ks t sir göst r bil r. H m yerli inflyasiya, h m d valyuta mübadil m z nn sinin qalxmas AB dollar il denominasiya olunmu toplam resurslarda yerli valyutada sasl itkil r s b b ol a bil r. C dv l 3 : Makroiqtisadi ç rçiv 2006 - 2010 (baqa vahid göstrilmyibs ÜDM —in faizi il ) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Real ÜDM- in artm (faiz) 26.4 24.6 27.1 19.9 11.6 5.7 Real qeyri-neft ÜDM- in artm (faiz) 8.4 8.9 8.4 8.1 6.8 6.8 nflyasiya (Q, dövr üzr orta, faiz) 9.7 13.0 17.0 17.0 13.0 10.0 Adambana ÜMG (US$ Atlas) 1,240 1,650 2,400 3,330 3,940 4,450 Cari hesablar balans 1.3 14.4 21.3 25.0 24.4 21.3 Xalis Xarici Birbaa nvestisiyalar (US$ mln) 459 -1,539 -4,120 -1,456 -667 81 cmal fiskal balans 2.7 7.5 8.5 24.5 27.0 24.7 cmal fiskal balans, Neft Fondu xaric -2.3 -7.2 -13.8 -17.8 -16.1 -14.1 cmal büdc g lirl ri 26.5 40.8 45.3 63.9 64.7 61.4 Ümumi kapital investisiyalar 44.1 39.7 36.6 36.4 36.0 37.3 Xarici borc – öd nilm mi qalq 15.0 10.5 8.9 7.9 7.5 7.8 Xarici borca xidm tin ixraca nisb ti (faiz 2.6 0.9 0.9 0.8 0.8 0.9 Xam neftin qiym ti (US$/barrel) 53.4 65.3 60.1 56.1 52.5 49.1 M nb : Bank v Fond m kdalarnn t xmin v proqnozlar 49. B lli olub k i, yüks k inflyasiya resurslarn paylanmasna, investisiya marana, ticar t , maliyy vasit çiliyin v n tic d iqtisadi artma m nfi t sir göst rir. Potensial olaraq, bu, nominal valyuta mübadil m z nn sinin t nziml m l rinin ixracçlara v xarici valy utada depozit sahibl rin qsa -müdd tli t sirl rl müqayis d daha bahal baa g lir. Bundan baqa, böyük ehtimal ki, c miyy tin aa g lirli seqmentl rin yüks k inflyasiyadan qeyri -proporsional olaraq daha çox ziyy t ç k c k. Valyuta mübadil m z nn sin in daha da çevikliyi h mçinin maliyy bazarlarn inkiafn d st kl yib, tamamil spekulyativ axnlar z r rsizl dir bil r. Lakin, baxmayaraq ki, nominal valyuta mübadil sinin artmas inflyasiya t zyiql rin azaldlmasna köm klik göst r bil r, ehtiyatl makroiqtisadi v struktur siyas tl ri böyük h miyy t k sb Page 25 15 ed c k. Fiskal m hdudiyy tl ri artq yerli t l batn inflyasiya t sirinin qabann alnmasnda vacib al t olaraq qalmaqdadr. O, real valyuta mübadil m z nn sinin artm t zyiql rinin dayandrlmasna yön lmi uzaq - gör n pul siyas tinin ç rçiv si il müahid olunmaldr. Neft Fondu v onun t r find n qeyri -neft defisitl rin maliyy l dirilm sin olan m hdudiyy tl r sas z r rsizl dirm al ti olaraq qalacaq. 50. 2006-07-ci ill rd xarici investorlar öz kapitallarn geri aparacaqlar v bunun n tic sind ümumi milli g lirin (ÜMG) t xmin n dördd birinin ölk ni t rk ed c yi gözl nilir. 2005 -09-cu ill r arasnda ÜDM -in dollar ifad sind dem k olar ki, üç d f artacana baxmayaraq neft konsorsiumu il hasilatn pay bölgüsü sazil ri neft qiym tl ri yüks k olduu zaman kapitaln daha sür tl repatriasiyasn n z rd tutur. Xarici investorlarn 2006 - c ild t xmin n 8,2 milyard dollar m bl ind v saiti repartiasiya ed c yi gözl nilir ki, bu da dem k ola r ki, 2004-cü il ÜDM- in h cmin b rab rdir. Kapitaln repatriasiyasn n z r alaraq adambana ÜMG -in 2005-ci ild 960 dollar, 2006- c ild 1120 dollar, 2007 -ci ild 1650 dollar t kil ed c yi gözl nilir. Bu ÖTS -d Beyn lxalq nkiaf Assosiasiyasnn Az rbaycana yardmnn dayandrlmas il bal keçid mexanizminin planladrlmasnda kapitaln repatriasiyas m s l si n z r alnmdr. Borclarla ba l v ziyy tin sabitliyi 51. Dünya Banknn Borclar bar d Hesabat Sistemin (DRS) 2005-ci ilin yekunu üzr da xil edilmi m lumata sas n Az rbaycann xarici borcunun t xmin n 50 faizi güz tli kreditl r dir v borcun sabit qalaca gözl nilir. Eyni m lumata gör xarici borc ölk nin ÜDM-in t xmin n 15 faizini t kil ed ir v borca xidm t öd nil ri mal v xidm tl rin ixracnn 2,6 faizin b rab r dir ki, bu da kiçik r q mdir. H r iki göst ricinin daha da azalaca gözl nilir. Az rbaycann BA qarsnda qalan borcu 525 milyon dollar t kil edir v BA kreditl ri üzr borca xidm tin ixraca nisb ti 0,1 faiz t kil edir. BA - nn kreditl rin xidm t 2005 -ci ild bütün dövl t borcuna xidm tin 4,9 faizini t kil etmidir v bu r q min 2008 -ci ild 7,3 faiz çataca gözl nilir. 2005 -ci ilin noyabrnda Fitch Az rbaycann h m xarici, h m d yerli valyuta il uzunmüdd tli öhd l ikl r üzr suveren reytinqini “BB-“ dan “BB”-d k artrmdr. Qsamüdd tli xarici valyuta üzr reytinq B s viyy sind qalmdr. Reytinqin uzunmüdd tli proqnozu “sabitdir”. 2006 - c ilin sentyabrnda Moody’s Az rbaycana xarici v yerli valyutann buraxlmas üzr “ Ba1” reytinqini vermidir. Page 26 16 E rm nistan Az rbaycan Gürcüstan Qazaxstan R usiya Ukrayna 70 80 90 100 1 10 120 1 30 140 150 160 1 70 1 995 1 996 1997 1 998 1 999 2 000 2001 2 002 2003 2 004 2 005 Sources: INS; and Fund staff estimates. Seçilmi MDB ölk l ri: Region üzr Real Faktiki Mübadil M z nn l ri, 1995–2005 (H1), (1995=100) Georgia Armenia 1/ Azerbaijan Russia Ukraine 1/ Kazakhstan 2/ 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Sources: INS; and Fund staff estimates. 1/ First 9 months of 2005. 3/ First 8 months of 2005. Selected CIS Countries: Dollar Wages Haiy 1: Qeyri-neft sektorunun R qab tliyi Az rbaycanda keçid prosesi balayandan real faktiki mübadil m z nn sinin (RFMM) seriyalarndan üç ayr - ayr dövr seçil bil r: ¾ RFMM-nin 46 faiz k s kin artmas, yanvar 1995 - sentyabr 1998 dövrd . ¾ Rusiyada böhrandan h m n sonra RFMM azalmaya balad. Bu da 2004 -cü ilin iyul ayna q d r davam etmidir. N tic d , m z nn 1998 ilin sentyabrndak zirv si il müqayis d 36 faiz v 1995 - ci ilin yanvarndak zirv si il müqayis d 7 faiz aa olmudur. ¾ yul 2004 – noyabr 2005 dövrü aras RFMM 14 faiz qalxm, lakin tam zirv sind n 27 faiz aa qalmaqda idi. 2001-ci ild n b ri Az rbaycan RFMM n çox azalmaya meylli olaraq qalmaqda idi. Fundamental faktorlar çox güman ki, mühüm real artm t zyiqini göst r c k. Faktiki, (i) 2006 -09 dövr rzind neft ixracnn 45 faiz artb onilliyin sonuna 60 milyon tona çatmas proqnozladrlr; (ii) xarici mühitin lverili olmas gözl nilir; (iii) Az rbaycann bazar iqtisadiyyatna keçid raitini n z r alaraq investisiya axnnn davam etm si gözl nilir; (iv) hökum tin yüks k m sr fl rin t l bat v inflyasiya t zyiql rin g tirib çxarmas ehtimal olunur; v (v) hökum t t r find n minimal m k haqnn artrlmas n tic sind m k haqqnn xeyli artmas da x rcl rin t zyiql rini davam etdir c k. [Buna baxmayaraq] Az rbaycanda m k haqq s viyy si regionda dig r ölk l rd orta s viyy il müqayis d aa olaraq qalmaqdadr. M nb : Az rbaycan Respublikas - Seçilm i msllr, BVF, Mart 2006. Page 27 17 H ÖKUM TIN YOXSULLU UN AZALDILMASI SAH SIN D STRATEGIYASI Yoxsullu un Azaldlmas üzr Strategiya S n di (2003 –05) 52. YADP -d inkiaf templ rinin qorunub saxlanlmasnda v sosial xidm tl rinin göst rilm sind öz l sektorunun vacib rol oynad etiraf olunur. Yoxsulluun azaldlmas v h yat raitinin yaxladrlmas üçün üçün sas strategiyalara dövl t x rcl rinin idar edilm sinin t kmill dirilm si v maliyy v kommunal sektorlarn gücl ndirilm si daxildir. 53. 2003-c ü ilin maynda direktorlar urasnda t qdim edilmi s n din m kdalar t r find n birg qiym tl ndirilm sind bel bir n tic qeyd olunmudur ki, YADP etibarl yoxsulluun azaldlmas strategiyasdr v Bankn v Fondun güz tli yardm üçün möhk m bazan t kil edir. Lakin eyni zamanda qeyd edilmidir ki, z if idar çilik v aa icra potensial ç tinlik yarada bil r. 54. YADP - in kinci llik cra Hesabat bar d m kdalarn birg qiym tl ndirm qeydind göst rilmidir ki, ölk d yoxsulluq s viyy si azalmaqda davam etmidir v güclü artm meyll ri mövcud olmudur. Eyni zamanda davaml diqq t t l b ed n dig r sah l r, m s l n yoxsulluun diaqnostikasnn gücl ndirilm si, makroiqtisadi siyas tl rin laq l ndirilm si, inflyasiyann t k r q mli s viyy y d k azaldlmas, sosial xidm tl rin maliyy l dirilm sinin v s m r liliyinin artrlmas, enerji subsidiyalarnn azaldlmas, gömrük sisteminin islah olunmas, maliyy vasit çiliyinin gücl ndirilm si, idar çiliyin t kmill dirilm si, öz l sektorun inkiaf qarsnda duran mane l rin aradan qaldrlmas ehtiyac, habel infrastrukturun lazmi s viyy d inkiaf etm m si d qeyd olunmudur. Yoxsullu un Azaldlmas v Davaml nkiaf üzr Dövl t Proqram (2006 –15) 55. YADDP d analoji strategi m qs dl r nail olunmasn n z rd tutacaq: iqtisadi artmn v makroiqtisadi sabitliyin t min olunmas; g lir ld etm y imkan ver n f aliyy tl r üçün, xüsusil d qeyri -neft sektorunda regionlarda v k nd yerl rind , lverili raitin yaradlmas; baza s hiyy v t hsil xidm tl rinin keyfiyy tinin yaxladrlmas v onlardan istifad imkanlarnn genil ndirilm si; dövl t idar çiliyinin v yax idar etm nin t kmill dirilm si; ictimai infrastrukturun t kmill dirilm si; z if müdafi olunan qruplar, xüsusil d uaqlar daha yax müdafi etm k üçün sosial müdafi sisteminin islah olunmas; qaçqnlarn v m cburi köçkünl rin h yat raitinin yaxladrlmas; bütün sektorlarda hökum t siyas tl rinin v proqramlarnn gender b rab rliyini t viq etm sinin t min edilm si; bütün iqtisadi inkiaf siyas tl rinin, proqramlarnn v laq li qanunvericiliyin ekoloji davamllq prinsipl rini n z r almasnn t min edilm si. 56. YADDP minilliyin inkiaf m qs dl ri v Az rbaycandak dig r proqramlarla uzladrlmdr . O, h m ümum i, h m d konkret h d fl ri mü yy nl dirir. O nun, orta müdd tli iqtisadi planlar, dövl t investisiya proqram v dövl t büdc si prosesl ri il uyunladrlmas n z rd tutulub, v , o, v hökum tin, beyn lxalq t kilatlarn v v t nda c miyy tinin c lb o lunmasn n z rd tutan geni itirak prosesin saslanr. Proqram icra prosesinin monitorinqi v t dbirl rin h ya raitin t sirinin qiym tl ndirilm si sistemin malikdir. Proqramda gender, g ncl r, ekoloji v dig r ümumi problematika öz ksini tapmdr . Page 28 18 2003-06- CI MALIYY IL L RI : T ARIX N Z R V ÇI XARI LMI N TIC L R 2003-05-ci maliyy ill ri üzr CAS- n nailiyy tl ri v qarda duran v zif l r 57. Son bir neç il rzind Az rbaycanda t crüb müsb t olmudur. Bank Hökum tl birlikd m nal yoxsulluun az aldlmas strategiyasnn hazrlanmas üz rind il midir v onun sasnda ayr - ayr sah l rd ciddi islahatlarn h yata keçirilm si üçün islahat kreditl ri ayrmdr. Dünya Bank Qrupunun YADP - in icrasna d st yi dörd strategi m qs d sasnda t min edilmidir: (i) makroiqtisadi sabitliyi saxlamaq, “Holland sindrom”undan qaçmaq v qeyri -neft sektorunda artm, m ulluu v yoxsullarn xeyrin yön lmi x rcl ri t min etm k üçün neft bumunun idar edilm si; (ii) biznes mühitinin yaxladrlmas, maliyy xidm tl rind n istifad imkanlarnn genil ndirilm si, KOM -lara d st k infrastrukturunun formaladrlmas v k nd t s rrüfatnn stimulladrlmas yolu il i yerl rinin yaradlmas v q eyri- neft artmnn t min edilm si; (iii) sosial xidm tl rin v yardmn göst rilm sind geril m nin qarsnn alnmas, enerji, n qliyyat v su infrastrukturunun inkiaf yolu il infrastrukturun v sosial xidm tl rin t kmill dirilm si; (iv) YADP -d göst rilmi zaman müdd tl ri rzind v miqyasda neft potensialn n realladrlmasna yardm göst rilm si. 58. CAS müdd tind bütün dörd strateji istiqam td ir lil yi müahid olunmudur. Birinci v dördüncü istiqam tl rd - neft bumunun idar edilm si v neft potensialndan istifad edilm sin köm k - xüsuil ir lil yi müahid edilmidir. Son dörd il razind ÜDM ild orta hesabla 11 faizlik artm tempi nümayi etdirmidir, qeyri - neft sektorunda illik artm 13 faiz t kil etmidir; BTC boru k m ri tikilib baa çatdrlm, qaz yataqlarnn v dig r boru k m rl rinin tikintisi qrafik üzr davam edir. Neft Fondu möhk m oturumudur, büdc ç rçiv si icra olunmaqdadr v Hökum tin enerji g lirl rinin istifad si sah sind yüks k idar çilik v ffaflq standartlarna m l etm k öhd liyi onun EITI (hasilat s nayesind ffaflq t bbüsü) t bbüsünd itirak il sübut olunmudur. Az rbaycan 2003 v 2004 -cü ill rd bu t bbüs üzr hesabatlar d rc ed n ilk v h l lik yegan ölk olmudur. Lakin ARDN - n restrukturizasiyasnn tempi aa olmudur. 59. kinci m qs d sah sind d yax ir lil yi ld olunmudur, lakin b zi vacib sah l rd ir lil yi daha yava olmudur. Qeyri - neft sektorunda davaml inkiaf t min edilmidir v Bankn d st kl diyi sah l rin ks riyy tind , o cüml d n maliyy sektorunda, torpaq bazarnda, k nd kreditl dirilm sind , suvarmada v traf mühitin qorunmasnda ir lil yi ld olunmudur. Lakin biznes mühitinin yaxladrlmas, bank sektorunda r qab t v korrupsiyann aradan qaldrlmas sah sind h l çox i görülm lidir. Öz ll dirm v dövl t mü s sis l rinin ffaflnn artrlmas sah sind ir lil yi asta olmudur. 60. Sosial sektorlarda BA pensiya v sosial t minat üzr dialoq vasit sil h miyy tli t sir göst rmidir v bu sah l rd kompleks islahatlar davam edir. Hökum t h mçinin m cburi köçkünl r qaysn artrmdr v onlarn h yat raitinin yaxladrlmas v iqtisadi imkanlarnn genil ndirilm si sah sind davaml h ll yollarnn axtarlmasna balamdr. T hsil sektorunda yeni t dris proqramnn (kurrikulum) hazrlanmasnda, pulsu z d rslikl rin paylanmasnda v t hsilin n tic l rinin monitorinqind ir lil yi ld olunmudur. Su v enerji sektorlarnda restrukturizasiya davam etmidir, lakin öz l sektorun c lb edilm si sah sind ir lil yi m hdud olmudur. S hiyy sektoru ciddi narahatlq m nb yi olaraq qalr, lakin bu müdd t rzind S hiyy Sektorunun cmal hazrlann baa çatdrlmdr. 2005 -ci ild nazirliyin r hb rliyinin d yidirilm si ciddi v geni t hlill r saslanan S hiyy Sektorunun slahatlar Layih sini tez bir zamanda hazrlamaa imkan vermidir. Page 29 19 61. C dv l 4-d çxarlm n tic l r öz ksini tapmdr. Qoma 3 -d verilmi CAS - n tamamlanmas haqqnda hesabatda 2003 -05-ci maliyy ill rini hat ed n CAS - n trafl qiym tl ndirilm si verilmidir. C dv l 4: 2003-2006 maliyy ill ri üzr Ölk y Yardm Strategiyasndan çxarlm n tic l r sas nticlr Bank üçün n yi nzrd tutur Uzun zaman rzind Bankn f al v ardcl siyas t dialoqu konsensusun ld edilm sind v bir çox sah l rd siyas t v institusional islahatlarn h yata keçirilm sind xüsusi rol oynayb. Ardcl siyas t dialoqunu davam etdirm k. Bankn davaml siyas t dialoqu bir sra mür kk b islahalarn h yata keçirilm si üçün çox h miyy tli rol oynaya bil r. Siyas t dialoqu v investisiya m qs di il kreditl m arasnda v eyni zamanda ölk komandas daxilind sx laq l r Bank f aliyy tinin s m r liliyini artrr. Siyas t m sl h tinin, investisiya kreditl m sinin v texniki yardmn yüks k s viyy d uyunladrlmasn t min etm k. Proqramn m zmunu, m sl h t v layih l r n zar t sah sind Bankn komanda üzvl ri arasnda f al laq l ndirm nin t min edilm si. n n vi iri analitik hesabatlar v zin , “proqramatik” iqtisadi v sektor iin keçid, vaxtnda hazrlanm v keçirilmi bir sra si yas t qeydl ri v seminarlar il n tic l nmidir. Siyas t dialoqunun v bilgi yaymnn genil ndirilm si üçün proqramatik analitik iini dig r sektorlarda aparmaq. Regional m kdallq v inteqrasiya siyasi c h td n ç tin idi, lakin regionda davaml artmn t min edilm si üçün onun h miyy ti getdikc daha çox artacaq. Regional inteqrasiyann artmasn v tranzit d hlizinin inkiaf etdirilm si kimi, regional s viyy d yardmn verilm sini gözl m k v buna hazrlamaq. 2006- c maliyy ili üzr pro qram 62. 2005- ci ilin payznda keçirilmi parlament seçkil ri r f sind v bir q d r sonra yeni maliyy , iqtisadi inkiaf, s hiyy v k nd t s rrüfat nazirl rinin t yin olunmasna baxmayaraq CAS- n m qs dl ri 2006 - c maliyy ilind uurla davam etdirilmid ir. Bank dliyy Sisteminin Müasril dirilm si Layih sini (SDR 14,8 milyon) v S hiyy Sektorunun slahatlar Layih sini (SDR 34,3 milyon) hazrlamaqla idar çiliyin islahatlar sah sind s yl rini intensivl dirmidir. K nd T s rrüfatnn nkiaf v Kredi tl dirilm si Layih sinin ikinci m rh l si (SDR 21,1 milyon) üzr d danqlar tamamlanm v h r üç layih 2006 - c ilin iyununda Direktorlar urasna t qdim edilmidir. Bundan baqa 2006 - c ilin yanvarnda t sdiq edilmi 200 milyon dollarlr Magistral yo l layih si il Az rbaycan BYB statusuna keçm kd dir. 2006 - c maliyy ilind h mçinin Suvarma v Drenaj nfrastrukturunun Yenid nqurulmas v Tamamlanmas Layih si üçün SDR 2,5 milyon m bl ind lav maliyy l dirm t sdiq olunmu v IBTA II layih sinin ç rçiv sind x rcl nm mi v saitin bir qismi qu qripi il mübariz t dbirl rin yön ldilmidir. Orta, kiçik v mikromü ssis l r lizinq v maliyy vasit çiliyi xidm tl rini d st kl m k üçün BMKL maliyy bazarlanda dörd layih y 13,3 milyon dollar ayrmdr. Texniki yardm sah sind BMK - nn PEP - M rk zi Asiya proqram lizin v ipoteka maliyy l dirm sinin inkiaf sah sind iini davam etdirmi v korporativ idar çilik layih si vasit sil yerli banklarn v irk tl rin korporativ idar çilik sisteml rinin inkiafna d st k vermidir. BMK h mçinin BP il birlikd ACG,BTC Page 30 20 kiçik v orta mü ssis l rin laq l ndirilm si proqram vasit sil yerli t chizatçlarn d st kl nm si iini davam etdirmidir. Cari portfelin v ziyy ti 63. BA/BYB -in cari portfeli 18 layih d n (16 BA v 2 BYB) ibar tdir. Bu gün d k ümumi maliyy öhd likl rinin h cmi 940 milyon dollara çatmdr ki, bunun 423 milyonu h l istifad olunmamdr. S kkiz cari infrastruktur layih sinin iqtisadi artm genil ndir c yi n z rd tutulur. Bura k nd yerl rinin inkiaf, suvarma magistral avtomobil yollar aiddir. Yeni layih l r hesabna bu öhd likl r davam etdiril c k v cari ÖTS dövründ mövcud layih l r baa çatdqsa onlarn yerini dig r layih l r tutacaq. Bank h mçinin elektrikin ötürülm si sah sin d ilk BYN kreditini vermidir v bu layih yeni ÖTS -ün dövründ davam ed c k. 2006 - c ilin iyununa BMK - nn ayrmaq öhd liyi götürdüyü portfelin h cmi 49 milyon dollar t kil etmidir v istifad edilm mi portfel 41 milyon dollara b rab r olmudur. Portf el sas etibar il BTC layih sin (63 faiz) v dörd yerli maliyy institutu üçün maliyy bazarlarna yön lmidir. 64. Sosial sektorlarda Bank hazrda t hsil layih sin yardm göst rir. Bu layih nin növb ti m rh l sinin yeni ÖTS dövründ balanaca gözl nil ir. Birinci s hiyy layih si bu il baa çatmdr v onun ardnca ümumsektor yanamasn ks etdir n yeni layih hazrlanmdr. BA h mçinin öz cari layih l ri vasit sil pensiya v sosial t minat sah sind islahatlar v m cburi köçkünl rin h yat raitinin yaxladrlmasn d st kl yir. 65. Ümumilikd layih l rin icras il bal çox az problem mövcuddur v 2005 -6- c maliyy ill rind v saitin orta istifad s viyy si t xmin n 20 faiz t kil etmidir. 2005 -ci ild aparlm Ölk Layih Portfelinin cmal zaman texniki yard m f aliyy tin ciddi n zar t edilm sinin v l ngim l r yol verm m k üçün layih l rl bal inzibati prosedurlara daha çox diqq t yetirilm sinin h miyy ti vurulanmdr. Ö LK T R FDALIQ S TRATEGIYASI , 2007–10- CU MALIYY ILL RI 66. D ünya Bank t r find n d st kl n n islahat günd liyinin sas m qs di Gökum t neft g lirl rini idar v istifad etm kd yardm göst rm kd n ibar t idi. Hökum tin qarsnda dayayn yeni çar g lirl rin yaratd fürs td n istifad ed r k diversifikasiya olunmu bazar iqtisadiyyat formaladrmaqdan ibar tdir. Bu ÖTS - in “Hollnd sindromu” v “resurs l n ti” riskl rini minimalladrmaq niyy ti il hazrlanmdr. Bank neft g lirl rinin ehtiyatla istifad edilm sin , institusional v siyas t islahatlarnn aparlmasna v poptensialn yaradlmasna v z ruri fidusiar n zar tin t min edilm sin köm k göst r c k. 67. Davaml v tarazladrlm artm m qs din k nd regionlarnn v kiçik h rl rin paytaxla inteqrasiya olunmas, elektrik, qaz v su t chizat kimi sah l rd b rab r baza xidm t standartlarnn t min edilm si v bütün ölk razisind bazarlara s rb st daxil olma imkanlarnn yaradlmas daxildir. O, h mçinin C nubi Qafqaz, X z r v Qara d niz regionunda bazarlarn regional inteqrasiyasn da t l b edi r. R qab t qabiliyy tli diversifikasiya olunmu iqtisadiyyatn qurulmasnda insan inkiaf sas elementl rd n biri olacaq. T miz traf mühitin saxlanlmas v t bii s rv tl rd n diqq tli istifad d davaml artmn t min edilm si v s hiyy göst ricil rini n yaxladrlmas üçün vacibdir. Page 31 21 68. dar çiliyin gücl ndirilm si bu günd liyin vacib elementidir v ÖTS - in ümumi, yüks k prioritetli m qs dl rind n biridir. Yeni strategiya ç rçiv sind dövl t sektorunun idar edilm sinin t kmill dirilm si v dliyy sisteminin islahatlar d st kl n c k; qarlql n zar t v ç kindirm prinsipinin t tbiqi, k nar v daxili audit funksiyalarnn, maliyy bazarlarna n zar t ed n qurumlarn f aliyy ti gücl ndiril c k v yerli itirak v icmalarn s lahiyy tinin artrlmasn a köm k göst ril c k. 69. Bu ÖTS dörd sas istiqam ti d st kl y c k (qrafik 3): ¾ stiqam t I: Dövl t sektorunun idar edilm sinin keyfiyy t v ffafl nn gücl ndirilm si. Bu sah d neft g lirl rind n ehtiyatl istifad y imkan ver n sabit makroiqtisadi ç rçiv sinin qorubun saxlanlmas; dövl t x rcl rinin planladrlmas v idar edilm sinin t kmill dirilm si; maliyy menecmenti v satnalma sisteml rinin gücl ndirilm si; dövl t sektorunda v öz l sektorda müvafiq korporativ idar çilik, audit v mühasi bat sisteminin yaradlmas; biznes üçün artma imkan ver n inzibat v t nziml m mühitinin formaladrlmas; v dliyy sisteminin gücl ndirilm si n z rd tutulur. ¾ stiqam t II: Qeyri- neft iqtisadiyyatnn davaml v tarazl artmnn d st kl nm si – maliyy xidm tl rind n istifad imkanlarnn genil ndiruilm si; KOM - larn inkiafnn d st kl nm si v birbaa olaraq öz l sektora investisiyalar; k nd infrastrukturunun v xidm tl rinin inkiaf; yollarn v dig r tranzit d hlizl rinin keyfiyy tinin yaxladrlmas; ümummilli s viyy d su t chizat v kanalizasiya xidm tl rinin hat dair sinin genil ndirilm si; elektrik v qaz t chizatnn etibarlnn artrlmas v kommunal sektorun maliyy qabiliyy tinin gücl ndirilm si. ¾ stiqam t III: Sosial xidm tl rin keyfiyy tinin v onlardan istifad imkanlarnn artrlmas – yax keyfiyy tli s hiyy xidm tl rinin hat dair sinin genil ndirilm si; müasir v qlobal s viyy d r qab t qabiliyy tli t hsil sisteminin formaladrlmas; sosial yardmn effektiv ünvanlanmas; daha ffaf, s rf li v davaml pensiya sisteminin yaradlmas; m cburi köçkünl rin h yat raitinin v iqtisadi imkanlarnn yaxladrlmas. ¾ stiqam t IV: traf mühitin idar edilm sinin t kmill dirilm si - çirkl nm irsinin aradan q aldrlmas, karbon emissiyalarnn azaldlmas, biomüxt lifliyin t viq olunmas, seçilmi razil rd t bii s rv tl rin daha davaml idar edilm sinin d st kl nm si v t bii f lak tl rl mübariz nin gücl ndirilm si. 70. Hökum t v Bank YAYK -da (PRSC) mü yy nl dirilmi islahat günd liyini icra etm kd davam ed c k. ÖTS üzr m sl h tl m prosesinin vv lind ölk nin neft g lirl rinin sür tl artmasn n z r alaraq büdc nin v ya t diyy balansnn d st kl nm si üçün maliyy l dirm y ehtiyacn olmadn n z r alaraq ikinci v üçüncü YAYK kreditl rind n imtina edilm si q rar verils d , Hökum t YAYK günd liyinin yerin yetirilm si m qs din sadiqliyini b yan etmidir. Buna gör d YAYK bu strategiyann sas siyas t ç rçiv si olaraq qalr. Bu m s l l r N tic l r matrisind (qoma 1) xülas klind verilmidir. Praktiki nöqteyi -n z rd n, bu ÖTS ç rçiv sind islahatlar müxt lif analitik -m sl h t proqramlar v müxt lif investisiya layih l rinin islahat komponentl ri vasit sil selektiv olaraq d st kl n c k. C dv l 5-d YAYK islahat sah l ri v onlarn davaml icrasn d st kl y n sas ÖTS al tl ri verilir. ÖTS müdaxil l ri, h mçinin, g bölm sind göst rilmi idar çilik üzr trafl v ardcl t dbirl r plann t kil edir. Page 32 22 C dv l 5 : Mövcud Struktur sla hatlar Günd liyin ÖTS d st yi YAYK struktur islahatlar sas ÖTS altlri Makro idar etm CEM, Rüblük monitorinq hesabatlar Neft g lirl rinin rasional istifad edilm si v EITI CEM, Proqramatik DX, CAPSAP Büdc islahat, OMXP, DP Proqramatik DX Dövl t sektorunda maliyy hesabatll CAPSAP güzar mühitin yaxladrlmas FIAS Texniki Yardm Maliyy sektorunun möhk mliyinin qaldrlmas Maliyy Sektorunun Modernl dirilm si Layih si ARDN daxil olmaqla, mühasibat uçotu sah sind isla hat CAPSAP Kommunal sektorun islahalat Enerji v Su T chizat layih l ri N qliyyat setkorunun islahat N qliyyat sektorunda layih l r S hiyy islahat S hiyy sisteminin islahat layih si T hsil islahat T hsil APL Sosial yardm v pensiya islahat Sosial müdafi layih l l ri traf mühit üzr v zif v m suliyy tl rin ünvanlandrlmas Ekoloji t mizl m v karbon emissiyalar layih l ri Page 33 2 3 Q r a f i k 3 : A z r b a y c a n d a Ö l k T r f d a l q S t r a t e g i y a s n n m q s d l r i v n t i c l r i · S m r l i m a l i y y v a s i t ç i l i y i n y a r d m · K O M - r a y a r d m · Ö z l s e k t o r a i n v e s t i s i y a l a r · K n d t s r r ü f a t i n f r a s t r u k t u r u n u n , x i d m t l r i n v a q r o b i z n e s i n i n k i a f · T r a n z i t k o r i d o r l a r n n h a z r l a n m a s · S u t c h i z a t s i s t e m l r i n i n h a t d a i r s i n i n y a x l a d r l m a s · E l e k t r i k v q a z t c h i z a t n n e t i b a r l l n n y a x l a d r l m a s · K o m m u n a l s e k t o r d a m a l i y y d a v a m l l n n y a x l a d r l m a s · S h i y y x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i n i n v h a t d a i r s i n i n y a x l a d r l m a s · Q l o b a l r q a b t l i o l m a q m q s d i l t h s i l s i s t e m i n i n m ü a s i r l d i r i l m s i · S o s i a l m ü d a f i s i s t e m l r i n i n s m r l i l i y i n i n v h a t d a i r s i n i n a r t r l m a s · M c b u r i k ö ç k ü n l r i n y a a y r a i t i n i n v i q t i s a d i i m k a n l a r n Y o x s u l l u u n a z a l d l m a s v y a a y s t a n d a r t l a r n n q a l d r l m a s Ü m u m i m q s d O r t a m ü d d t l i h ö k ü m t m q s d l r i D ö r d i l l i k Ö P S i n k i a f n n n t i c l r i s t i q a m t I I I : s o s i a l x i d m t l r i n k e y f i y y t i n i n v s t i q a m t I I : Q e y r i - n e f t s e k t o r u n u n d a v a m l i n k i a f n a y a r d m s t i q a m t I : D ö v l t s e k t o r u n u n i d a r ç i l i y i n d k e y f i y y t i n v f f a f l n t k m i l l d i r i l m s i Ö P S i d a r ç i l i k n t i c l r i · M ö v c u d ç i r k l n m n i n t m i z l n m s i · K a r b o n e m i s s i y a l a r n n a z a l d l m a s · B i o m ü x t l i f l i y i n q o r u n m a s n a y a r d m v d a h a d a v a m l s t i q a m t I V : t r a f m ü h i t i n i d a r e d i l m s i n i n · M a k r o i q t i s a d i s a b i t l i y i n q o r u n m a s v n e f t m n b l r i n i n a l a b a t a n i s t i f a d s i · S m r l i d ö v l t x r c l r i n i n p l a n l a d r l m a s n a v i d a r e d i l m s i n y a r d m · H e s a b a t v e r n d ö v l t m a l i y y v s a i t l r i n i n i d a r e d i l m s i v s a t n a l m a l a r s i s t e m l r i n i n y a r a d l m a s · K o r p o r a t i v h e s a b a t l l n v a u d i t i n b e y n l x a l q s t a n d a r t l a r a q a l d r l m a s · M h k m s i s t e m i n i n i n k i a f n n g ü c l n d i r i l m s i Page 34 24 a. stiqam t I: Dövl t sektorunun idar çiliyind keyfiyy tin v ffafl n t kmill dirilm si 71. dar etm probleml ri v t kilati imkanlarn m hdud olmasndan ir li g l n sas dövl t xidm tl rinin göst rilm sind mövcud olan çatmamazlqlar Az rbaycanda davaml inkiafa v yoxsulluun azaldlmasna mane olan h miyy tli faktorlar olaraq qalmaqdadr. Bu çatmamazlqlarn aradan qaldrlmas Höküm tin dövl t sektorunun islahat proqramnn sas orta müdd tli m qs didi r v ÖPS -in h miyy tli strateji m qs dini t kil edir. Sabit Marktoiqtisadi strukturun qorunmas 72. Hal- hazrad k makroiqtisadi idra etm t dbirli olaraq Holland x st liyinin qarsn almadr. Cari investisiya bumu v gözl nil n neft g lirl ri raitind makroiqtisadi sabitliyin qorunmas problem olaraq qalr. Beyn lxalq Valyuta Fondu Madd V m sl h tl ri v TY ç rçiv sind ciddi siyasi dialoq vasit sil dövl t orqanlarna makroiqtisadi idar etm d yardm etm y davam edir. Valyuta m z nn si v pul siya s ti il bal m sl h tl rin verilm sind Fond t bbüskar qismind çx edir. Bank makroiqtisadi idar etm y orta müdd td yardm göst r c k v vaxtnda siyas t s n dl rini v Ölk nin qtisadi Memorandumunu (ÖM) hazrlamaq vasit sil alternativ neft qi ym tl ri trayektoriyas altnda sabit maliyy v pul siyas ti il bal uzun -müdd tli layih l r hazrlayacaq. Makroiqtisadi v ziyy t n zar t etm k üçün iki sektorlu RMSM-X, trafl il nmi Neft Modeli, BVF -in Maliyy Proqramladrmas Modeli, aylq seriy alara saslanan erk n x b rdarlq sisteml ri istifad olunacaq. Dövl t X rcl rinin Planladrlmasnn v idar edilm sinin t kmill dirilm si 73. Dövl tin icmal büdc sind n v ARDNF -d n balayaraq Proqramladrlm Dövl t X rcl rinin T hlili (PDXT) büdc n in v maliyy m liyyatlarnn s m r li v ffaf hazrlanmasna yardm göst r c k. M lumatlandrlm strateji üstünlüyün mü yy n edilm si v Parlament v civil c miyy t vertikal, habel horizontal hesabatllq uulu idar etm nin sas meyarlarddr. vv lki CAS ç rçiv sind müvafiq idar etm strukturlar mü yy n edilmidir. Hal - hazrda onlarn tam h cmd t tbiq edilm si v istifad si z ruridir. 74. BA - nn yardm il büdc nin formaladrlmas prosesi üçün Höküm t OMXP v DIP yaratmdr. Dig r ölk l rd oldui kimi, bu strateji taprqlarn q na tb x keifiyy tini t min etm k m qs dil imkanlarn yaradlmasna bir neç il s rf olunacaq. ÖPS müdd tind YADP - d mü yy n edilmi siyas t m qs dl ri il illik dövl t x rcl ri proqramlar arasnda laq l ri gücl ndirm kl yana maliyy v saitl rinin prioritet ehtiyaclara x rcl m sini t min etm k üçün texniki yardm v PPER OMXP v DIP mexanizml rin yardmç olacaq. Bu mexanizml rl Höküm t srtateji c h td n prioritetl dirilmi x rcl r strukturu v qabaqcada n hesablana bil c k v saitl r z rfi ç rçiv sind bütün nazirlikl rin il m sini t min ed c k laq l ndirm strukturunu gücl ndirm k m qs dini güdür. Büdc Sisteml ri haqqnda Qanunda n z rd tutulduu kimi büdc t qvimi sra nazrlikl rini v dig r büdc t kilatlarn hat ed n daha ciddi yanama prosesini t l b edir. Büdc Sisteml ri haqqnda Qanunla bal qaydalar artq q bul edilmidir, büdc prosesi il bal t limatlar t sdiq edilmidir. H mçinin Maliyy nazirliyi v dig r sra nazrlikl rind h mi yy tli t liml r keçiril c k. Bank Dövl t nvestisiyalar Siyas ti v S m r liliyi Layih si ç rçiv sind USAD t kilat v AB X zin sinin büdc üzr müaviri il sx m kdalq ed c k. Bu müdaxil l rin n tic l ri Dövl t X rcl ri v Maliyy Hesabatll q iym tl ndirm strukturu ç rçiv sind n zar t edil c k. Page 35 25 75. Hesablama Palatas yaradlmdr v onun ilkin t kilat potensial vv lki CAS ç rçiv sind t min edilmidir. CAS ç rçiv sind Hesablama Palatasna dövl t t kilatlarnn auditinin keçirilm sind v 2 007-ci ild tam f aliyy t göst r c k yeni kompüterl dirilmi X zin M lumatnn dar edilm si Sistemin 15 onlayn birl m sin yardm etm k üçün maraql t kilatlar aradrlacaq. ffaf satn alma prosesl rini aparmaq imkanlar sonradan T kilati nkiaf Fondunun (TF) e - satn alma (elektron satn alma) qrant vasit sil gücl ndiril c k. N tic l r Dövl t Daxili Maliyy N zar ti strukturu v CPAR Yenil dirilm si vasit sil n zar t edil c k. dar etm Mexanizml rinin Gücl ndirilm si v Maliyy ffafl nn Artrlmas 76. Maliyy v korporativ sektorda, o cüml d n dövl t m xsus olan mü ssis l rd uurlu idar etm ni t min etm k üçün ÖPS, Beyn lxalq Maliyy Hesabatll Standartlar (BMHS) v Beyn lxalq Audit Standartlarn (BAS) q bul etm kl , s yl rini yük s k keyfiyy tli maliyy hesabatlln v mühasibatlq v audit standartlarn t min etm kd c ml dir c k. BA, TASS (MDB dövl tl rin Texniki Yardm t kilat) v dig r donorlar t r find n d st kl n r k, Höküm t mühasibatlqla bal yeni qanun q bul etmidir v onunla bal olan yardmç qanunvericilik aktlarnn hazrlanmasna balamdr. 16 H mçinin CAPSAP ç rçiv sind qanunda n z rd tutulduu kimi korporativ maliyy hesabatllnn beyn lxalq standartlara keçidi, o cüml d n mühasibatlq irk tl rin in c lb edilm si v sas dövl t mü ssis l rinin bu standartlara uyunluunu t min ed c k sisteml rin quradrlmas d st kl c k. ARDNF hal - hazrda BMHS -ni t tbiq ed c k mühasibl rin t limini aparr v bunun n tic sind ARDNF -d beyn lxalq standartlara uyu n olan audit v akarlama mümkün olacaq. Bank bu h miyy tli transformasyan v t lim proqramlarn g l n bir neç il rzind d st kl y c k.BVF bu s yl rin mü yy n hiss sini özünün Korporativ dar çilik Layih si ç rçiv sind d st kl m y davam ed c k. Bu layih öz korporativ idar çilik t crüb sinin t kmill dirilm sind maraql olan 17, 18 banklar v birg mü ssis l ri korporativ idar çilik standartlar il bal n uurlu beyn lxalq t crüb il ümumi tan etm kd n lav , layih ç rçiv sind h mçinin dövl t orqanlarna da korporativ idar çilikl bal qanunvericiliyin v t nziml yici strukturun t kmill dirilm sin yardm göst ril c k. Bu proqramn n tic l ri CFAA Yenil dirilm si v korporativ idar çilik v , mühasibatlq v audit üzr Standartlarn v M c ll l rin T hlili (SVMT) vasit sil n zar t edil c k. 15 BVF t r find n d st kl n n dizayn sasnda TMS hazrlanmas BA t r find n maliyy l dirilir. BA kompüter avadanln, USAID proqram t minatn maliyy l dirir. 16 Bu qanunvericilik BMHS-nin ictimai h miyy tli qurumlar (f aliyy tl rin , ölçül rin , kadrlarna v ya hüquqi statuslarna göt h miyy tli dövl t mara tümsil ed n qurumlar kimi mü yy n edilmidir) t r find n istifad sin yol verir v mikromü ssis l r v fiziki xsl r istisna olmaqla (onlar üçün sad l dirilmi mühasibatlq sistemi kafidir) bütün qurumlar t r find n Milli Mühasibat Uçotu Standartlarnn (sad l dirilmi BMHS) istifad sini n z rd tutur. H mçinin mühasibatlq standartlarnn mü yy n edilm sinin idar edilm si üçün Maliyy nazirliyi ç rçiv sind müvafiq strukturun yaradlmasn mü yy n edir. 17 Bank v BVF çirkli pullar n yuyulmasna qar/antiterrorozmim maliyy l dirm t dbirl rini h yata keçirm kl , o cüml d n çirkli pullar n yuyulmasna qar qanunun hazrlanmas v maliyy k fiyyat idar sinin yaradlmas il s lahiyy tl ndirilmi Az rbaycann Milli Bankna texniki yardm göst rir. Tez zamanda Parlament t qdim edil c yi gözl nil n çirkli pullar n yuyulmasna qar qanunun layih si FATF 40+9 tam uyundur. Az rbaycann ümumi hüquqi strukturunun çirkli pullar n yuyulmasna qar/antiterrorozmim maliyy l dirm t dbirl rin uyunluu m s l si h ll edilir. 18 Azerigazbank v Azel (Azerbaijan Electronics) pilot irk tl ri kimi seçilmidir. BMK onlarn t sis s n dl rini n z rd n keçirm k v idar çilik standartlarn t kmill dir r k onlar dünya miqyasnda uurlu t crüb y uyunluunu t min etm k üçün onlarla yaxndan il yir. Page 36 26 Dövl t idar çiliyinin v Dövl t Qullu unun slahat 77. Hökum tin yüks k t b q l rind Az rbaycan tez bir zamanda iyirmi birinci srin m lumat c miyy tin çevirm kl bal ciddi maraq yaranmdr. Pr ezident t r find n 2005 -ci ilin oktyabr aynda t sdiq edilmi Kommunikasiya v nformasiya Texnologiyalarnn nkiafna dair Dövl t Proqram e -höküm ti d daxil olmaqla t dbirl rin geni dair sini mü yy n edir. ÖPS ç rçiv sind dövl t sektorunun idar çili k sisteml rinin müasirl dirilm sin v dövl t proqramna v AQS T dbirl r Planna 19 tam uyun kild t kil edilm sin yardm göst ril c k. Bank t r find n h mçinin E -Höküm t v Dövl t Sektorunun slahat layih si ç rçiv sind e - satn almalarnn, kadrlarn v maliyy v saitl rinin idar edilm si sisteml rinin v dövl t qulluu interfeysl rinin hazrlanmas v t tbiqi kimi sah l rd t dbirl r d st kl n c k. H mçinin t hsil sistemind m lumat v kommunikasiya texnologiyalar v regional m lumat t lim m rk z l rinin yaradlmasna; nternet çx m rk zl rin ; xüsusil cavanlar arasnda r q mli bölüdürülm nin qarsn almaq üçün xüsusi iqtisadi zonalara; v informasiya v kommunikasiya texnologiyas sektorunun inkiafna yardm göst ril c k. Bankn d st yi analitik i, texniki yardm v ola bilsin ki, layih nin icras vasit sil göst ril c k. N tic l r Avropa Komissiyasnn Ölk Siyas ti v T kilati Qiym tl ndirm (ÖSTQ) v Dünya Bank nstitutunun (DB ) dar çiliyin Göst ricil ri ç rçiv sind yoxlanlacaq. M hk m Sisteminin Gücl ndirilm si 78. M hk m slahatlar Layih si ç rçiv sind m hk m qurumlarnn idar etm potensialnn gücl ndirilm si, m hk m binalarnn tikilm si v b rpas v texnologiya v avadanln t min edilm si vasit sil m hk m binalarnn yaxladrlmas, t limin t min edilm si v t lim mü ssis l rinin t kmill dirilm si vasit sil hakiml rin v dliyy sektorunun içil rinin pe karlnn artrlmas v v t ndalarn m lumata çxnn yaxladrlmas n tic sind mülki, cinay t v iqtisadi m hk m l rin iinin yaxladrlmas istiqam tind höküm tin hal - hazrda h yata keçirdiyi islahatlar proqramna yardm göst rilir. Layih nn m qs di m hk m il rinin ümumi h cminin t xmin n 60% Bak razsnd mövcud olduu üçün bu raziy , habe l h d f diqq tin layiq olan dig r regionlara xüsusi diqq t yetirm kl milli miqyasda qiym tl ndiril bil n t siri ld etm kd n ibar tdir. N tic l r Az rbaycann Avropa urasnda üzvlüyünün ümumi ç rçiv sind v M hk m slahatlar Layih sinin n tic l ri ç rçiv sind yoxlanacaq. Biznes mühitinin yaxladrlmas 79. Az rbaycan hal - hazrda DTT t kilatna qoulmaq prosesind dir. AB Ticar t v nkiaf Agentliyi (ABTA) bu proses yardm etm k üçün resident müaviri maliyy l dirir ki, qanunvericiliyin d yidirilm si t l b olunan sah l rin mü yy n edilm sin v d yidirilm sin yardm göst rilsin v standartlarn, siyas tl rin v t crüb l rin DTT - nin mandatna uyunluu t min edilsin. Bank v XMX siyasi dialoq v investisiya v r qab tçilikl bal yeni qa nunlar kimi DTT-y uyun t nziml yici s n dl rin hazrlanmas üçün texniki yardm göst rm kl bu prosesi d st kl m y davam ed c k. 19 Avropa Komissiyas dövl t sektorunda v dövl t qulluu islahatlarnda s yl r baçlq edir. AQS f aliyy t Plan icra olunduqca v Avro pa Birliyi ölk kl rin qouklmu ölk l rin t crüb si genil ndikc bu islahatlar daha böyük t kan alacaq. Dig r donorlar dövl t qulluunun islahatlarnn dig r sah l ri, o cüml d n kadr resurslarnn idar edilm si v etika kimi sah l rd yardm göst rirl r. ÖTS dövl t xidm tl rinin s m r li kild göst rilm si v ffaflna xüsusi diqq t yetirir. Page 37 27 80. BMK XMX -la birg biznes mühitini yaxladrmaa v xarici investisiyalara sas mane l ri mü yy n etm y yardm göst rm y i davam ed c k. Biznesin t kili v aparlmasna inzibati v t nziml yici mane l rin aradan qaldrlmas ÖPS - in yüks k prioritetli m qs di olaraq qalr.M 03 - dair Bank/FAS NOTS hesabatnda ümumi strateji struktur v trafl t dbirl r plan mü yy n edilmidir.Hal - hazrda XMX Höküm t lisenziyalarla bal prosedurun sad l dirilm si sah sind m sl h tl r verir. 2006 - c ild Biznesin aparlmas Hesabatnda mü yy n edilmi dig r mane “biznesin” t kil edilm si üçün t l b olunan müdd tin orta hesabla 115 gün t kil etdiyi olmudur. PRSC t r find n d st kl n r k hüquqi xsl rin qeydiyyata alnmas il bal qaydalar sad l dirilmidir v son Biznesin aparlmas Hesabatnda 2007 -ci ild müdd tin qsaldlaraq 53 gün t kil etm sini göst rir. M hk m slahatlar Layih si ç rçiv sind reyesr kompüterl diril c k ki, bunun n tic sind d iqtisadi m hk m l r möhk ml ndiril c k. Kadatsr v Danmaz mlakn Qeydiyyat Layih si ç rçiv sind bütün respublika miqyasnda danmaz mlakn qeydiyyat sisteminin yaradlmas d st kl n c k. Bu layih nin m qs di mülkiyy t hüquqlarnn daha t minatl etm kd n v danmaz mlakn kreditl bal girov kimi istifad sin daha da yax imkanlar yaratmaqdan ibar tdir. 81. XMX inzibati mane l rin d rin t hlilini v Biznesin Aparlmasnda c ml dirilmi v lisenziyaladrma islahatlar sah sind , habel t nziml yici qanunvericilik sah sind iini Höküm tl davam etdir c k. BMK da h mçinin investisiya mühitinin, korporativ idar çiliyin gücl ndirilm sind v maliyy vasit çil rinin potensialnn yaradlmasnda PEP M rk zi Asiya vasit sil f al itirak edir. BMK sas qiym tl ndirm ni aparacaq v n tic l r SME Sor ular v Siyas t Tövsiyy l ri vasit sil yoxlanacaq k, sonradan onlarn sasnda ÖPS siyas t müdaxil l rin v Bankn Struktur slahatlara Texniki Yardm proqramna istiqam t veril c k. Biznes mühitinin islahatlarnn gediatna n zar t etm k üçün müt madi olaraq BEEPS, FIAS v Biznesin Aparlmas sorular keçiril c k v sonradan onlarn sasnda ÖPS siyas t müdaxil l rin v Bankn Struktur slahatlara Texniki Yardm proqramna istiqam t veril c k. stiqam t II: Qeyri - neft iqtisadiyyatnn davaml inkiafnn d st kl nm si 82. Az rbaycann qeyri - neft artm potensialn inkiaf etdirm k üçün infrastruktura v transit koridorlarna h miyy tli investisiyalar; xüsusil communal sektorda davaml idar çilik islahatlar; v maliyy xidm tl rind n istifad imkanlarnn yaxladrlmas t l b olunacaq. K nd t s rrüfat v dig r k ndl bal kommersiya f aliyy tinin d st kl nm si v kiçik v orta mü ssis l r öz m hsullarn yüks k r qab tli bazarlarda nümayi etdirm kd yardm üçün d investisiyalar t l b olunacaq. ÖPS ç rçiv sind bütün göst ril n sah l r yardm t min edil c k. Maliyy sektorunun nkiaf 83. Hazrda h yata keçiril n Maliyy Sektoruna Texniki Yardm (MSTY) ç rçiv sind müasir öd ni sisteml ri infrastrukturu yaradlm, bank sektorunda beyn lxalq mühasibatlq v maliyy hesabatll standartlar v idar çilik prinsipl ri q bul edilmi, kreditl rl bal riskl rin idar edilm sini asanladrmaq üçün sas infrastruktur mü yy n edilmi v elektron öd ni mexanizml rinin geni miqyasda istifad si üçün t l b olunan infrastrukturun t tbiqin balanmdr. Maliyy Xidm tl rinin nkiaf layih si ç rçiv sind communal öd nil ri n toplanlmas üçün öd ni sisteml ri t kmill dirilmi v kiçik h r v k nd razil rind poçt sisteml ri vasit sil maliyy xidm tl rind n v sas biznes infrastrukturundan istifad Page 38 28 imkanlar yaxladrlmdr. Daha uurlu maliyy infrastrukturu v yaxladrlm istifad imkanlar vergil r, t qaüdl r v social yardm kimi dig r Höküm t islahatlarnn da keçirilm sini asanladracaq v poçt idar l ri infrastrukturu k nd t s rrüfat sah l ri d daxil olmaqla v t ndalara v irk tl r e -höküm t xidm tl rini t min etm y imkan ver c k. 84. Maliyy Sektorunun Müasirl dirilm si Layih si ç rçiv sind bank, sorta v kapital bazarlarnda islahatlarn növb ti m rh l l rinin h yata keçirilm si; Az rbaycann Milli Banknn t kilati imkanlarnn lav gücl ndi rilm si; maliyy riskl rinin idar edilm si mü ssis l rinin (m.ü., kredit riskl rinin reyestri, girov/danar mlak reyestri, ipotekaya yardm sisteml ri) t kmill dirilm si; sorta sektorunun, o cüml d n t nziml yici v n zar t orqanlarnn gücl ndirilm si, müahid v monitorinq sisteml rinin t tbiqi, v sorta s nayesind riskl rin idar edilm sini yaxladrmaq üçün infrastrukturun hazrlanmas; v s hm kapitalna çxn yaxladrlmasnda v xarici s hm portfelli investorlarn müdaxil sini asanladrmaq üz rind c ml dirilmi kapital bazarnn islahatlar d st kl n c k. 85. BMK Az rbaycann ilk mikromaliyy l dirm banknn yaradlmasna yardm göst rib, h min bank sur tl inkiaf edir v filiallarnn sayn artrr. BMK investisiyalar v TY -nin m qs di r qab tli v dinamik maliyy bazarna yardm göst rm kd n, qeyri -bank sektorunun inkiaf etdirilm sind n, v maliyy m hsullarnn çeidinin genil ndirilm sin yardmdan ibar tdir. BMK diqq tini kiçik v orta mü ssis l r xidm t göst r n yerli öz l banklar üçün maliyy l dirm imkanlarnn yaxladrlmas v lizinq irk tl rinin yaradlmasna yardm vasit sil maliyy t kilatlarnn potensialnn yaradlmas üz rind c ml dir c k. Buraya h mçinin t kilati potensialn yaradlmasna texniki yardmn, habel bütün sektorda lizinq v m nzil tikintisind maliyy l dirm nin inkiaf v korporativ idar çilik kimi sah l r texniki yardmn göst rilm si daxildir. Misal üçün, BMK PEP-M rk zi Asiya ç rçiv sind ölk nin m nzil tikintisinin maliyy l dirm sistemind mövcud olan boluqlar t hlil etmi v mü yy n etmidir v lav TY v investisiyalar vasit sil bu sektorun Az rbaycanda inkiafna yardm göst rm y davam ed c k. Qeyri-Bank sektoru 86. BMK kiçik v orta mü ssis l r maliyy vasit çiliyini art rmaq v gücl ndirm k m qs dil qeyri- neft sektorunun inkiafn d st kl m y davam ed c k. BMK hal - hazrda lizinq s nayesind h yata keçiril n TY -da diqq tini c ml dir c k ki, s nayenin genil ndirilm sin , o cüml d n lizinql bal ffaf v c lbedici hü quqi v vergi mühitinin yaradlmasna v ictimaiyy tin m lumatlandrlmasnn artrlmasna, habel icar nin m l g lm si, sorta, kredit t hlili, monitorinqi v riskl rin idar edilm si sah sind praktiki t liml r yardm göst rilsin. BMK bu yaxnlarda M rk zi Asiya üçün (Az rbaycan daxil olmaqla) lizinq avadanlna 30 mln. AB dollar ayrmdr ki, bu m bl ç rçiv sind yerli maliyy t kilatlarna uzun -müdd tli kredit x ttl rinin verilm si planladrlr v sveçr nin qtisadi M s l l r üzr Dövl t Katibliyi il m kdalqda üç illik 2 mln. dollar m bl ind isveçr t r find n maliyy l diril n proqramn t tbiqin balamdr ki, h min proqramn m qs di maliyy l dirm y çxn yaxladrlmas v lizinqin inkiaf n tic sind i yerl rinin yarad lmasndan ibar tdir. Bu proqram ç rçiv sind BMK Az rbaycanda beyn lxalq inkiaf mü ssis si t r find n balanlm ilk lizinq qdl rin 8 mln. AB dollar m bl ind kreditl r ayrmdr. Kiçik v orta mü ssis l rin (KOM) inkiaf 87. BMK KOM-l r üçün mali yy l dirm imkanlarnn yaxladrlmas v maliyy bazarlarn möhk ml ndirm k üçün onun t dbirl ri v davam ed n ACG/BTC KOM Page 39 29 laq l ndirm Proqram vasit sil onlarn r qab tçiliyinin yaradlmas sah sind iini davam etdir c k. Yerli irk tl r neft sektoru v BTC boru k m rinin m liyyatlar il bal beyn lxalq tenderl rd n faydalanmaa imkan verm k üçün, BMK laq l ndirm Proqramn 2003- cü ild balamaq m qs dil BP, Statoil v GTZ t kilatlar il m kdalq etmidir. Bu Proqram ç rçiv sind Bak Sahibkarlar M rk zi (bu qurum müxt lif yanamalar istifad ed r k inkiaf ed n kiçik sahibkarlara yardm göst rir) vasit sil t liml r v maliyy l dirm y çx t min edilmidir. 2005 -ci ild bu i yerli irk tl r üçün müqavil l rd 68 mln. AB dollar i l n tic l nmidir. BMK 559 KOM üçün biznes t liml rini t min etmidir ki, bunun n tic sind h min irk tl rin yalnz BP üçün deyil, Az rbaycanda dig r irk tl r v sector üçün d satlar artmdr. 2006 - c ilin iyun aynda Az rbaycann Mikro -maliyy l dirm Bank t r find n icra edil n T darükçünün Maliyy l dirilm si Mexanizmi adlanan Maliyy l dirm y Çx Pilot layih si ç rçiv sind BP irk tinin yerli t darükçüsü, ölçü xidm tl rini göst r n “Azmetko” irk tin ilk t darükçüy maliyy krediti verilmidir. Bu son t bbüs h miyy tli yeni s yd ilk addmdr ki, onun n tic sind Az rbaycann yerli neft v qaz s nayesinin t darükçü v xidm tl r mü ssis l rinin maliyy l dirm m nb l rin çx yaxlaacaq. H mçinin BMK ümumi istehsal sektorlarnda ya ranan yerli KOM- lar üçün birbaa investisiya imkanlarn axtarr. KOM -lar üçün kreditl dirm nin yaxladrlmas istiqam tind daimi s yl rind BMK bu imkanlar qiym tl ndirm k üçün xüsusi v saitl r ayrr. Öz l Sektora Birbaa nvestisiyalar 88. BMK qeyri- neft sektorlarnda inkiaf v i imkanlarnn yaradlmasn d st kl m k üçün p rak nd qida m hsullarnn sat kimi sah l rd birbaa investisiya imkanlarn f al kild axtarr. H mçinin BMK dövl t mü ssis l rinin öz ll dirilm si v C nubdan -C nub a investisiyalar daxil olmaqla öz l sektorun inkiafn d st kl m k üçün imkanlar aradracaq. Misal üçün, hal- hazrda BMK Bakda t xmin n 86 dükandan ibar t olan p rak nd rzaq maazalar b k sinin yaradlmasnn d st kl nm sini n z rd n keçirir. Layi h ç rçiv sind Az rbaycan bazar b k formatnda t kil edilmi p rak nd rzaq m hsullarn sat il tan edil c k, v orta v aa g lirli istehlakçlar, müasir p rak nd rzaq maazalarnn lav rahatçl, m hsul çeidi, keyfiyy ti v imkanlar ndan faydalanacaq. Öz l sektorun daxil edilm sin dair Höküm t t r find n q rar q bul edildikd , BMK h mçinin xüsusil infrastruktur v telekom sektorlarnda dövl t mü ssis l rinin ffaf öz ll dirilm sin yardm göst r c k. K nd T s rrüfat v Xidm tl rinin nkiaf 89. Az rbaycanda i yerl rinin 40% k nd t s rrüfat sah sind c ml dirilmidir. Bununla laq dar olaraq k nd t s rrüfatnn inkiaf qeyri - neft sektorunun davaml inkiafnda v yoxsulluun azaldlmasnda sas t hrik edici faktordur. Hal - hazrd a icra edil n K nd T s rrüfatnn nkiaf v Kreditl dirilm si Layih si (KTKL) ç rçiv sind torpan qeydiyyat v k nd t s rrüfatna maliyy l dirm imkanlarna v marketinq m lumatna çx yaxladrlr. lav KTKL -II Layih si ç rçiv sind fermer l rin pul qazanmaq imkanlar artrlacaq v k nd t s rrüfatna maliyy xidm tl rinin gücl ndirilm si, bazar laq l rinin v k nd t s rrüfat sahibkarlarnn v istehsalçlarnn m hsullarnn keyfiyy tinin yaxladrlmas, k nd t s rrüfat sah sind bili kl rin v m lumat t dbirl rinin lav müasirl dirilm si v danmaz mlakn pilot qeydiyyat sisteminin genil ndirilm si vasit sil fermadan k nar kommersiya f aliyy ti t viq edil c k. 90. Qu Qripin Hazrlq Proqram KTKL -II ç rçiv sind v kinci nstitusional Quruclua Texniki Yardm Layih sinin ( QTY-2) d yidirilm si n tic sind qalan v saitl r hesabna d st kl n c k. QTY-2 layih sinin x rcl nm mi 5 mln. AB dollar m bl ind v saiti qu Page 40 30 qripin hazrlqla bal t cili t l bl rin maliyy l dirilm sin ayrlmdr. Bu proqramn m qs di insanlara v qu s nayesin t hlük ni minimalladrmaqdan v epidemiyaya hazrlanmaq v epidemiyan n zar t altnda saxlamaq iqtidarnda olmaqdan ibar tdir. 91. Hal- hazrda icra edil n K nd T s rrüfatna nvestisiyalar Layih si ç rçiv sind t l bl r sas n mü yy nl diril n mikrolayih l rin maliyy l dirilm si vasit sil k ndd ev t s rrüfatnn sas infrastrukturdan istifad imkanlarnn artrlmas t min edilir. Buraya k nd icmalar t r find n mü yy n edilmi priorite t t l bl r saslanaraq iqtisadi infrastrukturun (yollar, su, elektrik) v social infrastrukturun (m kt bl r v s hiyy klinikalar) tikintisi v ya b rpas daxildir. 92. rriqasiya v drenaj sisteml rinin d b rpa edilm si t cili t l b edilir ki, onlarn amo rtizasiyasnn qars alnsn v s m r liliyi artrlsn. Az rbaycanda t xmin n bütün k nd t s rrüfat m hsulu irriqasiya hesabna yetidirilir. Hal - hazrda icra edil n iki irriqasiya v drenaj layih l ri ç rçiv sind h d f sah l rd irriqasiya sularnn paylanmasnn v idar edilm sinin s m r liliyinin v maliyy davamllnn yaxladrlmas t min edilir. Samur- Aberon kanalnn ilk 50 km b rpasna yardm ed n rriqasiya v Drenaj B rpas Layih si (DBL) 2007 Maliyy linin sonuna yaxn balanmaldr. rriqasiya Sisteminin T kmill dirilm si Layih si fermalarda suyun idar edilm sinin t kmill dirilm sin yardm göst rir. lav rriqasiya v Drenaj II Layih sinin hat dair si genil ndiril c k v su m nb l ri orqanlar üçün struktur d yiiklikl r, t kilati d yiiklikl r v lav potensialn yaradlmas t min edil c k. Yeni Su Sektorunun T dqiqi bu t dbirl r üçün analitik bazan t min ed c k. Tranzit Koridorlarn v N qliyyatn dar edilm sinin T kmill dirilm si 93. Az rbaycann transit koridorlarn yaxladrmaq üçün h miyy tli Bank investisiyalar qoyulacaq. Höküm t sas transit magistral yollar v ikinci d r c li yollar g l n 10 il rzind b rpa etm k v möhk ml ndirm k üçün 1.5 mlrd. AB dollar x rcl m yi planladrr ki, bu m bl in 200 -300 mln. AB dollar AYB, Asiyann nkiaf Bank (AB), slam nkiaf Bank (B) v ikit r fli donorlar t r find n t min edil bil r. Artan transit koridorlarnn inkiafna yardm etm k m qs dil Bank siyas ti laq l ndirm k v investisiyalar qoymaq üçün sector- miqyasl yanamadan istifad ed c k. Hal - hazrda icra edil n Magistral Yol I v Magistral Yol II Layih l ri ç rçiv sind rq -Q rb v imal -C nub transit koridorlar boyu h r k t ed n mallar v s rniinl r damalar üçün çx imkanlar yaxladrlr v daha ucuz n qliyyat x rcl ri t min edilir, habel müt madi sazlama il ri il bal k nar v saitl rin c lb edilm si d daxil olmaqla Yol N qliyyat Xidm ti Departamentinin yollara investisiyalarn v qulluun idar edilm si il bal potensialn gü cl ndirilir. Tranzit Koridor v N qliyyatn dar edilm si Layih l r silsil sinin t klif edil n davam ç rçiv sind k ndl rd n v kiçik h rl rd n yol imkanlarn yaxladrmaq üçün h min magistral yollarn, h mçinin giri yollarn tamamlanmasna yardm g öst ril c k. H mçinin bu layih l r ç rçiv sind h r razil rind n qliyyat txaclar da h ll edil bil r v müasir n qliyyatn idar etm sisteml rinin quradrlmasna yardm göst ril bil r. Bu sektora maliyy l dirm höküm tin birg maliyy l dirm sind n asl olaraq 500 mln. AB dollar m bl ind qiym tl ndirilmidir v bir sra silsil yol m liyyatlar m rh l l rin bölün c k. N qliyyat Sektorunun h rt r fli T hlili Bankn bu sektora investisiyalarn d st kl y c k. 94. Tranzit koridorlar layih si ç rçiv sind h mçinin neftin böyük olan v artan h cml rini n ql ed n d mir yolu b k sinin t hlük sizliyi v fiziki potensialnn müasirl dirilm si d d st kl n c k. Yollar t mir edil c k v maddi texniki baza v ticar ti asanladran infrastruktur da müasirl diril bil r. D mir Yolu N qliyyat v Ticar tin Yardm Page 41 31 Layih sinin m qs di Az rbaycan Dövl t D mir Yolu (ADDY) - dövl t d mir yolu irk tinin r qab tçiliyini, kommersiya istiqam tl ndirilm sini v s m r liliyini yaxladrmaqdan ibar t olacaq. Layih ç rçiv sind d mir yolunun müasirl dirilm sinin birinci m rh l si d st kl n c k ki, buraya yollarn s m r l dirilm si s hmli kapital bazasnn t tbiqi, m hsuldarln artrlmas, ADDY -y kommersiya istiqam tind v korporativ formada il m y imkan ver n yeni hüquqi infrastrukturun mü yy n edilm si v idar etm poitensialnn yaradlmas da daxildir. Su T chizatnn Keyfiyy tinin v hat dair sinin Artrlmas 95. Az rbaycann bütün razisind , yalnz Bakda deyil, ikinci d r c li h rl rd d su v sanitariya sisteml rini b rpa etm k v t kmill dirm k üçün çox böyük m bl d investisiyalar t l b olunur. M Su Sektorunun T dqiqi il d st kl n r k, Milli Su T chizat v Sanitariya silsil Layih l ri ç rçiv sind seçilmi ikinci d r c li h rl rd su istehsal v paylanmas v axar sular qurularnn t miri v b rpas maliyy l diril c k. Sektor - miqyasl yanama vasit sil onlar Az rsu v onun tör m irktl rini ikinic d r c li h r s viyy sind d st kl y c k ki, onlarn potensial, t kilati v i s m r liliyi v kommersiya v maliyy davamll t kmill dirilsin.T klif edil n silsil layih l r sonrak m rh l l rd hat dair sini su v sanitariya m s l l rind n h r b rpasnn dig r sah l rin genil ndir bil r. Enerji T minatnn Etibarll nn Yaxladrlmas 96. Bank enerji t minatnn etibarlln v s m r liliyini yaxladrmaq üçün h miyy tli d st k t min edir. Dig r donorlarla (AYB, KfW v Yaponiyann Beyn lxalq m kdalq Bank) birg Bank ill r boyu sür n s hl nkarln n tic l rini aradan qaldrmaq üçün yeni generasiya qurusunun yaradlmasna v generasiya v transmissiya sisteml rinin b rpasna h miyy tli maliyy v saitl ri t min edir. Hal - hazrda icra edil n Enerji Transmissiyas Layih si ç rçiv sind Bank enerji paylanmas v transmissiyas b k l rini müasirl dirir ki, bu da enerjinin tez-tez k silm sinin aradan qaldrlmasna yardn ed c k. 97. Qazn saxlanlmas v emal qurular Az rbaycana ahD niz qaz/kondensasiya sah sind n tezlikl ld olunancaq qaz m nb l rini tamamil istifad etm y imkan ver rdi. Hal - hazrda Az rbaycanda Qalmaz v Qaradada yerl n iki yeralt saxlama qurular mövcuddur. 2006 - c ilin sonundan balayaraq ahD niz sah sind n qaz axnn saxlamaq üçün qazn saxlanlmasna ehtiyacn h miyy tli d r c d artaca da gözl nilir. Qaz transmissiyasi v paylanmas sisteml ri onilllikl r rzind z if investisiyalar v qeyri - kafi sazlama il ri n tic sind z d l nmidir. Bunun n tic sind qaz szmalar v köhn neft quyularndan qaz almalar ba vermidir. Transmissiya sisteminin b rpasna v emal zavodunun müasirl dirilm si v genil ndirilm sin investisiyalar qaz sisteminin x rcl rl bal s m r liliyini h miyy tli d r c d yaxladrard. Bu investisiyalar Karbon Fondunun maliyy l dirm sini c lb ed bil r, çünki onlar istixanalardan qazn çxmasn azaldard. Genil ndirilmi qaz saxlama sistemi sabit qaz t chizat axnn daxili qaz bazarnn günd lik v mövsümi t l batlarna uyun olmas formada d yidirilm sin yardm ed rdi. Mü yy n d r c d bu h mçinin ixrac bazarlarna da yardm ed rdi. Mümkün olan Enerji/Qaz nfrastrukturu Layih si qaz saxlama sisteminin genil ndirilm si, qaz emal zavodunun müasirl dirilm si, boru k m r sisteminin b rpasna maliy l dirm ni, v /v ya enerji t chizatnn etibarll v s m r liliyin dig r investisiyalar daxil ed bil rdi. Öz l sector, xüsusil FD maraq göstr s , BMK bu sah l rd mümkün olan investisiya imkanlarn aradracaq. Page 42 32 Komunal sektorlarn maliyy v ziyy tinin yaxladrlmas 98. Kommunal sektorun iinin yaxladrlmas il bal Höküm tin strategiyas 500 mln. AB dollarndan çox olan akar v f rz edil n subsidiyalarn g lir m nb yin çevrilm si v azaldlmas m qs dini güdür. sas t dbirl r aadaklar hat edir: communal xidm tl rin göst r ilm sind öz l itirakn artrlmasnn t min edilm si; Az rbaycan üçün orta müdd tli tariff siyas tinin t tbiqi ki, bunun n tic sind communal xidm tl rini göst r n qurumlar tamamil x rcl rini b rpa etm k imkann ld ed bil r; dövl t communal xidm tl rind n BMHS-ni q bul etm yi t l b ed c k yeni mühasibatlq haqqnda qanunun icras; ilk növb d Tarif urasn gücl ndirm kl müvafiq t nziml yici strukturun yaradlmas; v yeni r qab t haqqnda qanunla r qab tin gücl ndirilm si. Höküm t istehlakçlara co mmunal xidm tl rin s rf li kild t min edim si ehtiyacn d rk edir. 2006- c ilin iyul aynda h d fli social t hlük sizlik b k si t tbiqinin sas m qs di halinin z if hiss sinin sas kommunal xidm tl rd n istifad imkanlarn t min etm kd n ibar tdir, çünki qiym tl r x rcl ri tam b rpa etm k s viyy sin d k artr. ÖPS bu islahat s yl rini AAA, CAPSAP, enerji, qaz, su, n qliyyat v mümkün olan dig r sas infrastrukturda sector layih l ri v hal - hazrda icra edil n T qaüdl r v Sosial Yardm Layih si vas it sil f al d st kl yir. stiqam t III: Sosial Xidm tl rin Keyfiyy tinin v onlara Çxn Yaxladrlmas 99. Bankn d st yi il H öküm t s hiyy ni genil ndir c k; t hsil sistemini müasirl dir c k; social yardm planladracaq; t qaüd sistemini t kmill dir c k; v m cburi köçkünl rin yaay raitini v iqtisadi imkanlarn yaxladracaq. G l n on il rzind Az rbaycann qlobal r qab tli bilik iqtisadiyyatna daxil olmas v s hiyy v social t l batlarn düzgün qarlanmasn t min etm k üçün unika l imkan mövcuddur. Yax keyfiyy tli S hiyy Xidm tl rinin hat dair sinin Genil ndirilm si 100. BA hal - hazrda be pilot yal td icra edil n S hiyy slahatlar LIL v bu yaxnlarda baa çatdrlm S hiyy Sektorunun T hlili layih l ri il s hiyy sekt orunda f al itirak etmidir. S hiyy nazirliyinin yeni r hb rliyi il birg BA hal - hazrda s hiyy sisteminin geni sektormiqyasl islahatlarn d st kl yir. sas mexanizm S hiyy Sektorunun slahat Layih sidir. sas m qs dl r islahatlara r hb rlik etm k, sas v ikinci d r c li xidm tl rin göst rilm sini s m r lil dirm k v yaxladrmaq, davaml s hiyy maliyy l dirm sini v v saitl rin ayrlmasn t min etm k v s hiyy sektorunda üzün müdd tli kadrlar ehtiyaclar problemini h ll etm k üçün S hiyy nazirliyinin potensialn yaraqmaqdan ibar tdir. Bankn t miz su v sanitariya v etibarl enerji sistemin d d st yi haliyini salaml üçün h miyy tli yardm olacaq. T klif edil n traf Mühitin T mizl nm si Layih si salamla t hlük l ri azaldacaq . BMK nüfuzlu v t crüb li investorlarla bu sektora öz l investisiyalarn yardmn müzakir ed c k. T hsil Sistemnin Müasirl dirilm si 101. Höküm t t hsil sistemind aparlan islahatlar sur tl ndirm k niyy tind dir. Bankn Höküm t proqramnn hal- hazrda icra edil n T hsil Sektorunun nkiaf APL layih si il d st kl yir ki, bu layih ç rçiv sind bütün t l b l r üçün t hsil nailiyy tl rini artrmaq v sistemd s m r liliyi yaxladrmaq üçün system miqyasnda islahatlar d st kl nir. Bu layih nin ilk m rh l sinin m qs di (2003 -07) keyfiyy tin yaxladrlmasndan (t qvim plannn islahat, mü lliml rin inkiaf v d rslikl rin v oxu materiallarnn t minat Page 43 33 vasit sil ); s m r liliyin v maliyy l dirm nin t min edilm sind n (büdc islahatlar, rasionalizasiya v m kt bl rin yaxladrlmas vasit sil ); b rab rliyin v ümumi t hsilin ld edilm sinin t min edim sind n (daha z if imkanlara malik olan seçilmi rayonlarda m kt bl r qrantlar verm kl ); v idar etm nin gücl ndirilm sind n (t l b l rin qiym t l ndirilm si, idar etm m lumat sisteml ri, planladrma v monitoring potensial vasit sil ) ibar tdir. BA - nn T hsil Sektorunun nkiaf APL II layih si ç rçiv sind bu yanama davam etdiril c k v bütün ölk razisind uurlu pilot m kt b rasionalizasiyas t dbirl rinin t tbiqi d st kl c k. T klif edil n lav layih Ali T hsilin islahat üz rind c ml diril c k ki, ikinci v üçüncü d r c li t hsilin keyfiyy ti v h miyy ti yaxladrlsn v ld etm imkanlar genil ndirilsin. deya Az rbaycan q lobal bilikl r iqtisadiyyatna güclü v r qab tli partnyor kimi daxil olmasn t min etm kd n ibar tdir. Xüsusi investisiyalar t l bata saslanan investisiya fondlarn c lb ed bil r ki, bununla dövl t v öz l sektorda t hsil v t lim mü ssis l ri öz proqramlarn beyn lxalq standartlara uyunladra bil r v öz proqramlar il bal h miyy ti v t l bat yoxlaya bil r. Bank h mçinin Az rbaycanda bilik iqtisadiyyatnn dig r sah l rin d investisiya qoya bil r, misal üçün dövl t kitabxana xidm tl ri v y a m d ni irs mü ssis l rinin müasirl dirilm sin . Sosial Yardmn Ünvanlandrlmas v Pensiya Sisteminin T kmill dirilm si 102. ÖPS ç rçiv sind social müdafi b k sinin struktur islahatlar d st kl n c k. Bank hal- hazrda icra edil n Pensiya v Sosial Yardm Layih si vasit sil Höküm tin islahatlar proqramnda f al itirak edir. Bu layih nin m qs di Höküm t social müdafi proqramlarnn daha yax icrasnda, pensiya sisteminin daha sabit edilm sind , z if qruplarn çox hiss si üçün social yardm daha yax planladrmaq üçün potensialn yaradlmasnda yardmdam ibar tdir. H mçinin bu layih kommunal sektorun islahatlarnn social t sirini d azaldmaa yardm ed c k. lav Bank yardm ç rçiv sind lill r xidm tl rin sad l dirilm si v yaxladrlmasnda yardm edil bil r, o cüml d n lillikl rin t yin edilm sind potensialn yaxladrlmas, dig r z if qruplar üçün social yardm xidm tl rinin hazrlanmas, m k bazar xidm tl rinin yaxladrlmas, g ncl r üçün m kt bd n - i n qli asanladrmaq v onlarn c miyy t daxil edilm sin rait yaratmaq üçün social t minat xidm tl rinin hazrlanmas v geni miqyasda t tbiqi t min edil bil r. H mçinin bu layih ç rçiv sind S hiyy Sektorunun slahat Layih si ç rçiv sind hazrlanan müasir salamlq sortas sistemin saslanan çoxpill li pensiya sisteminin d hazrlanmas d st kl n bil r. Bel yardm AAA, TY, v /v ya lav layih klind t min edil bil r. Bank social müdafi islahatnda v social xidm tl rin v t hlük sizlik b k l rinin hazrlanmasnda gediat izl m y davam ed c k. m k v halinin social müdafi si nazirliyi il birg Yoxsulluun Proqramladrlm Qiym tl ndirilm si layih si ç rçiv sind hazrlanm Sosial Müdafi Qeydi social keçidl rin v xidm tl rin yoxsullua t sirini qiym tl ndir c k. M cburi Köçkünl rin Yaay raitinin v qtisad mkanlarnn Yaxladrlmas 103. Minl rl m cburi köçkün v qaçqn pis v ziyy td olan m kt b yataqxanalarnda, keçmi mehmanxanalarda v yartikili dövl t binalarnda m skunlamdr. Minl rl dig rl ri qeyri - r smi m nt q l rd yaayr ki, burada çox vaxt su v elektrik t chizat, m kt bl r v ya s hiyy mü ssis l ri mövcud olmur. Xüsusil Böyük Baknn xaricind iqtisadi imkanlar m hduddur v isizliyin d r c si yüks kdir. Hal - haz rda icra edil n M cburi Köçkünl rin qtisadi nkiafna Yardm Layih si bu yaxnlarda baa çatdrlm Pilot Rekonstruksiya Layih sinin t crüb si sasnda hazrlanmdr ki, m cburi köçkünl rin yaay raiti yaxladrlsn v onlarn iqtisadi imkanlar v so sial inteqrasiya perspektivl ri gücl ndirilsin. Ba elementl r sas so sial v iqtisadi infrastruktur v müv qq ti snacaq yerl ri üçün mikrolayih l rin maliyy l dirilm sini v mikromü ssis l r üçün maliyy l dirm nin t min Page 44 34 edilm sini hat edir. Erm nistan -Az rbaycan, Dalq Qaraba münaqi si h ll edils b rpa v köçürülm üçün mümkün olan d st kl bal Ö TS- lav üraya t qdim olunacaq. 20 s tiqam t IV: traf mühit idaretmsinin tkmilldirilmsi v iqlim d yimsi gündliyinin davam etdirilmsi 104. ÖTS traf mühit iki sas sah d yardm ed c k. Bunlardan birincisi, neft s nayesinin inkiaf v daha geni iqtisadi inkiafla bal olan traf mühit snaqlarndan keçm dir, xüsusil d sahil yan razil rd , o cüml d n miraq qalm torpaqlarn çirkl nm si ( boz günd lik ). kincisi is , t bii ehtiyatlarn davaml idar edilm si m s l sinin h ll edilm sidir (yal günd lik ). ÖTS h mçinin t bii f lak tl rin idar edilm sin yardm ed c k. “Boz günd liyin ” (s naye) d st kl nm si 105. Potensial olaraq Bank, Qlobal Ekoloji Fond (QEF) v dig r donorlar t r find n d st kl n n t klif edil n Aberon yarmadasnda ekoloji t mizl m layih si razi rezidentl rinin salamlna t hlük nin azaldlmas v d y rli torpan h miyy tli sah l rinin yenid n istifad sin imka n yaradlmas m qs dil Bak trafnda razil rin b rpas üzr genimiqyasl, uzunmüdd tli proqrama balanmasna köm k ed c k. Layih 2006- c maliyy ilind balanlm T xir salnmaz traf Mühit nvestisiyalar Layih si c rçiv sind istifad l rin balanlm texnologiyalar sasnda h yata keçiril c kdir . Layih nin sas m qs di neftl çirkl ndirilmi torpaqlarn b rpa edilm sin öz l sektor investisiyalarn istiqam tl ndirm k v bütün g l c k neft hasilatnn beyn lxalq ekoloji standartlara cavab verm sin i t min etm k m qs dil t nziml yici, institusional v h v sl ndirm t dbirl rinin t tbiq edilm sin köm k etm kdir. Layih h mçinin yüks k prioritetli miras qalm torpaqlarn çirkl nm sinin t mizl nm sin birbaa investisiyalar daxil ed bil r. 106. Bankn sektormiqyasl infrastruktur layih l rin c lb edilm si bu cür inkiafn beyn lxalq ekoloji standartlarna ciddi riay t edilm si il ba verm sini v ekoloji yoxlama Az rbaycanda sas istiqam t olmasn t min etm y köm k ed c k. N qliyyat D hlizi v Su t chizat Layih l ri infrastrukturun traf mühit t s irini qiym tl ndir c k v n z rd n keçir c k. BMK Bak -Tbilisi-Ceyhan boru k m rin davam ed n investisiyas vasit sil ekoloji yoxlamann t min edilm sind lider rolunu üz rin götürmüdür v o, özünün bü tün investisiyalarnda ekoloji standartlara riay t edilm sini t min etm yi davam ed c k. ÖTS h mçinin traf mühit sektorunda ii t min ed c k, xüsusil d ekoloji t mizl m d öz l sektorun itiraknda (hans ki Aperon layih sini d st kl y c k) v ekoloji m suliyy ti v icmal t nziml y n standartlar v qaydalarda (hanslar ki daha geni infrastruktur günd liyini d st kl y c k). 107. 100. Bank Az rbaycana Karbon Maliyy si ç rçiv sind istilik effekti yaradan qazlar n emissiyasn azaltmaq üçün imkan yaradlmas üzr t dbirl ri f al kild d st kl y c k. Kioto Protokoluna sas n, Az rbaycan qazn yandrlmasnn azaldlmas üçün maliyy l dirm , h mçinin istilik effekti yaradan qazlar n emissiyasn azaldan layih l rd n karbon tullantlarn 20 Dalq Qarabala bal sülh sazii baland t qdird Bank h mçinin t cili rekonstruksiya s yl rin d yardm göst r c k. Ehtiyaclarn qiym tl ndirilm si, minalarn t mizl nm si, m cburi köçkünl rin geri köçürülm si, yollarn v dig r infrastrukturun tikintisi v sas s hiyy v t hsil xidm tl rinin göst rilm si üçün mümkün lan yardm t min edil bil r. Bank müvafiq qrant proqramlar il maliy l dirm , donor trast fondlarnn yaradlmas, Höküm t fondlarnn istifad si v lav BA v AYB kreditl rinin verilm si daxil olmaqla müxt lif maliyy l dirm imkanlarn t hlil ed bil rdi. Page 45 35 satmaqla enerji, s naye, b rk tullantlar, b l diyy v me sektorlarnda t miz texnologiya investisiyalarn c lb ed bil rdi. Yaxnlarda S mt Qazn B rpas Layih sinin hazrlanmas üçün PHRD qrant imzalanmdr. Elektrik enerjisinin ötürülm si, qaz hasilat, ötürülm si v paylanmasnn yenil dirilm si il bal v dig r sah l rd potensial karbon maliyy l dirilm si üçün imkanlar öyr nil c k. Bu ii asanladrmaq üçün Bank Qafqazda texniki ekspert yerl dir bil r. “ Yal günd liyin ” ( traf mühit) d st kl nm si 108. B A, QEF v Yapon qrant t r find n d st kl n n davam ed n K nd traf Mühit Lahiy sinin m qs di biomüxt lifliyin qorunmasnn t kmill dirilm si v iki da t bii ehtiyatnda t bii ehtiyatlarn daha davaml idar edilm sinin v iqtisadi f aliyy tin t tbiq edilm sind n ibar tdir. Bankn irriqasiya altsektoruna investisiyalar h mçinin k nd ekoloji davamll baxmndan faydal olacaqdr. Davam ed n DBL - n m qs dl rind n biri sas drenaj kollektorlar boyunca yerl n 36000 hektarda bataqlama v minerallamann azaldlmasndan ibar tdir. Davam ed n rriqasiya Sisteminin Yenid nqurulmas Layih si t s rrüfatdaxili suyun idar edilm sinin t kmill dirilm sin köm k edir, v bu h mçinin torpan ekoloji t kmill dirilm sin uyun su istifad sini t kmill dir c k. 2008-2009 maliyy ill ri üçün t klif edil n yeni rriqasiya v Drenaj Layih si – II eyni d st yi t qdim ed c k. KTKL -II fermerl ri düzgün k nd t s rrüfat t crüb sind , o cüml d n torpaqlarn ekoloji davamllnn t min edilm si il bal t crüb d t li ml ndirm y köm k ed c k. 109. Davam ed n X z r Regional Proqramnda itirakna saslanaraq Bank X z r ekosistemini d st kl m y davam ed c k. Davaml balqçlq idar etm si, transs rh d çirkl nm nin azaldlmas v biomüxt lifliyin qorunmas m s l l rini n h ll edilm sin yön lmi siyas t islahatlarnn v prioritet investisiyalarn h yata keçirilm sind Az rbaycana v dig r X z ryan dövl tl r köm k etm k m qs dil BMT MP il birlikd Bank QEF X z r Ekoloji Proqram üçün potensiallar öyr n c k. BMT -nin nkiaf Proqram v BMT -nin traf Mühit Proqram (BMT MP) t r find n h yata keçiril n regional texniki yardm komponenti v Dünya Bank t r find n h yata keçiril n nvestisiya Fondu vasit sil Proqram kapital investisiyalarn, siyas t islahatlarnn h y ata keçirilm sini, dövl t institutlarnn gücl ndirilm sini d st kl y c kdir. X z r d nizi il bal çirkl nm v sahilyan idar etm daxil olmaqla dig r QEF imkanlar t dqiq edil c kdir. T bii f lak tl rin idar edilm si nin gücl ndirilm si 110 . ÖTS trafl T bii F lak tl rin dar edilm sinin cmaln daxil edir. cmal hökum ti, öz l sektoru v mülki c miyy ti riskin azaldlmas v t bii f lak tl rin planladrlmas üçün institusional t dbirl rin gücl ndirilm sin , fövq lad v ziyy t v t bii f lak tl r in planladrlmas üçün hüquqi ç rçiv nin yenil dirilm si v yenid n c ml m sin , müasir standartlara cavab verm y n t hlük monitorinqi v qabaqcadan x b r verm b k l rinin yenid n t chiz edilm si, restrukturizasiyas v yenil m sin , sell rin qarsnn alnmas infrastrukturunun istismar v saxlanlmas üçün maliyy l dirm nin artrlmasna dair siyas t dialoquna c lb ed c kdir. cmal Milli T bii F lak t Riskinin dar edilm si Strategiyasnn v Milli F aliyy t Plannn icra edilm si statusuna t oxunacaq; h rt r fli çoxt hlük li risk qiym tl ndirilm si vasit sil riskl ri mü yy n ed c k; böhranl infrastrukturun qorunmas yollarn mü yy n ed c k; v riskl rin idar edilm sind , xüsusil d t hlük l r n zar t edilm si, onlarn monitorinqi v erk n x b rdarlq v yayma sisteml ri üçün regional m kdal d st kl y c k. g r hökum t T bii F lak tl rin dar edilm si Layih sini faydal taparsa, bu layih icmal davam etdir bil rdi. Davam ed n v t klif edil n irriqasiya layih l ri Page 46 36 silsil si sas kanallarn b rpa edilm si vasit sil sell rin qarsnn alnmas m s l sini h ll ed c kdir. e. Bilikl rl bölüm, msl h t xidmtlri v potensial n art r l mas Analitik i 111. Sonuncu CAS dövründ Bank sas m s l l r dair c ml mi v birg siyas t dialoqu üçün sas t min t min etm k m qs dil proqramatik sektor ii istiqam tind d yiikliyin t bbüskar olmudur. Bu tendensiya davam ed c k v ehtiyaclar olanlara yardm v bilikl rl bölüm f aliyy tini artrmaq üçün lav s yl r göst ril c k (c d v l 5). dar çilik üzr T dbirl r Plan vasit sil AMF v potensialn artrlmas proqram diaqnostika v monitorinq f aliyy tinin müf ss l diapazonunu daxil edir (aadak g b ndin bax). Struktur islahatna texniki yardm ÖTS siyas t ç rçiv sinin icra e dilm sin dair davam ed n yüks ks viyy li dialoq üçün proqramatik al t t qdim edir. 2007 -2008-ci maliyy ill ri üzr Ölk nin qtisadi Memorandumu qeyri- neft iqtisadiyyatnda sür tli v geni investisiyaya v inkiafa m cburi mane l ri mü yy n etm y v mak roiqtisadi siyas t v struktur islahat seçiml rini prioritetl dirm y çalacaqdr. DXP -l r effektiv v ffaf büdc v fidusiar t dbirl ri, h mçinin ictimai xidm tl rin çatdrlmasnda daha böyük effektivliyi d st kl y c k. Vergi davamll t hlili mü t madi olaraq növb ti ilin büdc z rfi, OMXP v DP - dair hökum tl dialoqa t qdim edil c kdir. ÖSQH v ÖMHQ yenilikl ri Az rbaycann fidusiar ç rçiv sinin v satnalma sisteml rinin qiym tl ndirm sini t qdim ed c k. D rin Su T chizat Sektorunun T dqiqat bu sektorda artan maliyy l dirm ni d st kl y c k. N qliyyatda Bank sektorun trafl icmaln aparan AB -l sx laq d il yir. Proqramatik Yoxsullu un Qiym tl ndirilm l ri s m r li sosial t hlük sizlik b k sinin inkiafn d st kl m y v g lirin paylanmasnda b rab rsizliyin anlanmasn gücl ndirm y davam ed c k. 2005 maliyy ilind baa çatdrlm S hiyy Sektorunun icmal S hiyy Sektorunun slahat Layih sinin saslarn mü yy n edib. T hsil Sektorunun cmal ali t hsild t kmill dirm l rd c m l c kdir. traf Mühitin cmal Az rbaycann t bii ehtiyatlarnn optimal istifad si üçün effektiv rejimin t sis edilm sin v traf mühitin qorunmasna dair davam ed n dialoqu davam etdir c k. ÖTS dövründ Bank h mçinin Az rbaycanla Birg qtisadi T dqiqat Proqramna daxil olmaq imkann n z rd n keçir c k. Potensialn artrlmas üzr müst qil f aliyy t 112. DF qrant daha müf ss l e- satnalmalar sistemini qurmaa köm k edir. DF - nn Mühasibat v Audit slahat qrant mühasibat v audit qanunvericilik islahatlarn h yata keçirm y , mühasibat qaydalar m nb l rinin uyunladrmaa v Auditorlar Palatasn gücl ndirm y köm k edir. BMK biznes traf mühitini t kmill dirm k üçün, o cüml d n FAS v PEP ii vasit sil , cari texniki v m sl h t xidm tl rin i davam ed c k. Maliyy Sektoruna Texniki Yardm Layih si Hökum t v Az rbaycan Respublikasnn Milli Bankna maliyy sektorunun infrastrukturunu qurmaq, bank sektoru restrukturizasiyasnn növb ti m rh l sini d st kl m k v milli bankda institusional potensial daha da gücl ndirm k üçün texniki v m sl h t xidm tl rini göst rir. Page 47 37 C dv l 6: Bank Qrupu t r find n Ölk T r fdalq Strategiyas ç rçiv sind h yata keçirilm si t klif edil n Analitik v M sl h t F aliyy ti ÖTS m qsdi Yax n larda tamam lan b 2006–07 2007–08 2008–10 Dövl t sektorunda idar etm nin t kmill dirilm si v korrupsiyann azaldlmas · DXP · BEEPS · Korporativ v Mühasibat Uçotu üzr SN H · Statistik potensialn artrlmas · PEFA qiym tl ndirilm si il DXP · Struktur islahat lar üzr analitik i · Biznes mühiti üzr analitik i · PFC qiym tl ndirilm si il DXP · CEM · Struktur islahat lar üzr analitik i · BEEPS · ÖMHQ/ÖSQH yenilikl ri il DXP · Sahibkarlq mühiti üzr analitik i · FSAP- n yenil dirilmi versiyas Qeyri-neft iqtisadiy yatnn davaml v tarazl inkiafna d st k · Enerji Sektorunun cmal · K nd t s rrüfatnn t dqiqat · Su T chizat Sektorunun cmal · N qliyyat Sektorunun cmal (AB il birlikd ) · Regional inkiaf strategiyas ctimai xidm tl rin keyfiyy tinin v mümkünlüyünün artrlmas · Yoxsulluun proqramatik qiym tl ndirilm si · Yoxsullar üzr t hsil x rcl ri · S hiyy sektorunun icmal · Komunal xidm tl r sektoru islahatnn t sirin dair PSA · m k bazarlarna dair PSA · Yoxsulluun proqramatik qiym tl ndirilm si · Yo xsulluun proqramatik qiym tl ndirilm si · T hsil cmal · Yoxsulluun proqramatik qiym tl ndirilm si · ctimai Sektorun cmal traf mühit idar etm sinin t kmill dirilm si · traf mühit cmal · T bii f lak tl rin idar edilm si 113. Az rbaycan Respublikasnn Milli Bank Dünya Banknn X zin darl t r find n keçiril n Ehtiyatlarn idar edilm si üzr m sl h t proqramnda (RAMP) itirak edir. Bir qayda olaraq üç il davam ed n RAMP proqramnn bir hiss si olaraq, X zin darln müt x ssisl ri Az rbaycan Respublikasnn Milli Banknn personlana ehtiyatlarn idar edilm sinin müxt lif sah l ri üzr yerind m sl h t v t lim t qdim edir. M sl h t xidm tl ri il b rab r texnologiyann ötürülm si üzr proqramn ümumi m qs dl rini d st kl m y n z rd tutulmu akt ivl rin idar edilm si proqram keçirilir. 114. Rabit v nformasiya Texnologiyalar Nazirliyi Az rbaycanda bir v ya bir neç sas pilot nkiaf M s l l ri üzr qlobal T dris b k si (GDLN) M rk zl rini t sis etm kd maran bildirib. Video konfrans imkanlar olan bir neç universitet potensial m rk zl r kimi mü yy n edilib v 2006 - c ild Az rbaycanda birinci m rk zin t sis edilm si gözl nilir. GDLN proqram hazrda Dünya Banknn Bakdak Ölk Ofisi vasit sil h yata keçirilir v g nclik siyas ti, in vestisiya iqlimi, m hk m islahat, elektron idar etm v mühasibat t limi kimi mövzular hat edir. nvestisiya layih l ri ç rçiv sind potensialn artrlmas Page 48 38 115 . Bankn k nd sektoruna texniki yardm k nd t s rrüfat sektorunda r qab tliyin gücl n dirm si üzr milli strategiya v investisiya plann hazrlam K nd Siyas ti Qrupunu t sis etm y köm k etmidir. Texniki yardm h mçinin kiçikmiqyasl, icma t r find n h yata keçiril n k nd investisiya layih l rini hazrlayb h yata keçirm k üçün yerli icmalarn v K nd T s rrüfatnn Öz l Sektorunun nkiafna D st k Agentliyinin regional ofisl rinin potensialnn artrlmas üçün t qdim edilir. Maliyy Xidm tl rinn nkiaf Layih si ç rçiv sind texniki yardm Az rbaycan Poçtunun k nd razil rin xidm t etm k potensialnn korporativl dirilm si v gücl ndirilm sin köm k edir. rriqasiya sah sind Dövl t Meliorasiya v rriqasiya Komit sin v Rayon rriqasiya stismar Bölm l rin texniki yardm h min institutlarn artm m liyyat effektivliyi v t kmi ll dirilmi irriqasiya idar etm si istiqam tind ilkin addmlar atmasna köm k etmidir. Bank t r find n maliyy l diril n texniki yardm Aperon Regional Su irk tini s hmdar c miyy tin yenid n t kil etm y , ikit r fli razlama vasit sil potensialn artrmaa v onun m liyyat v inzibati effektivliyini t kmill dirm y köm k etmidir. Enerji sektorunda texniki yardm dövl t enerji qenerasiya/ötürm irk ti – Az renerjinin idar edilm sini t kmill dirm y v onu yenid n strukturladrlm enerji sektoruna hazrlamaa köm k edir. Potensialn artrlmasna yardm milli yollarn inkiaf üçün cavabdeh olan sas agentlik - N qliyyat Nazirliyinin Yol N qliyyat Xidm tl ri Departamentini restrukturizasiya etm y , müasirl dirm y v idar etm potensialn gücl ndirm y köm k etmidir. 116 . Texniki yardm m k v halinin Sosial Müdafi si Nazirliyinin potensialnn artrlmas üçün maliyy l dirilir ki, bilikl r saslanan siyas t formaladrlmas h yata keçirilsin, m qs dl rin mü yy n edilm si mexanizml ri inkiaf etdirilsin v m qs dli sosial yardm effektiv kild çatdrlsn. Dövl t Sosial Müdafi Fondunun potensial h mçinin artrlr ki, onun pensiya sistemini effektiv v ffaf kild idar etm k qabiliyy ti t kmill dirilsin. Bankn texniki yardm T hsil Nazirliyin maliyy l dirm ni, büdc nin hazrlanmasn, personaln idar edilm si v planladrman gücl ndirm y köm k edir ki, sektorda maliyy , insan v fiziki ehtiyatlardan istifad t kmill dirilsin. S hiyy Sektoru slahat Layih si ç rçiv sind texniki yardm s hiyy islahat v sas s hiyy y dair milli dialoqu stimulladrr v S hiyy Nazirliyinin s hiyy islahatlarn planladrmaq, h yata keçirm k v qiym tl ndirm k potensialn gücl ndirir. H m s hiyy , h m t hsil sektorlarnda Bank M aliyy Nazirliyinin x tt nazirlikl ri il proqram büdc sinin t rtib edilm sin, desentralizasiya, PSAS v daha yax daxili maliyy n zar ti v x rcl rin qeydiyyat istiqam tind m kdaln d st kl yir. Bankn bir neç layih si statistik potensialn artrlmasn d st kl yir. f. Maliyy l dirm ssenarisi v portfelin idar edilm si 117. Az rbaycan hal - hazrda qarq BA/BYB ölk sidir. BA - nn v saitin bölüdürlm si sistemin uyun olaraq Az rbaycana 2007 -ci maliyy ili üçün SDR53 milyonun (US$79.4 million), 2008-ci maliyy ili üçün is indikativ olaraq SDR34.4 milyonun (US$51.5 million) ayrlmas n z rd tutulur . 21 Az rbaycan ild orta hesabla t xmin n 250 milyon dollar a q d r BYB maliyy l dirm si almaq üçün kredit qabiliyy tli hesab olunur. Hökum t qeyd etmidir ki, bu r q m indikativ kimi q bul olunmaldr v BYB maliyy l dirm sinin faktiki s viyy si bir neç vacib amild n asl olacaq: Hökum tin t min ed c yi birg maliyy l dirm nin s viyy sind n, ölk nin v saitl rd n s m r li istifad etm k qa biliyy tind n, Hökum tin layih l ri öz v saitin hesabna maliyy l dirm si il müqayis d Dünya Banknn 21 2007-ci maliyy ilind n sonra BA - nn maliyy l dirm si yalnz indikativdir. Faktiki ayrmalar: ölk nin göst ricil rind n; (ii) dig r Ba resipientl ri nin göst ricil rind n; (iii) BA - n n s r ncamnda olan resurslardan; (iv) BA -dan v sait almaq hüquqi olan ölk l rin siyahsnda d yiiklikl rd n asl olacaq. Page 49 39 maliyy l dirm sinin lav d y rind n. Öz növb sind Bank bildirmidir ki, mü yy n edilmi n tic l rin ld edilm si istiqam tind t r qqinin daha sür tli v ya daha yava olmasndan asl olaraq BYB t r find n daha yüks k (v ya aa) h cmd kreditl r ayrlmaqla 8-ci c dv ld göst rilmi CPA prosesin saslanan ÖTS monitorinq göst ricil rin xüsusi diqq t yetir c k. 2000 -ci ild n etibar n Az rbaycann CPA reytinqi, xüsusil d idar çilikl bal göst ricil r xeyli yaxlamdr, lakin 20052006 - c ill r arasnda bu reytinqd artm ba verm midir v o, 3,7 s viyy sind qalmdr. Ekspansionist büdc il bal narahatlq s b bind n makroiqtisadi v fi skal göst ricil r üzr reytinqin bir q d r pisl m si gender b rab rliyi v dövl t resurslarnn istifad sind b rab rliyin t mini il bal reytinql rin artmas il tarazladrlmdr. Portfelin keyfiyy ti yaxdr v 2005 -ci ild heç bir problemli v ya risk altnda olan layih olmamdr. 118. qtisadi raitin v ya idar çilik mühitinin k skin pisl m si raitind BYB maliyy l dirm si t xmin n 100 milyon dollar s viyy sind aa ssenariy keçiril c kdir. Bunun qiym tl ndirilm si zaman Bank aadak iq tisadi mülahiz lr diqq t yetir c k: makroiqtisadi sabitliyin ciddi pozulmas, qeyri - ardcl ümumi t labat siyas tl ri, öz l sektorun ciddi kild s xdrlb çxarlmas v qiym tl rin sabitliyin ünvanlanmam monetar v mübadil m z nn si siyas ti. CPA - nn makroiqtisadi idar etm v fiskal siyas t reytinqinin 2,5 v ya daha aa göst riciy düm si bu ssenarinin i düm sin s b b olacaq. Fiskal davamlln t hlili proqramatik DX ç rçiv sind müt madi olaraq h yata keçiril c kdir. Dig r lam tl r beyn lxalq reytinq agentlikl rinin t yin etdiyi reytinql r daxil olmaqla, nüfuzlu üçüncü t r fl rin müvafiq göst ricil rinin azalmas daxil olacaq. dar çiliyin ciddi kild pisl m si v ya Bankn reputasiyas risk altnda olduu t qdird d aa maliyy l dirm ssenarisin t tbiqi n z rd n keçiril c k. ÖTS -in birinci istiqam tinin (dövl t sektorunun idar edilm si v korrupsia il mübariz ) icras sah sind ciddi çatmazlqlara v CPA - nn müvafiq göst ricil rin m xsusi diqq t yetiril c k. 119. ÖTS dövründ t klif olunan layih l rin xülas si 9-cu c dv ld verilmidir. Bu tamamil investisiya layih l rind n ibar t olan proqramdr. Gözl nilir ki, BA v saitl rinin dayandrlmas bu ÖTS müdd tind idar olunan, t drici kild Az rbaycann kredit qabiliyy tinin artmas sasnda ba ver c k. dar çilik sah sind islahatlarn h yata keçirilm si üçün v BYB rtl rin kredit alman hökum t üçün ç tin olduu sosial sektorlara lazm d st yin davam etdirilm si üçün tam BYB statusuna müvafiq keçid dövrü n z rd tutulur. Page 50 4 0 C d v l 7 : D ü n y a B a n k Q r u p u n u n y e n i m a l i y y l d i r m s i n i n i n d i k a t i v g ö s t r i c i l r i , F Y 0 7 - 1 0 ( U S $ m i l y o n ) Ö T S i s t i q a m t l r i F Y 0 6 F Y 0 7 F Y 0 8 F Y 0 9 a n d F Y 1 0 E l e k t r o n h ö k u m t v d ö v l t s e k t o r u n u n i s l a h a t l a r 3 0 I . D ö v l t s e k t o r u n u n i d a r e d i l m s i n i n t k m i l l d i r i l m s i v k o r r u p s i y a n n a z a l d l m a s 6 0 M h k m i s l a h a t l a r K o r p o r a t i v v d ö v l t s e k t o r l a r n d a m ü h a s i b a t 2 0 M a l i y y s e k t o r u n u n m ü a s i r l d i r i l m s i 1 0 T r a n z i t d h l i z l r i v h r k t i n i d a r e d i l m s i 2 0 0 S u v a r m a v d r e n a j I I 7 5 T r a n z i t d h l i z l r i v h r k t i n i d a r e d i l m s i 2 0 0 M i l l i s u v k a n a l i z a s i y a v h r y e r l r i n i n i n k i a f 2 0 0 I I . Q e y r i - n e f t s e k t r o r u n u n d a v a m l i n k i a f n n d s t k l n m s i · K n d t s r r ü f a t v k n d y e r l r i n i n i n k i a f 1 0 5 · T r a n z i t v i q t i s a d i i n k i a f 4 8 0 · n f r a s t r u k t u r x i d m t l r i n i n d s t k l n m s i 4 7 0 K T K L I I S u v a r m a l a v Q u q r i p i M a g i s t r a l y o l I I D a n m a z m l a k n q e y d i y y a t 3 0 D m i r y o l u t r a n z i t i n i n v t i c a r t i n d s t k l n m s i 8 0 S u v k a n a l i z a s i y a 2 2 0 D i g r i n f r a s t r u k t u r ( m ü y y n l d i r i l c k ) 5 0 I I I . S o s i a l x i d m t l r i n k e y f i y y t i n i n y a x l a d r l m a s v i s t i f a d i m k a n l a r n n g e n i l n d i r i l m s i 9 5 S h i y y s e k t o r u n u n i s l a h a t l a r T h s i l I I 4 0 S o s i a l m ü d a f i I I 1 0 A l i t h s i l v b i l i k i q t i s a d i y y a t 4 5 A b e r o n u n t r a f m ü h i t i n i n t m i z l n m s i 5 0 I V . t r a f m ü h i t i n i d a r e d i l m s i n i n t k m i l l d i r i l m s i 5 0 Ü s t g l k a r b o n m a l i y y s i v Q E F S m t q a z n n y a n d r l m a s n n a z a l d l m a s [ C F ] D i g r q l o b a l t r f d a l q l a r ( m ü y y n l d i r i l c k ) [ C F / G E F ] B A v B Y B - i n c m i m a l i y y l d i r m s i 1 , 2 6 0 Ü s t g l k a r b o n m a l i y y s i v Q E F 3 5 0 3 1 0 ( i k i i l r z i n d ) 6 0 0 Page 51 4 1 ( m ü y y n l d i r i l c k ) Page 52 42 120. Hökum t ilkin olaraq qeyd etmid i ki, o, layih l rin 20 faizini, daha sonra is yüks k prioritetli layih l r üçün is onlarn d y rinin 50 faizin k maliyy l dirm y hazrdr. Bank infrastruktur sah sind AYB, AB kimi strateji t rfdalarnn f aliyy tin n z r salacaq. Tranzit d hlizl ri v su proqramlar bir neç ardcl layih kimi n z rd tutulmudur v yeni layih l rin h yata keçuirilm si vv lki layih l rin icrasnda asl olacaq. M rh l li yanama ölk nin v saitin ayrlmas üçün artq öhd lik haqlarn öd m m sin v Banka v Höku m t yeni prioritetl ri n z r almaa imkan ver c k 121. Hazrki v ziyy t gör milli sisteml rd n istifad h l tez olduuna gör Bankn satnalma v maliyy menecmenti sisteml rind n istifad olunacaq. Dig r t r fd n Bankn dialoqu v layih l rin hazrlanmas kompleks olacaq v ümumsektor yanamasna saslanacaq. Bu yolla Bankn prosedurlar h miyy tli dövl t v saitl ri il müayi t olunacaq. Hökum t bu mexanizmi büdc v saitl rinin istifad sinin münasib yolu hesab edir. Uçot prosesinin ffafln v satn alma v maliyy menecmenti prosedurlarnn düzgün anlanlmasn v t tbiq olunmasn t min etm k üçün layih l rin icrasna v n zar t xüsusi diqq t yetiril c k. ura ba vermi iqtisadi v ya sosial mühitin sistematik pisl m si haqqnda m lumatlandrlacaqdr. 122. Az rbaycan üzr ölk maliyy l dirm parametrl ri Hökum tl müzakir sasnda 2005 -ci ild mü yy nl dirilmidir. Bu mexanizm Banka layih l rin 100 faiz d k maliyy l dirm y , cari x rcl ri maliyy l dirm y , yerli v xarici x rcl ri h r hans nio sb td maliyy l dirm y v yerli vergi v rüsumlar maliyy l dirm y imkan verir. Bu lav çeviklik layih l rin icrasna köm k etm lidir v layih l rin m qs dl rinin v razladrlm n tic l rinin Hökum t t r find n tam q bul edilm sini t min etm lidir (bax lav 7). g. dar çilik – ÖTS-in çarpaz m qs di 123. Birlikd Ö TS AMF v yuxarda t svir edilmi layih l r laq l ndirilmi dar çiliyin Monitorinqi Ç rçiv sind dar çiliy dair T dbirl r Plannn v n tic l rin v layih icrasnn ciddi monitorinqini n il nilm sini n z rd tutur . Qrafik 4-d ÖTS müdaxil l ri t r find n d st kl n n idar çilik ç rçiv sinin sas ölçül ri verilmidir . Ümumi siyasi cavabdehlik baxmndan Az rbaycann tezlikl orta -g lirli ölk l r srasna çxacana baxmayaraq ÖTS YASS/YAD DP -i prosesini v el c d laq li Dövl t Proqramlarnn h yata keçirilm sini d st kl m y davam ed c kdir . Bu dövl tin b yan etdiyi t dbirl rin plannn v t nda c miyy ti t r find n müvafiq n zar ti il icra edil c yini t min etm y yardm ed c kdir . 124. Effektiv dövl t sektoru idarçiliyi bax m n dan is , Ölk üzr iqtisadi memorandum (CEM) v ardcl geni itirakl proqramatik DX d daxil olmaqla, ÖTS AMF bizim davaml siyas t m sl h tl ri v TY vasit si il yax makroiqtisadi v dövl t x rcl rinin planladrlmasn v idar edilm sini d st kl y c kdir . Dövl t maliyy idar etm v satnalmalar dövl t sektoru mühasibatl islahatlar (CAPSAP vasit sil ) , x zin darln müasirl dirlm si, elektron satnalma v CFAA v CPAR vasit sil d st kl n c kdir . ÖTS dövl t inzibatçl v idar çiliyi islahatlar müvafiq Dövl t Proqramlarnn seçilmi sah l rinin h yata keçirilm sini d st kl y c k . Subsidiyalarn azaldlmas kommunal sah d siyas t m sl h tl ri, mühasibatlq islahatlar v investisiya m liyyatlar vasit si il d st kl n c kdir . Sosial sektorda da h d fl nmi müdaxil l r dövl t xidm tl rinin göst rilm sini effektivliyini lav olaraq artracaqdr . Page 53 43 125. “ Qar l q l çkindirm v tarazlad r ma ” prinsip i baxmndan is , ümumi idar etm ç rçiv si nd , ÖTS m hk m islahatlarn, k nar v daxili audit funksiyasnn gücl ndirilm sini v maliyy bazarlarnda daha güclü n zar t qurumlarnn yaranmasn d st kl y c k . ÖTS v FAS inhisarçiliq davranlara qar istehlakçlarn daha yax müdafi olunmasn v investorlarn müdafi olunmasn beyn lxalq standartlara cavab ver n qanunvericilik v qurumlar vasit si il t min edic kl r . ÖTS eyni zamanda m lumatn daha geni yaylmas, ffaflq v ET, Neft Fondu v dövl t x rcl rin dair m lumatn açqlanmas, v bi znes mühitinin istiqam tl ndirilm sin dair dövl t /öz l sektorlar aras strukturladrlm dialoq vasit sil v tnda cmiyytinin v özl sektorun n zartini gücl ndiri lm sini d st kl y c kdir . Daha yax korporativ idar etm v maliyy ffafl mühasibatlq uçotu v audit islahatlar vasit si il d st kl n c kdir v mühit gör cavabdehlik ÖTS- in V Istiqam ti sasnda gücl ndiril c kdir . Bura ARDN - beyn lxalq standartlara keçidl bal d st k daxil olacaq. 126. Yerli it irak v icmalar n güclndirilm si baxmndan, ÖTS - un stiqam ti, dig r m s l l rl yana, icmalarn t l batna saslanan k nd infrastrukturunun inkiaf etdirilm sini v suvarma v fermerl rin kredit kooperativl ri üçün su istifad çil ri assosiasiyalarn yaradlmasn d st kl yir . s lahatlar s viyy sind , QHT-lara dair yeni qanunvericilik ç rçiv si v hüquqi xsl rin qeydiyyatnn istiqam tl ndirilm si d d st kl n c kdir . 127. dar çilik günd liyinin h yata keçirilm si hökum tin sahiblik hissi v v t nda c miyy tinin itirak v el c d çoxt r fli v ikit r fli donorlarla m kdalq say sind birg bk sasnda monitorinq edil c k v prioritetl diril c kdir . Bütün bu t dbirl rin laq l ndirilm si, n tic l rin çxarlmas v hökum tin T dbirl r Plannn h yata keçirilm si qarsn da olan mane l rin mü yy n edilm si m qs di il dar çilik M v r t Qrupu t sis olunacaqdr . Layih cras Qruplarnn (LQ) gücl ndirilm si, s n dl rin ffaf qaydada aparlmas v Bankn satnalma v layih l rin maliyy idar edilm si standartlarna riay t olunmasnn t min edilm si üçün xüsusi profilaktik t dbirl r görül c kdir . dar çilik monitorinqi ç rçiv sin daxildir: EITI, PEFA v PIFC proqram lar , Dövl t X rcl rinin zl nilm si T dqiqatlar ( DXT ), FSAP yenil dirilm si v SN H , “Doing Business” h esabatlar, BEEPS, CPIA, hael DB -nin idar çilik göst ricil ri . Bu c rçiv ÖTS -in trafl monitorinq v qiym tl ndirm mexanizmin daxil edilmidir . h. Monitorinq v qiym tl ndirm 128. ÖTS- Bank yardm qrupu qarsnda nail olmaqda yardm etm y m qs d kimi qoyduu dörd illik inkiaf n tic l rini mü yy n ed n trafl N tic l r Matriksi daxil edilmidir (Qoma 1 ) . ÖTS-in orta-müdd tli icmal proqramn iki ili keç nd aparlacaqdr v h mi m qamda strategiyada uyunladrma aparlacaqdr . ÖTS-in trafl qi ym tl ndirilm si ÖTS müdd tinin sonunda Baa Çatma hesabatnda veril c kdir . H min qiym tl ndirm ÖTS m qs dl rin nail olunma d r c l rini ks etdir c k v g l c k yardm üçün müvafiq n tic l ri mü yy n ed c kdir . Page 54 4 4 Q r a f i k 4 : d a r ç i l i k ü z r T d b i r l r P l a n V t n d a l a r / i r k t l r V t n d a l a r / i r k t l r V tndal ar/i rktl V tnd al ar/i rk tl S i y a s i c a v a b d e h l i k ¾ Y A D D P / Y A Y K ¾ D ö v l t p r o q r a m l a r D ö v l t s e k t o r u n u n s m r l i i d a r e d i l m s i ¾ M a k r o i q t i s a d i i d a r e t m ¾ D ö v l t x r c l r i n i n p l a n l a d r m a s v i d a r e d i l m s i o B ü d c t r t i b a t n n v i t i r a k n , O M X Ç - n n v D P - i n g ü c l n d i r i l m s i o P r o q r a m b ü d c s i n d o r u k e ç i d o P E F A M o n i t o r i n q i v D X T ¾ D ö v l t m a l i y y i d a r e t m v s a t n a l m a l a r o X z i n n i n m ü a s i r l d i r l i m s i v I P S A S o C F A A v C P A R y e n i l d i r i l m s i o e - s a t n a l m a l a r ¾ D ö v l t i n z i b a t ç l v i d a r ç i l i k i s l a h a t l a r o I n z i b a t i i s l a h a t l a r v e - h ö k u m t o D ö v l t a n t i - k o r r u p s i y a y a m ü b a r i z s i n d s t k ¾ B i r b a a s u b s i d i y a l a r n a z a l d l m a s o M a y a d y r i t a r i f l r i n k e ç i d o K o m m u n a l t n z i m l m ç r ç i v s i v a g e n t l i y i o I F R S - i n d ö v l t m ü s s i s l r i n d t t b i q i ¾ S o s i a l x i d m t l r i n e f f e k t i v l i y i o H d f l i s o s i a l y a r d m d l h i k i l h l Ç k i n d i r m v t a r a z l a d r m a ¾ M h k m i s l a h a t l a r ¾ A l i a u d i t q u r u m u n u n g ü c l n d i r i l m s i ¾ D a x i l i a u d i t i s l a h a t l a r ¾ B a n k , s o r t a c q i y m t l k a z l a r b a z a r n a n z a r t ¾ R q a b t v i n v e s t i s i y a q a n u n l a r V t n d a c m i y y t i v ö z l s e k t o r ¾ E I T I ¾ N e f t f o n d u v b ü d c n i n a ç q l a n m a s ¾ B i z n e s m ü h i t i n i n f o r m a l a m a s ¾ K o r p o r a t i v e i d a r e t m ¾ I F R S v a u d i t i s l a h a t l a r ¾ E k o l o j i k o r p o r a t i v i d a r e t m Y e r l i i t i r a k v i c m a i n k i a f . ¾ K n d i n f r a s t r u k t u r u . ¾ S u s i t i f a d ç i l r i a s s o s i a s i y a s . ¾ K r e d i t k o o p e r a t i v l r i ¾ Q H T q a n u n v e r i c i l i y i v d i t Page 55 45 129. ÖTS-in h yata keçirilm sin bir neç kanallar vasit si il n zar t edil c kdir . Birincisi, ÖTS proqram monitorinqi v YAYK siyas t ç rçiv sinin h yata keçirilm sind yardm kontekstind struktur islahatlarn müt madi icmallar ke çiril c kdir . kincisi , sektor islahatlar v ir lil yi hesabatlar Bank müxt lif investisiya m liyyatlar il laq li n zar t missiyalar zaman aparlacaqdr . Üçüncüsü, dövl t x rcl rinin monitorinqi üç illi DXP ç rçiv sind aparlacaqdr . Dördüncüsü, yoxsulluun aradan qaldrlmas v MM m qs dl rin nail olma istiqam tind olan ir lil yil rin monitorinqi Yoxsulluun Proqramatik Qiym tl ndirilm si vasit si il aparlacaqdr . S hiyy , t hsil v sosial müdafi m s l l ri üzr trafl monitorinq göst ricil ri v ilkin m lumat artq mü yy n edilmidir . Müxt lif sorular vasit sil ld olunacaq m lumat n tic l ri v t sir monitorinqini gücl ndir c kdir . dar çilik günd liyi N tic l r Ç rçiv si il k siir v ona inteqrasiya edilmidir . Dig r donorlardan olan yardm da hökum t orqanlarnn monitorinq imkanlarn d st kl yir. 130. Bank hökum tl birg YAYK martiksinin r smi n z rd n keçirilm si (lazm olanda müvafiq uyunladrlmasnn aparlmas il ) t crüb l rini davam etdir c kdir v ir lil yil r v m s l l r bar sind hesabatlar ver c kdir . Diqq t ç k n siyas t m s l l rin dair texniki il rin maliyy l dirilm si üçün i proqramna v saitl r daxil edilmidir . Bu i ÖTS- in icrasnn icmallar zaman N tic l r Ç rçiv sind göst rilmi aralq göst ricil r v ümumi m qs dl r nail olunmasnn qiym tl ndirilm sind istifad olunacaq. . 131. Daha yüks k s viyy li ir lil yi göst ricil rinin sas d sti C dv l 6 - da verilmidir . ks r hallarda 2010-cu ili üçün yüks k s viyy li ilkin m lumat v h d fl r d rc edilmi CPIA metodlogiyasna saslanr . H min göst ricil r bir t r fd n makroiqtisadi sabitlik, idar çilik v ffaflq, dig r t r fd ns iqtisadi v sosial t r qqinin birg t dbirl ri kimi keçiril c kdir. i. K nar T r fdalq 132. Bank Az rbaycanda struktur islahat lar üzr dig r t r fdalarla m kdalq sah sind d rin tarix malikdir . H min m kdalq Qoma 6 -d göst rilmi müxt lif sah l r üzr ÖTS dövründ davam etdiril c kdir . 133. Bank v BVF ümumi islahatlar proqramlarn sx laq l ndirirl r . BVF t r find n d st kl n n PRGF- in beinci icmal 2005 - ci ilin iyun aynda q na tb x keçirilmidir v Az rbaycan yalnz müahid çi statusundan çxmdr . USAID, A B, Avropa Birliyi v slam nkiaf Bank (sB) , t r find n d potensialn artrlmas v iqtisadi siyas tin formaladrlmas sah sind h miyy tli yardm göst rilmidir . EU TACIS vergi sisteminin müasirl dirlm sind yardm etmidir v biz mühasibatlq islahatlar üz rind sx m kdalq edirik . Bank USAID-l x zin darlq v hökum t DP - dair m sl h tl rin veril m si sah sind birg çalr . Biz eyni zamanda büdc islahatlarna dair AB X zin darl il qrup yaratm v AYB v USTDA il ARDN - in restrukturizasiyas üz rind çalrq . DFID v dig r donorlarla birlikd , Bank Az rbaycanda ET -ni v onun icrasnn monitorinqini f al d st kl yir. Bank YADDP - n t rtib edilm sin v h yata keçirilm sin d st k verm k üçün AB, cveçr v BMTP -l birl midir . BMTP xüsusil MM - in monitorinqinin cari YADP hesabatna inteqrasiya edilm sind yardm etmidir . Page 56 46 C dv l 8: Ölk T r fdal Strategiyas ç rçiv sind sas ir lil yi göst ricil ri M qsd r lilyil r göstricilri v müdaxil lr Aqqreqasiya edilmi g stricilr indicator lkin sviyy H df Dövl t sektorun idar edilmsinin tkmilldirilmsi v korrupsiyan n azald l mas Makroiqtisadi sabitliyin saxlanlmas Real m z nn m s l l rin sx n zar tl qeyri -neft sektorun inkiaf etdirilm sin diqq tin yetirilm si il inteqrasiya edilmi makroiqtisadi v maliyy ç rçiv nin hazrlanmas . CPIA-1 CPIA-2 CPIA-3 4.5 4.5 5.0 > 4.0 > 4.0 > 4.0 Dövl t x rcl rinin planladrlmasnn v idar edilm sinin t kmill dirilm si Orta müdd tli funksional yuxar h dl rin mü yy n edilm si daxil olmaqla proqram sasnda büdc t rtibat ; DP -in, OMXÇ- nn v illik Büdc haqqnda Qanun davaml inkiaf m qs dl rin sasn prioritetl dirilmi x rcl rl uyun olmas . Büdc t qdimatnn t kmill m si . CPIA-13 4.0 4.5 Dövl t sektorunda ffafln, cavabdehliyin artrlmas v korrupsiyann azaldlmas EITI-y illik m lumatn açqlanmas ; daxili v k nar auditin gücl ndirilm si ; e- satnalmalar v e -hökum t prosesinin balanmas . V t nda c miyy tinin daha f al itirak v s s malik olmas . CPIA-16 2.5 3.0 Qeyri- neft sektorunun davaml v tarazl inkiafna dstk Dövl t kommunal xidm tl rinin v infrastrukturunun t kmill dirilm si Kommunal xidm tl rinin keyfiyy tinin v hat dair sinin artrlmas . 2010-cu ild , tarifl rin vaxtar uyunladrlmas v dolay subsidiyalarn aradan götürülm si il kommunal sah d maya d y rinin t min edilm si. BEEPS infrastruktur göst ricil ri Orta MDB s viyy sind n pis MDB uçun orta s viyy y uyun Sosial xidm tlrinin keyfiyytinin v onlarn ld edilmsi imkanlar n n artr l mas S hiyy v t hsil sah sinin keyfiyy tinin, s m r liliyinin v hat dair sinin t kmill dirilm si S hiyy v t hsil n tic l ri göst ricil rind ir lil yil r ; s hiyy v t hsil xidm tl rind ld edilm imkanlarnn v b rab rliyin artrlmas ; norma sasl büdc yerin proqram sasl büdc t rtibatn n t tbiq edilm si CPIA-9 3.0 3.5 Sosial müdafi sisteminin s m r liliyinin v hat dair sinin artrlmas Sosial yardm v sosial müavinatlar proqramlarnn halinin n aa kvintilin h d fl nm si ; öd nil ri müavinatlarla laq l ndirm sini ed n ma liyy baxmndan davaml v x rcl r baxmndan münasib v ffaf pensiya sistemi CPIA-10 3.5 4.0 Ekoloji idar etmnin tkmilldirilmsi Page 57 47 Ekoloji idar etm nin v raitin t kmill dirlm si Aberon yarmadasnda çirkl nmi razil rinin t mizl nm si v istixana effekti tör d n qazlarn havaya buraxlmasnn a zaldlmas . CPIA-11 3.0 3.5 134. Az rbaycan 2005 -ci ild AQS - q bul edilmidir. Bu Az rbaycana v Avropa urasna h r iki t r f d hr li olan qarlql laq l rin yaradlmasna imkan yaradr . AQ S ç rçiv sind , Avropa urasnn regional münaqi l rin h llind daha f al töhf verm si gözl nilir . T dbirl r Plan h l d müzakir altna olmasna baxmayaraq , çox güman ki, Avropa Birliyi Avropa uras/Venesiya Kommissiyas v AT T/DHT tövsiy l ri sasnda seçki islahatlarnn aparlmasnda v , el c d , daha geni müst qilliyin, q r zsizliyin v s m r liliyin t min edilm si baxmndan m hk m sisteminin t kil olunmasnda aparc rol oynayacaqdr . Dig r prioritet sah l r daxil ola bil r biznes mühitinin t kmill dirilm si, qanunlarn, standartlarn v inzibati proseduralarn harmonizasiyas ; korrupsiya il mübariz ; tarazl v davaml iqtisadi inkiafn d st kl nm si ; bazarlarn v b k l rin inteqrasiyas, enerji v n qliyyat sah sind AB -Az rbaycan m kdalnn t kmill dirilm si. j. M sl h tl m l r 135. ÖTS- i hazrlayark n Bank v BMK bu ÖTS - nn hazrlanmasnda geni itirak t min etmi çoxlu sayda v t nda c miyy ti nümay nd l ri, biznes assosiasiyalarnn, hökum tin müxt lif dair l rind n v Mil li M clisd n olan yüks k s viyy li r smil ri il m sl h tl m l r keçirmidir ( bax Qoma 5). 136. QHT nümay nd l ri neft g lirl rinin idar edilm sind Bankn t crüb sini v texniki yardmn yüks k qiym tl ndirmil r . tirakçlar s hiyy v t hsil sah l ri ni beyn lxalq içtimai tin diqq tini t l b ed n n problemi sah l r kimi qeyd etmidirl r . Qeyd edil n dig r sah l r aid edilir KOM - larn inkiaf v suvarma . tirakçlar hökum tin yoxsulluun azaldlmas strategiyasnn hazrlanmas prosesind itirak et m l rind n m mnun olduqlarn, lakin Bank t r find n maliyy l diril n layih l rin monitorinqi v icrasnda QHN - larn m hdud itirakn qeyd etmidirl r . 137. ÖTS- n hazrlanmas zaman BMK biznes assosiasiyalar, QHN forumu, Sahibkarln nkiaf Etdirilm si Fondu v , el c d , aqrobiznes, T v telekommunikasiya, turizm v tikinti materiallar sah sind çalan i adamlar il m sl h tl m l r keçirmidir . Sahibkarlar BMK il m kdalq etm kd maraql olduqlarn bildirmil r . Assosiasiyalar BMK-dan biznes mühitinin t kmill dirilm si v KOM - larn inkiaf etdirilm si m s l l rind bir - baa olaraq daha yaxndan itirak etm l rini xahi etmil r . QHT- lar BMK itirak il keçiril n layih l r bar d r hl rini bildirm kd maraql oladuqlarn qeyd etmidirl r. 138. QHT-lar v biznes assosiasiyalar Bank layih l rinin bütün siklind , analitik id v h kum tl siyas t dialoqlarnda itirak etm k ist rdil r . Layih n tic l ri qiym tl ndirildikd v t nda c miyy tinin s si n z r alnmaldr . Eyni zamanda bu t crüb , son vaxtlar açq olsa da bel v t nda c miyy ti t kilatlarn t r fmüqabil kimi q bul etm y öyr nm k üçün h l ki bir s yl r etm li olacaq hökum t üçün d bir örn k olard . Donorlar ÖTS infrastruktur investisiya layih l rinin h yata keçirilm sin dair yerl i potensial m s l sini qaldrmdrlar . H min Page 58 48 imkanlarn m hdud olmas il bütün t dbirl rin qsa müdd t rzind baa çatdrlmas siyasi t zyiqi n tic l rin keyfiyy t hesabna baa g l c yi t hlük sini yaradr. 139. Son zamanlarda keçirilmi Müt ri Sorusu A z rbaycann sas inkiaf m s l l rin v Bankn roluna dair yanamalarn d yim sini üzr çxarmdr . 2003- cü ild sas m s l l r srasnda yoxsulluq (22%), iqtisadiyyat (19%) v siyasi probleml r /qeyri-sabitlik (11%) qeyd edilmidir . ndi is sas m s l l r h ll olunmam regional münaqi (39%), korrupsiya (18%) v t hsil (15 %) aid edilmidir . Bankn aadak sah l rd s m r li olaca qeyd edilmidir : (i) infrastruktur; (ii) maliyy sistemi ( son soru dövründ n sonra bu sah h miyy tli d r c d gen il nmidir ) v (iii) yoxsulluun monitorinqi . Bankn bilik xidm tl rinin rolu artan kild qiym tl ndirilir . Az rbaycann inkiafnda Bankn ümumiyy tl münasib rol oynamas fikril ri müsb t olaraq qalr (1- 10 bal kalas üzr 7 bal ). Lakin, Bankn sa s d y rinin onun ayrd maliyy v saitind n ibar t olmasn düününl rin say 2003-cü ild ki 38% -d n k skin kild 28%-d k azalmdr . Respondentl rin Bankla il m yi müsb t q bul etdikl rini (8,5) v Bankn müt ril r qar hörm tl yanamas (7,9) ba r d güclü fikir formalamdr. R ISKL RIN IDAR OLUNM ASI 140. T klif edilmi Ölk T r fdalq Strategiyas (ÖTS) il laq dar ilkin riskl r aadaklardan ibar tdir: · s l ahat proqram n n sas elementlrinin icras n da gecikmlr riski v ya azalan konsensus. Keçid dövrü yaayan MDB ölk l ri srasnda “ilkin islahatçlar”dan biri olmayan Az rbaycann h m iqtisadi, h m d sosial sah l rd h l d çox geni islahatlar günd liyi vardr. Son 5 ild Bank t r find n d st kl n n layih l r fasil siz olmudur, lakin t r qqi b z n asta olmu v ona h r zaman ardcl nail olunmamdr. slahatlarn l ngidilm si v /v ya t xir salnmas riskini azaltmaq üçün Bank, h m mahiyy t, h m d onun il nib hazrlanmas v monitorinqind ictimaiyy tin itiraknn t min edilm si baxmndan, ölk d Yoxsulluun Azaldlmas üzr Strategiyas S n din (YASS) saslanan aktiv m lumatlandrma prosesini d st kl y c kdir. lav olaraq, Bank 7-ci C dv ld n z rd tutulmu sas ÖTS islahatlar v monitorinq göst ricil ri sah sind inkiafn yarmillik n z rd n keçirilm sini h yata keçir c k v bundan yalnz t r qqini izl m k üçün deyil, eyni zamanda geni ictimaiyy tin v öz l itirakçlarn strateji islahatlarda davaml itiraknn t min edilm si v onlara nail olman gecikdir n mane l rin aradan qaldrlmas imkan kimi istifad edil c kdir. · Dövl t qrarlar n n qbul e dilm sin müdaxil (state capture) v korrupsiya riskl ri. Bir neç aradrmalar sübut edir ki, Az rbaycanda d övl t q rarlarnn q bul edilm sin müdaxil v korrupsiyann olmasna dair möhk m fikir vardr, hans ki, ÖTS -nin d st kl diyi inkiaf m qs dl rin nail olman qarsn ala bil r. Bu riski azaltmaq üçün , ÖTS, AMF v layih l ri vasit sil , hakimiyy t qollar arasnda balansladrman aparan qurumlarn gücl ndirilm si va sit si il mülki c miyy tin n zar ti altnda siyasi hesabatll, dövl t sektorunun effektiv idar edilm si, maliyy hesabatll v açqlln n h rt f li idar edilm si üzr t dbirl r plann özünd ehtiva edir . dar etm günd liyinin icrasnn monitori nqi v prioritetl dirilm si q lobal t r fdal qda ikit r fli v çoxt r fli donorlar la birg bölüül n ç rçiv d n v Höküm tin pay v mülki c miyy tin itirakndan asl olaraq h yata keçiril c kdir. Layih l rin idar edilm si qruplarnn gücl ndirilm si, q eydl rin ffaf Page 59 49 aparlmas v Bankn satnalma v layih l rin maliyy idar etm si sah sind olan standartlarn qorumaq üçün xüsusi ehtiyyat t dbirl ri görül c kdir. da retm nin Monitorinqi Ç rçiv sin aadaklar daxildir, m s l n : Hasilat S nayesind ffaflq T bbüsü (HST), Dövl t X rcl r v Maliyy Hesabat (DXMX) v Dövl t Daxili Maliyy N zar ti (PFC), Dövl t X rcl rinin zl nilm si Sorusu (PETS), Maliyy Sektorunun Qiym tl ndirilm si Proqram (MSQP), Standart v Normalara m l Olunmas Haqqn da Hesabat (SN H), Mü ssis l rin F aliyy t Müdd ti Haqqnda Soru (MFMHS), Ölk nin Siyas t v nstitusional T r fd n Qiym tl ndirilm si (ÖSTQ), habel Dünya Bank nstitutunun (DB) dar etm Göst ricil ri. Ç rçiv ÖTS- n n h rt r fli qiym tl ndirm v mon itorinqi mexanizmin daxil edilmidir. · Resurslar n ax n riski. D yik n enerji qiym tl ri --- v ya boru k m ri v ya qaz layih l rinin gözl nilm z pozulmas yoxsulluun azaldlmas t dbirl rini gecikdirm kl resurslarn axnna v dövl t maliyy sin cid di t sir göst r bil r. Bu riskl r neft ixracndan ld olunan büdc g lirl rini c ml dir n Dövl t Neft Fondu t r find n neft g lirl rinin cari axn sah sind ki potensial d yik nlikl ri aradan qaldrl ma s il azaldlr. · Maliyy daretmsi Riski. Neft g lirl ri k skin artmaa baladqca, x rcl r d t sir göst r c kdir. Neft g lirl rinin s hv idar edilm si v Holland sindromu da islahat proqramlarnn icrasn gecikdir bil r. Bu risk Birbaa Xarici nvestisiyalarn (BXI) axnnn artmas zaman v b öyük h cmd xarici borc v s hv idar olunmu dövl t investisiyalarna yol verilm m si d daxil edilm kl , 10 illik m suliyy tli makroiqtisadi idar etm fonunda n z rd n keçirilm lidir. lav olaraq, risk Bankn v Fondun makroiqtisadi sabitlik v maliyy davamllna dair davaml siyas t diaqloqu il azaldlr . Az rbaycann ET -d f al itirak yaxndan izl nil c k v CAPSAP, ARDN daxil olmaqla, hasilat s nayel rind g lirl rin ffafln v maliyy hesabatlln d st kl y c kdir. Neft Fondunun v s aitinin x rcl nm si qaydalar Büdc Sistemi haqqnda Qanunda v ARDNF -in t nziml yici ç rçiv sind d qiq mü yy n edilib. Neft Fondundan v saitin x rcl nm si Milli M clis t r find n t sdiq edil n icmal büdc nin hiss sini t kil etm lidir. 22 Neft fondu v saiti hesabna öd nil n bütün x rcl r vahid X zin Hesabndan h yata keçirilm lidir. Makroiqtisadi idar etm v fiskal davamllq haqqnda dialoq, m qs di yüks k inflyasiya riskinin qarsnn alnmasnda v , Neft Fondundan v saitin x rcl nm si daxil olmaqla , dövl t v saitinin çox sür tli v ya qeyri -s m r li kild x rcl nm sinin qarsnn alnmasnda hökum t köm k etm kd n ibar t olan DXP -l r t r find n davaml olaraq d st kl n c kdir. ÖTS -in iri infrastruktur layih l ri dövl t v saitinin s m r li idar edilm sini birbaa d st kl y c k. Az rbaycnda infrastrukturun müasir standartlara uyun kild yenid n qurulmasnn d y ri gözl nil n neft v qaz g lirl rin nisb t n aadr. Bununla, bizim prioritetimiz makroiqtisadi idar etm , hasilat s nayel rinin ffafl, neft g lirl rinin s m r li uzun -müdd tli idar edilm si, büdc nin hazrlanmas prosesi, maliyy hesabatll v dövl t investisiya proqramnn s m r li icras m s l l rind davaml itirakn t min edilm sidir. 22 Büdc Sistemi haqqnda Qanun aadaklar t l b edir: (i) Milli M clis, Neft Fondunun x rcl ri daxil olmaqla, icmal büdc nin k sirini v x rcl rin yuxar h dl rini t sdiq etsin; (ii) icmal büdc nin bütün x rcl ri (ARDNF - n saxlanlmas x rcl ri v onun aktivl ri istisn a olmaqla) x zin darlq t r find n h yata keçirilm lidir, v bütün kapital x rcl r DP - daxil olmaldr; (iii) icmal büdc nin hazrlanmas Maliyy Nazirliyinin öhd sind dir; (iv) büdc d nk nar fondler ölk daxilind kommersiya f aliyy tin portfel investisiyalarn h yata keçirm m lidir v kredit v ya kredit z man tl rini ver bilm z; v (v) ARDNF s hml ri yalnz beyn lxalq bazarlarda nüfuzlu pe kar portfel menecerl ri vasit sil ld ed bil r. Page 60 50 · Regional t hlüksizlik riski. Ke ç n ill r rzind C nubi Qafqazda sabitliyin artrlmas istiqam tind h r k t olmu, xüsusi il d Gürcüstanda “Qzl Gül nqilab” - ndan sonrak hadis l r regional n qliyyat v enerji d hlizl rinin inkiaf sah sind imkanlar genil ndirmidir. Buna baxm ayaraq, n Dalq Qarabala laq dar Erm nistanla münaqi nin uzanmas potensial, n d münaqi nin ÖTS dövründ h ll edilm sni potensial istisna edil bilm z. Beyn lxalq ictimaiyy t v xüsusi il d AT T -in Minsk Qrupu bu m s l d ehtiyyatla vasit çili k edir. Bank is münaqi n tic sind m cburi köçkün olmu halinin rifahnn yaxladrlmas m s l sind höküm t köm klik göst rilm si iini davam etdir c kdir. · Portfolionun idar edilmsi riski. Portfolionun keyfiyy tinin yax olduu v heç bir açq m s l ninin olmad haqqnda m lumatn olduu raitind , korrupsiya riski diqq tl n z rd n keçiril c kdir. Bura, 2 -ci c dv ld göst rildiyi kimi, layih l rin satnalma v maliyy idar etm si sah sind çox ehtiyyatla davranma v n zar t daxildir. · Bank n ÖTS t dbirlrinin tam hcmind it irak n n ehtimal yükskdir. ÖTS Az rbaycanla vv lki CAS v YAYK üzr uzun -müdd tli t r fdalmz d st kl yir. CAS - n Tamamlanmas Hesabatnda ( lav 3) qeyd edildiyi kimi, vv lki CAS üzr t klif edilmi bütün layih l r t sdiq edilib v balanb. 2006 maliyy ili h min günd liy dig r çox ön mli 4 layih ni lav edib. Hökum t, CAPSAP daxil olmaqla, islahat günd liyinin c ld sur td h yata keçirilm sin sadiqliyini nümayi etdirib. E -hökum t v dövl t islahat t dbirl ri al tl rin seçilm sind çevik v realistik yanamann seçilm sini t l b edir. Maliyy sektorunda t dbirl r v infrasturktur günd liyi sas n artq yax icra olunan f aliyy tl rin davamdr. Sosial sektorlarda oxar olaraq, t klif olunan t hsil layih l ri mövcud APL- n t bii növb ti addmlardr, v uurla h yata keçiril n sosial müdafi islahata davam etdiril c kdir. traf mühit günd liyin g ldikd , 28 sentyabr 2006 - c il tarixd ölk prezidenti Aberon yarmadasnda v bütövlükd ölk razisind ekoloji davamlln b rpa edilm si üzr trafl planlar v vaxt c dv ll rini mü yy n ed n f rman imzalayab. ÖTS h min proqramda birbaa itirak ed c k. Az rbaycann ÖTS -d mü yy n edilmi günd liyi h yata keçirm k üçün maliyy v saiti var. Bank v BMK üçün çar Az rbaycana sür tli inkiaf sah sind uurlu olmaqda davam etm k üçün t l b olunan keyfiyy tli exper m sl h ti v layih nin idar edilm si xidm tl rini vaxtnda göst rm kd n ibar tdir. Page 61 51 Haiy 2 : Bankn portfelinin dürüstlüyünün qorunmas Dünya Bank Qrupu öz portfoliosunun idar etm sinin gücl ndirilm si v monitorinqin inkiafi üçün bir sra t dbirl r h yata keçirmi v ÖTS -d lav t dbirl ri h yata keçir c kdir. A. Bank n portfoliosunda korrupsiya riskl rini minimuma endirilmsi üçün mövcud tdbirlr: i. () Dövl t, qurum v layih s viyy sind risk qiym tl ndirilm si d daxil edilm kl , maliyy v saitl rinin t yinat üzr x rcl nm sini t min etm k üçün maliyy idar edilm si sisteml rinin qiym tl dir ilm si (içil rin t yin edilm si, daxili n zar tl r. mühasibat sistemi, v saitl rin ayrlmas v audit sah sind t dbirl r) vasit si il (ii) satnalmalarn qiym tl ndirilm si v Bankn satnalma qaydalarna uyunlua min olmaq üçün aparlm t dbird n sonrak geni baxlar v (iii) lazmi s viyy d layih nin icras üçün layih ni icra ed n t kilatlarn/mü ssis l rinin içil rinin maliyy idar etm si v satnalma sah sind ki potensialnn quruculuu vasist si il müvafiq potensialn saxlanlmas v Bank t r find n maliyy l dirilmi portfolionun fudusiar aspektl rinin risk qiym tl ndirilm si. ii. Ölk Ofisind güclü maliyy idar etm si v portfolionun n z rd n keçirilm si funksiyalar v m suliyy tl rinin t min edilm si. ii. Birg Bank/ Hökum t ölk portfolisunun icrasna bax v portfolionun icrasn v f aliyy tinin ümumi keyfiyy tini gücl ndirm k üçün razladrlm T dbirl r Plannn icrasnn Bank t r find n diqq tl davam etdirilm si . v. Analitik v M sl h t F aliyy ti (AMF) arasnda sx laq nin t min edilm si (xüsusi il Proqrammatik DXI v Yoxsulluun Qiym tl ndirilm si), dövl tin resurslarnn effektiv v ffaf istifad olunmasna lazmi diqq tin t min edilm si v n tic l rin monitorinqi v qiym tl ndirlm si üçün d st yin verilm si. v. Bankn maliyy l dirdi yi layih l rd mara olan xarici audit irk tl rinin potensialnn müt madi olaraq qiym tl dirilm si. vi. Mühasibat uçotu, audit, satnalma, müahid edici v t nziml yici qurumlara institusional potensial quruculuu, hüquqi v t nziml yici islahatlar vasit si il davaml d st yin verilm si, m s l n, ölk nin Ali Audit T kilat (AAT) olan Auditorlar Palatasnn maliyy hesabatll v potensial quruculuu sah sind ffafln v hesabatlln artrmaq üçün Dövl t mülkiyy tind olan mü ssis l r d daxil olmaqla Dövl tin Pay olan Qurumlarda Maliyy Hesabatnn Beyn lxalq Standartlarnn t tbiqini n z rd tutan yeni Mühasibat Uçotu haqqnda Qanunun t t biq edilm si. ii. Bank layih l rind saxtakarlq v korrupsiya hallarnn ba verm sin dair m lumatlarn cidd i aradrlmas v müvafiq lazmi t dbirl rin görülm s. B. ÖTS Dövrü rzind görülck Yeni lav Tdbirlr: i. Bütün yeni proqramlarda Hökum tin T dbirl r Plannn v onun prinsipl rinin davaml v ardcl olaraq t tbiq edilm si. ii. T klif edilmi Korpora tiv v Dövl t Sektoru Hesabatll layih si vast si il korporativ v dövl t sektorunda hesabatlla v ffafla diqq tin yetirilm si. ii. Q rargahn müahid v keyfiyy t n zar t funksiyalarn özünd saxlamas rti il , Ölk Ofisind portfolionun n z rd n keçirilm si v satnalma bacarqlar sah sind potensial quruculuunun davam etdirilm si. v. Orta- dövr baxlar il laq dar olaraq h r iki il rzind aparlm sas m liyyatlarn v daxili n zar tl rin m liyyat yoxlanlmas. v. Kontraklarn verilm s v tender prosesind ffafln artrlmas m qs di il Bankn satnalmalara dair qaydalarnn icrassn t min etm k üçün satnalmalar üzr auditl rin saynnn artrlmas. vi. Artan müahid resurslar v Bank hey ti t r find n layih l rin intensiv müahi d si. ii. Fidusiar t dbirl rl laq dar olaraq ölk s viyy li mühafiz olunacaq hallarn mü yy n edilm si üçün Bankn maliyy l dirdiyi layih l rd sinerjil rin yaradlmasna xüsusi diqq tin yetirilm si. iii Xarici monitorinq v ictimaiyy t dövl tin v saitl rinin istifad si haqqnda m lumatlar n çatdrlmasnda tövh si olan QHT -l r Bank t r find n d st k. x. Kontraktlarn verilm si v maliyy m lumat sah sind açql t min etm kl daha artq ffafln v hesabatlln t viqi. Page 62 5 2 Q o m a 1 A z r b a y c a n ü z r Ö l k T r f d a l S t r a t e g i y a s n a d a i r n t i c l r m a t r i k s i , F Y 0 7 – 1 0 2 3 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u s t i q a m t I : D ö v l t s e k t o r u i d a r ç i l i y i n i n k e y f i y y t i n i n a r t r l m a s 1 A . M a k r o i q t i s a d i s a b i t l i y i n s a x l a n l m a s v n e f t s r v t l r i n i n s m r l i i s t i f a d e d i l m s i N e f t q l i r l r i n i n s m r l i i d a r e d i l m s i n i n s a x l a n l m a s h o l l a n d s i n d r o m u n d a n y a y n m a q v m a k r o i q t i s a d i s a b i t l i y i n s a x l a n l m a s ü ç ü n o l d u q c a v a c i b d i r . N e f t F o n d u n d a s m r l i i d a r e t m ç r ç i v s i t m i n e d i l i r ( C E M , P E R , C F A A ) A R D N F r ü b l ü k v a u d i t y o x l a m a s n d a n k e ç m i i l l i k h e s a b a t l a t d a i m i d r c o l u n u r ( C E M , P E R , C F A A ) [ E I T I ; q s a - , o r t a - v u z u n m ü d d t l i m a k r o e k o n o m e r t i k t h l i l l r ] E T - n i n r s m i t s d i q v ( E T - n i n ) t ö v s i y l r i ü z r i T k l i f e d i l m i A A A C E M ( F Y 0 7 ) , P P E R , C F A A U p d a t e ( F Y 0 7 ) D i g r s a s d o n o r l a r B V F ( M a d d I V ) , U S A I D ( D I P , X z i n d a r l q s i s t e m l r i ) 2 3 Q e y d : d a ç ç i l i y i n m o n i t o r i n q i ü ç ü n ç r ç i v l r “ [ ] ” m ö t r i z l r i a r a s n d a v e r i l m i d i r . Page 63 5 3 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 1 B . D ö v l t x r c l r i n i n e f f e k t i v p l a n l a d r l m a s n n v i d a r e d i l m s i n i n f o r m a l a d r l m a s I s l a h a t l a r b ü d c s i s t e m i n i n g ü c l n d i r m i d i r , l a k i n g l c k d d ö v l t x r c l r i n i n d a v a m l n n , d ü z g ü n l ü y ü n ü n v a y r m a s m r l i l i y i n i n t m i n e d i l m s i ü ç ü n l a v t k m i l l m l r t l b o l u n u r S t r a t e j i p r i o r i t e t l r i n m ü y y n e d i l m s i v O M X Ç v D P ( P E R ) s a s n d a f f a f o r t a - m ü d d t l i b ü d c t r t i b a t K e y f i y y t i a r t m a q d a o l a n O M X Ç v D P i l l i k b ü d c p r o s s e s i n i n b i r h i s s s i k i m i M i l l i M c l i s t s d i q e d i l m s i ( P E R ) [ P E F A , P E T S ] P r o p o s e d A A A P P E R , C F A A U p d a t e ( F Y 0 7 ) D i g r s a s d o n o r l a r B V F ( M a d d I V ) ; U S A I D ( D I P , X z i n d a r l q s i s t e m i ) ; A B X z i n s i ( b ü d c s i s t e m l r i ) D ö v l t s e k t o r u m a l i y y c a v a b d e h l i y i ç r ç i v s i n i n f f a f l n v t k m i l i d a r ç i l i y i n i n t m i n e d i l m s i ü ç ü n g ü c l n d i r m d e h t i y a c v a r . H a l - h a z r d a M a l i y y N a z i r l i y i n d n b a q a h e ç b i r b ü d c t k i l a t m ü v a f i q d a x i l i a u d i t f u n k s i y a s n y e r i n y e t i r m i r . D ö v l t m a l i y y i d a r e t m s i n d f f a f l n v c a v a b d e h l i y i n a r t m a s ( C G A ) D a x i l i a u d i t f u n k s i y a s X b ü d c t k i l a t n d a b r p a e d i l m i d i r ( C G A ) [ P I F C , W B I ] D ö v l t m a l i y y i d a r e t m ç r ç i v s i n i n y e n i l d i r i l m s i ; d ö v l t s e k t o r u ü ç ü n M M S - n t t b i q e d i l m s i ( C G A ) [ R O S C ] 1 C . D ö v l t v s a i t l r i n i n i d a r e d i l m s i n d f f a f l n v m s u l i y y t l i l i y i n a r t r l m a s H ö k u m t s a t n a l m a l a r q a y d a l a r n t k m i l l d i r m i d i r v h a l - h a z r d a m ö v c u d b o l u q l a r m ü y y n e d r k a r a d a n q a l d r r . H ö k u m t m o n i t o r i n q i n v n z a r t i n g ü c l n d i r i l m s i v m l u m a t n y a y l m a s v a s i t s i i l f f a f v e t i b a r q a z a n m s a t n a l m a l a r t c r ü b l r i n i n y a y l m a s n t m i n e t m l i d i r D ö v l t s a t n a l m a l a r q a n u n l a r n n i c r a s n n g ü c l n d i r i l m s i ( I D F q r a n t ) c t i m a i a g a h l q k a m p a n i y a s i c r a e d i l m i d i r ( I D F q r a n t ) S a t n a l m a l a r q a n u n u n a u y u n l u u n u n m ü y y n e d i l m s i ü ç ü n s a t n a l m a l a r q u r u m l a r n n t s a d ü f i y o x l a n l m a s ( I D F q r a n t , e - h ö k u m t ) [ P E F A , C P A R ] I c r a o l u n a n l a y i h l r I D F ( s a t n a l m a l a r ) , I D F ( m ü h a s i b a t l q v a u d i t ) , B M K ( k o r p o r a t i v e i d a r ç i l i k ) Y e n i l a y i h l r K o r p o r a t i v i d a r ç i l i k / m ü h a s i b a t l q ( F Y 0 7 ) , e - h ö k u m t ( F Y 0 8 ) T k l i f e i d l m i A A A M ü h a s i b a t l q ü z r S K R ( R O S C ) ( F Y 0 6 ) , C F A A U p d a t e ( F Y 0 7 ) , C P A R U p d a t e ( F Y 0 7 ) D i g r s a s d o n o r l a r E U T A C I S ( m u h a s i b a t l q i s l a h a t l a r ) Page 64 5 4 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 1 D . K o r p o r a t i v e v m a l i y y s e k t o r l a r n d a k o r p o r a t i v i d a r ç i l i y i n , m ü h a s i b a t l n v a u d i t i n t k m i l l d i r i l m s i H ö k u m t y e n i m ü h a s i b a t l q ü ç o t u q a n u n u n u q b u l e t m i v n o r m a t i v a k t l a r n h a z r l a n m a s n a b a l a m d r . H a l - h a z r d a y ü k s k k e f i y y t l i m a l i y y h e s a b a t v e r m , m u h a s i b a t l q v a u d i t s t a n d a r t l a r n n g ü v v y m i n m s i v c i d d i t t b i q e d i l m s i t v i q l r i n i n g ü c l n d i r i l m s i n d e h t i y a c v a r M a l i y y h e s a b a t v e r m , m u h a s i b a t l q v a u d i t s t a n d a r t l a r n n b e y n l x a l q s v i y y y q d r t k m i l l d i r i l m s i ( C G A ) V a x t c d v l i n s a s n A R D N - d B M H S - n i c r a s s a h s i n d t r q q i . Y e n i m u h a s i b a t l q s t a n d a r t l a r n a k e ç n d i g r m ü s s i s l r i n s a y x - d n y - d k a r t m d r ( C G A ) . [ R O S C ] s a s i s t i f a d ç i q r u p l a r n n r y i n g ö r a u d i t y o x l a m a s n d a n k e ç m i m a l i y y h e s a b a t l a r n k e y f i y y t i n i n a r t m a s ( s o r u m l u m a t ) ( C G A ) [ R O S C ] 1 E . M h k m s i s t e m i n i n n y a x b e y n l x a l q t c r ü b y c a v a b v e r m s i ü ç ü n g e c l n d i r l m s i M h k m s i s t e m i n i n b e y n l x a l q t c r ü b s v i y y s i n g t i r l i m s i ü ç ü n l a v t d b i r l r i n g ö r ü l m s i n d e h t i y a c v a r . K a d r t e x n o l o g i y a s n n v m h k m i n f r a s t r u k t u r u n u n t k m i l l d i r l m s i n d e h t i y a c v a r . M h k m o r q a n l a r n n d a h a g ü c l ü i d a r e t m q a b i l i y y t i T e x n o l o g i y a v a v a d a n l q t c h i z a t d a x i l o l m a q l a m h k m b i n a l a r n a n t k m i l l d i r i l m s i H a k i m l r i n v d l i y y i ç i l t i n i n p e k a r l q l a r n n a r t r l m a s I l r i n b a x l m a s n d a t e x n i k i t k m i l l m l r ( J M P ) . [ C o u n c i l o f E u r o p e , B E E P S , W B I ] H a k i m l r i n t l i m i v s e r t i f i k a t l a d r l m a s , o c ü m l d n r q a b t v x a r i c i i n v e s t i s i y a l a r s a h s i n d s r i t l i q r a r l a r n v e r i l m s i s a h s i n d ( J M P ) . [ C o u n c i l o f E u r o p e , B E E P S ] Y e n i l a y i h l r M h k m s i s t e m i n i n m ü a s i r l d i r i l m s i ( F Y 0 6 ) D i g r s a s d o n o r l a r E U , G T Z , U N D P , U S A I D , A B A - C E E L I Page 65 5 5 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 1 F . X ü s u s i l k n d r a z i l r i n d k r e d i t v m a l i y y x i d m t l r i n ç x n g e n i l n m s i B a n k s e k t o r u x i r d a d r v b ö y ü k s t r u k t u r p r o b l e m l r i i l q a r l a r . D ö v l t A B B ü m u m i b a n k s i s t e m i a k t i v l r i n i n 5 5 % - n i h a t e d i r . K n d r a z i l r i n d r s m i m a l i y y x i d m t l r i n ç x o l d u q c a a a d r . A M B t r f i n d n i l d i l n ö d n i s i s t e m i ö l k n i n u z a q y e r l r i n ç a t m r . K n d r a z i l r i n d k r e d i t l r ç x s a s e t i b a r i l d o n o r l a r t r f i n d n m a l i y y l d i r i l n m i k r o - m a l i y y i n s t i t u t l a r t r f i n d n t m i n e d i l i r . K n r a z i l r i v y o x s u l a h l i n i n m a l i y y x i d m t l r i n ç x l a r n n t k m i l l d i r l i m s i ( P R S C / F S D P / F P S S P ) Ö d n i s i s t e m l r i n i n g ü c l n d i r i l m s i ( F S D P / P R S C / F P S S P ) A M B - n n n z a r t i m k a n l a r n n g ü c l n d i r i l m s i , x ü s u s i l b a n k l a r d a a p a r l a n t f t i l r l l a q l i ( M S T Y ) K a p i t a l B a n k n m l i y y a t s t r u k t u r u n u n g ü c l n d i r i l m s i v n t i c e t i b a r i l ö z l l d i r i l m s i ( M S T Y ) L i z i n q s n a y y e s i n i n m l g l m s i R a y o n l a r d a m l i y y x i d m t l r i n ç x n ö q t l r i n i n s a y n n a r t m a s ( Y A Y K ) M i l l i ö d n i s i s t e m i n i n a r x i t e k t u r a s n n f o r m a l a d r l m a s n n b a a ç a t d r l m a s ( Y A Y K F S D P / M S T Y ) p o t e k a n n m a l i y y l d i r i l m s i ü ç ü n t k m i l l d i r l m i m e x a n i z m l r ( B M K / F P S S P ) [ F S A P ] c r a o l u n a n l a y i h l r F S D P , M S T Y Y e n i l a y i h l r : M a l i y y s e k t o r u n u n y e n i l d i r l i m s i ( F Y 0 8 ) B M K M a l i y y v m i k r o m a l i y y i n s t i t u t l a r n d a b i r b a a i n v e s t i s i y a v t e x n i k i y a r d m ; l i z i n q v i p o t e k a n n m a l i y y l d i r l i m s i n d t e x n i k i y a r d m D i g r s a s d o n o r l a r B V F , E U T A C I S 1 G . g u z a r f a l i y y t i n b a l a n m a s v a p a r l m a s q a r s n d a o l a n m a n e l r d d a x i l o l m a q l a r q a b t l i b i z n e s t n z i m l n m s i m ü h i t i n i n y a r a d l m a s H ö k u m t b i z n e s m ü h i t i n i n b z i e l e m e n t l r i n i n t k m i l l d i r l m s i n d m ü y y n i r l i l y i n a i l o l s a d a , v e r g i l r i n i d a r e d i l m s i a n d b i z n e s f a l i y y t i n i n l i s e n z i y l a d r l m a s v i c a z l r i n v e i r l m s i d d a x i l o l m a q l a s a s h ü q u q i v t n z i m l y i c i m a n e l r o l m a q d a q a l r I g u z a r f a l i y y t i n b a l a n l m a s v a p a r l m a s q a r s n d a o l a n i n z i b a t v t n z i m l m m a n e l r i n i n a z a l m a s ( I F C / F I A S ) B i z n e s m e h i t i n d a i r d ö v r ü s o r u l a r n a p a r l m a s . [ B E E P S , W B I , D o i n g B u s i n e s s ] T k l i f e d i l m i A A A T i c a r t v n v e s t i s i y a t d q i q a t ( M 0 7 ) B M K F I A S a n a l i t i k v m v r t x i d m t l r i D i g r s a s d o n o r l a r E U T A C I S , A B Page 66 5 6 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u s t i q a m t I I : Q e y r i - n e f t i q t i s a d i y y a t n n d a v a m l v t a r a z l i n k i a f n n d s t k l n m s i 2 A . X ü s u s i l k k n d r a z i l r i n d , k r e d i t v m a l i y y x i d m t l r i n ç x n a r t r l m a s B a n k s e k t o r u k i ç i k d i r v c i d d i s t r u k t r u r p r o b l e m l r i i l ü z l i b . D ö v l t m x s u s A B B - n i n a k t i v l r i b a n k s i s t e m i n d c m i a k t i v l r i n i n 5 0 % t k i l e d i r . K n d v y o x s u l r a z i l r i n f o r m a l m a l i y y x i d m t l r i i l h a t o l u n m a s ç o x a a s v i y y d d i r . A N B - n i n i d a r e t d i y i ö d n i s i s t e m l r i ö l k n i n u z a q r a z i l r i n i h a t e t m i r . K n d r a z i l r i n d k r e d i t l r s a s n d o n o r l a r n m a l i y y l d i r d i y i m i k r o m a l i y y q u r u m l a r t r f i n d n v e r i l i r . K n d v y o x s u l h a l i n i n m a l i y y x i d m t l r i n i l d e t m k i m k a n l a r n n a r t r l m a s ( P R S C / F S D P / F P S S P ) G ü c l n d i r i l m i ö d n i s i s t e m l r i ( F S D P / P R S C / F P S S P ) X ü s u s i l d o b y e k t d y o x l a m a l a r m ü n a s i b t d , A N B - n i n n z a r t p o t e n s i a l n n a r t r l m a s ( F S T A ) K a p i t a l B a n k n t k i l a t i s t r u k t u r u n u n t k m i l l d i r i l m s i v o n u n ö z l l l d i r i l m s i ( F S T A ) L i z i n q f a l i y y t i n i n b a l a n m a s R e g i o n u l a r d a m a l i y y x i d m t l r i n ç x n ö q t l r i n i n s a y n n a r t r l m a s ( Y A Y K ) M i l l i Ö d n i S i s t e m i n i n A r x i t e k t u r u b a a ç a t d r l b ( Y A Y K / F S D P / F S T A ) p o t e k a ü ç ü n t k m i l l d i r i l m i ç r ç i v ( I F C / F P S S P ) [ F S A P U p d a t e ] H a l - h a z r d a h y a t a k e ç i r i l n l a y i h l r F S D P , F S T A Y e n i l a y i h l r : M a l i y y S e k t o r u n u n M ü a s i r l d i r i l m s i ( F Y 0 8 ) B M K M a l i y y v m i r k r o m a l i y y q u r u m l a r n a b i r b a a i n v e s t i s i y a l a r n q o y u l m a s v t e x n i k i y a r d m n g ö s t r i l m s i ; l i z i n q v i p o t e k a s a h s i n d t e x n i k i y a r d m ; T c h i z a t ç n n M a l i y y V a s i t s i D i g r s a s d o n o r l a r B V F , E U T A C I S Page 67 5 7 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 2 B . S a h i b k a r l q f a l i y y t i n b a l a m a q v s a h i b k a r l q f a l i y y t i n i n h y a t a k e ç i r i l m s i s a h s i n d m a n e l r i n a z a l d l m a s d a x i l o l m a q l a , s a h i b k a r l q f a l i y y t i ü z r r q a b t l i t n z i m l y i c i ç r ç i v i n i n y a r a d l m a s H ö k u m t i g ü z a r m ü h i t i n b z i e l e m e n l r i n i n t k m i l l d i r i l m s i n d y a x n t i c l r n a i l o l s a d a , v e r g i q o y m a , l i s e n z i y a l a r n v i c a z l r i n v e r i l m s i k i m i c i d d i h ü q u q i v t n z i m l y i c i m a n e l r q a l b . S a h i b k a r l q f a l i y y t i n b a l a m a q v s a h i b k a r l q f a l i y y t i n i n h y a t a k e ç i r i l m s i s a h s i n d i n z i b a t i v t n z i m l y i c i m a n e l r i n a z a l d l m a s ( I F C / F I A S ) S a h i b k a r l q f a l i y y t i ü ç ü n l v e r i l i m ü h i t ü z r m ü n t z m s o r u l a r . [ B E E P S , W B I , D o i n g B u s i n e s s ] T k l i f o l u n a n A M F T i c a r t v n v e s t i s i y a T d q i q a t ( F Y 0 7 ) B M K F I A S A n a l i t k v M s l h t x i d m t l r i D i g r s a s d o n o r l a r E U T A C I S , A B Page 68 5 8 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 2 C . K n d x i d m t l r i n i n v i n f r a s t r u k t u r u n u n i n k i a f e t d i r l m s i · F e r m e r l r i n g l i r l d e t m q a b i l i y y t l r i n i n a r t r l m a s · K i ç i k v o r t a h c m l i a q r o - e m a l m ü s s i s l r i n i n y a r a d l m a s P i s y o l l a r , d a l m s u v a r m a v d r e n a j s i s t e m l r i , e l e k t r i k e n e r j i s i t c h i z a t n d a k s m l r v i s i t m s i s t e m i o l m a y a n m k t b l r k i m i d a l m a q d a o l a n i n f r a s t r u k t u r b a z a r i q t i s a d i y y a t n a e d n k n d e v t s r r ü f a t l a r n a b a h a b a a g l i r . H d f r a z i l r d y e r l i i n f r a s t r u k t u r u n t k m i l l m s i ( K L ) . K n d m a l i y y v x i d m t l r ç x n a r t r l m a s ( K T K L - I I , M X ) T k m i l t o r p a r q e y d i y y a t s i s t e m i ( K T K L - I I ) K n d t s r r ü f a t s i s t e m i b i l i k l r i n i n a r t r l m a s ( K T K L - I I ) . H d f r a z i l r d ( d a x i l i m c b u r i k ö ç q ü n l r ) s u v a r m a s u l a r n n t c h i z a t n n v d r e n a j s i s t e m i n i n t k m i l l d i r i l m s i K i ç i k v o r t a h c m l i k n d e m a l m ü s s i s l r i n i n a r t m a s ( K T K L - I I , K i ç i k v o r t a h c m l i k n d t s r r ü f a t m ü s s i s l r i , B M K ) M ü a s i r l d i r i l m i e l m i - t d q i q a t i n s t i t u l a r ; M ü s a b i q l i q r a n t p r o q r a m l a r n n g e n i l n m s i ( K T K L P - I I ) . s a s m a l i y y x i d m t l r i o l a n k n d l r i n s a y n n a r t r l m a s ( K T K L - I I , M X , B M K ) F a k t i k i s u v a r m a s u y u n u a l a n p o t e n s i a l s u i s t i f a d ç i l r i n i n f a i z i n i n a r t m a s ( I D S M I P ) . S a m u r - A b e r o n k a n a l n n i l k 5 0 k m - n i n b r p a s ( R I D I P ) I c r a o l u n a n l a y h l r K n d n f r a s t r u k t u r u , S u v a r m a v D r e n a j , r r i q a s i y a P a y l a m a , K n d t s r r ü f a t i n k i a f v k r e d i t i , M a l i y y x i d m t l r i n i n i n k i a f . Y e n i l a y i h l r S u v a r m a I I ( M 0 8 ) , K T K L - I I ( M 0 6 ) , T o r p a q q e y d i y y a t ( M 0 9 ) B M K L i z i n g v k i ç i k v o r t a h c m l i m ü s s i s l r i ü ç ü n k r e d i t x t t i D i g r s a s d o n o r l a r A B , U S A I D , I F A D , G T Z , K f W , E U T A C I S , S D C Page 69 5 9 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 2 E . T r a n z i t d h l i z i n i n t k m i l l d i r l i m s i · T i c r t v t r a n z i t s i y a s t i n i n v s r h d m l i y y a t l a r n n t k m i l l d i r l m s i · T r a n z i t d h l i z l r d a r t m a q d a o l a n e h t i y a c l a r n t m i n e d i l m s i m q s d i i l p o t e n s i a l n a r t r l m a s K n d r a z i l r i n i n b i r l d i r l m s i , b e y n l x a l q b a z a r l a r a ç x v t r a n z i t t i c a r t i m k a n l a r n d a n t a m i s t i f a d e t m d a h a y ü k s k h r k t i n t e n s i v l i y i n i t m i n e d b i l c k m ü n a s i b n q l i y y a t i n f r a s t r u k t u r u n u n o l l m a s n t l b e d i r . s a s y o l b k s i n i n t x m i n n 5 6 % - i p i s v z i y y t d d i t v y a t x m i n n 1 0 0 0 k m ( 3 0 % ) d m i r y o l u x t t i n i n t m i r d e h t i y a c v a r . N q l i y y a t a d m i n i s t r a s i y a s n d a , s i y a s t v k o m m e r s i y a v z i f l r i a r a s n d a a y r l m a y o x d u r . R q a b t i n a z o l m a s d a s m r l i l i y v n q l i y y a t x i d m t l r i n i n l d e d i l m s i n k g l l r t ö r d i r . S i y a s t , t n z i m l m v k o m m e r s i y a v z i f l r i n i n a y r l m a s n t m i n e d n n q l i y y a t s e k t o r u n f a l i y y t i n i i d a r e d n y e n i t n z i m l y i n i ç r ç i v ( T C P s ) . A z r b a y n c a n n r q - Q r b v i m a l - C n u b i s t i q a m t l r i n d d m i r v a v t o y o l s a h s i n d ç x n , t r a n z i t i n v t h l ü k s i z l i y i n a r t m a s ( Y o l I , T C P s , R T T F ) M i l l i y o l a d m i n i s t r a s i y a s n d a d a h a t k m i l l i d a r e t m , s m r l i l i k v i s t i s m a r t c r ü b l r i ( Y o l I , T C P s ) . G n c - Q a z a x y o l u n u n m ü v f f q i y y t l i t k m i l l d i r i l m s i ( Y o l I ) B a k - r a n a v t o y o l u n u n ( M 3 ) t k m i l l d i r l m s i n i n v B a k - a m a x y o l u n u n b r p a s n n b a l a n l m a s ( Y o l I I ) A z r b a y c a n d m i r y o l u n u n t n z i m l m f u n k s i y a s n n k o m m e r s i y a f u n k s i y a s n d a n a y r l m a s ( R T T F ) . N q l i y y a t s e k t o r u n d a k d ö v l t m ü s s i s l r i n d B M H S - n t t b i q e d i l m s i n d i r l i l y i l r ( C G A , R T T F ) c r a o l u n a n l a y i h l r Y o l I Y e n i l a y i h l r i m a l - C n u b t r a n z i t d h l i z i ( M 0 6 ) , D m i r y o l u v T T T ( M 0 7 ) , i m a l - C n u b t r a n z i t d h l i z i ( M 0 8 ) , r g - Q r b t r a n z i t d h l i z i ( M 0 9 ) D i g r s a s d o n o r l a r A B , A Y B 2 F . S u t c h i z a t s i s t e m l r i n i n x i d m t r a z i s i n i n g e n i l n d i r l i m s i B a k n n s u t c h i z a t s i s t e m i n B A y a r d m i l q o y u l a n s r m a y l r s i s t e m i n b r p a s v i s t i s m a r n t k m i l l m s i n g t i r m i d i r . L a k i n ö l k n i n b a q a b ö l g l r i n d i c m l i s u y u n t c h i z a t h l d c i d d i n a r a h a t l q d o u r m a q d a q a l r . S u t c h i z a t h a t l i l i y i k n d r a z i l r i n d h m i y y t l i d r c d a z a l m d r v y a l n z 5 8 % i c m l i s u l d e d b i l i r . S a y a c l a m a n n o l m a m a s p u l y m n a v s u y u n i s t i f a d s i n i n m h d u d l a d r l m a s t b b ü s l r i n m n f i t s i r H d f h r m r k z l r i n d v k i ç i k h r l r d s u t c h i z a t v k a n a l i z a s i y a b k s i n i n t k m i l l m s i ( N W S S ) S u n s e k t o r u n d a p u l y m n n v s u i s t e h l a k n n m h d u d l a d r l m a s t s b b ü s l r i n i n t k m i l l m s i ( N W S S ) T a m x r c l r i h a t e d n t a r i f l r , k o r p o r a t i v i d a r e t m y v m u h a s i b a t l a ( C G A ) g ö r A z r s u n u n m a l i y y m ö v q e s i n i n S e ç i l m i r a z i l r d t k m i l l d i r m i s u , s a y a c l a n m a v k a n a l i z a s i y a x i d m t l r i n i n t k m i l l m s i ( N W S S ) S u s e k t o r u n d a i s l a h a t l a r n a p a r l m a s ( N W S S ) B M H S s a h s i n d i r l i l y i ( C G A ) c r a o l u n a n l a y i h l r B a k S u v K a n a l i z a s i y a , K n d n f r a s t r u k t u r u Y e n i l a y i h l r M i l l i s u t c h i z a t v k a n a l i z a s i y a ( M 0 7 ) , S T / h r ( M 0 9 ) , K o r p o r a t i v i d a r e t m / m u h a s i b a t l q ( M 0 6 ) T k l i f o l u n a n A A A S u s e k t o r u t d q i q a t ( M 0 6 ) D i g r s a s d o n o r l a r Page 70 6 0 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u g ö s t r i r . ( N W S S ) g ü c l n m s i A B , K f W E l e k t r i k e n e r j i s i t c h i z a t . E l e k t r i k e n e r j i s i s i s t e m i n i n B a k d a n k n a r d a h y a t q a b i l i y y t i , e t i b a r l l v h a t d a i r s i z i f d i r . M s l l r d a x i l d i r d a x i l i t l b a t n t m i n e d i l m s i ü ç ü n q e y r i - a d e k v a t i s t e h s a l i m k a n l a r ; s i s t e m i n s u b - o p t i m a l f a l i y y t i ; q e y r i - a d e k v a t i n v e s t i s i y a v t m i r s v i y y s i ; q e y r i - a d e k v a t t a r i f l r v y m ; v s i s t e m i n k ö h n l i m i s t r u k t u r u . Y ü k s k g r g i n l i k x t l r i n d a p a r l a n t k m i l l d i r m i l r i h e s a b n a e l e k t r i k e n e r j i s i t c h i z a t n n x r c l r i n i n a z a l m a s v e t i b a r l l n n a r t m a s ( E E Ö ) T a m x r c l r i h a t e d n t a r i f l r , k o r p o r a t i v i d a r e t m y v m u h a s i b a t l a ( C G A ) g ö r A z r e n e r j i n i n m a l i y y m ö v q e s i n i n ( P T I ) g ü c l n m s i E l e k t r i k d i s p e ç e r s i s t e m i n i n t k m i l l d i r i l m s i ( E E Ö ) . Y ü k s k g r g i n l i k x t t l r i n i n v s e ç i l m i a l t - s t a n s i y a l a r n b r p a s ( E E Ö ) . A z r e n e r j i ü ç ü n i d a r e t m y a r d m t e x n i k i y a r d m t a n i s t i f a d e d i l m i d i r ( E E Ö ) . B M H S s a h s i n d i r l i l y i ( C G A ) 2 G . E l e k t r i k e n e r j i s i n i n v q a z t c h i z a t n n e t i b a r l l n n t k m i l l d i r l i m s i Q a z x i d m t l r i . A z r b a y c a n d a Q a l m a z d a v Q a r a d a d a y e r l n i k i y e r a l t q a z a m b a r v a r . L a k i n , y a x n l a r d a a h D n i z y a t a n d a k y e n i q a z s r v t l r i n i s t i s m a r b a l a n a c a q d r . l a v q a z a m b a r l a r A z r b a y c a n a h m i n s r v t l r d n t a m b h r l n m y v q a z t c h i z a t n d a o l a n g ü n d l i k d y i i k l i k l r i b r a b r l d i r m y i m k a n v e r c k d i r . E x p a n d e d c a p a c i t y t o s u p p l y e f f i c i e n t e n e r g y t o t h e r e g i o n . T a m x r c l r i h a t e d n t a r i f l r , k o r p o r a t i v i d a r e t m y v m u h a s i b a t l a ( C G A ) g ö r A z r i q a z n m a l i y y m ö v q e s i n i n ( E Q ) g ü c l n m s i Q a z i n f r a s t r u k t u r u n u n b r p a s n d a i r l i l y i l r ( E Q ) Q a z k e y f i y y t i ( E Q ) B M H S s a h s i n d i r l i l y i ( C G A ) c r a o l u n a n l a y i h l r E l e k t r i k e n e r j i s i n i n ö t ü r ü l m s i Y e n i l a y i h l r E n e r j i / Q a z ( M 0 8 ) , K o r p o r a t i v i d a r e t m / m u h a s i b a t l q ( M 0 6 ) D i g r s a s d o n o r l a r J B I C , A B Page 71 6 1 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 2 H . K o m m u n a l s e k t o r u n m a l i y y h y a t q a b i l i y y t i n i n t k m i l l d i r i l m s i K o m m u n a l s e k t o r u n s a s ç a t m a z l n a d a x i l d i r s t r u k t u r ç a t m a z l q l a r v ö z l s e k t o r u n i t i r a k e t m m s i ; k o m m u n a l x i d m t l r ü z r y m s v i y y s i n i n a a o l m a s ; t a r i f s v i y y l r i n i n q e y r i - k o m p e n s a t o r s v i y y s i d v m ü s q i l t n z i m l m n i n o l m a m a s . K o m m u n a l s e k t o r d a t k m i l t a r i f s i y a s t i T a m f u n k s i o n a l k o m m u n a l t n z i m l m ç r ç i v s i f o r m a l a d r l m d r . K o m m u n a l s e k t o r u q a n u n v e r i c i l i y i n i n q ü v v y m i n m s i v o r t a - m ü d d t l i t a r i f s i y a s t i n i n t t b i q e d i l m s i ü ç ü n q a n u n v e r i c i l i k v i n s t i t u s i o n a l p r o s e s l r a d d m l a r . S u v q a z s e k t o r l a r n d a k o m m u n a l s e k t o r u i s l a h a t l a r n a m ü v a f i q o l a r a q r e s t r u k t u r i z a s i y a t d b i r l r i n g ö r ü l m s i K o m m u n a l s a h y a y r l a n s u b s i d i y a l a r n a z a l d l m a s c r a o l u n a n l a y i h l r E l e k t r i k e n e r j i s i n i n ö t ü r ü l m s i Y e n i l a y i h l r : E n e r j i / Q a z ( M 0 8 ) , K o r p o r a t i v e i d a r e t m / m u h a s i b a t l q ( M 0 7 ) , M i l l i s u t c h i z a t v k a n a l i z a s i y a ( M 0 7 ) T k l i f e d i l m i A A A : M ü h a s i b a t l q R O S C ( M 0 6 ) , S u s e k t o r u t d q i q a t D i g r s a s d o n o r l a r : E U T A C I S s t i q a m t I I I : S o s i a l x i d m t l r ç x n v o n l a r n k e y f i y y t i n i n a r t r l m a s 3 A . S h i y y x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i n i n v h a t l i l i y i n i n t k m i l l d i r i l m s i S h i y y m ü s s i s l r i n i n v i ç i l r i n i n g e n i y a r m a s n a b a x m a y a r a q , i l k i n s h i y y x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i v o n l a r n l d e d i l m s i s i s t e m d o l a n ç a t m a z l q l a r , v r d i l r i n a a s v i y y s i v x i d m t l r i n g ö s t r i l m s i n d m h s u l d a r l n a a o l m a s s b b i n d n a a d r . A r t q s a y d a x s t x a n a l a r n o l m a s n a v ü ç ü n c ü d r c l i K e y f i y y t l i i l k i n s h i y y x i d m t l r i n i n h a t d a i r s i n i n g e n i l n m s i ( P R S C / H R L ) S h i y y s e k t o r u n d a d a v a m l s h i y y m a l i y y l d i r i l m s i v v s a i t l r i n a y r l m a s ( S N / H S ) S h i y y s e k t o r u i s l a h a t l a r s t r a t e g i y a s h a z r l a n m d r ( S N / H S ) H d f r a y o n l a r d a i l k i n s h i y y x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i v ç x t k m i l l d i r i l m i d i r ( S N / H S ) D ö v l t x r c l r i n i n i z l n i l m s i t d q i q a t k e ç i r i l m i v O M X Ç S h i y y N a z i r l i y i t r f i n d n q b u l e d i l m i d i r ( P P E R ) . c r a o l u n a n l a y i h l r S h i y y Ö K T k l i f e d i l m i l a y i h l r S h i y y s e k t o r u i s l a h a t l a r ( M 0 6 ) T k l i f e d i l m i A A A : S h i y y s e k t o r u i c m a l , y o x s u l l u u n p r o q r a m a t i k q i y m t l n d i r i l m s i , P P E R D i g r s a s d o n o r l a r Page 72 6 2 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u s h i y y x i d m t l r i n i n q e y r i - s m r l i o l m a s n a v e l c d i l k i n s h i y y x i d m t l r i n i n p r a k n d l i l i y i n v z i f m a l i y y l d i r i l m s i n g t i r m i s o v e t t i p l i m r k z l d i r i l m i m a l i y y l d i r m s i s t e m i n i n v v s a i t l r i n i n n o r m a t i v l r s a s n a y r l m a s n n i s l a h e d i l m s i ü ç ü n d a v a m l s y l r i n g ö s t r i l m s i n d e h t i y a c v a r [ P E F A , P I F C , P E T S ] U N D P , U N I C E F , U S A I D , U S D A , G T Z , D S T 3 B . T h s i l s i s t e m i n i n m ü a s i r l d i r i l m s i · T h s i l n t i c l r i g ö s t r i c i l r i n i n t k m i l l d i r i l m s i · B a z a r i q t i s a d i y y a t n n t l b a t n t m i n e t m k ü ç ü n b ü t ü n t l b l r ü ç ü n ö y r n m n a i l i y y t l r i n i n a r t r l m a s Ü m u m i t h s i l i n k e y f i y y t i v m ü n a s i b l i y i . s a s m s l l r d a x i l d i r k ö h n l m i t d r i s p l a n v t d r i s ü s u l l a r ; z i f ö y r n m m ü h i t i ( m a t e r i a l l a r q t l v f i z i k i i n f r a s t r u k t u r u n z i f o l m a s ; q e y r i - s m r l i m ü l l i m l r i n i n k i a f e t d i r i l m s i v m o t i v a s i y a . V s a i t l r i n b ö l ü d ü r ü l m s i . M a a l a r a e d i l n x r c l r , t d i r s m a t e r i a l l a r v s a s l x r c l r d d a x i l o l m a q l a d i g r h m i y y t l i x r c l r i ü s t l y i r . B ü d c n o r m a l a r n n s r t l i y i y e r l i t h s i l o r q a n l a r n a p r i o r i t e t l d i r m n i v v s a i t l r i n y e r l i e h t i y a c l a r a g ö r b ö l ü d ü r ü l m s i n i a p a r m a a i m k a n v e r m i r . T h s i l b r a b r ç x . M k t b l r , m ü l l i m l r i n v i l k i n t d r i s m a t e r i a l l a r n n o l m a s v k e y f i y y t i m ü q a b i l i n d a a T d r i s p l a n i s l a h a t l a r v a s i t s i i l ü m u m i t h s i l k e y f i y y t i n i n a r t r l m a s ; m ü l l i m l r i n t h s i l i ; s e ç i l m i t d r i s v ö y r n m m a t e r i a l l a r n v a v a d a n l n t c h i z e d i l m s i ; v s e ç i l m i r a y o n l a r d a m k t b l r i n t k m i l l d i r i l m s i ( E S D P ) T h s i l s a h s i n d v s a i t l r i n a y r l m a s n d a t e x n i k i v b ö l ü d ü r m s m r l i l i y i n a r t m a s ( E S D P ) m k a n l a r m h d u d o l a n r a y o n l a r d a m k t b i i n i n k e y f i y y t i n i n t k m i l l d i r i l m s i ( E S D P ) 6 - 1 6 y a q r u p u n d a d a v a m i y y t i n 2 0 0 2 - c i i l i n 9 4 % - d a n 2 0 0 7 - c i i l d 9 6 % - q d r a r t m a s ( E S D P ) 1 - 1 1 - c i s i n i f l r ü ç ü n m i l l i t d r i s p l a n n n h a z r l a n m a s ( E S D P ) Y e n i T l b l r i n Q i y m t l n d i r i l m s i s i s t e m i n i n y a r a d l m a s ( E S D P ) A z 9 0 0 0 m ü l l i m i n t k m i l l d i r m k u r s l a r n d a n k e ç m s i ( E S D P ) D ö v l t x r c l r i n i n i s l n i l m s i t d q i q a t n n b a a ç a t d r l m a s . ( P P E R ) P i l o t s a s l a r l a y e n i m a l i y y l d i r m f o r m u l a s n n v m e x a n i z m l r i n i n t t b i q e d i l m s i ( E S D P ) Ü ç p i l o t r a y o n d a r a y o n s m r l i l d i r m p l a n l a r n n h a z r l a n m a s ( E S D P ) c r a o l u n a n l a y i h l r E S D P T l i f e d i l n l a y i h l r : T h s i l r q a b t l i l i y i ( E C P ) ( M 0 7 ) T k l i f e d i l m i A A A Y o x s u l l u u n p r o q r a m a t i k q i y m t l n d i r i l m s i D i g r s a s d o n o r l a r Y a p o n i y a , J B I C , O S I , U S A I D , U N I C E F , S D C , S u d i y y f o n d u Page 73 6 3 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u k e y f i y y t i m ü q a b i l i n d a a k e y f i y y t d n v e l c d m k t b l r i n f i z i k i v z i y y t i n d n z i y y t ç k i r . ( E S D P ) Ü ç p i l o t r a y o n d a a g i r d - m ü l l i m m s a l n n 2 0 0 2 - c i i l i n 1 0 : 1 n i s b t i n d n 2 0 0 7 - c i i l d 1 2 : 1 n i s b t i n q d r a r t r l m a s ( E S D P ) M k t b q r a n t l a r p r o q r a m n n m ü v f f q i y y t l i t t b i q e d i l m s i ( E S D P ) [ P E F A , P I F C , P E T S ] P e n s i y a s i s t e m i . s a s m s l l r d a x i l d i r a a h a t l i l i k v z i f m ü n a s i b l i k m e y a r l a r n a g ö r m ü a v i n a t l a r n a a o l m a s ; ç t i n i d a r e d i l n m ü r k k b m ü a v i n a t l a r s i s t e m i ; q e y d i y y a t l a r n q e y r i d q i q a p a r l m a s v m a l i y y i d a r e t m n i n z i f o l m a s ; v m ü a v i n a t l a r n t y i n e d i l m s i n i n m o n i t o r i n q i n i v ö d n i l m s i n i ç t i n l d i r n m ü s s i s l r i n m ü a v i n a t l a r n i d a r e d i l m s i n d i t i r a k . Y e r l r d ö d n i l r v m ü a v i n a t l a r a r a s n d a l a q n i t m i n e d n m a l i y y b a x m n d a n d a h a d a v a m l , x r c l r b a x m n d a n m ü n a s i b v f f a f m k ( s o s i a l s o r t a ) p e n s i y a s s i s t e m i ( P S A P ) S o s i a l s o r t a s i s t e m i n m ü s s i s l r d n D ö v l t S o s i a l M ü d a f i F o n d u n a v e r i l m i d i r ( P S A P ) . Ü m u m i d ö v l t p e n s i y a s i s t e m i ç r ç i v s i n d y m s v i y y s i n i n h m i y y t l i d r c d a r t m a s ( P S A P ) P e n s i y a s i s t e m i n e d i l n ö d n i l r i n i n h m i y y t l i a r t m ( P S A P ) 3 C . S o s i a l m ü d a f i s i s t e m i n i n s m r l i l i y i n i n v h a t l i l i y i n i n a r t r l m a s · A d e k v a t , m a l i y y b a x m n d a n d a v a m l v e t i b a r l p e n s i y a s i s t e m i n i n y a r a d l m a s · S o s i a l y a r d m g ü c l n d i r m k v y o x s u l l a r a d a h a d q i q k i l d y o x s u l l a r a h d f l m k · K o m m u n a l s e k t o r i s l a h a t l a r n n m n f i t s i r i n i m i n i m a l l a d r m a q S o s i a l y a r d m . S o s i a l y a r d m s a h s i n d s a s m s l l r d a x i l d i r m ü a v i n a t l a r n z i f h d f l n m s i ; m ü a v i n a t l a r n p r a k n d l i y i ; v s a i t l r i n q t l s b b i n d n m ü a v i n a t l a r n a a o l m a s ; s i y a s t l r i n t h l i l i , m o n i t o r i n q i v q i y m t l n d i r i l m s i i m k a n l a r n n z i f o l m a s . S o s i a l t r a n s f e r l r i n h d f l n m s i n i n d q i q l i y i n i n a r t m a s : s o s i a l y a r d m l a r n v s o s i a l m ü a v i n a t l a r n h d f l n m s i ü ç ü n a y r l m v s a i t l r i n a z 5 0 % - n i n i s t e h l a k k v i n t i l i n i n a a s v i y y s i n ç a t m a s ( P S A P ) B ü t ü n s o s i a l y a r d m m ü q a i n a t l a r n n b i r m ü a v i n a t f o r m a s n a c m l d i r i l m s i ( P S A P ) . V s a i t v v a s i t l r i n s n a n n d s t k l n m s i ü ç ü n M S - i n t t b i q e d i l m s i ( P S A P ) U a q m ü a v i n a t l a r n n v y o x s u l l u a g ö r h d f l n m i a i l m ü a v i n a t l a r n n r e s p u b l i k a ü z r t t b i q e d i l m s i ( P S A P ) . c r a o l u n a n l a y i h l r P e n s i y a v s o s i a l y a r d m l a y i h s i T k l i f e d i l m i A A A Y o x s u l l u ö u n p r o q r a m a t i k q i y m t l n d i r i l m s i D i g r s a s d o n o r l a r U N D P , A B Page 74 6 4 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 3 D . M c b u r i k ö ç k ü n l r i n h y a t r a i t i n i n v i q t i s a d i i m k a n l a r n n t k m i l l d i r i l m s i · M c b u r i k ö ç k ü n l a r n s o s i a l v i q t i s a d i i n t e q r a s i y a s H ö k u m t h a l - h a z r d a m c b u r i k ö ç k ü n l r i n a d q r a n t l a r , q i d a s u b s i d i y a l a r v p u l s u z k o m m u n a l x i d m t l r v a s i t s i l d s t k l y i r v y e n i q s b l r s a l r . L a k i n o n l a r n b i r ç o x u n u n i n f r a s t r u k t u r , m n z i l - k o m m u n a l v x i d m t t l b a t o l d u q c a b ö y ü k d ü r . I q t i s a d i i m k a n l a r m h d u d d u r v x ü s u s i l B a k n d a n k n a r d a i s i z l i k s v i y y s i y ü k s k d i r . M c b u r i k ö ç k ü n l r i n h y a t r a i t i n i n y a x l a d r l m a s v i q t i s a d i i m k a n l a r n v s o s i a l i n t e q r a s i y a p e r s p e k t i v l r i n i n g ü c l n d i r i l m s i ( E D S ) M i k r o - k r e d i t i n s t i t u t l a r n n m c b u r i k ö ç k ü n l r ü ç ü n s m r l i f a l i y y t i ( I D P E D S ) M i k r o - l a y i h l r i n m ü v f f q i y y t l i b a a ç a t d r l m a s ( I D P E D S ) I c r a o l u n a n l a y i h l r i M c b u r i k ö ç k ü n l r i n i q t i s a d i i n k i a f n a d s t k T k l i f e d i l m i A A A Y o x s u l l u u n p r o q r a m a t i k q i y m t l n d i r i l m s i D i g r s a s d o n o r l a r U N H C R , A B , W F P S v i y y I V : E k o l o j i i d a r e t m n i n t k m i l l d i r i l m s i Page 75 6 5 A z r b a y c a n n D ü n y a B a n k t r f i n d n d s t k l n n o r t a — m ü d d t l i i n k i a f m q s d i M q s d n a i l o l u n m a q a r s n d a o l a n m s l l r v m a n e l r Ö T S m ü d d t i r a z i n d i c r a s n a B a n k Q r u p u t r f i n d n y a r d m n e d i l m s i g ö z l n i l n n t i c l r z l n i l c k i c r a g ö s t r i c i l r i B a n k Q r u p u n u n t ö h f l r i v s a s t r f - m ü q a b i l l r i n r o l u 4 A . E k o l o j i i d a r e t m n i n t k m i l l d i r i l m s i · K n d r a z i l r i n i n k i a f v e k o s i s t e m l r i n i n s a x l a n l m a s k o n t e k s t i n d t b i i s r v t l r i n d a v a m l i d a r e d i l m s i n i n d s t k l n m s i · N e f t l k l r i n i n t m i z l n m s i T b i i s r v t l r i n i d a r e d i l m s i . K o m m e r s i y a m q s d i i l m e ç i l i k l m u l o l u n m a s 2 0 0 3 - c ü i l d q a d a a n e d i l m s i n b a x m a y a r a q , m e l r i n q e y r i - q a n u n i k s i l m s i d a v a m e d i r v m e ö r t ü y ü a z a l m a q d a d r . M o n i t o r i n q i n v s p e s i f i k q a n u n i t l b l r i n o l m a m a s s b b i n d n d ö v l t t o r p a q l a r n d a m a l - q a r a n n h d d i n d n a r t q o t a r l m a s b a v e r i r . N r b a l n s a y a z a l m a q d a d r . Ç i r k l n m y n z a r t . A z r b a y c a n s o v e t v a x t n d a h m i y y t l i e k o l o j i z d l n m l r m r u z q a l m d r . N i s b t n i n k i a f e t m i e k o l o j i q a n u n v e r i c i l i k s i s t e m i , t n z i m l m v i n s t i t u t l a r y e r i n d d i r , l a k i n t t b i q e t m z i f d i r . N e f t l ç i r k l n m i r a z i l r s a l a m l a r i s k t ö r d i r v y e r a l t s u l a r n ç i r k l n m s i v X z r d n i z i n a x m a s r i s k i n g t i r i r . I k i q l o b a l h m i y y t m a l i k b i o l o j i b i o m ü x t l i f l i k d e k o l o j i s a l a m l n v m h s u l d a r l n a r t r l m a s ( R E P ) C a v a n n r b a l q l a r n n i s t e h s a l i m k a n k a r n n b r p a e d i l m s i ( U E I ) N e f t l k l r i n i n t m i z l n m s i n d a i r v z i f l r i n v m n s u b i y y t i h i s s l r i n i k o n k r e t t r f l r t a p r a n h y a t q a b i l i y y t i n m a l i k p l a n n t s d i q l n m s i v t m i z l n m i t o r p a q l a r n y e n i d n i s t i f a d e d i l m s i n i n b a l a n l m a s . D m i l l i p a r k n n y a r a d l m a s v o r d u b a d p a r k n n g e n i l n d i r i l m s i ( R E P ) E k o l o j i c h t d n m ü n a s i b , m a l i y y b a x m n d a n g ü c l ü k i ç i k v o r t a h c m l i m ü s s i s l r i n s a y ( R E P ) . N e f t l k l r i n t m i z l n m s i p l a n n n h a z r l a n m a s ( E C U P ) T m i z l n m i t o r p a q l a r n a k r - l a h c m i ( E C U P ) I c r a o l u n a n l a y i h l r T c i l i e k o l o j i i n v e s t i s i y a l a r , k n d i n v e s t i s i y a l a r Y e n i l a y i h l r · t r a f m ü h i t i n t m i z l n m s i ( M 0 9 ) D i g r d o n o r t k i l a t l a r · G E F , k a r b o n q a z f o n d u Page 76 66 QO MA 2 2006-15-ci ill r Yoxsullu un Azaldlmas v Davamlq nkiaf üzr Dövl t Proqramnn n tic l r ç rçiv si v sas istiqam tl r Strateji m qs dl r Ölk d ki yoxsulluq v ziyy tinin sas xüsusiyy tl rinin t hlili 2006 -25-ci illi üçün olan doqquz strateji m qs dl rin formaladrlmas g tirmidir . H min m qs dl r vv lki, yoxsulluu azaldlmas v iqtisadi inkiaf üzr dövl t proqram (YADP) adlanan yoxsulluun azaldlmas proqramn m ntiqi davamdr : 1. iqtisadi artmn t min edilm si v makro - iqtisadi sabitliyin saxlanlmas . 2. xüsusil qeyri -neft sektorunda, regionlarda v k nd razil rind g lir g tir n t dbirl r üçün lverili raitin yaradlmas . 3. sas s hiyy v t hsil xidm tl rinin keyfiyy tinin artrlmas v onlara olan çxlarn t min edilm si . Dövl t xidm tl ri müvafiq qaydada f aliyy t göst rm diyi halda g lir yoxsulluunun azaldlmas kifay t et m z . 4. dövl t idar çiliyin v r hb r etm nin t kmill dirilm si . Yax idar çilik v dövl t institutlarnn davaml inkiaf etm si beyn lxalq s viyy d qlobal iqtisadi sistemind müv ff qiyy tli inteqrasiya v r qab t üçün sas elementl r kimi q bul edilmid ir. Müasir dövl tl r institusional d yiiklikl r davam g tirm k üçün m hk m sistemi il gücl ndirilmi, müvafiq qanunlarla idar edil n, pe kar içil rl t min edil n güclü, ffaf v m suliyy tli dövl t orqanlar olan imkanlar t l b edir . 5. dövl t infr astrukturun t kmill dirilm si . Bu, ilkin kommunal xidm tl r çxn bütün haliy t min edilm si vasit si il h yat s viyy sind olan f rql rin azaldaraq xarici v yerli s rmay l rin c lb edilm si v yeni i yerl rinin açlmas üçün sas rtl rdir . 6. h ssas qruplarn v xüsusil d uaqlarn daha yax müdafi si üçün sosial müdafi sistemind islahatlarn aparlmas . 7. xüsusi diqq t v siyas t t dbirl rini t l b ed n xüsusil h ssas t b q olan qaçqnlarn v daxili m cburi köçkünl rin yaay raitl rinin yaxladrlmas . 8. bütün sektorlara aid olan dövl t proqram v siyas tl r t r find n gender b rab rliyin t viq v müdafi etm sinin t min edilm si . 9. bütün iqtisadi inkiaf siyas tl ri v proqramlar, v el c d , müvafiq qanunvericilik t r find n ekoloji davamllq prinsipl rin riay t edilm sinin t min edilm si . sas h d fl r Doqquz strateji m qs d nail olunmann qiym tl ndirilm si üçün h d fl r mü yy n edilmidir (c dv l A2.1). Burada m qs d h min ölçül bil n m qs dl r 2015 -ci il d n h min s n d lav edil n be illik proqramda ks etdirilmi siyas t t dbirl ri vasit si il nail olmaqdan ibar tdir . Page 77 67 C dv l A2.1 Yoxsullu un A zaldlmas v D avaml nkiaf üzr Dövl t P roqramnn h d fl ri H df l k in il l k in sviyy Yoxsulluq s viyy sini 10% q d r azaltmaq v ekstremal yoxsulluu v qida qeyri -t hlük sizliyini 2015 -ci il d k aradan qaldrmaq . 2005 Absolyut yoxsulluq s viyy si : 29.3 % Ekstremal yoxsulluq s viyy si : 2.2 % 2015-ci il d k adam bana ÜDM -i 2,2 d f artrmaq . 2005 1,435.7 manat (1,517 AB dollar ) 2015-ci il d k qeyri - neft ÜDM-ni 2,2 d f artrmaq 2005 6.9 milyard manat (7.4 milyard AB dollar ) 2015-ci il d k illik inflyasiya s viyy sini 10% s rh dind saxlamaq. 2005 9.6 % Xarici ticar t dövriyy sini 2015 -ci il d k 1,7 d f artrmaq . 2005 8,6 milyard AB dollar sizliyi 2015 -ci ild 2% -d k azaldlmas . 2003 10.7 % 2010-cu il d k m rh l l rd sosial yardm almaq üçün münasiblik meyarn milli yaay minimumuna g tirm k v vahid ail müavinatna keçidi 2015 -ci il d k t min etm k . 2006 30 manat Minimal maan, sas pensiyann v isizlik müavinatnn 2010-cu il d k az yaay minimumuna q d r çatdrlmasnn t min edilm si . 2005 Minimal maa : 30 manat sas pensiya : 25 manat isizlik müavinat : 12 manat 2015-ci il d k bütün olan v qzlarn ümumi t hsilin tam kursunu baa çatdrmalarnn t min edilm si . 2004 Xalis ilkin t hsil q bul olunma s viyy si : 93.2 % Xalis sas t hsild itirak s viyy si : 81.1% Xalis orta t hsild itirak s viyy si : 51.1 % 2015-ci il d k ümumi t hsild gender b rab rliyinin saxlanlmas v pe , xüsusi orta v al t hsild gender b rab rliyinin t kmill dirilm si . 2004 Xalis ilkin t hsil q bul olunma s viyy si : 93.1 % olanlar , 93.3 % qzlar üçün Xalis sas t hsild itirak s viyy si : 81.9% o lanlar , 80.3 % qzlar üçün Xalis orta t hsild itirak s viyy si : 51.4% olanlar , 50.8 % qzlar üçün xtisaslam orta m kt bl rd q bul olma s viyy si : 5.1 % olanlar , 6.5 % qzlar üçün Ali t hsild itirak s viyy sir : 9.7 % olanlar , 8.9 % qzlar üçün 2015-ci il d k ibtidai m kt b q bul olunmazdan vv l m kt bd n qabaq mü ssis l rd (icma / ail növlü olanlar da daxil olmaqla) t hsil alan uaqlarn saynn iki d f artrlmas . 2005 20 % 2015-ci il d k bütün m kt b agirdl rinin v t l b l rin kompüterl r v internet çxlarnn t min edilm si . 2005 Ümumi t hsil m kt bl rind agirdl r gör kompüterl rin say : 947 nternet çxlar olan m kt bl rin nisb ti : 4.4 % 2015-ci il d k q rarlarn q bul edilm sind qadnlarn itiraknn 30% -d k artrlmas . 2006 Nazir v komit r hb ri olan qadnlarn nisb ti : 3.3 % 2006 Rayon icra hakimiyy tin baçlq ed n qadnlar nisb ti : 1.2 % Page 78 68 H df l k in il l k in sviyy 2005 Qadnlarn Milli M clisd nisb ti : 11.2 % 2004 B l diyy orqanlarnda qadnlarn nisb ti : 4.1 % 2004 Ha kim qadnlarn nisb ti : 14 % 2015-ci il d k m ulluqda olan gender boluunun azaldlmas . 2003 Ümumi iqtisadi f aliyy t d r c sind pay : 59.5 % qadn , 83.6 % kii Ümumi iqtisadi f aliyy tsizlik d r c sind pay : 68.4 % qadn , 31.6 % kii Ümumi m ull uq d r c sind pay : 41.5 % qadn , 58.5 % kii Ümumi isizlik d r c sind pay : 48 % qadn , 52 % kii 2015-ci il d k 5 yana q d r uaq ölümü msalnn üçd iki d f azaldlmas . 2005 1,000 n f r 9.8 2015-ci il d k ana ölümü msalnn dörd üç d f azaldlmas . 2005 100,000 n f r 25.8 2015-ci il d k v r min, malyariyann, brüsellozun v helmetiazn yaylmasnn qarnn alnmas . 2004 Yeni v r m x st l rinin say : 3,673 2005 Yeni malariya x st l rinin say : 243 Yeni bruselloz x st l rinin say : 415 Yeni helmentiaz x st l rinin say : 71,947 2010-cu il d k HIV/AIDS- in yaylmasnn qarsnn alnmas . 2005 Yeni HV x st l rinin say : 928 2015-ci il d k doum zaman gözl nil n ömür uzunluunun 76 il d k artrlmas . 2004 72.4 (69.6 kii , 75.2 q adn ) 2015-ci il d k ümumi razinin me lik razisin olan msalnn 12,5% d k artrlmas . 2004 11.5 % 20150ci il d k s thi razil rin mühafiz olunan razil r gör olan msalnn 12% d k artrlmas . 2004 7 % 2015-ci il d k elektrik enerjisi istehsal sah sind qaz tullantlarnn azaldlmas m qs di il 1 kilowatt enerji istehsal üçün rti yanacan s rfiyyatnn 20% azaldlmas . 2004 386 qram 2015-ci il d k karbon qazn tullantlarnn s viyy sini adambana 10 ton s viyy sind saxlanlmas . 2004 3.6 ton 2015-ci il d k qaçqn v m cburi köçkünl r üçün yeni q s b l rin v f rdi evl rin tikilm si 2004 Qaçqn v m cburi köçkünl rin 35 %-i yeni yaay m nt q l ri v f rdi evl rd yaayr 2015-ci il d k qaçqn v m cburi köçkünl r arasnda m ulluq s viyy sini orta milli s viyy y q d r çatdrlmas . 2004 30 % 2015-ci il d k ölk nin enerji t l batn daxili imkanlar hesabna t min edilm si . 2010-cu il d k qaz alan ev t s rrüfatlarnn sayn 85% d k artrlmas . 2015-ci il d k bütün Bak - Aberon halisi üçün fasil siz keyfiyy tli içm li suyun t min edilm si . 2005 60 % 2015-ci il d k rayon m rk zl rind v k ndl rind yerli bulaq v yeralt su ehtiyatlarndan istifad ed r k su t chizat s viyy sinin m rk zl dirilmi su t chizat sistemi vasit sil 80–85% haliy çatdrlmas . 2005 35–40 % 2015 - ci il d k 2800 km yollar n beyn lxalq standartlara 2005 TO Page 79 69 H df l k in il l k in sviyy müvafiq b rpa edilm si . 2015-ci il d k bütün yaay v qeyri - yaay binalarna istiliyin t min edilm si . 2004 Yaay binalar : 17.2 % M kt bl r : 21.5 % Uaq baxçalar : 18.8 % S hiyy mü ssis l ri : 22.2 % Sosial mü ssis l r v dövl t ictimai binalar: 38.3 % Telefonlarn sayn respublika v rayon h r razil rd h r 100 n f rd n 50 n f r, k nd razil rind is h r 100 n f rd n 30 n f r s viyy sin d k artrlmas . 2005 21.2 h r v rayonlarda , 4.6 k nd razil rind 2015-ci il d k internet istifad çil rinin h r 100 000 - 5000 n f r d k artrlmas . 2004 H r 10000 n f r 483 n f r 2015-ci il d k r hb r etm nin v dövl t se ktoru idar çiliyinin keyfiyy tini AB standartlarna q d r t kmill dirilm si . TO. TO-t tbiq olunmur . Page 80 70 Qoma 3 Ölk y Yardm Strategiyas (CAS) Tamamlanmas Hesabat, Maliyy li (M) 03 -05 CAS- n Tamamlanma Hesabat Az rbaycan üzr M 03 -05 r zind Ölk y Yardm Stategiyasnnn icras t crüb sini n z rd n keçirir. Az rbaycan Respublikasna dair CAS (Hesabat No.25790- AZ) Hökum tin yoxsulluun azaldlmas stategiyas s n di olan Yoxsulluun Azaldlmas v qtisadi nkiafa dair Dövl t Proqram (YADP) (Hesabat No. 25593 -AZ) il birlikd Bankn Direktorlar urasna 27 may 2003 –cü il tarixind t qdim edilmidir. CAS Hökum t YADP -in birinci m rh l sinin icrasna yardm etm k m qs di il t rtib edilmidir. Tamamlanma Hesabat CAS - n Az rbaycan n uzunmüdd tli milli m qs dl rin uyun olmasna, CAS- n m qs dl rin nail olunmasna, CAS - n n tic l rinin inkiaf etdirilm sind Bankn f aliyy tin n z r salr. Bank T r find n D st kl n n Daha Uzunmüdd tli Strateji M qs dl r Az rbaycan öz müv qq ti neft bumunun yoxsulluun davaml azaldlmas v iqtisadi artm iin yardm etm k üçün istiqam tl ndirilm si m s l si il üzl m kd dir. Keç n bir neç il rzind höküm t iri h cmli neft v qaz daxilolmalarnn ld edilm si m rh l sin q d m qoymudur. Ye ni k fiyyat il ri istisna edilm kl , neft v qazdan ld edil c k daxilolmalar axn növb ti 10 ill r rzind özünün n uca zirv sin çatacaq sonra is azalma müahid edil c kdir. Ona gör d Az rbaycann üzl diyi n sas m s l bu resurslarn ffaf v ehtiyyatl idar edilm si olacaqdr ki, bu resurslarn qeyri - neft sektorunda iqtisadi artm stimulladrmaq v makroiqtisadi sabitliyi qorumaqla dövl t t r find n sosial xidm tl rin göst rilm sinin yaxladrlmasna s rf edilm si t min edilsin. Höküm t, Bankn v Beyn lxalq Valyuta Fondunun (BVF) d st yi il neft v qaz daxilolmalarnn idar edilm sind ffafln n yüks k standartlarna m l etm k taprn alm Az rbaycan Respublikasnn Dövl t Neft Fondunu (DNF) t sis etmidir. Daxilolmalarn b öyük qismi g l c k n sill r üçün xarici maliyy v saitl ri formasnda saxlanlmaqdadr, v bu ciddi infrastruktur v dövl t t r find n t min edil n xidm tl rd çatmazlqlarn, yüks k yoxsulluq s viyy sinin, v ehtiyaclarn çox olduu bir ölk d ç tin siy asi q rar olmudur. Yoxsulluu azaldlmas üçün Höküm t, YADP -l b rab r, g lir ld etm k imkan olan mühitin inkiafna; makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanlmasna; sas s hiyy v t hsil xidm tl rinin keyfiyy tinin t kmill dirilm si v onlara b rab r çx; (yollar, komunal xidm tl rin göst rilm si, rabit v suvarma da daxil edilm kl ) infrastrukturun t kmill dirilm si; z ifl r daha effektiv müdafi ni t min etm k üçün sosial müdafi sisteminin islahat; qaçqn v m cburi köçkünl rin h yat raitinin v imkanlarnn artrlmasna dair orta müdd tli m qs dl ri mü yy n etmidir. YADP -in birg Bank -Fond m kdalarn Birg Qiym tl ndirilm si Qeydi mü yy n etmidir ki, strategiya etibarldr, onun geni siyas t prioritetl ri m qbuldur v yoxsullu un azaldlmasnn çoxt r fli t bi tin müvafiqdir v o qeyri - neft sektorlarnn inkiaf vasit si il balansladrlm artma olan ehtiyac v Bak il ölk nin dig r bölg l rinin inkiaf arasnda olan f rqi azaltma ks etdirir. Page 81 71 M03 - 05 üzr CAS YADP -l sx uyunluda olmudur. M03 -05-d Az rbaycann üzl diyi sas m s l neft sektoruna yüks k s viyy li xarici investisiyalar fonunda sabitliyin saxlanlmas, daxil olmas M -06-d n etibar n gözl nil n neft daxilolmalarnn münasib idar edilm sini ic ra ed c k qurumlarn t sis edilm si, qeyri - neft sektorunda artm üçün mühitin yaxladrlmas, v dövl tin t min etdiyi xidm tl rin keyfiyy ti v onlara çxn artrlmas olmudur. Bank Qrupunun, YADP v davaml yoxsulluun azaldlmasna nail olmaa yardm ed n strategiyas 4 strateji m qs d sasnda t kil edilib: · I- ci stiqam t: Makroiqtisadi sabitliyi b rq rar etm k, Holland sindromunun qarn almaq, qeyri- neft sektorunun inkiafn sur tl ndirm k, m ulluq v yoxsullar namin x rcl r üçün neft bumunun idar olunmas. · II- ci stiqam t: Biznes mühitnin inkiaf v maliyy xidm tl rin çx t kmill dirm kl , orta v kiçik h cmli mü ssis l r yardm infrastrukturu yaratmaqla, v k nd t s rrüfatn stimulladrmaqla i yerl rinin v qeyri –n eft sektorunun yaradlmas · III- cü stiqam t: Sosial xidm tl rin s viyy sind , yardmda v infrastrukturda azalmann qarsn almaqla xidm tl r çx inkiaf etdirm k . · IV- cü stiqam t: YADP -in n z rd tutduu s viyy d v zaman ç rçiv sind n eft pot ensialnn realiz olunmasna yardm. H m Höküm tin strateji m qs dl ri, h m d Bankn CAS h d fl ri CAS dövrü rzind bir - birin uyun olmudur. Resurslarn bumunun idar edilm si sah sind bir çox ölk l rin üzl diyi ç tin t crüb ni n z r alaraq, daxilolmalarn axnn ehtiyyatla idar edilm si fonunda neft potensialnn tam realiz olunmasna yardm etm nin qeyd edilm si tam müvafiq olmudur. K nd t s rüffat, aqro -emal, istehsal, tranzit ticar t v logoistika xidm tl ri kimi qeyri -neft sektoru sah l rinin inkiafnn stimulladrlmas, neft ehtiyyatlar tük ndikd n sonra m ulluun yaradlmas v davaml iqtisadi inkiafn t min edilm si üçün d vacibdir. nvestisiya mühitinin inkiaf v qeyri - neft sektorunda artmnn t kmill dirilm si üçün sas e lemetl rd n biri idar etm , t nziml yici v inzibati mühitd mane l rin ardan qaldrlmas, infrastruktur v komunal xidm tl rin yaxladrlmasdr. Az rbaycana Sovet dön mind n nisb t n yax sosial göst ricil r miras qalmdr , lakin onlar 90-ci ill r rzind azalb. Çar h min v ziyy ti d yim k v müasir t l bl r cavab ver n sistemi yaratmaqdan ibar tdir. Bank Qrupunun Yardm Instrumentl ri Bankn yardm, infrastruktura investisiyalar, sosial sektor v k nd yerl rinin inkiafna investisiyalarla birg intensiv siyas t dialoqu vasit si il veril n struktur d yiikliyi krediti v AMF-d n ibar t olmudur. sas neft v qaz daxilolmalarnn ld olunmasnad k imkann olmasn n z r alaraq, Bankn ümüumi strategiyas idar etm ni gücl ndirm k, siyas t islahatlarn mü yy n etm k v prioritetl dirm k üçün yardmn göst rilm si, beyn lxalq inkiaf t crüb sinin yaylmas v dövl t investisiyas layih l rinin il nib hazrlanmas v icars üçün yüks k keyfiyy tli texniki ekspertiza v nou -haunun t min e dilm si olmudur. Page 82 72 CAS baza senarisini t qdim etmidir, harada ki, Bank 9 layih vasit si il 163 milyon AB dollar m bl ind kredit ayracaqdr (onlardan 123 milyon AB dollar Beyn lxalq nkiaf Assosiasiyas (BA) v 40 milyon AB dollar Beyn lxal q Yenid nqurma v nkiaf Banknn (BYB) v saiti olacaqdr). Bütün 9 layih t qdim edilmi v yalnz BA v saitl ri deyil BA/BYB v saitl rinin qarq statusuna asan keçid mümkün olmudur. (c dv l A3.1). lk BYB krediti Bankn Direktorlar urasna M05 -d t qdim edilmidir. Eyni zamanda, CAS genil ndirilmi Yoxsulluun Azaldlmasna Yardm Krediti (YAYK) kreditl m sini v BYB t r find n infrastruktur kreditl m sini ehtiva ed n yüks k -v ziyy t ssenarisini d n z rd tutmudur. Aada qeyd edildiyi k imi, sas n Az rbaycan Respublikasnn Dövl t Neft irk tinin (ARDN) restrukturizasiyas sah sind kifay t q d r t r qqinin olmamas s b bind n Az rbaycan yüks k v ziyy t mexanizml rini d t min ed bilm midir. Ölk göst ricil ri Az rbaycana BA t r find n ayrlacaq maliyy v saitl rinin artrlmas üçün kifay t q d r yet rli olmu v m cburi köçkünl r üçün olan 10-cu lahiy t sdiq edilmidir. Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas (BMK) öz v saitl rind n 9 layih y 66 milyon AB dollar ayrm (bunun 3% -i kap italda itirak, 97% -i kreditdir) v sindikasiya klind sas n maliyy v neft sektorlarna 61.43 milyon AB dollar ayrmdr. BMK h mçinin Az rbaycann xeyrin olan reqional layih l ri d st kl mi, bel ki, niyy ti M rk zi Asiyada öz l sector üçün liz inqi praktiki c h td n mümkün etm k olan 30 milyon AB dollar m bl nd bir lizinq mexanizmi yaradlmdr H m (UKP - Uyunladrlm Proqram Kredit v YAYK vaist si il ) kredit ayrlmas, h m d (proqramatik DXI - Dövl t X rcl rinin cmali v Yoxsulluun Qiym tl ndirilm si vasit si il ) AMF il laq dar proqramatik yanama istiqam tin aydn keçid olmudur. Proqramatik AMF- v individual sektor kreditl rin sx inteqrasiya etmi struktur d yiikliyi krediti sah l r üzr struktur islahatlarna t k an verm k üçün istifad edilmidir. Bankn investisiya kreditl m si d Höküm t, öz l sektor v dig r donorlar t r find n daha böyük h cmli investisiyalar tamamlamaq üçün istifad edilmidir. CAS dövründ maliyy l dirilmi layih l r qeyri -neft sektorunda ticar t, investisiyalar, ticar tin sad l dirilm si, dövl t x rcl ri, yoxsulluq, fidusiar v satnalma sisteml rini, enerji v dig r infrastruktur, s hiyy v t hsil, v maliyy sektoruna aid bir sra AMF -l rd n faydalanmdr. BMK - nn sas m sl h t ve rm ii, öz l sektorun inkiaf v kiçik v orta h cmli mü ssis l ri inkiafna d st k üçün t kmill dirilmi maliyy vasit çiliyi vasit si il sas n qeyri - neft sektorlarnda imkanlarn yaradlmasna yön lmidir. Proqramn dig r vacib m qamlarna lizinqin inkif layih si, korporativ idar etm proqram, kiçik v orta h cmli mü ssis l r üçün laq l r proqram v iqtisadi islahatlar sah sind ld edilmi t r qqi v Az rbaycann qeyri -neft sektorunun g l c k investisya potensialna qlobal diqq ti yön ld n BX konfrans aiddir. Xarici nvestisiyalar üzr M sl h t Xidm ti (XMX) Az rbaycann nvestisiyalarn T viqi v M v r t Fonuna m sl h tl r vermi v Az rbaycann investisiya qanunvericiliyinin t kmill m sin dair tövsiy l rini t qdim etmidir. Yuxarda Ö TS-d qeyd edildiyi kimi, 2006 maliyy ili rzind strategiya f al AMF proqram vasit sil davam etdirilib v dörd iri yeni layih t sdiq edilmidir. C dv l A3.1 Az rbaycanda Bankn Kreditl dirdiyi Layih l r, M03 -05 F al layihlr M03 -05 T sdiq edilmi layihlr M03 -05 Page 83 73 Fermer T s rrüfatlarnn Öz ll dirilm si (M 04 -d balanb) Qaz B rpas (M 03 -d balanb) nstitusional Quruculua Texniki Yardm (M 03 -d balanb) T hsil slahatlar (M 04 -d balanb) Struktur D yiikliyi Krediti II (M 04 -d balanb) T cili traf Mühit nvestisiyalar Pilot Yenid nqurma K nd T s rrüfatnn nkiaf Krediti S hiyy slahatlar Öyr nm v nnovasiya Krediti (ÖK) Baknn Su T chizat Maliyy Sektoruna Texniki Yardm rriqasiya/ Drenaj Sisteml rinin B rpas M d ni rsin Qorunmas PRSV nstitusional Quruculua Texniki Yardm 2 Maqistral Yollar Baknn Su T chizat ( lav ) T hsil Sektorunun nkiaf Uyun - ladrlm Kredit Proqram (UKP) rriqasiya Paylanmas Sisteml ri v dar Edilm si K nd Yerl r in nvestisiya Pensiya v Sosial Yardm Maliyy Xidm tl rinin nkiaf M cburi Köçkünl r qtisadi nkiaf D st yi YAYK I Elektrik Enerjisinin Ötürülm si K nd Yerl rinin traf Mühiti CAS M qs dl rin Nail olunma Ümumi Yoxsullu un Azaldlmas Ölk s viyy sind yoxsullarn say 2002 -ci ild t qrib n 44.6%-d n 2005-ci ild 24%- enmidir ki, bu da 46 % azalman t kil etmidir. K skin yoxsulluq raitind yaayan halinin say 2002 -ci ild 26.9%-d n 200 5-ci ild 9.2%- enmidir. Müqayis li Ev T s rrüfat Büdc sinin Müayin si (ETBM) m lumatlarna saslanan bu n tic l r göst rir ki, 2005-ci ild 2.9 milyon insan yoxsulluq raitind yaam, bu da 2002 -ci ild ki 3.3 milyonluq göst ricinin k skin azalmasn bildirir. Artm sas n yoxsul t b q l rd ba verib, v halinin n yoxsul onda bir hiss sind istehlak orta hesabla ikiqat artb, ÖTS -d yuxarda qrafik 2 -y baxn. Minimum m k haqqnn 5 d f artmas il m k haqq n z r çarpacaq d r c d artmdr, baxmayaraq ki, bu çox kiçik s viyy d n balay r. H mçinin daha yoxsul ail l rin transfer g lirl rind h miyy tli sçraylar olmudur. n kasb ev t s rrüfatlarnn 20% arasnda 2003 -cü ild ki s viyy y nisb t n 2004 -cü ild dövl t sosial transferl ri 35% -d k artmdr. Dövl tin sosial proqramnn s as komponenti olan pensiyalar da h min dövr rzind n yoxsul qrup üçün 44% artmdr. C dv l A3.2: Az rbaycanda Yoxsulluq raitind Yaayan halinin Hesablanm Say 2002 - 2004- cü ill r (faiz) C mi Bak Dig r hr razilri K nd razilri yoxsul çox yoxsul yoxsul çox yoxsul yoxsul çox yoxsul yoxsul çox yoxsul 2002 44.6 26.9 41.6 25.6 48.7 31.5 43.7 24.7 2003 39.7 22.1 34.8 19.3 46.0 27.9 38.4 20.0 2004 28.5 13.4 18.6 8.0 35.4 19.0 29.6 13.0 2005 24.0 9.2 14.7 6.6 27.2 11.9 26.9 8.9 Page 84 74 2004-2005 -4.6 -4.3 -3.9 -1.4 -8.2 -7.1 -2.7 -4.1 2002-2005 -20.6 -17.7 -26.8 -19.1 -21.5 -19.6 -16.8 -15.7 M nb : Ev T s rrüfat Büdc sinin Müayin si v çi Hey tinin hesablamalar . stiqam t I: Neft Bumunun dar olunmas CAS dövründ makroiqtisadi id ar etm tqdir layiq olmudur. Hökum t makroiqtisadi sabitliyi qoruyub saxlamaqda xeyli uurlu olmudur. ri h cmli v potensial olaraq sabitliyi pozan kapital axnnn olmasna baxmayaraq, sabit mübadil kursu saxlanlm v CAS dövrü rzind inflyasiya t k r q mli olmudur. Xarici borc 2002 -ci ild ÜDM -nin 24%-d n 2005 -ci ild 15%- enmidir. Böyük h cmli daxilolmalar v x rcl rin nisb t n ehtiyatl artm 2002 -ci v 2005 -ci ill r arasnda ÜDM -nin 0.6% h cmind olan fiscal artqla nail olmaa imkan vermidir. Cari hesabn k siri, BTC - nin (Bak -Tbilisi- Ceyhan) inas v d nizd neft platformalarnn tikintisi il laq dar olaraq neft sektoruna olan idxallarn h cminin artmas s b bind n, 2001 -ci ild ÜDM -nin 1 faizind n 2004 -cü ild ÜDM -nin 30 faizin d k k skin olaraq yüks lmidir. Lakin, bu k sir BXI t r find n maliyy l dirilmi v ümumi t diyy balansnda artqlq müahid edilmidir. 2005 -ci ild cari hesabn k siri ÜDM -nin 1.3% h cmind artqla çevrilmidir . 2001-ci ild ÜDM -nin 23 faizind n 2004 -cü ild ÜDM -nin 58 faizin d k olan ümumi investisiyalardak artm n z r alnaraq, makroiqtisadi idar etm möht m olmudur. 2004 -cü ilin sonu 2005-ci ilin v llind , inflyasiya iri h cmli kapital axn v böyük dövl t x rcl ri fonunda sas n mübadil kurs unun kifay t q d r çevik olmamas s b bind n artmdr. lin ikinci rübünd Höküm t, Bank v BVF il m sl h tl m l r aparmaqla, inflyasiyan azaltmaq m qs di il böyük mübadil kursu çevikliyni t tbiq etmi v faiz d r c sini artrmdr. Bir sra struktu r d yiiklikliyni n z rd tutan anti - inflyasiyaya aid s r ncam t sdiq edilmidir. 2005 -ci il üçün dövr sonu inflyasiya t qrib n 5.5 faiz olaraq qiym tl ndirilmidir. Page 85 75 Neft bumunu idar etmk üçün Bank institusion al ç rçivnin qurulmas ii nd effektiv tövh lr vermidir. Bankn yardm il Höküm t Az rbaycann öz neft daxilolmalarn idar etm k üçün potensialn genil ndir n ç rçiv ni t tbiq etmidir. Neft daxilolmalarn s m r li v ffaf idar etm k üçün, DNF, Hesabalama Palatas, qtisadi nkiaf Nazirliyinin Dövl t nvestisiyalarnn Qiym tl ndirilm si öb si, v büdc nin hazrlanmas v icars üçün Orta Müdd tli X rcl r Plan (OMXP) ilkin m rh l l ri kimi bir sra vacib qurumlar t sis edilmi, m liyyata balam, v gücl ndirilmidir. Büdc d n k nar resurslar dövl t büdc sin inteqrasiya edilmidir, hans ki yeni büdc qanununa müvafiq olaraq 2003 -cü ild n etibar n d rc edilir. Höküm tin Maliy Statistikas T limat (HMST) klassifikasiyas t sdiq edilmidir. m liyyat x rcl ri istisna edilm kl DNF -in bütün x rcl ri illik konsolidasiya edilmi dövl t büdc sinin bir hiss si kimi daxil edilir v Parlamentin t sdiqin t qdim edilir. Maliyy Nazirliyi Neft Fondundan istifad ni d ks etdir n büdc nin icras hesabatlarn d rc etdirir. DNF -da rüblük maliyy hesabatlarn v beyn lxalq audit standartlarna uyun olaraq audit olunmu illik hesabatlarn d rc etdirir. Bank m sl h t vermidir ki, audit v mühasibat uçotu islahat, dövl t satnalmalarnn islahat vasit si il dövl t v öz l mü ssis l rd idar etm üçün fudisiar ç rçiv gücl ndirilsin. 24 Satnalmalara dair yeni qanun q bul edilmi v h m öz l h m d dövl t sektoru üçün Beyn lxalq Maliyy Hesabat Standartlarna (BMHS) saslanan yeni mühasibat uçotu qanunv ericiliyi q bul edilmidir. Yax trqqi ld olunsa da sas qurumlar n güclndirilmsin dair irlid sasl günd lik vard r . Höküm tin audit aparma sah sind ki potensialnn yaradlmas sah sind ki t r qqi gözl nil nd n z if olmudur. Hesabalama Palatas yaradlm v içil rl t min edilmidir, lakin onun potensial v m lumata çx m hduddur, v bu da onlarn t dbirl rinin h cmini m hdudladrm olur. Satnalma praktikalarndak ffaflq da h l geni yaylmamdr. Sah nazirlikl ri OMXP prosesi nd lazm olan q d r itirak etmir v Dövl t nvestisiyalarnn Qiym tl ndirilm si öb sinin daha da genil ndirilmsin ehtiyac var. Bir sra donorlar t r find n bu sah d texniki yardmn göst rilm si davam etm kd dir. Bu qurumlarn real testi iri h cmli daxilolmalarn axnnn balamas vaxt, y ni növb ti ÖTS dövründ aparlacaqdr. T crüb islahat m s l l rin dair geni konsensusun ld olunmas il b rab r t dric n v ardcl icraya ehtiyacn 24 CAS dövrü rzind , M03 -d Bank Ölk nin Maliyy Hesabatl l Qiymtlndirlmsi v Dövlt Xrclrinin cmaln hazrlamdr. Ölk nin Satnalmalarn Qiymtlndirilmsi Hesabat M02 -d tamamlanmdr. C dv l A3.3: sas Göst ricil rin Xülas si ( baqa cür göstrilmmidirs ÜDM -nin faizi olaraq) Madd 2001 2002 2003 2004 2005* ÜDM- nin real artm (faiz) 9.6 9.7 11.2 10.2 26.2 Qeyri-neft sektoru ÜDM-sinin real artm (faiz) 10.4 12.3 15.5 13.4 8.4 nfilyasiya (stehlakç Qiym tl rinin ndeksi,dövr üzr orta göst rici, faiz) 1.5 2.8 2.2 6.7 9.9 Adambana ÜMM (AB dollar Atlas) 660 720 820 950 1240 Cari hesabn balans -0.9 -12.3 -27.7 -29.8 -5.2 Xalis Birbaa Xarici nvestisiyalar (AB dollar mln) 299 1,048 2,353 2,351 -728 Real effektiv mübadil kursu (faiz, - amortizasiya) -6.1 -7.1 -10.8 -3.5 6.6 cmal fiskal balans -1.7 -0.4 -1.3 1.0 2.7 cmal fiskal balans, Neft Fondu xaric -2.7 -4.2 -4.7 -2.5 -2.3 cmal büdc nin g lirl ri 18.7 27.3 26.6 26.8 26.8 Ümumi investisiyalar 22.9 34.1 52.9 53.2 36.0 Öd nil c k xarici borc 22.8 24.0 24.0 22.8 15.0 Xarici borca xidm tin ixraca nisb ti (faiz) 5.3 5.9 6.6 5.4 3.0 M nb :Dövl t Statistika Komit si, Bank v Fondun çi Hey ti hesablamalar. *2005 - ci il üzr m lumatlar hesablamalardr Page 86 76 olduunu göst rir, hanslarn ki, çoxu cari praktikalardan keçidl ri ehtiva edir. Az rbaycanda höküm tinin quruluunun çoxax li v çox hiss li olduunu, v media v mülki c miyy tin müqayis li z if olduunu n z r alaraq uzunmüdd tli vaxt verilm si vacibdir. Ölk d ki bütün qaz v neftl bal olan birg mü ssis l rd itirak pay olan, öz istehsal v emal m liyyatlarn aparan v yerli qaz v neft bazarnda aparc rol oynayan ARDN - n restrukturizasiyas m s l si d ciddi olaraq qalr. ARDN - n t nziml yici v kommersiya funksiyalarnn ayrlmasna, onun m li yyat t dbirl rinin v maliyy hesabatnn ffaflnn artrlmasna da ehtiyac var. YAYK d st yi il 2004 -cü ild qüvv y minmi Mühasibat Uçotu haqqnda Qanun, 2008 -ci il üçün ARDN v bütün dig r dövl t mü ssis l rind n maliyy hesabatlarnn BMHS - uyun olaraq t rtib olunmasn v açqlanmasn t l b edir. Bununla bal ç tinlikl ri n z r alaraq, qoyulmu müdd t optimistik olsa da, h miyy tli ir lil yi ld edilib. CAS üçün ARDN - n maliyy v korporativ restrukturizasiyas üzr t dbirl r proqramnn icrasna balamas mühüm rt idi, lakin bazann q na tb x icras üçün rt deyildi. Buna baxmayaraq, YAYK t r find n d st kl nmi, razladrlm t dbirl r plan üzr i balanb. 25 II- ci stiqam t: Neft Sektorundan k narda Yerl rinin Yaradlmas v Davaml Artm Qeyri-neft sektoru 2002-04- cü ill r rzind 13 faiz artaraq hr il üzr 5 -7 faizlik s viyyni keçmidir. (cvl A3. 3). Qeyri- neft ixraç 2002 -ci ild 259 milyon AB dollarndan 2005 -ci ild 766 milyon AB dollarna qalxb, orta illik artm tempi 43% t kil edib. Qeyri - neft ixracn artm tempinin bu cür yüks k olmas, aa inflyasiya, nisb t n aa m k haqlar, v regionda n köhn lmi REER (ÖTS -d haiy 1 - baxn) CAS dövründ Holland sindromunun qarsnn alnmasnn ciddi lam tl ridir. Bank v BMK biznes mühitini yaxladrmaq üçün olan müdaxil l r d st k verm k, maliyy sektorunu gücl ndirm k, k nd t s rrüfatn t viq etm k, v iqtisadi inkiaf Bakdan k nar razil rd müxt lifl dirm k üçün Höküm tl birg sx il midir. ÜDM-y qeyri - neft ixrac 2002 -ci ilin ÜDM-sinin 4.2 faizind n 2004 -cü ild 7.6 faiz d k yüks lmidir. Tikinti, n qliyyat v rabit sektorlarnda i yerl rinin artm h r il üzr 3 -5 faiz olmudur. K nd t s rrüfatnda m ulluun azalmas fonunda , r smi m lu matlar göst rir ki, (hans ki, içi qüvv sinin 40 faizini özünd c ml dirir), ümumi m ulluun say h r il üzr sad c 0.4 faiz artmdr. 26 llik 7 - 8% orta artm il xsi istehlakn artmas daha yax ölçü ola bil r, halinin n yoxsul onda bir hiss s ind h min artm ikiqat h cmd ba verib, ÖTS- n Az rbaycanda yoxsul t b q l rd artm üzr qrafik 2 -y baxn. 2002-2005-ci ill r üzr minimum m k haqq t qrib n 4 d f artm (aylq olaraq $7 –d n $25 - ), v orta m k haqq da h miyy tli d r c d artmdr. Bu m k haqq artmnn n tic si mü lliml r v s hiyy içil ri d daxil olmaqla, enerji sektorundan k narda il y n halinin böyük hiss sinin real g lirinin artmas olmudur. Aada qeyd edildiyi kimi Bank analitik i, sx siyas t dialoqu v maliyy sektoruna, infrastruktura investisiyalar vasit si il qeyri - neft sektorunun artmna h miyy tli tövh l r vermidir. Maliyy qurumlar n n n v kiçik v orta hcmli müssislrinin potensial quruculuu vasit si il BMK yerli i rktlr dstk vermidir. BMK- nn m sl h t ii yerli t chizatçlar üçün regionada f al olan neft v qaz inkiaf layih l rin münasib td imkanlarn yaradlmas 25 Az rbaycan üzr YA YK Proqram s n din baxn, 19 aprel 2005, c dv l 4, s.. 34. 26 Az rbaycanda m ulluq m k bazar haqqnda m lumat çox z ifidr. Baxmayaraq ki, m k bazar probleml ri Az rbaycanda ciddi narahatlq dourur, harada ki, isizlik v natamam isizlik çox yüks kd ir, Bank bu sah d Höküm tl birg il m kd v strategiyann v i plannn razladrlmasnda az uurlu olmudur. Page 87 77 olmudur. Bu strateqiyann sas m hsulu beyn lxalq neft irk tl ri il i aparan yerli kiçik v orta h cmli mü ssis l r üçün potensial quruculuunu t min ed n AÇG (Az ri - Çraq - Gün li) /BTC Kiçik v Orta H cmli Mü ssis l rin Balants Proqram olmudur. BMK - nn dig r texniki yardmna lizinqin inkiaf layih si v korporativ idar etm proqram daxil olmudur. Bu proqramlar n m qs di yerli bank v s hmdar c miyy tl rin investisiya cazib darln artrmaa lav olaraq siyas t dialoqu, t lim v ictimaiyy tin m lumatlandrmas kampaniyalar vasit si ölk nin ümumi investisiya iqlimini yaxladrmaqdr. C dv l A3. 4 Sah l r ü zr ÜDM - nin artm d r c si, 2002 -05 (faiz) Faktiki Hesablanm Proqnozlad r l m Sah 2002 2003 2004 2005 ÜDM 10 11 10 26 Qeyri-neft ÜDM- 12 16 13 8 S naye 4 6 4 57 K nd t s rrüfat 6 6 5 8 Tikinti 82 48 41 2 Ticar t 6 9 9 10 N qliyyat 4.5 11.5 Rabit 10 11 36 36 Dig r xidm tl r 8 12 11 11 M nb: 2005-ci ilin Dövl t Büdc si Z rfi S n di v Bankn çi Hey tinin hesablamalar. Mü yyn trqqiy baxmayaraq biznes mühitini yax l ad r maq üçün davaml t dbirlr ehtiyac var. Az rbaycan Avropa v M rk zi Asiya ölk l ri arasnda 2005 -ci ilin MFMHS-d Biznes Üçün Probleml r orta göst ricil rinin 21 -d n 15 üzr daha yax nailiyy tl r ld etmidir. O, korrupsiya, biznesin lisensiyaladrmas, gömrük v ticar tin t nziml nm si, vergi idar et m si, vergi d r c l ri, v elektrik enerjisi göst ricil ri üz r orta s viyy d n aa bal ymdr. Respondentl rin n az 25 faizi bu sah l ri problem kimi qeyd etmil r (dig r problemli sah l r maliyy nin d y ri v ona çx olmudur). 2002 -ci ilin müayin sind n etibar n, elektrik enerjisi istisna edilm kl , bu sah l rin h r birin münasib t daha da pisl midir. Bu pisl m 2003-2004-cü ill rd prezident s lahiyy tl rinin ötürülm si il bal ola v bununla da keçid xarakterini daya bil r.Dünya Bank Institutunun dar etm Göst ricil ri CAS dövründ Hökum tin S m r liliyi v T nziml yici Keyfiyy ti üzr sabit t r qqi göst rib, h mi sah l rd Bankn t siri var, Bankn daha az t siri olan sah l rd is t r qqi qarq xarakter dayb. g üzar Mühi t Dair Arad r ma (MDA) sas n 2005 -ci ilin vv lind Az rbaycanda i balamaq üçün 115 gün t l b edilirdi — bu da Avropa v M rk zi Asiya Regionundak orta dövl td olduundan üç d f çoxdur. Bu r q m 2005 - ci ilin may aynda hüquqi xsl rin qeydiyyatn a dair qaydalar sad l dirildikd n sonra 56 - ya enmidir. Lisenziya almaq üçün t l b olunan x rc adamba na dü n g lirin 1,326 faizi h cmind n 2005-ci ild 977% - düs d , orta regional göst ricid n ikiqat yuxardr. Page 88 78 Bankn m sl h t formasnda göst rdiyi yardmdan faydalanaraq Höküm t bu m s l l ri n z rd n keçirm y balamdr. 27 Mü ssis l rin m nf t vergisi 2002 -ci ild ki 27 faizd n 2004 - cü ild ki 24 faiz endirilmi, vergiy c lb olunmayan g lir 50 faiz d k artrlm, v üç s viyy li vergi sistemi iki s viy li vergi sistemin konsolidasiya olunmudur. Az rbaycan Gömrük Prosedurlarnn Sad l dirilm si v Harmonizasiyasna dair Kyoto Konvensiyasna qoulmu, v ölk nin gömrük m c ll sinin buna uyunladrlmas sah sind hazrlq il rin balanlmdr. Korrupsiyaya qar mübariz haqqnda yeni qanun qüvv y minib, v Prezident Korrpusiyaya qar Mübariz üzr Dövl t Proqramnn hazrlanmas üzr f rman imzalayb. Lakin, t r qqi aa idi. 2006 maliy ili üzr m hk m islahat m hk m sistemind idar çiliyi gücl ndirm y v v t ndalarn çxn artrmaa köm k edir. Maliyy sektoruna prudensial normalar v artan rqabt ttbiq edilmidir. Bank Höküm t maliyy sektorunda konsolidasiyaya v r qab t t kan verm y yardm etm k üçün BVF-l birg sx laq d il midir. Mü yy n t kmill m nin müahid edildiyin baxmayaraq, bank sektoru kiçik olaraq qalr v onun h miyy tli struktur probleml ri vardr. Az rbaycan Beyn lxalq Banknn öz ll dirilm si m s l si h ll edilm mi olaraq qalr, baxmayaraq ki daha artq r qab tin mövcud olduundan sonra c mi bank aktivl rind onun pay son be il rzind azalmdr. CAS dövrü rzind ki ir lil yi yeni bank qanunvericiliyi, BS - uyun prudensial qaydalar, m rk zi bankn prudensial n zar t v yerl rd n zar tin aparlmas üçün potensialnn quruculuu daxildir. Bank sektoru beyn lxalq mühasibat uçotu v maliyy hesabat standartlarn q bul etmi v idar etm t kmill dirilmidir. Minimum kapitala t l bl r artrlm v banklarn say azaldrlmdr. Hal - hazrd a yeni banklar nisb t n sabit maliyy raitind dir, v depozitl rin saynn artmas il bank sektoruna inamn artmaqda olduu sübut olunur. Bank sektorunun qeyri - neft sektorunu s m r li d st kl y bilm sini t min etm k üçün bank sektorunda davaml t r qqi y ehtiyac var. Bankn yeni maliyy l dirdiyi Maliyy Xidm tl rinin nkiaf Layih si ç rçiv sind Bak xaricind maliyy xidm tl rin çxn genil ndirilm si t dbirl ri artmaqdadr . Kiçik v orta hcmli müssislr sektoruna vsaitlrin yönldilmsin istiqam tlndirilmi dörd maliyy sektoru layihsi BMK trfindn dstklnmidir. BMK- nn d st yin kiçik biznesl r yardm etm k iqtidarnda olan v BMK - nn köm yi il r qab t davaml maliyy qurumlarna çevrilmi iki yerli banka kredit x ttinin davam etdirilm si daxil olmudur. Eyni zamanda, kredit t hlilçil rin , kredit ayrlmas üzr müt x ssisl r , sah r hb rl rin t lim keçm kl , kreditl ri n z rd n keçirm kl v portfolionun idar edilm sinin izl nm si sistemini t tbiq etm kl BMK kiçik biznesl r kredit verilm si il laq dar olan riski azaltmaq üçün banklara yardm göst rm k istimaq tind d öz d st yini t min edir. BMK ölk d ilk v yegan kommersiya mikromaliyy l dirm bank olan Az rbaycan Mikromaliyy l dirm Banknn t sis edilm sind böyük rolu olmudur. BMK - nn itirak payna ilk 1.75 milyon AB dollar m bl ind olan investisiyas v sonrak lav 3 milyon AB dollar m bl ind olan banka ayrd kredit bank sektoruna olan inam yaratm v Az rbaycanda kommersiya yönümlü mikormaliyy l dirm texnologiyasn t tbiq etmidir. Hal - hazrda ölk d ümumi kredit portfeli 52 milyon AB dollar, 39 faizini igüzar qadnlar t kil ed n 64,000 -d n 27 Bank Qrupunun AMF-n MDA - nn illik müqayis li t hlili, INOTIS, Qafqaz Turizm T bbüsü IDF (M05), v Ticar tin Sad l dirilm sin Texniki Yardmn/siyas t qeydl ri daxil edilmidir (M04). Birg Bank/BVF Maliyy Sektorunun Qiym tl ndirilm si Proqram 2004 - cü ild bitmidir. Page 89 79 çox f al müt risi olan on doqquz mikromaliyy l dirm qurmu f aliyy göst rir. 100 AB dollarndan 125,000 AB dollar arasnda olan mikromaliyy l dirm kreditl rinin ümumi h cmi 2005- ci ilin sonuna 200 milyon AB dollarna çataca gözl nilir Fermer t srrüfatlar n n özlldirilmsi tamamlanm v knd yerlrinin krediti sistemi il nib haz r lanmaqdad r . 2003-cü ild bitmi Fermer T s rrüfatlarnn Öz ll dirilm si Layih sin müvafiq olaraq, torpaq aktnn verilm si v qeydiyyat modell ri pilotlandrlm v sonra m rh l l r üzr ölk boyu t tbiq edilmidir. 1990 - c ill rin sonundak fermer t s rrüfatlarnn öz ll dirilm si MDB ölk l ri arasndak n uurlu öz ll dirm l rd n hesab edilir. K nd T s rrüfatnn nkiaf v Kredit Layih si (KTKL) ç rçiv sind torpaq qdl ri xidm tl rinin m rk zsizl dirlm si il , qeyd alnm torpaq qdl rinin say CAS - n h r il üzr 3,000-nlik h d fini artqlamasn il aaraq 2004 -cü ild 10,000 - çatmdr. KTKL eyni zamanda 20,000 k ndli borc alanlar üçün d kredit çx d st kl mi, v bu r q m CAS - n m qs d kimi mü yy n etdiyi 7,000 -d n kifay t q d r artqdr. Baxmayaraq ki, kredit ittifaqlar h l d cavandr, onlarn bir çoxunun f aliyy t qabiliyy tind olmaqlar haqqnda lam tl r özünü birüz verm kd dir. KTKL -2 üzr davamç layih 2006 - c ilin iyun aynda t sdiq edilib, v danmaz mlakn qeydiyyatnn bütün ölk miqyasnda t tbiq edilm si, h cmin gör 2007 maliyy ili üçün ayrca layih statusunu alb. Bankn iki layih si ç rçiv sind irriqasiya v drenaj inftastrukturunun b rpas v inas h d f seçilmi razil rd m hsul ymnn h miyy tli d r c d artmas il n tic l nmidir. K ndli icmalar, b l diyy l r v su istifad çil ri assosiasiyalar t r find n infrastrukturun icmaya - saslanan idar etm sin yön lik K nd Yerl rin nvestisiya UKP ( Uy unladrlm Kredit Proqram)da CAS dövrü rzind balamdr Az rbaycan üçün bunlar asta inkiaf ed n yeni konsepsiyalardr; CAS dövründ k nd sektorunda yerli ictimai t kilatlarn vacib rollarnn tannmasnn v q bul edilm sinin d rinl m si v genil ndirilm si sah sind ki uur n z r çarpan olmu dur. Bu prosesi sür tl ndirm k üçün, Höküm t QHT -l rd daxil olmaqla hüquqi xsl rin qeydiyyatn sad l dir n yeni qanunvericiliyi q bul etmi v hüquqi xsl rin reyestrini yaratmdr. Bu vacib nailiyy tl r baxmayaraq, kredit , bazara v infrastruktura çx t kmill dirm kl bal olan i d daxil edilm kl k ndl bal olan günd lik geni olaraq qalr. K ndl bal olan Bank - n AMF -sin marketinq v aqro -emal, habel komunal xidm tl ri qiym tl rinin d yim sinin k nd t siri m s l l rinin öyr nilm si daxil edilmidir. Çirkl nmnin azald l ams v tbii srvtlrin idaredilmsinin güclndirilmsi sah sind bir s r a tbbüslr olmudur. Az rbaycann milli traf mühit prioritetl ri, h m ictimaiyy tin h m d Höküm tin artan diqq tini h min vaxtdan c lb etmi, 1998 -ci il tarixli traf Mühit dair Milli T dbirl r Plannda mü yy n edilmidir. Bank Ekologiya v T bii S rv tl r Nazirliyind potensialn artrlmasna diqq ti c lb etmidir. Baxmayaraq ki, davam etm kd olan institusional z iflik mövcuddur, nazirlik t dric n ölk d siyas tin formaladrlmasnda aparc rol oynayr Regional X z r D nizi traf Mühiti Proqram ç rçiv sind donorlarn güclü d st yini qazanm X z r D nizin dair Milli T dbirl r Plan t rtib edilmidir. traf Mühit T cili nves tisiyalara dair Layih X z r D nizind n r bal ehtiyatlarn b rpa etm y yardm etm k Page 90 80 üçün n r balnn artrlmas üzr inkubatorlar yaratmaa yardm etmidir. H d f h r il 15 milyon olmaqla, onun ilk f aliyy t ili rzind alt milyon xrda n r bal istehsal edilmidir. Layih , eyni zamanda quruda neft yataqlarnn t mizl nm si üzr v daha çox çirkl nmi razil rin t mizl nm si il civ nin t mizl nm si üzr bir sra metodologiyalar nümayi etdirmidir. Neft istehsalnn traf mühit t sirin i azaltmaq üçün Nazirl r Kabineti 2004 -cü ild Z r rli Tullantlarn dar edilm si Strategiyasn t sdiq etmidir. Z r rli emissiyalar izl m k üçün Milli Monitorinq dar si yaradlm v tullantlarn idar edilm sini laq l ndirm k üçün Toksik Tullantlarn dar edilm si üzr Agentlik yaradlmdr. Bankn sonrak d st yi CAS dövrünün sonunda q bul olunmu K nd Yerl rinin traf Mühiti Layih si ç rçiv sind t qdim edilm kd dir, hans ki, me v otlaqlarn idar edilm si v biomüxt lifliyin qorunmasnn inkiaf üz rind qurulmudur. H mçinin çirkl nm nin n tic l rini aradan qaldrmaa yön ldilmi mexanizmin yaradlmas v növb ti ÖTS dövrü üçün t klif olunmu Aberon Yarmadasnn traf Mühitinin T mizl nm si Layih sinin hazrlanmas üz rind i balanlmdr. III- cü stiqam t: Sosial Xidm tl rin v nfrastrukturun nkiaf Etdirilm si Az rbaycan Minilliyin nkiaf Mqsdlrinin (MM) bir çoxuna çatmaq yolundad r . CAS dövrü rzind MM -l r YADP - inteqrasiya olunmudur. (bax lav 4 - ) Bank onlara nail olmaq üçün müqayis v t r qqinin monitorinqi m qs di il statistik bazann t kmill dirilm sini h yata keçirmidir. Proqramatik Yoxsulluun Qiym tl ndirilm si vasit si il yaxndan t r fdalq Az rbaycann yoxsulluun t hlili potensialn gücl ndiri b. Bu t r qqiy baxmayaraq analitik boluqlar qalmaqdadr, xüsusi il d m k bazarnn müt madi müayin si v m cburi köçkünl rin iqtisadi durumunun yarmçq anlalmas sah sind . S hiyy sah sind dövl tin statistikas v aparlan müayin l rin n tic l ri arasndak f rq 5 yadan aa uaqlar v analar arasndak ölüm s viyy sinin azaldlmasndak t r qqinin olub - olmamasn mü yy n etm y imkan vermir. traf mühitin dayanqllnn t min olunmas üzr MM -l r nail olmaq üçün Az rbaycan xüsusi il d k nd yerl rind içm li su m nb l rinin inkiafna daha çox diqq t yetirm lidir. Pulsuz d rsliklrl tmin edilm v agird qiymtlndirilmsinin pilotlad r l mas t hsil sisteminin keyfiyyti v ona ç x n inkiaf üzr at l an add mlar s r as n da olaraq yax t rqqi il nticlnmidir. btidai t hsil q bulun ümumi faizi 2001 -ci ild 98.6% - n 2003 - cü ild 102.4%- , orta m kt bin daha yuxar pill l rin q bul 2001 -ci ild 43.2% -d n 2003 -cü ild 70.5 %- yüks lmidir. Ali t hsild q bul s viyy si 2001 -ci ild ki 13.4% -d n t dric n en r k 2003 -cü ild ki 12.2 % - çatmdr. CAS h d fl rin geni kild nail olunsa da, konservativlik, çatmazlqlar v qeyri - qanuni öd m l r t hsil sisteminin inkiafnn qarsn alr. Hökum t trafl islahat proqram q bul etmi v T hsil Komisiyasna günd liyin h yata keçirilm sind ki t r qqini sür tl ndirm yi taprmdr. Page 91 81 Bank bu proses yardm etm y davam edir. CAS dövründ T hsil Sah si Qeydi t r find n d st kl nmi (MA 03) T hsil Sektorunda nkiaf UKP - q bul edilmidir . btidai t hsild b r b rliyi inkiaf etdirm k üçün Bank 1 -5-ci sinifl r üçün pulsuz d rslik paylanmas c hdini d st kl midir. (Hökum tin m lumatlarna sas n bu m qs d 2003 -2004- cü ill rd nail olunmudur.) agirdl rin Nailiyy tl rinin Qiym tl ndirilm si Komit si 2004 -cü ild t sis olunmu v 5 -ci sinifd oxuyan 1900 uaq üçün riyaziyyat v Az rbaycan dili üzr pilot qiym tl ndirilm aparmdr. Institusional Quruculu a Texniki Yardm -2 ç rçiv sind t hsilin maliyy l dirilm si, dövl t t hsi linin x rcl ri v t hsil prioritetl ri aradrmalar hazrlanm v x rcl rin t hlili üzr treninq t min olunmudur. C dv l A3.5 Az rbaycanda sas Sosial Göst ricil r ,Key Social Indicators in Azerbaijan, 2001 –03 Göst rici 2001 2002 2003 Douda ömür uzunluu 71.9 72.2 72.3 btidai t hsil ümumi q bulun s viyy si (faiz) 98.6 98.8 102.4 Orta t hsil ümumi q bulun s viyy si (faiz) 43.2 63.4 70.5 Ali t hsil ümumi q bulun s viyy si (faiz) 13.4 12.5 12.2 Ana ölümü s viyy si (h r 100,000 diri doua) 25.4 19.9 18.5 Körp l rin ölüm s viyy si (h r bir 1,000 diri doua) 12.5 12.8 12.8 M nb: Azrbaycan Hökumti, YA DP Trqqi Hesabat , 2005. l k in tibbi xidmt göstrilmsi seçilmi razilrd inkiaf etdirils d, bütün sistem ç rçivsind islahatlara hl d ehtiyac var. Az rbaycan DOTS -un hat sini genil mndirm kl v r min yaylmasnn qarsn alan addmlar atm v Qlobal Fond t r find n maliyy l mi HV/AIDS - qrant t sdiq edilmidir. Geni islahat günd liyin v idar çilik m s l l rin m hdud höküm t öhd liyi s b bind n Bankn CAS dövrü üzr s hiyy sektorundak m qs dl ri pilot rayonlarda s hiyy xidm tl rinin yaxladrlmas il m hdudlamdr. S hiyy slaht ÖK 5 rayonda tibbi yardm xidm tl rin çxn yaxladrmaqla uulu olmud ur. H d f seçilmi rayonlardak t kmill dirilmi ilkin tibbi yardm qurumlarnda x st l rin say 65%, x st l rin m mnunluu is 34% -d n 61% - artmdr. Lakin, layih sas itirakçlar daha geni miqyasda islahatlar keçirm y inadra bilm midir. S hiyy x rcl ri dövl t x rcl rinin 5.3%-d n 5.8% -n artmdr, lakin x st xanalarn saynn düzgün mü yy n edilm si d daxil olmaqla x rcl rin s m r si az olmudur. Kifay t q d r texnika v içi hey tl t min olunmasna baxmayaraq, xüsusil d kasblar arasnda x st xanalardan istifad aa s viyy d dir. S hiyy sektorundak bu gün d k olan t crüb göst rir ki, n z r çarpacaq idar etm ç rçiv si, siyasi irad v sas mü ssis l rin itirak olmadan da kiçik islahatlar ba 2005-ci ild S hiyy Nazirliyind r hb r lik d yiil nd n sonra Bank hazr idi. trafl S hiyy Sektorunun c mal (2005 maliyy ili) trafl islahat proqramnn sas elementl rini mü yy n edib, hanslar ki, hal - hazrda 2006 maliyy ilind S hiyy Sektorunun slahat Layih si vasit sil h yata ke çirilir. Sosial s ortan n transfer sviyysi artm v sistemli islahatlar qaç n l mazd r . CAS dövründ Pensiya v Sosial Yardm Layih si (PSYL), Kommunal Xidm tl rin Qiym tl rind ki D yikliyin PSYL - s, v kasbln statistikas v x rit l nm si üzr intensiv i t r find n d st kl n n sosial sorta islahat sah sind dialoq n z r çarpacaq d r c d ir lil midir. H m pensiyalar h m d sosial yardm öd nil ri vaxtnda öd nilir v öd m l rd n z r çarpan qalqlar yoxdur. Prezident siyas t v idar etm çatmazlqlarn t nziml y n pensiya Page 92 82 islahatlar günd liyini q bul etmidir. Pensiyaçlara dair kompüterl dirilmi f rdi uçot sistemi yaradlmaqdadr v 1 yanvar 2005 -ci ild n etibar n minimum pensiya m bl i minimum m k haqqna uyun olaraq aylq 125,000 manata artrlmdr. Sosial müavin tl r d artrlmdr. Ünvanl ail müavin ti 2006 - c ilin iyun aynda t tbiq edilm y balayb . Bu h m d planladrlm g l c k kommunal xidm tl rin qiym tl rinin artmn kompensasiya etm y köm k ed c kdir. Hökum tin mcburi köçkünlr münasibtd olan strategiyas “q s amüddtli” h llr kimi deyil, uzunmüddtli davaml inkiafa istiqamtlndirilmidir. Höküm t m cburi köçkünl rin h yat raitini davaml olaraq yaxladrmaq üçün bunu t viq ed n proqramlar t bbüsü il çx edir. DNF qaçqn v m cburi köçkünl rin m nzil -m i t raitinin yaxladrlmasna ayrlan v saitin h cmini n z r çarpacaq d r c d artrb. (2004 -cü ild 47 milyon AB dollar). M cburi köçkünl rin adambana g liri ümumi halinin ort a göst ricisini bir az üst l midir. (c dv l A3.3). Bankn müharib d n z r r ç kmi razil rd n qliyyat v enerji ötürülm si v dig r infrastrukturun tikintisi ii 1995 -ci ild n etibar n Pilot Yenid nqurma Layih si vasit si il hayata keçirilir, hans ki, bu 36000 m cburi köçkünün öz doma torpaqlarna qaytmasna imkan verir. Bu h mçinin 160 000 benefisiar üçün h r birinin orta d y ri 35 000 AB dollar olan 190 mikro -layih ni maliyy l dirmi ünvanl sosial fondun sasn qoymudur. Ölk göst ricil rinin inkiaf s b bind n BA - nn lav resurslarnn mövcud olmas fonunda, Bank M05 -d m cburi köçkünl rin qtisadi nkiafna D st k Layih sinin davamn a q rar vermidir ki, bu da sosial fondun v saitl rini artrmdr . Lakin m cburi köçkünl rin m s l rinin ümumi yoxsulluq t hlilin v sah l r üzr proqramlara daha yax inteqrasiyasna v bu sah d t r qqini daha aydn mü y n etm k üçün m lumatlarn t kmill dirm sin ehtiyac vardr C dv l A3.6 Qaçqnlarn v m cburi köçkünl rin aylq g lir v istehlak x rcl ri (adamba manatla) M nb 2002 2003 2004 Faizl d yii klik, 2002 –04 G lir Qaçqnlar / m cburi köçkünl r 185,772 199,076 217,127 16.9 C mi 179,107 187,880 207,558 15.9 s t ehlak Qaçqnlar / m cburi köçkünl r 163,350 172,071 217,358 33.1 C mi 164,788 175,863 215,595 30.8 M nb: Dünya Bank /Az rbaycan Hökum ti ETS N qliyyat sektorunun idar edilmsi güclndirilib v yol bksi sürtl inkiaf etm kddir. Hökum t qeyri - neft sektorunun inkiafna mane olan sas probleml ri h ll etm k üçün v Bakdan k nar razil rd iqtisadi imkanlarn t kmill dirilm si v sosial xidm tl ri ld etm k imkanlarnn artrlmas üçün n qliyyat sektorunda ambisioz investisiya strategiyasn q bul edib. Yollarn inkiafna büdc d n h miyy tli d r c d v sait ayrlb v ciddi donor yardm il tamamlanr. Bank N qliyyat Nazirliyi, YNSD v n qliyyat sektoru üz r çalan dig r qurumlarn institusional gücl ndirilm sin yardm göst rib. Yollarn saxlanlmasna büdc d n ayrlan v saitin artm il üzr h d fi 1 0% ötüb v t chizatçlar v podratçlar arasnda r qab t artb. Yol b k sinin funksional t snifat baa çatdrlb v yol layih l rinin t hlili v prioritetl dirilm si Page 93 83 m qs dil yaradlm Yol Örtüyünün dar edilm si Sistemi 2005 -ci ilin yanvar ayndan il m y balayb. Yol Layih si ç rçiv sind rq -Q rb yolunun mü yy n hiss l rinin b rpas h yata keçirilm kd dir v bir sra k nd yollarnn saxlanlmas üzr müqavil l r yerin yetirilib. Proqram aadaklar münasib td tarazladrlm yanaman t min edir: sas magistrallarn dörd zolaql magistrallara çevrilm si; mü yy n ölk h miyy tli v regional yollarn b rpas; v ikinci - d r c l v yerli b k nin mü yy n hiss sinin b rpas. imai -C nub tranzit d hlizi üzr ikinci Yol Layih si 2006 maliyy ilind t sdiq edilib. Yollara münasib td h miyy tli t r qqi ld edils d , iri h cmli investisiyalara v yollarn saxlanlmasna ehtiyac var, çünki sas yollarn 81% b rbad v ziyy td dir. Bundan lav , d niz n qliyyat, d miryol, hava n qliyyat, v o cüml d n d , gömrük daxil olmaqla, dig r n qliyyat sektorlarnda da çoxlu i görülm lidir. 2006 - c il üzr BEEPS-d göst rilir ki, n qliyyat probleminin sahibkarlq f aliyy tin mane hesab ed n irk tl rin say 2002 -ci ill müqayis d artb. N qliyyatn asanladrlmas üzr dialoq vasit sil , Bank, ticar t v n qliyyat m s l l ri üzr dövl t v öz l sektorlar arasnda dialoqun inkiaf etdirilm sind , v o cüml d n qonu Gürcüstan il h min m s l l r üzr m kdaln artrlmasnda mü yy n t r qqini ld etm y köm k edib. 28 Daha yüks k regional m kdalq siyasi amill r il m hdudladrlr, lakin. Enerji subsidiyalar n n azald l mas n a, kommunal haqlar n n art r l mas n a v Bak d a su t chizat n n yax l ad r l mas n a dair müyyn add mlar at l b , lakin k ommunal sektorda islahat proqram geni olaraq qal r . Enerji v dig r kommunal xidm tl rd , Bank struktur islahatlara, idar etm nin v maliyy effektivliyinin artrlmasna, subsidiyalarn azaldlmasna, xidm tl rin t hlük sizliyi v etibarllnn artrlmasna xüsusi diqq t yetirib. 2006 - c il üzr BEEPS - uyun olaraq, telekommunikasiya v enerji t chizatn sahibkarlq f aliyy tinin h yata keçirilm sind mane hesab ed n firmalarn say 2002 -ci ild 9% v 30% il müqayis d 2005 -ci ild müvafiq olaraq 5% v 25% s viyy sin enib. Gizli enerji subsidiyalarnn azaldlmasnda, h m ymn artrlmas, h m d büdc prosesi il dolay subsidiyalarn yani edilm si vasit sil , t r qqi ld edilib. Enerji il bal subsidiyalarn ümumi s viyy si 2002 -ci ild q eyri-neft ÜDM-ün 7.7% s viyy sind n 2004 -cü ild 6.5% s viyy sin enib, 2005 -ci ild onlarn 4.7% s viyy sin d k daha da enm si proqnozladrlr. M sr fl rin çxarlmas s viyy sin daha da yaxnlamaq üçün qaz haqq 2004 -cü ild 4 d f v su haqq 2 d f qaldrlb. Bak üzr soru m lumatlar göst rir ki, içm li suyun keyfiyy ti artb, lakin ölk nin dig r razil rind ciddi problem olaraq qalr. Bakda Su T chizat Layih si ç rçiv sind sas su t mizl yici stansiyann b rpas dem k olar ki, baa çatdrlb, bu da m nb d suyun keyfiyy tini artrr. Lakin, kommunal xidm tlrin aa sviyysi, sayaclad r man n çat mazl , v h ddindn yüksk normativlr xidmt haqlar n n y l mas n a manedir v i rktlrin maliyy vziyytinin davaml l übh alt n dad r . Kommunal sektorun maliyy v ziyy ti z ifdir v kommersiya nöqteyi -n z rd n s m r li olmaq üçün elektrik enerji, qaz v su t chizat mü ssis l ri sayacladrmann artrlmasna v t nziml yici ç rçiv nin t kmill dirilm sin ehtiyac duyur. Kommunal mü ssis l rin öz ll dirilm si v ya öz l sektorun itiraknn artrlmas sah sind t r qqi gözl nil nd n aa olub. M lumatlarn m hdud olmas su v enerji sektorunda xidm tl rin göst rilm si s viyy sinin yüks lm sini d qiq qiym tl ndirm y imkan vermi r. 2002- 28 H min dialoqun sas komponentl rin Bankn aadak s n dl ri daxil olub: R qabtliliyin yarad l mas ; nteqr e dilmi qeyri -neft ticar ti v investisiya strategiyas (2003 maliyy ili) v Ticar t v Nqliyyat n nkiaf T dqiqat (2003 maliyy ili) . Page 94 84 ci ild bütün ölk miqyasnda ba vermi q za t krar ba verm yib, lakin tez - tez ba ver n lokal q zalarla v geni s viyy d sistemin sradan çxmas il , sistemin etibarll z if olaraq qalr. stiqam t 4: Neft potensialnn realladrlmas 4- cü istiqatm tin mqsdi neft v qaz inkiaf n n dstklnmsi v maliyy ldirilmsi, v layihlrin sosial v ekoloji tsirlrinin azald l mas n n tmin edilm sidir. Az rbaycann neft sektoru, 2002 -2005-ci ill r rzind 8 milyard AB dollar h cmind i nvestisiyalar il d st kl n r k, qrafik uyun inkiaf edir. AÇQ Faza 1 il nm v hasilat layih sind 2005 - ci ilin fevral aynda ilk neft alnb v hal - hazrda layih d günd lik neft hasilat 136 min barrel xam neft t kil edir. Müxt lif amill r BTC boru k m rinin h ddind n artq mür kk b tikinti prosesinin baa çatdrlmasna bir ild n çox l ngim sin t sir göst rib. BTC irk ti Az rbaycandan boru k m ri vasit sil xam neftin n ql edilm sin 2005 - ci ilin may aynda balayb. Neft Ceyhana 2006 - c ilin may aynda çatb. ahd niz qaz yatann il nm sinin birinci fazas üz r il r qrafik uyun gedir v C nubi Qafqaz boru k m rinin tikilm si il 2006 - c ild qaz ixrac edilm si gözl nilir. Bu hadis l r il , 2005 -2007-ci ild neft sektorunda illik artmn 6 0% olmas proqnozladrlr. 2007 -ci ild n sonra artmn sur ti t dric n azalmaa balayacaq, v orta müdd td n uzun müdd t q d r artm azalmaa balayacaq. Bank Qrupu neft potensial n n reallad r l mas n a kömk etmkd katalitik rol oynay b . Bank Qrupu neft potensialnn realladrlmasnda köm k etm kd aparc rol oynayb, v h min köm klik yalnz neft yata layih si v BTC boru k m rinin tikintisi üçün maliyy nin ld edilm sind n deyil, h mçinin, n yüks k sosial, traf mühit v t hlük sizlik standartlarnn t min edilm sind aparc rol oynamaqdan ibar t idi. Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas (BMK) Az rbaycanda AÇQ Faza 1 neft yatann il nm sinin ikinci fazasn v 2004 maliyy ilind BTC boru k m rin d st k göst rib, v bu m qs dl öz v saiti hesabna 61.43 milyon AB dollar h cmind kredit v birg kredit vasit sil 31 milyon AB dollar ayrb. BMK, h mçinin, ölk d bir çox t r fdan iclaslarnn keçirilm sind , yerli halinin, qeyri -hökum t t kilatlarnn v dig r t r fl rin BTC boru k m rinin marrutu haqqnda narahatlq douran m s l l r il tan olmaa çarlmasnda faydal rol oynayb. Az rbaycanda QHT qruplar v BMK -nin traf mühit v sosial m s l l r üzr m kdalar daxil olmaqla, bir çox müst qil qurumlar t r find n layih nin davaml monitorinqi h yata keçirilm kd dir. BTC boru k m rinin inas zaman, BMK m kdalar traf mühit üzr (ild dörd d f ) v sosial missiyalarda (ild iki d f ) itirak etmidi. BMK, h mçinin, kreditorlar qrupu adndan f aliyy t göst r n layih l ndir m üzr müavirl rl , v BP irk tin regiondak f aliyy ti il bal m sl h t göst r n X z r nkiaf Müavir uras il münt z m olaraq laq saxlayr. Birinci istiqam t üzr müzakir edildiyi kimi, Neft Fondu, büdc sisteml ri, OMXP v DP diqq t m rk z ind olmaqla, BA Az rbaycana g lirl rin izl nilm si v istifad edilm si sah sind ffafln t min edilm si üçün lazmi qurumlarn yaradlmasnda mühüm rol oynayb. H min institusional islahatlar beyn lxalq neft irk tl ri v banklar üçün layih üçün da ha uzun müdd tli v iri maliyy nin ayrlmas üçün rait yaradan idar etm ç rçiv sinin yaradlmasnda xüsusi rol oynayb. trafl monitorinq çrçivsi meydana ç x an msllrin erkn müyyn edilm sin gtirib, v kreditorlar vtndal q cmiyyti il onlar n hll olunmas üzr birg çal b . BMK h mçinin BTC -ni v t ndalq c miyy tini monitorinq ç rçiv sin daxil etm y h v sl ndirib, v BTC Az rbaycanda bu ii s m r li h yata keçir bilib. BMK rüb rzind ld edilmi t r qqini n z rd n keçir n R hb r Komit nin üzvüdür. Bundan lav , BMK -nin Page 95 85 Bakda AÇQ/BTC/KOM (kiçik v orta mü ssis l r) laq l ndirm Proqram ç rçiv sind laq l ndirm layih l rinin identifikasiyas v monitorinqi üzr çalan m kdalar var. Bu gün d k, h min laq l r BP Mü ssis M rk zi vasit sil igüzar xidm tl ri v mü ssis l r üçün uzun-müdd tli sifaril ri ld etm k imkann yaradan t chizat b k si üzr texniki yardm v enerjinin q na t edilm si v alternativ enerji texnologiyalar haqqnda m lumatn yaylmas üçün Energy Bus sistemi (nümayil rd 4 486 ev t s rrüfat itirak edib) daxil olub. Proqram BMK - nin kiçik yerli mü ssis l r üçün daha çox imkanlarn yaradlmas üzr s yl rini nümayi etdirir. BMK-nin Korporativ V t ndalq qurumu, h mçinin, sponsorlara regionda v t ndalq c miyy tinin potensialnn artrlmasnda köm k etm k üçün birg -maliyy l dirm klind 200 min AB dollar ayrb. 5. N tic l rin qiym tl ndirilm si v n tic l r töhf N tic : q na tb x CAS müdd ti bütün dörd strateji istiqamt üz r hmiyytli trqqi göstrib. Xüsusil mühüm n tic l r birinci v dördüncü istiqam t üzr müahid olunub: neft bumunun idar edilm si v neft potensialnn realladrlmasna yardm. Son dörd il rzind ÜDM artm ild 11% t kil edib, v qeyri -neft ÜDM- un artm ild t xmin n 13% t kil edib; BTC boru k m rinin tikintisi baa çatmaq üzr dir; neft yataqlarnn il nm si v dig r boru k m rl rinin inas c dv l uyun h yata keçirilir; Neft Fondu f aliyy t göst rir, büdc ç rçiv si icra olunur, v Höku m tin enerji g lirl rinin istifad edilm sind ffafln v idar edilm sinin yüks k standartlara cavab verm sinin t min edilm si üzr öhd liyin sadiqliyi onun, 2003 v 2004 -cü ill r üçün yegan ölk olaraq, ET -y (Hasilat S nayel rinin ffaflq T bbüsü) qoulmasndan ibar t olan mühüm addm il nümayi etdirilib. kinci v üçüncü m qs din ld edilm sind d yax t r qqi ld edilib, baxmayaq ki, mü yy n vacib sah l rd t r qqi daha aa idi. Davaml artm qeyri -neft sektorunda müahid olunub v bank r qab ti, torpaq bazar, k nd t s rrüfatnn kreditl dirilm si, suvarma, v traf mühit kimi Bankn d st kl diyi ks r sah l rd t r qqi ld edilib. C dv l A3.7. CAS N tic l rin Qiym tl ndirilm si, M qs dl r üzr bölgü il M qsd N tic z aha t stiqam t I: Neft bumunun idar edilm si Q na tb x T rif layiq makroiqtisadi idar etm ; neft g lirl rinin ffaf idar edilm si üçün t l b olunan qurumlar sah sind h miyy tli t r qqi. Lakin h min qurumlarn real olaraq snaqdan keçirilm si, iri h cmli neft g lirl ri balananda, növb ti ÖTS dövrün dü c k. stiqam t II: yerl rinin yaradlmas v qeyri -neft sektorunda artm Q na tb x Qeyri- neft sektorunun davaml inkiaf; Bankn d st kl diyi ks r sah l rd , o cüml d n bank r qab tind , torpaq bazarnda, k nd t s rrüfatnn kreditl dirilm sind , suvarma v traf mühit sah sind yax t r qqi. Lakin kiçik v orta mü ssis l r üçün igüzar mühitin yax ladrlmas Page 96 86 üçün daha ciddi t r qqiy ehtiyac var. stiqam t III: nfrastruktu run v sosial xidm tl rin t kmill dirilm si Orta q na tb x Az rbaycan ks r MM -l rin ld edilm si üçün doru yoldadr. Bankn t hsil, sosial müdafi islahat, v ünvanl s hiyy sah sind müdaxil l r üzr yax t r qqi müahid olunur. Lakin, s hiyy sektorunda sistem islahatlara ehtiyac var. Yol sektorunun inkiaf sür tlidir, enerji v kommunal sektorunda islahatlar h yata keçirilir, baxmayaraq ki, icrann sür ti gözl nil nd n daha aa olub. stiqam t IV: Neft potensialnn realladrlmas Q na tb x Neft sektoruna yüks k investisiyalar c lb olunub; bütün iri layih l r baa çatmaq üzr dir; neft sektorunda artmn s viyy si növb ti bir neç il rzind illik 60% s viyy sind planladrlb. Lakin, qeyri- neft sektorunun artm potensial v i yerl rinin yaradlmas potensialn tam realladrmaq üçün, igüzar mühitin yaxladrlmas, bank sektorunda r qab tin artrlmas, v korrupsiyann aradan qaldrlmas sah sind h l d çoxlu il r görülm lidir. Sosial sektorlarda, BA - nn pensiya v sosial yardm üzr dialoq vasit sil h miyy tli t siri var, v h rt r fli islahatlar h yata keçirilm kd dir. Hökum t h mçinin m cburi köçkünl r münasib td qaysn artrb v m cburi köçkünl rin yaay raitinin yaxladrlmas v iqtisadi imkanlarn artrlmas üçün davaml h ll ri axtarmaa balayb. T hsil sektorunda yeni kurrikulumun hazrlanmasnda, pulsuz d rslikl rin paylanmasnda, v t hsil n tic l rinin monitorinqind t r qqi ld edilib. Su v enerji t chizat sektorlarnda restrukturizasiya davam etm kd dir, lakin öz l sektorun itiraknn artrlmasnda m hdud t r qqi ld edilib. S hiyy sektoru ciddi narahatlq douran sah olaraq qalr v Bank dialoq vasit sil siyas t islahat, S, v kiçik investisiya layih l ri ist iqam tind mövqel rin d yiilm si üzr çalr. Davamllq: mümkündür Artan neft g lirlri il dstklnrk, islahatlar üzr davaml hyata keçiriln i hmin n ticlrinin davaml l n mümkün edir. Hal- hazrda nailiyy tl rin davamllna t hlük douran sas amill r qeyri - islahatçlara v maraql dair l r gör struktur islahatlarn h yata keçirilm sinin l ngim si; neft g lirl ri k skin artark n maliyy idar etm sinin pisl m si; d yik n neft qiym tl rin v neft k m rinin inasnda l ngim l r gör v sait axnn pozulmas; siyasi v t hlük sizlik mühitinin pisl m si daxildir. Yumaldc amill r f al YASS prosesi; makroiqtisadi idar etm y xüsusi diqq t; Neft Fondunun taml v düzlüyü, uzun müdd tli neft g lirl rinin strateji idar edilm si , büdc nin s m r li hazrlanmas prosesi v maliyy hesabatll; artm m nb l rinin müxt lifl dirilm si v iqtisadiyyatda genil n n itiraka YADP/ CAS prioriteti; v t ndalq c miyy ti il dialoqun artrlmas; demokratik prosesin inkiafna sadiqlik; qonu ölk l r il sabit laq l rin yaradlmas istiqam tind mövqenin d yiilm si daxildir. CAS dövründ balanm be layih nin n tic l rinin davamll (T s rrüfatlarn Öz ll dirilm si, Qaz B rpas, QTY, T hsil slahat v Struktur D yiiklikl r Yardm Layih si 2) m liyyatlarn Qiym tl ndirilm si Departamenti t r find n “mümkün” v ya “çox mümkün” kimi qiym tl ndirilib. Bankn f aliyy tinin s m r liliyi v onun töhf si Page 97 87 Güclü siyasi dialoq v sektorlar aras n da yax n dan inteqr edilmi kreditldi rm CAS dövründ Azrbaycan n strateji mqsdlr istiqamtind irlilyii n hmiyytli töhf verib. BA - nn siyasi dialoqu ölk nin inkiaf ed n bazar iqtisadiyyatna keçidd sas vasit çi olub. Bank Qrupu, h tta t cili maliyy l dirm boluqlar olmadqd a, YAYK trafnda konstruktiv dialoqu h yata keçir bilib. Hökum t t r find n islahat günd liyinin h yata keçirilm sinin sür tl ndirilm sin niyy tin nümayi etdirilm sin q d r, Bank maliyy paketinin t qdim edilm sini t kid etm di. SDK - v YAYK - ayr - ayrlqda h yata keçirilm si ç tin olan bir çox islahat t dbirl ri üçün inteqr edilmi v konsensus quran bünövr yaradb. slahatlar sas icraç agentlikl r il yaxndan m kdalq raitind hazrlanb, v YADP -d göst rildiyi kimi, inkiaf üçün yen i yanama v günd lik yarada bilib. laq l ndirilmi siyas t d stinin formaladrlmas v icrasnda Bankn BVM f dig r donorlar il t r fdal xüsusi h miyy t k sb edib. Bu cür strategiya proqram m zmunu, S v missiya vaxtlar üzr Bankn komanda ü zvl ri arasnda yüks k s viyy d m kdaln olmasn t l b edirdi. Müv ff qiyy t düsturu yüks k s viyy d islahat günd liyi v d st kl yici sektor layih l ri arasnda sinerji v t siredici laq l r yaradan, üzvl ri arasnda sx laq si olan ölk komandas idi. SDK - layih sin n zar t bütövlükd ölk komandasnn m suliyy ti kimi qavranlmdr. Bank v BMK komandalar Az rbaycan v Bank arasnda yeni laq l r v etibar yarada bilir. Ölk ofisi Hökum t il dialoqda mühüm rol oynayb. Portfelin s mrli liyi göst ricilri CAS dövrü rzind qnatbx olub. CAS dövrün ünvanlanm yeni doqquz kredit layih si “t qdim edilib” v onuncu layih daha yüks k s m r lilik sasnda veril n BA v saitin gör mümkün olub. CAS dövründ , c mi iyirmi be layih qüvv d olub v portfelin statusu q na tb x s viyy sind saxlanlb. Hal - hazrda, Az rbaycanda icra olunan bütün layih l r q na tb x kimi qiym tl ndirilir. Portfel v saitinin istifad edilm si d r c si q na tb x olub, v CAS dövründ orta hesabla ild 18 -20% t kil edib. Davaml sur td infrastrukturun b rpasnda uurlu kimi qiym tl ndirilmi, lakin qaz sektorunda daha geni islahat günd liyinin icrasnda uurlu kimi qiym tl ndirilm mi Qazn B rpas Layih si istisna olmaqla, CAS dövründ balanm alt layih nin hams q na tb x kimi qiym tl ndirilib. Müst qil Qiym tl ndirm Qrupu (MQQ) t r find n h yata keçirilmi sonrak yoxlamalar n tic sind hazrk v iki dig r layih qeyri -q na tb x kimi qiym tl ndirilib. T hsil üçün Öyr tm v nnovasiya Krediti üzr , layih interaktiv öyr tm üzr t limd uurlu olub, lakin MQQ hesab etdi ki, kurrikulumun hazrlanmas v qiym tl ndirm komponentl ri uurlu olmad. T xir salnmaz traf Mühit nvestisiyalar Layih sind , MQQ qeyd etdi ki, mü yy n t xir salnmaz fiziki h d fl r nail olunsa da (misal üçün, balqartrma zavodlar), dig r komponentl r, xüsusil d ekoloji t mizl m komponenti, uurlu olmayb. Bank f aliyy ti “qeyri - q na tb x” kimi qiym tl ndirilmi Qaz Layih si istisna olmaqla MQQ bütün layih l r üzr Ba nkn f aliyy tini q na tb x kimi qiym tl ndirilib, çünki f rz olunub ki, layih özü qaz sektorunda islahatlarn h yata keçirilm si üçün kifay t q d r rait yaradacaq. Yalnz SDK -II ç rçiv sind yüks k s viyy d siyasi dialoqa nail olunandan sonra, qaz s ektorunda islahatlar baland. Yuxarda deyil nl r lav olaraq, 2006 maliyy ilind balanm dörd layih nin hams balanma zaman q na tb x kimi qiym tl ndirilib, baxmayaraq ki, MQQ t r find n qiym tl ndirm h l ki, keçirilm midir. KAY (keyfiyy tin artrlmas yoxlamalar) t r find n qiym tl ndirilmi bütün layih l r v S, r smi yaymda qeyri -q na tb x kimi qiym tl ndirilmi T hsil Sektoru S n di istisna olmaqla, “q na tb x” kimi qiym tl ndirilib. Layih nin baa çatdrlmasnda qiym tl ndirm nin sas mesaj ondan ibar tdir ki, d yiikliyin sür tin realistik yanamaq v icrada çevik olmaq vacibdir. nstitusional potensialn yaradlmasna v hüquqi v fidusiar v zif l rin erk n mü yy n edilm sin diqq t yetirm k, h mçinin, vacibdir. Page 98 88 Proqramatik AMF- (analitik v mslht faliyyti) doru müsbt add mlar at l b . CAS dövründ S -d uzun vaxt t l b ed n t dqiqatlardan sas m s l l r üzr ünvanl v itirakl siyasi dialoq üçün bünövr yaratmaq üçün, daha uzun v m rh l li vaxt c dv li il , daha q sa proqraml siyas t s n dl rin doru dönü müahid olundu. Proqramatik Dövl t X rcl rinin cmallar v Yoxsulluq Qiym tl ndirm l ri ayr - ayr modullar formasnda h yata keçirilir, v siyas ti formaladranlarn maraqlarn v ehtiyaclarn n z r almaq üçün daha yüks k çevikliyi n z rd tutur. Oxar olaraq, 2004 -cü il üzr “Enerji islahat il bal m s l l r v seçiml r” t dqiqat ayr - ayr enerji sektorlar v m s l l ri il bal v enerji sektorunda t r fdalar arasnda daha f al dialoq üçün sas t kil etmi t dqiqatlar d sti v sintezidir. Dünya Bank nstitutu son iki il rzind fiskal qeyri -m rk zl dirm v yerli hökum t potensialnn inkiaf etdirilm si v MDB - 7 ölk l ri arasnda YASS dialoqunu diqq t m rk zind saxlad. Bank, xüsusil struktur islahatlar sahsind, digr trfdal arla yax n dan mkdal q göstrdi. Ümumi islahat sah sind SDK -II v YAYK vasit sil Bankn yardm v BVM- n d st kl diyi Yoxsulluun Azaldlmas v Artm Mexanizmi (PRGF) arasnda sx m kdalq göst rilmidir. PR GF- n dördüncü yoxlamas 2004 - cü ilin dekabr aynda q na tb x s viyy d baa çatdrlmdr v 2005 -ci ild proqram baa çatdrlmdr. AB, Avropa Birliyi v slam nkiaf Bank potensialn yaradlmasna z ruri d st k t min etdil r. Avropa Birliyi Tacis Proqram vasit sil vergi sisteminin modernl dirilm si sah sind yardm göst rdi. Bank USAD il birlikd X zin darlq Sistemi, DP v kommunal sektorda t nziml yici islahat sah sind bir komanda kimi çald, v AB X zin darl il büdc islahat sah sind birg çalmaa balad. Bank AYB v USTDA il ARDN - n restrukturizasiyas üzr yaxndan çalb. Bank, h mçinin, YADP - nn hazrlanmas v icrasna yardm göst rm k üçün AB, sveçr v BMTP il birg çald. BMTP YADP üzr son t r qqi hesabatna MM -l rin monitorinqinin daxil edilm sind çoxlu köm klik göst rdi. Bank, BVF v Hökum t arasnda f al üçt r fli dialoq v sx m kdalq, dig r donorlarla, xüsusil d Avropa Birliyi v USAD il makro/maliyy idar etm si/idar etm mühiti sah sind nailiyy tl ri d st kl yib. H min m kdalq haqqnda m lumat qoma 6 -da verilir. Borcalann f aliyy t göst ricil ri Rasional makroiqtisadi idar etm v YA DP -nin h yata keçirilmsin sadiqlik uurlu n ticlri rtlndirn sas amillr s r as n da idi, baxmayaraq ki, b zi sahlrd islahatlar n hyata keçirilmsi sürti aa idi. Hökum t islahatlarn h yata keçirilm si, idar etm nin v hesabatlln gücl ndirilm si v Az rbaycann bazar iqtisadiyyat üçün açlmas sah sind Bankla il m yi maliyy l d irm ehtiyaclarna gör deyil, Bankn m sl h tl rind n faydalandna gör seçdi. YADP münasib td ciddi mövqe bir sra sah d trafl islahat günd likl rinin hazrlanmasna g tirib, v h min islahatlar t dric n h yata keçirilir. Az rbaycann CPA reytin qi CAS dövründ h miyy tli d r c d qalxb. Qaz B rpas Layih si istisna olmaqla, Borcalann h min dövr rzind balanm layih l r il bal f aliyy ti QD t r find n q na tb x v ya çox q na tb x kimi qiym tl ndirilib. Hökum tin maliyy l dirm pay i l nisb t n az problem meydana çxb. B zi hallarda struktur islahatn sur ti gözl nil nd n aa idi. Qism n bunun s b bi CAS dövrünün vv lind ba vermi siyasi keçidd n ibar t idi. N tic d , Az rbaycan CAS dövründ Yüks k S viyy y keçm k v zin , Baza S viyy sind qalb. Hökum t v Bankn komandas ümid edirdil r ki, kommunal sektorda v ticar t/biznes günd liyi üzr struktur islahatlarnn sür tinin artrlmas YAYK - , 2004 maliyy ilind BYB Enerji nfrastrukturu Krediti, v 2005 -ci ilin ikinci YA YK üzr v saiti x rcl m y imkan yaradacaq. Page 99 89 ksin , islahatlarn sur ti aa idi, v Enerji Krediti v YAYK - Direktorlar urasna yalnz CAS dövrünün sonunda t qdim olundu. Layih nin haz r lanmas v smrliliyini tkmilldirmk v vtnda c miyytinin it irak n art r maq üçün daha çox il r görülmlidir. Az rbaycan Hökum ti bölünmü v ziyy td dir v Hökum t t r find n q rarlarn q bul edilm si prosesi mür kk bdir. N tic d layih nin hazrlanmas v danqlar l ngiyir, çünki layih nin t sdiq edilm si v qüvv y minm si arasnda uzun vaxt keçir v , bu, layih nin vaxtnda icra edilm sin t hlük yaradr. Hökum t h mçinin beyn lxalq texniki yardm m hdud kild q bul edir, bu da f aliyy tin monitorinqin mane yaradan icrann l ngim sin v analitik boluqlara g tirir. N tic d CAS dövründ balanm v ya balanmas planladrlm s kkiz layih d n altsna layih nin uzadlmas t l b olunub. lav olaraq, b zi layih l rin icras satnalmalarla bal m s l l r gör l ngiyib, v bütün layih l rd Bankn ffaflq standartlarnn yerin yetirilm si üçün ehtiyatl davam etm y ehtiyac var. N tic d CAS dövründ balanm v ya balanmas t yin olunmu s kkiz layih d n altsna vaxtn uzadlmas t l b olunub. Bundan lav , satnalmalarla bal m s l l r g ör b zi layih l rin icrasnda l ngim l r balayb v bütün layih l rd Bankn ffaflq standartlarnn yerin yetirilm sini t min etm k üçün ehtiyatl davam etm k lazmdr. V t nda c miyy tinin inkiaf v itirak oxar iqtisadi inkiaf s viyy sind o lan dig r ölk l r nisb t n aadr v v t nda c miyy tini islahatlarn v investisiya layih l rinin hazrlanmas v icras prosesin c lb etm k üçün daha çox s y göst rilm lidir. K nar amill r CAS dövründ nticlrin ld edilmsin tsir göstrmi ciddi knar oklar ba verm yib. Ölk dövrün ks r vaxtnda neft qiym tl rinin gözl nil nd n yüks k olmasndan faydalanb. 2003 -cü ild prezident Heyd r liyevin dünyasn d yim si v onun olu lham liyevin yeni prezident seçilm sind n ibar t olan si yasi keçid CAS- t sir göst rib. H min keçid iqtisadi islahatlarn yerin yetirilm sind mü yy n l ngim l rl n tic l nib, lakin prezident liyevin 24 noyabr 2003 -cü il tarixli f rman v ondan ir li g l n t dbirl r islahatlara mühüm t kan verdi. CAS icras komandaya m lum olan heç bir q r zsiz m nfi t sir m ruz qalmayb. 6. G l c k t r fdalq strategiyalar üçün n tic l r · Kifay t qdr uzun vaxt rzind Bank n ahngldirilmi yard m konsensusu yaratmaa v Azrbaycanda siyast v institusional dyii klikl ri hyata keçirmy kömk etdi. Müvafiq investisiyalar v texniki yardmla tamamlanaraq, Bankn siyasi dialoqda davaml v uzun müdd tli itirak, neft g lirl rinin menecmentind ffafln v idar çiliyin t kmill dirilm sind , v , h mçinin, bir sra sektorda mühüm siyas t v institusional islahatlarn h yata keçirilm sind köm k edib. D yiiklikl rin h yata keçirilm sin kreditl rin ayrlmas, texniki d st k v m sl h t xidm tl ri siyasi islahatlarn formaladrlmas v h yata keçirilm si, v o cüml d n xsi maraqlarn öhd sind n g lm si sah sind Hökum t köm k göst rilm sind çox s m r li olub. N tic l r: Orta-müdd td siyas t islahatlar günd liyind il bal davaml itirakn t min etm k. Siyas t dialoqu vasit sil Bankn davaml itirak Az rbaycan üçün son zamanlar rzind ld edilmi m nf tl rin konsolid edilm si v davaml artm v yoxsulluun Page 100 90 azaldlmas üçün z ruri olan islahat günd liyind qalan t dbirl rin h yata keçirilm sind mühüm rol oynaya bil r. · Az rbaycanda Bank n siy as t dialoqu, biliklri v texniki tcrübsin tlbat davam edir. Hökum t tanyb ki, Bankn göst rdiyi yardm t min edil n maliyy d n yüks kdir v , h tta, enerji g lirl ri k skin artark n v Az rbaycan Orta G lirli Ölk l r qrupuna keç rk n Bankn davaml d st yini alqlayr. N tic l r: Siyas t dialoqu, v , o cüml d n, texniki v bilik xidm tl ri daha çox Bankn Az rbaycana verdiyi sas d y ri formaladracaq, v h min d st yin vaxtnda, etibarl v yüks k keyfiyy tli olmas t min edilm lidir. · Az rbay canda yaranan yeni m sl tdiyy balans n n maliyyldirilmsi üzr tcili ehtiyaclar v YAYK kreditlmsi olmad q da siyast dialoqunda tam it irak n tmin edilm si üçün vasitlrin yarad l mas d r . T diyy balans üçün kreditl m üzr ehtiyaclarn azalmas v Az rbaycann BA t snifatndan çxmasn n z r alaraq, sas m s l Bankn siyas t dialoqunda itiraknn davam etdirilm sind n ibar tdir. B zi Orta G lirli Ölk l rd n f rqli olaraq, Az rbaycann igüzar mühitin yaxlamasn v qeyri -neft sekt orunun artmn sür tl ndirm k üçün struktur islahatlara davaml ehtiyac var. N tic l r: Balanc nöqt si kimi bilikl rd n daha çox istifad daxil olmaqla, YAYK kreditl m si olmadqda, sas siyas t m s l l rind itiraknn davam etdirilm si üzr alter nativ metodlarn yaradlmas. Geni m lumat yaym v bilikl rin artrlmas f aliyy tind v t nda c miyy tinin daha f al itirak sas islahat sah l ri trafnda daha yüks k anlaman v konsensusu yaratmaa köm k ed bil r. · Siyas t v investisiya kredi tl msinin s x inteqrasiyas v s x daxili laqlri olan ölk komandas Bank faliyytinin smrliliyini art r r . Gaz B rpas Layih sind n çxarlm sas n tic ondan ibar t idi ki, t k investisiya krediti al ti mür kk b restrukturizasiya v qiym tl rin formaladrlmas islahatnn balanmas üçün kifay t olan vasit deyil. SDK -II üzr qoyulan rtl r bu cür sektor m s l l rinin h ll olunmasnda daha s m r li olub. N tic l r: Siyas t dialoqu v investisiya kreditl m sinin sx inteqrasiyasn v proqramn m zmunu, m sl h t v layih l r n zar t üzr Bankn komanda üzvl ri arasnda yüks k s viyy d laq l ndirm nin olmasn t min etm k. · CAS dövründ “proqramatik” S - y keçid bir s r a vaxt n da haz r lanm siyast qeydlri (s ndlri) v seminarlar n keçirilm si il nticlnib. S üzr proqramatik yanama h m d rin t dqiqatlarn, h m d daha qsa, konkret mövzulara v ya konkret m qs dl r aid s n dl rin hazrlanmasna, v , o cüml d n, t k t dqiqatlarn t min ed bil c yi il müqayis d daha ah ngl dirilmi siyas t dialoqlarnn aparlmasna imkan yaradb. Bu, misal üçün, yoxsulluun t hlilinin t kmill dirilm si il n tic l nib. N tic l r: Siyas t dialoqunu v bilikl rin yaymlanmasn artrmaq üçün proqramatik analitik ii davam etdirm k v genil ndirm k. · Az rbaycanda mürkkb inzibati v qrarlar n verilmsi prosedurlar bir çox hallarda layih lrin icras n da lngimlr sbb olur. Az rbaycanda layih l rin qüvv y minm sind v icrasnda vaxtsz l ngim l r ba verm y davam edir. Page 101 91 N tic l r: cran sür tl ndirm k üçün bütün t dbirl r üzr inzibati v q rarlarn q bul edilm si il bal mane l ri gözl m k v yüks k s viyy li köm kçi qüvv l ri c lb edilm si v bütün s viyy l rd geni itirakn t min edilm si üzr s yl ri artrmaq. · nformasiya c htindn zif sahlr thlil v qrarlar n verilmsin mane edir. S hiyy sektoru v m k bazar kimi, mü yy n sah l rd d qiq m lumatlarn olmamas t hlil v m nal m qs dl rin v monitorinq göst ricil rinin mü yy n edilm sin mane olur. N tic l r: nformasiya potensial z if olan sah l r üzr texniki v m sl h t yardmn artrmaq. m k bazarnn trafl öyr nilm si i yerl rinin yaradlmas m qs dinin daha yax d rk edilm si v ld edilm si üçün vacib elementdir. · Regional mkdal q v inteqrasiy a siyas t nöqteyi -n zrdn çtin olsa da, regionda davaml art m üçün onun hmiyyti artacaqd r . Enerji axnlar, ticar t v n qliyyat daxil olmaqla, daha yüks k regional m kdalq v inteqrasiyada yani iqtisadi imkanlar mövcuddur. Regionda siyasi v ziy y t qeyri -sabitliyin v mü yy n sah l rd davaml g rginliy baxmayaraq, regionda ölk l r arasnda iqtisadi v siyasi laq l rin sabitliyinin arta bilm sinin lam tl ri var, bu da s rh dl raras müdaxil l r üçün h miyy tli imkanlar yarada bil r. N tic l r: Regional inteqrasiyann artrlmasn gözl m k v hazrlanmaq, v lazmi anda, misal üçün, tranzit d hlizinin inkiaf etdirilm si kimi, regional s viyy d yardm göst rm k. Page 102 9 2 C d v l A 3 . 8 . A z r b a y c a n n u z u n m ü d d t l i i n k i a f m q s d l r i n i n l d e d i l m s i n d a i r t r q q i ( Y A D P ) M q s d M ö v c u d v z i y y t M a k r o i q t i s a d i s a b i t l i y i n t m i n e d i l m s i , H o l l a n d s i n d r o m u n u n q a r s n n a l n m a s N e f t g l i r l r i n i n f f a f v s m r l i i d a r e d i l m s i a l t l r i ( D ö v l t N e f t F o n d u , c m a l B ü d c , O M X P , N e f t G l i r l r i n i n s t i f a d E d i l m s i ü z r U z u n M ü d d t l i S t r a t e g i y a , D ö v l t n v e s t i s i y a P r o q r a m v H e s a b l a m a P a l a t a s ) y a r a d l m a q d a d r v f a l i y y t g ö s t r m y b a l a y r . H ö k u m t , i r i v q e y r i - s a b i t l d i r m p o t e n s i a l o l a n k a p i t a l a x n l a r n a b a x m a y a r a q , C A S d ö v r ü n ü n k s r v a x t n d a Ü D M a r t m n n 1 1 % s v i y y s i n d s a x l a n l m a s n d a , v a l y u t a m z n n s i n i n s a b i t l i y i n i n v t k - r q m l i i n f l y a s i y a n n t m i n e d i l m s i n d m ü v f f q i y y t l i o l u b . C A S d ö v r ü n d i q t i s a d i i d a r e t m r a s i o n a l o l s a d a , n ö v b t i Ö T S d ö v r ü n d , y n i i r i - h c m l i g l i r l r b a l a n a n d a y e n i a l t l r c i d d i s n a q d a n k e ç i r i l c k . 2 0 0 6 - c i l d b ü d c n i n a r t r l m a s n a r a h a t l a s b b o l d u , l a k i n b u a n a d k i n f l y a s i y a n z a r t d n ç x m a m d . y e r l r i n i n y a r a d l m a s ü ç ü n l v e r i l i r a i t i n y a r a d l m a s . S o n d ö r d i l r z i n d q e y r i - n e f t s e k t o r u n u n i l l i k a r t m 1 3 % t k i l e d i b . Q e y r i - n e f t i q t i s a d i y y a t n d a a r t m b a v e r i b , l a k i n m k b a z a r v m u l l u q s t a t i s t i k a s n n q e y r i - a d e k v a t o l m a s n a g ö r i y e r l r i n i n y a r a d l m a s n i z l m k ç t i n d i r . B u n d a n l a v , i q t i s a d i f a l i y y t i n k s r h i s s s i q e y r i - r s m i s e k t o r u n ü z r i n d ü ü r . 1 9 9 9 - c u i l d n b a l a y a r a q , C P A v B E E P S g ö s t r i c i l r i h m i y y t l i d r c d q a l x b , l a k i n , y e n d , i g ü z a r m ü h i t x ü s u s i d i q q t t l b e d i r . 2 0 0 5 - c i i l ü z r B E E P S - d l i s e n z i y a l a d r m a r e j i m i , v , h m ç i n i n , v e r g i v g ö m r ü k o r q a n l a r i l b a l d a v a m l m s l l r i q e y d e d i b . K o r r u p s i y a s a h i b k a r l q f a l i y y t i ü ç ü n m a n e k i m i g e n i q a v r a n l m a q d a d a v a m e d i r . s a s s h i y y v t h s i l x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i n i v o n l a r l d e t m k i m k a n l a r n d a b r a b r l i y i a r t r m a q T h s i l s a h s i n d , g ö z l n i l n d n a a s ü r t l o l s a d a , y e n i k u r r i k u l u m u n h a z r l a n m a s n d a v t h s i l n t i c l r i n i n m o n i t o r i n q i n d t r q q i l d e d i l i b . S h i y y s e k t o r u s h i y y x i d m t l r i n i n l d e t m k i m k a n l a r v b r a b r l i k l b a l c i d d i p r o b l e m l r l ü z l i b , l a k i n d i a l o q i s l a h a t n z r u r i o l m a s h a q q n d a m l u m a t l l a r t r r . Q e y r i - a d e k v a t s t a t i s t i k a s h i y y s e k t o r u n d a r e a l i s t i k h d f l r i n q o y u l m a s n , v M M - l r i n l d e d i l m s i n d a i r t r q q i n i n i z l n i l m s i n i ç t i n l d i r i r . Y o l l a r , k o m m u n a l x i d m t l r i n g ö s t r i l m s i , k o m m u n i k a s i y a l a r , s u v a r m a d a x i l o l m a q l a , i n f r a s t r u k t u r u n y a x l a d r l m a s . B o r u k m r i i l v e r i l n s u y u B a k h a l i s i n i n t x m i n n 9 5 % , d i g r h r l r i n h a l i s i n i n 8 3 % , v k n d r a z i l r i n d h a l i n i n y a l n z 1 1 % i s t i f a d e d b i l i r . O x a r o l a r a q , h r s a k i n l r i n i n t x m i n n 7 3 % a d e k v a t k a n a l i z a s i y a s i s t e m i n q o u l u b , m ü q a y i s ü ç ü n k n d r a z i l r i n d b u r q m y a l n z 3 6 % t k i l e d i r . P a y l a d r m a b k s i n i n ö z l i d a r e t m y v e r i l m s i n d n s o n r a e l e k t r i k e n e r j i x i d m t l r i h m i y y t l i d r c d y a x l a b . N q l i y y a t v t e l e k o m m u n i k a s i y a l a r n s ü r t l i i n k i a f e d n s e k t o r l a r a r a s n d a d r . M o b i l x i d m t l r i n y a y l m a s 2 0 0 5 - c i i l i n s o n u n a 2 3 . 8 % t k i l e d i b . T l b o l u n a n i r r i q a s i y a s u y u n u n 7 5 % ç o x u n u a l a n f e r m e r l r i n s a y 2 0 0 2 - c i i l d 1 % - d n 2 0 0 4 - c ü i l d 3 5 % s v i y y s i n q a l x b . H m i n t k m i l l d i r m l r h m i y y t l i o l s a d a , k e y f i y y t p r o b l e m l r i h l d m ö v c u d d u r . B u n d a n l a v , a r t r l m y m v t a r i f l r i n a r t r l m a s v a s i t s i l k o m m u n a l s e k t o r d a m a l i y y d a v a m l l n n t m i n e d i l m s i i s t i q a m t i n d d t r q q i l d e d i l i b . K o m m u n a l s e k t o r d a m a l i y y d a v a m l l t d r i c n a r t a r k n , ö z l s e k t o r u n i t i r a k n n a r t r l m a s d a x i l o l m a q l a , s t r u k t u r i s l a h a t l a r n d a v a m e t d i r i l m s i n e h t i y a c q a l r . A z t m i n a t l t b q l r d a h a y ü k s k d i q q t y e t i r m k ü ç ü n s o s i a l m ü d a f i n i n i s l a h a t n h y a t a k e ç i r m k M i n i m a l p e n s i y a v m ü a v i n t l r q a l d r l b v v a x t n d a ö d n i l i r . P e n s i y a i s l a h a t n d a h m i y y t l i t r q q i l d e d i l i b . Y e n i ü n v a n l s o s i a l y a r d m s i s t e m i 2 0 0 6 - c i l i n i y u l a y n d a q ü v v y m i n i b . E y n i z a m a n d a , 2 0 0 2 v 2 0 0 5 - c i i l l r a r a s n d a m i n i m a l m k h a q l a r q a l d r l b , v o r t a m k h a q l a r h m i y y t l i d r c d q a l x m d r . H l d y ü k s k s v i y y d o l a n y o x s u l l u q y ü k s k s ü r t l a z a l d l r . Q a ç q n l a r n v m c b u r i k ö ç k ü n l r i n y a a y r a i t i n i n y a x l a d r l m a s v i m k a n l a r n a r t r l m a s . N e f t F o n d u v B A m c b u r i k ö ç k ü n l r i n y a a y r a i t i n i n y a x l a d r l m a s v i q t i s a d i i m k a n l a r n n a r t r l m a s ü ç ü n v s a i t a y r b . E T S m l u m a t l a r n a s a s n , m c b u r i k ö ç k ü n l r q r u p o l a r a q h a l i n i n q a l a n t b q l r i n d n y o x s u l d e y i l . B a n k n h m i n s e k t o r d a , d e m k o l a r k i , o n i l r z i n d f a l i y y t i n d n s o n r a , h ö k u m t i n m c b u r i k ö ç k ü n l r i n y a a y n n y a x l a d r l m a s ü z r t b b ü s k a r l a r t b . Page 103 9 3 C d v l A 3 . 9 A z r b a y c a n – Ö l k y Y a r d m S t r a t e g i y a s n n b a a ç a t d r l m a s m a t r i s i , 2 0 0 3 – 0 5 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t M Q S D 1 : N E F T B U M U N U N D A R E D L M S 1 a . G l i r l r i n i d a r e d i l m s i ü z r i n s t i t u s i o n a l p o t e n s i a l n i n k i a f e t d i r i l m s i O r t a m ü d d t l i X r c l r P l a n i l b ü d c n i n h a z r l a n m a s v s t r a t e j i p r i o r i t e t l r i n s e ç i l m s i p o t e n s i a l n n a r t r l m a s · B ü t ü n d ö v l t v b ü d c d n k n a r v s a i t l r d ö v l t b ü d c s i n d c m l d i r i l i b . · 2 0 0 3 - c ü i l d n s o n r a b ü d c l r i n h a z r l a n m a s , d r c e d i l m s i v h y a t a k e ç i r i l m s i y e n i B ü d c S i s t e m i h a q q n d a Q a n u n a u y u n o l a r a q h y a t a k e ç i r i l i b . · q t i s a d i n k i a f N a z i r l i y i n d D ö v l t n v e s t i s i y a l a r n n Q i y m t l n d i r i l m s i ö b s i y a r a d l b v i ç i h e y t i i l t m i n e d i l i b . · B ü d c d n k n a r v s a i t l r d ö v l t b ü d c s i n d a x i l e d i l i b . · 2 0 0 3 - c ü i l d n s o n r a b ü d c l r i n h a z r l a n m a s , d r c e d i l m s i v h y a t a k e ç i r i l m s i y e n i B ü d c S i s t e m i h a q q n d a Q a n u n a u y u n o l a r a q h y a t a k e ç i r i l i b . · q t i s a d i n k i a f N a z i r l i y i n d D ö v l t n v e s t i s i y a l a r n n Q i y m t l n d i r i l m s i ö b s i y a r a d l b v 2 0 0 4 - 2 0 0 5 - c i i l l r ü ç ü n D ö v l t n v e s t i s i y a P r o q r a m h a z r l a n m d r . · B ü d c n i n h a z r l a n m a s v i c r a s ü ç ü n O M X P - n i n e r k n f a z a l a r t k i l e d i l i b . · 2 0 0 6 - c i l d b ü d c n i n a r t r l m a s n a r a h a t l a s b b o l u b , l a k i n , h l k i , i n f l y a s i y a n n n z a r t a l t n d a o l m a s g ö r ü n ü r . A R D N F - n f a l i y y t i n d f f a f l n y a r a d l m a s . · A R D N F - n m a l i y y v b ü d c n i n i c r a s h a q q n d a r ü b l ü k h e s a b a t l a r n n m ü n t z m d r c e d i l m s i · A R D N F - i n b e y n l x a l q s t a n d a r t l a r a u y u n a u d i t y o x l a m a l a r h y a t a k e ç i r i l i b v o n l a r n n t i c l r i d r c o l u n u b . · A R D N F - n f a l i y y t i n d a i r q a y d a l a r h a z r l a n b . A R D N F ü ç ü n i d a r e t m v m e n e c m e n t ç r ç i v s i q b u l o l u n u b . · A R D N F - i n b e y n l x a l q s t a n d a r t l a r a u y u n a u d i t y o x l a m a l a r h r i l h y a t a k e ç i r i l i r v d r c o l u n u r . · A R D N F - u n m a l i y y / b ü d c n i n i c r a s h a q q n d a h e s a b a t l a r m ü n t z m d r c o l u n u r . · m l i y y a t x r c l r i i s t i s n a o l m a q l a , A R D N F - u n b ü t ü n x r c l r i M i l l i M c l i s t s d i q ü ç ü n t q d i m e d i l n h ö k u m t i n i l l i k i c m a l b ü d c s i n d a x i l e d i l i b . D ö v l t s a t n a l m a l a r p r o s e d u r l a r n n g ü c l n d i r i l m s i , a u d i t s i s t e m i n i n g ü c l n d i r i l m s i , m ü h a s i b a t u ç o t u v ö z l s e k t o r u n i n k i a f n n t n z i m l n m s i s a h s i n d i s l a h a t l a r n d a v a m e t d i r i l m s i · H e s a b l a m a P a l a t a s n n m ü n t z m k e ç i r d i y i a u d i t y o x l a m a l a r B ü d c S i s t e m i h a q q n d a Q a n u n , S a t n a l m a l a r h a q q n d a Q a n u n , O M X P v D P - m l o l u n m a s n g ö s t r i r . · S a t n a l m a l a r s a h s i n d m ü n t z m a u d i t y o x l a m a l a r . · D ö v l t t k i l a t l a r v ö z l s e k t o r u n i d a r e d i l m s i ü ç ü n f i d u s i a r ç r ç i v a u d i t v m ü h a s i b a t u ç o t u s a h s i n d h ü q u q i i s l a h a t v d ö v l t s a t n a l m a l a r n n i s l a h a t v a s i t s i l g ü c l n d i r i l i b . · S a t n a l m a l a r h a q q n d a y e n i q a n u n q b u l o l u n u b ( i c r a s 2 0 0 8 - c i i l p l a n l a d r l b ) v ö z l v d ö v l t s e k t o r u q u r u m l a r ü ç ü n B M H S s a s n d a m ü h a s i b a t u ç o t u h a q q n d a y e n i q a n u n ( i c r a s 2 0 0 9 - c u i l p l a n l a d r l b ) . E k s p e r t l r i c r a t a r i x l r i n i u z a d l a b i l n o p t i m i s t i k h d f l r k i m i q i y m t l n d i r i r . · H e s a b l a m a P a l a t a s n n y a r a d l m a s n a v i ç i h e y t i i l t m i n Page 104 9 4 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t o l u n m a s n a b a x m a y a r a q , o n u n p o t e n s i a l v i n f o r m a s i y a y a ç x m h d u d d u r , b u d a o n u n f a l i y y t i n i n h a t d a i r s i n i m h d u d l a d r r . O n u n d a h a d a g ü c l n d i r i l m s i n e h t i y a c d u y u l u r . 1 b . M a k r o i q t i s a d i s a b i t l i y i n t m i n e d i l m s i M a k r o i q t i s a d i s a b i t l i y i n t m i n e d i l m s i v H o l l a n d s i n d r o m u n u n q a r n n a l n m a s . · M ü v a f i q m a k r o i q t i s a d i ç r ç i v . · B V F p r o q r a m , C A S r t l r i , S D K - I I v Y A Y K - a u y u n o l a r a q m q b u l m a k r o i q t i s a d i ç r ç i v t m i n e d i l i r . 1 c . Y o x s u l l u u n m o n i t o r i n q i n i n t k m i l l d i r i l m s i Y o x s u l l u q v e v t s r r ü f a t l a r n n m a d d i v z i y y t i s a h s i n d y e r l i t d q i q a t l a r n a r t r l m t ö h f s i s a s n d a y o x s u l l u u n m o n i t o r i n q i , s t a t i s t i k a p o t e n s i a l n n v s i y a s t i n q u r u l u u n u n t k m i l l d i r i l m s i · Y e n i l d i r i l m i y o x s u l l u u n q i y m t l n d i r i l m s i . · Y o x s u l l u q h a q q n d a m l u m a t l a r v t h l i l l r l b a l m ü n t z m m s l h t l m l r . · P r o q r a m a t i k y o x s u l l u u n q i y m t l n d i r i l m s i m ü n t z m h y a t a k e ç i r i l n m s l h t l m l r l a p a r l m d r . H a l - h a z r d a B a n k v H ö k u m t y o x s u l l u u n m ü y y n e d i l m s i v ö l ç ü l m s i ü ç ü n e y n i m e y a r d a n i s t i f a d e d i r , v y o x s u l l u u n q i y m t l n d i r i l m s i m ü n t z m o l a r a q y e n i l d i r i l i r . L a k i n , E T S t k m i l l d i r i l m l i d i r , v m k b a z a r h a q q n d a m l u m a t l a r z i f d i r . S h i y y v t h s i l x r c l r i n i n t h l i l i v ü n v a n l a n d r l m a s s a h s i n d S h i y y v T h s i l N a z i r l i k l r i n i n i n s t i t u s i o n a l p o t e n s i a l l a r n n a r t r l m a s . · O M X P v D P Y A D P p r i o r i t e t l r i n u y u n l a d r l b . · S h i y y s a h s i n d M M - l r i n l d e d i l m s i i s t i q a m t i n d t r q q i n i i z l m k b a c a r d a x i l o l m a q l a , r s m i s t a t i s t i k m l u m a t l a r n d q i q l i y i v e t i b a r l l n a m i n l i y i n a r t r l m a s . · S h i y y m l u m a t l a r n n t k m i l l d i r i l m s i s a h s i n d y a l n z m h d u d t r q q i l d e d i l i b v s h i y y s a h s i n d M M - l r i n l d e d i l m s i i s t i q a m t i n d t r q q i n i n i z l n i l m s i ç t i n o l a r a q q a l r . L a k i n , y e n i n a z i r i l s h i y y g ö s t r i c i l r i n i n m ü v a f i q m o n i t o r i n q i ü z r r a z l q l d e d i l i b . · S a h n a z i r l i k l r i O M X P p r o s e s i n d l a z m i s v i y y d i t i r a k e t m i r v D ö v l t n v e s t i s i y a l a r n n Q i y m t l n d i r i l m s i ö b s i n i n p o t e n s i a l g ü c l n d i r i l m l i d i r . H a l - h a z r d a s a s l t e x n i k i y a r d m p r o q r a m l a r h y a t a k e ç i r i l i r . · T h s i l i n m a l i y y l d i r i l m s i q e y r i - m r k z l d i r i l i b v t k m i l l d i r i l i b . L a k i n , y e n i m a l i y y l d i r m d ü s t u r u v m e x a n i z m i n i n h a z r l a n m a s n d a c i d d i l n g i m l r b a v e r i b . M Q S D 2 : Y E R L R N N Y A R A D I L M A S I V Q E Y R - N E F T S E K T O R U N D A A R T I M 2 a . M a l i y y s e k t o r u n u n i n k i a f e t d i r i l m s i Page 105 9 5 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t D ö v l t b a n k l a r n n r e s t r u k t u r i z a s i y a s v ö z l l d i r i l m s i , A z r b a y c a n M i l l i B a n k n n t n z i m l y i c i p o t e n s i a l n n a r t r l m a s · B a n k s i s t e m i n d k s r b a n k l a r n d ö v l t m x s u s d e y i l · Q e y r i - s a b i t m a l i y y v z i y y t i n d o l a n b a n k l a r y o x d u r · A r t r l a n m a n t l r d n g ö r ü n d ü y ü k i m i , b a n k s i s t e m i n e t i b a r a r t b . · Ü D M - d b a n k s e k t o r u n u n a k t i v l r i n i n a r t m i l ö l ç ü l d ü y ü k i m i , b a n k b a z a r l a r n n a r t r l m a s . · B M S - i t t b i q e d n b a n k s e k t o r u q u r u m l a r n n p a y 9 0 % - d n y ü k s k d i r . · A B B d o m i n a n t b a n k o l a r a q q a l r , l a k i n ü m u m i b a n k a k t i v l r i n d o n u n p a y 2 0 0 5 - c i i l d 4 9 % q d r e n i b ( B V F m l u m a t l a r n a s a s n ) . · B a n k n z a r t i g ü c l n d i r i l i b . B e y n l x a l q s t a n d a r t l a r a c a v a b v e r n y e n i b a n k q a n u n l a r v p r u d e n s i a l q a y d a l a r q ü v v d d i r . F S A P t a p n t l a r g ö s t r i r k i , A z r b a y c a n M i l l i B a n k n n o b y e k t d y o x l a m a l a r ü m u m i y y t l B S n o r m a l a r n a c a v a b v e r i r . S i s t e m i n d a h a d a g ü c l n d i r i l m s i n e h t i y a c v a r . · 2 0 0 2 v 2 0 0 4 - c ü i l l r a r a s n d a c m i m a n t l r i n a r t m 1 6 3 % t k i l e d i b . · B a n k s e k t o r u n u n i q t i s a d i y y a t a k r e d i t i 2 0 0 3 - 2 0 0 5 i l l r i a r a s n d a 1 4 5 % a r t b . L a k i n , s e k t o r k i ç i k o l a r a q q a l r : 2 0 0 3 - c ü i l i n s o n u n a b a n k s i s t e m i n i n a k t i v l r i Ü D M - u n 1 7 % t k i l e d i b , m ü q a y i s ü ç ü n , M r k z i A v r o p a n n k e ç i d d ö v r ü n d o l a n ö l k l r i n d b a n k s e k t o r u n u n a k t i v l r i s c i y y y v i o l a r a q Ü D M - u n 3 0 - 4 0 % - n i t k i l e d i r . · B e y n l x a l q m ü h a s i b a t u ç o t u v m a l i y y h e s a b a t v e r m s i s t a n d a r t l a r b a n k s e k t o r u n d a q b u l o l u n m a s n n s v i y y s i 9 0 % - d n y u x a r d r . B a n k s i s t e m i n i n k o n s o l i d e d i l m s i v s t r a t e j i i n v e s t o r l a r v x a r i c i b a n k l a r n b a z a r a g i r m s i ü ç ü n r a i t i n y a r a d l m a s . · 5 m i l y o n d o l l a r s v i y y s i n d k m i n i m a l k a p i t a l n a r t m t l b i t a m y e r i n y e t i r i l i r . B a n k l a r n s a y 3 8 - d n a a s v i y y y d ü ü b . · Q s a - m ü d d t l i m a l i y y n i n t a m d y r i 1 0 0 % a r t b . · n v e s t i s i y a m a l i y y s i n i n t a m d y r i 2 0 0 % a r t b . · T i c a r t m a l i y y s i ü z r o r t a f a i z d r c l r i 2 0 % a z a l b . · 2 0 0 6 - c i l i n y a n v a r a y n a m i n i m a l k a p i t a l t l b l r i 5 m i l y o n d o l l a r a q a l d r l b ; b a n k l a r n s a y 4 4 - d ü ü b . · 2 0 0 2 v 2 0 0 5 i l l r i a r a s n d a q s a - m ü d d t l i m a l i y y n i n t a m d y r i 1 4 5 % a r t b . · 2 0 0 2 v 2 0 0 5 i l l r i a r a s n d a i n v e s t i s i y a m a l i y y s i n i n t a m d y r i 1 1 4 % a r t b . · X a r i c i b a n k k a p i t a l i l b a l m h d u d i y y t l r 2 0 0 4 - c ü i l i n y a n v a r a y n d a t a m o l a r a q l v e d i l i b . L a k i n , H S B C , b i z n e s i n a z o l m a s s b b i n i q e y d e d r k , ö z o f i s i n i b a l a d . B e y n l x a l q b a n k l a r l a b i r s r a y e n i b i r g m ü s s i s y a r a d l b . · T i c a r t k r e d i t l r i ü z r f a i z d r c l r i 1 - 2 % d ü ü b . K i ç i k ö d n i l r s i s t e m i n i n y a r a d l m a s , m a n t l r i n s o r t a s v n a d s z m l i y y a t l a r n h v s l n d i r i l m s i d a x i l o l m a q l a , b a n k i n f r a s t r u k t u r u n u n i n k i a f e t d i r i l m s i · M a l i y y x i d m t l r i n i n m a y a d y r i a z a l b v b a n k l a r n m n f t l i l i y i a r t b . · Ö d n i l r i n h y a t a k e ç i r i l m s i ü z r b a n k h a q l a r n n a z a l m a s 2 5 % t k i l e d i b . · Q e y r i - n a d ö d n i v a s i t l r i n d n i s t i f a d 5 0 0 % - d n ç o x q a l x b . · F S A P q i y m t l n d i r m s i t s d i q e t d i k i , i r i ö d n i l r s i s t e m i ( R T G S ) v k i ç i k ö d n i l r s i s t e m i s i s t e m l i h m i y y t i o l a n s i s t e m ö d n i l r i ü z r B S n o r m a l a r n a c a v a b v e r i r . · B a n k k r e d i t l r i ü z r f a i z d r c l r i i l ö l ç ü l d ü y ü k i m i , x i d m t h a q l a r o r t a h e s a b l a 1 - 2 % a a d ü d ü , e y n i z a m a n d a b a n k a k t i v l r i n o r t a m n f t l i l i k d r c s i i l ö l ç ü l d ü y ü k i m i , b a n k l a r n o r t a m n f t l i l i y i o r t a h e s a b l a 1 % a r t b ( b u n u n s b b i s i s t e m d r q a b t i n a r t r l m a s o l a b i l r ) . · Ö d n i l r i n h y a t a k e ç i r i l m s i n d n t u t u l a n b a n k h a q l a r n n a z a l m a s Page 106 9 6 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t 2 % t k i l e d i b . · Q e y r i - n a d ö d n i v a s i t l r i n i n i s t i f a d e d i l m s i 1 5 0 % - d n ç o x a r t b . · N a d ö d n i l r i n f a i z i 2 0 0 3 - c ü i l d 3 . 5 % v 2 0 0 5 - c i i l d 5 % a z a l b . R e g i o n l a r d a m a l i y y t k i l a t l a r n n y a r a d l m a s v f i z i k i x s l r i n v k i ç i k v o r t a m ü s s i s l r i n k r e d i t l m s i f a l i y y t i i l m u l o l a c a q m i k r o k r e d i t t k i l a t l a r ü ç ü n r a i t i n y a r a d l m a s v a s i t s i l b a n k b k s i n i n g e n i l n d i r i l m s i ü ç ü n r a i t i n y a r a d l m a s . · B a k d a n k n a r r a z i l r d f i l i a l l a r o l a n b a n k l a r n s a y 2 - d n 1 0 - d k q a l x b . · B a k d a n k n a r r a z i l r d b a n k f i l i a l l a r n n s a y 5 0 - d n 7 5 - d k q a l x b . · P o ç t i d a r l r i n d m a l i y y x i d m t l r i n ç x n ö q t l r i n i n s a y 6 0 0 p o ç t ö b s i n d k q a l x d . · B a k d a n k n a r r a z i l r d m a l i y y x i d m t l r i n ç x n ö q t l r i n i n ü m u m i s a y 1 0 d f q a l x b . · 2 0 0 5 - c i i l d , n a z 1 0 b a n k n 1 6 0 b a n k f i l i a l l a r r e g i o n l a r d a y e r l i b . · 5 5 k r e d i t i t t i f a q l i s e n z i y a a l b . 2 0 . 0 0 0 ç o x f e r m e r i h a t e d n 2 9 k r e d i t i t t i f a q v t x m i n n 1 1 0 0 f a l i y y t g ö s t r n B i r g B o r c a l a n l a r B a n k l a y i h l r i t r f i n d n d s t k l n i b . · H a l - h a z r d a 5 2 m i l y o n A B d o l l a r n d a n y u x a r ü m u m i k r e d i t p o r t f e l i , 6 4 . 0 0 0 - d a n ç o x f a l m ü t r i s i , o n l a r d a n d a 3 9 % i g ü z a r q a d n l a r o l a n 1 9 m i k r o m a l i y y t k i l a t f a l i y y t g ö s t r i r . · L a y i h i c r a o l u n m a q d a d r v B a k d a n k n a r r a z i l r d m a l i y y x i d m t l r i n ç x n ö q t l r i n i n s a y n n 1 . 2 0 0 p o ç t ö b s i n ç a t d r l m a s i s t i q a m t i n d i a p a r l r . 2 b . K i ç i k v o r t a m ü s s i s l r i n / ö z l s e k t o r u n i n k i a f e t d i r i l m s i K i ç i k v o r t a m ü s s i s l r i n b a z a r l a r a ç x n a s a n l a d r m a q ü ç ü n t d b i r l r p r o q r a m n n d s t k l n m s i v s a h i b k a r l a r h ü q u q l a r n n m ü d a f i s i n i n g ü c l n d i r i l m s i · q t i s a d i y y a t d a ö z l s e k t o r u n p a y 7 . 5 % a r t b . · N ö v b t i B E E P S - d n t i c l r y a x l a b . · Ö z l s e k t o r u n Ü D M - d p a y 2 0 0 1 - c i i l d 7 1 . 8 % - d n 2 0 0 5 - c i i l d 7 6 % q a l x b ( D S K - n i n m l u m a t l a r n a s a s n ) . · S a h i b k a r l n i n k i a f n a s a s m a n e l r m ü y y n e d i l i b , i d x a l t a r i f l r i a z a l d l b , y e n i a n t i i n h i s a r v i n v e s t i s i y a q a n u n l a r t r t i b e d i l i b . · A z r b a y c a n n 2 0 0 5 B E E P S - d “ S a h i b k a r l q F a l i y y t i n d P r o b l e m l r ” g ö s t r i c i l r i 2 1 - d n 1 5 t k i l e d r k M D B ü z r o r t a g ö s t r i c i d n y u x a r d r . · C P A v B E E P S - d k s e t d i r i l m i i g ü z a r m ü h i t d t k m i l l d i r m l r b a x m a y a r a q , A z r b a y c a n n b e y n l x a l q r e y t i n q l r d h a l l a r h l d a a d r . K i ç i k v o r t a m ü s s i s l r s e k t o r u n d a s t r u k t u r d y i i k l i k l r i n v t e x n o l o j i t r q q i n i n s t i m u l l a d r l m a s v r e g i o n d a s a h i b k a r l n i n k i a f n n s ü r t l n d i r i l m s i · K i ç i k v o r t a m ü s s i s l r s e k t o r u n d a i y e r l r i n i n s a y 1 0 % a r t b . · 2 0 0 2 v 2 0 0 5 - c i i l l r a r a s n d a q e y r i - n e f t s e k t o r u n a q o y u l a n b i r b a a x a r i c i i n v e s t i s i y a l a r 6 0 % a r t b , o r t a h e s a b l a i l l i k a r t m 2 0 % t k i l e d i b · K i ç i k v o r t a m ü s s i s l r i n i s t e h s a l e t d i y i · C A S d ö v r ü n d q e y r i - n e f t s e k t o r u n u n a r t m i l d 5 - 7 % a r t m e t a l o n u n u h m i y y t l i d r c d ö t r k o r t a h e s a b l a 1 3 % t k i l e t d i . L a k i n , r s m i s t a t i s t i k m l u m a t l a r a s a s n , k i ç i k v o r t a m ü s s i s l r s e k t o r u n d a i y e r l r i n i n a r t m m h d u d o l u b . · Q e y r i - n e f t s e k t o r u n a q o y u l a n b i r b a a x a r i c i i n v e s t i s i y a l a r 2 0 0 1 - c i i l d 7 9 . 3 m i l y o n A B d o l l a r n d a n 2 0 0 4 - c ü i l d 3 2 2 m i l y o n A B d o l l a r s v i y y s i n d k q a l x b ( D S K m l u m a t ) . Page 107 9 7 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t m a l l a r n i x r a c 1 0 % a r t b . · K n d r a z i l r i n d k i ç i k v o r t a m ü s s i s l r i n i s t e h s a l n d y r i 2 0 % a r t b . · B a k d a n k n a r r a z i l r d q e y r i - n e f t s e k t o r u n a b i r b a a x a r i c i i n v e s t i s i y a l a r n p a y 1 5 % a r t b . · T i k i n t i , n q l i y y a t v k o m m u n i k a s i y a l a r s e k t o r u n d a i y e r l r i n i n s a y 3 - 5 % a r t b , k n d t s r r ü f a t n d a i s m u l l u u n s v i y y s i a a d ü ü b · H ö k u m t i n h e s a b l a m a l a r n a s a s n , R e g i o n l a r n n k i a f ü z r D ö v l t P r o q r a m s o n i k i i l r z i n d 3 4 0 . 0 0 0 - d a n ç o x i y e r i n i n a ç l m a s n a g t i r i b . · Ü D M - d q e y r i - n e f t m h s u l l a r n n i x r a 2 0 0 2 - c i i l d 4 . 2 % s v i y y s i n d n 2 0 0 4 - c ü i l d Ü D M - u n 7 . 6 % s v i y y s i n d k q a l x b . 2 0 0 4 - 2 0 0 5 i l l r i n d o r t a h e s a b l a i l l i k 3 0 % a r t m b a v e r i b . · B a k d a n k n a r r a z i l r d q e y r i - n e f t s e k t o r u n a b i r b a a x a r i c i i n v e s t i s i y a l a r 1 0 % a r t b . 2 c . K n d t s r r ü f a t v k n d s e k t o r u n u n i n k i a f e t d i r i l m s i f f a f v i l k t o r p a q b a z a r n n v d a v a m l k n d r a z i l r i n i n m a l i i y y l d i r i l m s i s i s t e m i n i n y a r a d l m a s , f e r m e r l r i n i g ü z a r v t e x n i k i b a c a r q l a r n n y a x l a d r l m a s , s a s i n f r a s t r u k t u r u n t k m i l l d i r i l m s i , v a q r o - e m a l s a h s i n d ö z l s e k t o r u n i t i r a k n n a r t r l m a s v a s i t s i l , k n d t s r r ü f a t v k n d s e k t o r u n u n i n k i a f ü ç ü n l v e r i l i r a i t i n y a r a d l m a s . · Q e y d i y y a t a a l n m t o r p a q q d l r i n i n s a y i l d ü ç m i n ç a t b . · P i l o t v a h i d d a n m a z m l a k n q e y d i y y a t s i s t e m i y a r a d l b v s n a q d a n k e ç i r i l i b . · 7 . 0 0 0 f e r m e r i n v k n d t s r r ü f a t s a h s i n d s a h i b k a r l q f a l i y y t i i l m u l o l a n l a r n b i r g b o r c a l a n l a r v k r e d i t i t t i f a q l a r v a s i t s i l m a l i y y x i d m t l r i n ç x v a r . · K n d r a z i l r i n i n m a l i y y l d i r i l m s i s a h s i n d f a l i y y t g ö s t r n 2 5 0 t k i l a t y a r a d l b . · M s l h t x i d m t l r i n d n f a y d a l a n m f e r m e r l r i n 7 5 % t k m i l l d i r i l m i ü s u l l a r d a n i s t i f a d e d i r v t s r r ü f a t n t k m i l l m i i d a r e d i l m s i n i n ü m a y i e t d i r i r . · R e g i o n a l T o r p a q K a d a s t r ö b l r i n i n y a r a d l m a s v a s i t s i l f f a f v i l k t o r p a q b a z a r y a r a d l b . · 2 0 0 4 - c ü i l d 1 0 . 0 0 0 v 2 0 0 5 - c i i l i n y a n v a r - s e n t y a b r a y l a r n d a 1 2 . 0 0 0 t o r p a q q d i d a x i l o l m a q l a , c m i 3 1 . 5 0 0 0 t o r p a q q d i q e y d i y y a t a a l n b . · K T K L ç r ç i v s i n d p i l o t v a h i d d a n m a z m l a k n q e y d i y y a t s i s t e m i y a r a d l b v s n a q d a n k e ç i r i l i b . · 2 0 0 5 - c i i l i n s o n u n a 2 9 k r e d i t i t t i f a q v t x m i n n 1 . 1 0 0 B i r g B o r c a l a n l a r f a l i y y t g ö s t r i b , v o n l a r n f a l i y y t i 2 5 . 0 0 0 - d n ç o x f e r m e r i h a t e d i b . K T K L k r e d i t x t t i i l k r e d i t a l a n d e m k o l a r k i , b ü t ü n b o r c a l a n l a r n g l i r l r i a r t b v 9 0 % q a z a n l m v s a i t i b i z n e s i n g e n i l n d i r i l m s i n x r c l y i b . · R e g i o n a l M s l h t M r k z l r i h a t e d i l m i r e g i o n l a r d a f e r m e r l r i n t x m i n n 5 5 % i l m ü x t l i f m s l h t x i d m t l r i v a s i t s i l ç a l b . 6 5 % f e r m e r i n b i l i k l r i a r t b ; 5 4 % m s l h t x i d m t l r i t r f i n d n t ö v s i y o l u n m u b i r ç o x t k m i l l d i r i l m i ü s u l l a r q b u l e d i b ; 7 6 % f e r m e r i n a i l g l i r l r i a r t r l b , v 3 5 % m s l h t x i d m t i a l m a y b . ( 2 0 0 5 - c i i l i n o r t a s n a o l a n m l u m a t ) · Ü m u m i k r e d i t p o r t f e l i 5 2 m i l y o n A B d o l l a r v 6 4 . 0 0 0 - d n ç o x f a l m ü t r i s i o l a n 1 9 m i k r o m a l i y y t k i l a t y a r a d l b . r r i q a s i y a s u y u n u n t c h i z a t n n t k m i l l d i r i l m s i , f e r m e r l r i n i d a r e t d i y i “ ü ç ü n c ü d r c l i i r r i q a s i y a ” v d r e n a j i n f r a s t r u k t u r u ü ç ü n r a i t i n y a r a d l m a s · S a m u r - A b e r o n k a n a l v s a s M i l l - M u a n k o l l e k t o r u ü z r i l r i n b a a ç a t d r l m a s · S u i s t i f a d ç i l r i a s s o s i a s i y a l a r t r f i n d n t l b o l u n a n s v i y y n i n 8 0 % - n i n t m i n e d i l m s i D S M P t r f i n d n d s t k l n i r . · M e l i o r a s i y a v i r r i q a s i y a h a q q n d a · S a m u r Ç a y n d a t i k i n t i i l r i b a a ç a t d r l b v S A K k a n a l ü z r i h y a t a k e ç i r i l m k d d i r . M M K d r e n a j s i s t e m i ü z r i b a a ç a t d r l b . · B a a ç a t d r l m i k i n c i d r c l i k a n a l l a r , a d e k v a t i r r i q a s i y a s u y u n u n S u s t i f a d ç i l r i A s s o s i a s i y a l a r n n s r h d l r i n ç a t m a s ü ç ü n i m k a n y a r a d b . · S u i s t i f a d ç i l r i a s s o s i a s i y a l a r t r f i n d n q z a h a l l a r n d a ç o x a z t e x n i k i Page 108 9 8 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t d y i d i r i l m i q a n u n q ü v v y m i n i b . · 3 0 0 s u i s t i f a d ç i l r i a s s o s i a s i y a s h ü q u q i x s k i m i y a r a d l b . · H ü q u q i x s s t a t u s l u s u i s t i f a d ç i l r i a s s o s i a s i y a l a r o l a n r a z i l r d m h s u l u n a r t m 1 0 % t k i l e d i b . x i d m t g ö s t r i l i r , m i s a l ü ç ü n k a n a l t a m t u t u l a n d a . · M e l i o r a s i y a v i r r i q a s i y a h a q q n d a q a n u n q ü v v y m i n i b . · 5 8 5 s u i s t i f a d ç i l r i a s s o s i a s i y a s h ü q u q i x s k i m i q e y d i y y a t d a n k e ç i b . · T l b o l u n a n s u y u n 7 5 % v d a h a ç o x f a i z i n i a l a n ( i r r i q a s i y a r q m l r i i l ö l ç ü l ü r ) f e r m e r l r i n s a y 2 0 0 2 - c i i l d 1 % - d n 2 0 0 4 - c ü i l d 3 5 % - d k q a l x b . · r r i q a s i y a n n b r p a s n d a n f a y d a l a n m r a z i l r d k i n ç i l i k s a h l r i n i n s t r u k t u r u n u k o m m e r s i y a n ö q t e y i - n z r d n d a h a m n f t l i k i n l r d y i n f e r m e r l r : 2 0 0 0 v 2 0 0 4 - c ü i l l r a r a s n d a , d n l i b i t k i l r k i l n s a h 8 0 % - d n 5 1 % - d k a z a l b , y e m b i t k i l r i k i l n s a h l r 1 % - d n 1 8 % - d k a r t b , v a l m a a a c l a r k i l n s a h l r 7 % - d n 1 6 % - d k a r t b . M Q S D 3 : N F R A S T R U K T U R V S O S A L X D M T L R N T K M L L D R L M S 3 a . T h s i l x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i n i n a r t r l m a s T h s i l i n k e y f i y y t i n i n , m k b a z a r i l l a q l r i n , r e s u r s l a r n b ö l ü d ü r ü l m s i v i s t i f a d e d i l m s i n i n , v k e y f i y y t v t h s i l i l d e t m k i m k a n l a r n d a b r a b r l i y i n t h s i l i n m a l i y y l d i r i l m s i n ö q t e y i - n z r d n m o n i t o r i n q i n i n t k m i l l d i r i l m s i · T l b l r i n q i y m t l n d i r i l m s i ü z r m i l l i m r k z 2 0 0 4 - c ü i l ü ç ü n y a r a d l b v i ç i h e y t i i l t m i n e d i l i b . · R i y a z i y y a t v A z r b a y c a n d i l i f n l r i ü z r 4 - c ü s i n i f a g i r d l r i n i n n a i l i y y t l r i n i n p i l o t s e ç m s a s l e t i b a r l q i y m t l n d i r m s i n i n b a a ç a t d r l m a s · 2 0 0 4 - c ü i l d a g i r d n a i l i y y t l r i n i n q i y m t l n d i r i l m s i ö b s i y a r a d l b . · 1 9 0 0 5 - c i s i n i f a g i r d i ü ç ü n r i y a z i y y a t v A z r b a y c a n d i l i f n l r i ü z r p i l o t q i y m t l n d i r m h y a t a k e ç i r i l i b . · K u r r i k u l u m u n , d r s l i k l r i n v t h s i l m e n e c m e n t i n i n i s l a h a t ü z r T h s i l N a z i r l i y i n i n p l a n t s d i q e d i l i b . M k t b a g i r d l r i n i n p u l s u z d r s l i k l r l t m i n e d i l m s i v a s i t s i l i b t i d a i t h s i l d i m k a n l a r n k e y f i y y t i n i n a r t r l m a s . · 1 - 5 s i n i f l r i n d a g i r d l r i n n a z 9 0 % s a s f n l r ü z r d r s l i k l r i v a r . · T h s i l m ü s s i s l r i n ü m u m i q b u l m s a l 2 0 0 1 - c i i l d 9 4 % - d n 2 0 0 5 - c i i l d 9 8 % - q a l x b . · 1 7 v o n d a n y u x a r y a o l a n h a l i n i n t h s i l m ü s s i s l r i n q b u l d r c s i 2 0 0 1 - c i i l d 1 3 % - d n 2 0 0 5 - c i i l d 1 5 % - q a l x b . · b t i d a i m k t b l r ü m u m i q b u l m s a l – 1 0 2 . 4 % . · O r t a m k t b i n y u x a r s i n i f l r i n ü m u m i q b u l u n s v i y y s i 2 0 0 1 - c i i l d 4 3 . 2 % - d n 2 0 0 3 - c ü i l d 7 0 . 5 % - q a l x b . · 1 - 5 s i n i f l r i n d 9 0 % - d n ç o x a g i r d 2 0 0 3 v 2 0 0 4 i l l r i n d p u l s u z d r s l i k l r l t m i n e d i l i b . · A l i t h s i l m ü s s i s l r i n q b u l s v i y y s i 2 0 0 1 - c i i l d 1 3 . 4 % - d n 2 0 0 5 - c i i l d 1 8 % - d k q a l x b . 3 b . s a s s h i y y x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i n i v o n l a r l d e t m k i m k a n l a r n d a b r a b r l i y i a r t r m a q P i l o t r a y o n l a r n d a i l k i n t i b b x i d m t l r i n i n g ö s t r i l m s i s v i y y s i n i h m i y y t l i d r c d q a l d r m a q , s a s · B ü t ü n p i l o t r a y o n l a r n d a i l k i n t i b b q a y s m r k z l r i n i n i ç i h e y t i i l t m i n e d i l m s i , t c h i z a t v s a s d r m a n l a r l a t m i n e d i l m s i t a m h y a t a k e ç i r i l i b . · s l a h a t l a r a d a i r z i f m ü l k i y y t m ö v q e y i s b b i n d n , B a n k n m q s d l r i m h d u d o l u b . · l k i n s h i y y x i d m t l r i n g ö s t r n t k m i l l d i r i l m i m ü s s i s l r d x s t l r i n s a y s e ç i l m i r a y o n l a r d a 6 5 % a r t b v r a z q a l m x s t l r i n Page 109 9 9 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t t r f d a l a r t r f i n d n s h i y y i s l a h a t n n m q s d l r i n i n q b u l e d i l m s i n k ö m k l i k g ö s t r m k , p i l o t r a y o n l a r n d a s h i y y g ö s t r i c i l r i n d ö l ç ü l n t r q q i y n a i l o l m a q , s h i y y s e k t o r u n a d ö v l t t r f i n d n a y r l a n v s a i t i a r t r m a q v d a h a y a x ü n v a n l a n d r m a q · s l a h a t k e ç i r i l m i t i b b m ü s s i s l r i n d x s t l r i n s a y 4 0 % a r t b . · P i l o t r a y o n l a r n d a s h i y y x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i v o n l a r l d e t m k i m k a n l a r n n b r a b r l i y i i l r a z o l a n x s t l r i n s a y 2 0 % a r t b . · 2 0 0 5 - c i i l ü ç ü n H ö k u m t i n x r c l r i n d s h i y y x r c l r i n i n p a y 6 % - d k q a l d r l b s v i y y s i 3 4 % - d n 6 1 % - d k q a l x b . · P i l o t l a y i h l r l m h d u d l a a n n a i l i y y t l r s e ç i l m i r a y o n l a r d a i l k i n t i b b x i d m t l r i n i n k e y f i y y t i n i n v b r a b r l i y i n a r t r l m a s n a g t i r i b . · S v s h i y y m s l s i ü z r f a l d i a l o q m l u m a t l l a r t r r v s h i y y s e k t o r u n u n i s l a h a t ü ç ü n t k a n y a r a d r . · D ö v l t x r c l r i n d s h i y y x r c l r i n i n p a y 5 . 3 % - d n 5 . 8 % - d k q a l x b , l a k i n x s t x a l a n a l a r n d ü z g ü n ö l ç ü l r d s a x l a n m a s d a x i l o l m a q l a , x r c l r i n r a s i o n a l l a d r l m a s m h d u d o l u b . 3 c . P e n s i y a , s o s i a l y a r d m v m k i s l a h a t n n d s t k l n m s i U z u n - m ü d d t d d a v a m l l t m i n e d r k , M i l l i M c l i s t r f i n d n t s d i q l n m i v h ö k u m t t r f i n d n i c r a o l u n a n y e n i p e n s i y a q a n u n v e r i c i l i y i n i d s t k l m k . · P e n s i y a l a r v a x t n d a ö d n i l i r v p e n s i y a n n r e a l s v i y y s i q e y r i - n e f t Ü D M - u n a r t m s v i y y s i n d n a a o l m a y a r a q h r i l q a l d r l r . · 2 0 0 5 - c i i l i n s o n u n a d k , b ü t ü n p e n s i y a ç l a r n k o m p ü t e r l d i r i l m i f r d i h e s a b l a r o l a c a q . · 1 y a n v a r 2 0 0 5 - c i i l t a r i x d n b a l a y a r a q m i n i m a l p e n s i y a n n m b l i a y d a 1 2 5 . 0 0 0 m a n a t a d k q a l d r l a c a q , v 2 0 0 6 - c i l i n a p r e l a y n d a o n u n 1 5 0 . 0 0 0 m a n a t s v i y y s i n d k q a l d r l m a s g ö z l n i l i r , b u d a m i n i m a l m k h a q q n a b r a b r o l a c a q . B o r c l a r m ü a h i d o l u n m a y b . · S o s i a l s o r t a h a q q n d a q a n u n a d y i i k l i k l r v d ü z l i l r s o s i a l m ü d a f i ü z r s o s i a l s o r t a h a q q n n y m n e y n i l d i r c k . · P e n s i y a s l a h a t n n K o n s e p s i y a s P r e z i d e n t t r f i n d n t s d i q e d i l i b ; p e n s i y a i l b a l y e n i q a n u n v e r i c i l i k h a z r l a n m a q d a d r · P e n s i y a ç l a r ü ç ü n k o m p ü t e r l d i r i l m i f r d i u ç o t s i s t e m i h a z r l a n m a q d a d r H ö k u m t t r f i n d n h a z r l a n m v t s d i q e d i l m i t r a f l s o s i a l y a r d m i s l a h a t s t r a t e g i y a s n d s t k l m k . · S o s i a l y a r d m m ü a v i n t l r i v a x t n d a ö d n i l i r v h r i l r e a l i f a d d q e y r i - n e f t Ü D M - u n r e a l a r t m n d a n a a o l m a y a r a q a r t r l r · S o s i a l y a r d m m ü a v i n t l r i d a h a y a x ü n v a n l a n d r l r v n a a k v i n t i l m ü a v i n t l r i n 5 0 % - n i a l r . · Ü n v a n l s o s i a l y a r d m ü z r p i l o t l a y i h b a a ç a t d r l b , q i y m t l n d i r i l i b , v s i s t e m i m ö l k s v i y y s i n d y a y l m a s h a z r l a n b . · S o s i a l y a r d m m ü a v i n t l r i v a x t n d a ö d n i l i r v h r i l r e a l i f a d d 5 % a r t r · M i l l i m c l i s t r f i n d n y e n i ü n v a n l s o s i a l y a r d m ç r ç i v s i t s d i q e d i l i b . · Ü n v a n l a i l / y o x s u l l u q m ü a v i n t i s i s t e m i n i n t a m t t b i q e d i l m s i 2 0 0 6 - c i l i n o r t a s n a p l a n l a d r l b v a r t q b ü d c y d a x i l e d i l m i d i r . Page 110 1 0 0 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t R e s t r u k t u r i z a s i y a v ö z l l d i r m p r o s e s i n d o l a n m ü s s i s l r d h a z r l a n m v s n a q d a n k e ç i r i l m i m k q ü v v l r i n i n y e n i d n t k i l i p r o q r a m l a r n d s t k l m k · m k q ü v v l r i n i n s o r u s u h a z r l a n b v m ü n t z m h y a t a k e ç i r i l i r . · m k q ü v v l r i n i n s o r u s u 2 0 0 3 - c ü i l d k e ç i r i l i b v M i l l i M u l l u q S t r a t e g i y a s n n h a z r l a n m a s i l n t i c l n i b . m k q ü v v l r i n i n i k i n c i s o r u s u 2 0 0 6 - c i l i n a p r e l - i y u n a y l a r n d a k e ç i r i l c k . 3 d . M c b u r i k ö ç k ü n l r i n y a a y r a i t i n i n y a x l a d r l m a s E h t i y a c - s a s l y a n a m a y a u y u n o l a r a q m ü a v i n t l r i m c b u r i k ö ç k ü n l r ü n v a n l a n d r m a q ; m c b u r i k ö ç k ü n l r i n e v v m n z i l l r l , t o r p a q s a h l r i v k n d t s r r ü f a t a k t i v l r i i l t m i n e d i l m s i n i n t k m i l l d i r i l m s i . · M c b u r i k ö ç k ü n l r i n a d a m b a g l i r i 2 0 0 5 - c i i l d ü m u m m i l l i o r t a s v i y y y ç a t b . · M i l l i s o s i a l m ü d a f i s i s t e m i n d m c b u r i k ö ç k ü n l r i n d a h a s m r l i v ü n v a n l h a t e d i l m s i · M c b u r i k ö ç k ü n l r i n o r t a a d a m b a g l i r i ü m u m i h a s l i s r a s n d a o r t a g ö s t r i c i n i b i r a z ö t ü b . · Ü n v a n l a i l / y o x s u l l u q m ü a v i n t i s i s t e m i n i n t a m t t b i q e d i l m s i 2 0 0 6 - c i l i n o r t a s n a p l a n l a d r l b v a r t q b ü d c y d a x i l e d i l m i d i r . · M c b u r i k ö ç k ü n l r a r a s n d a y o x s u l l a r n s a y h a l i a r a s n d a y o x s u l l u u n o r t a s v i y y s i n n i s b t n a a d r . 3 e . E n e r j i s e k t o r u n u n i s l a h a t E n e r j i v s u t c h i z a t s e k t o r l a r n d a s u b s i d i y a l a r n t d r i c n l v e d i l m s i , d ö v l t k o m m u n a l m ü s s i s l r i n d ö z l s e k t o r u n i t i r a k v m s r f l r i n i s t i f a d ç i t r f i n d n ö d n i l m s i p r i n s i p l r i n i n h y a t a k e ç i r i l m s i , q a l d r l a n t a r i f l r i n y o x s u l l a r a t s i r i n i y u m a l t m a q ü ç ü n s u b s i d i y a l a r n d a h a s m r l i ü n v a n l a n d r l m a s . · E n e r j i v s u t c h i z a t s e k t o r l a r n d a s u b s i d i y a l a r n ü m u m i s v i y y s i 2 0 0 5 - c i i l ü ç ü n 3 5 % a z a l b · B ü d c t k i l a t l a r 2 0 0 3 - c ü i l ü ç ü n k o m m u n a l h a q l a r n 1 0 0 % v a x t n d a ö d m y b a l a d . · K o m m u n a l x i d m t h a q l a r n n t d r i c n a r t r l m a s . · E n e r j i t c h i z a t i l b a l s u b s i d i y a l a r n ü m u m i s v i y y s i 2 0 0 2 - c i i l d q e y r i - n e f t Ü D M - u n 7 . 7 % - d n 2 0 0 5 - c i i l d 4 . 8 % - e n d i v 2 0 0 6 - c i l d h m i n r q m i n 4 . 2 % - d k d ü m s i p r o q n o z l a d r l r . · E n e r j i t c h i z a t n s a h i b k a r l q f a l i y y t i ü ç ü n p r o b l e m k i m i q i y m t l n d i r n i r k t l r i n s a y 2 0 0 2 - c i i l d 3 0 % - d n 2 0 0 5 - c i i l d 2 5 % - e n i b ( 2 0 0 5 B E E P S ) . · T a r i f l r i m ü y y n e d n t k i l a t h m i y y t l i d r c d g ü c l n d i r i l i b . · B ü d c t k i l a t l a r k o m m u n a l ö d n i l r i v a x t n d a ö d y i r . · K o m m u n a l m ü s s i s l r ü ç ü n m r h l l r b ö l ü n m ü o r t a - m ü d d t l i t a r i f s i y a s t i q b u l o l u n u b . · S u h a q q i k i d f , q a z h a q q i s d ö r d d f q a l d r l b . 3 f . K o m m u n a l x i d m t l r i n t k m i l l l d i r i l m s i Page 111 1 0 1 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t Ö z l s e k t o r u n k o m m u n a l x i d m t d i t i r a k ü ç ü n f f a f v d q i q m ü y y n e d i l m i r t l r i m ü y y n e t m k , k o m m u n a l s e k t o r u n i s t e h s a l v p a y l a d r m a ( “ d o w n s t r e a m ” ) h i s s s i n i n ö z l l d i r m p r o q r a m n b a a ç a t d r m a q , q a z p a y l a d r l m a s ü z r m ü q a v i l l r i n i m z a l a n m a s n v h ü q u q i o l a r a q t s d i q e d i l m s i n i t m i n e t m k , e l e k t r i k e n e r j i n i n ö t ü r ü l m s i ü z r m ö v c u d p r o q r a m d s t k l m k · K o m m u n a l s e k t o r m l i y y a t v i s t i s m a r x r c l r i n i ö d y i r · T c h i z a t d a f a s i l l r i n m l g l m s i i l n t i c l n n i n f r a s t r u k t u r u n d a l m a s i l b a l c i d d i h a l l a r b a v e r m y i b · Q a z n p a y l a d r l m a s s i s t e m i n d ö z l s e k t o r u n i t i r a k ü z r m l i y y a t l a r b a a ç a t d r l b . · 2 0 0 2 - 2 0 0 5 i l l r a r a s n d a e l e k t r i k e n e r j i t c h i z a t n d a a r t m 2 1 % v q a z i s t e h s a l n d a a r t m 1 2 % t k i l e d i b . · 2 0 0 2 - c i i l d b ü t ü n ö l k m i q y a s n d a b a v e r m i q z a t k r a r b a v e r m y i b , l a k i n t e z - t e z b a v e r n l o k a l q z a l a r l a v g e n i s v i y y d s i s t e m i n s r a d a n ç x m a s i l , s i s t e m i n e t i b a r l l z i f o l a r a q q a l r . M s r f l r i n ç x a r l m a s n a y a x n l a m a q ü ç ü n q a z n q i y m t i 2 0 0 4 - c ü i l d d ö r d d f q a l d r l b . · K o m m u n a l s e k t o r d a y m s a h s i n d t r q q i q a r q i d i . E n e r j i s e k t o r u n d a y m 2 0 0 3 - c ü i l d 5 4 % - d n 2 0 0 5 - c i i l d 5 6 . 4 % - q a l x s a d a , q a z v s u t c h i z a t s e k t o r l a r n d a y m q a l d r l m t a r i f d r c l r i n c a v a b o l a r a q a a d ü ü b . Q a z s e k t o r u n d a y m 7 0 % - d n 5 0 % - d k d ü ü b v s u t c h i z a t n d a 7 3 % - d n 6 9 % - d k d ü ü b . · E n e r j i n i n p a y l a d r l m a s s e k t o r u n d a v q i s m n s u t c h i z a t s e k t o r u n d a ( ö l k n i n b i r n e ç r a y o n u ) i d a r e t m m ü q a v i l l r i q ü v v d i d i . · Ü m u m i y y t l , k o m m u n a l s e k t o r u n m a l i y y v z i y y t i y a x l a s a d a , z i f q a l r v e l e k t r i k e n e r j i , q a z v s u t c h i z a t m ü s s i s l r i n i n k o m m e r s i y a n ö q t e y i - n z r d n s m r l i o l m a s ü ç ü n s a y a c l a d r m a n n a r t r l m a s n a v t n z i m l y i c i ç r ç i v n i n t k m i l l d i r i l m s i n e h t i y a c v a r . S u t c h i z a t s a h s i n d t c i l i i n v e s t i s i y a p r o q r a m n n b a a ç a t d r l m a s ; B a k d a s u t c h i z a t ü ç ü n i d a r e t m m ü q a v i l s i n i n i m z a l a n m a s v t s d i q e d i l m s i . · Y a x l a d r l m s u m n b y i n d n i s t i f a d e t m k i m k a n o l a n i n s a n l a r n s a y 7 7 % - q a l x b · S u t c h i z a t s i s t e m i n i n t h l ü k s i z l i y i n i n a n a n B a k h a l i s i n i n s a y 5 0 % - q a l x b · T k m i l l d i r i l m i k a n a l i z a s i y a s i s t e m i n d n i s t i f a d e t m k i m k a n o l a n i n s a n l a r n s a y 2 % a r t b . · B a k d a s u i l k e ç n x s t l i k l r i n s a y a z a l b . · h r r a z i l r i n d 9 3 % d a x i l o l m a q l a , b ü t ü n e v t s r r ü f a t l a r n n t x m i n n 7 6 % y a x l a d r l m s u m n b y i n d n i s t i f a d e t m k i m k a n v a r . · B a k d a s a s s u t m i z l y i c i s t a n s i y a n n b r p a s b a a ç a t m a q ü z r d i r , b u d a s u y u n m n b d k e y f i y y t i n i a r t r r . · B a k d a s o r u m l u m a t l a r i ç m l i s u y u n k e y f i y y t i n i n y a x l a m a s n g ö s t r i r . · T k m i l l d i r i l m i k a n a l i z a s i y a y a q o u l m u h a l i n i n f a i z i : h r r a z i l r i – 2 0 0 2 - c i i l d 9 6 . 2 % - d n 2 0 0 3 - c ü i l d 9 8 . 4 % - q a l x b ; K n d r a z i l r i – 2 0 0 3 - c ü i l d 7 8 . 3 % - d n 8 4 . 1 % - q a l x b ( E T S m l u m a t l a r ) . 3 g . N q l i y y a t x i d m t l r i n i n t k m i l l d i r i l m s i Y o l l a r n b ü t ü n n ö v l r i n i s m r l i i d a r e t m k . T n z i m l y i c i v k o m m e r s i y a f u n k s i y a l a r n n a y r l m a s i l , N q l i y y a t N a z i r l i y i n i n y a r a d l m a s v i ç i h e y t i i l t m i n e d i l m s i . Ö z l / d ö v l t s e k t o r u n u n m s l h t ç i l h l d t d b i l · Y o l u n i d a r e d i l m s i n i n r e s t r u k t u r i z a s i y a s . · Y o l ö r t ü y ü n ü n i d a r e d i l m s i s i s t e m i q u r a d r l b . · Y o l l a r n t h l ü k s i z l i y i ü z r m i l l i p r o q r a m h a z r l a n b . · Y o l l a r n s a x l a n l m a s n a b ü d c d n a y r l a n v s a i t i l d 1 0 % a r t r . · Y o l b ü d c s i n d v s a i t i n 6 0 % t e n d e r · N q l i y y a t N a z i r l i y i n i n y a r a d l m a s i l b a l o l a r a q y o l s e k t o r u n u n i d a r e d i l m s i . · Y o l b k s i n i n f u n k s i o n a l t s n i f a t b a a ç a t d r l b v y o l l a y i h l r i n i n t h l i l i v p r i o r i t e t l d i r i l m s i ü ç ü n Y o l Ö r t ü y ü n ü n d a r E d i l m s i S i s t e m i 2 0 0 5 - c i i l i n y a n v a r a y n d a n i l m y b a l a y b . · Y o l h r k t i n i n t h l ü k s i z l i y i ü z r m i l l i p l a n 2 0 0 5 - c i i l i n m a r t a y n d a h a z r l a n b . · Y o l l a r n s a x l a n l m a s n a b ü d c n i n a r t r l m a s 1 0 % i l l i k h d f i n i ö t ü b v Page 112 1 0 2 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t q r u p l a r n n h a z r l a d t d b i r l r v a s i t s i l N q l i y y a t m s r f l r i n i n v l n g i m l r i n a z a l d l m a s . p r o s e d u r u v a s i t s i l x r c l n i r . · M r k z i A s i y a y a q e y r i - n e f t t r a n z i t n q l i y y a t a x n n n a r t r l m a s . · A m s t e r d a m d a n B a k y a y ü k d a n a h a q l a r n n 8 - 1 2 % a z a l d l m a s , B a k d a n A m s t e r d a m a y ü k d a m a h a q l a r n n 5 - 6 % a z a l d l m a s · A m s t e r d a m d a n B a k y a n q l i y y a t v a x t n n 1 g ü n a z a l d l m a s ( P o l a n n A v r o p a B i r l i y i n q b u l o l u n m a s n d a n s o n r a ) t c h i z a t ç l a r v p o d r a t ç l a r a r a s n d a r q a b t a r t m a q d a i d i . · A v r o p a – Q a f q a z – A s i y a n q l i y y a t d h l i z i v a s i t s i l A z r b a y c a n a n q l e d i l m i m a l l a r 2 0 0 1 - c i i l d 3 2 , 4 8 5 m i n t o n d a n 2 0 0 5 - c i i l d 4 6 , 7 0 0 t o n a q a l x b . · Y o l b ü d c s i n d v s a i t i n 6 0 % - d n y u x a r h i s s s i t e n d e r p r o s e d u r u v a s i t s i l x r c l n i r . · A m s t e r d a m d a n B a k y a y ü k d a m a h a q l a r 8 - 1 2 % , B a k d a n A m s t e r d a m a i s y ü k d a m a h a q l a r 5 - 6 % a z a l b . · A m s t e r d a m d a n B a k y a n q l i y y a t v a x t 1 g ü n a z a l b . 3 h . T b i i r e s u r s l a r n i d a r e d i l m s i n i n t k m i l l d i r i l m s i K n d l r i n i t i r a k t m i n e d i l m k l , o t l a q l a r n v m e l r i n i d a r e d i l m s i n i n t k m i l l d i r i l m s i , x ü s u s i h m i y y t m a l i k o l a n e k o s i s t e m l r l i n i d a r e d i l m s i n i n t k m i l l d i r i l m s i , n r b a l p o p u l y a s i y a s n n b r p a s ; b i o r e s u r s l a r n i d a r e d i l m s i ü ç ü n d a v a m l m a l i y y l d i r m n i n t m i n e d i l m s i · G E F l a y i h s i i c r a o l u n u r . · L a y i h r a z i l r i n d t o r p a q d a n d a y a n a q l i s t i f a d p l a n l a r h a z r l a n b . · B a l q a r t r m a m ü s s i s s i f a l i y y t g ö s t r i r · B a l q a r t r m a m ü s s i s s i f a l i y y t g ö s t r i r . s a s h d f i n i l d 1 5 m i l y o n o l m a q l a , f a l i y y t i n b i r i n c i i l i r z i n d a l t m i l y o n c a v a n b a l q y e t i d i r i l i b . · M q s d i m e v o t l a q l a r n i d a r e d i l m s i n i n t k m i l l d i r i l m s i v b i o m ü x t l i f l i y i n k o n s e r v a s i y a s o l a n K n d t r a f M ü h i t i L a y i h s i t s d i q e d i l i b . · X z r M i l l i T d b i r l r P l a n h a z r l a n b . · N e f t h a s i l a t n n t r a f m ü h i t t s i r i n i a z a l t m a q ü ç ü n T h l ü k l i T u l l a n t l a r n d a r e d i l m s i S t r a t e g i y a s 2 0 0 4 - c ü i l d q b u l o l u n u b . t r a f m ü h i t i n ç i r k l n m s i n i i z l m k ü ç ü n m i l l i m o n i t o r i n q d e p a r t a m e n t i v t u l l a n t l a r n l v e d i l m s i n i l a q l n l d i r m k ü ç ü n T h l ü k l i T u l l a n t l a r n d a r E d i l m s i A g e n t l i y i y a r a d l b . M Q S D 4 : N E F T P O T E N S A L I N I N R E A L L A D I R I L M A S I M ü y y n e d i l m i v a x t c d v l l r i n u y u n o l a r a q B T C b o r u k m r i , a h D n i z , C n u b i Q a f q a z b o r u k m r i v d i g r n e f t v q a z l a y i h l r i ü z r i l r i n b a a ç a t d r l m a s . · B T C b o r u k m r i n i n t i k i n t i s i n i n t r a f m ü h i t ü z r b e y n l x a l q s t a n d a r t l a r a c a v a b v e r n k l i n d b a a ç a t d r l m a s . · T ü r k i y y q a z n i x r a c v a h d n i z y a t a n n v a x t n d a i l n m s i · B T C v a s i t s i l n e f t i n i x r a c 2 0 0 5 - c i i l d k b a l a n m a l i d i . · B T C b o r u k m r i 2 0 0 6 - c i l i n b a h a r f s l i n d i l m y b a l a d . · Q a z y a t a q l a r v b o r u k m r l r i i l b a l i l r 2 0 0 7 - c i i l ü ç ü n p l a n l a d r d k i m i g e d i r . · 2 0 0 5 v 2 0 0 7 - c i i l l r a r a s n d a n e f t s e k t o r u n d a a r t m n i l d 6 0 % o l m a s p r o q n o z l a d r l r . · B M K - n i n t ö h f s i n e f t y a t a ü z r l a y i h ü ç ü n v o n d a n i r l i g l n n e f t k m r l r i n i n t i k i n t i s i ü ç ü n m a l i y y n i n l d e d i l m s i n d , v n y ü k s k s o s i a l , t r a f m ü h i t v t h l ü k s i z l i k s t a n d a r t l a r n n t m i n e d i l m s i n d k a t a l i t i k o l d u . B A v B V F A z r b a y c a n a g l i r l r i n i z l n i l m s i v i d a r e d i l m s i n d f f a f l n t m i n e d i l m s i ü ç ü n l a z m i q u r u m l a r n y a r a d l m a s ü ç ü n k ö m k l i k g ö s t r m k d m ü h ü m r o l o y n a y b , b u o l m a d a n b e y n l x a l q n e f t i r k t l r i v s a i t i n a y r l m a s n a t r d d ü d l Page 113 1 0 3 2 0 0 3 C A S M q s d i C A S ü z r f a l i y y t i n m o n i t o r i n q i g ö s t r i c i l r i M ö v c u d v z i y y t y a n a a r d . Page 114 104 C dv l A3.10 Planladrlan baza kreditl m si proqram v faktiki n tic l r (milyon dollarla) 02-05 maliyy ill ri üçün 2003 - cü ilin CAS-d planladrlb $ Planladrlb 02-05 maliyy ill ri üçün faktiki kredit verilib $ h yata keçirilib Bak h rind su t chizat (Supp) T hsil (APL) rriqasiya Öz l sektorun inkiaf Pensiyalar Enerji sektoru (BYB) traf Mühit YAYK-I K nd icmalar infrastrukturu 12.9 18.0 30.0 10.0 10.0 40.0 8.0 20.0 15.0 H yata keçirilib 12/10/02 H yata keçiril ib 5/27/03 H yata keçirilib 6/17/03 Mal.Xim h yata keç. 1/6/05 H yata keçirilib 6/10/04 H yata keçirilib 5/17/05 H yata keçirilib June 05 H yata keçirilib 5/17/05 H yata keçirilib 6/3/04 M cburi Köçkünl r Layih si ( lav edilib) 2005 maliyy ili 12.9 18.0 35.0 12.25 10.0 48.0 8.0 20.0 15.0 12.0 C mi 163.0 C mi 183.15 Page 115 105 C dv l A3.11. Kreditl m il ba l olmayan planladrlm xidm tl r v faktiki n tic l r l /plan N tic 2003 maliyy ili Ölk d Maliyy Hesabatllnn Qiym tl ndirilm s i H yata keçirilib Ticar tin Asanladrlmas Strategiyas H yata keçirilib Ticar tin Diaqnostik T dqiqat H yata keçirilib Dövl t X rcl rinin cmal H yata keçirilib Yoxsulluun Qiym tl ndirilm si H yata keçirilib Elektrik enerji, t bii qaz, nef t v m sl h tverici texniki yardm H yata keçirilib Munisipal nfrastruktur üzr Soru H yata keçirilib 2004 maliyy ili T hsil Sektoru haqqnda Qeyd ( lav edilib) H yata keçirilib 2004 maliyy ili Marketinq v Aqro -Emal M s l l rinin T dqiqat H yata keçirilib 2005 maliyy ili Enerji Sektorunun T dqiqat H yata keçirilib 2005 maliyy ili Kommunal xidm t haqlarnn d yiilm sinin k nd razil rin t siri H yata keçirilib Maliyy Sektorunun Qiym tl ndirilm si (FSAP) H yata keçirilib güzar Mühitin T dqiqat llik Etalon Sorusuna d yiilib (h yata keçirilib) S hiyy Sektorunda Potensial Quruculuuna Texniki Yardm H yata keçirilib C nubi Qafqazda Telekommunikasiyalar /PPIAF Texniki Yardm H yata keçirilib C nubi Qafqazda Ticar tin Asanladrlmasna Texniki Yardm /Siyas t Qeydl ri H yata keçirilib 2005 maliyy ili Ölk nin qtisadi Memorandumu (yenil dirilmi) T xir salnb Transqafqaz Turizmin Texniki Yardm (IDF) H yata keçirilib Dövl t X rcl rinin cmal – (yenil dirilmi) Proqramatik, h yata keçirilm kd dir Ali T hsil haqqnda Qeyd L v e S hiyy Sektorunun cmal ( lav edilib) H yata keçirilib 2006 maliyy ili PSIA m k Bazarnn T dqiqat ( lav edilib) H yata keçirilib Yoxsulluun Proqramatik Qiym tl ndirilm s i ( lav edilib) Birinci fazas h yata keçirilib Page 116 106 Qoma 4 Minilliyin nkiaf M qs dl rin Nail Olma q Gerç kliy N D r c d Uy un dur Minilliyin nkiaf M qsdi Cari v ziyyt M qsd 2015 -ci il nail olman n perspektivi G lirl laq dar yoxsulluu n yarbayar azal dlmas 2001-ci ild Az rbaycan halisinin t qrib n 50 faizi yoxsulluq v ziyy tind yaayrd. R smi hesablamalara gör , 2004- cü ild halinin 42.5 faizi yoxsul idi . Mümkündür. Neft sektorundak bum , habel qeyri-neft sektorunda yeni i yerl ri yaradan iqtisadi f aliyy tl rin genil nm si v sosial t minat sistemi siyas tl ri, güman ki, Az rbaycann bu m qs d 2015-ci ild n daha tez çatmasna imkan ver c kdir. Universal ibtidai t hsil nail olmaq Natamam orta t hsil sah sind (1 -9-cu sinifl r) q bulun s viyy si 90 faizd n xeyli yüks k olsa da, yoxsul hali arasnda t hsili yarmçq qoyanlarn say yoxsul olmayanlarla müqayis d daha yüks kdir. Bu sektorla laq dar narahatçlqlar daha çox keyfiyy tl baldr ki, buraya getdikc daha da qloballaan iqtisadiyyatn t l bl rin cavab verm k üçün z ruri bilik v bacarqlarn yaradlmas ehtiyac da daxildir. Mümkündür. Ölk y irs qalan t hsil sistemi universal ümumi t hsili , dem k olar ki, t min edir. Bu sektorla bal probleml r t hsil almaq imkan il deyil, daha çox keyfiyy tl baldr. btidai t hsild gender b rab rliyin nail olmaq Sorularn n tic l rin sas n, natamam orta t hsild itirak (1 -9-cu sinifl r) sah sind h miyy tli gender f rql ri mövcud deyildir. Lakin qzlarn , xüsusil k nd yerl rind , tam orta v ali t hsil almaq imkanlar daha çox narahatçla s b b olur . Mümkündür. Xüsusil k nd yerl rind qzlarn orta m kt bi olanlara nisb t n daha erk n t rk etm sin v qzlarn bundan da az hiss si nin orta m kt bd n sonra t hsilini davam etdirm sin baxmayaraq, ibtidai t hsild gender b rab rsizliyin d lal t ed n h r - hans sübutlar yoxdur . Be yaa q d r uaqlar arasnda ölüm hallarn n üçd iki d f azal dlmas R smi m lumatlara sas n, 2002 -ci ild be yaa q d r uaqlar arasnda ölümün s vi yy si h r 1000 diri doulmua 23.1 n f r, körp l r arasnda ölümün s viyy si is h r 1000 diri doulmua 12.8 n f r olmudur. Dig r t r fd n sorulara sas lanan hesablamalar göst rir ki, 1990 - c il üzr MM m qs dl ri üçün istifad edil n ilkin v ziyy t göst ricil ri, y ni 5 yaa q d r uaqlar arasnda ölüm v körp l r arasnda ölümün s viyy l ri h r 1000 diri doulmua 106 v 84 n f r olmu, 2002 -ci ild is bu göst ricil r müvafiq olaraq 96 v 76 n f r enmidir. Buna baxmayaraq, UNCEF S hiyy slahat Layih sinin hat etdiyi pilot rayonlarda körp l r arasnda ölümün s viyy sinin h r 1000 diri doulmua 73.2 n f rd n (2002) 63.7 n f r q d r (2004) 13% düdüyünü m ruz etmidir - g r bel s viyy saxlanlarsa v bütün ölk üzr ld edil rs , bu, Az rbaycan 2015 - ci il 2/3 d f azalmaya nail olmaq üçün t l b olunan temp geri qaytaracaqdr. Ehtimal azdr. M lumatlarn qeyri - d qiqliyi ir lil yiin qiym tl ndirilm sini mür kk bl dirir. Be yaa q d r uaqlar arasnda ölüm hallarn 2/3 d f azaltmaq üçün 1990-c ild n 2015 -ci il d k h r il 4.4% azalma t l b olunur. Lakin 1990 – 2000-ci ill r rzind Az rbaycan yalnz h r il t qrib n 0.9% s viyy sind ir lil yi etmidir. Bel likl , Az rbaycan ilkin s hiyy xidm tini gücl ndirm k v yoxsullarn ondan istifad imkanlarn genil ndirm k üçün razladrlm t dbirl r görm zs , bu MM -in gerç kl m m si riski il üzl c kdir . Ana ölümü hallarn n dördd üç d f Çox Göst ricili Klaster Sorusunda (UNCEF) 1990 - c ild a na ölümünün Ehtimal azdr . Müst qil sorulara sas n, a na ölümü göst ricisind art mn müahid Page 117 107 Minilliyin nkiaf M qsdi Cari v ziyyt M qsd 2015 -ci il nail olman n perspektivi azal dlmas s viyy si h r 100,000 doua 79 ölüm v 2000-ci ild is h r 100,000 doua 94 ölüm mü yy n edilmidir. Dövl t S tatistika Komit s inin m l umatlarna sas n, 2002 -ci ild a na ölümü göst ricisi h r 100,000 doua 19.9 ölüm s viyy sind olmudur ki , bu, 2000-ci ild olan 37.6 ölüm il müqayis d 52% azalma dem kdir. olunmas , r smi m lumatlarda is ana ölümü hallarnn azaldnn göst rilm si ç aqnlq yaradr. lk in s hiyy xidm tin u lam v o nun keyfiyy t ini yaxladrmaq üçün s hiyy sektorunda h rt r fli islahatlarn aparlmad bir raitd , ehtimal ki, Az rbaycan bu m qs di h yata keçir bilm y c kdir. S hiyy il bal MM -l r l laq dar olaraq - m lumatlarn ylmas v konsepsiyalarn izah/t rifl r sah l rind probleml r h ll edilm lidir ki, h d fl ri gerç kliy uyun mü yy n etm k v onlarn monitorinqini aparmaq mümkün olsun. HV/ADS -in yaylmasnn azaldlmas HV virusuna yoluxmu Az rbaycan v t ndalarnn saynn regional standartlar baxmndan aa olduu hesab edilir, lakin 1999-cu ild n 2000 -ci il q d r haqqnda m lumat veril n yeni yoluxma hallarnn say iki d f artmdr. Serotipin üstünlük t kil etm si il bal m hdud aradrmalar keçirildiyind n v davranla laq dar heç bir aradrma keçirilm diyind n virusun gerç k yaylma d r c si m lum deyildir. Mümkündür. Virusun yaylma s viyy sinin çox aa olduu hesab edils d , hesablamalara gör , ölk d 600,000 venadaxili narkotik madd q bul ed n xs vardr ki, yoluxma hallarnn 63% -i m hz onlarn payna düür. H m seruma n zar t, h m d davranla bal n zar t aparlmal, el c d HV/ADS - in profilaktikas v bel x st l r xidm t m s l sin daha böyük diqq t göst rilm lidir. 2004-cü il dekabr aynn 1 -d , S hiyy Nazirliyi ADS, v r m v malyariya il mübariz aparmaq üçün Qlobal Fondun maliyy d st yi il HV/ADS layih sinin icrasna balamdr. V r min yaylmasnn azaldlmas 2003-ci ild v r min yaylma s viyy si h r 100,00 0 n f r 50 x st , ana ölümü göst ricisi is h r 100,000 n f r 12 ölüm s viyy sind olmudur. X st lik 14% hallarda ölüml n tic l nir ki, bu yüks k göst ricidir. X st l nm h allar vv lki kimi t qrib n 25% s viyy sind akar olunur v bu , 70% s viyy sin d olan beyn lxalq standartdan xeyli aadr. Eyni zamanda, x st l nm hallarnn yalnz çox kiçik hiss si DOTS vasit sil akar olunur. Saalma 84% hallarda müahid olun ur ki, bu da 85% h d fin yaxndr. Mümkündür. ÜST-ün V r m N zar t üzr Qlobal Proqramna sas n, 2003 -cü ild halinin 48% -i DOTS-la hat olunmudur. X st liyin yaylmasn n azaldlmasn n z rd tutan MM -i h yata keçirm k üçün siyasi q tiyy t v lav resurslar t l b olunur ki, hat dair si hazrk s viyy d n 100% - q d r genil n dirilsin. Ekoloji davaml t min etm k (t hlük siz sudan istifad imkan olmayan halinin saynn yarbayar azaldlmas da daxil olmaqla). ld olan hesablamalara sas n, bütün ev t s rrüfatlarnn t qrib n 76% -i nisb t n yax içm li su m nb yind n is tifad ed bilir – h r yerl rind 93%, k nd yerl rind 58%. Ehtimal azdr . Hökum t YADP - uyun olaraq k nd yerl rinin su t chizatn özünün dövl t investisiya proqramnda müvafiq prioritet kimi t sbit ed rs , y alnz bu halda bu MM - nail olmaq mümkün olacaqdr. Qeyd : 1990- c il üzr ilkin v ziyy t dair m lumatlar ld olmayan hallarda, MM h d fini müt nasib formada hesablamaq üçün m lumatn mövcud olduu n yaxn ilin göst ricil rind n istifad edilmi v 2015 - ci ilin h d fi ld olan baza ilin ni sb t n mü yy n olunmudur . Page 118 108 Qoma 5 V t nda C miyy ti, Qeyri - Hökum t T kilatlar il Ölk T r fdalq Strategiyas il laq dar M sl h tl m l r ctimaiyy tl m sl h tl m l r h sr edilmi iki d yirmi masa görüünd v t nda c miyy tinin geni v f rqli t rkibli nümay nd l ri il Ölk T r fdalq Strategiyasndak prioritetl r müzakir olunmudur. tirakçlar ölk d inkiaf prosesl rinin perspektivl rin dair düünc l ri v baxlar il bölüm k v onlar maraqlandran su a llar verm k üçün d v t olunmudular. D yirmi masa itirakçlar bel görül r böyük maraq göst rdikl rini bildirdil r v Bankn Az rbaycandak f aliyy ti il bal olan suallarn v narahatçlqlarn s sl ndirdil r, habel öz f aliyy tl ri haqqnda m lumat verdil r. Görül rd Bankn ölk d ki cari v mümkün olan f aliyy tin dair h m ümumi, h m d spesifik sah l rl bal rhl r v r yl r dinl nildi. Bütün itirakçlarn q na tinc , Dünya Bank inkiaf prosesinin ir liy getm sin yardm ed r k mühüm bir rol oynayr v o nun Az rbaycanda mövcudluu hökum tin icra etdiyi isla hatlara inam artrr. Eyni zamanda, qeyd olundu ki, ölk nin yol ayrcnda olduu hazrk v ziyy td v neft g lirl rinin sür tl artd bir raitd , Dünya Bank g lirl rin v x rcl rin idar olunmas sah sind öz t crüb si v texniki yardmn t qdim etm yi davam etdirm lidir, çünki idar etm sah sind yax praktikalarn t tbiqi baxmndan Bankla m kdalq h lledici h miyy t k sb edir. Bununla yana, Bank QHT -l rl daha s m r li i üsullar üz rind düünm lidir. tirakçlar QHT -l ri Bankn maliyy l dirdiyi layih l rin hazrlanmas v icrasna, h mçinin layih n tic l rinin qiym tl ndirilm sin daha geni c lb etm yin vacibliyini bir daha vuruladlar. V saitin effektiv v s m r li istifad s ini t min etm k üçün layih l rin yax monitorinqinin aparlmas hamn narahat ed n bir m s l dir. Ham arzu etdi ki, Bank Az rbaycan dilind layih n tic l rin v layih qiym tl ndirm l rin dair informasiya v sosial-iqtisadi m lumatlarn keyfiyy tini v onlardan istifad imkanlarn t kmill dirsin. Milli QHT Koalisiyasnn Mineral Ehtiyatlarn Hasilat il M ul olan S naye Sah l rind ffaflq T bbüsü il m ul olan nümay nd si v t nda c miyy tinin h lledici rol ifa ed n bir t r f kimi siyas tin hazrlanmas v icrasna c lb e dilm si yollarna dair mühüm bir m s l qaldrd. Ümumiyy tl , v t nda c miyy ti t kilatlarnn nümay nd l ri YADP -in hazrlanmasna c lb edildikl rin gör minn tdar olduqlarn bildirdil r, lakin QHT -l rin proqram n icrasnda az itirak etm sind n ikay tl ndil r. Onlarn z nninc , v t nda c miyy ti t kilatlar Az rbaycanda Bankn maliyy l dirdiyi layih l rin icrasna, hab el layih n tic l rinin monitorinqin adekvat c lb olunmurlar. tirakçlarn xüsusil Page 119 109 vur ulad lar ki , bu, ölk d v t nda c miyy tinin inkiaf v onun potensialnn artrlmas baxmndan d y rli bir al t ola bil rdi. Eyni zamanda, onlar kredit götürül n v saitin düzgün istifad si üçün ffaflq v hesabatll t min etm k m qs dil Az rbay canda Bankn maliyy l dirdiyi layih l r h r - hans müst qil baxn keçirilib -keçirilm diyini sorudular. Beyn lxalq t kilatlarn diqq tin ehtiyac olan v onlarn itirak üçün prioritet çevrilm li olan sah l rd n, bir neç itirakç ölk nin s hiyy sektorunu ayrca olaraq vurulad, bel ki, s hiyy n tic l ri narahatçln daha da artmasna s b b olduundan bu sektor problemli bir sah kimi mü yy n edil di. T hsil sektorunun da bir o q d r uurlu f aliyy t göst rm diyi v lav diqq t ehtiyac olduu qeyd olundu. tirakçlar laq dar nazirlikl rl il m yin v onlar QHT -l ri öz sektorlarna daha çox c lb etm y raz salman ç tin olduunu bildirdil r. Eyni zamanda, b zi itirakçlar yoxsulluqla mübariz v ölk nin iqtisadi artmnn t min olunmas üçün b l diyy l ri inkiaf etdirm yin v QHT -l r/b l diyy l r v dövl t strukturlar arasnda m kdal genil ndirm yin mühüm h miyy t k sb etdiyini vur uladlar. Ekoloji sektorda f aliyy t göst r n QHT -l rd n biri BTC - nin ina edildiyi razil rd torpaqlarn pisl m si il bal narahatçln ifad etdi v bu narahatçl Beyn lxalq Maliyy Korporasiyasna çatdrma xahi etdi. tirakçlar Dünya Bankna idar etm m s l l rinin h llin daha çox diqq t yetirm yi t klif etdil r; bunun üçün hök um ti struktur islahatlarn h yata keçirm y h v sl ndirm k g r kdir – bu islahatlara nazirlikl rin kommersiya v t nziml yici funksiyalarnn bir -birind n ayrlmas, daha yax monitorinq mexanizml rinin t sbit edilm si v q rarlarn q bul edilm sin itirakç yanamann t viqi d daxildir. Sonuncu m s l y köm k lik üçün hökum t d n QHT-l r d st k olaraq büdc d n adekvat ay rmalar mü yy n ed il bil rdi. Bank yerli ticar t sah sin diqq t yetirm lidir. K nd yerl rind , xüsusil ucqar v dalq razil rd , infrastrukturun inkiaf icmalarn iqtisadi f aliyy tinin stimulladrlmas üçün h lledici h miyy t k sb edir. Alternativ enerji m nb l ri, m s l n, kül k d yirmanlar, bioeneji, enerjinin s m r li ld edilm si baxmndan çx yolu ola bil r. Bundan baqa, görüd t miz su m nb l ri v irriqasiyann t min olunmas m s l l ri d vuruland. tirakçlar t klif etdil r ki, Dünya Bank k nd yerl rind bankçl t viq ed r k, xüsusil ucqar razil rd f ili allar olan banklara d st k ver r k maliyy sektoruna göst rdiyi yardm davam etdirsin. Bankn yardmna layiq olan sah l rd n kiçik v orta sahibkarlq xüsusil vuruland. Yerli sahibkarlar Bank, hüquqi baza v korporativ idar etm nin yaxladrlmas da daxil olmaqla, institusional inkiafn köm kçisi rolunda, habel daha yax biznes, iqtisadi t hsil, t dqiqat v inkiaf sah l rini d st kl y n bir qurum rolunda görürl r. Bankn t hdid, korrupsiya v inhisarçlqdan uzaq olan bir biznes mühitin d st k ver c yi gözl nilir. Page 120 110 Enerji resurslarna malik olmasna baxmayaraq, Az rbaycan aqrar ölk dir v buna gör d itirakçlar bu sektora inve s tisiya yatrmann h lledici h miyy t k sb etdiyini söyl dil r. Bank öz diqq tini aqroemala d st k sah sin yön ld bil rdi, habel Az rbaycan sahibkarlarna onlarn beyn lxalq bazarlara inteqrasiya s yl rind köm k göst r bil rdi. Hökum tin geni x rcl ri v Bankn qeyri - neft sektoruna yatrd s rmay l rl yana, Bankn institusi onal idar etm nin t kmill di rilm sin v mövcud potensialn gücl ndiri lm sin köm k etm si h yati h miyy t k sb edir – bu, uurlu d yiiklikl rin iki mühüm elementidir. sas sektorlarda s rit li pe karlara v yax idar etm bacarqlarna artq h m dövl t sektorunda, h m d öz l sektorda yüks k t l bat vardr. Bir neç itirakç mü yy n sektorlarn inkiafna v Bankn investisiya m liyya t larna h rt r fli yanama n n mühüm h miyy t k sb etdiyini qeyd etdi. Sonuncu h miyy tli qeydd bildirildi ki, bütün m liyyatlarda gender m s l si n z r alnmal v qadnlar Bank n maliyy l dirdiyi layih l r d vacib benefisiarlar kimi h d f qrupu olmaldr. Page 121 111 Q oma 6 nkiaf Sah sind T r fdalarla m kdalq Bank, xüsusil struktur islahatlar sah sind , inkiaf m s l l ri il m ul olan dig r t r fdalarla yaxndan m kdalq edir. B ütövlükd islahat proqram ç rçiv sind Bankn SAK-II v Yoxsulluun Azaldlmasna Yardm Krediti vasit sil göst rdiyi d st k v BVF-in maliyy l dirdiyi Yoxsulluun Azaldlmas v qtisadi Artma D st k Kredit Mexanizmi (PRGF) arasnda sx la q l ndirm aparlmdr. 2004- cü ilin dekabr aynda PRGF- in dördüncü icmal q na tb x kild baa çatdrlm v 2005 -ci ild proqram yekunladrlmdr. AB, Avropa ttifaq v B mövcud potensialn artrlmas sah sind h lledici h miyy t li d st k g öst rmil r. Avropa ttifaqnn TACS proqram vergi sisteminin müasirl dir ilm sin köm k etmidir. Bank X zin darlq Sisteml ri, Dövl t nves t isiya Proqram v kommunal islahatlar sah sind AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi il vahid komanda kimi il mi v büdc islahat sah sind AB X zin darl il birg i aparmdr. Bank ARDN - in restrukturizasiyas il laq dar AYB v AB Ticar t v nkiaf Agentliyi il sx m kdalq etmidir. Eyni zamanda, YADP -in t rtibi v icrasna d st k verm k üçün Dünya Bank öz s yl rini AB, sveçr v BMTP il birl dirmidir. BMTP MM -l rin monitorinqinin YADP -in icra v ziyy ti üzr sonuncu hesabata daxil edilm sin xüsusil köm k etmidir. Bank, BVF v hökum t arasnda intensiv üç istiqam tli dialoq v dig r donorlarla, xüsusil Avropa ttifaq v AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi il sx m kdalq makro/maliyy , menecment/ idar etm mühitind ld edil n nailiyy tl r d st k vermidir. Ölk y Yardm Strategiyasnn davam etdiyi müdd t d bu m kdal q a adak sas sah l r i hat edir : ¾ Makroiqtisadi idar etm v dövlt xrclri . Bank BVF-l sx m kdaln davam etdir c kdir. X zin darln müasirl dirilm si il laq dar, Bank AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi il birlikd avtomatladrma sah si ni maliyy l dirir. Bundan baqa, Bank Dövl t nvestisiya Siyas ti v onun S m r liliyi ( DSS ) layih si üzr f aliyy tl rini AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi il laq l ndirir – bu layih ç rçiv sind qtisadi nkiaf Nazirliyi v dig r seçm laq dar n azirlikl rd sasl x rcl r büdc sinin t rtibi, investisiya layih sinin hazrlanmas v uzunmüdd tli büdc nin planladrlmasnn t kmill dirilm sin d st k verilir. AB X zin darl büdc nin t rtibi prosesinin t kmill dirilm si v büdc nin proqram sasnda hazrlanmasna keçm k üçün Maliyy Nazirliyi il uzun müdd t rzind bir sra f aliyy tl rin aparlmasna d st k verir. ¾ Maliyy sektoru . BA v BVF 2005 -ci il üzr Maliyy Sektorunun Qiym tl ndirilm si üzr Hesabat (FSAP) hazrlamaq üçün sz m kdalq etmidir; bu m kdalq FSAP - dak tövsiy l rin icrasna köm k etm k üçün davam etdiril c kdir. AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi bank n zar ti sah sin d st k göst rir. KfW Kredit Z man ti Fonduna v man tl rin Sortalanmasna d st k baxmndan mühüm rol oynayr. Avropa ttifaqnn çirkli pullarn yuyulmasna qar qanunvericiliyin v institusional quruculuu n gücl ndirilm sin d st k ver c yi gözl nilir. ¾ Mühasibat . Bank v BMK yekunladrlmaqda olan Mühasibat v Audit üzr sonuncu ROSC hesabat (Standartlara v Kodlara Riay t üzr Hesabat) ç rçiv sind AB v Avropa ttifaq il sx m kdalq etmidir. Avropa ttifaq, Bank (BMK da daxil olmaqla), B v AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi mühasibat sah sind islahatlara Page 122 112 v mühasibat haqqnda yeni qanunun icrasna köm k etm k üçün çox sx i aparrlar. Bank siyas ti hazrlayan v icra ed n xsl r , t nziml m y cavabdeh xsl r v öz l sektorun itirakçlarna Az rbaycanda maliyy hesabatll v daxili n zar t sisteml rinin t kmill dirilm si sah sind göst ril n yardm genil ndirm k üçün Kanada v sveçr nin t qdim etdiyi M sl h t Xidm tl ri üçün Trast Fondundan istifad etmidir . ¾ Korrupsiya il mübariz . Bank v B MK korrupsiya sah sind Avropa Komissiyas il sx m kdalq ed c kdir, çün ki korrupsiya sonuncunun Avropa Qonuluq Siyas ti üzr F aliyy t Plann durunladrr. Gözl nilir ki, Avropa Komissiyas 2005 -ci ilin yanvar ayndan qüvv d olan Korrupsiya il Mübariz haqqnda Qanunun v korrupsiya il mübariz y dair dövl t proqramn n (bu s n d Ölk T r fdalq Strategiyasnn d st kl diyi siyas t ç rçiv si il sx laq lidir) t tbiqini gücl ndirm k, habel t sirini v icra v ziyy tini qiym tl ndirm k üçün plana xüsusi t dbirl r daxil ed c kdir. Gömrük v vergi qanunvericiliyi v proseduralarnn A standartlarna v beyn lxalq standartlara uyun kild sad l dirilm si v optimalladrlmas sah sind Avropa ttifaqnn aparc rol oynayaca gözl nilir. ¾ M hkm islahatlar . Bir sra donorlar qanun layih l rinin hazrlanmas, proseduralarda d yiiklikl rin edilm si v hakiml r üçün t liml rin t kili sah l rind dliyy Nazirliyi v m hk m l rl i aparrlar. Avropa uras v Avropa ttifaq qanun layih l rinin hazrlanmas, 100 lav hakimin seçilm si v i götürülm si v n zar t sisteml rinin yaradlmas üz rind il yirl r. AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi v GTZ t liml rin t kili il m uldur. Amerika V kill r Assosiasiyas, M rk zi Avropa v Avrasiya Hüquq T bbüsü (ABA CEELI) hüquqi t hsil v m lumatlandrma, hakiml r üç ün etika v kommersiya hüququ sah sind t liml rin t kili v mübahis l r in alternativ h lli yollar il bal i aparr. lkin m sl h tl m l rd n görünür ki, donorlar son ill rd onlarn köm kliyi il günd liy g tiril n v t sdiq edil n bir çox qanunlar v insan hüquqlar il laq dar islahatlar praktikada h yata keçirm k üçün dliyy qurumlarnn institusional potensialnn v ya infrastrukturunun mövcud v ziyy tind n tam raz deyill r. BA m hk m islahatlarnn icras v t liml rl bal donorlarla (Niderland, Beyn lxalq Qrmz Xaç Komit si, AT T, Avrasiya Fondu v S oros Fondu da daxil olmaqla) yaxndan m kdalq ed c kdir. ¾ K nd tsrrüfat . BA k nd t s rrüfat üzr proqramn AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi, AB , K nd T s rrüfatnn nkiaf üzr Beyn lxalq Fond (IFAD) v GTZ il laq l ndirir; bu t kilatlar k nd t s rrüfat sektorundak istehsalçlara kreditl r t qdim edir, kiçik v orta sahibkarl d st kl yir v k nd yerl rind ki mü ssis l rin r qab t davamlln artrmaq üçün çalrlar. AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi kiçik v orta mü ssis l r v fermerl r onlarn bazarlara çxn yaxladrmaq üçün köm k ed n üç proqram h yata keçirir. Habel agentlik k nd yerl rind mikrokredit t kilatlarn güc ndirm k üçün bir proqramn icrasna balayr . AB h rd n k nar yerl rd mikromaliyy qurumlarna kredit x tti açaraq d st k verm k üçün yeni bir layih planladrr. BA Avropa ttifaqnn rzaq T hlük sizliyi proqram v TACS il k nd t s rrüfat sah sind aparlan f aliyy tl ri laq l ndirm k üçün birg il yir. K nd yerl rinin inkiaf v m kdalq m s l l ri (xüsus il rzaq t hlük sizliyi sah sind ) müzakir olunmudur. BA danmaz mlak v kadastrn inkiaf il bal f aliyy tl rini AB, KfW v sveçr nkiaf v m kdalq Agentliyi il laq l ndirir. Page 123 113 K nd T s rrüfatnn nkiaf v Kreditl dirilm si Layih sinin ikinci m rh l si bütün t r fl rl onlarn f aliyy t göst rdiyi sah l r uyun olaraq sx laq l ndiril c kdir. ¾ S hiyy . BA ail klinikalarnn v rayon s hiyy proqramlarnn yaradlmas sah sind öz f aliyy tini BMTP v UNCEF il laq l ndirir. GTZ m illi s hiyy monitorinqi sistemini t kmill dirir. AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyinin/Qafqaz - Az rbaycan $5 milyon d y rind olan yeni balanm layih sinin sas m qs di ilkin s hiyy xidm tinin yenid n mü yy n olunmas v restrukturizasiyasdr ki, burada xidm tin keyfiyy tini yüks ltm k üçün maliyy l m nin v v saitin ayrlmasnn t kmill dirilm si n z rd tutulur. AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi nin maliyy l dirdiyi dig r proqramlara Uaq Dözümlüyü Proqram (Mercy Corps) v Reproduktiv Salamlq v Ail Planladrlmas (ACQUIRE) aiddir. AB - n K nd T s rrüfat Departamenti ilkin s hiyy xi dm tin (ADRA vasit sil ) v HV/ADS proqramna (IRD vasit sil ) d st k göst rir. UNCEF t hlük siz analq, yenidoulmulara qulluq, qidalanma v HV/ADS - in profilaktikas v ona yoluxanlara xidm t sah l rind öz f aliyy tini davam e tdirm yi planladrr . Eyni zamanda, UNCEF YADDP ç rçi v sind bü tövlükd s hiyy sektorunda islahatlarn aparlmasna d st k göst rir. Az rbaycana Birg Yardm layih si erk n mayin /müalic xidm tl rini d st kl yir , BMT-nin hali Fondu is reproduktiv salamlq proqramn h yata keçirir. ADS, Malyariya v V r ml Mübariz üzr Qlobal Fond S hiyy Nazirliyin HV/ADS layih si üçün $6 milyon m bl ind qrant vermidir v malyariya v v r ml mübariz üçün lav v saitin ayrlmas n z rd n keçirilir. GOPA/KfW Az rbaycanda v r min müalic si üçün DOTS üsulunun t tbiqind itirak etmidir. nteqrativ ilkin s hiyy xidm tini, epidemioloji v sanitar n zar ti gücl ndirm k üçün v r m hallar daha geni kild axtarlb akar edilm li v izl nilm lidir. Ümumdünya S hiyy T kilat S hiyy Nazirliyin ilkin s hiyy xidm ti, s hiyy siyas ti v strategiyalar, s hiyy sektorunda maliyy l m , tütün, HV/ADS, v r ml laq dar proqramlar v immunizasiya sah l rind texniki yardm göst r c kdir. ¾ T hsil . AB erk n uaqlq dövründ inkiaf layih sinin icrasna balamdr. Soros Fondu erk n uaqlq dö vründ inkiaf sah sin d st k verm kl BA - nn proqramn tamam layr. Açq C miyy t nstitutu v BTC/CQBK xüsusi ehtiyaclar olan uaqlar adi baçalara v ibtidai sinifl r inteqrasiya etm k üçün k nd yerl rind inkluziv/inteqrativ t hsil proqram h yata keçiril r . Yapon hökum ti ibtidai m kt bl rin inas v t miri üçün qrant t qdim etmid ir. Yaponiya Beyn lxalq m kdalq Bank orta pe t hsilinin inkiaf üzr layih hazrlayr. S udiyy Fondu Bakda be orta m kt bin tikintisini maliyy l dirmidir . AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi orta v ali t hsill laq dar qrant layih sini n z rd n keçirir. UNCEF, AB - n Beyn lxalq nkiaf Agentliyi v sveçr nkiaf v m kdalq Agentliyi v t nda t hsili, seçicil rin maarifl ndirilm si v g ncl rl bal layih l rin vasit sil bu sektorda itirak edirl r . ¾ Sosial müdafi . BA il sx laq l ndirm raitind , BMTP So sial Müdafi Fonduna 2006- c ilin sonuna q d r f rdi uçot sisteminin yaradlmas üçün göst rdiyi yardm davam etdir c kdir . Avropa ttifaqnn TAC S v rzaq T hlük sizliyi pro qramlar m k v halinin Sosial Müdafi si Nazirliyin ünvanl sosial yardmn icras sah sind göst rdikl ri yardm davam etdirm yi planladrrlar. Bu layih l r h l d hazrlanmaqdadr . Page 124 114 ¾ M cburi köçkünlr . BA v A B m cburi köçkünl rin iqtisadi imkanlarnn yaxlamasna v onlarn c miyy t inteqrasiyasna köm k etm k üçün birg i aparrlar . Onlarn s yl ri BMT-nin Q açqnlar üzr Ali Komissiarlnn v Ümumdünya rzaq Proqramnn göst rdiyi daha t cili humanita r d st yi (müvafiq olaraq, snacaqlar v rzaq t hlük sizliyi) tamamlayr. ¾ nfrastruktur . Hazrda bir sra donorlar, o cüml d n AB , AYB , B , Küveyt Fondu, OPEK Fondu v S udiyy Fond u, imal -C nub v rq -Q rb yol d hlizinin müxt lif hiss l rinin müa sirl dirilm sini maliyy l dirirl r . Bank bu sektorda h miyy tli d r c d itirak etdiyind n, AB il bu yaxnlarda ld edil n razla uyun olaraq Dünya Bank n qliyyat sah sind ümumi r hb rliyi v laq l ndirm ni h yata keçir c kdir . AYB v AB -in texniki yardmlar Bankn Az rbaycan Magistral Avtomobil Yolu Layih si il balayan texniki yardm proqram il laq l ndirilir v onu davam etdirir. Bank n su sektoruna yardm AB v KfW-in ikinci d r c li h rl rd v k nd yerl rind su t chizatna gös t rdiyi d st kl tamamlanr . AB h rl r Alyans Proqram ç rçiv sind i aparr v özünün h r nkiaf Strategiyas nda üç yal t h rl rind h rin inteqrativ v h rt r fli planladrlmas yanamasna m rk zi yer verir. Enerji sektoruna g ldikd , Bank ARDN -in restrukturizasiyas v k fiyyat, hasilat v boru k m ri il bal sas investisiyalar il laq dar AYB -l sx i birliyi qurmudur. Bank bu sektorda donorlarn laq l ndir n aparc qurumdur . Page 125 115 Qoma 7 Az rbaycan üzr Maliyy l dirm Parametrl ri C dv l A5.1. Az rbaycan üzr Maliyy l dirm Para metrl ri Madd Parametrl r z ahat/Ntic Maliyy ldirmnin bölgüsü F rdi layih x rcl rinin Bank t r find n maliyy l diril bil n hiss sinin limiti 100%- q d r Bank t r find n 100% maliy y l dirm seçm hallarda t tbiq olunur . Bu, böyük ehtimalla, icma sasl inkiaf layih l ri v nstitusional nkiaf Fondunun (IDF) qrant üçün lazm ola bil r. Cari x rclrin maliyyldirilmsi Bank t r find n maliyy l diril bil n cari x rcl rin ümumi m bl in t tbiq edil n h r - hans limitl r Cari x rcl rin maliyy l dirilm si il laq dar ölk s viyy sind m hdudiyy t qoyulmamdr Cari x rcl rin maliyy l dirilm si nin m hdud m bl d qalaca gözl nilir . Bank ümumi fiskal mövqe v perspektivl r in, habel bunun c ari x rcl rin maliyy l dirilm si n t sirl rinin monitorinqini davam etdir c kdir. F rdi layih l rin cari x rcl rinin Bank t r find n maliyy l dirilm si m s l sini h ll ed rk n, Bank sektor v layih s viyy l rind davamllq m s l l ri ni, o cüml d n g l c kd gözl nil n büdc x rcl rini n z r alacaqdr . Yerli x rclrin maliyy ldirilmsi Bu, Bankn t r find n maliyy l m nin t l bl rin daxildir : ölk nin inkiaf proqram üzr maliyy l dirm t l bl ri dövl t sektorunun öz resurslarn (m s l n , vergil rd n v baqa g lirl r ) v gözl nil n daxili borcun h cmini üst l y c kdir ; v Bank yalnz xarici x rcl ri maliyy l dirm kl f rdi layih l rin maliyy l dirilm sin yardm ed bilm y c kdir . B li Bankn yerli x rcl ri maliyy l dirm si üçün t l b olunan meyarlar t min edilmidir . Bank f rdi layih l r üzr yerli x rcl rin z ruri hiss sini maliyy l dir bil r . Vergil r v rüsumlar Bankn maliyy l dirm y c yi h r - hans vergi v ya rüsumlar mövcuddurmu? Xeyr sassz hesab e dil n h r - hans vergi v ya rüsumlar mövcud deyildir. Layih s viyy sind , Bank vergi v rüsumlarn layih x rcl rinin h dd n artq böyük hiss sini t kil edib -etm diyin baxacaqdr . Page 126 116 Annex 8 Standard CPS Tables Table A2: Azerbaijan at a Glance Table B2: Selected Portfolio Indicators Table B3: IBRD/IDA Program Summary Table B3: IFC and MIGA program Summary Table B4: Summary of Non-Lending Services Table B5: Social Development Indicators Table B6: Key Economic Indicators Table B7: Key Exposure Indicators Table B8: Operations Portfolio Table B8b IFC’s Held & Disbursed Portfolio Page 127 117 CPS Annex Tables - Page 1 of 13 Azerbaijan at a glance 1 0/2/06 Europe & Lower Key Development Indicators Central middle Azerbaijan Asia income (2005) Population, mid-year (millions) 8.4 473 2,475 Surface area (thousand sq. km) 87 24,238 39,946 Population growth (%) 1.1 0.1 1.0 Urban population (% of total population) 52 64 50 GNI (Atlas method, US$ billions) 10.4 1,945 4,746 GNI per capita (Atlas method, US$) 1,240 4,113 1,918 GNI per capita (PPP, international $) 4,890 9,142 6,313 GDP growth (%) 26.2 6.0 6.9 GDP per capita growth (%) 25.0 5.9 5.9 (most recent estimate, 2000–2005) Poverty headcount ratio at $1 a day (PPP, %) 4 2 .. Poverty headcount ratio at $2 a day (PPP, %) 33 16 .. Life expectancy at birth (years) 72 69 70 Infant mortality (per 1,000 live births) 75 28 33 Child malnutrition (% of children under 5) 7 5 12 Adult literacy, male (% of ages 15 and older) 99 99 93 Adult literacy, female (% of ages 15 and older) 98 96 85 Gross primary enrollment, male (% of age group) 98 105 115 Gross primary enrollment, female (% of age group) 96 102 113 Access to an improved water source (% of population) 77 92 82 Access to improved sanitation facilities (% of population) 54 85 57 Net Aid Flows 1980 1990 2000 2005 a (US$ millions) Net ODA and official aid .. 0 139 176 Top 3 donors (in 2004): United States .. .. 19 48 Germany .. 1 9 17 Japan .. 0 36 10 Aid (% of GNI) .. 2.1 2.8 2.2 Aid per capita (US$) .. 0 17 21 Long-Term Economic Trends Consumer prices (annual % change) .. 912.3 1.8 9.7 GDP implicit deflator (annual % change) .. 83.5 12.5 10.3 Exchange rate (annual average, local per US$) .. 0.0003 0.895 0.931 Terms of trade index (2000 = 100) .. .. 100 145 1980–90 1990–2000 2000–05 Population, mid-year (millions) 6.2 7.2 8.0 8.4 1.5 1.2 0.8 GDP (US$ millions) .. 8,858 5,273 12,561 .. -4.2 13.2 Agriculture .. 29.0 17.1 10.0 .. -1.8 7.9 Industry .. 32.9 45.3 62.3 .. -1.8 16.3 Manufacturing .. 19.3 5.6 7.8 .. -10.9 10.8 Services .. 38.1 37.5 27.7 .. -2.5 9.2 Household final consumption expenditure .. 51.2 63.5 47.6 .. 2.0 11.5 General gov't final consumption expenditure .. 17.6 15.2 10.9 .. -2.3 4.2 Gross capital formation .. 26.5 20.7 37.8 .. 18.6 34.2 Exports of goods and services .. 43.9 39.0 57.4 .. 7.2 21.0 Imports of goods and services .. 39.2 38.4 53.8 .. 15.7 20.9 Gross national savings .. 4.9 17.1 32.6 .. .. .. Note: Figures in italics are for years other than those specified. 2005 data are preliminary estimates. .. indicates data are not available. a. Aid data are for 2004. Development Economics, Development Data Group (DECDG). (average annual growth %) (% of GDP) 15 10 5 0 5 10 15 0 -4 1 0-14 20-24 30-34 4 0-44 5 0-54 6 0-64 70-74 percent Age distribution, 2005 Male Female 0 2 5 50 75 1 00 125 1990 1995 2000 2004 Azerbaijan Europe & Central Asia Under-5 mortality rate (per 1,000) -30 -15 0 15 30 90 95 00 05 GDP GDP per capita Growth of GDP and GDP per capita (%) Page 128 118 CPS Annex Tables – Page 2 of 13 Azerbaijan at a glance (cont.) A zerbaijan Balance of Payments and Trade 2000 2005 (US$ millions) Total merchandise exports (fob) 1,799 7,649 Total merchandise imports (cif) 1,539 4,350 Net trade in goods and services 36 1,329 W orkers' remittances and compensation of employees (receipts) 57 363 Current account balance -187 167 as a % of GDP -3.6 1.3 Reserves, including gold 680 1,178 Consolidated Government Finance ( % of GDP) Revenue 21.2 26.5 Tax revenue 14.5 16.0 Expense 21.8 23.8 Technology and Infrastructure 2000 2004 Cash surplus/deficit -0.6 2.7 Paved roads (% of total) 92.3 47.0 Highest marginal tax rate (%) Fixed line and mobile phone Individual 35 35 subscribers (per 1,000 people) 152 333 C orporate 2 7 22 H igh technology exports (% of manufactured exports) 4.5 2.1 External Debt and Resource Flows Environment (US$ millions) Total debt outstanding and disbursed 1,352 1,881 Agricultural land (% of land area) 55 57 Total debt service 130 235 Forest area (% of land area, 2000 and 2005) 11.3 11.3 HIPC and MDRI debt relief (expected; flow) – – Nationally protected areas (% of land area) .. 6.4 Total debt (% of GDP) 25.6 15.0 Freshwater resources per capita (cu. meters) .. 977 Total debt service (% of exports) 6.0 3.0 Freshwater withdrawal (% of internal resources) .. 212.6 Foreign direct investment (net inflows) 149 459 CO2 emissions per capita (mt) 3.7 3.4 Portfolio equity (net inflows) 0 31 GDP per unit of energy use (2000 PPP $ per kg of oil equivalent) 1.8 2.3 Energy use per capita (kg of oil equivalent) 1,430 1,493 World Bank Group portfolio 2000 2005 (US$ millions) IBRD Total debt outstanding and disbursed 0 0 Disbursements 0 0 Principal repayments 0 0 Interest payments 0 0 IDA Total debt outstanding and disbursed 216 501 Disbursements 27 48 Private Sector Development 2000 2005 Total debt service 2 6 Time required to start a business (days) – 115 IFC (fiscal year) Cost to start a business (% of GNI per capita) – 12.5 Total disbursed and outstanding portfolio 163 61 Time required to register property (days) – 61 of which IFC own account 124 37 Disbursements for IFC own account 46 26 Ranked as a major constraint to business Portfolio sales, prepayments and (% of managers surveyed who agreed) repayments for IFC own account 6 58 Tax administration .. 24.9 Tax rates .. 22.9 MIGA Gross exposure 65 1 Stock market capitalization (% of GDP) 0.1 .. New guarantees 30 0 Bank branches (per 100,000 people) .. 4.1 Note: Figures in italics are for years other than those specified. 2005 data are preliminary estimates. 10/23/06 .. indicates data are not available. – indicates observation is not applicable. Development Economics, Development Data Group (DECDG). 0 25 50 75 100 Control of corruption Rule of law Regulatory quality Political stability Voice and accountability Country's percentile rank (0-100) higher values imply better ratings 2005 2000 Governance indicators, 2000 and 2005 S ource: Kaufmann-Kraay-Mastruzzi, World Bank Short-term, 186 IBRD, 0 Other multi- lateral, 139 IMF, 164 IDA, 501 Private, 249 Bilateral, 643 Composition of total external debt, 2005 US$ millions Page 129 119 CPS Annex Tables – Page 3 of 13 Azerbaijan at a glance (cont.) Millennium Development Goals Azerbaijan With selected targets to achieve between 1990 and 2015 (estimate closest to date shown, +/- 2 years) Goal 1: halve the rates for $1 a day poverty and malnutrition 1990 1995 2000 2004 Poverty headcount ratio at $1 a day (PPP, % of population) .. 10.9 3.7 .. Poverty headcount ratio at national poverty line (% of population) .. 68.1 49.0 27.5 Share of income or consumption to the poorest qunitile (%) .. .. 12.2 .. Prevalence of malnutrition (% of children under 5) .. 10 17 .. Goal 2: ensure that children are able to complete primary schooling Primary school enrollment (net, %) 89 .. 86 84 Primary completion rate (% of relevant age group) .. 81 89 96 S econdary school enrollment (gross, %) 88 . . 7 5 8 3 Youth literacy rate (% of people ages 15-24) .. .. .. 100 Goal 3: eliminate gender disparity in education and empower women Ratio of girls to boys in primary and secondary education (%) 100 .. 100 97 Women employed in the nonagricultural sector (% of nonagricultural employment) 34 39 44 49 P roportion of seats held by women in national parliament (%) . . 12 1 2 1 1 Goal 4: r educe under-5 mortality by two-thirds Under-5 mortality rate (per 1,000) 105 98 93 90 Infant mortality rate (per 1,000 live births) 84 80 77 75 Measles immunization (proportion of one-year olds immunized, %) 66 97 99 98 Goal 5: reduce maternal mortality by three-fourths Maternal mortality ratio (modeled estimate, per 100,000 live births) .. .. 94 .. Births attended by skilled health staff (% of total) .. .. 84 .. Goal 6: halt and begin to reverse the spread of HIV/AIDS and other major diseases Prevalence of HIV (% of population ages 15-49) .. .. .. 0.1 Contraceptive prevalence (% of women ages 15-49) .. .. 55 .. Incidence of tuberculosis (per 100,000 people) 35 .. .. 75 Tuberculosis cases detected under DOTS (%) .. 5 6 47 Goal 7: halve the proportion of people without sustainable access to basic needs Access to an improved water source (% of population) 68 .. .. 77 Access to improved sanitation facilities (% of population) .. .. .. 54 Forest area (% of total land area) .. .. 11.3 11.3 Nationally protected areas (% of total land area) .. .. .. 6.4 CO2 emissions (metric tons per capita) 7.5 4.2 3.7 3.4 GDP per unit of energy use (constant 2000 PPP $ per kg of oil equivalent) .. 1.1 1.8 2.3 Goal 8: develop a global partnership for development Fixed line and mobile phone subscribers (per 1,000 people) 87 84 152 333 Internet users (per 1,000 people) 0 0 1 49 Personal computers (per 1,000 people) .. .. .. 18 Youth unemployment (% of total labor force ages 15-24) .. .. .. .. Note: Figures in italics are for years other than those specified. .. indicates data are not available. 10/2/06 Development Economics, Development Data Group (DECDG). Azerbaijan 50 75 100 125 1998 2000 2002 2004 Primary net enrollment ratio Ratio of girls to boys in primary & secondary education Education indicators (%) 0 100 200 300 400 2000 2002 2004 Fixed + mobile subscribers Internet users ICT indicators (per 1,000 people) 0 25 50 75 100 1990 1995 2000 2004 Azerbaijan Europe & Central Asia Measles immunization (% of 1-year olds) Page 130 120 CPS Annex Tables – Page 4 of 13 As Of Date 10/23/2006 Indicator 2004 2005 2006 2007 Portfolio Assessment Number of Projects Under Implementation a 14 18 18 16 Average Implementation Period (years) b 3.5 3.2 2.7 2.8 Percent of Problem Projects by Number a, c 14.3 5.6 0.0 0.0 Percent of Problem Projects by Amount a, c 30.5 3.5 0.0 0.0 Percent of Projects at Risk by Number a, d 14.3 5.6 0.0 0.0 Percent of Projects at Risk by Amount a, d 30.5 3.5 0.0 0.0 Disbursement Ratio (%) e 18.0 26.6 16.2 2.8 Portfolio Management CPPR during the year (yes/no) Supervision Resources (total US$) Average Supervision (US$/project) Memorandum Item Since FY 80 Last Five FYs Proj Eval by OED by Number 11 8 Proj Eval by OED by Amt (US$ millions) 340.8 192.3 % of OED Projects Rated U or HU by Number 45.5 37.5 % of OED Projects Rated U or HU by Amt 37.2 20.7 a. As shown in the Annual Report on Portfolio Performance (except for current FY). b. Average age of projects in the Bank's country portfolio. c. Percent of projects rated U or HU on development objectives (DO) and/or implementation progress (IP). d. As defined under the Portfolio Improvement Program. e. Ratio of disbursements during the year to the undisbursed balance of the Bank's portfolio at the beginning of the year: Investment projects only. * All indicators are for projects active in the Portfolio, with the exception of Disbursement Ratio, which includes all active projects as well as projects which exited during the fiscal year. Selected Indicators* of Bank Portfolio Performance and Management CAS Annex B2 - Azerbaijan Page 131 121 CPS Annex Tables - Page 5 of 13 CAS Annex B3 - IBRD/IDA Program Summary Azerbaijan As Of Date 07/11/2006 Proposed IBRD/IDA Base-Case Lending Program a Fiscal year Proj ID US$(M) Strategic Rewards (H/M/L) Implementation Risks (H/M/L) 2007 Corporate & Public Sector Accounting 20 H H National Land Title & Registry 30 M M Railways TTF 80 M M National Water Supply and Sanitation 220 H H Gas Flaring Carbon Financing M L Result 350 2008 Financial Sector Modernization 10 M M Transit Corridor and Traffic Management II 200 M M Education APL II 40 H M Social Protection II 10 H M Absheron Env. Cleanup 50 H M Result 310 2009 - 10 e-Government & Pub. Sect. Reforms 30 H H Irrigation & Drainage II 75 M M Transit Corridor and Traffic Management III 200 M M WSS and Urban Rehabilitation 200 H H Other Infrastructure TBD 50 M M Higher Education 45 H M Other Global Partnerships Carbon Financing L L Result 600 Overall Result 1,260 Page 132 122 CPS Annex Tables - Page 6 of 13 CAS Annex B3 (IFC & MIGA) for Azerbaijan Azerbaijan - IFC and MIGA Program, FY 2002-2006 2002 2003 2004 2005 2006 IFC Commitments (US$m) 0.00 4.15 61.40 0.4 10.3 Sector (%) Finance & Insurance 100 100 100 Oil, Gas and Mining 100 Total 0 100 100 100 100 Investment instrument (%) Loans 58 100 78 Equity 42 100 22 Total 0 100 100 100 100 MIGA guarantees (US$m) 38.06 3.23 3.56 Page 133 123 CPS Annex Tables - Page 7 of 13 a. Government, donor, Bank, public dissemination b. Knowledge generation, public debate, problem-solving. c. May be integrated into a Public Financial Management Report d. The timing and financing of this activity are still to be determined e. May be integrated into the Programmatic Public Expenditure Review As Of Date 7/11/2006 Product Completion FY Cost (US$000) Audience a Objectiv e b Recent completions Business Env. Survey (BEEPS) FY05 23.8 Energy Sector Review FY05 78.9 Health Sector Review FY05 199.3 PSIA on the Impact of Utility Sector Reform FY05 114.8 PSIA on Labor Markets FY05 108.5 Education Sp ending on the Poor FY06 53.1 Corporate and Accounting ROSCs FY06 85.8 Statistical Capacity Bldg FY06 18.4 Prog. PER FY06 95.1 Agro- processing Study FY06 144.6 Prog. Poverty Assessment FY06 126.8 Underway PER Core with PEFA Assessment FY07 1 50 Business Env. TA FY07 50 Structural Reform TA FY07 250 Water Sector Review FY07 20 Prog. Poverty Assessment Program. 125 p.a. Planned Prog. PER with PIFC Assessment FY08 150 CEM FY08 250 Structural Reform TA FY08 250 BEEPS FY08 - Transport Sector Review (with ADB) FY08 - Prog. Poverty Assessment Program. 125 p.a. Educat ion Review FY08 200 Environmental Review FY08 125 Prog. PER with CFAA/CPAR updates FY09 100 Private and Financial Sector TA (inc. FSAP in 08) Program. 50 p.a. Regional Development Strategy FY09 100 Social Sector Review FY09 125 Natural Disaster Management FY09 250 CAS Annex B4 - Summary of Nonlending Services . Page 134 124 CPS Annex Tables - Page 8 of 13 Latest single year Same region/income group Europe & Lower- Central middle- 1980-85 1990-95 1999-05 Asia income POPULATION Total population, mid-year (millions) 6.7 7.7 8.4 472.9 2,474.7 Growth rate (% annual average for period) 1.6 1.4 0.8 0.0 1.0 Urban population (% of population) 53.5 52.4 51.5 63.7 49.5 Total fertility rate (births per woman) 2.9 2.3 2.0 1.6 2.2 POVERTY (% of population) National headcount index .. 68.1 27.5 .. .. Urban headcount index .. .. 26.3 .. .. Rural headcount index .. .. 29.0 .. .. INCOME GNI per capita (US$) .. 400 1,240 4,113 1,918 Consumer price index (2000=100) .. 87 125 130 130 Food price index (2000=100) .. .. .. .. .. INCOME/CONSUMPTION DISTRIBUTION Gini index .. 36.0 .. .. .. Lowest quintile (% of income or consumption) .. .. .. .. .. Highest quintile (% of income or consumption) .. .. .. .. .. SOCIAL INDICATORS Public expenditure Health (% of GDP) .. 2.1 1.0 .. .. Education (% of GDP) .. 4.5 3.1 4.4 4.3 Net primary school enrollment rate (% of age group) Total .. 89 84 90 .. Male .. 89 85 91 .. Female .. 89 83 90 .. Access to an improved water source (% of population) Total .. 68 77 92 82 Urban .. 82 95 99 94 Rural .. 51 59 80 71 Immunization rate (% of children ages 12-23 months) Measles .. 97 98 93 85 DPT .. 96 96 93 88 Child malnutrition (% under 5 years) .. .. 7 5 12 Life expectancy at birth (years) Total 69 69 72 69 70 Male 66 65 70 64 68 Female 73 73 75 73 73 Mortality Infant (per 1,000 live births) 89 80 75 28 33 Under 5 (per 1,000) 114 98 90 34 42 Adult (15-59) Male (per 1,000 population) 262 216 230 316 184 Female (per 1,000 population) 127 96 107 134 117 Maternal (per 100,000 live births) .. .. 94 58 163 Births attended by skilled health staff (%) .. .. 84 94 86 CAS Annex B5. This table was produced from the CMU LDB system. 10/02/06 CPS Annex B5 Azerbaijan Social Indicators Note: 0 or 0.0 means zero or less than half the unit shown. Net enrollment rate: break in series between 1997 and 1998 due to change from ISCED76 to ISCED97. Immunization: refers to children ages 12-23 months who received vaccinations before one year of age or at any time before the survey. Page 135 125 CPS Annex Tables - Page 9 of 13 Actual Estimate Projected Indicator 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 N ational accounts (as % of GDP) Gross domestic product a 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Agriculture 15 13 12 10 9 8 9 9 10 Industry 50 53 55 62 67 67 66 63 60 Services 35 34 33 28 24 24 26 28 30 Total Consumption 73 70 66 45 36 36 36 38 41 Gross domestic fixed investment 34 53 58 44 40 37 36 36 37 G overnment investment 5 4 4 4 1 0 1 2 1 5 1 4 1 3 Private investment 29 49 54 40 30 24 22 22 24 Exports (GNFS) b 43 42 49 66 76 77 74 70 63 Imports (GNFS) 50 66 73 56 52 50 46 44 41 Gross domestic savings 27 30 34 55 64 64 64 62 59 Gross national savings c 22 25 28 46 54 58 61 60 59 Memorandum items Gross domestic product 6,236 7,276 8,682 12,561 19,139 25,628 32,855 38,728 42,754 (US$ million at current prices) GNI per capita (US$, Atlas method) 720 820 950 1,240 1,650 2,400 3,330 3,940 4,450 Real annual growth rates (%, calculated from 2005 prices) Gross Domestic Product at market prices 10.6 11.2 10.2 26.4 24.6 27.1 19.9 11.6 5.7 Real annual per capita growth rates (%, calculated from 2005 prices) Gross Domestic Product at market prices 9.8 10.4 9.3 25.1 23.6 26.1 19.0 10.7 4.8 Balance of Payments (US$ millions) Exports (GNFS) b 2,667 3,057 4,235 8,332 14,584 19,652 24,283 27,063 26,790 Merchandise FOB 2,305 2,625 3,743 7,649 13,733 18,595 23,100 25,749 25,343 Imports (GNFS) b 3,121 4,770 6,312 7,003 9,954 12,727 15,133 16,897 17,604 Merchandise FOB 1,823 2,723 3,582 4,350 6,993 9,190 11,283 12,545 12,814 Resource balance -454 -1,713 -2,077 1,329 4,630 6,926 9,150 10,166 9,186 Net current transfers 70 134 189 484 1,088 1,866 1,993 2,494 2,612 Current account balance -768 -2,021 -2,589 167 2,749 5,452 8,217 9,464 9,109 Net private foreign direct investment 1,067 2,352 2,351 459 -1,539 -4,120 -1,456 -667 81 Long-term loans (net) 167 115 17 218 163 311 339 337 418 Official 175 149 62 70 114 193 254 303 337 Private -8 -34 -45 148 49 118 85 34 80 Other capital (net, incl. errors & ommissions) -230 -199 665 -208 457 1,409 2,110 2,012 1,714 Change in reserves d -236 -247 -444 -636 -1,830 -3,051 -9,210 -11,146 -11,322 Memorandum items Resource balance (% of GDP) -7.3 -23.5 -23.9 10.6 24.2 27.0 27.9 26.2 21.5 Real annual growth rates Merchandise exports (FOB) 8.7 -4.2 12.9 46.6 47.8 45.8 32.0 19.6 5.1 Merchandise imports (CIF) 23.2 34.3 22.4 21.4 55.8 26.6 22.3 10.5 1.5 (Continued) Azerbaijan - Key Economic Indicators CPS Annex B6 Page 136 126 CPS Annex Tables - Page 10 of 13 Azerbaijan - Key Economic Indicators (Continued) Actual Estimate Projected Indicator 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Public finance (as % of GDP at market prices) e Current revenues 27.3 26.8 26.8 26.5 40.8 45.3 63.9 64.7 61.4 Current expenditures 21.2 21.5 21.7 19.1 22.6 23.9 24.0 22.9 22.9 Current account surplus (+) or deficit (-) 6.1 5.2 5.1 7.4 18.2 21.3 39.9 41.8 38.6 Capital expenditure 5.6 6.0 4.1 4.7 10.7 12.8 15.4 14.9 13.9 Overall budget balance 0.5 -0.8 1.0 2.7 7.5 8.5 24.5 27.0 24.7 Monetary indicators M2/GDP 13.0 14.3 17.6 15.4 21.1 26.3 27.8 31.3 35.7 Growth of M2 (%) 14.4 29.8 47.5 22.1 93.6 59.0 28.6 26.0 22.4 Private sector credit growth / 77.4 120.3 136.8 108.8 114.2 106.9 103.8 101.8 100.3 total credit growth (%) Price indices (2005 = 100) Merchandise export price index 47.8 56.8 71.8 100.0 121.5 112.9 106.2 99.0 92.7 Merchandise import price index 83.7 93.1 100.0 100.0 103.2 107.1 107.6 108.2 108.8 Merchandise terms of trade index 57.1 61.0 71.8 100.0 117.7 105.4 98.8 91.5 85.2 Real exchange rate (US$/LCU) f 88.4 86.3 87.4 100.0 117.4 139.4 170.9 202.1 227.8 Consumer price index (% change) 2.8 2.2 6.7 9.7 13.0 17.0 17.0 13.0 10.0 GDP deflator (% change) 3.1 6.0 8.3 10.1 14.0 0.0 1.5 0.3 1.3 a. GDP at factor cost b. "GNFS" denotes "goods and nonfactor services." c. Includes net unrequited transfers excluding official capital grants. d. Includes use of IMF resources and changes in Oil Fund assets. "-" denotes an increase in reserves/Oil Fund assets. e. Consolidated government, including Oil Fund. f. "LCU" denotes "local currency units." An increase in US$/LCU denotes appreciation. Page 137 127 CPS Annex Tables - Page 11 of 13 Actual Estimate Projected Indicator 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Total debt outstanding and 1,299 1,499 1,746 1,982 1,881 2,009 2,284 2,604 2,924 3,328 disbursed (TDO) (US$m) a Net disbursements (US$m) a -4 102 101 154 98 127 276 320 320 404 Total debt service (TDS; US$m) a 132 171 216 240 235 140 195 211 243 262 Debt and debt service indicators (%) TDO/XGS b 51.7 52.3 53.5 44.1 21.1 12.9 10.8 10.0 9.9 11.2 TDO/GDP 22.8 24.0 24.0 22.8 15.0 10.5 8.9 7.9 7.5 7.8 TDS/XGS 5.3 5.9 6.6 5.3 2.6 0.9 0.9 0.8 0.8 0.9 Concessional/TDO 35.4 46.1 53.8 57.7 60.3 .. .. .. .. .. IBRD exposure indicators (%) IBRD DS/public DS 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.6 2.9 7.0 11.2 18.1 Preferred creditor DS/public DS (%) c 59.7 54.8 64.5 62.3 62.1 53.6 52.3 49.0 50.4 58.3 IBRD DS/XGS 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.02 0.04 0.07 0.11 IBRD TDO (US$m) d 0 0 0 0 0 39 126 257 442 659 Of which present value of 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 guarantees (US$m) Share of IBRD portfolio (%) 0 000 00 000 1 IDA TDO (US$m) d 235 314 422 493 501 557 613 683 754 804 IFC (US$m) Loans 101 73 43 64 53 40 .. .. .. .. Equity and quasi-equity e 3 333 34 .. .. .. .. MIGA MIGA guarantees (US$m) 0 000 00 000 0 a. Includes public and publicly guaranteed debt, private nonguaranteed, use of IMF credits and net short- term capital. b. "XGS" denotes exports of goods and services, including workers' remittances. c. Preferred creditors are defined as IBRD, IDA, the regional multilateral development banks, the IMF, and the Bank for International Settlements. d. Includes present value of guarantees. e. Includes equity and quasi-equity types of both loan and equity instruments. CPS Annex B7 Azerbaijan - Key Exposure Indicators Page 138 1 2 8 B 8 – B a n k P o r t f o l i o C P S A n n e x T a b l e s - P a g e 1 2 o f 1 3 C l o s e d P r o j e c t s 1 5 I B R D / I D A * T o t a l D i s b u r s e d ( A c t i v e ) 9 8 . 5 4 o f w h i c h h a s b e e n r e p a i d 0 . 0 0 T o t a l D i s b u r s e d ( C l o s e d ) 4 3 6 . 6 4 o f w h i c h h a s b e e n r e p a i d 3 . 8 9 T o t a l D i s b u r s e d ( A c t i v e + C l o s e d ) 5 3 5 . 1 8 o f w h i c h h a s b e e n r e p a i d 3 . 8 9 T o t a l U n d i s b u r s e d ( A c t i v e ) 4 7 8 . 8 3 T o t a l U n d i s b u r s e d ( C l o s e d ) 1 . 1 2 T o t a l U n d i s b u r s e d ( A c t i v e + C l o s e d ) 4 7 9 . 9 6 A c t i v e P r o j e c t s P r o j e c t I D P r o j e c t N a m e D e v e l o p m e n t O b j e c t i v e s I m p l e m e n t a t i o n P r o g r e s s F i s c a l Y e a r I B R D I D A G R A N T C a n c e l . U n d i s b . O r i g . F r m R e v ' d P 0 9 0 8 8 7 A D C P - I I S S 2 0 0 6 2 9 . 2 2 9 . 7 7 6 3 4 0 . 5 9 8 6 6 8 7 P 0 6 6 1 0 0 A V I A N F L U ( f o r m e r l y I B T A 2 M S M S 2 0 0 2 9 . 4 5 5 . 7 9 8 3 4 5 1 . 0 9 9 5 3 9 2 0 . 3 5 2 5 0 2 P 0 5 8 9 6 9 C U L T H E R I T A G E P R S V S M S 1 9 9 9 7 . 5 1 . 1 5 7 1 6 0 . 7 9 0 6 6 9 6 0 . 8 4 8 8 5 7 P 0 7 0 9 8 9 E D S E C T D E V ( A P L # 1 ) M S M S 2 0 0 3 1 8 1 1 . 7 9 5 5 7 7 . 8 2 5 5 1 1 5 P 0 8 1 6 1 6 F I N S E R V S D E V T S S 2 0 0 5 1 2 . 2 5 1 2 . 0 2 4 6 8 1 . 0 4 4 0 5 6 P 0 4 0 7 1 6 H I G H W A Y S S 2 0 0 1 4 0 1 3 . 4 3 3 9 6 7 . 2 1 6 5 2 3 9 - 2 . 3 5 8 1 3 3 P 0 9 4 2 2 0 H e a l t h S e c t o r R e f o r m P r o j e c # # 2 0 0 6 5 0 5 0 . 6 6 3 8 4 0 . 1 9 4 3 6 3 5 P 0 9 4 4 8 8 H i g h w a y 2 S S 2 0 0 6 2 0 0 1 9 9 . 5 3 . 6 6 6 6 6 6 7 P 0 8 9 7 5 1 I D P E C O N D E V T S U P P O R T S S 2 0 0 5 1 1 . 5 9 . 7 3 4 9 0 3 3 . 5 1 3 6 2 1 2 3 . 2 1 3 7 1 1 P 0 0 8 2 8 6 I R R I G D I S T S Y S & M G M T I S S 2 0 0 3 3 5 3 5 . 5 0 9 0 5 8 . 6 9 8 9 4 9 6 P 0 0 8 2 8 4 I R R I G / D R A I N A G E R E H A B S S 2 0 0 0 4 7 1 1 . 8 8 8 3 3 . 5 0 7 2 2 6 2 - 1 . 1 7 4 1 6 2 P 0 9 9 2 0 1 J U D I C I A L M O D S S 2 0 0 6 2 1 . 6 2 1 . 7 3 8 3 9 P 0 4 9 8 9 2 P E N S I O N & S O C A S S T S S 2 0 0 4 1 0 7 . 8 8 0 0 1 4 5 . 4 5 3 6 7 6 7 - 0 . 2 0 3 3 3 7 P 0 8 3 3 4 1 P O W E R T R A N S M I S S I O N S M S 2 0 0 5 4 8 4 7 . 6 6 7 1 7 5 . 6 6 7 1 6 5 9 P 0 6 6 1 9 9 R U R A L E N V I R O N M E N T M S M S 2 0 0 5 8 7 . 9 3 7 8 3 8 0 . 9 4 8 1 4 8 2 P 0 7 7 0 3 1 R U R A L E N V I R O N M E N T ( G M S M S 2 0 0 5 5 5 0 . 6 7 3 3 3 3 3 P 0 7 6 2 3 4 R U R A L I N V S M T ( A Z R I P ) M S M S 2 0 0 4 1 5 1 2 . 3 2 6 4 1 . 8 3 7 4 6 0 8 O v e r a l l R e s u l t 2 4 8 3 1 4 . 5 5 4 8 3 . 8 3 2 5 2 . 7 3 5 5 8 1 0 . 6 7 9 4 3 7 O r i g i n a l A m o u n t i n U S $ M i l l i o n s D i s b u r s e m e n t s a / D i f f e r e n c e B e t w e e n E x p e c t e d a n d A c t u a l S u p e r v i s i o n R a t i n g A z e r b a i j a n L a s t P S R A s O f D a t e 1 0 / 2 3 / 2 0 0 6 C A S A n n e x B 8 - O p e r a t i o n s P o r t f o l i o ( I B R D / I D A a n d G r a n t s ) Page 139 129 CPS Annex Tables - Page 13 of 13 Statement of IFC's Held and Disbursed Portfolio As of 06/18/2006 (In US Dollars Millions) Held Disbursed FY Approval Company Loan Equity Quasi Partic Loan Equity Quasi Partic 1998/2003/2006 Azerigazbank 0.9 2.30 0 0 0.9 0 0 0 1999 Baku Hotel 1.46 0 0 0 1.46 0 0 0 2002/2006 MFB Azerbaijan 3.0 1.6 0 0 3.0 1.6 0 0 1998/2003 Rabitabank 0.9 0 0 0 0.9 0 0 0 2005 Unibank 5.0 0 0 0 2.39 0 0 0 2004 BTC 31.0 0 0 31.0 31.0 0 0 31.0 Total Portfolio: 42.26 3.9 0 31.0 39.65 1.6 0 31.0 Approvals Pending Commitment Loan Equity Quasi Partic 2001 Azer JV Increase 0 0.06 0 0 2005 AG Leasing 3 0 0 0 Total Pending Commitment: 3 0.06 0 0 Page 140 130 MAP SECTION