35028 ÑOÂ THÒ TRONG THEÁ GIÔÙI TOAØN CAÀU HOAÙ (Saùch tham khaûo) Maõ soá: 3.33(T) CTQG - 2006 Cites in a Globalizing World Ñoâ thò trong Theá giôùi Toaøn caàu hoaù ©2006 Ngaân haøng quoác teá cho taùi thieát vaø phaùt trieån/Ngaân haøng Theá giôùi 1818 H Street, NW Washington, DC 20433 Telephone 202-473-1000 Internet www.worldbank.org E-mail feedback@worldbank.org All rights reserved. 1 2 3 4 09 08 07 06 Cuoán saùch naøy laø taùc phaåm cuûa caùn boä Ngaân haøng quoác teá cho taùi thieát vaø phaùt trieån/Ngaân haøng Theá giôùi. Taát caû nhöõng phaùt hieän, nhöõng dieãn giaûi vaø keát luaän coù trong cuoán saùch naøy laø cuûa (nhöõng) taùc giaû vaø khoâng nhaát thieát phaûn aùnh quan ñieåm cuûa Ban Giaùm ñoác Ngaân haøng Theá giôùi hay cuûa nhöõng chính phuû maø Ngaân haøng Theá giôùi ñaïi dieän. Ngaân haøng Theá giôùi khoâng ñaûm baûo tính chính xaùc cho nhöõng döõ lieäu coù trong nghieân cöùu naøy. Nhöõng ñöôøng bieân giôùi, maøu saéc, phaân loaïi vaø nhöõng thoâng tin khaùc treân baát cöù baûn ñoà naøo trong cuoán saùch naøy khoâng phaûn aùnh quan ñieåm cuûa Ngaân haøng Theá giôùi veà chuû quyeàn cuûa baát cöù vuøng laõnh thoå naøo, cuõng nhö khoâng xaùc nhaän hay chaáp nhaän nhöõng ñöôøng bieân giôùi naøy. Baûn quyeàn vaø caáp pheùp Noäi dung cuûa cuoán saùch naøy ñöôïc baûo hoä baûn quyeàn. Sao cheùp vaø/hay chuyeån giao töøng phaàn hoaëc toaøn boä cuoán saùch maø khoâng ñöôïc pheùp laø phaïm luaät. Ngaân haøng quoác teá cho taùi thieát vaø phaùt trieån/Ngaân haøng Theá giôùi khuyeán khích vieäc phoå bieán cuoán saùch vaø thoâng thöôøng seõ nhanh choùng caáp giaáy pheùp nghòÑeåvôùi nhöõng thoâng tin ñaày ñuû tôùi Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood ñöôïc pheùp photo hoaëc in laïi baát cöù phaàn naøo cuûa cuoán saùch naøy, xin haõy göûi ñeà Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470; Internet: www.copyright.com. Taát caû nhöõng caâu hoûi lieân quan ñeán baûn quyeàn vaø caáp pheùp cuøng nhöõng quyeàn lieân quan, xin göûi ñeán Office of the Publisher, World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail: pubrights@worldbank.org. ISBN: 0-8213-6553-3 E-ISBN: 0-8213-6554-1 13-digit ISBN (EAN): 978-0-8213-6553-3 13-digit E-ISBN: 978-0-8213-6554-0 DOI: 10.1596/ 978-0-8213-6553-3 Chöông 2, "Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò," is adapted from Perspectives on Globalization of Infrastructure, by Frannie Leùautier and Andrew C. Lemer, published in 2003 as a World Bank Institute Working Paper (Washington, DC: World Bank). Chöông 3, "Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng ñoâ thò," is adapted from Governance and the City, by Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier, and Massimo Mastruzzi, published in 2005 as Policy Research Working Paper 3712 (Washington, DC: World Bank). Library of Congress Cataloging-in-Publication Data Cities in a globalizing world : governance, performance and sustainability / edited by Frannie Leùautier. p. cm.--(WBI learning resources series) Includes bibliographical references and index. ISBN-13: 978-0-8213-6553-3 ISBN-10: 0-8213-6553-3 ISBN-13: 978-0-8213-6554-0 (e-book) 1.ISBN-10:policy. 2. Urban poor. 3. Municipal government. 4. Municipal services. 5. Sus- 0-8213-6554-1 (e-book) Urban tainable development. 6. Globalization. I. Leùautier, Frannie. II. World Bank. III. Series. HT151.C5686 2006 307.76--dc22 2005057897 Lôøi Nhaø xuaát baûn Ñoâ thò hoaù laø söï phaùt trieån taát yeáu cuûa quaù trình saûn xuaát xaõ hoäi. Söï ra ñôøi cuûa nhöõng thaønh phoá cuøng vôùi quaù trình hieän ñaïi hoaù ñoâ thò laøm cho saûn xuaát xaõ hoäi phaùt trieån heát söùc soâi ñoäng, ñem laïi nhöõng bieán ñoåi to lôùn vaø saâu saéc trong söï phaùt trieån cuûa taát caû caùc quoác gia, khu vöïc vaø treân theá giôùi. Löïc löôïng saûn xuaát caøng phaùt trieån, trình ñoä xaõ hoäi hoaù caøng cao, thì toác ñoä ñoâ thò hoaù vaø söï ra ñôøi cuûa caùc thaønh phoá caøng nhanh, quy moâ saûn xuaát caøng taäp trung, daân soá thaønh thò ngaøy caøng ñoâng, moái quan heä vaø nhöõng vaán ñeà ñaët ra giöõa caùc thaønh phoá, ñoâ thò lôùn, ñaëc bieät lôùn vaø caùc sieâu ñoâ thò ngaøy caøng trôû neân phöùc taïp. Trong xu theá toaøn caàu hoaù vaø hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ngaøy caøng môû roäng hieän nay, quaù trình ñoâ thò hoaù dieãn ra raát nhanh, nhöõng moái quan heä vaø söï phuï thuoäc laãn nhau cuõng do ñoù ngaøy caøng phöùc taïp. Nhöõng vaán ñeà nhö keát caáu haï taàng, dòch vuï khoâng phaûi chæ boù heïp vaø ñöôïc giaûi quyeát trong noäi boä moät quoác gia hoaëc moät khu vöïc, maø daàn trôû thaønh vaán ñeà chung; vaán ñeà quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc thaønh phoá cuõng heát söùc phöùc taïp. Hieän nay, caùc thaønh phoá lôùn, caùc khu ñoâ thò ñang coù nhieàu cô hoäi ñeå phaùt trieån, nhöng cuõng ñöùng tröôùc nhöõng thaùch thöùc heát söùc to lôùn. Toaøn caàu hoaù laø ñoäng löïc chính cuûa taêng tröôûng vaø phaùt trieån. Nhöng neáu caùc thaønh phoá, ñoâ thò khoâng coù chính saùch phaùt trieån phuø hôïp, khoâng coù moät chieán löôïc quaûn lyù ñuùng ñaén thì söï phaùt trieån cuûa caùc ñoâ thò seõ gaëp raát nhieàu khoù khaên, khoâng nhöõng khoâng ñöôïc höôûng lôïi do toaøn caàu hoaù mang laïi, maø coøn laøm traàm troïng theâm nhöõng yeáu ñieåm cuûa caùc ñoâ thò nhö: tình traïng ñoùi ngheøo, nhaø ôû, thaát nghieäp, an ninh, khaû naêng tieáp caän vôùi caùc dòch vuï cuûa ngöôøi daân, vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng... Xuaát baûn cuoán saùch Ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù, chuùng toâi muoán giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc nhöõng nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû thuoäc Vieän Ngaân haøng Theá giôùi. Cuoán saùch do Frannie Leùautier chuû bieân. Noäi dung cuoán saùch goàm 7 chöông, ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc baûo ñaûm cho caùc thaønh phoá, ñoâ thò phaùt trieån trong xu theá toaøn caàu hoaù hieän nay. Cuoán saùch khoâng nhöõng neâu leân vai troø vaø söï taùc ñoäng cuûa chính saùch ñoái vôùi quaûn lyù coù hieäu quaû caùc thaønh phoá, ñoâ thò, maø coøn ñeà caäp ñeán moái quan heä vaø söï lieân keát giöõa toaøn caàu hoaù, ñoâ thò hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc, nhöõng lôïi ích thu ñöôïc töø thöông maïi, ñaàu tö vaø caùc hoaït ñoäng taøi chính do toaøn caàu hoaù mang laïi. Töø ñoù neâu leân nhöõng vaán ñeà caàn giaûi quyeát ñeå baûo ñaûm cho caùc ñoâ thò phaùt trieån moät caùch beàn vöõng. Ngoaøi ra, cuoán saùch coøn cho baïn ñoïc thaáy ñöôïc thöïc teá veà nhöõng hoaït ñoäng cuûa moät soá ñoâ thò hieän nay treân theá giôùi. v vi Lôøi Nhaø xuaát baûn Ñaây laø cuoán saùch coù giaù trò nghieân cöùu, tham khaûo toát, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån, ñang thöïc hieän coâng nghieäp hoaù ñaát nöôùc. Nhöõng noäi dung trong caùc chöông cuûa cuoán saùch naøy ñaõ ñöôïc Nhaø xuaát baûn dòch theo ñuùng nguyeân taùc baûn tieáng Anh, xuaát baûn naêm 2006. Trong cuoán saùch coù nhieàu khaùi nieäm môùi, chuùng toâi ñaõ coá gaéng Vieät hoaù, ñoàng thôøi tham khaûo theâm moät soá töø ñieån chuyeân ngaønh. Tuy nhieân cuõng khoâng traùnh khoûi coøn nhöõng khieám khuyeát. Nhaø xuaát baûn raát mong nhaän ñöôïc yù kieán ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc ñeå laàn xuaát baûn sau ñöôïc hoaøn chænh hôn. Xin giôùi thieäu cuoán saùch vôùi ñoâng ñaûo baïn ñoïc. Thaùng 7 naêm 2006 Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia Muïc luïc Nhöõng ngöôøi coù ñoùng goùp xi Lôøi caûm ôn xiii Lôøi noùi ñaàu cuûa François J. Bourguignon xv Lôøi giôùi thieäu cuûa Ngaøi Nicholas Stern xvii 1. Tìm hieåu ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoùa 1 Frannie Leùautier 2. Toaøn caàu hoùa vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò 13 Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 3. Toaøn caàu hoùa vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò 37 Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 4. Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoùa vaø thaùch thöùc ñoái vôùi chaâu Phi 89 Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 5. Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoùa vaø quaûn trò nhaø nöôùc 115 Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 6. Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoùa, coâng ngheä vaø quy moâ 145 Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier, vaø Massimo Mastruzzi 7. Keát luaän 167 Frannie Leùautier Hình 3.1 Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø möùc ñoä toaøn caàu hoùa - caùc nhaân toá coù khaû naêng quyeát ñònh thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá 49 3.2 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi cuûa ngöôøi daân ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 55 3.3 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà möùc ñoä caùc doanh nghieäp söû duïng ñieän thoaïi ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 55 3.4 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 56 vii viii Muïc luïc 3.5 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï cung caáp nöôùc ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 56 3.6 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï ñieän ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 57 3.7 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà chaát löôïng keát caáu haï taàng ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 57 3.8 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 58 3.9 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 58 3.10 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà chaát löôïng nguoàn ñieän ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 59 3.11 Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø toaøn caàu hoùa 66 3.12 Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø ñoâ thò hoùa 68 3.13 Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø caùc ñaëc ñieåm cuûa ñoâ thò 68 4.1 Daân soá thaønh thò vaø noâng thoân ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån, 1950 ­ 2030 100 5.1 Trình baøy toaøn boä troø chôi veà söï töông taùc giöõa ngöôøi daân, thò tröôûng vaø coâng ty 125 5.2 Trình baøy troø chôi phuï veà löïa choïn cuûa ngöôøi daân vaø thò tröôûng ôû giai ñoaïn 1 126 5.3 Trình baøy troø chôi phuï veà löïa choïn cuûa ngöôøi daân, thò tröôûng vaø coâng ty trong moät cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm trong ñoù ngöôøi daân trung thaønh 128 5.4 Trình baøy troø chôi phuï veà löïa choïn cuûa ngöôøi daân, thò tröôûng vaø coâng ty trong moät cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm trong ñoù ngöôøi daân leân tieáng 128 5.5 Caùc chæ soá veà quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh lieân quan tôùi naïn hoái loä vaø toäi phaïm ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø ñòa phöông 132 5.6 Caùc chæ soá veà quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh lieân quan tôùi taøi chính vaø dòch vuï thoâng tin ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø ñòa phöông 132 5.7 Moái quan heä giöõa chaát löôïng cuoäc soáng vaø tham nhuõng ôû caáp ñoä thaønh phoá 133 5.8 Moái quan heä giöõa chaát löôïng cuoäc soáng vaø toaøn caàu hoùa ôû caáp ñoä thaønh phoá 133 5.9 Chính quyeàn thaønh phoá taïi Phaùp, tính theo daân soá, 2003 135 6.1 Daân soá cuûa caùc thaønh phoá lôùn nhaát qua thôøi gian 149 Muïc luïc ix Baûng 2.1 Tình hình söû duïng caây caàu ña muïc ñích Jamuna 23 2.2 Caùc nguoàn naêng löôïng thay theá vaø chi phí cuûa chuùng vôùi ngöôøi daân Uganda 26 2.3 Caùc bình dieän cuûa toaøn caàu hoùa keát caáu haï taàng 28 3.1 Caùc loaïi vaø phaïm vi caùc bieán soá trong cô sôû döõ lieäu Kaufmann - Leùautier - Mastruzzi 53 3.2 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc trong maãu ñaày ñuû 59 3.3 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 60 3.4 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoùa vaø quaûn lyù nhaø nöôùc trong maãu caùc nöôùc OECD 61 3.5 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá vaø möùc ñoä tieáp caän dòch vuï theo caùc caáp ñoä quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø ñòa phöông 62 3.6 Toång hôïp keát quaû moâ hình hoài quy kinh teá löôïng veà caùc yeáu toá quyeát ñònh hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá 63 3.7 Phaân loaïi quaûn lyù nhaø nöôùc theo caùc ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá vaø cuûa quoác gia 69 3.8 Toång hôïp keát quaû moâ hình hoài quy kinh teá löôïng veà caùc yeáu toá quyeát ñònh coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa thaønh phoá 70 4.1 Tình hình kinh teá cuûa caùc thaønh phoá, 1993 93 4.2 Maät ñoä daân cö, toác ñoä taêng daân soá, vaø quy moâ hoä gia ñình, 1993 93 4.3 Tình traïng bình ñaúng ôû caùc thaønh phoá, 1993 94 4.4 Giao thoâng cuûa thaønh phoá, 1993 94 4.5 Dòch vuï xöû lyù raùc thaûi cuûa thaønh phoá, 1993 96 4.6 Y teá vaø giaùo duïc cuûa thaønh phoá, 1993 97 4.7 Thu vaø chi ñaàu tö cuûa chính quyeàn ñòa phöông ôû caùc thaønh phoá, 1993 97 4.8 Toäi phaïm ñoâ thò, 1993 98 4.9 Söï khaùc bieät trong hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn vaø caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn 98 4.10 Toác ñoä taêng daân soá ñoâ thò bình quaân haøng naêm, theo khu vöïc, 1995-2000 vaø döï baùo cho 2000-2015 101 4.11 Möùc ñoä ñoâ thò hoùa, theo khu vöïc, 2000, 2003, vaø döï baùo cho 2030 101 4.12 Caùc chæ soá veà tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá theo phaân loaïi caùc khu vöïc vaø quoác gia 104 4.13 Caùc chæ soá cuûa thaønh phoá ôû 5 nöôùc chaâu Phi xeáp theo möùc ñoä toaøn caàu hoùa 106 x Muïc luïc 5.1 Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá vaø möùc ñoä saün coù caùc thoâng tin cung caáp cho ngöôøi daân vaø caùc coâng ty trong maãu phi OECD 134 6.1 Thaønh phoá coù daân soá thoáng keâ ñöôïc lôùn nhaát trong voøng 5.000 naêm qua 148 6.2 Daân soá cuûa caùc thaønh phoá lôùn, giai ñoaïn 1050-1800 150 6.3 Taêng tröôûng daân soá trung bình cuûa caùc thaønh phoá lôùn, giai ñoaïn 1050-1800 152 6.4 Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá theo quy moâ thaønh phoá vaø söï phaùt trieån cuûa quoác gia trong toaøn boä maãu 155 6.5 Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá theo quy moâ thaønh phoá vaø söï phaùt trieån cuûa quoác gia trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD 156 6.6 Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá theo quy moâ thaønh phoá vaø söï phaùt trieån cuûa quoác gia trong maãu goàm caùc nöôùc OECD 157 6.7 Quy moâ thaønh phoá vaø chaát löôïng cuoäc soáng trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD 158 6.8 Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, phaân theo ñaëc tính cuûa caùc thaønh phoá trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD 159 6.9 Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, phaân theo coâng ngheä cuûa caùc thaønh phoá trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD 160 6.10 Taùc ñoäng cuûa coâng ngheä vaø cô hoäi thoaùt ly cuûa chuùng ñeán aùp löïc veà caûi thieän coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc 163 Phuï luïc 3.1 Ma traän heä soá töông quan cuûa moät soá bieán choïn loïc veà quaûn lyù nhaø nöôùc, khaû naêng tieáp caän dòch vuï vaø tình hình hoaït ñoäng 74 3.2 Toång hôïp caùc keát quaû moâ hình hoài quy kinh teá löôïng veà caùc yeáu toá quyeát ñònh coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa thaønh phoá 75 3.3 Caùc thaønh phoá trong cô sôû döõ lieäu Kaufmann-Leùautier-Mastruzzi 76 4.1 Caùc nöôùc ñöôïc xeáp haïng bôûi Chæ soá toaøn caàu hoùa cuûa A. T. Kearney 110 4.2 Söï khaùc bieät trong lòch söû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn vaø caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn 111 5.1 Baèng chöùng veà keát quaû ñieåm caân baèng Nash 140 Nhöõng ngöôøi coù ñoùng goùp Seùverine Dinghem laø Chuyeân gia taøi chính cao caáp trong Nhoùm veà keát caáu haï taàng, Kinh teá vaø Taøi chính cuûa Ngaân haøng Theá giôùi. Daniel Kaufmann laø Giaùm ñoác Nhoùm Chöông trình toaøn caàu cuûa Vieän Ngaân haøng Theá giôùi. Frannie Leùautier laø Phoù Chuû tòch cuûa Vieän Ngaân haøng Theá giôùi. Andrew C. Lemer laø Chuû tòch Nhoùm MATRIX, LLC, ôû Baltimore, Maryland. Massimo Mastruzzi laø nhaø nghieân cöùu thuoäc Nhoùm Chöông trình toaøn caàu cuûa Vieän Ngaân haøng Theá giôùi. Barjor Mehta laø Chuyeân gia cao caáp veà ñoâ thò trong Phoøng keát caáu haï taàng, Taøi chính vaø Khu vöïc tö nhaân thuoäc Vieän Ngaân haøng Theá giôùi. xi Lôøi caûm ôn Raát nhieàu yù töôûng hình thaønh neân cuoán saùch naøy naûy sinh töø nhöõng trao ñoåi cuûa toâi trong thôøi gian hai naêm qua vôùi Nick Stern khi oâng coøn laø Chuyeân gia Kinh teá tröôûng cuûa Ngaân haøng Theá giôùi. Toâi xin caûm ôn oâng vì nhöõng hieåu bieát saâu saéc vaø caùc yù kieán ñeà xuaát cuûa mình. François Bourguignon, Chuyeân gia Kinh teá tröôûng cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, cuõng ñaõ coù nhöõng yù kieán bình luaän quyù baùu trong quaù trình vieát cuoán saùch naøy. Toâi xin caûm ôn taát caû nhöõng ngöôøi ñaõ tö vaán veà maët noäi dung cuõng nhö bieân soaïn cho caùc chöông khaùc nhau, ñaëc bieät laø Tim Campbell vaø Christine Kessides ôû Ngaân haøng Theá giôùi, Nemat Shafik khi baø coøn laø Phoù Chuû tòch phuï traùch keát caáu haï taàng cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, Remy Prud'homme ôû Ñaïi hoïc Paris taïi Creteil, Nic Retsinas ôû Trung taâm hoãn hôïp veà Nhaø ôû thuoäc Tröôøng ñaïi hoïc Harvard, Richard Stren ôû Ñaïi hoïc Toronto, vaø nhöõng ñaïi bieåu tham döï buoåi trình baøy cuûa chuùng toâi veà "Quaûn trò nhaø nöôùc vaø thaønh phoá: Khaûo saùt thöïc nghieäm veà caùc yeáu toá toaøn caàu quyeát ñònh hoaït ñoäng cuûa caùc ñoâ thò," taïi Hoäi nghò thöôøng nieân cuûa Ngaân haøng Theá giôùi veà Kinh teá hoïc Phaùt trieån (ABDCE) ôû Brussels naêm 2004. Toâi cuõng raát bieát ôn caùc ñoàng taùc giaû, nhöõng ngöôøi ñaõ ñoàng yù hoã trôï toâi khaûo saùt moät soá chuû ñeà môùi vaø thuù vò veà quaûn lyù ñoâ thò vaø quaûn lyù nhaø nöôùc, vaø xin caûm ôn caùc ñoàng nghieäp cuûa toâi ôû Vieän Ngaân haøng Theá giôùi (WBI), nhöõng ngöôøi ñaõ hoã trôï vaø ñoùng goùp vaøo vieäc xuaát baûn coâng trình naøy baèng nhieàu caùch khaùc nhau. Frannie Leùautier, Phoù Chuû tòch Vieän Ngaân haøng Theá giôùi xiii Lôøi noùi ñaàu Nghieân cöùu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi chæ ra raèng trong naêm 2003, 48% daân soá theá giôùi (khoaûng 3 tyû ngöôøi) soáng ôû caùc ñoâ thò - taêng 33% so vôùi naêm 1990. Ñeán naêm 2020, 4,1 tyû ngöôøi (55% daân soá theá giôùi) seõ soáng ôû caùc ñoâ thò. 94% möùc taêng naøy seõ dieãn ra chuû yeáu ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ñeán naêm 2015, seõ coù 22 sieâu thaønh phoá (caùc thaønh phoá hoaëc ñòa ñieåm taäp trung treân 8 trieäu daân) vaø 475 thaønh phoá vôùi daân soá treân 1 trieäu ngöôøi. Nhöõng ñoäng löïc ñoâ thò hoaù höùa heïn seõ caûi toå laïi theá giôùi ñang phaùt trieån, ñem laïi caùc cô hoäi vaø thaùch thöùc treân caû bình dieän kinh teá vaø xaõ hoäi. Ñoàng thôøi, toaøn caàu hoaù cuõng ñang trôû thaønh ñoäng löïc chính cuûa taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá. Caùc thaønh phoá seõ phaûi caïnh tranh trong vieäc thu huùt luoàng ñaàu tö khoâng coá ñònh (foot-loose) ñeå taïo coâng aên vieäc laøm cho löïc löôïng lao ñoäng thaønh thò ngaøy caøng taêng; vaø caùc thaønh phoá seõ phaûi ñaûm baûo an ninh vaø khaû naêng tieáp caän dòch vuï vaø keát caáu haï taàng thaønh phoá cho khoái löôïng daân cö ngaøy caøng gia taêng cuûa mình. Ñieàu naøy seõ ñaët ra nhöõng thaùch thöùc to lôùn cho caùc chính quyeàn ñòa phöông, ñoøi hoûi naêng löïc vaø hoaït ñoäng cuûa ñòa phöông phaûi ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Khaû naêng ñoái phoù ñöôïc vôùi nhöõng thaùch thöùc naøy cuûa moãi thaønh phoá tuyø thuoäc vaøo moät taäp hôïp caùc yeáu toá - moät soá naèm ngoaøi taàm kieåm soaùt tröïc tieáp cuûa thaønh phoá, moät soá thì naèm trong taàm kieåm soaùt - nhö chính saùch vaø coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc taïi ñòa phöông cuûa moät thaønh phoá cuï theå. Ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù laøm saùng toû nhöõng ñoäng löïc vaø nhöõng moái lieân keát giöõa toaøn caàu hoaù, ñoâ thò hoaù, vaø quaûn lyù nhaø nöôùc taïi ñòa phöông. Cuoán saùch chæ ra möùc ñoä chaët cheõ cuûa nhöõng lieân keát naøy cuõng nhö taàm quan troïng ngaøy caøng taêng cuûa chuùng ñoái vôùi quaù trình phaùt trieån beàn vöõng. Cuoán saùch cuõng chæ roõ laø ñeå coù chính saùch ñoâ thò hoaù toát hôn thì phaûi coù nhöõng phaân tích toát hôn veà quan heä nhaân quaû, maø coâng vieäc naøy thì ñoøi hoûi phaûi thu thaäp nhöõng thoâng tin coù chaát löôïng toát hôn nhieàu. Cuoán saùch naøy seõ ñaëc bieät höõu ích vôùi caùc sinh vieân vaø thöïc taäp sinh veà quaûn lyù thaønh phoá vaø vôùi nhöõng ai quan taâm ñeán toaøn caàu hoaù vaø theá giôùi ñang phaùt trieån. François J. Bourguignon Phoù Chuû tòch vaø Chuyeân gia Kinh teá tröôûng, Kinh teá hoïc Phaùt trieån, Ngaân haøng Theá giôùi xv Lôøi giôùi thieäu Trong nhieàu theá kyû, ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân vaãn coi thaønh thò laø nôi hoï coù theå tìm thaáy nhöõng cô hoäi môùi, höùa heïn ñem laïi cuoäc soáng toát ñeïp hôn. Vôùi caùc cö daân thaønh thò, noâng thoân ñöôïc coi laø nguoàn cung caáp thöïc phaåm töôi soáng quan troïng, moät moâi tröôøng trong saïch vaø chöa bò ñaûo loän, nôi maø hoï coù theå ñi du lòch vaø nghæ ngôi, vaø nhieàu theá heä, cho tôùi taän baây giôø, vaãn goïi ñoù laø "nhaø". Duø cho töø tröôùc tôùi nay, giöõa quan nieäm vaø thöïc teá coù khaùc nhau theá naøo thì cuõng khoâng ai nghi ngôø veà vieäc thöïc teá ñang coù nhieàu thay ñoåi. Toác ñoä ñoâ thò hoaù trong voøng 40 naêm qua ñaõ taêng khuûng khieáp vaø ngöôøi daân khoâng chæ chuyeån töø noâng thoân ra thaønh thò, maø coøn chuyeån töø thò traán ra thaønh phoá, töø thaønh phoá naøy sang thaønh phoá khaùc, vaø töø nöôùc naøy sang nöôùc khaùc. Trong theá heä tôùi ñaây, haàu heát daân soá cuûa theá giôùi ñang phaùt trieån seõ soáng ôû caùc ñoâ thò; vaø soá löôïng cö daân ôû thaønh thò seõ taêng gaáp ñoâi. Vôùi cuoäc di daân khoång loà naøy, naïn ñoùi ngheøo ôû caùc thaønh phoá treân thöïc teá ñaõ taêng nhanh hôn so vôùi ôû noâng thoân, vaø moät soá thaønh phoá ñaõ khoâng theå ñem laïi moät cuoäc soáng toát ñeïp hôn cho nhöõng cö daân môùi cuûa mình. Nhìn veà töông lai, keát caáu haï taàng seõ (hoaëc seõ khoâng) ñöôïc xaây döïng trong voøng 20 naêm tôùi seõ ñònh hình phong caùch vaø hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá vaø ñôøi soáng cuûa nhöõng cö daân thaønh thò trong caùc theá heä töông lai. Naïn ngheøo ñoùi ôû thaønh phoá theå hieän ôû nhieàu phöông dieän. Noù bao goàm caû tình traïng ngöôøi daân coù ít cô hoäi vieäc laøm vaø thu nhaäp thaáp, nhaø ôû vaø caùc dòch vuï khoâng ñaày ñuû, baáp beânh, moâi tröôøng baïo ñoäng vaø khoâng laønh maïnh, vaø ngöôøi daân khoâng ñöôïc tieáp caän ñaày ñuû caùc cô hoäi veà giaùo duïc vaø y teá. Naïn ngheøo ñoùi nhìn chung ñöôïc theå hieän ôû ñieàu kieän soáng giaûm suùt; heä thoáng veä sinh khoâng ñaày ñuû, oâ nhieãm khoâng khí, toäi phaïm vaø nhieàu ñieàu kieän khaùc khieán cho söùc khoeû suy giaûm vaø cuoäc soáng trôû neân mong manh. Tình traïng suy thoaùi veà moâi tröôøng ôû caùc thaønh phoá coù nhöõng taùc ñoäng ñaëc bieät tieâu cöïc tôùi nhöõng cö daân ngheøo ôû thaønh thò. Vaø noù cuõng gaây ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng ôû caáp quoác gia vaø toaøn caàu. Chaâu Phi ñaõ traûi qua moät quaù trình ñoâ thò hoaù nhanh nhaát maø theá giôùi töøng ñöôïc chöùng kieán. Hieän nay, khoaûng 37% ngöôøi daân chaâu Phi soáng ôû caùc thaønh phoá vaø con soá naøy seõ taêng leân treân 50% trong voøng 20 naêm tôùi. Hieän nay treân 150 trieäu ngöôøi soáng ôû caùc khu nhaø oå chuoät vaø khoâng tieáp caän ñöôïc caùc dòch vuï cuûa thaønh phoá; vaø caùc chính quyeàn ñòa phöông ôû chaâu Phi thieáu nguoàn löïc vaø naêng löïc caàn thieát ñeå ñieàu tieát quaù trình ñoâ thò hoaù nhanh choùng naøy. Baùo caùo cuûa Uyû ban chaâu Phi do toâi chæ ñaïo soaïn thaûo ñöa ra moät luaän ñieåm maïnh xvii xviii Lôøi giôùi thieäu meõ laø baát kyø chieán löôïc taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo naøo cuõng phaûi coi ñoâ thò hoaù laø yeáu toá trung taâm. Ngaân haøng Theá giôùi nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng ngaøy caøng taêng cuûa caùc thaønh phoá cuõng nhö traùch nhieäm cuûa chính quyeàn ñòa phöông trong vieäc cung caáp caùc dòch vuï coù taùc ñoäng tröïc tieáp tôùi ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân. Caùc heä thoáng ñoâ thò hoaït ñoäng hieäu quaû, bao goàm baûn thaân caùc coäng ñoàng cuõng nhö söï gaén keát vôùi chính quyeàn quoác gia, coù yù nghóa quyeát ñònh tôùi ñôøi soáng cuûa caùc cö daân thaønh thò hieän taïi cuõng nhö trong töông lai, vaø tôùi taêng tröôûng kinh teá: chæ khi naøo quaûn lyù ñöôïc quaù trình chuyeån ñoåi sang moät thaønh phoá treân caùc khía caïnh kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng thì caùc thaønh phoá vaø thò traán môùi coù theå phaùt trieån beàn vöõng, thöïc hieän lôøi höùa ñem laïi söï phaùt trieån cho caùc cö daân cuûa mình, vaø ñoùng goùp vaøo tieán boä cuûa caû nöôùc - ñaëc bieät laø trong moät neàn kinh teá toaøn caàu ngaøy caøng môû roäng. Laø ñoäng löïc cuûa taêng tröôûng kinh teá, toaøn caàu hoaù coù theå trôû thaønh ñoäng löïc chính cuûa coâng cuoäc giaûm ngheøo, ñaëc bieät ôû caùc ñoâ thò. Tuy nhieân, nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät laø ôû chaâu Phi, khoâng coù ñuû caùc neàn taûng chính saùch, keát caáu kinh teá hoaëc naêng löïc quaûn lyù caàn thieát ñeå thuùc ñaåy caùc chính saùch toát vaø quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh, töø ñoù coù theå gaët haùi ñaày ñuû nhöõng lôïi ích töø thöông maïi, ñaàu tö, vaø caùc hoaït ñoäng taøi chính maø toaøn caàu hoaù ñem laïi. Caùc nhaø ñaàu tö tieàm naêng trong vaø ngoaøi nöôùc thöôøng thaän troïng ñaùnh giaù chaát löôïng cuoäc soáng vaø khaû naêng tieáp caän nhöõng dòch vuï vaø keát caáu haï taàng thieát yeáu cuûa moät thaønh phoá cuï theå tröôùc khi ñöa ra quyeát ñònh. Ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù goùp phaàn vaøo nhöõng phaân tích lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm veà hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá trong moät theá giôùi toaøn caàu hoaù, toång hôïp moät loaït caùc quan ñieåm veà taùc ñoäng cuûa chính saùch tôùi coâng taùc quaûn lyù ñoâ thò. Cuoán saùch höôùng daãn cho caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch caùch thöùc söû duïng hieäu quaû nhaát caùc nguoàn löïc vaø heä thoáng quaûn lyù cuûa caùc thaønh phoá cuõng nhö ñònh höôùng cho ñaàu tö vaø chính saùch cho töông lai trong boái caûnh moät neàn kinh teá toaøn caàu. Cuoán saùch ñöa ra ví duï veà caùch thöùc xöû lyù nhöõng xung ñoät giöõa quyeàn lôïi caù nhaân vaø taäp theå, ví duï nhö ñôït tham vaán roäng raõi veà khía caïnh moâi tröôøng vaø xaõ hoäi ñöôïc tieán haønh trong quaù trình leân keá hoaïch vaø thi coâng caây caàu Jamuna ôû Bangladesh, caây caàu hieän nay noái lieàn hai thaønh phoá maø tröôùc ñaây ngöôøi daân khoâng theå giao löu, trao ñoåi thöông maïi haøng ngaøy. Caùc taùc giaû trình baøy nhöõng baèng chöùng thöïc nghieäm cho thaáy quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh vaø toaøn caàu hoaù coù xu höôùng caûi thieän hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá veà caû khaû naêng tieáp caän dòch vuï cuõng nhö chaát löôïng cung caáp dòch vuï, nhöõng yeáu toá cho pheùp caùc thaønh phoá bieán cô hoäi toaøn caàu thaønh nhöõng giaù trò thöïc tieãn cho ngöôøi daân taïi ñòa phöông. Nghieân cöùu naøy cuõng ñaët ra nhöõng caâu hoûi hoùc buùa veà quan heä nhaân quaû: Lieäu toaøn caàu hoaù maïnh hôn daãn tôùi quaûn lyù nhaø nöôùc toát hôn, hay ngöôïc laïi? Caùc taùc giaû ñaëc bieät xem xeùt kyõ tröôøng hôïp caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi ñeå nghieân cöùu nhöõng neùt töông ñoàng vaø khaùc bieät ñoái vôùi caùc thaønh phoá ôû Lôøi giôùi thieäu xix nhöõng nôi khaùc. Nghieân cöùu cuûa hoï chæ ra raèng chaâu Phi ñang phaûi ñoái maët vôùi thaùch thöùc ñoøi hoûi phaûi caûi thieän chaát löôïng quaûn lyù caùc thaønh phoá vaø coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ñeå coù theå cung caáp caùc dòch vuï giuùp thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi, ñoàng thôøi tieáp tuïc ñaùp öùng nhu caàu cuûa ngöôøi daân vaø neàn kinh teá trong khu vöïc. Trong moät theá giôùi ñang chuyeån ñoäng nhanh choùng caû veà khía caïnh ñoâ thò hoaù vaø toaøn caàu hoaù, caùc thaønh phoá trong theá giôùi ñang phaùt trieån ñang ñöùng tröôùc caû nhöõng thaùch thöùc nghieâm troïng laãn cô hoäi haáp daãn. Caùc thaønh phoá coù theå tranh thuû ñöôïc nhöõng cô hoäi cuûa taêng tröôûng kinh teá baèng caùch taïo ra moät moâi tröôøng ñaàu tö thuaän lôïi laãn thò tröôøng vaän haønh toát, caùc theå cheá hoã trôï cho coâng taùc quaûn trò vaø cheá ñoä ñieàu tieát hôïp lyù, keát caáu haï taàng coâng coäng vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi. Ñoàng thôøi, chuùng coù theå taïo ra moät moâi tröôøng ôû ñoù ngöôøi daân vöøa tham gia vöøa ñöôïc trao quyeàn. Vaø vì caùc thaønh phoá khoâng ñöùng ñôn ñoäc moät mình neân caùc chính saùch vaø chöông trình ñoâ thò phaûi ñöôïc phoái hôïp vôùi caùc saùng kieán quoác gia. Ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù khoâng chæ naâng cao nhaän thöùc cuûa chuùng ta veà nhöõng vaán ñeà khoâng chæ ñang ngaøy caøng trôû neân böùc thieát vaø thieát yeáu hôn ñôn vò taêng tröôûng vaø coâng baèng trong theá kyû naøy; noù coøn laø söï phaân tích quan troïng vaø coù giaù trò veà caùc phöông aùn haønh ñoäng cuûa Nhaø nöôùc. Ngaøi Nicholas Stern Chuû nhieäm boä phaän Dòch vuï Kinh teá Chính phuû Vöông quoác Anh 1 Tìm hieåu ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù Frannie Leùautier Toaøn caàu hoaù ñaõ dieãn ra trong nhieàu theá kyû, khi nhöõng khu vöïc daân cö ñöôïc môû roäng vaø coù söï lieân keát vôùi nhau nhôø giao thoâng, di cö vaø caùc tuyeán ñöôøng thöông maïi, ñaëc bieät, toác ñoä toaøn caàu hoaù ñaõ taêng maïnh trong nhöõng thaäp kyû gaàn ñaây. Hai maët ñoàng haønh cuûa toaøn caàu hoaù laø cô hoäi vaø caïnh tranh ñaõ laøm thay ñoåi caùc doanh nghieäp vaø ngöôøi lao ñoäng ôû khaép moïi nôi, vaø chuùng cuõng ngaøy caøng laøm bieán ñoåi nhöõng thaønh phoá nôi taäp trung caùc doanh nghieäp vaø ngöôøi lao ñoäng naøy. Caùc thaønh phoá luoân laø tieáng goïi ñaàu tieân vôùi nhöõng ngöôøi ñeán töø beân ngoaøi, ñoâi khi chuùng laø nhöõng phaàn thöôûng chính cho caùc cuoäc chinh phuïc, vaø ngay töø khi ñöôïc thaønh laäp thì chuùng ñaõ trôû thaønh ñòa ñieåm giao dòch cuûa con ngöôøi, duø laø veà thöông maïi, vaên hoaù hay ngoaïi giao. Ngaøy nay, caùc thaønh phoá ñang naèm trong moät moâi tröôøng toaøn caàu ñoøi hoûi chuùng phaûi caïnh tranh laãn nhau - thaäm chí ngay caû khi khoâng muoán - vaø nhieàu khi phaûi caïnh tranh maø khoâng coù ñöôïc söï hoã trôï truyeàn thoáng töø caùc chính quyeàn quoác gia. Ñieàu gì khieán moät soá thaønh phoá trôû neân thònh vöôïng trong moâi tröôøng môùi naøy, trong khi moät soá khaùc laïi coù veû nhö trì treä? Nhöõng aùp löïc cuûa toaøn caàu hoaù aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuoäc soáng ôû moät thaønh phoá nhö theá naøo? Moät soá giaû thuyeát cho raèng caùc thaønh phoá ñaõ maïnh caøng trôû neân maïnh hôn, trong khi caùc thaønh phoá yeáu trôû neân yeáu hôn - tröø phi chuùng coù caùc haønh ñoäng khaéc phuïc. Nhöõng haønh ñoäng ñoù phaûi ñöôïc thieát keá nhaèm ñaåy caùc thaønh phoá yeáu hôn leân haøng nguõ nhöõng thaønh phoá ñöôïc coi laø ñòa chæ kinh doanh toát hoaëc laø ñòa chæ tuyeät vôøi cho du lòch hoaëc nghæ ngôi. Caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá vaø caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch thaønh phoá haønh ñoäng theo nhöõng giaû thuyeát naøy, maëc duø nhieàu khi chuùng chæ döïa treân nhöõng baèng chöùng thöïc nghieäm yeáu. Döôøng nhö caùc giaû thuyeát naøy ñeàu giaû ñònh raèng caùc doanh nghieäp quy moâ toaøn caàu thieân vò caùc thaønh phoá maïnh veà caùc dòch vuï keát caáu haï taàng, caùc chæ soá chaát löôïng cuoäc soáng, vaø nguoàn nhaân löïc. Trong cuoán saùch naøy, chuùng toâi toång hôïp caùc phaân tích thöïc tieãn vaø lyù thuyeát veà hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá trong moät theá giôùi toaøn caàu hoaù. Moät soá chöông söû duïng phöông phaùp thöïc nghieäm ñeå nghieân cöùu xem söï môû mang hoaït ñoäng kinh doanh toaøn caàu, bao goàm caû caùc moái lieân keát vôùi thò tröôøng quoác teá, coù xu höôùng caûi thieän hay laøm suy thoaùi keát caáu haï taàng, dòch vuï vaø trình ñoä quaûn lyù hieän coù cuûa thaønh phoá. Moät soá chöông khaùc söû duïng lyù thuyeát troø chôi ñeå moâ hình hoaù moái quan heä töông taùc giöõa caùc coâng daân, doanh 1 2 Tìm hieåu ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù nghieäp vaø thò tröôûng cuûa moät thaønh phoá hoaëc xem xeùt lòch söû phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá ñeå ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa coâng ngheä vaø quy moâ. Moãi nghieân cöùu trình baøy ôû ñaây ñeàu tìm hieåu moái lieân heä giöõa ñoâ thò hoaù, toaøn caàu hoaù, vaø quaûn lyù nhaø nöôùc, thöôøng laø thoâng qua vieäc nghieân cöùu caùc tình huoáng trong ñoù nhöõng ñoäng löïc naøy ñöôïc keát hôïp moät caùch thaønh coâng nhaát, ñoàng thôøi cuõng xem xeùt nhöõng tình huoáng khoâng keát hôïp ñöôïc vôùi nhau, nhö tröôøng hôïp ôû nhieàu thaønh phoá cuûa chaâu Phi. Moãi chöông ñaët ra moät khía caïnh cuûa caâu hoûi toaøn caàu hoaù taùc ñoäng tôùi caùc thaønh phoá nhö theá naøo, tuy nhieân taát caû caùc chöông ñeàu xem xeùt nhöõng heä quaû chính saùch töø nhöõng keát luaän cuûa hoï vaø ñeà ra höôùng nghieân cöùu trong töông lai. Toång hôïp laïi, vôùi caùc nhaø quaûn lyù vaø nhaø hoaïch ñònh chính saùch thaønh phoá ñaët muïc tieâu taêng tröôûng kinh teá trong moät neàn kinh teá toaøn caàu hoaëc caûi thieän chaát löôïng cuoäc soáng cho ngöôøi daân, cuoán saùch naøy höôùng daãn cho hoï baèng caùch chæ ra nhöõng haønh ñoäng can thieäp cuï theå naøo - ví duï nhö caûi thieän caùc dòch vuï vaø nguoàn nhaân löïc - seõ coù khaû naêng cao nhaát ñeå thu huùt caùc hoaït ñoäng toaøn caàu nhö taøi chính, thöông maïi vaø du lòch - nhöõng yeáu toá coù taùc duïng boå sung hôn laø laøm suy yeáu nhöõng theá maïnh hieän taïi cuûa caùc ñoâ thò. Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò hoaù Trong Chöông 2, Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer yù luaän raèng thaùch thöùc chính vôùi caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng hieän nay ñöôïc khaùi quaùt trong chaâm ngoân "Suy nghó ôû phaïm vi toaøn caàu, haønh ñoäng ôû caáp ñòa phöông". Maëc duø caùc nhaø quaûn lyù vaø nhöõng ngöôøi söû duïng caùc coâng trình coâng coäng vaãn coi caùc trang thieát bò vaø dòch vuï keát caáu haï taàng chuû yeáu laø thuoäc veà ñòa phöông, song nhu caàu cô baûn veà keát caáu haï taàng cuõng nhö caùc phöông tieän cung caáp taøi chính vaø phaùt trieån keát caáu haï taàng ngaøy caøng mang tính toaøn caàu. Caùc quan heä kinh doanh vaø hoaït ñoäng saûn xuaát thöôøng vöôït ra khoûi bieân giôùi quoác gia vaø caùc muùi giôø. Ñieàu quan troïng nhaát laø, vôùi soá ngöôøi coù quan taâm ñeán phaùt trieån vaø quaûn lyù keát caáu haï taàng ngaøy caøng gia taêng, caùch suy nghó cuûa hoï veà keát caáu haï taàng vaø caùch ra quyeát ñònh ñang traûi qua nhöõng bieán ñoåi cô baûn. Baûn thaân keát caáu haï taàng cuõng ñaõ trôû thaønh moät ngaønh xuaát khaåu, taïo ra nhöõng khoaûn tieàn khoång loà cho caùc coâng ty vaø nhaân vieân caùc coâng ty sôû höõu vaø vaän haønh keát caáu haï taàng cung caáp caùc dòch vuï vaän taûi, nöôùc uoáng, naêng löôïng vaø ñoå raùc cho moät heä thoáng khaùch haøng phaân taùn vaø ñoâi khi raát mieãn cöôõng phaûi mua dòch vuï. Caùc coäng ñoàng ñòa phöông ngaøy caøng phaûn ñoái söï toàn taïi cuûa caùc phöông tieän keát caáu haï taàng, ngay caû khi nhöõng phöông tieän naøy caûi thieän ñaùng keå dòch vuï cung caáp cho coäng ñoàng. Keát caáu haï taàng phaûi nhôø ñeán caùc thò tröôøng taøi chính, maø caùc thò tröôøng naøy ngaøy caøng mang tính toaøn caàu, do vaäy, nhöõng vaán ñeà veà thanh toaùn töøng ñöôïc coi laø cuûa ñòa phöông ñaõ lan roäng thaønh nhöõng vaán ñeà quoác teá. Khuûng hoaûng taøi chính ôû Mexico trong nhöõng naêm 1980, ôû chaâu AÙ cuoái nhöõng naêm 1990 vaø ôû Thoå Nhó Kyø vaø Argentina moät thaäp kyû sau ñoù ñaõ buoäc caùc nhaø kinh teá hoïc phaùt trieån phaûi suy Frannie Leùautier 3 nghó laïi veà vai troø töøng raát höùa heïn cuûa nguoàn taøi chính tö nhaân trong vieäc phaùt trieån vaø quaûn lyù keát caáu haï taàng. Vuï taán coâng khuûng boá ngaøy 11-9-2001 ôû Myõ vaø nhöõng cuoäc taán coâng vaøo heä thoáng giao thoâng ôû London thaùng 7-2005 ñaõ tieáp theâm sinh löïc vaø giuùp boå sung caùc bình dieän quoác teá vaøo nhöõng thaûo luaän veà tính deã bò toån thöông vaø möùc ñoä an ninh cuûa ñòa phöông. Chuùng ta laøm theá naøo ñeå giaûi quyeát nhöõng maâu thuaãn noäi taïi - vaø döôøng nhö laø khoâng theå traùnh khoûi - giöõa vieäc ñaùp öùng quyeàn lôïi caù nhaân vôùi vieäc phuïc vuï lôïi ích taäp theå, giöõa vieäc ñaùp öùng nhu caàu tröôùc maét vôùi vieäc cung caáp cho caùc theá heä mai sau, hoaëc giöõa vieäc duy trì ñeå söû duïng haøng ngaøy vôùi vieäc baûo döôõng ñeå taêng ñoä an toaøn? Giaûi phaùp, neáu coù, chæ coù theå ñaït ñöôïc ôû caáp ñoä caùc döï aùn vaø doanh nghieäp cuï theå. Chöông naøy xem xeùt naêm tình huoáng cuï theå trong ñoù caùc döï aùn keát caáu haï taàng ôû ñòa phöông coù aûnh höôûng roäng raõi tôùi hoaït ñoäng quaûn lyù nhaø nöôùc vaø phaùt trieån kinh teá trong khu vöïc döï aùn: Döï aùn baûo veä ñaát coâng vieân doïc theo con ñöôøng cao toác noái caùc bang döï kieán seõ xaây döïng ôû Memphis, Ten- nessee, Myõ; cuoäc tham vaán roäng veà caùc vaán ñeà xaõ hoäi vaø moâi tröôøng trong quaù trình leân keá hoaïch Döï aùn phaùt trieån daàu khí vaø ñöôøng oáng Chad-Cameroon; caùc theå cheá vôùi nhieàu beân tham gia ñöôïc taïo ra trong döï aùn xaây döïng caàu Jamuna ôû Bangladesh; nhöõng taùc ñoäng moâi tröôøng roäng raõi vaø caùc quyeàn lôïi ñòa phöông ñöôïc caân ñoái trong Döï aùn thieát bò xöû lyù raùc thaûi ôû Ñaûo Höôu ôû Boston, Massachusetts, Myõ; vaø nhöõng saùng kieán coâng nghieäp vaø caûi caùch theå cheá hoã trôï cho caùc doanh nghieäp nhoû trong moät döï aùn naêng löôïng ôû Uganda. Caùc ví duï nhö theá naøy minh hoaï boán maët thay ñoåi lôùn ñònh hình neân quaù trình tieán hoaù cuûa keát caáu haï taàng mang tính toaøn caàu, moät quaù trình höôùng tôùi khaû naêng giaûi quyeát hieäu quaû hôn nhöõng xung ñoät giöõa lôïi ích caù nhaân vôùi taäp theå vaø giöõa nhu caàu tröôùc maét cuûa ngöôøi daân vôùi mong muoán cuûa xaõ hoäi ñeå cung caáp cho caùc theá heä mai sau. Daân chuû hoaù. Khi caùc coâng daân quan taâm ñeán vaán ñeà moâi tröôøng ôû Mem- phis vaø daân laøng vaø noâng daân doïc theo soâng Jamuna tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh veà moät khoaûn ñaàu tö lôùn ñeå xaây döïng keát caáu haï taàng, hoï chính laø ví duï minh hoaï cho moät xu höôùng höôùng tôùi söï tham gia daân chuû hôn vaøo quy trình ra quyeát ñònh. Vieäc söû duïng quy trình chính trò moät caùch thoâng minh, nhöõng yeâu caàu ñaët ra bôûi caùc nhaø taøi chính voán gheùt söï chaäm treã, vaø aùp löïc töø dö luaän theá giôùi ñaõ thuùc ñaåy vieäc tính ñeán quyeàn lôïi cuûa moät loaït "caùc ñoái töôïng lieân quan" trong caùc hoaït ñoäng ñaàu tö vaø vaän haønh keát caáu haï taàng. Phaân caáp. Söï xuaát hieän cuûa caùc nhaø saûn xuaát quy moâ nhoû vaø moät heä thoáng cung caáp nhoû trong ngaønh naêng löôïng Uganda minh hoaï cho moät xu höôùng chung trong quaûn lyù keát caáu haï taàng laø giaûm bôùt quaûn lyù taäp trung vaø gia taêng caùc quy trình saûn xuaát vôùi quy moâ nhoû hôn nhôø söû duïng nhöõng coâng ngheä môùi. Nhöõng thaønh coâng to lôùn cuûa ngaønh oâtoâ phaûn aùnh nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân cuûa xu höôùng naøy - vaø xu höôùng naøy hieän nay ñaõ trôû neân raát roõ raøng trong ngaønh cung caáp naêng löôïng vaø vieãn thoâng. 4 Tìm hieåu ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù Lan truyeàn. Söï gia taêng soá löôïng caùc nhaø cung caáp keát caáu haï taàng ña quoác gia saün saøng laäp keá hoaïch, xaây döïng vaø vaän haønh keát caáu haï taàng ôû caùc quoác gia khaùc cho thaáy coù moät söï bieán ñoåi lôùn töø tö duy khoâng saün saøng cho vay qua bieân giôùi tröôùc ñaây cuûa caùc nhaø ñaàu tö. Beân caïnh ñoù, söï phaùt trieån cuûa ñoäi nguõ caùc chuyeân gia ôû nhieàu nôi, ñöôïc ñaøo taïo ôû moät soá ít caùc hoïc vieän ñaúng caáp quoác teá, ñaõ taïo thuaän lôïi cho vieäc truyeàn baù caùc yù töôûng vaø taïo ra caùc nguoàn löïc trí tueä caàn thieát ñeå öùng duïng nhöõng yù töôûng ñoù vaøo nhöõng ñieàu kieän vaø tình huoáng cuï theå cuûa ñòa phöông. Ngaøy nay, caùc yù töôûng ñöôïc truyeàn qua caùc quoác gia thoâng qua soá löôïng ngöôøi di cö ngaøy caøng nhieàu, thoâng qua vieäc hoï söû duïng caùc coâng cuï thoâng tin hieän ñaïi, nhöng ñoàng thôøi cuõng thoâng qua nhöõng ñoùng goùp taøi chính cuûa hoï cho toå quoác mình thoâng qua kieàu hoái. Kieàu hoái cho pheùp nhöõng ngöôøi ñaõ rôøi toå quoác vaãn tieáp tuïc ñöôïc ñoùng goùp cho neàn kinh teá trong nöôùc, ñöa ra nhöõng yù töôûng veà caùch thöùc söû duïng nhöõng khoaûn tieàn naøy. Ña daïng hoaù. Vieäc ñöa keát caáu haï taàng môùi vaøo hoaït ñoäng ngaøy caøng trôû neân khoù khaên hôn, ñieàu ñoù ñaõ thuùc ñaåy söï môû roäng nhöõng loaïi hình dòch vuï cuûa keát caáu haï taàng. Khoù khaên naøy khoâng chæ phaûn aùnh thöïc teá laø ngaøy caøng coù nhieàu tieáng noùi tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh, maø noù coøn theå hieän laø nhöõng vaán ñeà khaùc, ví duï nhö baûo veä moâi tröôøng soáng cuûa ñoäng, thöïc vaät hoang daõ vaø oån ñònh xaõ hoäi cuûa caùc coäng ñoàng, ñöôïc öu tieân hôn so vôùi vaøi thaäp kyû tröôùc ñaây. Khaùi nieäm "voán" ñaàu tö vaøo keát caáu haï taàng ngaøy nay thöøa nhaän caû nhöõng doøng suoái nguyeân sinh, quan heä laùng gieàng maät thieát, vaø nhöõng cô caáu mang tính lòch söû laø nhöõng nguoàn löïc maø giaù trò cuûa noù coù theå khoâng ñöôïc phaûn aùnh ñaày ñuû thoâng qua giaù caû thò tröôøng. Caùc taùc giaû döï baùo raèng nhöõng theå cheá taïo thuaän lôïi cho caùc haønh ñoäng taäp theå trong phaùt trieån vaø quaûn lyù keát caáu haï taàng seõ ngaøy caøng trôû neân caàn thieát hôn. Nhöõng theå cheá nhö vaäy seõ boå sung cho caùc cô quan truyeàn thoáng cuûa chính phuû, hoã trôï cho caùc quan chöùc ñöôïc baàu ra, cuõng nhö caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng thoâng qua vieäc taêng cöôøng ñoä nhaïy caûm cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch vôùi caùc chæ soá phaûn aùnh caùc moái quan ngaïi cuûa coäng ñoàng ñòa phöông, keå caû nhöõng coäng ñoàng phuï caän, vaø taïo thuaän lôïi cho vieäc caân ñoái quyeàn lôïi cuûa caùc nhoùm ñoái töôïng khaùc nhau, keå caû quyeàn lôïi cuûa caùc theá heä töông lai, vaø thöïc hieän caùc quyeát ñònh theo ñuùng cam keát vaø taêng khaû naêng giaûi trình vôùi taát caû caùc beân tham gia chính. Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Sau phaàn thaûo luaän veà keát caáu haï taàng ñoâ thò laø phaàn khaûo saùt taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù vôùi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò (Chöông 3). Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi xaây döïng moät keát caáu döõ lieäu sô boä cuûa toaøn theá giôùi goàm döõ lieäu cuûa treân 400 thaønh phoá, trong ñoù coù caùc chæ soá Frannie Leùautier 5 veà toaøn caàu hoaù ôû caáp quoác gia vaø caáp thaønh phoá, cuõng nhö caùc bieán soá veà coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc vaø tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá (khaû naêng tieáp caän vaø chaát löôïng cung caáp dòch vuï cuûa keát caáu haï taàng), vaø caùc ñaëc ñieåm khaùc coù lieân quan. Cuøng vôùi UNESCO, hoï baét ñaàu töø vieäc ñònh nghóa quaûn lyù thaønh phoá laø caùc quaù trình ñònh höôùng vaø tính ñeán caùc moái lieân keát giöõa caùc ñoái töôïng tham gia, chính quyeàn ñòa phöông vaø caùc coâng daân ñeå taïo thuaän lôïi cho söï tham gia vaø thaûo luaän tích cöïc giöõa caùc beân coù lieân quan, taïo caùc cô cheá ra quyeát ñònh minh baïch, vaø taïo thuaän lôïi cho vieäc ñöa ra saùng kieán trong chính saùch quaûn lyù ñoâ thò. Hoï coi quaûn lyù ñoâ thò vaø toaøn caàu hoaù laø nhöõng keát quaû roõ raøng vôùi ngöôøi daân thaønh phoá, cho pheùp tieán haønh caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm coi thaønh phoá laø moät "ñòa ñieåm" hoaëc moät "hoaït ñoäng laâu daøi" trong pheùp thöû. Caùc taùc giaû khaûo saùt nhöõng yeáu toá chính quyeát ñònh thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa moät thaønh phoá baèng caùch söû duïng moät khuoân khoå khaùi nieäm ñôn giaûn vaø moät boä caùc giaû thuyeát, vaø sau ñoù duøng kinh teá löôïng ñeå kieåm chöùng treân keát caáu söû duïng nhöõng soá lieäu saün coù vaø nhöõng soá lieäu môùi thu thaäp trong nghieân cöùu cuûa hoï. Caên cöù vaøo baèng chöùng thöïc nghieäm, hoï keát luaän raèng quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh vaø toaøn caàu hoaù coù xu höôùng caûi thieän hoaït ñoäng ôû caáp thaønh phoá veà caû khaû naêng tieáp caän dòch vuï keát caáu haï taàng cuõng nhö chaát löôïng cung caáp. Ngoaøi ra, nhöõng keát quaû cuûa hoï cho thaáy coâng ngheä, quaûn lyù nhaø nöôùc, vaø hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá coù taùc ñoäng qua laïi heát söùc phöùc taïp, vaø cuõng coù baèng chöùng cho thaáy toàn taïi moät moái quan heä phi tuyeán tính (hình chöõ U) giöõa quy moâ vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, baèng chöùng naøy thaùch thöùc laïi quan ñieåm cho raèng caùc thaønh phoá cöïc lôùn nhaát thieát seõ hoaït ñoäng keùm hôn vaø chæ ra tieàm naêng cuûa caùc neàn kinh teá lieân keát. Caùc thaønh phoá caûng nhìn chung coù veû nhö phuï thuoäc nhieàu hôn vaøo chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc ñeå ñaûm baûo ñöôïc caùc yeáu toá quan troïng trong toaøn caàu hoaù (khaû naêng tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi di ñoäng, internet), vaø caùc thaønh phoá thuû ñoâ coù xu höôùng ñaùp öùng caùc nhu caàu ñòa phöông, ví duï nhö caùc thaønh phoá naøy coù khaû naêng tieáp caän toát hôn tôùi caùc dòch vuï cuûa ñòa phöông (thoaùt nöôùc, ñieän). Nhöõng keát quaû naøy ñöôïc khaûo saùt kyõ hôn trong Chöông 6. Maëc duø caùc taùc giaû thaáy raèng toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc coù moái töông quan thuaän chieàu vôùi nhau ôû caáp ñoä thaønh phoá, moâ hình kinh teá löôïng vaø khaùi nieäm ñôn giaûn söû duïng trong Chöông naøy khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc chieàu ñi cuûa quan heä nhaân quaû: Lieäu toaøn caàu hoaù maïnh hôn daãn tôùi quaûn lyù nhaø nöôùc toát hôn, hay ngöôïc laïi? Moâ hình ñôn giaûn naøy tieáp tuïc ñöôïc môû roäng trong caùc chöông sau cuûa cuoán saùch naøy vaø coù theå tieáp tuïc ñöôïc ñieàu chænh trong caùc nghieân cöùu sau naøy baèng caùch boå sung theâm döõ lieäu vaø söû duïng moät moâ hình kinh teá löôïng phöùc taïp hôn. Tuy nhieân, ngay caû trong moät moâ hình ñôn giaûn, baèng chöùng ñaõ cho thaáy taàm quan troïng cuûa vieäc taäp trung caùc caûi caùch chính saùch vaøo caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc treân khaép caû nöôùc, töø ñoù tieáp caän ñöôïc nhöõng lôïi ích kinh teá cho caû nöôùc noùi chung nhöng ñoàng thôøi cuõng taïo ra moät neàn taûng chung cho 6 Tìm hieåu ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù pheùp caùc thaønh phoá ñöôïc höôûng lôïi töø nhöõng caûi thieän ôû taàm caáp quoác gia. Baèng chöùng cuõng cho thaáy raèng caûi thieän quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp thaønh phoá cho pheùp caùc thaønh phoá bieán nhöõng cô hoäi toaøn caàu thaønh nhöõng giaù trò taïi ñòa phöông cho caùc coâng daân cuûa mình. Ñieàu naøy coù nghóa laø nhöõng nhaø laõnh ñaïo thaønh phoá theo xu höôùng caûi caùch thöïc söï coù nhöõng ñoøn baåy chính saùch vaø theå cheá ñòa phöông quan troïng ñeå coù theå vaän duïng: Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp ñòa phöông coù yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa caùc ñoâ thò. Cuoái cuøng, ñieàu quan troïng laø phaûi hoã trôï cho caùc thaønh phoá trong quaù trình toaøn caàu hoaù vaø giuùp chuùng cuûng coá vò trí cuûa mình, ví duï nhö thoâng qua vieäc khuyeán khích caùc thaønh phoá cung caáp caùc thoâng tin veà ngaân saùch vaø mua saém cuûa mình treân trang web vaø keát noái vôùi caùc thaønh phoá khaùc ñeå naém baét ñöôïc nhöõng cô hoäi toaøn caàu. Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù vaø thaùch thöùc ñoái vôùi chaâu Phi Döïa treân nhöõng nghieân cöùu ñöôïc trình baøy ôû Chöông 3 vaø Chöông 5, Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta tieán haønh hai nghieân cöùu thöïc nghieäm ñeå xaùc ñònh xem söï môû mang hoaït ñoäng kinh doanh toaøn caàu, bao goàm caû nhöõng moái lieân keát vôùi caùc thò tröôøng quoác teá, roát cuoäc coù xu höôùng caûi thieän hay laøm suy thoaùi thöïc traïng hoaït ñoäng hieän taïi cuûa caùc thaønh phoá. Trong Chöông 4, tröôùc heát hoï so saùnh löôïc söû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá treân moät soá bình dieän, ñaët ra caâu hoûi lieäu toaøn caàu hoaù coù thöïc söï taïo thuaän lôïi hôn cho nhöõng thaønh phoá ñaõ hoaït ñoäng toát hay khoâng. Thöù hai, hoï xem xeùt tröôøng hôïp cuï theå cuûa chaâu Phi ñeå xem nhöõng ñoäng löïc phaùt trieån thaønh phoá ôû ñoù gioáng hay khaùc vôùi ôû nhöõng thaønh phoá khaùc treân theá giôùi. Khi caùc coâng ty hay ngöôøi daân löïa choïn moät thaønh phoá naøo ñoù ñeå cö truù, hoï chuù troïng ñeán nhöõng vaán ñeà nhö chaát löôïng cuoäc soáng vaø khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï keát caáu haï taàng vaø xaõ hoäi thieát yeáu. Do vaäy, löôïc söû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ñöôïc quan saùt cho thaáy coù söï phuï thuoäc laãn nhau giöõa möùc ñoä toaøn caàu hoaù ñaït ñöôïc vôùi thaønh tích hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá - tröø phi caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá khoâng haønh ñoäng theo nhöõng tín hieäu töø caùc coâng ty hay coâng daân cuûa mình. Tình huoáng naøy seõ xaûy ra neáu nhö caùc thaønh phoá khoâng ñöôïc quaûn lyù toát, hoaëc nhöõng ñoøn baåy maø caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá coù theå vaän duïng laø khoâng nhieàu. Leùautier vaø Mehta söû duïng chæ soá veà möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa moät quoác gia do A. T. Kearney vaø Taïp chí Chính saùch Ñoái ngoaïi xaây döïng, chæ soá naøy ñaùnh giaù nhöõng thay ñoåi trong caùc yeáu toá caáu thaønh möùc ñoä toaøn caàu hoaù, bao goàm: Söï tham gia caùc hoaït ñoäng chính trò: Soá löôïng caùc toå chöùc quoác teá maø quoác gia naøy laø thaønh vieân, caùc hoaït ñoäng cuûa Hoäi ñoàng Baûo an Lieân hôïp quoác maø quoác gia naøy tham gia, vaø soá löôïng caùc söù quaùn nöôùc ngoaøi ôû nöôùc ñoù. Frannie Leùautier 7 Coâng ngheä: Soá löôïng ngöôøi söû duïng internet, soá löôïng maùy chuû internet, vaø soá löôïng maùy chuû server an toaøn. Giao tieáp caù nhaân: Hoaït ñoäng du lòch quoác teá, ñieän thoaïi quoác teá, vaø caùc giao dòch qua bieân giôùi. Hoäi nhaäp kinh teá: Thöông maïi, doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp vaø giaùn tieáp nöôùc ngoaøi, vaø caùc khoaûn chi traû vaø thu nhaäp. Caùc taùc giaû thaáy raèng caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn coù toác ñoä taêng tröôûng thaáp hôn so vôùi caùc thaønh phoá ôû nhöõng nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù thaáp hôn. Xu höôùng naøy cuûng coá loøng tin vaøo lyù luaän cho raèng neáu nhö moät thaønh phoá khoâng theå töï tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng toaøn caàu, thaønh phoá ñoù caàn phaûi döïa nhieàu hôn vaøo vai troø cuûa mình trong khu vöïc - phuïc vuï cho noäi boä vuøng - vaø do vaäy caàn phaûi taêng tröôûng nhanh hôn ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa moät neàn kinh teá khu vöïc. Caùc thaønh phoá laø ñoäng löïc taêng tröôûng chính cho caùc vuøng noâng thoân noäi ñòa ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù keùm hôn, vaø laø nhöõng nhaân toá chuû choát cuûa caùc vuøng taïi caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù khieâm toán, vaø laø trung gian keát noái caùc moái quan taâm trong nöôùc vaø toaøn caàu ôû nhöõng nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao. Khi caùc nöôùc taêng möùc ñoä toaøn caàu hoaù, ñöông nhieân seõ phaùt sinh nhöõng chi phí chuyeån ñoåi, vì ñoâi khi caùc thaønh phoá khoâng theå kieåm soaùt vaø caân ñoái giöõa nhu caàu veà nhöõng dòch vuï caàn cho caùc hoaït ñoäng toaøn caàu, nhö vaän taûi, vaø nhöõng dòch vuï thuoäc nhu caàu cuûa ñòa phöông, nhö y teá, giaùo duïc, vaø caùc maïng löôùi an sinh xaõ hoäi. Löôïc söû veà caùc thaønh phoá cuõng chæ ra raèng thaønh phoá ôû caùc nöôùc môùi baét ñaàu toaøn caàu hoaù taïo ra nhieàu coâng aên vieäc laøm hôn so vôùi thaønh phoá ôû nhöõng nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn, tuy nhieân, ban ñaàu, haàu heát nhöõng cô hoäi naøy ñeàu naèm ôû caùc khu vöïc khoâng chính thöùc. Caùc hoaït ñoäng khoâng chính thöùc seõ ñöôïc hoaø daàn vaøo khu vöïc kinh teá chính thöùc khi caùc thaønh phoá gia taêng hoäi nhaäp toaøn caàu. Tuy nhieân, khi aùp löïc toaøn caàu hoaù tieáp tuïc taêng leân, nhieàu thaønh phoá ñaõ coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao laïi moät laàn nöõa caàn ñeán khu vöïc kinh teá khoâng chính thöùc, maëc duø moâ hình trong daøi haïn laø giaûm söï phuï thuoäc vaøo khu vöïc khoâng chính thöùc. Caùc taùc giaû cho raèng keát quaû naøy coù theå giaûi thích taïi sao caùc nöôùc coù moâi tröôøng kinh doanh toài teä vaø khoâng theå hoã trôï cho söï thaønh laäp cuûa caùc coâng ty môùi vaø cho caùc doanh nghieäp quy moâ nhoû trong khu vöïc chính thöùc laïi cho nhieàu thöïc theå nhö theá naøy hoaït ñoäng trong khu vöïc khoâng chính thöùc. Khu vöïc khoâng chính thöùc, ñeán löôït mình, laïi trôû thaønh ñoäng löïc taêng tröôûng raát naêng ñoäng ñeå böôùc ñaàu naém baét caùc cô hoäi toaøn caàu. Ngaønh may maëc ôû Bangladesh laø moät ví duï toát veà hieän töôïng naøy, cuõng nhö tröôøng hôïp ngaønh da ôû chaâu Phi. Beân caïnh ñoù, nhöõng keát quaû naøy chæ ra raèng caùch thöùc quaûn lyù caùc thaønh phoá coù aûnh höôûng roäng raõi tôùi thöïc traïng kinh teá khaùc nhau cuûa caùc thaønh phoá naøy, taùc ñoäng ñoù naèm ngoaøi nhöõng cô hoäi maø caùc thaønh phoá coù ñöôïc nhôø toaøn caàu hoaù. Nhöõng keát quaû naøy chæ ra ba keát luaän chính vôùi chaâu Phi. Thöù nhaát, chaâu Phi neân tieáp tuïc caûi thieän chaát löôïng nhöõng noã löïc phaân caáp quaûn lyù cuûa 8 Tìm hieåu ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù mình, tìm nhöõng giaûi phaùp rieâng, keát hôïp kheùo leùo giöõa caùc yeáu toá kinh teá vaø chính trò. Thöù hai, chaâu Phi chæ coù theå höôûng lôïi töø quaù trình ñoâ thò hoaù neáu caùc thaønh phoá lôùn hôn, ñaëc bieät laø ôû caùc vuøng duyeân haûi, coù moät vai troø toaøn caàu hoaëc trong khu vöïc chöù khoâng chæ coù vai troø ôû moät ñòa phöông. Thöù ba, caàn phaûi caûi thieän chaát löôïng quaûn lyù caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi, ñeå coù theå caân ñoái tình traïng caêng thaúng giöõa söï caàn thieát phaûi cung caáp dòch vuï laøm cho caùc thaønh phoá naøy haáp daãn hôn nöôùc ngoaøi vaø ñaàu tö vôùi söï caàn thieát phaûi tieáp tuïc phuïc vuï nhu caàu cuûa caùc cö daân cuûa mình vaø neàn kinh teá khu vöïc. Caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhöõng thaønh phoá ôû chaâu Phi laø yeâu caàu raát caáp baùch vì quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh trong moät theá giôùi toaøn caàu hoaù laø nhaân toá chuû choát giuùp caùc thaønh phoá hoaït ñoäng thaønh coâng, nhö ñöôïc trình baøy ôû Chöông 3. Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Chöông 5 do Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem soaïn thaûo nhaèm tìm hieåu nhöõng khaùc bieät trong thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò baèng caùch xem xeùt moái quan heä töông taùc giöõa ngöôøi daân vôùi ngaøi thò tröôûng ñöôïc baàu leân hay moät laõnh ñaïo cuûa thaønh phoá, vaø vôùi moät coâng ty coù ñònh höôùng toaøn caàu ñang ra quyeát ñònh veà vieäc coù ñaët truï sôû taïi thaønh phoá naøy hay khoâng. Caùc taùc giaû söû duïng lyù thuyeát troø chôi ñeå chöùng minh raèng nhöõng ñoäng löïc cuûa quan heä töông taùc giöõa caùc coâng daân, thò tröôûng vaø caùc coâng ty, trong boái caûnh toaøn caàu hoaù, coù theå caûi thieän hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Moâ hình naøy thöû xaùc ñònh nguoàn goác cuûa moái quan heä nhaân quaû theo höôùng toaøn caàu hoaù daãn tôùi quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh vaø traùch nhieäm giaûi trình cuûa ñòa phöông daãn tôùi quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh. Treân thöïc teá, nhöõng phaân tích naøy chæ ra raèng caû toaøn caàu hoaù vaø traùch nhieäm giaûi trình cuûa ñòa phöông ñeàu quan troïng, nhöng moái quan heä töông taùc giöõa hai yeáu toá toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh coù theå hoã trôï toát hôn cho hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá so vôùi chæ rieâng yeáu toá traùch nhieäm giaûi trình cuûa ñòa phöông hoaëc so vôùi yeáu toá toaøn caàu hoaù khi khoâng ñöôïc keát hôïp vôùi traùch nhieäm giaûi trình cuûa ñòa phöông. Nhöõng phaân tích cuõng chæ ra raèng, khi caùc coâng ty coá gaéng gaây aûnh höôûng tôùi caùc nhaø laõnh ñaïo thaønh phoá vaø hoaït ñoäng maø khoâng bò kieåm tra thì hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá chaéc chaén seõ bò aûnh höôûng xaáu. Nhöõng ví duï thöïc tieãn ruùt ra töø kinh nghieäm cuûa Phaùp trong caùc hôïp ñoàng ñoái vôùi nöôùc ñaõ minh hoaï cho nhöõng keát quaû chaïy moâ hình moâ phoûng ñoäng. Nhöõng ví duï naøy cho thaáy maët traùi cuûa toaøn caàu hoaù, ñieàu luoân cuøng toàn taïi vôùi nhöõng lôïi ích cuûa quaù trình naøy. Söï taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng trao ñoåi vaø yeâu caàu ngaøy caøng taêng töø phía ngöôøi daân ñoøi hoûi phaûi quaûn lyù nhaø nöôùc toát hôn cuõng ñi keøm vôùi nhöõng cô hoäi "traù hình" vaø tinh vi hôn cho quaûn lyù nhaø nöôùc yeáu keùm. Ñieån hình laø toäi phaïm taøi chính vaø röûa tieàn treân quy moâ quoác teá khieán cho vieäc giaûi quyeát naïn bieån thuû vaø tham nhuõng caøng trôû neân phöùc Frannie Leùautier 9 taïp hôn ôû nhöõng nöôùc ñang phaûi ñoái maët vôùi thöïc traïng quaûn lyù nhaø nöôùc yeáu keùm vaø thieáu minh baïch. Noùi caùch khaùc, toaøn caàu hoaù coù theå khueách ñaïi caû quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh vaø yeáu keùm. Do vaäy, nhöõng thaønh phoá vaø khu vöïc coù coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh coù xu höôùng hoaït ñoäng hieäu quaû hôn, trong khi caùc thaønh phoá coù coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc yeáu keùm coù xu höôùng suy thoaùi, ñaëc bieät laø ôû haàu heát caùc thaønh phoá taïi chaâu Phi vaø caùc trung taâm coâng nghieäp laâu ñôøi ôû chaâu AÂu vaø Trung AÙ, nôi maø ngöôøi daân khoù loøng "thoaùt ra" khoûi söï kìm keïp cuûa chính quyeàn ñòa phöông. Caùc taùc giaû cuõng nhaán maïnh tôùi taàm quan troïng cuûa vieäc chia seû thoâng tin, ñaëc bieät laø thoâng qua keânh thoâng tin toaøn caàu raát hieäu quaû laø caùc trang web theá giôùi. Nhöõng thoâng tin maø caùc coâng ty cuõng nhö caùc coâng daân coù ñöôïc aûnh höôûng raát lôùn tôùi coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh. Do vaäy, vieäc cung caáp coâng khai caùc thoâng tin quan troïng, ví duï nhö treân trang web cuûa moät thaønh phoá, naâng cao xaùc suaát ñaït ñöôïc quaûn lyù laønh maïnh vaø coù theå caûi thieän chaát löôïng cuoäc soáng cho ngöôøi daân cuûa thaønh phoá ñoù. Caùc thoâng tin toát hôn cuõng cung caáp nhöõng phöông tieän toát hôn ñeå quaûn lyù traùch nhieäm giaûi trình vôùi coâng chuùng, vaø caùc thaønh phoá coù theå söû duïng coâng ngheä web ñeå caûi thieän ñaùng keå khaû naêng tieáp caän thoâng tin. Nhöõng keát quaû cuõng chæ ra raèng vaán ñeà lòch söû coù aûnh höôûng quan troïng tôùi quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh. Moät phöông phaùp luaän söû duïng söï töông taùc qua laïi giöõa ngöôøi daân, chính quyeàn thaønh phoá vaø caùc coâng ty qua thôøi gian coù theå laøm saùng toû nhöõng vaán ñeà khoù khaên xung quanh quaûn lyù ñoâ thò. Moät phaân tích nhö vaäy coù theå laø caàn thieát giuùp tìm hieåu caùc nguyeân nhaân daãn tôùi toác ñoä ñoâ thò hoaù cao ôû chaâu Phi, maëc duø quaù trình naøy chæ laøm taêng khoâng ñaùng keå phuùc lôïi cho caùc thaønh phoá, goùp phaàn haïn cheá vaøo taêng tröôûng kinh teá cho caùc quoác gia, thu ñöôïc raát ít ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi cho caùc coâng ty, vaø ñaët ra nhöõng thaùch thöùc raát lôùn cho coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc. Chöông 4 xem xeùt kyõ löôõng hôn nhöõng thaùch thöùc naøy. Nhöõng nghieân cöùu boå sung veà caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi, söû duïng moät phöông phaùp luaän theo doøng lòch söû, cuõng coù theå giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà hoùc buùa naøy. Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Keát thuùc Chöông naøy, Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier, vaø Massimo Mas- truzzi ñieàu tra veà vai troø cuûa caùc ñaëc ñieåm khaùc nhau ôû caáp ñoä thaønh phoá trong vieäc taïo ra nhöõng neùt khaùc bieät trong hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá khi chuùng phaûi ñoái maët vôùi hai thaùch thöùc song haønh laø phaûi caûi thieän chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc taïi ñòa phöông theo yeâu caàu cuûa caùc coâng daân cuûa mình vaø phaûi cung caáp dòch vuï chaát löôïng cao hôn theo yeâu caàu cuûa caùc coâng ty ñang tìm kieám ñòa ñieåm trong moät quy moâ toaøn caàu. Caùc baèng chöùng cho thaáy coù nhöõng töông taùc qua laïi ñaëc bieät vaø phöùc taïp giöõa nhöõng löïa choïn coâng ngheä daønh cho 10 Tìm hieåu ñoâ thò trong theá giôùi toaøn caàu hoaù ngöôøi daân vaø caùc coâng ty, vôùi chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñòa phöông, vaø hoaït ñoäng noùi chung cuûa toaøn thaønh phoá. Ñaëc bieät, caùc taùc giaû khaúng ñònh laïi keát luaän ruùt ra töø Chöông 3 laø caùc thaønh phoá caûng coù xu höôùng phuï thuoäc nhieàu hôn vaø coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh ñeå ñaït ñöôïc caùc bieán soá toát veà hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, nhöõng bieán soá raát quan troïng trong toaøn caàu hoaù (khaû naêng söû duïng ñieän thoaïi di ñoäng, truy caäp internet) vaø caùc thaønh phoá thuû ñoâ coù xu höôùng ñaùp öùng nhu caàu dòch vuï ñòa phöông toát hôn (nöôùc, raùc thaûi vaø ñieän). Caùc taùc giaû cuõng nghieân cöùu theâm moái quan heä ñöôøng cong hình chöõ U giöõa quy moâ vaø hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, nghieân cöùu naøy chæ ra raèng caùc thaønh phoá quy moâ nhoû vaø lôùn hoaït ñoäng hieäu quaû hôn caùc thaønh phoá quy moâ trung bình. Caùc taùc giaû chæ ra raèng ngöôøi daân vaø caùc coâng ty nhìn chung ñöôïc höôûng lôïi khi thaønh phoá nôi hoï cö truù cung caáp moät maët baèng chung veà coâng ngheä, ñaëc bieät laø thoâng qua caùc trang web theá giôùi. Ngöôøi daân vaø caùc coâng ty coù theå taän duïng nhöõng thoâng tin cung caáp thoâng qua coâng ngheä web vaø thaäm chí coù theå söû duïng coâng ngheä ñeå töï cung caáp caùc dòch vuï cho mình, ñaëc bieät laø trong nhöõng tröôøng hôïp caûi caùch quaûn lyù nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù ôû caáp ñoä thaønh phoá gaëp phaûi trôû ngaïi. Nhöõng coâng ngheä môùi naøy coù theå phaàn naøo buø ñaép cho tình traïng caáp laõnh ñaïo thaønh phoá hoaëc laõnh ñaïo nhaø nöôùc thieáu quyeát taâm chính trò trong vieäc tieán haønh caûi caùch. Nhöõng coâng ngheä môùi, nhö ñieän thoaïi di ñoäng vaø internet, cho pheùp caùc coâng ty tö nhaân vaø ngöôøi daân thaønh phoá coù theå töï mình môû mang ra phaïm vi toaøn caàu, khoâng leä thuoäc vaøo hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá nôi hoï cö truù. Tuy nhieân, coâng ngheä seõ chæ coù theå coù taùc duïng giaûm thieåu phaàn naøo söï thieáu huït trong quaûn lyù nhaø nöôùc vaø traùch nhieäm giaûi trình, vì vôùi möùc ñoä linh hoaït cao cuûa ngöôøi daân, caùc coâng ty vaø voán - nhöõng nhaân toá naøy ñeàu coù löïa choïn "rôøi ñi", nghóa laø chuyeån töø thaønh phoá ñoù sang moät thaønh phoá khaùc hoaït ñoäng toát hôn. Beân caïnh ñoù, thaäm chí ngay caû khi nhöõng tieán boä coâng ngheä tieáp tuïc taïo ra nhöõng giaûi phaùp rieâng cho töøng caù nhaân ñeå thay theá cho vieäc cung caáp keát caáu haï taàng quy moâ lôùn, seõ luoân luoân coù moät soá dòch vuï (do tính kinh teá cuûa quy moâ vaø tính khoâng theå chia nhoû cuûa caùc dòch vuï) maø khu vöïc nhaø nöôùc caàn phaûi ñoùng vai troø quan troïng. Ñeå coù ñöôïc chieán löôïc hôïp lyù cho khu vöïc nhaø nöôùc vaø khu vöïc tö nhaân, ñieàu ngaøy caøng trôû neân quan troïng hôn ñoái vôùi caùc cô quan taøi trôï cuõng nhö caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá laø phaûi phaân bieät giöõa caùc loaïi hình dòch vuï keát caáu haï taàng khaùc nhau, caên cöù vaøo nhöõng coâng ngheä saün coù vaø nhöõng ñaëc ñieåm cuï theå cuûa töøng thaønh phoá. Nhöõng caân nhaéc veà chính saùch vaø nghieân cöùu trong töông lai Trong toaøn boä cuoán saùch naøy, phaân tích veà chính saùch laø raát phöùc taïp do tính phuï thuoäc laãn nhau giöõa toaøn caàu hoaù vaø thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá: Lieäu caùc yeâu caàu cuûa toaøn caàu hoaù khieán cho caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát hôn, hay chính söï hoaït ñoäng hieäu quaû cuûa caùc thaønh phoá ñaõ cho pheùp hoï taän duïng Frannie Leùautier 11 ñöôïc nhöõng cô hoäi cuûa toaøn caàu hoaù? Caâu hoûi veà tính nhaân quaû naøy laø raát quan troïng, vì noù laø keát caáu ñeå xaây döïng caùc chính saùch giuùp traùnh ñöôïc con ñöôøng ñi xuoáng theo hình xoaén oác trong ñoù caùc thaønh phoá hoaït ñoäng keùm hôn khoâng ñuû haáp daãn ñeå ñöôïc toaøn caàu hoaù, vaø do khoâng coù nhöõng aùp löïc caïnh tranh maø toaøn caàu hoaù ñaët ra, caùc thaønh phoá hoaït ñoäng keùm hieäu quaû naøy coù ít ñoäng cô hôn ñeå caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc taïi ñòa phöông. Maëc duø nhöõng baèng chöùng thöïc nghieäm thu thaäp ñöôïc ôû ñaây cho thaáy thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi vaø möùc ñoä toaøn caàu hoaù coù moät vai troø nhaát ñònh, vì chuùng giaûi thích ñöôïc nhieàu nguyeân nhaân daãn tôùi söï caûi thieän hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, caùc nhaø laõnh ñaïo thaønh phoá vaø quoác gia vaãn coù caùc loaïi ñoøn baåy khaùc ôû caáp ñòa phöông ñeå caûi thieän hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Moät soá thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao, nhö ôû Ñoâng AÂu - Ukraine laø moät ví duï - vaø ôû chaâu Phi - ví duï nhö Nigeria - ñang ôû trong tình traïng ñaàu tö quoác teá khoâng heà coù moät chuùt taùc ñoäng naøo tôùi thöïc traïng hoaït ñoäng yeáu keùm cuûa thaønh phoá, tôùi möùc ñoä taêng tröôûng kinh teá, vaø chaát löôïng cuoäc soáng. Chuùng toâi nghi ngôø raèng chaát löôïng quaûn lyù thaønh phoá coù theå laø moät bieán soá giaûi thích quan troïng veà hieän töôïng naøy. Khoaûng caùch thôøi gian cuõng laø moät vaán ñeà aûnh höôûng xaáu ñeán khaû naêng tìm hieåu moái quan heä giöõa toaøn caàu hoaù vaø thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò. Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù khoâng phaûi ngay moät luùc maø thaáy ñöôïc; caàn phaûi coù moät khoaûng thôøi gian môùi coù theå nhìn nhaän ñöôïc caùc keát quaû. Haàu heát caùc döõ lieäu thu thaäp trong cuoán saùch naøy, goàm soá lieäu thoáng keâ cuûa Lieân hôïp quoác töø ñaàu nhöõng naêm 1990 vaø caùc chæ soá toaøn caàu hoaù trong voøng moät thaäp kyû sau ñoù ôû 62 nöôùc, ñaõ hôi loãi thôøi vaø khoâng ñoàng boä, maëc duø ñoù laø nhöõng soá lieäu toát nhaát coù theå coù. Nhöõng haïn cheá cuûa döõ lieäu naøy laøm cho khoù coù theå ruùt ra nhöõng keát luaän coù keát caáu vöõng chaéc veà taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù tôùi haønh vi cuûa caùc thaønh phoá. Tuy nhieân, baát chaáp nhöõng nhöôïc ñieåm naøy, cuoán saùch chæ ra caùc lôïi ích cuûa vieäc kieåm chöùng thöïc nghieäm nhöõng giaû thuyeát khaùc nhau veà toaøn caàu hoaù vaø ñoâ thò hoaù - nhöõng giaû thuyeát hoaøn toaøn coù theå ñònh höôùng khoâng roõ raøng cho quaù trình ra quyeát ñònh hieän nay. Söï khan hieám döõ lieäu trong lónh vöïc naøy laø moät trôû ngaïi lôùn trong quaù trình thieát keá chính saùch hieäu quaû ôû caû caáp ñoä quoác gia vaø ñòa phöông. Nhöõng noã löïc nhaèm caûi thieän chaát löôïng döõ lieäu ôû caáp ñoä thaønh phoá seõ coøn phaûi ñi moät chaëng ñöôøng daøi nöõa thì môùi coù theå giaûi quyeát ñöôïc thieáu huït chính saùch nghieâm troïng naøy. 2 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer Naèm ngay ôû phía baéc Bieån Cheát, trong thung luõng cuûa doøng soâng Jordan laø moät khu vöïc khaûo coå ñöôïc bieát ñeán vôùi teân goïi thaønh phoá Jericho. Caùc ñôït khai quaät ôû ñaây cho thaáy coù baèng chöùng veà söï toàn taïi cuûa con ngöôøi taïi ñaây khoaûng 11.000 naêm veà tröôùc hoaëc thaäm chí coøn sôùm hôn theá. Khoaûng 10.000 naêm tröôùc, nhöõng cö daân ôû ñaây, coù theå khoaûng 2.000 ngöôøi, soáng trong caùc caên nhaø gaïch ñaát treân moät dieän tích khoaûng 4 ha, soáng nhôø troàng troït, saên baén, vaø coù leõ laø caû chaên nuoâi cöøu. Xung quanh thaønh phoá, hoï xaây döïng moät böùc töôøng thaønh, moät soá choã daøy tôùi 1,5m, vaø nhöõng phaàn coøn giöõ ñöôïc tôùi ngaøy nay cao 4m, beân ngoaøi laø moät ñöôøng haøo. Trong böùc töôøng thaønh naøy hoï döïng moät thaùp ñaù lôùn hình troøn coù ñöôøng kính 9m1. Nhoùm cö daân coå ñaïi nhaát maø chuùng ta bieát ñeán ñaõ coù caùi maø ngaøy nay chuùng ta goïi laø keát caáu haï taàng daân duïng2. Söï khôûi ñaàu cuûa keát caáu haï taàng Trong taùc phaåm Möôøi cuoán saùch veà kieán truùc vieát khoaûng naêm thöù 15 tröôùc Coâng nguyeân, taùc giaû ngöôøi La Maõ Marcus Vitruvius Pollio ñaõ tuyeân boá "Caùc coâng trình coâng coäng cuûa moät thaønh phoá phuïc vuï ba muïc tieâu: quoác phoøng, toân giaùo, vaø tieän nghi. Ñeå choáng traû caùc ñôït taán coâng cuûa keû thuø, chuùng ta baûo veä thaønh phoá baèng caùc böùc töôøng thaønh, toaø thaùp, vaø coång thaønh. Vì muïc tieâu toân giaùo, chuùng ta xaây döïng caùc ñeàn ñaøi thieâng lieâng cho caùc vò thaàn baát töû. Vì tieän nghi, chuùng ta xaây döïng caùc ñòa ñieåm coâng coäng ñeå söû duïng chung - nhö beán caûng, caùc khu vöïc ngoaøi trôøi, caùc haøng coät, nhaø haùt, saân ñeå daïo chôi, nhaø taém, vaø caùc loaïi tieän nghi khaùc coù cuøng muïc ñích". Chæ daãn noåi tieáng cuûa oâng laø "Taát caû caùc coâng trình naøy phaûi ñaûm baûo ñoä beàn, tính höõu duïng, söï duyeân daùng"3. Keát caáu haï taàng ñaõ ñöôïc thöøa nhaän roõ raøng laø bieåu töôïng chính cho vaên hoaù. Xuaát phaùt töø söï khôûi ñaàu nhö vaäy, hieåu bieát cuûa chuùng ta veà keát caáu haï taàng ñaõ coù söï tieán hoaù. Gaàn hai nghìn naêm sau ñoù, nhaø kinh teá hoïc Adam Smith thöøa nhaän vieäc cung caáp caùc keát caáu haï taàng coâng coäng laø moät neàn taûng chính ñeå taïo neân cuûa caûi cuûa caùc quoác gia - vaø hoaøn toaøn ñoái laäp vôùi caùc quan ñieåm cuûa oâng trong haàu heát caùc lónh vöïc cuûa hoaït ñoäng kinh teá cuûa con ngöôøi - ñaây ñöôïc coi laø moät trong ba nhieäm vuï chính cuûa chính phuû4. Cuøng vôùi nhöõng tieán trieån cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp, caùc lyù thuyeát cuûa chuùng ta veà keát caáu haï taàng cuõng vaän ñoäng theo. Vaøo giöõa theá kyû XIX, kyõ sö - nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Phaùp Jules Dupuit ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp quan 13 14 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò troïng vaøo taát caû caùc khía caïnh cuûa thieát keá vaø quaûn lyù keát caáu haï taàng, ñaëc bieät laø vôùi nhöõng yù töôûng cuûa mình veà sôû höõu caùc taøi saûn keát caáu haï taàng vaø caùch thöùc ñònh giaù cho vieäc söû duïng caùc taøi saûn naøy5. Nhaän thöùc cuûa chuùng ta veà taàm quan troïng cuûa vieäc ñònh giaù vaø taùc ñoäng cuûa noù tôùi nguoàn taøi chính cho caùc keát caáu haï taàng tieáp tuïc ñöôïc caûi thieän khi chuùng ta hieåu ñöôïc quyeàn löïc ñoäc quyeàn ra quyeát ñònh cuûa chính phuû vaø caùc taùc ñoäng tôùi vieäc phaân boå caùc nguoàn löïc khan hieám. Nhaø kinh teá hoïc vaø thoáng keâ hoïc ngöôøi Myõ Harold Hotelling taïo ra moät neàn taûng giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc keát caáu haï taàng coù taùc ñoäng nhö theá naøo ñeán hình thaùi kinh teá trong khu vöïc cuõng nhö ñeán caùch thöùc xöû lyù "nhöõng nguoàn löïc coù theå bò caïn kieät nhö nguoàn cung caáp naêng löôïng vaø caùc taøi nguyeân moâi tröôøng" (Hotelling 1929; Hotelling 1931). Cuøng vôùi vieäc thaønh laäp Ngaân haøng Theá giôùi ñeå khaéc phuïc haäu quaû cuûa Chieán tranh theá giôùi thöù hai, khaùi nieäm veà keát caáu haï taàng cuûa chuùng ta ñaõ vöôït ra khoûi bieân giôùi quoác gia. Keå töø khi ra ñôøi naêm 1945, Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ tham gia saâu roäng vaøo caùc hoaït ñoäng phaùt trieån keát caáu haï taàng, bao goàm vieäc taùi thieát caùc tuyeán ñöôøng xe löûa ôû AÁn Ñoä, xaây döïng naêng löïc saûn xuaát vaø cung caáp naêng löôïng ôû Brazil, Chile, vaø El Salvador, vaø moät soá hoaït ñoäng töông töï treân khaép theá giôùi. Söï hoã trôï cuûa Ngaân haøng Theá giôùi cho keát caáu haï taàng ñöôïc nhìn nhaän laø nhöõng bieän phaùp quan troïng taïo neàn taûng cho taêng tröôûng vaø oån ñònh xaõ hoäi trong daøi haïn, phuø hôïp vôùi nguyeân taéc taäp trung vaøo caùc chöùc naêng vaø phöông tieän cuï theå cuûa keát caáu haï taàng maø John Maynard Keynes vaø caùc chuyeân gia khaùc thieát keá ra heä thoáng Bretton Woods - keát caáu cuûa neàn kinh teá hieän ñaïi cuûa chuùng ta - ñaõ ñaët ra. Söï so saùnh veà keát caáu haï taàng vaø vai troø cuûa noù trong phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi treân phaïm vi quoác teá ñaõ ñem laïi nhöõng hieåu bieát môùi. Moät maët, chuùng toâi hieåu roõ hôn raèng nhu caàu veà keát caáu haï taàng laø "caàu phaùi sinh". Keát caáu haï taàng ñöôïc xaây döïng khoâng phaûi ñeå töï phuïc vuï mình, maø bôûi vì chuùng taïo thuaän lôïi cho caùc hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi khaùc. Taïi taát caû caùc vuøng ôû caùc trình ñoä phaùt trieån khaùc nhau, chuùng toâi ñaõ quan saùt thaáy moät moái quan heä ñaùng keå veà maët thoáng keâ hoïc giöõa tình hình phaùt trieån chung vaø keát caáu haï taàng6, vaø chuùng toâi phoûng ñoaùn raèng moái töông quan naøy xuaát phaùt töø nhöõng ñoùng goùp thöïc söï cuûa keát caáu haï taàng cho söùc khoeû, hieäu quaû, vaø chaát löôïng cuoäc soáng. Maët khaùc, nhö nhaø kinh teá hoïc A. O. Hirschman ñaõ keát luaän, khieám khuyeát caûn trôû söï phaùt trieån kinh teá trong haàu heát caùc tröôøng hôïp laø veà naêng löïc quaûn lyù chöù khoâng phaûi veà keát caáu vaät chaát. Keát caáu haï taàng khoâng phaûi laø ñieàu kieän ñuû cuûa phaùt trieån; chuùng coù theå ñöôïc xaây döïng sau ñeå "baét kòp" vôùi nhu caàu phaùi sinh töø söï taêng tröôûng cuûa ngaønh coâng nghieäp tö nhaân, tuy nhieân, noù laø ñieàu kieän caàn ñeå tieáp tuïc taêng tröôûng kinh teá, bôûi vì khoâng coù neàn kinh teá naøo coù theå taêng tröôûng beàn vöõng khi khoâng coù keát caáu haï taàng7. Moät baøi hoïc khoù khaùc ñöôïc trình baøy roõ nhaát trong "Bi kòch cuûa nhöõng taøi saûn chung" cuûa Garrett Hardin ñaêng trong Taïp chí Khoa hoïc naêm 1968. Ñeå giaûi Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 15 thích cho nhöõng maâu thuaãn noäi taïi trong nhöõng noã löïc khuyeán khích phaùt trieån trong ñieàu kieän caùc taøi nguyeân moâi tröôøng nhö khoâng khí vaø nöôùc saïch chuû yeáu ñöôïc coi laø "haøng hoaù mieãn phí", Hardin söû duïng ví duï veà nhöõng ngöôøi chaên gia suùc coå xöa, khi theo ñuoåi nhöõng lôïi ích cuûa caù nhaân, khoâng coøn caùch naøo khaùc seõ buoäc phaûi môû roäng ñaøn gia suùc cuûa mình vaø chaên thaû quaù möùc treân nhöõng ñoàng coû chung. Maëc duø khaùi nieäm haøng hoaù coâng vaø caùc yeáu toá beân ngoaøi ñaõ ñöôïc caùc nhaø kinh teá hoïc thaûo luaän ngay töø ñaàu theá kyû XX8, song caùch ñeà caäp cuûa Hardin ñaõ söû duïng lyù thuyeát troø chôi vaø moät caùch thöùc deã hieåu ñeå ñaåy maïnh nhöõng moái quan taâm veà moâi tröôøng trong quaûn lyù keát caáu haï taàng. Toaøn caàu hoaù noåi leân Söï thaønh laäp Ngaân haøng Theá giôùi vaø nhöõng ñoùng goùp cuûa Hirschman vaø Hardin veà nghieân cöùu laø nhöõng ñieåm moác chính trong quaù trình phaùt trieån cuûa keát caáu haï taàng trong moät xu theá kinh teá roäng khaép maø chuùng ta goïi laø "toaøn caàu hoaù"9. Maëc duø caùc nhaø quaûn lyù vaø ngöôøi söû duïng caùc coâng trình coâng coäng vaãn nhìn nhaän keát caáu haï taàng laø thuoäc veà ñòa phöông laø chính, nhu caàu cô baûn veà keát caáu haï taàng cuõng nhö nhöõng phöông tieän ñöôïc söû duïng ñeå cung caáp taøi chính vaø phaùt trieån keát caáu haï taàng ngaøy caøng mang tính toaøn caàu. Caùc quan heä kinh doanh vaø hoaït ñoäng saûn xuaát ngaøy caøng môû roäng ra ngoaøi bieân giôùi quoác gia. Coâng vieäc ñöôïc tieán haønh "24/7". Vôùi soá ngöôøi quan taâm ñeán söï phaùt trieån vaø quaûn lyù keát caáu haï taàng ngaøy caøng gia taêng, caùch thöùc chuùng ta nhìn nhaän vaø ra quyeát ñònh veà keát caáu haï taàng ñang traûi qua nhöõng bieán ñoåi cô baûn10. Theo thôøi gian, caùc chi phí vaän taûi vaø lieân laïc ñaõ giaûm maïnh, goùp phaàn thuùc ñaåy toaøn caàu hoaù vaø hoäi nhaäp cuûa caùc neàn kinh teá. Töø naêm 1920 ñeán naêm 1990, cöôùc vaän taûi bieån vaø chi phí caàu caûng bình quaân ñaõ giaûm töø 95 USD/taán xuoáng coøn 30 USD/taán. Cöôùc moät cuù ñieän thoaïi 3 phuùt giöõa London vaø New York ñaõ giaûm töø khoaûng 250 USD naêm 1940 xuoáng coøn chöa ñeán 1 USD trong thaäp kyû 1990. Caùc maùy vi tính töøng tieâu toán tôùi 12.000 USD naêm 1960 thì nay chæ toán vaøi traêm ñoâla. Coâng ngheä keát caáu haï taàng hieän nay cuûa chuùng ta chuû yeáu döïa vaøo caùc phöông tieän saûn xuaát quy moâ lôùn gaén vôùi caùc ñaàu moái phaân phoái coá ñònh. Caùc nhaø maùy phaùt ñieän vaø heä thoáng ñöôøng daây, nhaø maùy xöû lyù nöôùc thaûi vaø heä thoáng ñöôøng oáng, "caùc thaønh phoá veä tinh" vaø heä thoáng ñöôøng cao toác, vaø nhöõng thöù töông töï hình thaønh neân nhöõng maïng löôùi vôùi quy moâ lôùn veà maët ñòa lyù; chuùng keùo theo nhöõng hoaït ñoäng ñaàu tö voán lôùn. Caùc nhaø lòch söû cho raèng moâ hình cô baûn coù nguoàn goác töø theá kyû XIX, song nhöõng tieán boä ñaùng keå veà naêng löïc saûn xuaát vaø cung caáp - chæ xin ñöa ra moät vaøi ví duï nhö xe coù gaén ñoäng cô, nöôùc uoáng tinh khieát, cung caáp ñieän - ñaõ laøm taêng ñaùng keå nhöõng loaïi hình dòch vuï do keát caáu haï taàng cung caáp (xem ví duï trong Tarr vaø Dupuy 1988). Baûn thaân caùc maïng löôùi naøy cuõng coù khaû naêng môû roäng ñaùng keå, cho 16 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò pheùp cung caáp dòch vuï tôùi nhöõng vuøng töøng ñöôïc coi laø vuøng xa xoâi. Ñeán löôït mình, söï saün coù caùc dòch vuï laïi thuùc ñaåy taêng tröôûng vaø kích caàu. Moät trong nhöõng bieåu hieän quan troïng ñaàu tieân cuûa quaù trình toaøn caàu hoaù keát caáu haï taàng laø söï thaønh laäp Federal Express naêm 1971. Moâ hình kinh doanh cuûa coâng ty vaän taûi naøy laø söï taùi phaùt minh theo höôùng caáp tieán dòch vuï ñöa tin - dòch vuï ñaõ töøng hoã trôï taát caû caùc hoaït ñoäng thöông maïi tröôùc khi thoâng tin vieãn thoâng ra ñôøi. Fred Smith, ngöôøi saùng laäp coâng ty, döïa vaøo keát caáu haï taàng hieän coù cuûa ngaønh haøng khoâng ñeå taïo ra dòch vuï giao haøng ñöôøng daøi qua ñeâm - dòch vuï ngaøy nay ñaõ trôû neân phoå thoâng vaø bình thöôøng. YÙ töôûng cuûa caùc nhaø saûn xuaát veà vieäc löu kho töøng phaàn theo nhu caàu trong heä thoáng löu kho kòp thôøi "JIT" vaø chuyeån töøng phaàn thaønh phaåm sang caùc ñòa ñieåm khaùc nhau ñeå taän duïng caùc neàn kinh teá ñòa phöông ñaõ coù ñöôïc söï thaønh coâng nhôø nhöõng hieåu bieát saùng suoát cuûa FedEx. Töông töï, taùc ñoäng ngaøy caøng lôùn cuûa heä thoáng vieãn thoâng di ñoäng khoâng daây toaøn caàu coù nguoàn goác töø ñôn xin caáp baèng saùng cheá ôû Myõ vaøo naêm 1973 cuûa Martin Cooper vaø Motorola cho moät "heä thoáng ñieän thoaïi radio". Ñieän thoaïi di ñoäng khoâng chæ giuùp caùc nhaø kinh doanh deã daøng lieân laïc vôùi vaên phoøng cuûa mình khi ñi baát kyø nôi ñaâu treân theá giôùi, maø coøn giuùp caùc laøng maïc xa xoâi keát noái hieäu quaû hôn vôùi thò tröôøng. Nhôø vaäy, khaû naêng quaûn lyù caùc dòch vuï keát caáu haï taàng toaøn caàu söû duïng keát caáu vaät chaát cuûa ñòa phöông ñöôïc thöïc hieän nhôø caùc heä thoáng thoâng tin toaøn caàu vaø nhöõng tieán trieån cuûa quaù trình toaøn caàu hoaù keát caáu haï taàng ñöôïc tieáp tuïc taêng cöôøng nhôø coâng ngheä naøy. Ñeán löôït mình, keát caáu haï taàng mang tính toaøn caàu taùc ñoäng tôùi hoaït ñoäng saûn xuaát mang tính toaøn caàu. Nhöõng chieác ñoàng hoà ñieän töû coù chi phí thaáp - nay ñaõ trôû thaønh moät saûn phaåm tieâu duøng voâ cuøng thoâng duïng, thöôøng ñöôïc coi laø moät phuï kieän thôøi trang - seõ khoâng theå phaùt trieån ñöôïc neáu khoâng coù caùc phöông tieän vaän taûi haøng khoâng vaø thoâng tin vieãn thoâng toaøn caàu. Söï kieän nhaø saûn xuaát Myõ Texas Instruments laàn ñaàu tieân giôùi thieäu chieác ñoàng hoà ñieän töû coù giaù 20 USD ñaõ nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa chi phí lao ñoäng trong moät saûn phaåm töøng ñöôïc coi laø saûn phaåm coâng ngheä. Giaù caû giaûm nhanh choùng khi saûn xuaát ñöôïc chuyeån ra khoûi Baéc Myõ. Trong voøng chöa tôùi moät thaäp kyû, chæ coøn coâng ty duy nhaát (Timex) vaãn tieán haønh laép raùp ñoàng hoà ôû Myõ. Caùc loaïi hình keát caáu haï taàng toaøn caàu môùi cuõng ñaõ xuaát hieän. Söï xuaát hieän cuûa keânh truyeàn hình CNN vaøo naêm 1980 ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa keát caáu haï taàng thoâng tin toaøn caàu, taïo ra nhöõng bieán ñoåi maïnh meõ trong caùch thöùc tieán haønh kinh doanh. Vôùi vieäc caùc thoâng tin vaø baùo caùo taøi chính treân toaøn caàu ñöôïc cung caáp "ngay ñuùng thôøi ñieåm dieãn ra", chöa bao giôø caùc nhaø saûn xuaát laïi ñöôïc keát noái chaët cheõ nhö vaäy vôùi ngöôøi tieâu duøng vaø caùc nguoàn cung caáp caùc yeáu toá saûn xuaát cuûa mình nhö vaäy. Ñieàu ñöôïc coi laø quan troïng hôn laø söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa hoaït ñoäng thöông maïi toaøn caàu veà caùc yù töôûng, ñöôïc minh hoaï (ít nhaát laø vôùi caùc taùc giaû) baèng söï kieän dôõ boû Böùc töôøng Berlin vaø nhöõng hình aûnh cuûa söï kieän naøy ñaõ ngay laäp töùc ñöôïc truyeàn tôùi ngöôøi Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 17 xem treân toaøn theá giôùi. Chuû nghóa xaõ hoäi vôùi tö caùch laø moät moâ hình hôïp lyù veà toå chöùc kinh teá cuûa caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi veà cô baûn ñaõ suïp ñoå, vaø thaäm chí caû nhöõng quoác gia vaãn tieáp tuïc theo ñuoåi caùc lyù töôûng xaõ hoäi cuûa chuû nghóa Maùc thì ngaøy nay ñaõ aùp duïng caùc cô cheá thò tröôøng vôùi phaàn lôùn neàn kinh teá cuûa mình. Moät vaán ñeà teá nhò hôn laø khaùi nieäm keát caáu haï taàng coù theå do khu vöïc tö nhaân sôû höõu vaø vaän haønh maø khoâng aûnh höôûng tôùi phuùc lôïi coâng coäng ngaøy caøng ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi hôn, nhö ví duï cuûa ñôït caûi caùch caùc dòch vuï nöôùc vaøo nhöõng naêm 1990 ôû nöôùc Anh. Trong ngaønh vieãn thoâng, nhöõng caûi caùch chính saùch vaø quy ñònh caàn coù ñeå hoã trôï cho caùc keát caáu haï taàng do tö nhaân cung caáp ñaõ dieãn ra maïnh hôn, moät phaàn laø do toác ñoä hoäi nhaäp toaøn caàu cuûa caùc heä thoáng naøy, ñoàng thôøi nhu caàu ngaøy caøng gia taêng veà caùc tieâu chuaån vaø tính töông thích cuõng ñoøi phoûi phaûi coù cô cheá, chính saùch vaø theå cheá chung ñeå coù theå cung caáp, quaûn lyù, vaø vaän haønh caùc heä thoáng naøy. Do vaäy, möùc ñoä hoäi nhaäp toaøn caàu cao hôn trong caùc dòch vuï thoâng tin, vieãn thoâng, vaø lieân laïc ñaõ ñaåy nhanh quaù trình cung caáp vaø quaûn lyù caùc heä thoáng naøy treân phaïm vi toaøn caàu - cho duø nhöõng heä thoáng naøy vaãn phaûi söû duïng caùc keát caáu haï taàng quan troïng cuûa ñòa phöông. Trong ngaønh nöôùc, nôi caùc dòch vuï vaãn chuû yeáu mang tính ñòa phöông, toác ñoä caûi caùch chính saùch vaø theå cheá chaäm hôn raát nhieàu, cuõng gioáng nhö toác ñoä tieáp caän thò tröôøng ñòa phöông cuûa caùc heä thoáng cung caáp vaø xöû lyù nöôùc ñöôïc quaûn lyù ôû quy moâ toaøn caàu. Ngaønh nöôùc vaø ngaønh vieãn thoâng minh hoaï cho nhöõng yeáu toá quan troïng ñem laïi ñaëc tính ñòa phöông hay toaøn caàu cuûa hoaït ñoäng cung caáp dòch vuï. Veà maët theå cheá, nhöõng noã löïc hoäi nhaäp khu vöïc nhö Lieân minh chaâu AÂu vaø Uyû ban Kinh teá caùc nöôùc Taây Phi (ECOWAS) minh hoaï theâm nhu caàu phaûi coù thò tröôøng chung cho caùc dòch vuï keát caáu haï taàng nhö vaän taûi, vieãn thoâng, vaø naêng löôïng - nhöõng dòch vuï vöôït qua baûn chaát ñòa phöông cuûa caùc taøi saûn vaät chaát. Cuøng vôùi vieäc khu vöïc tö nhaân tham gia nhieàu hôn laø xu höôùng quoác teá hoaù hôn nöõa coâng taùc quaûn lyù keát caáu haï taàng. Söï kieän chính phuû pheâ duyeät moät lieân minh giöõa haõng haøng khoâng KLM cuûa Haø Lan vaø haõng Northwest ñaët taïi Myõ vaøo naêm 1993 laø moät ví duï ñaàu tieân. Ñöôïc mieãn tröø khoûi luaät choáng ñoäc quyeàn, Lieân minh Wings Alliance laø moät cô caáu theå cheá môùi traùnh ñöôïc nhöõng haïn cheá veà sôû höõu thöôøng ñöôïc quy ñònh trong caùc hieäp ñònh haøng khoâng song phöông nhaèm ngaên caûn caùc vuï mua laïi vaø saùp nhaäp trong ngaønh vaän taûi haøng khoâng quoác teá. Lieân minh naøy - vaø caùc lieân minh khaùc sau ñoù, nhö United, Lufthansa, vaø SAS (hình thaønh neân Star Alliance naêm 1997) - cuõng laø heä quaû cuûa chính saùch Baàu trôøi Môû cuûa Chính phuû Myõ, chính saùch keâu goïi dôõ boû caùc haïn cheá cuûa chính phuû ñoái vôùi tuyeán ñöôøng bay, soá löôïng chuyeán bay, vaø giaù veù cuûa caùc haõng. Nhöõng hieäp öôùc Baàu trôøi Môû song phöông vaø ña phöông ñaõ taïo ra nhieàu khu vöïc thöông maïi töï do lôùn hôn trong vaän taûi haøng khoâng toaøn caàu. Vuï saùp nhaäp naêm 1999 giöõa haõng Geùneùrale des Eaux cuûa Phaùp vôùi haõng Filter Corporation cuûa Myõ ñeå taïo thaønh Vivendi Environment, moät coâng ty 18 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò nöôùc ña quoác gia, ñaõ cho thaáy hoaït ñoäng quaûn lyù ña quoác gia ñaõ ñöôïc môû roäng sang ngaønh cung caáp nöôùc. Vieäc thaønh laäp Toå chöùc Thöông maïi theá giôùi (WTO) naêm 1995 ñaõ theå cheá hoaù muïc tieâu thöông maïi töï do vaø yù töôûng cuøng haønh ñoäng ñeå taát caû caùc quoác gia cuøng höôûng lôïi. Gioáng nhö Böùc töôøng Berlin, WTO laø bieåu töôïng cuûa moät thay ñoåi ñòa chaán, ñaëc bieät laø vôùi vieäc thieát laäp moät heä thoáng giaûi quyeát tranh chaáp coù tính raøng buoäc, taïo neàn taûng cho keát caáu haï taàng ngaøy caøng ñöôïc toaøn caàu hoaù hôn nöõa. Ñöông nhieân, quaù trình phaùt trieån cuûa toaøn caàu hoaù khoâng phaûi luùc naøo cuõng troâi chaûy. Trong nhieàu tröôøng hôïp, baûn thaân keát caáu haï taàng ñaõ trôû thaønh moät ngaønh xuaát khaåu, taïo ra cuûa caûi cho caùc coâng ty vaø nhaân vieân cuûa caùc coâng ty sôû höõu vaø vaän haønh caùc keát caáu haï taàng cung caáp caùc dòch vuï vaän taûi, nöôùc uoáng, naêng löôïng, vaø xöû lyù raùc thaûi cho moät nhoùm khaùch haøng phaân taùn roäng khaép vaø ñoâi khi raát mieãn cöôõng mua haøng. Caùc coäng ñoàng ñòa phöông cuõng ngaøy caøng toû ra mieãn cöôõng vaø phaûn ñoái söï toàn taïi cuûa caùc phöông tieän keát caáu haï taàng, cho duø nhöõng phöông tieän naøy coù theå cung caáp caùc dòch vuï toát hôn nhieàu cho coäng ñoàng. Bieåu ngöõ phaûn ñoái baèng tieáng Anh "Khoâng phaûi ôû saân sau cuûa nhaø toâi" ñaõ trôû thaønh moät thuaät ngöõ ñöôïc quoác teá thöøa nhaän "NIMBY". Vì keát caáu haï taàng phaûi döïa vaøo caùc thò tröôøng taøi chính, maø quy moâ caùc thò tröôøng naøy ngaøy caøng mang tính toaøn caàu, caùc vaán ñeà thanh toaùn töøng laø cuûa ñòa phöông ñaõ trôû thaønh nhöõng vaán ñeà toaøn caàu. Caùc cuoäc khuûng hoaûng taøi chính nhö "cuoäc khuûng hoaûng Tequila" ôû Mexico thaäp kyû 1980, ôû chaâu AÙ vaøo cuoái thaäp kyû 1990, vaø gaàn ñaây hôn laø cuoäc khuûng hoaûng ôû Thoå Nhó Kyø, ñaõ buoäc caùc nhaø kinh teá hoïc phaùt trieån phaûi caân nhaéc laïi vai troø töøng toû ra ñaày höùa heïn cuûa nguoàn taøi chính tö nhaân trong quaûn lyù vaø phaùt trieån keát caáu haï taàng. Cuoäc taán coâng khuûng boá ngaøy 11-9-2001 vaøo nöôùc Myõ ñaõ khôi daäy vaø boå sung nhöõng bình dieän quoác teá vaøo nhöõng cuoäc thaûo luaän veà khaû naêng bò toån thöông vaø möùc ñoä an ninh cuûa ñòa phöông. Nhöõng quan ngaïi naøy ñaõ daãn tôùi vieäc caân nhaéc laïi moái quan heä giöõa quyeàn lôïi caù nhaân vaø taäp theå trong vieäc cung caáp caùc dòch vuï keát caáu haï taàng vaø neâu baät nhöõng thaùch thöùc cho caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng theå hieän trong chaâm ngoân, "Suy nghó ôû bình dieän toaøn caàu, haønh ñoäng ôû caáp ñòa phöông"11. Haønh ñoäng ôû caáp ñòa phöông Thaùch thöùc chính maø caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng hieän ñang phaûi ñoái maët ñöôïc toùm taét trong chaâm ngoân ñoù. Laøm theá naøo chuùng ta coù theå giaûi quyeát maâu thuaãn noäi taïi - vaø döôøng nhö laø khoâng theå traùnh khoûi - giöõa vieäc ñaùp öùng quyeàn lôïi caù nhaân vôùi vieäc phuïc vuï lôïi ích taäp theå, vaø giöõa vieäc ñaùp öùng nhöõng nhu caàu tröôùc maét vôùi vieäc cung caáp cho caùc theá heä mai sau. Giaûi phaùp, neáu coù, chæ coù theå ñaït ñöôïc ôû töøng döï aùn vaø doanh nghieäp cuï theå. Chuùng toâi xin ñöa ra moät soá ví duï. Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 19 Coâng vieân Overton, Myõ Coâng vieân Overton, moät khu coâng vieân thaønh phoá roäng 138 ha naèm gaàn trung taâm Memphis, Tennessee, Myõ, bao goàm moät vöôøn thuù, moät saân goân chín loã cuûa thaønh phoá, moät raïp haùt ngoaøi trôøi, caùc con ñöôøng moøn töï nhieân, moät hoïc vieän ngheä thuaät, caùc khu picnic, vaø 69 ha röøng. Naêm 1956, caùc nhaø laäp keá hoaïch cuûa ñòa phöông vaø Cuïc Ñöôøng boä Lieân bang (nay laø Cô quan Quaûn lyù Ñöôøng Cao toác Lieân bang) ñeà xuaát xaây döïng moät con ñöôøng cao toác 6 laøn xuyeân qua coâng vieân, caét vöôøn thuù ra khoûi phaàn coøn laïi cuûa coâng vieân vaø söû duïng heát 10,5 ha ñaát coâng vieân cho con ñöôøng naøy. Theo keá hoaïch, con ñöôøng naøy laø moät phaàn cuûa Ñöôøng Cao toác Lieân bang soá 40, taïo thaønh moät tuyeán ñöôøng chính töø ñoâng sang taây xuyeân qua Memphis vaø cho pheùp caùc vuøng ngoaïi oâ ôû phía ñoâng deã daøng tieáp caän khu vöïc trung taâm. Theo thieát keá, ñoaïn ñöôøng naøy chuû yeáu bao goàm caùc ñoaïn ñöôøng boä caáp thaáp chaïy qua caùc ñieåm giao nhau ñeå ngoû, tröø moät ñoaïn chaïy qua moät con suoái. Caùc cô quan chính phuû ñaõ coù ñöôïc quyeàn ñeå xaây döïng con ñöôøng vaø coâng boá pheâ duyeät laàn cuoái tuyeán ñöôøng vaø thieát keá vaøo thaùng 11-1969. Vaøo caùc thaäp kyû khi caùc nhaø keá hoaïch leân keá hoaïch cho con ñöôøng cao toác naøy, söï buøng noå kinh teá sau chieán tranh vaø söï thònh vöôïng ngaøy caøng taêng cuûa taàng lôùp trung löu ôû Myõ ñaõ laøm taêng söùc maïnh chính trò cho caùi maø chuùng ta goïi laø "caùc giaù trò moâi tröôøng". Ñaïo luaät Chính saùch Moâi tröôøng Quoác gia (NEPA) do Quoác hoäi Myõ thoâng qua vaøo cuoái naêm 1969 vaø ñöôïc Toång thoáng Nixon kyù ban haønh vaøo ngaøy 1-1-1970 (NEPA 1970) ñöôïc cho laø baèng chöùng deã thaáy nhaát cuûa söï thay ñoåi caùn caân quyeàn löïc, tuy cuõng coù caùc daáu hieäu khaùc. Ñaïo luaät naêm 1966 cuûa Boä Giao thoâng ñöa ra moät quy ñònh quan troïng trong Muïc 4(f) caám Boä tröôûng Boä Giao thoâng khoâng ñöôïc pheâ duyeät vieäc söû duïng nguoàn ngaân quyõ lieân bang ñeå xaây döïng caùc con ñöôøng cao toác xuyeân qua caùc coâng vieân coâng coäng neáu nhö toàn taïi moät tuyeán ñöôøng thay theá "coù tính khaû thi vaø thaän troïng" (DTA 1966). Neáu khoâng toàn taïi moät tuyeán ñöôøng thay theá nhö vaäy thì coù theå cho pheùp söû duïng nguoàn quyõ lieân bang, neáu nhö con ñöôøng cao toác ñoù ñaõ "leân keá hoaïch moïi khaû naêng ñeå giaûm toái ña toån haïi" tôùi coâng vieân. Ñoái maët vôùi vieãn caûnh coù con ñöôøng cao toác môùi, caùc cö daân Memphis ñaõ thaønh laäp caùc nhoùm phaûn ñoái vaø (hoaø chung vôùi moät xu theá maïnh trong xaõ hoäi Myõ) thueâ caùc luaät sö. Hoaït ñoäng thoâng qua caùc toå chöùc daân chuû keát caáu, hoï ñöa vuï vieäc ra toaø aùn, cuoái cuøng laø tôùi Toaø aùn Toái cao cuûa Myõ12. Hoï cho raèng trong coâng boá pheâ duyeät tuyeán ñöôøng vaø thieát keá cuûa con ñöôøng I-40, khoâng coù tuyeân boá chính thöùc veà keát luaän cuûa Boä tröôûng Boä Giao thoâng khaúng ñònh khoâng coù tuyeán ñöôøng thay theá naøo coù tính khaû thi vaø thaän troïng hay nhöõng thay ñoåi trong thieát keá nhaèm giaûm thieät haïi tôùi coâng vieân laø khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Trong laäp luaän tröôùc toaø, caùc nhoùm cö daân ñaõ chæ ra raèng chaéc chaén coù theå tìm ra caùc tuyeán ñöôøng khaùc voøng qua Coâng vieân Overton. Ngoaøi ra, hoï laäp 20 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò luaän raèng coù theå giöõ nguyeân tuyeán ñöôøng hieän nay baèng caùch xaây döïng con ñöôøng cao toác ngaàm xuyeân döôùi coâng vieân, nhôø ñoù coù theå giaûm ñaùng keå taùc ñoäng tieâu cöïc laâu daøi cuûa vieäc chia caét coâng vieân laøm hai. Caùc nhaø laäp keá hoaïch traû lôøi raèng vieäc xaây döïng moät ñöôøng haàm seõ laøm taêng ñaùng keå chi phí cuûa döï aùn, taïo ra nhöõng nguy cô veà ñoä an toaøn, vaø taêng oâ nhieãm moâi tröôøng, do vaäy seõ khoâng theå laøm giaûm möùc toån haïi tôùi coâng vieân. Caùc toaø aùn caáp thaáp ñaõ phaùn quyeát thaéng cho laäp luaän cuûa chính phuû raèng keát luaän chính thöùc cuûa Boä tröôûng Boä Giao thoâng laø khoâng caàn thieát vaø Boä tröôûng coù ñuû thaåm quyeàn ñeå cho pheùp xaây döïng con ñöôøng. Toaø aùn Toái cao ñaõ phaùn quyeát coù lôïi cho caùc nhoùm cö daân. Trong phaùn quyeát naøy, caùc thaåm phaùn vieát: Roõ raøng trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, nhöõng caân nhaéc veà chi phí, ñoä thaúng cuûa tuyeán ñöôøng, vaø söï phaù vôõ coäng ñoàng seõ chæ ra raèng khi coù theå, ñaát coâng vieân neân ñöôïc söû duïng ñeå xaây döïng ñöôøng cao toác. Maëc duø coù theå seõ caàn phaûi chuyeån ngaân saùch töø moät khu vöïc haønh chính naøy sang moät khu khaùc, khi söû duïng ñaát coâng vieân, khoaûn chi caàn coù töø ngaân saùch seõ nhoû hôn vì nhaø nöôùc ñaõ sôû höõu khoaûng ñaát naøy vaø seõ khoâng caàn phaûi chi traû ñeå giaûi phoùng maët baèng. Vaø vì con ngöôøi khoâng sinh soáng hay laøm vieäc ôû caùc coâng vieân, neáu xaây döïng moät con ñöôøng cao toác treân ñaát coâng vieân thì seõ khoâng ai phaûi di dôøi nhaø cöûa hay chaám döùt coâng vieäc kinh doanh cuûa mình. Ñoù laø nhöõng nhaân toá thöôøng thaáy trong gaàn nhö taát caû caùc coâng trình xaây döïng ñöôøng cao toác. Do vaäy, neáu Quoác hoäi coù yù ñònh coi nhöõng nhaân toá naøy ngang baèng vôùi vieäc baûo toàn ñaát coâng vieân thì ñaõ khoâng caàn thieát phaûi ra caùc ñaïo luaät. Roõ raøng, Quoác hoäi khoâng coù yù ñònh cho raèng Boä tröôûng coù theå boû qua nhöõng vaán ñeà veà chi phí vaø söï phaù vôõ coäng ñoàng. Song chính söï toàn taïi cuûa caùc ñaïo luaät ñaõ chæ ra raèng vieäc baûo veä ñaát coâng vieân coù taàm quan troïng hôn heát. Chuùng ta khoâng theå maát ñi soá löôïng ít oûi nhöõng nôi truù aån maøu xanh hay chính laø caùc coâng vieân tröø phi coù nhöõng nhaân toá thöïc söï baát thöôøng trong moät tröôøng hôïp cuï theå hoaëc chi phí hay söï phaù vôõ coäng ñoàng naûy sinh töø vieäc choïn caùc tuyeán ñöôøng thay theá ñaït ñeán möùc ñoä baát thöôøng. Löôïng chi phí taêng ñaùng keå cuûa vieäc choïn baát kyø tuyeán ñöôøng thay theá naøo hay coù thay ñoåi thieát keá naøo ñaõ khieán cho ngaân saùch lieân bang veà cô baûn khoâng theå ñaùp öùng döï aùn. Vì ngaân saùch lieân bang chi traû tôùi 95% chi phí xaây döïng caùc con ñöôøng cao toác thuoäc heä thoáng ñöôøng lieân bang, vieäc loaïi boû ngaân saùch lieân bang treân thöïc teá ñaõ chaám döùt döï aùn, vaø con ñöôøng ñoù ñaõ khoâng bao giôø ñöôïc xaây döïng. Vuï kieän naøy laø moät trong soá nhöõng vuï vieäc ñaàu tieân trong ñoù caùc nhoùm cö daân ñoäc laäp ñaõ taäp hôïp laïi ñeå phaûn ñoái moät döï aùn ñöôïc chính phuû baûo trôï vaø ñöôïc leân keá hoaïch theo ñuùng caùc quy trình thuû tuïc ñaõ xaùc laäp cuûa chính phuû, vaø hoï ñaõ thaønh coâng. Vuï kieän naøy coù aûnh höôûng roäng raõi, noù Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 21 thöôøng ñöôïc trích daãn trong caùc haønh ñoäng sau ñoù cuûa ngöôøi daân nhaèm ngaên caûn caùc döï aùn khaùc vaø trôû thaønh ñoäng löïc thuùc ñaåy söï tham gia roäng raõi cuûa coâng chuùng vaøo quaù trình ñaàu tö xaây döïng keát caáu haï taàng. Döï aùn phaùt trieån daàu khí vaø ñöôøng oáng Chad-Cameroon Moät ví duï gaàn ñaây töông töï vuï Coâng vieân Overton laø tuyeán ñöôøng oáng Chad- Cameroon, moät döï aùn nhaèm phaùt trieån caùc moû daàu ôû Doba, mieàn Nam Chad (vôùi chi phí laø 1,5 tyû USD) vaø xaây döïng moät ñöôøng oáng daøi 1.070 km ñeå noái vôùi caùc thieát bò roùt daàu ngoaøi khôi bieån Ñaïi Taây Döông cuûa Cameroon (2,2 tyû USD). Döï aùn naøy ñaët muïc tieâu bieán ñoåi neàn kinh teá cuûa Chad, moät quoác gia hieän coøn quaù ngheøo vaø khoâng theå chi traû nhöõng dòch vuï coâng toái thieåu caàn cho moät cuoäc soáng töôm taát. Tính ñeán naêm 2004, ñöôøng oáng naøy seõ taêng thu cuûa chính phuû theâm khoaûng 45-50% moãi naêm vaø cho pheùp chính phuû söû duïng nhöõng nguoàn löïc naøy ñeå tieán haønh caùc khoaûn ñaàu tö quan troïng vaøo y teá, giaùo duïc, moâi tröôøng, keát caáu haï taàng, vaø phaùt trieån noâng thoân - nhöõng khoaûn ñaàu tö raát caàn thieát ñeå giaûm ngheøo. Cô caáu nhöõng ngöôøi baûo trôï cho döï aùn cho thaáy vieäc cung caáp keát caáu haï taàng mang tính toaøn caàu seõ keùo theo ñieàu gì. Tieàn ñaàu tö laø cuûa moät coângxoocxiom bao goàm ExxonMobil cuûa Myõ (nhaø vaän haønh, goùp 40% voán töï coù), Petronas cuûa Malaysia (35%), vaø Chevron-Texaco cuûa Myõ (25%). Döï aùn coù theå ñem laïi moät khoaûn thu khoaûng gaàn 2 tyû USD cho Chad (bình quaân khoaûng 80 trieäu USD moãi naêm) vaø 500 trieäu USD cho Cameroon (bình quaân 20 trieäu USD moãi naêm) trong moät khoaûng thôøi gian hoaït ñoäng laø 25 naêm13. Döï aùn ñaõ tieán haønh tham vaán roäng raõi veà xaõ hoäi vaø moâi tröôøng, keå caû ôû caáp ñòa phöông, töùc laø vôùi caùc coäng ñoàng khaùc nhau ôû Chad vaø Cameroon, cuõng nhö ôû caáp quoác teá vôùi nhöõng beân coù quan taâm ñeán vaán ñeà baûo veä xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Maëc duø döï aùn naøy ñöôïc coi laø moät trong nhöõng ví duï toát nhaát veà caùch thöùc quaûn lyù nhöõng lôïi ích töø vieäc khai thaùc daàu trong khi baûo veä ñöôïc nhöõng di saûn xaõ hoäi vaø moâi tröôøng, noù vaãn phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc trong vieäc giaûi quyeát nguy cô tham nhuõng tieàm taøng vaø ñaûm baûo minh baïch trong vieäc söû duïng nguoàn thu töø daàu. Beân caïnh vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng vaø xaõ hoäi ñaëc thuø cuûa töøng nöôùc, döï aùn naøy cuõng giuùp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà chung cuûa hai quoác gia. Hai nöôùc cuøng chia seû moät taàm nhìn chung veà döï aùn, hoï tieán haønh nhöõng phaân tích töông töï nhau veà caùc giaûi phaùp thay theá, cuøng söû duïng caùc thoâng tin cô baûn trong caùc nghieân cöùu veà sinh hoïc vaø phaân tích söùc khoeû coäng ñoàng, vaø cuøng söû duïng moät phöông phaùp tham vaán vaø giaûi quyeát naïn traøn daàu14. Tuy nhieân, nhö trình baøy ôû caùc Chöông 3, 5 vaø 6, moät quy trình coù söï tham gia cuûa nhieàu beân trong xaõ hoäi vaø khu vöïc tö nhaân khoâng phaûi laø moät coâng vieäc deã daøng. Thay vì moät quy trình tham vaán ñöôïc thieát keá toát, döï aùn vaãn phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc trong coâng taùc quaûn lyù. Vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà tham nhuõng ñoøi hoûi phaûi coù söï thaän troïng lieân tuïc vaø tieáp tuïc tham vaán. 22 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò Döï aùn caàu Jamuna ôû Bangladesh Caàu Jamuna15, caây caàu daøi thöù 11 theá giôùi, laø caây caàu coá ñònh ñaàu tieân vöôït soâng Jamuna (nhaùnh chính cuûa soâng Brahamputra ôû Bangladesh), noái caùc vuøng mieàn Ñoâng vaø mieàn Taây Baéc cuûa ñaát nöôùc naøy. Maëc duø yù töôûng veà caây caàu ñöôïc ñöa ra thaûo luaän ngay töø naêm 1964, nhöng ñeán thaùng 10-1994 coâng vieäc xaây döïng môùi baét ñaàu, thoâng xe vaøo naêm 1998, vaø ñöôïc trang hoaøng vôùi caùc bieåu ngöõ nhö "Hoâm qua coøn laø giaác mô, nay ñaõ laø hieän thöïc". Vôùi chi phí döï aùn leân tôùi gaàn 1 tyû USD cho moät döï aùn keùo daøi 9 naêm, ñaây laø khoaûn ñaàu tö vaøo keát caáu haï taàng toán keùm nhaát vaø ñöôïc cho laø nhieàu thöû thaùch nhaát ñöôïc tieán haønh ôû Bangladesh (Ngaân haøng Theá giôùi 2000). Baûn thaân caây caàu daøi 4,8km naøy ñöôïc thieát keá ñeå phuïc vuï nhieàu muïc ñích khaùc nhau, goàm moät ñöôøng giao thoâng 4 laøn vôùi khung vaø neàn ñuû ñeå mang moät ñöôøng ray taøu hoaû, moät ñöôøng ñieän, moät ñöôøng oáng daãn ga, vaø caùc thieát bò vieãn thoâng. Beân caïnh ñoù, döï aùn naøy coøn keùo theo vieäc xaây döïng caùc con ñeâ vaø thieát laäp caùc quy ñònh veà soâng ngoøi phöùc taïp khaùc ñeå choáng luõ. Do tính chaát hai bôø cuûa con soâng cuõng nhö do nhöõng lo ngaïi veà taùc ñoäng cuûa vieäc xaây döïng vôùi ñòa hình thöôøng xuyeân thay ñoåi naøy, vò trí töông ñoái cuûa caây caàu chæ coù theå ñöôïc quyeát ñònh vaøo cuoái naêm 1992 vaø vò trí caùc con ñöôøng noái vôùi caây caàu cuõng khoâng theå ñöôïc xaùc ñònh cho tôùi taän cuoái naêm 1994. Gaàn 3.000 ha ñaát cuûa moät quoác gia khan hieám ñaát ñaõ ñöôïc söû duïng trong coâng trình naøy, vaø khoaûng 100.000 ngöôøi bò aûnh höôûng do maát ñaát noâng nghieäp caàn ñöôïc trôï giuùp. Giaác mô veà caây caàu coù nhieàu maët khaùc nhau. Tröôùc khi coù caây caàu, nhöõng ngöôøi buoân baùn duøng xe ba gaùc, phaø chôû hoa quaû vaø rau töø vuøng taây baéc tôùi Dhaka vaø caùc thò tröôøng khaùc ôû vuøng bôø ñoâng ñoâng daân cö hôn, ñoâi khi hoï phaûi ñôïi haøng ngaøy môùi vöôït ñöôïc soâng vaø thöôøng khi ñeán nôi thì noâng saûn cuûa hoï ñaõ bò hö hoûng. Baùo chí ñaõ trích lôøi cuûa moät thöông nhaân ñòa phöông ñeán töø taây baéc nhö sau, "(Vôùi caây caàu), ôû ñaây ñaõ coù söï thay ñoåi veà taâm lyù suy nghó... ngaøy nay, Dhaka döôøng nhö chæ naèm ngay caïnh ñaây". Trong ñôït luõ taøn phaù naêm 1998, caây caàu ñaõ ñoùng moät vai troø then choát trong vieäc ngaên chaën naïn ñoùi vì noù cho pheùp vaän chuyeån thöïc phaåm vaø caùc phöông tieän cöùu hoä moät caùch nhanh choùng töø beân naøy qua beân kia cuûa ñaát nöôùc. Caùc keá hoaïch cuûa chính phuû ñöôïc thöïc hieän nhôø caây caàu naøy bao goàm keá hoaïch phaùt trieån caùc khu cheá xuaát môùi vaø caùc khu lieân hôïp du lòch tö nhaân ôû caû hai bôø soâng, caùc döï aùn naøy ñöôïc hy voïng seõ taïo ra coâng aên vieäc laøm vaø ñaûo ngöôïc xu theá di cö töø noâng thoân ra thaønh thò hieän ñang gaây söùc eùp ngaøy caøng taêng vôùi caùc thaønh phoá lôùn nhö Dhaka vaø Chittagong. Laø ñieåm noái then choát coøn thieáu trong caû Döï aùn Ñöôøng Cao toác chaâu AÙ vaø Ñöôøng Xe löûa xuyeân AÙ, caây caàu naøy cuõng môû ra nhöõng cô hoäi thöông maïi môùi vôùi caùc nöôùc laùng gieàng. Veà cô baûn, giao thoâng treân caàu ñaõ vöôït xa möùc döï kieán (Baûng 2.1). Nhôø giaûm beà roäng cuûa con soâng taïi Kalihati töø 12 km xuoáng 4,8 km, coâng taùc xaây döïng ñaõ giaûm ñaùng keå hieän töôïng xoùi moøn phaù huyû nhaø cöûa doïc theo bôø soâng. Moät nghieân cöùu gaàn ñaây chæ ra raèng ít nhaát 70% ñaát doïc theo soâng Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 23 Baûng 2.1. Tình hình söû duïng caây caàu ña muïc ñích Jamuna Phöông Toång Tieâu chí ño löôøng tieän vaän coäng/ tình hình söû duïng Xe taûi Xe buyùt taûi nheï bình quaân Bình quaân möùc ñoä ñi laïi haøng ngaøy 920 799 575 2,294 trong naêm baét ñaàu söû duïng Toác ñoä taêng, 1993­98 (%) 3,6 24,1 32,7 18,1 Cheânh leäch giöõa möùc ñoä ñi laïi haøng ngaøy bình quaân öôùc tính vaø thöïc teá (%) ­16,0 135,0 193,0 41,0 Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2000. Jamuna ñaõ ñöôïc cöùu thoaùt vónh vieãn khoûi naïn xoùi moøn nhôø taùc duïng ñoåi doøng cuûa caây caàu. Beân caïnh ñoù, heä thoáng vaän chuyeån ga vaø ñieän - moät phaàn cuûa döï aùn - coù theå giaûi quyeát naïn thieáu naêng löôïng traàm troïng ôû vuøng taây baéc, nôi nguoàn nhieân lieäu duy nhaát laø cuûi, ñoàng thôøi laøm chaäm toác ñoä phaù röøng vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp. Maëc duø nhöõng vaán ñeà kyõ thuaät cuûa caây caàu laø raát phöùc taïp, vaán ñeà cô caáu theå cheá thaäm chí coøn toû ra khoù khaên hôn. Tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh goàm coù caùc toå chöùc phi chính phuû (NGOs) ñòa phöông hoaït ñoäng veà cöùu trôï vaø phaùt trieån kinh teá, ngöôøi daân soáng trong khu vöïc bò aûnh höôûng bôûi coâng taùc xaây döïng cuõng nhö söï thay ñoåi doøng chaûy, caùc coâng ty trong nöôùc vaø quoác teá trong lieân doanh tham gia vaøo hôïp ñoàng 5 naêm veà quaûn lyù vaän haønh caây caàu coù thu phí naøy, vaø Hoäi ñoàng Giaùm ñònh ñöôïc chæ ñònh ñeå ñaûm baûo döï aùn ñaùp öùng caùc tieâu chuaån maø Ngaân haøng Theá giôùi, Ngaân haøng Phaùt trieån chaâu AÙ, vaø Chöông trình Phaùt trieån cuûa Lieân hôïp quoác ñaët ra. Cô quan Quaûn lyù Caàu Jamuna (JMBA) ñöôïc thaønh laäp baèng moät vaên baûn phaùp quy ñaëc bieät (Phaùp leänh Thu Phí vaø Leä phí taïi caàu Jamuna), vaø ñöôïc giao quyeàn töï chuû veà caùc quyeát ñònh quaûn lyù vaø taøi chính. Caùc cô quan cuûa chính phuû ñaõ xaây döïng vaø thöïc hieän moät Chöông trình haønh ñoäng quaûn lyù moâi tröôøng, Chöông trình haønh ñoäng veà naïn xoùi moøn vaø luõ luït ñeå giaûm thieåu taùc haïi, Chöông trình haønh ñoäng veà taùi ñònh cö nhaèm xaùc laäp caùc quyeàn hôïp phaùp veà ñaát ñai vaø quyeàn ñaùnh baét caù cuûa caùc hoä gia ñình soáng phuï thuoäc vaøo thieân nhieân. Moät vaên baûn phaùp quy khaùc taïo thuaän lôïi cho vieäc mua ñaát vaø ngaên chaën caùc nhaø ñaàu cô trong vieäc gian laän yeâu caàu boài thöôøng do maát nhaø cöûa hoaëc taøi saûn. Quy trình ra quyeát ñònh söû duïng trong giai ñoaïn thi coâng cuõng raát phöùc taïp. Taùm phieân hoïp ra quyeát ñònh Coät moác ñaõ ñöôïc toå chöùc trong quaù trình thi coâng döï aùn, vôùi söï tham gia cuûa Cô quan Quaûn lyù Caây caàu Ña chöùc naêng Jamuna, caùc cô quan cung caáp taøi chính cho döï aùn, nhoùm chuyeân gia ñöôïc chæ ñònh tö vaán caùc vaán ñeà thieát keá kyõ thuaät phöùc taïp vaø caùc khía caïnh xaõ hoäi, moâi tröôøng cuûa döï aùn, ñaïi dieän cuûa Chính phuû Bangladesh, caùc nhaø tö vaán, nhaø thaàu vaø NGOs. Caùc beân cho vay cuõng toå chöùc hoïp haøng thaùng ñeå raø soaùt tieán ñoä. 24 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò Nhöõng quy ñònh phaùp luaät, hoaït ñoäng leân keá hoaïch vaø toå chöùc gaén lieàn vôùi döï aùn naøy cho thaáy nhöõng yù töôûng môùi ñaõ thaâm nhaäp ñöôïc vaøo moät xaõ hoäi coù thu nhaäp raát thaáp. Ñeán löôït mình, möùc ñoä maø ngöôøi daân Bangladesh ñöôïc höôûng lôïi töø döï aùn naøy laïi phuï thuoäc vaøo vieäc caùc yù töôûng ñoù coù theå thay ñoåi coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc yeáu keùm taïi ñòa phöông hay taêng cöôøng naêng löïc hieän coù cuûa quoác gia naøy ôû möùc hieäu quaû nhö theá naøo. Ví duï, xeùt veà möùc taêng thu nhaäp, ngöôøi daân soáng ôû thaønh phoá Tangail ôû phía ñoâng caây caàu döôøng nhö ñöôïc lôïi nhieàu hôn so vôùi ngöôøi daân cuûa thaønh phoá Sirajganj ôû phía taây. Tyû leä ngöôøi kieám ñöôïc treân 5.000 taka moãi thaùng ôû Tangail taêng töø 40% tröôùc khi xaây döïng caây caàu leân 50% sau ñoù, trong khi ôû Sirajganj, tyû leä naøy giaûm töø 23% xuoáng 17% trong cuøng thôøi kyø. Caùc nhaø quan saùt vieän daãn ñeán möùc ñoä gaén keát xaõ hoäi cao hôn ôû Tangail, cuõng nhö söï uûng hoä maïnh hôn cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo vôùi coâng taùc phaùt trieån coäng ñoàng ôû caùc laøng maïc xung quanh, vaø tyû leä xung ñoät vaø gian laän thaáp hôn ôû ñoù. Khi xaùc laäp quyeàn sôû höõu ñaát ñai vaø taøi saûn, chính quyeàn ñaêng kyù quyeàn vôùi caû teân vôï vaø teân choàng, nhôø ñoù caûi thieän ñöôïc vò trí cuûa ngöôøi phuï nöõ16. Sau hôn 40 naêm laäp keá hoaïch vaø trieån khai, tröôøng hôïp caây caàu Jamuna cho thaáy vieäc ñöa caùc beân coù lieân quan khaùc nhau vaøo quaù trình ra quyeát ñònh, thöôøng ñöôïc goïi laø "taêng quyeàn haønh ñoäng", keát hôïp vôùi vieäc phaùt trieån moái lieân keát giöõa caùc theå cheá ñòa phöông, nhö laø caùc chính quyeàn thaønh phoá vaø ñòa phöông, coù theå ñem laïi nhöõng keát caáu haï taàng thuùc ñaåy taêng tröôûng moät caùch beàn vöõng. Döï aùn khoâng chæ hoã trôï cho hoaït ñoäng giao dòch vaø ñi laïi töø noâng thoân ra thaønh thò, maø coøn hoã trôï cho thöông maïi toaøn caàu17. Nhôø thôøi gian thöïc hieän döï aùn caàu Jamuna vaø nhöõng tham vaán phöùc taïp caàn thöïc hieän trong döï aùn naøy, ngöôøi ta cuõng coù theå quan saùt nhöõng keát quaû naøy. Thieát bò xöû lyù nöôùc thaûi ôû Ñaûo Höôu, Boston, Myõ Moät phaàn laø vì ñaây laø cöïc ñieåm cuûa caùc xu höôùng ñöôïc minh hoaï trong caùc ví duï tröôùc ñaây cuûa chuùng toâi, vaø moät phaàn laø do vaán ñeà NIMBY ñaõ lan khaép coâng taùc quaûn lyù keát caáu haï taàng, moät trong nhöõng xu höôùng quan troïng maø chuùng toâi quan saùt ñöôïc laø vieäc xaây döïng caùc keát caáu haï taàng ñeå cung caáp nhieàu dòch vuï. Ví duï, haõy xem xeùt caùc thieát bò xöû lyù nöôùc thaûi môùi cuûa Boston. Ñöôïc coi laø moät trong nhöõng khu vöïc daân cö laâu ñôøi nhaát ôû Baéc Myõ, thaønh phoá Boston ngaøy nay naèm ôû trung taâm cuûa moät khu vöïc roäng lôùn vôùi khoaûng 3,4 trieäu ngöôøi ñang laøm vieäc vaø sinh soáng ôû 129 khu vöïc coäng ñoàng chính trò rieâng bieät. Nhöõng naêm maø moät soá ngöôøi cho laø vaán ñeà nöôùc thaûi cuûa khu vöïc hoaøn toaøn bò laõng queân ñaõ bieán caûng Boston, vaøo cuoái thaäp kyû 1970, trôû thaønh moät trong nhöõng vuøng nöôùc ven bieån oâ nhieãm nhaát nöôùc Myõ. Caùc nhaø maùy xöû lyù nöôùc thaûi quy moâ quaù nhoû vaø ñöôïc baûo döôõng keùm ñaõ roùt haøng trieäu taán nöôùc thaûi nguyeân traïng xuoáng caûng, khieán caùc coäng ñoàng daân cö quanh ñoù phaûi ñoái maët vôùi caùc hieåm hoaï söùc khoeû vaø muøi hoâi thoái. Ngaân saùch daønh cho vieäc caûi thieän khoâng phaûi laø öu tieân chính cuûa caùc quan chöùc haønh ñoäng theo ñoäng cô chính trò. Ban ñaàu, ñöôïc thuùc ñaåy bôûi moät vuï kieän cuûa moät khu vöïc Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 25 haønh chính ven bieån vaø sau ñoù ñöôïc khuyeán khích bôûi Cô quan Baûo veä Moâi tröôøng lieân bang (EPA), naêm 1984, bang Massachusetts ñaõ thieát laäp moät cô quan môùi, Cô quan nguoàn nöôùc Massachusetts (MWRA), ñeå cung caáp dòch vuï nöôùc vaø nöôùc thaûi cho 61 coäng ñoàng. Gaàn nhö ngay laäp töùc, EPA ñeä ñôn kieän MWRA vì ñaõ vi phaïm caùc giôùi haïn veà oâ nhieãm trong Ñaïo luaät Nöôùc saïch. Theo caùc thaønh vieân tham gia vuï kieän, vaøo thôøi ñieåm ñoù, vuï kieän naøy xuaát phaùt töø nhöõng quan ngaïi laø caùc khu vöïc baàu cöû ñòa phöông chöa ñöôïc thaønh laäp, vaø döôøng nhö khoâng coù söï laõnh ñaïo veà chính trò ñeå coù caùc haønh ñoäng caàn thieát (Grant vaø Lerner 1993). Moät loä trình caùc haønh ñoäng caàn thieát theo yeâu caàu cuûa toaø aùn ñeå ñaûm baûo MWRA tuaân thuû vôùi ñaïo luaät naøy bao goàm vieäc thoáng nhaát caùc keát caáu xöû lyù chaát thaûi, xaây döïng caùc thieát bò xöû lyù nöôùc caáp moät vaø caáp hai taïi nhaø maùy Ñaûo Höôu cuûa chính quyeàn, vaø xaây döïng moät ñöôøng coáng ngaàm daøi 15 km vôùi ñöôøng kính 7,3 m ñeå daãn nöôùc thaûi ra phía ngoaøi caûng tôùi taän Vònh Massachusetts. Döï aùn xaây döïng keùo daøi caû thaäp kyû naøy baét ñaàu vaøo naêm 1989. Chöông trình ñaàu tö voán vaøo Döï aùn Caûng Boston toång coäng seõ tieâu toán khoaûng 7,1 tyû USD vaøo thôøi ñieåm noù ñöôïc hoaøn taát vaøo naêm 2009. Chi phí khoång loà cuûa döï aùn naøy xuaát phaùt phaàn naøo töø caùc muïc tieâu quaù roäng cuûa noù. Theo phoûng ñoaùn cuûa moät chuyeân gia thieát keá xaây döïng ñòa phöông, neáu muïc tieâu chæ laø loaïi boû chaát oâ nhieãm trong nöôùc thì vieäc trang bò cho moãi ngoâi nhaø trong khu vöïc vôùi moät nhaø veä sinh quy moâ nhoû hieän ñaïi vaø xaây döïng moät nhaø maùy xöû lyù nhoû hôn cuõng coù theå ñaùp öùng toát muïc tieâu naøy vaø tieâu toán ít hôn nhieàu. Beân caïnh nhieàu muïc tieâu khaùc, caùc coäng ñoàng khaùc nhau, chính quyeàn ñòa phöông, vaø caùc cô quan lieân bang mong muoán ñaûm baûo raèng caù voi trong Vònh Massachusetts vaø nhöõng ngöôøi ñi bieån ôû bôø baéc cuûa Muõi Cod seõ khoâng bò aûnh höôûng bôûi döï aùn, ít nhaát laø trong daøi haïn. Caùc nguoàn löïc moâi tröôøng vaø xaõ hoäi ñöôïc ñaàu tö vaøo döï aùn - caùc khu sinh thaùi bieån vaø caùc ñòa ñieåm giaûi trí haáp daãn khaùc - ñöôïc thöïc hieän nhôø chi traû cuûa nhöõng ngöôøi söû duïng nöôùc trong khu vöïc: 90% ngaân saùch döï aùn seõ laáy töø caùc nguoàn ôû ñòa phöông. Tôø Christian Science Mornitor ñöa tin hoaù ñôn tieàn nöôùc cuûa caùc hoä gia ñình taêng 329% trong thôøi gian töø naêm 1986 tôùi naêm 1999. Döï kieán naêm 2005, phí söû duïng nöôùc haøng naêm cuûa moãi hoä gia ñình seõ ñaït 1.002 USD. Tuy nhieân, ñòa ñieåm nhaø maùy xöû lyù nöôùc taïi Ñaûo Höôu ñaõ ñem laïi nhöõng caûnh quan haáp daãn cho caûng Boston - ñöôøng chaân trôøi cuûa khu trung taâm - vôùi caùc maùy bay leân xuoáng saân bay Logan cuûa Boston. MWRA ñaõ xaây döïng caùc ñöôøng moøn ñi boä vaø caùc tieän nghi khaùc cho cö daân trong vuøng, nhöõng tieän nghi naøy vöôït ngoaøi phaïm vi ban ñaàu cuûa döï aùn vaø laøm taêng möùc lôïi töùc cuûa khoaûn ñaàu tö naøy. Phaân phoái naêng löôïng quy moâ nhoû ôû Uganda vaø caùc heä thoáng ña tieän ích Maëc duø caùc döï aùn Coâng vieân Overton, Ñöôøng oáng Chad-Cameroon, vaø Caàu Jamuna coù chung taùc ñoäng daân chuû hoaù nhôø vieäc ñöa vaøo quaù trình ra quyeát 26 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò ñònh veà keát caáu haï taàng caùc tieáng noùi tröôùc ñoù thöôøng khoâng ñöôïc tham gia, caû ba döï aùn naøy ñeàu mang töông ñoái tính truyeàn thoáng trong vieäc quy taäp caùc nguoàn löïc vaø noã löïc moät caùch taäp trung. Nhöõng coâng ngheä môùi söû duïng caùc nguoàn naêng löôïng taùi taïo ñöôïc - naêng löôïng maët trôøi söû duïng thieát bò chuyeån hoaù quang vaø nhieät, chuyeån hoaù chaát thaûi sinh hoïc, gioù, vaø caùc nhaø maùy thuyû ñieän côõ nhoû - ñaõ keát hôïp vôùi caùc caûi caùch theå cheá cho pheùp caùc doanh nghieäp quy moâ nhoû cung caáp naêng löôïng ra beân ngoaøi maïng ñöôøng daây. Hôn nöõa, vai troø cuûa caùc coäng ñoàng nhoû trong vieäc töï trang bò caùc thieát bò cung caáp ñieän cho mình ñaõ cho pheùp hôïp nhaát hai thò tröôøng tröôùc ñaây bò taùch rieâng - caùc vuøng noâng thoân khoâng ñöôïc cung caáp ñaày ñuû vaø caùc nhaø maùy, noâng traïi naèm ngoaøi maïng ñöôøng daây, vôùi caùc khu vöïc veä tinh cuûa caùc thaønh phoá quaù ñoâng - ñem laïi lôïi ích cho caû hai thò tröôøng naøy. Uganda coù daân soá laø 23 trieäu ngöôøi, vôùi gaàn 5 trieäu hoä gia ñình, nhöng chæ khoaûng 10% laø coù ñieän. Haàu heát nhöõng ngöôøi coù ñieän söû duïng soáng ôû thuû ñoâ Kampala. Nhöõng ngöôøi daân Uganda soáng ôû noâng thoân vaø ngoaïi oâ söû duïng caùc daïng naêng löôïng khaùc ñeå thay theá cho ñieän, goàm daàu hoûa, pin khoâ, pin axit-chì cuûa oâtoâ, vaø caùc thieát bò töï phaùt ñieän khaùc (Baûng 2.2). Ngöôøi daân Uganda tieâu khoaûng 100 trieäu USD moãi naêm ñeå cung caáp naêng löôïng chaïy ñaøi, cassette, vaø ñeøn pin, ñieàu ñoù cho thaáy toàn taïi moät thò tröôøng tieàm naêng lôùn cho caùc thieát bò naêng löôïng thay theá coù chi phí thaáp. Nhaän thöùc ñöôïc tieàm naêng naøy, chính phuû Uganda ñaõ coù nhöõng thay ñoåi veà phaùp lyù vaø theå cheá. Tröôùc khi coù nhöõng thay ñoåi naøy, taát caû caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán naêng löôïng trong nöôùc ñeàu chòu söï quaûn lyù cuûa Uyû ban Ñieän löïc Uganda, ñöôïc thaønh laäp naêm 1948 vôùi tö caùch laø moät cô quan theo ngaønh doïc vaø baùn ñoäc laäp coù ñoäc quyeàn saûn xuaát, taûi ñieän, phaân phoái, vaø cung caáp ñieän naêng trong Uganda cuõng nhö tôùi caùc nöôùc laùng gieàng. Naêm 1999, Luaät ñieän löïc ñöôïc thoâng qua cho pheùp: (a) dôõ boû ñoäc quyeàn cuûa Uyû ban Ñieän löïc Uganda trong ngaønh ñieän; (b) chia caùc dòch vuï saûn xuaát, taûi ñieän, vaø phaân phoái ñieän cho caùc coâng ty khaùc nhau; (c) xaây döïng moät cô quan giaùm ngaønh ñoäc laäp vaø taïo khuoân khoå phaùp luaät vaø quy ñònh cho pheùp khu vöïc tö nhaân tham gia vaøo ngaønh naêng Baûng 2.2. Caùc nguoàn naêng löôïng thay theá vaø chi phí cuûa chuùng vôùi ngöôøi daân Uganda Tyû leä hoä gia ñình Chi phí haøng thaùng söû duïng nguoàn Chi phí Nguoàn naêng löôïng cuûa hoä gia ñình (USh) naêng löôïng naøy (%) (USD/Kwh) Daàu löûa 5.000 100 Pin khoâ 6.000 94 400 Pin chì axit oâtoâ 10.900 9 3 Toång chi phí haøng naêm Caùc thieát bò töï phaùt ñieän 19 trieäu USD 0,19 Ghi chuù: 1.050 USh = 1 USD (taïi thôøi ñieåm thaùng 9-1997). Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2001; Ngaân haøng Theá giôùi 1999. Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 27 löôïng. Caûi caùch naøy cho pheùp caùc nhaø saûn xuaát ñieän ñoäc laäp ra ñôøi vaø cung caáp dòch vuï baèng caùch söû duïng maïng löôùi ñieän chính ñeå cung caáp cho khu vöïc noâng thoân, xaây döïng caùc maïng löôùi ñieän ñoäc laäp, vaø taän duïng tieàm naêng naêng löôïng maët trôøi hoaëc caùc nguoàn cung caáp thay theá khaùc. Caûi caùch naøy cho pheùp caùc nhaø cung caáp caïnh tranh bình ñaúng vaø cho pheùp aùp duïng caùc möùc giaù baùn leû khaùc nhau cho moãi khu vöïc, cuõng nhö quy ñònh möùc phí ñoàng nhaát cho vieäc tieáp caän vaø söû duïng maïng löôùi nhaèm taïo thuaän lôïi cho caùc giao dòch naêng löôïng giöõa caùc beân ñöôïc nhöôïng quyeàn phaân phoái vôùi caùc nhaø maùy phaùt ñieän laø beân thöù ba. Caùc cô cheá trôï caáp vaø cung caáp taøi chính cuõng ñaõ ñöôïc taïo döïng. Söû duïng Chöông trình Moâi tröôøng Toaøn caàu (GEF) do Ngaân haøng Theá giôùi thöïc hieän, Chính phuû ñöa ra moät heä thoáng hoã trôï cho vieäc phaùt trieån caùc nguoàn cung caáp coù theå taùi taïo laïi ñeå hoã trôï cho caùc thieát bò saûn xuaát ñieän töø naêng löôïng maët trôøi ñoäc laäp. Quyõ Carbon Nguyeân maãu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ cung caáp taøi chính ñeå phaùt trieån naêng löïc töï cung caáp ñieän taïi caùc nhaø maùy ñöôøng vaø caùc keát caáu boùc voû caø pheâ, cuõng nhö cho vieäc söû duïng caùc thieát bò thuyû ñieän vaø saûn xuaát ñieän baèng gioù quy moâ nhoû vaø sieâu nhoû. Nguoàn quyõ naøy cuõng ñöôïc söû duïng ñeå hoã trôï taøi chính cho khu vöïc tö nhaân, ñeå phaùt trieån caùc dòch vuï cung caáp naêng löôïng theo höôùng thöông maïi hoaù cho caùc khu vöïc noâng thoân vaø ngoaïi thaønh. Caùch thöùc cung caáp naêng löôïng chia nhoû ôû Uganda cuõng ñaõ cho pheùp phaùt trieån moät soá dòch vuï tieän ích khaùc theo phöông phaùp chia nhoû, ñem laïi cô hoäi cho caùc coâng ty trong vieäc cung caáp caùc giaûi phaùp ña tieän ích. Caùc giaûi phaùp ñoù bao goàm dòch vuï ñieän thoaïi nhaèm taêng möùc tieáp caän cuûa noâng thoân vôùi caùc dòch vuï ñieän thoaïi cô baûn, môû roäng dòch vuï internet ra caùc vuøng, cuõng nhö thöû nghieäm phaùt trieån caùc trung taâm vieãn thoâng. Kinh nghieäm naøy ñöôïc trieån khai ôû moät soá nöôùc thoâng qua söï xuaát hieän cuûa caùc coâng ty "ña tieän ích" cung caáp moät nhoùm tieän ích goàm ñieän, khí ga töï nhieân, nöôùc vaø nöôùc thaûi, vaø dòch vuï ñieän thoaïi18. Starpower ôû thaønh phoá Washington, DC laø moät ví duï veà moät coâng ty cung caáp caùc goùi dòch vuï bao goàm ñieän thoaïi, truyeàn hình caùp vaø internet19. ÔÛ Anh, goùi dòch vuï goàm ga vaø ñieän cuõng nhö ñieän vaø nöôùc laø raát phoå bieán. Caùc nöôùc khaùc coù goùi dòch vuï tieän ích bao goàm Argentina, Cape Verde, Colombia, Costa Rica, vaø Morocco. ÔÛ moät soá nöôùc, goùi dòch vuï coøn vöôït ra ngoaøi caùc dòch vuï tieän ích. Ví duï, ôû Hungary, moät coâng ty cung caáp caû dòch vuï vaän taûi vaø vieãn thoâng, vaø ôû tröôøng hôïp Chile, ñoù laø söï keát hôïp giöõa dòch vuï ga vaø vieãn thoâng. Caùc caûi caùch phaùp lyù cho pheùp keát hôïp giöõa caùc dòch vuï naøy laø moät ñoäng löïc chính cho caùc doanh nghieäp, song hieäu quaû ñaït ñöôïc nhôø söï keát hôïp theo ngaønh ngang cuõng laø moät ñoäng löïc nöõa. Caùc coâng ty tìm caùch taän duïng caùc maïng löôùi quan heä khaùch haøng vaø quan heä vôùi chính phuû, naêng löïc taøi chính, dòch vuï quaûn lyù haønh chính, söû duïng caùc toaø nhaø, thieát bò vaø ñöôøng maïng hieän coù cuûa mình. Moät chieán löôïc ña tieän ích cuõng seõ ñöôïc theo ñuoåi khi caùc coâng ty tìm kieám cô hoäi ñeå keát hôïp theo ngaønh doïc, ví duï nhö keát hôïp giöõa saûn xuaát vôùi dòch vuï phaân phoái trong ngaønh ñieän, hoaëc keát hôïp giöõa xuaát khaåu taïi caûng 28 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò vôùi vaän chuyeån trong ñaát lieàn vaø sau ñoù laø keát hôïp giöõa caùc dòch vuï caûng vaø vaän taûi ñöôøng saét. Coâng ty P&O, ñaõ ñaàu tö vaøo Caûng Colombo ôû Sri Lanka cuõng nhö ôû moät soá nöôùc khaùc, ñaõ theo ñuoåi chieán löôïc naøy. Caùc bình dieän cuûa toaøn caàu hoaù keát caáu haï taàng Nhöõng ví duï nhö treân ñaõ minh hoaï cho boán bình dieän thay ñoåi lôùn, ñònh hình neân quaù trình phaùt trieån keát caáu haï taàng mang tính toaøn caàu (Baûng 2.3), moät quaù trình nhaèm giaûi quyeát hieäu quaû hôn xung ñoät giöõa lôïi ích caù nhaân vaø taäp theå, vaø giöõa nhu caàu tröôùc maét cuûa ngöôøi daân vôùi mong muoán cuûa xaõ hoäi laø cung caáp cho caùc theá heä mai sau. Daân chuû hoaù Khi caùc coâng daân quan taâm ñeán vaán ñeà moâi tröôøng ôû Memphis vaø daân laøng, noâng daân doïc theo soâng Jamuna tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh veà moät khoaûn ñaàu tö lôùn ñeå xaây döïng keát caáu haï taàng, hoï chính laø ví duï minh hoaï cho moät xu höôùng höôùng tôùi söï tham gia daân chuû hoaù vaøo quy trình ra quyeát ñònh. Vieäc söû duïng quy trình chính trò moät caùch thoâng minh, nhöõng yeâu caàu ñaët ra bôûi caùc nhaø taøi chính voán gheùt söï chaäm treã, vaø aùp löïc töø dö luaän theá giôùi ñaõ buoäc caùc hoaït ñoäng ñaàu tö vaø vaän haønh keát caáu haï taàng phaûi tính ñeán quyeàn Baûng 2.3. Caùc bình dieän cuûa toaøn caàu hoaù keát caáu haï taàng Bình dieän Moâ taû thay ñoåi Daân chuû hoaù Coâng daân tham gia vaøo quaù trình phaùt trieån keát caáu haï taàng coâng taùc quaûn lyù Chia nhoû sôû höõu vaø lôïi nhuaän töø keát caáu haï taàng Tieán trieån veà moâi tröôøng laø ñoäng löïc trong quaûn lyù keát caáu haï taàng Chia nhoû hoaït ñoäng Caùc phöông tieän vaän taûi coàng keành (HOV) hoaït ñoäng treân cung caáp dòch vuï ñöôøng boä laø giaûi phaùp thay theá ñöôïc öa chuoäng cho vaän taûi ñöôøng saét Naêng löôïng töø gioù vaø caùc nhaø maùy saûn xuaát naêng löôïng quy moâ nhoû Caûi caùch/taùi cô caáu caùc toå chöùc Truyeàn baù yù töôûng Tö nhaân cung caáp dòch vuï coâng, caùc hôïp ñoàng thueâ xaây döïng, baûo laõnh vaø baûo döôõng caùc keát caáu haï taàng döôùi hình thöùc xaây döïng - sôû höõu - vaän haønh Caùc tieâu chuaån vôùi ñieän thoaïi di ñoäng Caùc sieâu taäp ñoaøn veà heä thoáng nöôùc - Trao ñoåi kieán thöùc, dòch vuï, vaø yù töôûng giöõa caùc thaønh phoá Ñaùnh ñoåi nôï vôùi vaán ñeà moâi tröôøng Ña daïng hoaù phaïm Ñaàu tö vaøo vieäc baûo toàn lòch söû, caùc nguoàn löïc vaên hoaù theá vi dòch vuï giôùi, vaø caùc haøng hoaù "khoâng coù giaù trò thò tröôøng" khaùc Haïch toaùn "xanh" Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 29 lôïi cuûa moät loaït "caùc ñoái töôïng lieân quan". Nhìn töø goùc ñoä toaøn caàu, chuùng toâi tin töôûng raèng xu höôùng naøy laø heä quaû ñoái vôùi keát caáu haï taàng töø nhöõng vaän ñoäng chính trò chung höôùng tôùi caùc xaõ hoäi thoâng thoaùng hôn. Chia nhoû Söï xuaát hieän cuûa caùc nhaø saûn xuaát quy moâ nhoû vaø moät heä thoáng cung caáp chia nhoû trong ngaønh naêng löôïng Uganda minh hoaï cho moät xu höôùng chung höôùng tôùi vieäc chia nhoû hoaït ñoäng maø chuùng toâi quan saùt thaáy trong hoaït ñoäng cung caáp keát caáu haï taàng toaøn caàu. Quaûn lyù keát caáu haï taàng phaùt trieån theo höôùng giaûm bôùt quaûn lyù taäp trung vaø gia taêng caùc quy trình saûn xuaát vôùi quy moâ nhoû hôn nhôø söû duïng nhöõng coâng ngheä môùi. Nhöõng thaønh coâng to lôùn cuûa ngaønh oâtoâ (vaø xe maùy ôû nhöõng vuøng coù thu nhaäp thaáp) phaûn aùnh nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân cuûa xu höôùng naøy - vaø xu höôùng naøy hieän nay ñaõ trôû neân raát roõ raøng trong ngaønh cung caáp naêng löôïng vaø vieãn thoâng. Chuùng toâi döï ñoaùn nhöõng tieán trieån trong ngaønh xöû lyù vaø taùi söû duïng raùc thaûi coù theå ñem tôùi nhöõng thay ñoåi töông töï trong ngaønh nöôùc. Truyeàn baù yù töôûng Nhöõng yù töôûng môùi vaø toát luoân nhaân roäng nhôø söï truyeàn baù töø ngöôøi söû duïng naøy sang ngöôøi khaùc ôû nhöõng vuøng hoaëc lónh vöïc hoaït ñoäng khaùc nhau, nhöng toác ñoä vaø quy moâ xuyeân quoác gia cuûa nhöõng giao dòch maø chuùng ta ñang ñöôïc chöùng kieán trong ngaønh keát caáu haï taàng ñaùnh daáu moät bình dieän quan troïng thöù ba trong quaù trình toaøn caàu hoaù keát caáu haï taàng. Söï gia taêng soá löôïng caùc nhaø cung caáp keát caáu haï taàng ña quoác gia saün saøng vaän haønh vaø thaäm chí coù theå giöõ moät coå phaàn nhaát ñònh, cuõng nhö laäp keá hoaïch vaø xaây döïng keát caáu haï taàng ôû caùc quoác gia khaùc cho thaáy coù moät söï bieán ñoåi lôùn töø tö duy khoâng saün saøng cho vay qua bieân giôùi tröôùc ñaây cuûa caùc nhaø ñaàu tö. Beân caïnh ñoù, söï phaùt trieån cuûa ñoäi nguõ caùc chuyeân gia ôû nhieàu nôi, ñöôïc ñaøo taïo ôû moät soá ít caùc hoïc vieän ñaúng caáp quoác teá, ñaõ taïo thuaän lôïi cho vieäc truyeàn baù caùc yù töôûng vaø taïo ra caùc nguoàn löïc trí tueä caàn thieát ñeå öùng duïng nhöõng yù töôûng ñoù vaøo nhöõng ñieàu kieän vaø tình huoáng cuï theå cuûa ñòa phöông. Khaû naêng lieân laïc deã daøng nhôø caùc thieát bò ñaøm thoaïi qua video, email, internet, cuõng nhö söï deã daøng trong vieäc ñi laïi giöõa caùc nöôùc, ñaõ taïo thuaän lôïi cho söï lan truyeàn naøy; ví duï, Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ tieán haønh moät cuoäc hoïp qua maïng giöõa caùc thò tröôûng cuûa caùc thaønh phoá vaø thò xaõ ôû Brazil vôùi caùc chuyeân gia quoác gia trong moät ngaøy ñeå tröïc tieáp thaûo luaän veà nhöõng yù töôûng môùi veà quaûn lyù vaø phaùt trieån ñoâ thò20. Ña daïng hoaù Nhö chuùng toâi ñaõ ñeà xuaát, xu höôùng höôùng tôùi ña daïng hoaù - môû roäng caùc loaïi hình dòch vuï do keát caáu haï taàng ñem laïi - coù ñoäng löïc khoâng nhoû töø nhöõng 30 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò khoù khaên trong vieäc ñöa nhöõng keát caáu haï taàng môùi vaøo hoaït ñoäng. Khoù khaên ngaøy caøng lôùn naøy ít nhaát phaàn naøo laø do xu höôùng daân chuû hoaù trong quaù trình ra quyeát ñònh. Tuy nhieân, noù cuõng phaûn aùnh moät söï thay ñoåi trong caùc giaù trò maø con ngöôøi cho laø quan troïng trong quaù trình ra quyeát ñònh, ví duï nhö baûo veä moâi tröôøng soáng cuûa ñoäng, thöïc vaät hoang daõ vaø oån ñònh xaõ hoäi cuûa caùc coäng ñoàng, ñöôïc öu tieân hôn so vôùi vaøi thaäp kyû tröôùc ñaây. Chuùng toâi cuõng môû roäng khaùi nieäm "voán" ñaàu tö vaøo keát caáu haï taàng cuûa mình, vaø thöøa nhaän caû nhöõng doøng suoái nguyeân sinh, quan heä laùng gieàng maät thieát, vaø nhöõng cô caáu mang tính lòch söû laø nhöõng nguoàn löïc maø giaù trò cuûa noù coù theå khoâng ñöôïc phaûn aùnh ñaày ñuû thoâng qua giaù caû thò tröôøng. Daàn daàn, chuùng toâi tìm caùch ño löôøng nhöõng nguoàn löïc naøy vaø taêng khaû naêng thay theá chuùng, ví duï nhö ñaùnh ñoåi giöõa moùn nôï taøi chính vôùi vieäc baûo veä caùc vuøng ñaát ñoäc ñaùo, hoaëc ñaùnh ñoåi quyeàn gaây oâ nhieãm thoâng qua Heä thoáng ñaùnh ñoåi Carbon môùi ra ñôøi cuûa Ngaân haøng Theá giôùi. Theå cheá ñeå tieáp tuïc phaùt trieån keát caáu haï taàng Chuùng toâi tin töôûng raèng xu höôùng toaøn caàu hoaù keát caáu haï taàng seõ vaø neân ñöôïc tieáp tuïc. Chuùng toâi döï ñoaùn raèng caùc chuyeân gia keát caáu haï taàng seõ ngaøy caøng ñöôïc yeâu caàu phaûi suy nghó treân bình dieän toaøn caàu trong khi haønh ñoäng ôû caáp ñòa phöông, thoâng qua caùc quy trình ra quyeát ñònh thoâng thoaùng hôn, giaûm bôùt möùc ñoä quaûn lyù taäp trung, söû duïng caùc thöïc tieãn toát nhaát vaø môùi nhaát cuûa quoác teá, vaø cung caáp nhieàu dòch vuï ña daïng söû duïng ít nguoàn löïc hôn. Nhöõng ngöôøi sôû höõu vaø phaùt trieån keát caáu haï taàng truyeàn thoáng, caùc chính quyeàn ñòa phöông vaø caùc chuyeân gia tö vaán cuûa hoï, nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm traû lôøi cho cöû tri ñòa phöông, khoâng ñöôïc chuaån bò kyõ caøng ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng thaùch thöùc cuûa keát caáu haï taàng mang tính toaøn caàu hoaù. Chuùng toâi döï ñoaùn ngaøy caøng caàn coù caùc theå cheá, caùc theå cheá naøy seõ taïo thuaän lôïi cho caùc haønh ñoäng taäp theå trong quaûn lyù vaø phaùt trieån keát caáu haï taàng. Nhöõng theå cheá nhö vaäy seõ boå sung cho caùc cô quan truyeàn thoáng cuûa chính phuû, hoã trôï cho caùc quan chöùc ñöôïc baàu ra, cuõng nhö caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng thoâng qua vieäc taêng cöôøng ñoä nhaïy caûm cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch vôùi caùc chæ soá phaûn aùnh caùc moái quan ngaïi cuûa coäng ñoàng ñòa phöông, keå caû nhöõng coäng ñoàng phuï caän, vaø taïo thuaän lôïi cho vieäc caân ñoái quyeàn lôïi cuûa caùc nhoùm ñoái töôïng khaùc nhau, keå caû quyeàn lôïi cuûa caùc theá heä töông lai, vaø thöïc hieän caùc quyeát ñònh theo ñuùng cam keát vaø taêng khaû naêng giaûi trình vôùi taát caû caùc beân tham gia chính. Nhöõng theå cheá naøy seõ phaûi hoaït ñoäng ôû taát caû caùc caáp töø coäng ñoàng, ñòa phöông, khu vöïc, quoác gia, cho tôùi ña quoác gia, cho pheùp phoái hôïp haønh ñoäng xuyeân bieân giôùi, giöõa caùc ngaønh ngheà, vaø giöõa caùc neàn vaên hoaù. Caùc theå cheá naøy seõ phaûi nhaän thöùc ñöôïc vaø toân troïng moät thöù töï caùc quyeàn lôïi phaûi ñöôïc caân ñoái trong khi ñöa ra caùc quyeát ñònh veà quaûn lyù keát caáu haï taàng mang tính toaøn caàu. Lôïi ích caù nhaân seõ ñöôïc öu tieân khi daân chuû hoaù gia taêng, vaø nhöõng Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 31 theå cheá môùi naøy phaûi taïo ra caùc phöông tieän ñeå ñaït ñöôïc söï ñoàng thuaän khi nhieàu caù nhaân vaø taäp theå bò aûnh höôûng khaùc nhau bôûi caùc quyeát ñònh veà ñaàu tö vaø vaän haønh keát caáu haï taàng. Chuùng toâi quan saùt thaáy coù moät soá ví duï môùi veà nhöõng theå cheá môùi naøy. Ngoaøi caùc toå chöùc chính trò ña phöông nhö WTO, caùc toå chöùc moâi tröôøng nhö Baûo toàn Thieân nhieân cuõng ñang taêng cöôøng hôïp taùc vôùi caùc chính quyeàn vaø doanh nghieäp ñòa phöông ñeå baûo veä caùc nguoàn löïc moâi tröôøng ñoàng thôøi ñaùp öùng nhöõng nhu caàu veà dòch vuï keát caáu haï taàng. Tuy nhieân, xaây döïng theå cheá thì phaûi maát thôøi gian vaø caùc noã löïc ñieàu phoái thöôøng gaëp nhieàu trôû ngaïi. Nhöõng theå cheá môùi theo tieân ñoaùn cuûa chuùng toâi nhaát thieát seõ phaûi hoaït ñoäng khaùc vôùi thöïc tieãn hieän nay. Ñaëc bieät, caùc theå cheá quaûn lyù môùi seõ phaûi giaûm thieåu ruûi ro baèng caùch taêng kyø voïng vaø phaân bieät öu tieân. Neáu nhö caùc caù nhaân vaø taäp theå hy voïng seõ haøi loøng vôùi moïi khía caïnh cuûa moät quyeát ñònh veà keát caáu haï taàng, hoï seõ deã daøng bò thaát voïng. Neáu caùc theå cheá haønh ñoäng taäp theå chæ phuïc vuï coâng vieäc theå hieän söï thaát voïng ñoù thay vì taïo thuaän lôïi cho vieäc caân ñoái caùc quyeàn lôïi höôùng tôùi söï ñoàng thuaän, caùc quyeát ñònh seõ bò ngaên trôû chöù khoâng phaûi laø ñöôïc thöïc hieän. Chuùng toâi caàn môû roäng khaùi nieäm söû duïng cuûa mình veà theá naøo laø coâng baèng vaø bình ñaúng trong quaûn lyù keát caáu haï taàng vaø ñöa caùc khaùi nieäm naøy vaøo moät phaàn trong quaù trình ra quyeát ñònh. Khi thöïc hieän coâng vieäc naøy, chuùng toâi seõ caàn phaûi saùng taïo ra nhöõng caùch thöùc môùi ñeå thöïc hieän vieäc quaûn lyù vaø kieåm soaùt keát caáu haï taàng. Chaéc chaén chuùng ta coù theå ñònh giaù caùc dòch vuï keát caáu haï taàng hieäu quaû hôn khi toàn taïi caùc thò tröôøng, song chuùng ta caàn tieáp tuïc phaùt trieån caùc coâng cuï hoã trôï cho chuùng ta khi caùc thò tröôøng khoâng hoaït ñoäng. Cuoái cuøng, vaø cô baûn nhaát, chuùng ta caàn ñoäng löïc ñeå tieáp tuïc ñaûm baûo keát caáu haï taàng hoã trôï cho taêng tröôûng beàn vöõng trong daøi haïn vaø caûi thieän chaát löôïng cuoäc soáng cuûa chuùng ta. Laø caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng, chuùng toâi cam keát vôùi muïc tieâu thònh vöôïng cuûa loaøi ngöôøi trong töông lai vaø tin töôûng vaøo khaû naêng caûi thieän cuûa chuùng ta. Ñoàng thôøi, chuùng toâi thöøa nhaän raèng moïi ngöôøi coù theå baát ñoàng veà yù nghóa chính xaùc cuûa nhöõng töø - thònh vöôïng, caûi thieän, vaø nhöõng töø töông töï - cuõng nhö caùch thöùc ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu naøy. Khoâng coøn nghi ngôø gì, quaù trình toaøn caàu hoaù keát caáu haï taàng ñaët ra nhöõng thaùch thöùc lôùn vaø ngaøy caøng lôùn hôn cho nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc quaûn lyù keát caáu haï taàng, song vôùi chuùng ta, phaàn thöôûng daønh ñöôïc töø vieäc giaûi quyeát nhöõng thaùch thöùc ñoù cuõng ñaùng ñeå chuùng ta boû noã löïc ra. Chuù thích 1. Nhöõng coâng trình xaây döïng ôû Jericho coù leõ khoâng phaûi hoaøn toaøn ñöôïc xaây döïng vì muïc ñích quaân söï; ví duï xem theâm Bar-Yosef 1986, tr. 157-62. 2. Hieän khoâng coù moät khaùi nieäm ñöôïc thöøa nhaän chung veà "keát caáu haï taàng", moät soá ngöôøi thì muoán goïi laø "keát caáu haï taàng daân duïng", "keát caáu haï 32 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò taàng caùc coâng trình coâng coäng", hoaëc chæ ñôn giaûn laø "caùc coâng trình coâng coäng". Vaán ñeà caøng raéc roái hôn khi trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ngaønh coâng nghieäp maùy tính ñaõ chaáp nhaän duøng töø naøy ñeå chæ caùc loaïi phaàn cöùng vaø phaàn meàm cho pheùp caùc coâng ty theo doõi caùc thoâng tin veà haøng löu kho, doanh soá, nhaân söï, vaø caùc thoâng tin kinh doanh khaùc. Chuùng toâi töï giôùi haïn ôû caùch hieåu truyeàn thoáng hôn, tuy nhieân cuõng cho raèng keát caáu haï taàng bao goàm caû caùc phöông tieän vaø dòch vuï maø chính phuû vaø khu vöïc tö nhaân cung caáp. Moät uyû ban thuoäc Hoäi ñoàng Nghieân cöùu Quoác gia Hoa Kyø coi "keát caáu haï taàng caùc coâng trình coâng coäng" laø bao goàm "caû nhöõng phöông tieän chöùc naêng cuï theå - ñöôøng cao toác, ñöôøng boä, phoá xaù, vaø caùc caây caàu; vaän taûi coâng coäng; saân bay vaø vaän taûi haøng khoâng; cung caáp nöôùc vaø caùc nguoàn nöôùc; quaûn lyù nöôùc thaûi; xöû lyù raùc thaûi; saûn xuaát vaø cung öùng ñieän; vieãn thoâng; vaø quaûn lyù caùc chaát thaûi nguy hieåm - vaø heä thoáng keát hôïp giöõa caùc hoaït ñoäng chöùc naêng naøy. Nhaän thöùc veà keát caáu haï taàng khoâng chæ döøng ôû nhöõng thieát bò coâng trình coâng coäng, maø coøn bao goàm caû caùc quy trình vaän haønh, thöïc tieãn quaûn lyù vaø chính saùch phaùt trieån coù taùc ñoäng qua laïi vôùi nhu caàu cuûa xaõ hoäi vaø caùc phöông tieän cuï theå ñeå taïo thuaän lôïi cho hoaït ñoäng ñi laïi cuûa con ngöôøi vaø haøng hoaù, cho vieäc cung caáp nöôùc uoáng vaø nöôùc söû duïng vaøo caùc muïc ñích khaùc, vieäc xöû lyù an toaøn caùc raùc thaûi cuûa xaõ hoäi, vieäc cung caáp naêng löïc cho nhöõng nôi coù nhu caàu, vaø vieäc truyeàn thoâng tin trong noäi boä cuõng nhö giöõa caùc coäng ñoàng". (Hoäi ñoàng Nghieân cöùu Quoác gia 1987). Ngaân haøng Theá giôùi moâ taû keát caáu haï taàng "laø moät töø chung duøng ñeå chæ nhieàu hoaït ñoäng ñöôïc coi laø 'voán chi phí chung cuûa xaõ hoäi'", coù nghóa laø caùc dòch vuï cuûa caùc thieát bò, coâng trình coâng coäng, vaø cuûa caùc ngaønh giao thoâng khaùc. (Ngaân haøng Theá giôùi 1994). 3. Vieäc dòch sang thaønh töø "caùc coâng trình xaây döïng" ñaõ khieán cho caâu noùi naøy trôû thaønh moät trích daãn öa thích cuûa caùc nhaø kieán truùc, tuy vaäy, vieäc Vitruvius ñeà caäp ñeán caû caùc böùc töôøng thaønh, beán caûng, vaø caùc khu ngoaøi trôøi ñaõ chæ roõ phaïm vi quan taâm cuûa oâng roäng hôn nhieàu vaø lôøi khuyeân cuûa oâng cuõng thích ñaùng trong ngaønh thieát keá vaø nhöõng ngaønh ngheà khaùc maø trong thôøi hieän ñaïi, giaù trò cuûa söï duyeân daùng trong thieát keá bò coi nheï hôn khi ñöôïc so saùnh vôùi ñoä beàn vaø tính höõu duïng. 4. Trong Cuoán saùch thöù naêm tìm hieåu veà baûn chaát vaø nguoàn goác cuûa taøi saûn quoác gia xuaát baûn naêm 1776, Smith ñaõ vieát, "Traùch nhieäm thöù ba vaø laø traùch nhieäm cuoái cuøng cuûa moãi nhaø nöôùc hay cuûa khoái thònh vöôïng chung laø xaây döïng vaø duy trì caùc theå cheá vaø coâng trình coâng coäng maø maëc duø chuùng ñem laïi lôïi ích cho toaøn theå xaõ hoäi, song baûn chaát cuûa chuùng laø lôïi nhuaän thu ñöôïc seõ khoâng bao giôø coù theå buø ñaép laïi chi phí cuûa moät caù nhaân hay moät nhoùm nhoû caùc caù nhaân, vaø khoâng theå chôø ñôïi caù nhaân hay moät nhoùm nhoû caù nhaân naøo seõ xaây döïng vaø duy trì chuùng. Vieäc thöïc hieän traùch nhieäm naøy cuõng ñoøi hoûi caùc möùc chi phí khaùc nhau trong caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa xaõ hoäi". 5. Coâng trình cuûa Dupuit ñaõ ñem laïi Huaân chöông Baéc Ñaåu Boäi tinh cho oâng naêm 1843; oâng cuõng ñaõ xuaát baûn moät soá nghieân cöùu coù ñoùng goùp quan troïng Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 33 trong Taïp chí cuûa Tröôøng Caàu Ñöôøng. Ví duï, xem trong Taïp chí Quoác teá vaø Kinh teá, 1952. 6. Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ quan saùt moái quan heä giöõa keát caáu haï taàng vaø taêng tröôûng kinh teá baèng caùch söû duïng nhieàu coâng cuï khaùc nhau ñeå ño löôøng keát caáu haï taàng. ÔÛ ñaây, chuùng toâi xem xeùt caùch laøm cuûa Canning vaø Bennathan (2000), "Möùc lôïi töùc xaõ hoäi cuûa ñaàu tö vaøo keát caáu haï taàng", vaø Charles Hulten (1997), "Ñoùng goùp cuûa keát caáu haï taàng vaøo toång saûn phaåm", caû hai nghieân cöùu naøy ñeàu ñöôïc raø soaùt laïi trong Baûn toùm taét Nhöõng nghieân cöùu hieän taïi veà keát caáu haï taàng do Vuï Kinh teá Phaùt trieån, Ngaân haøng Theá giôùi cung caáp. Coâng trình naøy ñaõ ñöa laïi moät soá tieán boä cuï theå trong vieäc söû duïng caùc moâ hình phaân tích vaø thöïc nghieäm ñeå löôïng hoaù söï ñoùng goùp cuûa keát caáu haï taàng vaøo phaùt trieån kinh teá. 7. Cuoán saùch phoâi thai cuûa Hirschman naêm 1958, Chieán löôïc phaùt trieån kinh teá, ñöôïc boå sung theâm baèng cuoán Quan saùt caùc döï aùn phaùt trieån naêm 1967. Cuoán saùch sau trôû thaønh ñoäng löïc cho vieäc caân nhaéc laïi caùc chöông trình cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, vaø coâng trình cuûa Hirschman nhìn chung khuyeán khích caùc toå chöùc taøi trôï taäp trung vaøo vieäc trao ñoåi sinh vieân vaø caùc dòch vuï kyõ thuaät treân phaïm vi quoác teá. Xem theâm Gillis vaø caùc taùc giaû khaùc 2001. 8. Nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Anh Alfred Marshall vaø hoïc troø cuûa oâng laø Arthur Pigou laø nhöõng ngöôøi ñaùng ñöôïc nhaéc ñeán nhaát ôû ñaây nhôø nhöõng nguyeân taéc taïo neàn moùng cuûa kinh teá hoïc moâi tröôøng hieän ñaïi cuûa hoï. 9. Ngöôøi phuï traùch chuyeân muïc cuûa tôø Thôøi baùo New York Thomas L. Fried- man ñaõ leân ñieåm raát nhieàu nhôø phoå caäp hoaù thuaät ngöõ naøy vaø xaùc ñònh nhöõng ñoäng löïc vaø haønh vi ñi keøm, ví duï trong cuoán saùch baùn chaïy nhaát cuûa oâng, Lexus vaø caây oâ liu: Tìm hieåu toaøn caàu hoaù (Friedman 1999). 10. Thöïc ra, chuùng toâi cho raèng moät ngaønh ngheà keát caáu haï taàng mang tính toaøn caàu môùi ñaõ ra ñôøi. Caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng tieán haønh laäp keá hoaïch, thieát keá, cung caáp taøi chính, xaây döïng, quaûn lyù vaø vaän haønh caùc taøi saûn coá ñònh cuûa nhaø nöôùc, maø khoâng nhaát thieát phaûi chuyeân moân hoaù vaøo hoaït ñoäng cuûa baát kyø moät ngaønh dòch vuï cuï theå naøo, ví duï nhö caáp nöôùc, vaän taûi, hay xöû lyù raùc thaûi. Cuõng nhö vôùi baûn thaân keát caáu haï taàng, cuõng coøn coù yù kieán baát ñoàng veà vieäc coù hay khoâng coù "caùc chuyeân gia veà keát caáu haï taàng" thöïc thuï, nhö chuùng toâi töï xeáp loaïi baûn thaân, hay ñoù chæ laø nhöõng chuyeân gia hoaït ñoäng vöôït ra ngoaøi phaïm vi chuyeân moân cuûa mình. 11. Chaâm ngoân naøy cuõng ñöôïc coi laø khaåu hieäu haønh ñoäng trong nhieàu lónh vöïc khaùc. Chuùng toâi tin töôûng raèng nguoàn goác cuûa chaâm ngoân naøy xuaát phaùt töø cuoán saùch phoâi thai cuûa nhaø kinh teá hoïc E. F. Schumacher, Nhoû laø ñeïp: Kinh teá hoïc khi nhaân toá con ngöôøi laø quan troïng (Schumacher 1973). 12. Coâng daân baûo veä coâng vieân Overton, Inc., John A. Volpe, Boä tröôûng Boä Giao thoâng, vaø caùc taùc giaû khaùc., 1971 (401 U.S. 402, 91 S.CT. 814). 13. Caùc chi tieát theâm veà Döï aùn Chad-Cameroon coù theå tìm trong http://www.worldbank.org/afr/ccproj. 34 Toaøn caàu hoaù vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò 14. Trong soá caùc nghieân cöùu vaø phaân tích cuï theå thöïc hieän trong döï aùn naøy coù, vôùi Chad laø: Keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng, Keá hoaïch ñeàn buø vaø taùi ñònh cö, Keá hoaïch phaùt trieån vuøng, Keá hoaïch xöû lyù raùc thaûi, vaø Danh muïc caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaø baûng ñieàu chænh. Caùc nghieân cöùu rieâng veà Cameroon goàm Keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng, Keá hoaïch ñeàn buø, Keá hoaïch quyõ moâi tröôøng, goàm moät keá hoaïch cho caùc toäc ngöôøi baûn xöù vaø moät chöông trình phaùt trieån moâi tröôøng ngoaøi khu vöïc döï aùn, Keá hoaïch xöû lyù raùc thaûi, vaø moät danh muïc caùc vaán ñeà moâi tröôøng, vaø caùc baûng ñieàu chænh. 15. Theo quyeát ñònh cuûa Quoác hoäi Bangladesh, caây caàu naøy ñöôïc chính thöùc ñaët teân laø Caàu Bangabandhu Jamuna, ñeå töôûng nhôù vò thuû töôùng ñaàu tieân cuûa quoác gia Bangladesh ñoäc laäp. 16. Tuy nhieân, ñòa vò cuûa phuï nöõ ñöôïc caûi thieän laïi laøm taêng ñoøi hoûi veà cuûa hoài moân. 17. Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2003 veà phaùt trieån beàn vöõng ñeà caäp ñeán caùc loaïi hình theå cheá caàn coù ñeå thöïc toát moät soá chöùc naêng: ñeå thu thaäp caùc tín hieäu vaø chaån ñoaùn vaán ñeà sôùm ngay khi môùi baét ñaàu - caàn coù phaûn hoài, thoâng tin vaø caùc yù kieán; ñeå caân ñoái caùc quyeàn lôïi - caàn minh baïch hoaù vaø coù caùc dieãn ñaøn thaûo luaän môû; vaø ñeå thöïc hieän vaø trieån khai caùc quyeát ñònh ñaõ ñöôïc nhaát trí - caàn phaûi coù quyeát taâm vaø traùch nhieäm giaûi trình ñaùng tin caäy (Ngaân haøng Theá giôùi 2003). Tröôøng hôïp caây caàu Jamuna cho thaáy coù theå thieát laäp nhöõng loaïi hình theå cheá naøy, nhöng seõ toán thôøi gian (60 naêm cho caây caàu Jamuna ñi töø yù töôûng ñeán thöïc söï vaän haønh) vaø chuùng khaù mong manh. 18. Maëc duø Döï aùn naêng löôïng chia nhoû ôû Uganda laø moät ví duï toát veà khaùi nieäm ña tieän ích, khoâng deã gì ñeå khaùi quaùt hoaù töø tröôøng hôïp naøy. Vaøo thôøi ñieåm vieát veà tröôøng hôïp naøy, döï aùn môùi chæ baét ñaàu coù hieäu quaû vaø caùc thaønh töïu lieân quan ñeán caùc muïc tieâu phaùt trieån döï kieán môùi chæ raát nhoû. 19. Starpower chæ laø moät coâng ty vieãn thoâng, nhöng noù chæ ra caùch thöùc ñeå caùc coâng ty taêng cöôøng giao dieän khaùch haøng cuûa mình vaø söû duïng caùc ñöôøng truyeàn thoâng thöôøng ñeå cung caáp caùc dòch vuï keát caáu haï taàng seõ raát toán keùm neáu ñöôïc cung caáp rieâng. Nhöõng coâng ty nhö Bechtel, Fluor, Lyonnaise des Eaux vaø Indosuez ñaõ phaùt trieån töø nhöõng coâng ty veà xaây döïng thaønh caùc nhaø cung caáp dòch vuï keát caáu haï taàng ña quoác gia. 20. Hoäi thaûo qua maïng thaùng 12-2002 ñöôïc thöïc hieän vôùi söï ñaàu tö cuûa Chính phuû Brazil, vaø caùc coâng ty ôû Brazil nhö Banco do Brasil, vaø Ngaân haøng Theá giôùi, vaøo moät heä thoáng hoïc töø xa thöôøng ñöôïc bieát ñeán vôùi teân goïi heä thoáng Hoïc taäp Phaùt trieån Toaøn caàu (GDLN). Taøi lieäu tham khaûo Bar-Yosef, O. 1986. "Walls of Jericho: An Alternative Interpretation." Current Anthropology 27(2): 157­62. Department of Transportation Act. 1966. P. L. 89­670, as amended; 49 USC 1653, Subtitle 1, Section 303(c). Frannie Leùautier vaø Andrew C. Lemer 35 Friedman, Thomas L. 1999. The Lexus and the Olive Tree: Understanding Globalization. New York: Farrar, Straus and Giroux. Gillis, Malcolm, Dwight H. Perkins, and Michael Roemer. 2001. Economics of Devel- opment. 5th ed. London: Norton. Grant, A. A., and A. C. Lemer, eds. 1993. In Our Own Backyard: Principles for Effective Improvement of the Nation's Infrastructure. Washington, DC: National Academy Press. Hirschman, A.O. 1958. The Strategy of Economic Development. New Haven: Yale Uni- versity Press. ------. 1967. Development Projects Observed. Washington, DC: Brookings Institution Press. Hotelling, Harold. 1929 "Stability in Competition." Economic Journal 39: 41­57. ------. 1931 "The Economics of Exhaustible Resources." Journal of Political Economy 39(2): 137­75. International and Economic Papers. 1952. "On the Measurement of the Utility of Pub- lic Works," by Jules Dupuit, originally published in 1844, reproduced in transla- tion in International and Economic Papers 2: 83­110. London: Macmillan. National Research Council. 1987. Infrastructure for the 21st Century. Washington, DC: National Academy Press. NEPA (National Environmental Protection Act). 1970. P. L. 91­190, as amended; 42 USC 4321­4347. Schumacher, E. F. 1973. Small Is Beautiful: Economics as if People Mattered London: Blond and Briggs. Tarr, Joel A., and Gabriel Dupuy, eds. 1988. Technology and the Rise of the Networked City in Europe and America. Philadelphia : Temple University Press. World Bank. 1994. World Development Report 1994: Infrastructure for Development. New York: Oxford University Press. ------. 1999. "Uganda-Rural Electrification Strategy study." Energy Sector Man- agement Assistance Programme (ESMAP). September 1999. ------. 2000. "Implementation Completion Report for the Jamuna Bridge Project." June 19, 2000. ------. 2001. "Uganda Energy and Rural Transformation Project." PID 9031. ------. 2003. World Development Report 2003: Sustainable Development. New York: Oxford University Press. 3 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù vôùi caùc thaønh phoá vaø quoác gia coù aûnh höôûng tôùi coâng taùc quaûn lyù ñoâ thò laønh maïnh hay khoâng? Lieäu quaûn lyù ñoâ thò laønh maïnh vaø toaøn caàu hoaù coù aûnh höôûng tôùi hoaït ñoäng cuûa caùc ñoâ thò hay khoâng? Trong khi coù raát ít nghieân cöùu veà caâu hoûi thöù nhaát, hieän nay ñaõ coù khaù nhieàu nghieân cöùu veà caâu hoûi thöù hai. Ñaëc bieät, ñaõ töøng buøng noå moät ñôït nghieân cöùu veà toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù ñoâ thò. Chæ tra cöùu moät caùch ñôn giaûn treân internet cuõng coù theå tìm thaáy haøng nghìn trích daãn vaø taøi lieäu tham khaûo veà chuû ñeà naøy. Nhöõng taøi lieäu tìm ñöôïc bao goàm caùc khaûo saùt veà maët lyù thuyeát, ví duï nhö coâng trình cuûa Nhoùm toaøn caàu hoaù vaø caùc thaønh phoá treân theá giôùi (GaWC) ñaët taïi Ñaïi hoïc Loughborough, Anh, cuõng nhö caùc baøi baùo veà nhöõng quyeát ñònh cuï theå cuûa caùc thaønh phoá nhaèm xaùc ñònh vò trí cuûa mình trong moät theá giôùi toaøn caàu. Maïng cuûa Saskia Sassen chieám öu theá vôùi caùc trích daãn veà chuû ñeà toaøn caàu hoaù vaø caùc ñoâ thò, trong khi moät soá maïng khaùc taäp trung vaøo vieäc toå chöùc saép xeáp caùc nghieân cöùu vaø döõ lieäu veà toaøn caàu hoaù, coù moät soá tham chieáu tôùi caùc thaønh phoá, ví duï nhö maïng cuûa Döï aùn xu theá xuyeân quoác gia cuûa Ñaïi hoïc Chicago. Thuaät ngöõ hay ñöôïc söû duïng nhaát ñeå nhaéc tôùi quaù trình toaøn caàu hoaù cuûa caùc ñoâ thò laø "keát noái", tieáp theo laø töø "doøng", caû hai töø naøy xuaát hieän trong haàu heát caùc tra cöùu treân internet. Tuy nhieân, caùc tham chieáu tôùi toaøn caàu hoaù theo nghóa caùc thaønh phoá cuûa theá giôùi chæ xuaát hieän trong khoaûng 3% caùc trích daãn - vaø caùc tham chieáu tôùi quaûn lyù nhaø nöôùc thaäm chí coøn ít hôn theá1. Tình traïng haàu nhö khoâng coù soá lieäu vaø nghieân cöùu thöïc nghieäm veà vaán ñeà naøy laø raát ñaùng quan taâm. Tra cöùu caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm veà toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù ñoâ thò cho thaáy coøn toàn taïi moät söï thieáu huït ñaùng keå, chuû yeáu laø do soá lieäu ñeå so saùnh giöõa caùc thaønh phoá coøn haïn cheá. Tình traïng naøy ñaëc bieät phoå bieán vôùi caùc vaán ñeà veà toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc, vì söû duïng tra cöùu baèng internet chæ cho thaáy coù raát ít nghieân cöùu thöïc nghieäm veà chuû ñeà naøy. Caùc nhaø nghieân cöùu treân thöïc teá ñaõ phaøn naøn raèng raát khoù laáy ñöôïc caùc soá lieäu tin caäy vaø coù theå so saùnh ñöôïc ñeå phaân tích caùc vaán ñeà lieân quan tôùi quaù trình toaøn caàu hoaù cuûa caùc ñoâ thò (xem Short vaø caùc taùc giaû khaùc 1996 vaø Knox 2002). Nhöng lieäu nhöõng soá lieäu maø chuùng ta ñang coù coù cho pheùp khaûo saùt sô boä veà nhöõng vaán ñeà ñoù ôû caáp ñoä thaønh phoá hay khoâng? Neáu coù, lieäu coù söï khaùc 37 38 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò bieät ñaùng keå giöõa caùc thaønh phoá - thaäm chí laø trong cuøng moät nöôùc - veà tình hình hoaït ñoäng, quaûn lyù nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù? Lieäu nhöõng khaùc bieät giöõa caùc thaønh phoá coù ñuû ñeå chöùng thöïc cho nhaùnh nghieân cöùu thöïc nghieäm naøy? Vaø thaäm chí neáu ñuû ñeå chöùng thöïc, nhöõng khaùc bieät naøy coù quan troïng khoâng? Trong nhöõng khaûo saùt thöïc nghieäm sô boä naøy, chuùng toâi coá gaéng giaûi quyeát nhöõng caâu hoûi treân. Chuùng toâi thaáy raèng söï khaùc bieät giöõa caùc thaønh phoá treân toaøn theá giôùi laø khaù lôùn. Treân thöïc teá, ngay trong cuøng moät nöôùc, söï khaùc bieät giöõa caùc thaønh phoá cuõng khoâng nhoû - nhìn chung möùc ñoä khaùc bieät giöõa caùc thaønh phoá trong cuøng moät nöôùc baèng moät nöûa möùc ñoä khaùc bieät giöõa caùc nöôùc. Nhöõng kinh nghieäm vaø tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ña daïng nhö vaäy raát ñaùng ñeå xem xeùt, vaø do vaäy vieäc khaûo saùt caùc nhaân toá tieàm taøng quyeát ñònh möùc ñoä khaùc bieät trong hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá laø raát xaùc ñaùng. Do vaäy, trong chöông naøy, chuùng toâi coá gaéng ñoùng goùp vaøo lónh vöïc quaûn lyù ñoâ thò vaø toaøn caàu hoaù thoâng qua moät nghieân cöùu thöïc nghieäm veà caùc yeáu toá quyeát ñònh tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Nghieân cöùu thöïc nghieäm naøy ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc xaây döïng moät cô sôû döõ lieäu toaøn caàu cho caùc thaønh phoá vôùi caùc bieán soá vaø chæ soá veà toaøn caàu hoaù (ôû caáp ñoä quoác gia vaø thaønh phoá), veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caùc ñoâ thò, vaø veà hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá (khaû naêng tieáp caän vaø chaát löôïng cung caáp dòch vuï). Cô sôû döõ lieäu veà caùc thaønh phoá naøy keát hôïp nhöõng döõ lieäu hieän coù vôùi nhöõng döõ lieäu môùi thu thaäp ñöôïc cuûa rieâng döï aùn nghieân cöùu naøy2. Phaàn tieáp theo, Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá trong boái caûnh toaøn caàu hoaù, thaûo luaän veà caùc vaán ñeà mang tính khaùi nieäm vaø ñònh nghóa veà quaù trình toaøn caàu hoaù cuûa caùc thaønh phoá, ñoàng thôøi cuõng raø soaùt phaàn naøo caùc nghieân cöùu hieän coù veà vaán ñeà naøy. Trong phaàn Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò trong boái caûnh toaøn caàu hoaù, chuùng toâi xem xeùt laïi moät soá nghieân cöùu lieân quan ñeå naém baét nhöõng ñoäng löïc quyeát ñònh tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Phaàn Caùc nhaân toá quyeát ñònh hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ñöa ra caùc giaû thuyeát giaûn löôïc veà moái quan heä giöõa toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc ñeå giaûi thích tình hình cung caáp dòch vuï cuûa caùc thaønh phoá, phaàn naøy cuõng ñöa ra moät ñònh nghóa laøm cô sôû cho nghieân cöùu veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caùc ñoâ thò, vaø trình baøy moät moâ hình ruùt goïn ñeå kieåm chöùng nhöõng giaû thuyeát chính. Phaàn naøy cuõng moâ taû boä döõ lieäu môû roäng veà caùc thaønh phoá maø chuùng toâi xaây döïng, bao goàm döõ lieäu veà 412 thaønh phoá ôû 134 nöôùc, vôùi hôn 35 bieán soá3. Chuùng toâi cuõng trình baøy ngaén goïn caùc keát quaû, caû döôùi hình thöùc caùc bieåu ñoà giaûn löôïc toång hôïp caùc heä soá töông quan khoâng ñöôïc kieåm soaùt, cuõng nhö döôùi daïng caùc moâ hình kinh teá löôïng vaø toång hôïp caùc keát quaû chaïy moâ hình kinh teá löôïng veà nhöõng nhaân toá quyeát ñònh tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc ñoâ thò. Vôùi soá löôïng lôùn caùc bieán soá trong boä döõ lieäu vaø nhieàu moâ hình kinh teá löôïng, chuùng toâi trình baøy caùc baûng, bieåu toång hôïp toùm taét caùc keát quaû chính cuûa vieäc chaïy moâ hình kinh teá löôïng. Trong phaàn Caùc nhaân toá quyeát ñònh quaûn lyù nhaø nöôùc ôû thaønh phoá, Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 39 chuùng toâi trình baøy nhöõng keát quaû cuûa moät ñieàu tra thöïc nghieäm sô boä veà nhöõng nhaân toá coù khaû naêng quyeát ñònh coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caùc ñoâ thò. Nhöõng vaán ñeà caàn nghieân cöùu trong töông lai ñöôïc ñeà caäp trong phaàn keát luaän, taïi phaàn naøy chuùng toâi cuõng trình baøy nhöõng heä quaû chính saùch noåi leân töø phaân tích naøy. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá trong boái caûnh toaøn caàu hoaù Coù hai nhaùnh chính trong nghieân cöùu veà chuû ñeà quaù trình toaøn caàu hoaù cuûa caùc ñoâ thò, nhöng haàu heát caùc nghieân cöùu ñeàu söû duïng thuaät ngöõ "thaønh phoá cuûa theá giôùi" ñeå moâ taû hieän töôïng naøy. Caùc cô sôû lyù thuyeát cuûa ñònh nghóa naøy laáy töø coâng trình cuûa Doel vaø Hubbard (2002), nhöõng ngöôøi ñaõ laøm roõ caùc ñònh nghóa chính vaø xaây döïng khaùi nieäm veà quaù trình toaøn caàu hoaù caùc thaønh phoá. Hai khaùi nieäm maø chuùng toâi ruùt ra ñöôïc bao goàm: Thaønh phoá mang tính toaøn caàu hoaù vôùi tö caùch laø moät ñòa ñieåm: moãi thaønh phoá laø moät ñòa ñieåm treân theá giôùi, ñöôïc ñònh vò vôùi caùc ñöôøng ranh giôùi roõ raøng, song ñöôïc hoaø vaøo caùc doøng chaûy toaøn caàu, ví duï nhö doøng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi xuaát phaùt töø quyeát ñònh cuûa caùc coâng ty ñaët truï sôû taïi caùc thaønh phoá cuï theå, cuõng nhö doøng ngöôøi ñeán laøm vieäc cho caùc coâng ty naøy hoaëc ñeán thaønh phoá ñeå kinh doanh vaø luoàng haøng hoaù, dòch vuï maø caùc coâng ty naøy saûn xuaát ra khi hoï ñaõ quyeát ñònh ñaët truï sôû ôû moät thaønh phoá cuï theå. Theo khaùi nieäm nhö vaäy, moät thaønh phoá toaøn caàu seõ thu ñöôïc lôïi ích töø nhöõng ñaëc tính baûn ñòa cuûa mình, ví duï nhö nhöõng khoaûn ñaàu tö tröôùc ñaây vaøo keát caáu haï taàng cô baûn vaø chaát löôïng theå cheá cuûa thaønh phoá. Moät thaønh phoá nhö vaäy cuõng ñöôïc lôïi khi caùc coâng ty quyeát ñònh ñaët truï sôû taïi thaønh phoá ñoù vaø tieán haønh caùc hoaït ñoäng kinh teá, ví duï nhö ngaân haøng, taøi chính, keá toaùn, dòch vuï phaùp lyù hay quaûng caùo. Caùc chính trò gia vaø nhaø quaûn lyù ñoâ thò seõ quan taâm ñeán vieäc ñem laïi caùc giaù trò ñòa phöông cho caùc coâng daân cuûa mình, phaûn öùng vôùi caùc söï kieän toaøn caàu coù aûnh höôûng tôùi thaønh phoá vaø laäp caùc chieán löôïc ñeå thaønh phoá thích öùng toát nhaát. Do vaäy, hoï seõ tìm caùch thu huùt nhöõng coâng ty nhö vaäy hoaëc tìm caùch giöõ chaân chuùng, cung caáp caùc ñaàu vaøo cô baûn vaø caùc öu ñaõi maø nhöõng coâng ty naøy cuøng vôùi nhaân vieân cuûa hoï caàn ñeán. Thaønh phoá mang tính toaøn caàu hoaù xeùt döôùi goùc ñoä duy trì tình traïng/thaønh tích hoaït ñoäng toát: moãi thaønh phoá laø moät nhaø cung caáp dòch vuï cho caùc coâng daân cuûa mình, vieäc cung caáp dòch vuï naøy coù theå ñöôïc ño löôøng baèng chaát löôïng dòch vuï (khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï ñieän thoaïi, nöôùc, nöôùc thaûi hay ñieän), ñoä tin caäy cuûa caùc dòch vuï naøy qua thôøi gian (ñöôïc tính baèng chaát löôïng cuûa caùc dòch vuï keát caáu haï taàng), vaø möùc ñoä moät thaønh phoá cho pheùp caùc coâng daân cuûa mình tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh, ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa hoï, vaø nhìn chung laø möùc ñoä quaûn lyù toát thaønh phoá. Moät thaønh phoá nhö vaäy seõ coù moái quan heä vôùi caùc 40 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò thaønh phoá khaùc vaø caùc ñoái töôïng chính trong neàn kinh teá toaøn caàu, bao goàm con ngöôøi, caùc coâng ty vaø toå chöùc naèm trong moät maïng löôùi caùc thaønh phoá cuûa theá giôùi. Caùc chính trò gia cuûa thaønh phoá seõ coá gaéng ñeå duy trì hoaït ñoäng toát cuûa thaønh phoá vaø seõ coù söï töông taùc vôùi caùc coâng daân, caùc coâng ty ñeå ñöa ra caùc löïa choïn veà ñaàu tö ôû caáp ñoä thaønh phoá vaø ñaûm baûo cung caáp caùc dòch vuï cô baûn. Trong moät ñònh nghóa nhö vaäy, coâng taùc quaûn lyù cuûa caùc chính trò gia naøy cuõng quan troïng nhö chính nhöõng dòch vuï maø hoï cung caáp. Ñònh nghóa thöù nhaát veà moät thaønh phoá toaøn caàu hoaù ñeà caäp tôùi caùc thaønh phoá haøng ñaàu cuûa theá giôùi, coù tính höôùng ngoaïi tôùi neàn kinh teá toaøn caàu, coù thöù haïng cao trong heä thoáng xeáp haïng caùc ñoâ thò cuûa theá giôùi, hoaëc laø moät cöûa ngoõ chính cho hoaït ñoäng ñi laïi. Nhöõng thaønh phoá nhö vaäy ñaõ toàn taïi töø theá kyû XVI. Knox (2002) ñaõ neâu baät quaù trình caùc thaønh phoá chuyeån ñoåi caùch thöùc toå chöùc caùc chieán löôïc thöông maïi hoaëc ñòa chính trò beân ngoaøi ranh giôùi cuûa mình. Caùc thaønh phoá nhö London, Amsterdam, Antwerp, Genoa, Lisbon vaø Venice laø nhöõng thaønh phoá lôùn nhaát treân theá giôùi trong theá kyû XVII. Sang theá kyû XVIII, Paris, Rome vaø Vienna trôû thaønh caùc thaønh phoá chính treân theá giôùi, trong khi Antwerp vaø Genoa maát daàn aûnh höôûng. Trong theá kyû XIX, Venice maát daàn aûnh höôûng trong khi caùc thaønh phoá nhö Berlin, New York vaø St. Petersburg gia nhaäp haøng nguõ nhöõng thaønh phoá haøng ñaàu cuûa theá giôùi. Tuy nhieân, nhö ñöôïc minh hoaï bôûi ví duï veà Genoa, quaù trình taêng daàn hoaëc maát daàn aûnh höôûng toaøn caàu xaùc nhaän cho ñònh nghóa thöù hai veà moät thaønh phoá toaøn caàu hoaù, töùc laø moät thaønh phoá laø keát quaû cuûa caùc quyeát ñònh cuûa caùc coâng ty vaø caù nhaân maø chuùng toâi mong muoán nghieân cöùu. Chuùng toâi cuõng muoán ñieàu tra thöïc nghieäm veà nhöõng yeáu toá quyeát ñònh söùc beàn cuûa caùc thaønh phoá trong quaù trình hoaït ñoäng trong boái caûnh toaøn caàu vaø xaùc ñònh xem quaûn lyù nhaø nöôùc coù moái quan heä gì vôùi thaønh tích hoaït ñoäng ñoù hay khoâng. Nhöõng phaân tích thöïc nghieäm söû duïng khaùi nieäm thöù nhaát veà moät thaønh phoá toaøn caàu hoaù - moät thaønh phoá vôùi tö caùch laø moät ñòa ñieåm coù söï töông taùc vôùi moâi tröôøng toaøn caàu - ñaõ ñöa vaøo moät soá chæ soá, trong ñoù coù 7 chæ soá maø Friedman (1986) ñaõ neâu ra: (a) taøi saûn taøi chính cuûa moät thaønh phoá, ví duï nhö thò tröôøng taøi chính vaø thò tröôøng voán; (b) keát caáu haï taàng cô baûn coù taùc ñoäng tôùi quyeát ñònh cuûa caùc coâng ty vaø ngöôøi daân veà vieäc ôû laïi thaønh phoá, rôøi sang caùc ñòa ñieåm khaùc, hay gaây aùp löïc ñoøi caûi caùch quaûn lyù ñeå töø ñoù ñöôïc höôûng caùc dòch vuï toát hôn4; (c) quy moâ daân soá vaø tính kinh teá cuûa quy moâ thaønh phoá; (d) möùc ñoä saün coù vaø möùc ñoä taäp trung caùc dòch vuï kinh doanh chính vaø caùc dòch vuï saûn xuaát cao caáp, nhö xeáp haïng möùc ñoä tín nhieäm, quaûn lyù ruûi ro, söï toàn taïi cuûa nhieàu heä thoáng luaät phaùp; (e) saûn löôïng coâng nghieäp cuûa thaønh phoá; (f) söï coù maët cuûa caùc taäp ñoaøn xuyeân quoác gia, ñaëc bieät laø nhöõng taäp ñoaøn ñaët truï sôû chính taïi thaønh phoá; vaø (g) söï coù maët cuûa caùc toå chöùc quoác teá taïi thaønh phoá. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 41 Caùc taùc giaû khaùc söû duïng caùc chæ soá nhö söï toàn taïi cuûa caùc teân mieàn internet (Townsend 2001); möùc ñoä cuûa moái quan heä ñoái taùc giöõa nhaø nöôùc vaø tö nhaân (Kresl 1995); caùc chæ soá ño löôøng söùc maïnh vaên hoaù (Smith vaø Timberlake 1995); tyû leä cö daân nöôùc ngoaøi taïi thaønh phoá (Doel vaø Hubbard 2002); vaø soá löôïng ngöôøi lao ñoäng trong lónh vöïc dòch vuï cuûa thaønh phoá (Doel vaø Hubbard 2002). Raát ít taùc giaû tieán haønh nghieân cöùu thöïc nghieäm söû duïng khaùi nieäm thöù hai veà caùc thaønh phoá toaøn caàu hoaù, töùc laø xem xeùt quy moâ (quy moâ cuûa thaønh phoá, kinh teá cuûa thaønh phoá, hoaëc hoaït ñoäng cuûa khu vöïc tö nhaân taïi ñoù) hoaëc dòch vuï (khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï keát caáu haï taàng vaø xaõ hoäi) theo caùch hieåu dòch vuï laø caùi ñöôïc saûn xuaát ra chöù khoâng phaûi coù saün, töø ñoù ñoøi hoûi caùc thaønh phoá phaûi lieân tuïc hoaït ñoäng toát ñeå duy trì ñöôïc aûnh höôûng trong moät theá giôùi toaøn caàu. Nhöõng nghieân cöùu môùi taäp trung vaøo söï keát noái giöõa caùc thaønh phoá trong cuøng moät maïng löôùi laø cuûa Sassen (2000), Castells (2000), Doel vaø Hub- bard (2002). Chuùng toâi raát quan taâm ñeán vieäc khaùm phaù nhöõng bieán môùi daãn daét caùc ñoäng löïc taêng tröôûng vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, vaø chuùng toâi ñaëc bieät xem xeùt vai troø cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc baèng caùch söû duïng moät boä caùc pheùp thöû thöïc nghieäm (xem theâm Chöông 6). Vôùi nhöõng döõ lieäu coù theå taäp hôïp ñöôïc töø caùc nguoàn khaùc nhau, chuùng toâi coù theå xem xeùt taùc ñoäng cuûa caû quy moâ cuûa thaønh phoá cuõng nhö chaát löôïng cuûa dòch vuï vaø nghieân cöùu caùc giaû ñònh cuûa Friedman (1986) vaø Townsend (2001)5. Trong caùc phaàn tieáp theo, chuùng toâi phaùt trieån vaø aùp duïng moät khuoân khoå ñôn giaûn ñeå nghieân cöùu thöïc nghieäm caùc yeáu toá tieàm taøng quyeát ñònh thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò, trong ñoù toaøn caàu hoaù ñöôïc giaû ñònh laø moät nhaân toá quan troïng. Töø goùc nhìn ñoù, chuùng toâi nhìn nhaän hai khaùi nieäm veà thaønh phoá toaøn caàu hoaù coù tính boå sung chöù khoâng phaûi laø caùc giaû thuyeát thay theá nhau. Ñôn giaûn laø, khaùi nieäm thöù nhaát veà moät thaønh phoá toaøn caàu hoaù (ñaëc bieät laø lieân quan tôùi quyeát ñònh cuûa caùc coâng ty seõ ñaët truï sôû ôû thaønh phoá vaø tieán haønh caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa mình, ví duï nhö caùc hoaït ñoäng ngaân haøng, taøi chính, keá toaùn, dòch vuï phaùp lyù, hay quaûng caùo) neân ñöôïc xem laø moät yeáu toá ñaàu vaøo coù tieàm naêng ñem laïi hoaït ñoäng laønh maïnh cuûa ñoâ thò, trong khi khaùi nieäm thöù hai (ñaëc bieät laø lieân quan ñeán thaønh tích hoaït ñoäng, keå caû vieäc cung caáp dòch vuï vaø chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc) neân ñöôïc coi laø saûn phaåm ñaàu ra hay keát quaû cuûa caùc ñaàu vaøo khaùc nhau (keå caû vieäc thaønh phoá ñoù coù mang tính toaøn caàu hay khoâng). Veà vaán ñeà naøy, ñeå traùnh söï laëp laïi khoâng caàn thieát, chuùng toâi traùnh ñaùnh ñoàng quan ñieåm thöù hai vôùi moät thaønh phoá toaøn caàu, thay vaøo ñoù, chuùng toâi chæ ñôn giaûn coi ñoù laø keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá6. Do vaäy, chuùng toâi thöøa nhaän quan ñieåm ñôn giaûn laø hai ñònh nghóa veà moät thaønh phoá toaøn caàu khoâng nhaát thieát thay theá hoaëc ñoái khaùng vôùi nhau, maø coù khaû naêng boå sung, ñònh nghóa thöù nhaát coù khaû naêng laø yeáu toá quyeát ñònh tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Caùch hieåu nhö vaäy döïa treân giaû ñònh "boû phieáu choïn baèng caùch di chuyeån" cuûa Tiebout (1956) vaø cho pheùp chuùng toâi 42 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò chaáp nhaän tính noäi sinh. Moät thaønh phoá coù caùc thieát bò toát cung caáp cho ngöôøi daân (nhaø tröôøng, caùc dòch vuï y teá, coâng vieân) thu huùt ñöôïc nhieàu ngöôøi daân ñeán sinh soáng, nhöõng ngöôøi ñaõ "boû phieáu" ñeán sinh soáng taïi ñaây. Do vaäy, nhöõng thaønh phoá naøy seõ môû roäng quy moâ, vaø neáu quy moâ cuûa moät thaønh phoá taïo cho noù moät thuaän lôïi trong moät theá giôùi toaøn caàu thì vaán ñeà "tình hình hoaït ñoäng" coù theå laø moät yeáu toá noäi sinh, cuõng töông töï nhö vaán ñeà vò trí cuûa caùc coâng ty. Ñoäng löïc vaän ñoäng theo moät moâ hình nhö vaäy cho thaáy caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát seõ ñöôïc quaûn lyù toát vaø töø ñoù thì hoaït ñoäng laïi caøng toát hôn. Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò trong boái caûnh toaøn caàu hoaù Gaàn ñaây, ñaõ coù raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp ñoä quoác gia. Maëc duø khoâng phaûi laø troïng taâm chính cuûa chöông naøy (vaø do vaäy chuùng toâi khoâng ñöa ra phaàn toång hôïp taøi lieäu), vieäc raø soaùt sô boä khaùi nieäm quaûn lyù nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù ôû caáp ñoä quoác gia laø caàn thieát vì hai lyù do: thöù nhaát, chuùng laø neàn taûng cho hai khaùi nieäm song haønh töông töï, song ôû caáp ñoä thaønh phoá, hai khaùi nieäm naøy seõ ñöôïc nghieân cöùu chi tieát hôn; thöù hai, bôûi vì caùc bieán soá ôû caáp ñoä quoác gia cuõng coù theå coù aûnh höôûng ñaùng keå ñeán tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Quaûn lyù nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù ôû caáp quoác gia: Caùc khaùi nieäm cô baûn Chuùng toâi ñaõ ñònh nghóa quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp quoác gia laø vieäc thöïc thi quyeàn löïc thoâng qua caùc phöông phaùp vaø theå cheá chính thöùc cuõng nhö khoâng chính thöùc vì lôïi ích chung, do vaäy noù bao goàm: (a) quaù trình löïa choïn, giaùm saùt vaø thay theá caùc chính phuû; (b) naêng löïc hoaïch ñònh, thöïc thi caùc chính saùch laønh maïnh vaø cung caáp caùc dòch vuï coâng, vaø (c) söï toân troïng vôùi ngöôøi daân vaø tình traïng cuûa caùc theå cheá ñieàu haønh söï töông taùc veà kinh teá vaø xaõ hoäi. Ba khía caïnh cuûa ñònh nghóa veà quaûn lyù nhaø nöôùc naøy laïi tieáp tuïc ñöôïc môû roäng ñeå moãi khía caïnh bao goàm hai yeáu toá coù theå ño löôøng ñöôïc, do vaäy toång coäng seõ coù saùu yeáu toá laø: Tieáng noùi vaø traùch nhieäm giaûi trình vôùi beân ngoaøi (nhö söï saün saøng cuûa chính phuû trong vieäc giaûi trình vôùi beân ngoaøi thoâng qua caùc phaûn hoài cuûa ngöôøi daân, caùc theå cheá daân chuû vaø moät khu vöïc baùo chí coù tính caïnh tranh) Söï oån ñònh chính trò vaø khoâng coù baïo ñoäng, toäi phaïm vaø khuûng boá Hieäu quaû cuûa chính phuû (bao goàm chaát löôïng cuûa coâng taùc hoaïch ñònh chính saùch, cheá ñoä haønh chính vaø tình hình cung caáp caùc dòch vuï coâng) Khoâng coù caùc gaùnh naëng phaùp quy Quy ñònh cuûa luaät phaùp (baûo hoä quyeàn sôû höõu, söï ñoäc laäp cuûa ngaønh tö phaùp, v.v..) Haïn cheá tham nhuõng. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 43 Nhöõng yeáu toá naøy ñöôïc ño löôøng thöïc nghieäm ôû caáp quoác gia, töø ñoù moät boä döõ lieäu toaøn caàu ñaõ ñöôïc xaây döïng (Kaufmann, Kray vaø Mastruzzi 2003). Ñònh nghóa Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò Maëc duø tra cöùu taøi lieäu cho thaáy coù ít döõ lieäu thöïc nghieäm cuï theå hôn, song tra cöùu cuõng chæ ra raèng khoâng thieáu caùc trích daãn veà ñònh nghóa vaø möùc ñoä söû duïng thuaät ngöõ "quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò". UNESCO ñònh nghóa quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò laø caùc quy trình daãn daét vaø tính ñeán caùc moái lieân heä khaùc nhau giöõa caùc beân coù lieân quan, chính quyeàn ñòa phöông vaø ngöôøi daân. Coâng taùc naøy bao goàm caùc chieán löôïc töø treân xuoáng vaø töø döôùi leân ñeå taïo thuaän lôïi cho söï tham gia tích cöïc cuûa caùc coäng ñoàng coù lieân quan, cho vieäc thaûo luaän coâng khai giöõa caùc ñoái taùc, cho quaù trình ra quyeát ñònh moät caùch minh baïch, vaø cho caùc chính saùch quaûn lyù ñoâ thò saùng taïo (UNESCO 2000). Toång quaùt hôn, Mehta vaø toå chöùc UNCHS ñöa ra ñònh nghóa veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø moâ taû nhöõng chæ soá tieàm taøng cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò (Mehta 1998 vaø UNCHS 1999). Mehta (1998) xem xeùt quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò thoâng qua moät taäp hôïp caùc thuoäc tính. OÂng ñöa ra thuoäc tính traùch nhieäm giaûi trình. Ñeà xuaát cuûa oâng xuaát phaùt töø caùch thöùc caùc thaønh phoá quaûn lyù taøi chính, cung caáp thoâng tin veà vieäc söû duïng ngaân saùch vaø nhöõng thaønh quaû cho ngöôøi daân, vieäc tuaân thuû caùc yeâu caàu cuûa luaät phaùp vaø caùc chính saùch haønh chính. Naèm trong khaùi nieäm veà traùch nhieäm giaûi trình cuûa Mehta laø vaán ñeà khaû naêng ñaùp öùng, noù bao goàm khaû naêng cuûa moät chính quyeàn ñòa phöông trong vieäc xaùc ñònh vaø ñaùp öùng nhu caàu cho caùc cöû tri cuûa mình. Ñeå laøm nhö vaäy, caùc coâng chöùc cuûa thaønh phoá caàn coù nhöõng quy trình cho pheùp ngöôøi daân tham gia vaø coù moät heä thoáng ñeå theo doõi vaø giaùm saùt, cuõng nhö coù phöông tieän ñeå baùo caùo caùc keát quaû ñaït ñöôïc. Ba pheùp ño naøy laø raát quan troïng neáu nhö ta söû duïng ñònh nghóa veà thaønh phoá laø moät ñòa ñieåm, bôûi vì chuùng chæ ra thöïc traïng cuûa thaønh phoá trong nhöõng vaán ñeà cuûa ñòa phöông vaø kyõ naêng quaûn lyù nhöõng heä quaû cuûa toaøn caàu hoaù taïi ñòa phöông. Neáu nhö chuùng ta xem xeùt ñònh nghóa coøn laïi veà moät thaønh phoá toaøn caàu, coi noù laø keát quaû cuûa toaøn caàu hoaù song ñoàng thôøi cuõng hình thaønh neân vai troø cuûa thaønh phoá trong moät theá giôùi toaøn caàu hoaù, chuùng ta caàn xem xeùt nhöõng chæ soá ñoäng cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc. Beân caïnh nhöõng thuoäc tính tónh nhö traùch nhieäm giaûi trình, khaû naêng ñaùp öùng vaø söï tham gia, Mehta cuõng ñöa vaøo moät khaùi nieäm ñoäng veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò, oâng goïi ñoù laø ñoåi môùi quaûn lyù. Ñoåi môùi quaûn lyù ño löôøng möùc ñoä maø caùc nhaø quaûn lyù ñoâ thò coù theå thöïc hieän thaønh coâng nhöõng thay ñoåi trong heä thoáng haønh chính ñeå hoaït ñoäng toát hôn. Mehta giôùi thieäu ba pheùp ño khaû naêng caùc thaønh phoá chuyeån caùc cô hoäi toaøn caàu thaønh caùc giaù trò ñòa phöông. Chuùng bao goàm vieäc ño löôøng moái quan heä ñoái taùc giöõa khu vöïc nhaø nöôùc vôùi tö nhaân, söï töông taùc giöõa chính quyeàn ñòa phöông vôùi caùc coâng daân vaø söï keát noái thaønh maïng löôùi. 44 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Moät soá taùc giaû coi khaû naêng tham gia vaøo caùc quan heä ñoái taùc giöõa khu vöïc nhaø nöôùc vôùi tö nhaân cuûa caùc thaønh phoá laø naêng löïc chính ñeå duy trì söùc maïnh trong boái caûnh toaøn caàu (xem Doel vaø Hubbard 2002 vaø Knox 2002). Mehta ñeà xuaát caùc pheùp ño bao goàm ño löôøng söï toàn taïi caùc saùng kieán cuûa khu vöïc doanh nghieäp nhaèm caûi thieän hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn ñòa phöông, cuõng nhö ño möùc ñoä khuyeán khích söï tham gia cuûa khu vöïc tö nhaân vaøo phaùt trieån nhôø vieäc thöïc hieän caùc chính saùch vaø chöông trình öu ñaõi. Nhöõng nhaân toá nhö vaäy laø xaùc ñaùng vì caùc coâng ty xuyeân quoác gia thöôøng ñaùnh giaù nhöõng lôïi ích cuûa vieäc ñaët truï sôû ôû moät thaønh phoá cuï theå döïa treân möùc ñoä cam keát vôùi chính quyeàn ñòa phöông, cuõng nhö moâi tröôøng ñaàu tö ñòa phöông maø hoï seõ gaëp phaûi. Söï töông taùc giöõa chính quyeàn ñòa phöông vôùi ngöôøi daân vaø caùc toå chöùc phi chính phuû môû ra cô hoäi cho pheùp caùc toå chöùc daân söï toaøn caàu ñöôïc tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh cuûa ñòa phöông. Caùc thaønh phoá vôùi coäng ñoàng ngöôøi Do thaùi lôùn coù tham gia tích cöïc vaøo caùc quyeát ñònh cuûa ñòa phöông laø moät ví duï, tuy nhieân cuõng coù caùc maïng löôùi goàm caùc toå chöùc xaõ hoäi hoaït ñoäng treân quy moâ toaøn caàu ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà ñòa phöông (Sassen 2002). Ñònh nghóa cuûa Mehta veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò cuõng cho pheùp chuùng toâi ñöa ra khaùi nieäm veà keát noái maïng löôùi cuûa moät thaønh phoá vôùi caùc thaønh phoá khaùc, vôùi caùc ñoái töôïng hoaït ñoäng chính nhö caùc coâng ty, coâng ñoaøn, caùc hieäp hoäi kinh doanh, vaø vôùi caùc bang khaùc. OÂng ñeà xuaát moät soá chæ soá veà keát noái maïng löôùi, ví duï nhö soá löôïng cuûa caùc maïng löôùi lieân thaønh phoá, khu vöïc, hay quoác teá, cuõng nhö möùc ñoä hôïp taùc vaø trao ñoåi coâng ngheä. Caùc pheùp ño khaùc ñöôïc ñeà xuaát laø möùc ñoä trao ñoåi kyõ naêng vaø ñaøo taïo giöõa caùc thaønh phoá. Ví duï gaàn ñaây veà vieäc thaønh phoá Rome göûi chuyeân gia tôùi Kigali ñeå hoã trôï ñieàu haønh thaønh phoá Kigali cho thaáy möùc ñoä xaùc ñaùng cuûa chæ soá naøy. Khi ñöôïc xem döôùi giaùc ñoä laø keát quaû maø ngöôøi daân nhìn thaáy, coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò laø moät ñaëc ñieåm chính cho pheùp kieåm chöùng thöïc nghieäm veà thaønh phoá vôùi tö caùch laø moät ñòa ñieåm hoaëc veà thaønh tích hoaït ñoäng beàn vöõng cuûa thaønh phoá ñoù. Hieän nay môùi chæ coù raát ít chæ soá coù theå ñöôïc söû duïng ñeå naém baét nhöõng thay ñoåi raát naêng ñoäng trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp thaønh phoá. Chuùng toâi söû duïng caùc pheùp ño ñöôïc ñöa ra bôûi caùc taùc giaû nhö Mehta (1998) vaø Toå chöùc UNCHS (1999), chuùng bao goàm: (a) möùc ñoä haøi loøng cuûa ngöôøi tieâu duøng (khaûo saùt/tình traïng than phieàn); (b) söï coâng khai trong quy trình hôïp ñoàng/ñaáu thaàu cung caáp caùc dòch vuï cho thaønh phoá: (c) tyû leä daân soá ñöôïc höôûng dòch vuï; vaø (d) khaû naêng coâng chuùng tieáp caän ñöôïc caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa quy trình chính saùch7. Vôùi caùc pheùp ño naøy, chuùng toâi xaây döïng moät veùctô caùc chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò maø chuùng toâi söû duïng ñeå kieåm chöùng taùc ñoäng cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò leân hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Veùctô naøy bao goàm caùc soá lieäu ño löôøng tieáng noùi, söï tham gia, tính minh baïch vaø traùch nhieäm giaûi trình maø chuùng toâi laáy ñöôïc töø cô sôû döõ lieäu cuûa Lieân hôïp quoác. Chuùng toâi cuõng söû Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 45 duïng nhöõng soá lieäu ño löôøng nguoàn taøi chính baát hôïp phaùp, phaàn naém giöõ cuûa nhaø nöôùc, naïn hoái loä ñeå ñöôïc höôûng caùc dòch vuï coâng, vaø naïn hoái loä trong quy trình thuû tuïc toá tuïng cuûa toaø aùn töø cô sôû döõ lieäu cuûa Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi (KLM). Cuoái cuøng, chuùng toâi xaây döïng moät chæ soá ñoäng veà tính minh baïch cuûa thaønh phoá, söû duïng nhöõng tham soá nhö vieäc thaønh phoá coù trang web hay khoâng, thoâng tin naøo ñöôïc ñöa vaøo trang web ñoù, ngaân saùch cuûa thaønh phoá coù ñöôïc coâng boá coâng khai treân trang web khoâng, hay caùc coâng ty coù theå ñaêng kyù treân web khoâng. Xin haõy löu yù raèng chæ soá naøy töông töï nhö chæ soá ñöôïc moâ taû tröôùc ñaây vaø ñöôïc coi laø cuûa Townsend (2001). Ñònh nghóa Taùc ñoäng cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò tôùi caùc thaønh phoá toaøn caàu hoaù Vieäc ñònh nghóa "thaønh phoá toaøn caàu hoùa" laø moät quaù trình hoaït ñoäng laâu daøi caàn ñöôïc kieåm chöùng thöïc nghieäm. Chuùng ta coù theå ñaët caâu hoûi nhöõng khía caïnh naøo trong quaûn lyù nhaø nöôùc ñem laïi cho caùc thaønh phoá khaû naêng bieán nhöõng vaán ñeà phöùc taïp mang tính toaøn caàu thaønh nhöõng lôïi theá cuûa rieâng mình, ñöôïc theå hieän thoâng qua caùch thöùc caùc thaønh phoá ñoái xöû vôùi ngöôøi daân cuûa mình (khaû naêng tieáp caän dòch vuï, chaát löôïng dòch vuï), qua khaû naêng thu huùt caùc coâng ty ñeán ñaàu tö (quan heä ñoái taùc giöõa khu vöïc nhaø nöôùc vaø tö nhaân, FDI, vò trí cuûa caùc coâng ty), vaø qua nhöõng thaønh coâng trong vieäc duy trì taêng tröôûng kinh teá trong vaøi naêm vaø taêng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa ngöôøi daân thaønh phoá. Doel vaø Hubbard (2002) coi moät thaønh phoá toaøn caàu hoaù luoân laø moät coâng trình ñang trong quaù trình thöïc hieän, coâng trình ñoù ñöôïc hình thaønh vaø quaûn lyù bôûi caùc coâng ty, caùc chính quyeàn, caùc ngaønh vaø caùc thaønh phoá. Do vaäy, moät thaønh phoá coù coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc taïi ñoâ thò toát seõ coù khaû naêng hoaït ñoäng toát, duy trì ñöôïc vò trí trong nhoùm nhöõng thaønh phoá toaøn caàu quan troïng, vaø ñem laïi giaù trò cho caùc coâng daân cuûa mình. Nghieân cöùu veà toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò coù hai tröôøng phaùi ñaùnh giaù taàm quan troïng cuûa toaøn caàu hoaù tôùi hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Moät tröôøng phaùi lyù luaän raèng caùc thaønh phoá coù theå hoaït ñoäng toát neáu chuùng coù ñuû naêng löïc vaø coù caùch thöùc quaûn lyù toaøn boä khoâng gian thaønh phoá vaø raèng khaû naêng caïnh tranh quoác teá cuûa moät thaønh phoá hoaøn toaøn khaùc vôùi khaùi nieäm veà moät thaønh phoá quoác teá (Kresl 1995, tr. 54). Caùc thaønh phoá coù theå ñem laïi caùc giaù trò toát hôn cho ngöôøi daân ñòa phöông nhôø söï töông taùc cuûa chuùng vôùi caùc vuøng noâng thoân trong noäi ñòa, cuõng nhö vôùi caùc thaønh phoá cuøng moät nöôùc. Do vaäy, caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn lyù toát maø khoâng coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao seõ thuoäc loaïi naøy, ôû ñaây chuùng toâi troâng ñôïi laø caùc thaønh phoá nhö vaäy hoaït ñoäng toát bôûi vì chuùng ñöôïc quaûn lyù toát chöù khoâng phaûi vì chuùng ñöôïc toaøn caàu hoaù. Moät tröôøng phaùi khaùc lyù luaän raèng caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát seõ laø nhöõng thaønh phoá ñöôïc coi laø thaønh phoá cuûa theá giôùi vaø ñem laïi caùc giaù trò ñòa phöông thoâng qua vieäc laøm saùng toû vaø naém baét caùc cô hoäi toaøn caàu (Doel vaø Hubbard 46 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò 2002). Nhöõng thaønh phoá nhö vaäy chuù troïng tôùi vò trí cuûa rieâng mình trong moät moâi tröôøng vaän ñoäng toaøn caàu vaø chuùng ñöôïc quaûn lyù toát khoâng chæ theo caáp ñoä ñòa phöông maø caû theo caáp ñoä toaøn caàu. Khaû naêng duy trì hoaït ñoäng toát cuûa caùc thaønh phoá naøy trong moät theá giôùi toaøn caàu hoaù ñöôïc quyeát ñònh bôûi vieäc thöôøng xuyeân quan taâm tôùi coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh. De Long vaø Shleifer (1992) ñaõ söû duïng caùch tieáp caän nhö vaäy ñeå so saùnh tình hình hoaït ñoäng khaùc nhau cuûa caùc thaønh phoá do caùc oâng hoaøng trò vì (ít coù tieáng noùi vaø söï tham gia cuûa ngöôøi daân vaø caùc thöông gia) vôùi caùc thaønh phoá do caùc thöông nhaân laøm chuû (coù nhieàu tieáng noùi cuûa ngöôøi daân vaø caùc coâng ty hôn). Vì hoï coù chuoãi soá lieäu theo thôøi gian daøi (töø theá kyû thöù II tôùi theá kyû XIX), hoï coù theå kieåm chöùng moái quan heä giöõa quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh (ñöôïc ño baèng tieáng noùi) vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá (ñöôïc ño baèng quy moâ vaø daân soá cuûa thaønh phoá). Duy trì söùc beàn cuûa caùc thaønh phoá trong moät theá giôùi toaøn caàu hoaù Moät yeáu toá quan troïng khaùc caàn caân nhaéc laø quy moâ. Neáu nhö quy moâ laø caùi gì ñoù ñöôïc taïo ra chöù khoâng phaûi coù saün (nhö Doel vaø Hubbard 2002 ñaõ chæ ra) thì quy moâ cuûa caùc thaønh phoá laø keát quaû cuûa cuoäc ñoï söùc ngaãu nhieân giöõa caùc thaønh phoá, caùc coâng ty, caù nhaân, vaø caùc khu vöïc (hieäp hoäi kinh doanh, coâng ñoaøn...). Khi coù ñuû chuoãi soá lieäu theo thôøi gian, chuùng ta coù theå thu thaäp ñöôïc "caùc chæ soá noåi baät veà quaûn lyù nhaø nöôùc", cho pheùp chuùng ta xem xeùt nhöõng thay ñoåi trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc qua thôøi gian do taùc ñoäng cuûa quaù trình toaøn caàu hoaù8. Chuùng toâi söû duïng moät haøm soá cho pheùp ñöa vaøo nhöõng bieán soá veà toaøn caàu hoaù ôû caû caáp quoác gia vaø caáp thaønh phoá, coi ñoù laø yeáu toá ñaàu vaøo cho hoaït ñoäng cung caáp dòch vuï trong moät thaønh phoá, cuõng nhö ñöa toaøn caàu hoaù vaø coi ñoù laø keát quaû cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh. Theo caùch naøy, nhöõng thaønh tích ñaït ñöôïc trong quaûn lyù nhaø nöôùc taïo moät moâi tröôøng cho pheùp caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát hôn, töø ñoù naém baét ñöôïc nhöõng cô hoäi toaøn caàu. Naém baét nhöõng ñoäng löïc cuûa toaøn caàu hoaù Nhöõng thöôùc ño quan troïng ñeå naém baét ñöôïc caùc ñoäng löïc cuûa toaøn caàu hoaù vaø söùc beàn cuûa caùc thaønh phoá bao goàm caùc khaùi nieäm veà söï keát noái, doøng vaän ñoäng vaø giao thoâng. Nhöõng khaùi nieäm naøy coù theå ñöôïc ño löôøng baèng caùc chæ soá maø Doel vaø Hubbard (2002) ñaõ chæ ra, nhö quy moâ vaø chieàu höôùng cuûa caùc doøng ngöôøi (thoâng qua tình hình di daân quoác teá); doøng voán (thoâng qua hoaït ñoäng ngaân haøng quoác teá); doøng saûn phaåm (thoâng qua xuaát nhaäp khaåu); doøng yù töôûng (thoâng qua phaùt thanh, truyeàn hình vaø caùc phöông tieän truyeàn thoâng); doøng oâ nhieãm (thoâng qua caùc chính saùch veà raùc thaûi); vaø thaäm chí laø caû doøng toäi phaïm (ma tuyù, buoân ngöôøi, röûa tieàn). Vì nhöõng thöôùc ño naøy coù theå thay ñoåi theo thôøi gian, höôùng thay ñoåi vaø tính lieân tuïc cuûa caùc doøng vaän ñoäng ôû Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 47 nhöõng möùc ñoä nhaát ñònh coù theå giuùp xaùc ñònh ñöôïc söùc beàn cuûa caùc thaønh phoá. Ñònh nghóa naøy thöøa nhaän caùc thaønh phoá coù khaû naêng chuyeån caùc moái quan heä phöùc taïp ôû caùc caáp ñoä khaùc nhau thaønh thuaän lôïi, vaø khaû naêng chuyeån ñoåi nhö vaäy hieám hoi hôn khaû naêng cheá ngöï hay quaûn lyù caùc moái quan heä ñoù. Theo ñònh nghóa suùc tích nhaát, toaøn caàu hoaù "chæ ñôn giaûn ñeà caäp tôùi moät nhoùm caùc söùc eùp höôùng tôùi moät xaõ hoäi ñôn nhaát treân toaøn theá giôùi. Trong soá caùc söùc eùp naøy coù thoâng tin ñaïi chuùng, thöông maïi, hoaït ñoäng ñi laïi ngaøy caøng thuaän tieän hôn, internet, moät neàn vaên hoaù ñaïi chuùng, vaø tieáng Anh ngaøy caøng ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn vôùi tö caùch laø moät ngoân ngöõ quoác teá" (Progressive Living 2005). Toaøn caàu hoaù thoâng thöôøng ñöôïc phaân tích ôû caáp ñoä quoác gia. Caùc nguoàn döõ lieäu vaø phaân tích ñaùnh giaù toaøn caàu hoaù ôû caáp quoác gia döôùi goùc ñoä moät khaùi nieäm ñoäng laø raát hieám. Moät soá taùc giaû tieán haønh xeáp haïng caùc nöôùc treân moät soá bình dieän cuûa toaøn caàu hoaù; ví duï, A. T. Kearney xaây döïng moät heä soá phöùc hôïp veà toaøn caàu hoaù (Chính saùch ngoaïi giao 2002). Chæ soá naøy ñöôïc xaây döïng döïa treân caùc chæ soá veà thöông maïi, taøi chính, giao tieáp caù nhaân vaø trao ñoåi thoâng tin. Söû duïng cô sôû döõ lieäu cuûa Kearney, chuùng toâi nghieân cöùu vaán ñeà toaøn caàu hoaù ôû caáp ñoä quoác gia vaø taùc ñoäng cuûa noù tôùi hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, trong ñoù caùc thaønh phoá ñöôïc ñaùnh giaù veà khaû naêng duy trì hoaït ñoäng cung caáp dòch vuï cho caùc coâng daân cuûa mình. Veà toaøn caàu hoaù ôû caáp ñoä thaønh phoá, chuùng toâi söû duïng caùc döõ lieäu töø nghieân cöùu GaWC (Taylor vaø Walker 2000), nghieân cöùu naøy coù caùc döõ lieäu ôû caáp thaønh phoá ñöôïc xaây döïng baèng caùch toång hôïp maïng löôùi caùc coâng ty keá toaùn, quaûng caùo, ngaân haøng/taøi chính, baûo hieåm, luaät vaø tö vaán quaûn lyù - töùc laø caùc chæ soá veà dòch vuï kinh doanh cuûa Friedman (1986). Cô sôû döõ lieäu naøy cho thaáy coù "tình traïng khoâng ñoàng ñeàu veà toaøn caàu hoaù", ví duï nhö khi ta nhìn vaøo möùc ñoä taäp trung caùc thaønh phoá theo khu vöïc. Chuùng toâi goïi cô sôû döõ lieäu naøy laø cô sôû döõ lieäu Taylor. Vôùi nhöõng döõ lieäu naøy, chuùng toâi coù theå theo ñuoåi caâu hoûi taïi sao moät soá thaønh phoá bò tuït laïi trong quaù trình toaøn caàu hoaù. Caùc nhaân toá quyeát ñònh hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá Do tình traïng khan hieám caùc döõ lieäu coù theå so saùnh ñöôïc cuûa caùc thaønh phoá treân toaøn caàu, chuùng toâi ñaõ phaûi linh hoaït trong moâ hình söû duïng. Chuùng toâi tìm kieám moät moâ hình cho pheùp naém baét nhöõng ñoäng löïc cuûa toaøn caàu hoaù, quaûn lyù nhaø nöôùc vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, cuõng nhö cho pheùp xaùc ñònh nhöõng giaû thuyeát cuï theå caàn ñöôïc kieåm chöùng. Moät khuoân khoå ñôn giaûn Chuùng toâi xem xeùt cuï theå vai troø cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caùc thaønh phoá vôùi möùc ñoä toaøn caàu hoaù khaùc nhau. Chuùng toâi phaân bieät giöõa ba bình dieän cuûa toaøn caàu hoaù trong Hình 3.1; hai trong soá ñoù laø yeáu toá ñaàu vaøo (chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc vaø möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá, ñöôïc minh hoaï laàn 48 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò löôït treân truïc tung vaø truïc hoaønh) vaø moät bình dieän coøn laïi laø keát quaû ñaàu ra (cung caáp dòch vuï/tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, naèm treân truïc "aûo" thöù ba trong bieåu ñoà, ñöôïc minh hoaï baèng ñöôøng cheùo). Vôùi moät giaûn ñoà nhö vaäy, chuùng toâi xaùc ñònh ñöôïc caùc giaû thuyeát chính coù theå ñöôïc kieåm chöùng lieân quan tôùi taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc tôùi hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Nhöõng giaû thuyeát seõ ñöôïc kieåm chöùng goàm: quaûn lyù nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù coù töông taùc vaø coù yù nghóa quan troïng vôùi hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Giaû thuyeát 1: Quaûn lyù nhaø nöôùc coù yù nghóa quan troïng. Lieäu moät thaønh phoá coù theå hoaït ñoäng toát chuû yeáu laø nhôø quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh, cho duø noù laø moät thaønh phoá ñòa phöông hay toaøn caàu? Vaø, cuï theå hôn, lieäu moät thaønh phoá ñòa phöông coù nhaát thieát phaûi coù coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh ñeå buø ñaép laïi vaø ñeå coù theå hoaït ñoäng toát, töùc laø lieäu moät thaønh phoá naèm trong oâ II vaãn coù theå hoaït ñoäng toát ñöôïc khoâng? Sau khi ñaõ kieåm soaùt möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa moät thaønh phoá, chuùng toâi thöøa nhaän laø quaûn lyù nhaø nöôùc coù yù nghóa quan troïng vôùi hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Maëc duø coù theå coù ngoaïi leä laø moät thaønh phoá ñòa phöông coù theå hoaït ñoäng toát, song ñieàu naøy gaàn nhö laø khoâng theå thöïc hieän ñöôïc tröø phi thaønh phoá ñoù coù coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû trình ñoä töông ñoái cao. Quaûn lyù nhaø nöôùc trong moâ hình naøy laø moät khaû naêng coù saün cho pheùp moät thaønh phoá hoaït ñoäng toát ôû taïi ñòa phöông hoaëc treân taàm toaøn caàu. Noùi caùch khaùc, chuùng toâi coù theå kieåm chöùng xem lieäu moät thaønh phoá hoaït ñoäng toát, cho duø ôû caáp ñòa phöông hay caáp toaøn caàu, coù coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh hay khoâng, töø ñoù coù theå ño löôøng ñöôïc giaù trò gia taêng cuûa rieâng coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ñem laïi cho moät thaønh phoá ñòa phöông hay moät thaønh phoá toaøn caàu. Giaù trò gia taêng maø coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ñem laïi cho moät thaønh phoá ñòa phöông chính laø söï khaùc bieät giöõa hoaït ñoäng cuûa moät thaønh phoá trong oâ I so vôùi moät thaønh phoá trong oâ II, trong khi giaù trò gia taêng maø quaûn lyù nhaø nöôùc ñem laïi cho moät thaønh phoá toaøn caàu laø söï khaùc bieät trong hoaït ñoäng cuûa moät thaønh phoá trong oâ IV so vôùi moät thaønh phoá trong oâ III. Giaû thuyeát 2: Toaøn caàu hoaù coù yù nghóa quan troïng. Chuùng toâi cuõng coù theå kieåm chöùng xem lieäu moät thaønh phoá toaøn caàu coù hoaït ñoäng toát hôn moät thaønh phoá ñòa phöông hay khoâng, khi chuùng coù cuøng chaát löôïng veà quaûn lyù nhaø nöôùc (cho duø laø chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc toát nhö trong oâ I vaø IV, hay quaûn lyù nhaø nöôùc keùm nhö trong caùc oâ II vaø III, töø ñoù ño löôøng taùc ñoäng cuûa rieâng toaøn caàu hoaù tôùi hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá). Töø caùc taøi lieäu nghieân cöùu, chuùng toâi troâng ñôïi laø moät thaønh phoá coù tính toaøn caàu coù khaû naêng ñaït ñöôïc ñòa vò toaøn caàu ñoù nhôø nhöõng haønh ñoäng cuï theå cuûa giôùi laõnh ñaïo chính trò hoaëc cuûa caùc coâng daân, cuõng nhö caùc coâng ty ñaët taïi thaønh phoá naøy. Chuùng toâi kyø voïng coâng daân cuûa caùc thaønh phoá toaøn caàu hoaù ñöôïc höôûng chaát löôïng dòch vuï toát hôn vaø coù khaû naêng tieáp Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 49 Hình 3.1. Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø möùc ñoä toaøn caàu hoaù - caùc nhaân toá coù khaû naêng quyeát ñònh thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá Caùc thaønh phoá Caùc thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc toaøn caàu ñöôïc toát quaûn lyù toát quaûn lyù toát phoá I IV ñoäng Hoaït thaønhôû nöôùc nhaø lyù Caùc thaønh phoá Caùc thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc toaøn caàu ñöôïc quaûn quaûn lyù keùm quaûn lyù keùm II III löôïng keùm Chaát ñoäng Hoaït Möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá caän vôùi caùc dòch vuï nhö nöôùc, nöôùc thaûi, ñieän vaø ñieän thoaïi toát hôn so vôùi cö daân cuûa caùc thaønh phoá ñòa phöông. Giaû thuyeát thöù ba: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc coù söï töông taùc tích cöïc. Maëc duø veà nguyeân taéc, moät thaønh phoá coù theå buø ñaép laïi ñaëc tính ñòa phöông cuûa mình (so vôùi ñaëc tính toaøn caàu) baèng coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh, treân thöïc teá, nhöõng ñoäng löïc cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh coù theå chæ ra moät moái lieân heä giöõa toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc: nhöõng thaønh phoá tham gia toaøn caàu hoaù tieán haønh kieåm soaùt vaø caân ñoái caïnh tranh (ví duï, thoâng qua caùc quy ñònh veà ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaø thò tröôøng tín duïng), ñoàng thôøi coù nhöõng kyõ naêng ñeå caûi thieän coâng taùc quaûn lyù thaønh phoá. Ngöôïc laïi, coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc toát hôn, bao goàm vieäc ñaûm baûo tính minh baïch, vieäc kieåm soaùt tham nhuõng vaø baûo veä quyeàn sôû höõu, coù theå tieáp tuïc kích caàu vaø gaây aùp löïc ñeå moät thaønh phoá ñòa phöông taêng daàn tính toaøn caàu9. Do vaäy, coù theå ñang toàn taïi moät chu trình ñoäng trong ñoù toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc coù söï töông taùc thuaän chieàu theo höôùng tieáp tuïc caûi thieän hoaït ñoäng. Ñaëc bieät, chuùng toâi seõ nghieân cöùu thöïc nghieäm xem caùc thaønh phoá ñòa phöông coù ít khaû naêng quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh hôn khoâng, vaø lieäu vieäc trôû thaønh moät thaønh phoá toaøn caàu, vaø moät quoác gia coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao, coù giuùp caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa thaønh phoá hay khoâng. 50 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Do vaäy, trong Hình 3.1, chuùng toâi cho raèng tình traïng hoaït ñoäng toài teä nhaát seõ dieãn ra ôû caùc thaønh phoá naèm trong oâ II (caùc thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc quaûn lyù keùm). Neáu moät thaønh phoá ôû oâ II coá gaéng ñaït möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn, thaønh phoá ñoù seõ khoù loøng thaønh coâng neáu khoâng coù caùc aùp löïc gia taêng buoäc phaûi coù bieän phaùp ñeå caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc. Nhö vaäy, vieäc dòch chuyeån nhanh choùng vaø hoaøn toaøn theo chieàu ngang töø oâ II sang oâ III hoaëc dòch chuyeån nhanh choùng vaø hoaøn toaøn theo chieàu doïc sang oâ I chaéc seõ coù ít khaû naêng xaûy ra hôn laø vieäc thaønh phoá ñoù vaãn tieáp tuïc naèm trong ñieåm caân baèng thaáp hoaëc dòch chuyeån ra khoûi oâ II sang ñieåm caân baèng veà hoaït ñoäng toát ôû oâ IV theo ñöôøng cheùo. Moâ hình ñôn giaûn Moät moâ hình raát ñôn giaûn nhö sau ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích nhöõng keát quaû naûy sinh töø nhöõng pheùp kieåm chöùng caùc giaû thuyeát naøy: Y = f(X, Z, c, C) + trong ñoù: Y = hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ñöôïc ño löôøng baèng moät veùctô caùc bieán soá ñònh tính veà dòch vuï, bao goàm khaû naêng tieáp caän nguoàn cung caáp nöôùc, nöôùc thaûi, ñieän vaø ñieän thoaïi, laáy töø boä soá lieäu cuûa Lieân hôïp quoác, cuõng nhö chaát löôïng toång theå cuûa caùc dòch vuï keát caáu haï taàng vaø nguoàn cung caáp ñieän, khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi coá ñònh vaø/hoaëc ñieän thoaïi di ñoäng vaø khaû naêng tieáp caän internet ôû caùc tröôøng hoïc, söû duïng cô sôû döõ lieäu EOS. X = thöôùc ño möùc ñoä toaøn caàu hoaù ôû caáp thaønh phoá, chuùng toâi ño löôøng giaù trò naøy baèng caùch söû duïng caùc soá lieäu trong cô sôû döõ lieäu Taylor nhö toång soá vaên phoøng cuûa caùc coâng ty quaûng caùo, taøi chính vaø keá toaùn quoác teá ôû moät thaønh phoá. Z = veùctô goàm caùc chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc, bao goàm vieäc kieåm soaùt tham nhuõng, naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng vaø phaàn naém giöõ cuûa nhaø nöôùc, chuû yeáu laáy töø cô sôû döõ lieäu EOS. c = caùc ñaëc ñieåm khaùc cuûa thaønh phoá, nhö quy moâ, thaønh phoá ñoù laø thuû ñoâ hay thaønh phoá caûng, cuõng nhö thaønh phoá coù caùc trang web, coù caùc thoâng tin veà ngaân saùch thaønh phoá vaø caùc quy ñònh kinh doanh treân caùc trang web ñoù hay khoâng. C = caùc ñaëc ñieåm cuûa quoác gia ñoù, nhö möùc thu nhaäp, dieän tích, möùc ñoä ñoâ thò hoaù vaø möùc ñoä toaøn caàu hoaù ôû caáp quoác gia. = sai soá. Moâ taû döõ lieäu vaø saép xeáp caùc bieán soá Keát hôïp giöõa caùc döõ lieäu saün coù vôùi nhöõng döõ lieäu vaø chæ soá môùi ñöôïc thu thaäp veà 412 thaønh phoá ôû 134 nöôùc, cô sôû döõ lieäu KLM ñöôïc xaây döïng baèng caùch laáy töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. Töø soá lieäu Baùo caùo quan saùt cuûa Lieân hôïp quoác Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 51 (1998), chuùng toâi taûi xuoáng 4 bieán soá veà tình hình hoaït ñoäng vaø khaû naêng tieáp caän dòch vuï cho khoaûng 80 thaønh phoá ôû 60 quoác gia. Töø cô sôû döõ lieäu EOS khaûo saùt veà töøng doanh nghieäp cuï theå (2003), chuùng toâi tính bình quaân 12 chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc cho töøng thaønh phoá, cuõng nhö 5 bieán soá veà tình hình hoaït ñoäng vaø khaû naêng tieáp caän dòch vuï cho 271 thaønh phoá ôû 101 nöôùc. Ví duï, hai bieán soá lieân quan ñeán quaûn lyù nhaø nöôùc maø chuùng toâi ñaõ söû duïng ñeå tính caùc chæ soá bình quaân cho toaøn thaønh phoá laø taàn suaát cuûa naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp caùc dòch vuï coâng, vaø möùc ñoä naém giöõ cuûa nhaø nöôùc (töø baùo caùo cuûa caùc coâng ty veà nhöõng taùc ñoäng boùp meùo caïnh tranh cuûa caùc khoaûn chi traû phi phaùp cuûa moät soá coâng ty) taùc ñoäng tôùi caùc chính saùch, luaät leä hoaëc quy ñònh cuûa chính phuû. Töø cô sôû döõ lieäu cuûa Taylor, chuùng toâi laáy ñöôïc soá caùc vaên phoøng cuûa caùc coâng ty quaûng caùo, keá toaùn vaø taøi chính ôû moãi thaønh phoá, vaø chuùng toâi xaây döïng moät bieán soá "thaønh phoá toaøn caàu" baèng caùch coäng ba bieán naøy laïi, vaø chuùng toâi coù soá lieäu cho 261 thaønh phoá ôû 114 quoác gia. Beân caïnh ñoù, chuùng toâi cuõng xaây döïng caùc chæ soá baèng caùch tra cöùu treân internet, ñaëc bieät laø caùc chæ soá veà caùc ñaëc tính cuï theå cuûa caùc thaønh phoá, ví duï nhö daân soá cuûa thaønh phoá, söï toàn taïi caùc trang web cuûa thaønh phoá, vaø tình hình coâng boá caùc döõ lieäu veà ngaân saùch cuûa thaønh phoá vaø caùc quy ñònh kinh doanh treân caùc trang web ñoù. Chuùng toâi hoaøn taát danh muïc caùc ñaëc tính cuûa thaønh phoá baèng caùch ñöa vaøo hai bieán giaû ñeå xem xeùt thaønh phoá ñoù coù phaûi laø thuû ñoâ cuûa moät nöôùc vaø/hoaëc laø thaønh phoá caûng hay khoâng. ÔÛ caáp ñoä quoác gia, chuùng toâi ruùt bieán "Kieåm soaùt tham nhuõng" töø caùc chæ soá toång hôïp veà quaûn lyù nhaø nöôùc treân toaøn theá giôùi ñaõ neâu treân, trong ñoù tham nhuõng (thöôøng ñöôïc moâ taû laø vieäc thöïc thi quyeàn löïc nhaø nöôùc vì lôïi ích caù nhaân) laø moät trong nhöõng yeáu toá caáu thaønh. Chæ soá naøy laø chæ soá toång hôïp töø nhieàu nguoàn rieâng leû, bao goàm moät soá maët cuûa tham nhuõng, töø tham nhuõng haønh chính tôùi "tham nhuõng toång theå" trong chính trò vaø "phaàn naém giöõ cuûa nhaø nöôùc". Chuùng toâi cuõng xaây döïng bieán soá thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi (PPP) baèng caùch ruùt töø boä döõ lieäu Heston-Summers vaø Tình hình theá giôùi cuûa CIA (2001). Veà möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa caùc nöôùc, chuùng toâi laáy töø Chæ soá toaøn caàu hoaù trong A. T. Kearney/Chính saùch ñoái ngoaïi. Chæ soá naøy theo doõi vaø ñaùnh giaù nhöõng thay ñoåi trong boán yeáu toá chính caáu thaønh neân hoäi nhaäp toaøn caàu, bao goàm caùc thöôùc ño nhö luoàng thöông maïi vaø taøi chính, söï di chuyeån cuûa con ngöôøi qua bieân giôùi, hoaït ñoäng ñieän thoaïi quoác teá, tình hình söû duïng internet, vaø söï tham gia vaøo caùc hieäp öôùc quoác teá vaø caùc hoaït ñoäng gìn giöõ hoaø bình. Chæ soá naøy ñöôïc tính cho 62 nöôùc, bao goàm caû caùc nöôùc coâng nghieäp hoaù vaø neàn kinh teá môùi noåi leân10. Trong Baûng 3.1 chuùng toâi trình baøy phaàn chuù thích, nguoàn vaø ñaëc ñieåm cuûa taát caû caùc bieán soá chuùng toâi söû duïng trong quaù trình kieåm chöùng thöïc nghieäm nhöõng giaû thuyeát naøy. Nhöõng keát quaû thöïc nghieäm chính Chuùng toâi tieán haønh pheùp kieåm chöùng moät bieán, hoaëc nhieàu nhaát laø hai bieán ñeå kieåm chöùng xem toaøn caàu hoaù vaø/hoaëc quaûn lyù nhaø nöôùc coù moái lieân heä 52 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò ñaùng keå vaø chaët cheõ vôùi tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá hay khoâng. Döôùi daïng löôïc ñoà, tröôùc heát chuùng toâi trình baøy caùc keát quaû naøy trong caùc Hình töø 3.2 tôùi 3.10, caùc hình naøy toùm taét nhöõng baèng chöùng thöïc nghieäm ban ñaàu hoã trôï cho nhöõng giaû thuyeát chuùng maø chuùng toâi kieåm nghieäm. Nhöõng bieåu ñoà naøy chæ trình baøy nhöõng keát quaû thu ñöôïc töø maãu goàm caùc neàn kinh teá môùi noåi vaø caùc neàn kinh teá chuyeån ñoåi (ñöôïc goïi laø nöôùc "khoâng thuoäc OECD"), ñoù laø moät caùch ñôn giaûn ñeå phaàn naøo haïn cheá tình traïng cheânh leäch lôùn veà thu nhaäp (thöïc teá, trong toaøn maãu, khoaûng caùch cheânh leäch laø lôùn hôn, maëc duø chuùng khoâng ñöôïc moâ taû trong nhöõng bieåu ñoà naøy nhöng ñöôïc trình baøy ôû nhöõng baûng tieáp theo). Nhöõng bieåu ñoà döôùi ñaây cho thaáy söï khaùc bieät trong tình hình hoaït ñoäng cuûa moät thaønh phoá toaøn caàu (so vôùi moät thaønh phoá ñòa phöông), ñöôïc trình baøy döôùi daïng moät veùctô veà tình hình cung caáp dòch vuï, ví duï nhö khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi (tính treân toång daân soá trong Hình 3.2 vaø tính theo doanh nghieäp trong Hình 3.3)11, nöôùc thaûi (Hình 3.4), nöôùc (Hình 3.5), ñieän (Hình 3.6), chaát löôïng toång theå cuûa keát caáu haï taàng (Hình 3.7), khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng (Hình 3.8), khaû naêng tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc (Hình 3.9) vaø chaát löôïng cung caáp ñieän (Hình 3.10). Ngoaøi ra, baèng caùch chia nhoû maãu nghieân cöùu vaø caùc tính toaùn ñôn giaûn söû duïng trong moãi bieåu ñoà, chuùng toâi cuõng coù theå moâ taû ñöôïc söï khaùc bieät do quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh taïo ra. Vieäc naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch söû duïng ba thöôùc ño veà quaûn lyù nhaø nöôùc, trong ñoù moät thöôùc ño laø möùc bình quaân trong caû nöôùc (kieåm soaùt tham nhuõng), vaø hai yeáu toá khaùc laø ôû caáp thaønh phoá (naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï vaø phaàn naém giöõ cuûa nhaø nöôùc). Chuùng toâi thaáy raèng quaûn lyù nhaø nöôùc coù moái quan heä ñaùng keå vôùi tình hình hoaït ñoäng, ôû caû caùc thaønh phoá ñòa phöông cuõng nhö toaøn caàu. Caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn lyù toát, cho duø chuùng laø thaønh phoá ñòa phöông hay toaøn caàu, thì ñeàu hoaït ñoäng toát hôn so vôùi caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn lyù yeáu keùm, xeùt treân toaøn boä caùc bieán soá veà chaát löôïng cuõng nhö khaû naêng tieáp caän dòch vuï. Öu ñieåm trong tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn lyù toát theå hieän treân caû ba thöôùc ño veà coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc vaø treân taát caû caùc bieán dòch vuï, tröø khaû naêng tieáp caän maïng löôùi ñieän ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu. Toaøn caàu hoaù coù moät taùc ñoäng maïnh meõ hôn tôùi tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Sau khi xem xeùt kyõ, chuùng toâi thaáy raèng caùc thaønh phoá toaøn caàu thöïc söï hoaït ñoäng toát hôn so vôùi caùc thaønh phoá ñòa phöông. Tuy nhieân, söï khaùc bieät khoâng phaûi luoân luoân roõ reät ñöôïc nhö vaäy vaø thay ñoåi tuyø theo loaïi hình dòch vuï. Cuï theå, söï khaùc bieät giöõa caùc thaønh phoá ñòa phöông vaø toaøn caàu laø raát roõ vôùi moät soá dòch vuï cuï theå, nhö chaát löôïng keát caáu haï taàng, tuy nhieân laïi khoâng toàn taïi söï khaùc bieät naøo veà khaû naêng tieáp caän ñieän. Söï khaùc bieät vôùi caùc dòch vuï coøn laïi naèm giöõa hai thaùi cöïc naøy, keå caû veà quy moâ taùc ñoäng (thöôøng laø khieâm toán) cuõng nhö möùc ñoä yù nghóa. Chuùng toâi trình baøy caùc keát quaû xeáp haïng bình quaân moät caùch ñaày ñuû hôn veà taát caû caùc bieán lieân quan trong moãi maãu nghieân cöùu (maãu hoaøn chænh trong Baûng 3.2, maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD trong Baûng 3.3, vaø maãu caùc nöôùc OECD Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 53 Baûng 3.1. Caùc loaïi vaø phaïm vi caùc bieán soá trong cô sôû döõ lieäu Kaufmann-Leùautier- Mastruzzi Möùc ñoä/ Thaønh Bieán soá Moâ taû/Nguoàn Chieàu höôùng Nöôùc phoá Caùc bieán cuûa thaønh phoá Tieáp caän dòch vuï cung caáp nöôùc UNCHS 1998 % daân soá 61 83 Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi UNCHS 1998 % daân soá 57 78 Tieáp caän dòch vuï ñieän UNCHS 1998 % daân soá 61 81 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi loaïi 1 UNCHS 1998 % daân soá 51 58 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi loaïi 2 Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Chaát löôïng keát caáu haï taàng Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Chaát löôïng ñieän Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Tieáp caän internet trong tröôøng hoïc Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Phaàn naém giöõ cuûa nhaø nöôùc Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Röûa tieàn khoâng chính thöùc Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Toäi phaïm ñöôøng phoá Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Chi phí do naïn quan lieâu trong nhaäp khaåu Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-9 (toát) 101 271 Naïn hoái loä aûnh höôûng ñeán luaät phaùp Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Söû duïng sai leäch nguoàn coâng quyõ Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Nguoàn taøi chính phi phaùp cho caùc ñaûng phaùi Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Naïn hoái loä trong caáp pheùp Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Naïn hoái loä trong thueá Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Ñoä laønh maïnh cuûa caùc ngaân haøng Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Ñoä tin caäy vaøo caùc chính trò gia Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Toäi phaïm coù toå chöùc Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Chaát löôïng cuûa heä thoáng böu chính Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Thieáu huït trong tieáp caän y teá Ngaân haøng Theá giôùi 2003 1 (keùm)-7 (toát) 101 271 Thaønh phoá toaøn caàu Soá löôïng vaên phoøng cuûa caùc coâng ty quaûng caùo, taøi chính, vaø keá toaùn chính laáy töø Taylor vaø Walker 2001 Haøng traêm 114 261 54 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Baûng 3.1. (Tieáp) Möùc ñoä/ Thaønh Bieán soá Moâ taû/Nguoàn Chieàu höôùng Nöôùc phoá Daân soá cuûa thaønh phoá www.citypopulation.de.2001 Log 134 410 Bieán giaû veà trang web Thaønh phoá coù moät trang web (Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003) 0 (khoâng) - 1 (coù) 133 398 Bieán giaû veà kinh doanh Trang web cuûa thaønh phoá coù thoâng tin veà caùch khôûi ñaàu moät doanh nghieäp (Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003) 0 (khoâng) - 1 (coù) 133 398 Bieán giaû veà ngaân saùch Trang web cuûa thaønh phoá coù thoâng tin veà ngaân saùch (Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003) 0 (khoâng) - 1 (coù) 133 398 Bieán giaû veà thaønh phoá Thaønh phoá coù caûng caûng (Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003) 0 (sai) - 1 (ñuùng) 134 411 Bieán giaû veà thaønh phoá Thaønh phoá laø thuû ñoâ thuû ñoâ (Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003) 0 (sai) - 1 (ñuùng) 134 411 Caùc bieán cuûa quoác gia Chæ soá toaøn caàu hoaù Chính saùch ñoái ngoaïi (Kearney) 2002 0 (ñoùng) - 1 (môû) 59 254 Kieåm soaùt tham nhuõng Chæ soá veà quaûn lyù nhaø -2.5 (keùm)- 134 411 nöôùc (Kaufmann vaø +2.5 (toát) Kraay 2002) Daân soá caû nöôùc Ngaân haøng Theá giôùi 2002 Log 134 411 Ñoâ thò hoaù % daân soá khoâng trong ngaønh noâng nghieäp (Ngaân haøng Theá giôùi 2002) % daân soá 100 366 Thu nhaäp ñaàu ngöôøi Summers vaø Heston 1984; CIA 2001 Log 134 411 trong Baûng 3.4). Chuùng toâi coù theå thaáy roõ moät moái töông quan thuaän chieàu maïnh giöõa hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ñöôïc tính baèng khaû naêng tieáp caän dòch vuï vaø möùc ñoä toaøn caàu hoaù (ôû caû caáp ñoä thaønh phoá vaø quoác gia), cho duø söû duïng maãu naøo ñi chaêng nöõa. Töông töï, cuõng toàn taïi moät moái töông quan thuaän chieàu maïnh giöõa tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá/khaû naêng tieáp caän dòch vuï vaø coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caû caáp ñoä quoác gia vaø thaønh phoá. Keát luaän laø, caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn hoaït ñoäng toát hôn, vaø caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn lyù toát hôn thì hoaït ñoäng toát. Caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh cuõng hoaït ñoäng toát hôn. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 55 Hình 3.2. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi cuûa ngöôøi daân ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD (%) 100 Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu 90 thoaïi 80 70 ñieän 60 caän 50 40 tieáp 30 ñoä 20 Möùc 10 0 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Chuù thích: Möùc ñoä tieáp caän ñieän thoaïi cuûa ngöôøi daân ñöôïc laáy töø Toå chöùc quan saùt cuûa Lieân hôïp quoác (1998) vaø ño tyû leä daân soá ñöôïc tieáp caän ñieän thoaïi. Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; UNCHS 1998; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. Hình 3.3. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà möùc ñoä caùc doanh nghieäp söû duïng ñieän thoaïi ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 7 Cao Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu 6 caän thoaïi 5 tieáp ñieän 4 naêng ñöôøng 3 Khaû caùc 2 1 Thaáp Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Chuù thích: Möùc ñoä caùc doanh nghieäp söû duïng ñieän thoaïi ñöôïc laáy töø EOS 2003 vaø söû duïng moät thang ñieåm töø 1-7 ñeå ño möùc ñoä saün coù caùc ñöôøng ñieän thoaïi môùi daønh cho kinh doanh. Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi 2003. 56 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Hình 3.4. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu 100 90 vuï 80 dòch 70 caän (%) 60 tieáp thaûi 50 nöôùc naêng 40 Khaû 30 20 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. Hình 3.5. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï cung caáp nöôùc ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 100 Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu 90 vuï 80 dòch (%) 70 caän nöôùc 60 tieáp caáp 50 naêng cung 40 Khaû 30 20 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 57 Hình 3.6. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï ñieän ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu 100 90 caän (%) 80 tieáp ñieän 70 naêng vuï 60 Khaû dòch 50 40 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; UNCHS 1998; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. Hình 3.7. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà chaát löôïng keát caáu haï taàng ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 7 Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu Cao 6 taàng 5 löôïng haï 4 Chaát caáu keát 3 2 Thaáp 1 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; UNCHS 1998; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. 58 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Hình 3.8. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 7 Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu Cao 6 5 duïng ñoäng söû di 4 ñoä thoaïi Möùc 3 ñieän 2 Thaáp1 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; UNCHS 1998; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. Hình 3.9. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà khaû naêng tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 7 Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu Cao 6 internet 5 caän hoïc tieáp 4 naêng tröôøngôû 3 Khaû 2 Thaáp 1 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003; UNCHS 1998; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 59 Hình 3.10. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà chaát löôïng nguoàn ñieän ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc nhau trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD 7 Cao Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu 6 ñieän 5 nguoàn 4 löôïng 3 Chaát 2 Thaáp 1 Kieåm Naïn Phaàn Kieåm Naïn Phaàn soaùt hoái loä naém giöõ soaùt hoái loä naém giöõ tham ñeå ñöôïc cuûa tham ñeå ñöôïc cuûa nhuõng cung caáp nhaø nhuõng cung caáp nhaø dòch vuï nöôùc dòch vuï nöôùc coâng coâng Quaûn lyù nhaø nöôùc keùm Quaûn lyù nhaø nöôùc toát Nguoàn: EOS 2003; UNCHS 1998; Kaufmann vaø Kraay 2002; vaø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003. Baûng 3.2. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc trong maãu ñaày ñuû Thöôùc ño toaøn caàu hoaù Thöôùc ño quaûn lyù nhaø nöôùc Naïn hoái loä Phaàn Möùc ñoä Toaøn caàu Toaøn caàu ñeå ñöôïc naém giöõ kieåm soaùt hoaù cuûa hoaù cuûa cung caáp dòch cuûa tham nhuõng thaønh phoá quoác gia vuï coâng nhaø nöôùc caû nöôùc Bieán soá Thaáp Cao Thaáp Cao Keùm Toát Keùm Toát Keùm Toát Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 62 94 75 99 55 91 60 89 62 95 Tieáp caän dòch vuï nöôùc (%, UN) 75 95 81 100 68 96 72 94 73 98 Tieáp caän dòch vuï ñieän (%, UN) 90 94 90 100 82 95 83 95 85 100 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi 1 (%, UN) 46 80 60 95 37 79 41 80 40 89 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi 2 4,8 6,0 5,4 6,4 4,4 6,2 4,6 6,0 4,6 6,2 (1­7, EOS) Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng 5,7 6,5 6,1 6,7 5,5 6,5 5,6 6,4 5,6 6,5 (1­7, EOS) Tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc 2,9 4,7 3,7 5,3 2,9 4,8 3,0 4,7 2,9 5,0 (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng 3,1 5,0 3,5 5,5 2,9 4,7 2,9 4,7 2,9 5,0 (1­7, EOS) Chaát löôïng nguoàn ñieän (1­7, EOS) 3,9 5,6 4,4 6,2 3,6 5,7 3,8 5,4 3,7 5,8 Toång soá thaønh phoá 132 129 131 123 137 134 136 135 211 201 Chuù thích: Maãu ñaày ñuû bao goàm 412 thaønh phoá. Moãi bieán theo coät ñöôïc phaân thaønh hai maãu baèng nhau, treân vaø döôùi giaù trò trung bình cuûa maãu ñaày ñuû. Nguoàn: Baùo caùo quan saùt ñoâ thò cuûa Lieân hieäp quoác 1998; Ngaân haøng Theá giôùi 2003; Taylor vaø Walker 2001; Chính saùch ñoái ngoaïi 2002; Kaufmann vaø Kraay 2002. 60 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Baûng 3.3. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc trong maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD Thöôùc ño toaøn caàu hoaù Thöôùc ño quaûn lyù nhaø nöôùc Naïn hoái loä Phaàn Möùc ñoä Toaøn caàu Toaøn caàu ñeå ñöôïc naém giöõ kieåm soaùt hoaù cuûa hoaù cuûa cung caáp dòch cuûa tham nhuõng thaønh phoá quoác gia vuï coâng nhaø nöôùc caû nöôùc Bieán soá Thaáp Cao Thaáp Cao Keùm Toát Keùm Toát Keùm Toát Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 57 72 71 79 50 87 51 82 56 72 Tieáp caän dòch vuï nöôùc (%, UN) 74 79 78 85 64 93 66 88 70 81 Tieáp caän dòch vuï ñieän (%, UN) 87 90 88 92 80 93 80 92 83 90 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi 1 (%, UN) 43 57 48 76 32 74 38 64 37 59 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi 2 4,4 5,1 5,4 5,4 4,2 5,6 4,4 5,4 4,1 5,6 (1­7, EOS) Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng 5,4 6,1 6,2 6,1 5,4 6,2 5,5 6,0 5,4 6,1 (1­7, EOS) Tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc 2,4 3,3 3,5 3,9 2,7 4,0 2,8 3,9 2,6 4,1 (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng 2,6 3,7 3,5 3,4 2,8 3,8 2,7 3,9 2,7 3,8 (1­7, EOS) Chaát löôïng nguoàn ñieän (1­7, EOS) 3,6 4,4 4,2 4,5 3,4 4,8 3,6 4,6 3,4 4,8 Toång soá thaønh phoá 70 65 61 61 102 102 106 98 138 136 Chuù thích: Maãu caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD bao goàm 274 thaønh phoá. Moãi bieán theo coät ñöôïc chia thaønh hai maãu baèng nhau, treân vaø döôùi giaù trò trung bình cuûa caû maãu. Nguoàn: UNCHS 1998; Ngaân haøng Theá giôùi 2003; Taylor vaø Walker 2001; Chính saùch ñoái ngoaïi 2002; Kaufmann vaø Kraay 2002. Möùc yù nghóa cuûa moái lieân heä giöõa quaûn lyù nhaø nöôùc vaø tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ñöôïc toùm taét trong Baûng 3.5 döôùi ñaây. Baûng naøy trình baøy caû quy moâ (döôùi daïng con soá) vaø möùc yù nghóa (bieåu thò baèng soá daáu hoa thò) cuûa caùc heä soá cuûa ñöôøng hoài quy veà tình hình cung caáp dòch vuï cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc. Nhö chuùng ta coù theå thaáy ôû trong baûng naøy, quaûn lyù nhaø nöôùc laø theå töông lieân quan troïng cuûa tình hình hoaït ñoäng trong maãu ñaày ñuû, cuõng nhö trong caùc nhoùm nhoû chæ goàm caùc thaønh phoá ñòa phöông hoaëc caùc thaønh phoá toaøn caàu. Chuùng toâi nhaän thaáy raèng caùc keát quaû laø khaù lôùn vaø coù yù nghóa vôùi caû caùc thaønh phoá ñòa phöông vaø toaøn caàu (tröø moät soá ít ngoaïi leä), ñieàu ñoù caøng cuûng coá nhöõng keát quaû ñöôïc minh hoaï trong caùc Hình 3.2 ñeán 3.10 vaø caùc Baûng 3.2 ñeán 3.412. Nhöõng keát luaän naøy cuõng gôïi yù raèng nhìn chung khoâng coù söï khaùc bieät ñaùng keå veà nhöõng lôïi ích boå sung maø vieäc caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ñem laïi cho caùc thaønh phoá theo ñònh höôùng toaøn caàu hay ñòa phöông (nhö ñöôïc minh hoaï trong baûng naøy vôùi daõy soá bieåu thò "söï khaùc bieät" cuûa moãi dòch vuï laø khoâng lôùn vaø khoâng coù yù nghóa laém). Ngoaïi leä laø tröôøng hôïp kieåm soaùt tham nhuõng vaø khaû naêng tieáp caän nguoàn nöôùc vaø ñieän thoaïi, nhöõng bieán naøy coù veû nhö quan troïng vôùi caùc thaønh phoá ñòa phöông hôn laø vôùi caùc thaønh phoá toaøn caàu, vaø naïn Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 61 Baûng 3.4. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû caùc möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc trong maãu caùc nöôùc OECD Thöôùc ño toaøn caàu hoaù Thöôùc ño quaûn lyù nhaø nöôùc Naïn hoái loä Phaàn Möùc ñoä Toaøn caàu Toaøn caàu ñeå ñöôïc naém giöõ kieåm soaùt hoaù cuûa hoaù cuûa cung caáp dòch cuûa tham nhuõng thaønh phoá quoác gia vuï coâng nhaø nöôùc caû nöôùc Bieán soá Thaáp Cao Thaáp Cao Keùm Toát Keùm Toát Keùm Toát Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 98 100 99 100 98 100 98 100 99 100 Tieáp caän dòch vuï nöôùc (%, UN) 99 100 100 100 100 100 100 100 99 100 Tieáp caän dòch vuï ñieän (%, UN) 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi 1 (%, UN) 92 96 92 99 93 100 93 99 92 99 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi 2 5,9 6,6 6,2 6,7 6,2 6,8 6,2 6,7 6,0 6,8 (1­7, EOS) Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng 6,5 6,7 6,5 6,8 6,5 6,8 6,5 6,8 6,4 6,8 (1­7, EOS) Tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc 4,8 5,4 4,8 5,9 5,0 5,6 4,8 5,8 4,5 5,9 (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng 4,8 5,7 5,1 5,9 4,9 6,1 4,9 6,0 4,6 6,1 (1­7, EOS) Chaát löôïng nguoàn ñieän (1­7, EOS) 5,5 6,3 5,8 6,6 5,8 6,6 5,7 6,7 5,6 6,6 Toång soá thaønh phoá 64 62 90 42 34 33 34 33 73 65 Chuù thích: Maãu caùc nöôùc OECD goàm 138 thaønh phoá. Moãi bieán theo coät ñöôïc phaân thaønh hai maãu baèng nhau, treân vaø döôùi giaù trò bình quaân cuûa caû maãu. Nguoàn: UNCHS 1998; Ngaân haøng Theá giôùi 2003; Taylor vaø Walker 2001; Chính saùch ñoái ngoaïi 2002; Kaufmann vaø Kraay 2002. hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng, chaát löôïng keát caáu haï taàng, khaû naêng tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc xem ra coù veû quan troïng hôn vôùi caùc thaønh phoá toaøn caàu. Nhöõng keát quaû naøy coù theå gôïi yù laø coù khaû naêng moãi loaïi dòch vuï coù chöùc naêng khaùc nhau vôùi caùc thaønh phoá ñòa phöông hay toaøn caàu. Caùc soá lieäu veà dòch vuï nöôùc thaûi thöïc söï cao vaø do nhöõng noã löïc khaùc ñem laïi. Caùc chi tieát theâm veà caùc khía caïnh coâng ngheä vaø maïng löôùi cuûa dòch vuï coù theå ñöôïc tìm thaáy trong phaàn Caùc nhaân toá quyeát ñònh quaûn lyù nhaø nöôùc ôû thaønh phoá. Chuùng toâi môû roäng phaàn trình baøy caùc keát quaû thoáng keâ cuûa mình baèng caùch toùm taét caùc baèng chöùng thu ñöôïc töø moät moâ hình kinh teá löôïng nhieàu bieán, trong ñoù ñöa vaøo moät boä ñaày ñuû hôn caùc bieán kieåm soaùt trong caùc moâ hình khaùc nhau ñeå giaûi thích tình hình cung caáp dòch vuï. Nhö trong phaàn moâ taû moâ hình ñôn giaûn vaø caùc bieán ñöôïc trình baøy trong phaàn tröôùc, chuùng toâi tieán haønh caùc pheùp kieåm chöùng baèng kinh teá löôïng thoâng qua moâ hình OLS trong ñoù, caùc keát quaû cung caáp dòch vuï khaùc nhau laø bieán phuï thuoäc, vaø caùc ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá, coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû thaønh phoá vaø quoác gia, caùc chæ soá toaøn caàu hoaù vaø caùc ñaëc ñieåm cuûa quoác gia ñoù laø caùc bieán ñoäc laäp. Baûng 3.6 trình baøy keát quaû toång hôïp cuûa caùc moâ hình kinh teá löôïng khaùc nhau. Baûng toång hôïp naøy cho bieát ñoä lôùn cuûa caùc giaù trò (vôùi daáu +, 0, hoaëc - ôû 62 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Baûng 3.5. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá vaø möùc ñoä tieáp caän dòch vuï theo caùc caáp ñoä quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø ñòa phöông Naïn hoái loä ñeå Caùc bieán veà tình hình ñöôïc cung caáp Phaàn naém giöõ Kieåm soaùt hoaït ñoäng vaø maãu dòch vuï coâng cuûa nhaø nöôùc tham nhuõng Tieáp caän dòch vuï nöôùc Access to water Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,11*** 0,10*** 0,11*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,10* 0,04 0,06* Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,09** 0,10** 0,15*** Cheânh leäch Differential 0,01 ­0,06 ­0,09* Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi Access to sewerage Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,15*** 0,13*** 0,16*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,13 0,07 0,08* Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,13** 0,11 0,21** Cheânh leäch Differential 0,00 ­0,04 ­0,13 Tieáp caän dòch vuï ñieän Access to electricity Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,05** 0,05** 0,05*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,05 0,06* 0,06** Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,05* 0,07* 0,07** Cheânh leäch Differential 0,00 ­0,01 ­0,01 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi (1) Access to telephones (1) Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,19*** 0,15*** 0,24*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,17*** 0,13** 0,14*** Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,16*** 0,09 0,32*** Cheânh leäch Differential 0,01 0,04 ­0,18 Chaát löôïng keát caáu haï taàng Quality of infrastructure Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,99*** 0,98*** 1,10*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,96*** 0,86*** 0,99*** Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,57*** 0,82*** 0,87*** Cheânh leäch Differential 0,39*** 0,04 0,12 Chaát löôïng nguoàn ñieän Quality of electricity Maãu ñaày ñuû Full city sample 1,06*** 0,92*** 1,10*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 1,05*** 0,82*** 0,99*** Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,80*** 0,79*** 0,87*** Cheânh leäch Differential 0,25 0,03 0,12 Tieáp caän dòch vuï ñieän thoaïi (2) Access to telephones (2) Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,87*** 0,85*** 0,82*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,81*** 0,53*** 0,70*** Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,92*** 0,78*** 1,10*** Cheânh leäch Differential -0,11 -0,25 -0,40 Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng Access to cell phones Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,43*** 0,35*** 0,44*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,39*** 0,30*** 0,34*** Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,35*** 0,21* 0,53*** Cheânh leäch Differential 0,04 0,09 -0,19 Tieáp caän internet taïi tröôøng hoïc Internet access at achool Maãu ñaày ñuû Full city sample 0,99*** 0,93*** 1,12*** Maãu thaønh phoá toaøn caàu Global city sample 0,97*** 0,82*** 0,98*** Maãu thaønh phoá ñòa phöông Local city sample 0,64*** 0,78*** 1,21*** Cheânh leäch Differential 0,34* 0,04 -0,23 Chuù thích: Maãu ban ñaàu goàm 262 thaønh phoá ñöôïc chia laøm 2 phaàn baèng nhau döïa vaøo tieâu chí thaønh phoá toaøn caàu hay thaønh phoá ñòa phöông. Sau ñoù chuùng toâi chaïy hoài quy söï bieán thieân caùc bieán soá veà khaû naêng tieáp caän vaø hoaït ñoäng cuûa dòch vuï so vôùi caùc bieán veà quaûn lyù nhaø nöôùc ñöôïc löïa choïn (naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng, phaàn naém giöõ cuûa nhaø nöôùc vaø kieåm soaùt tham nhuõng). Caùc keát quaû veà ñoä lôùn vaø möùc ñoä yù nghóa cuûa heä soá trong maãu thaønh phoá toaøn caàu vaø maãu thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc trình baøy laàn löôït trong caùc haøng veà thaønh phoá toaøn caàu vaø thaønh phoá ñòa phöông. Ñoái vôùi moãi haøm kinh teá löôïng, chuùng toâi cuõng theâm 1 bieán giaû (thaønh phoá toaøn caàu = 1, thaønh phoá ñòa phöông = 0) ñeå phaân bieät 2 maãu, cuõng nhö caùc soá haïng aûnh höôûng laãn nhau (bieán giaû = quaûn lyù nhaø nöôùc) ñeå naém baét ñöôïc nhöõng taùc ñoäng khaùc bieät cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá giöõa thaønh phoá toaøn caàu vaø thaønh phoá ñòa phöông. Söï khaùc bieät theå hieän trong söï khaùc nhau cuûa caùc heä soá cuøng vôùi caùc heä soá cuûa caùc bieán veà quaûn lyù nhaø nöôùc trong maãu ñaày ñuû cuõng nhö caùc taäp hôïp con. Tham khaûo theâm Phuï luïc 3.1 veà ma traän heä soá töông quan. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 63 bình bình giaù caùc Caùc vaø kinh 2001; löôïng trò caùc cho0 laø gia vaø ñieän +/0 +/** ++/** +/' 0/0 -/* 0/0 -/* +/' 194 vôùi 0,50 quaân giaù cho Chaát ++++/*** +++/*** 15%.ôû ++++/*** ++++/*** quoác laáy nhaân cuøng bình soá saùch Walker 2003. caùch hình "++++" cuoái tính nghóayù vaø daân ngaân giôùi löôïng caáu taàng moâ vaø toâi ñoä ñoâ, Taylor Theá +/* +/0 +/* +/0 0/** 0,45 baèng hieäu caùc 0,4, 2002; Chaát keát -/* 0/' haï 194 thuû töø ++++/*** +++/** 0/0 +++/*** ++++/*** ++++/*** kyù tính caû tôùi chuùng möùc haøng taát duïng 0,1 chæ` ngoaïi laáy ñoái caûng, (3) caän ñöôïcoâ söû phaûi), vaø Ngaân trong toâi tay saùch phoá caàu töø 0/0 0/0 -/0 0/0 0/0 +/0 +/* +/*** ++/** 0/* +/* 194 khoaûng moãi toaøn laáy phoá Tieáp Internet +/0 0,28 +++/*** quaân chuùng trong (beânoâ 10%,ôû trong`) Chínhöøt thaønh veà hoáp coâng bình trò laáy vuï thaønh 0, soá moãi nghóayù caän (*, heä döông, giaù giaûn thaønh thoaïi cuûa ñoäng bieá dòch +/0 0/0 0/* 0/0 0/0 -/0 0/0 +/0 +/* 194 0,28 soá aùcc trong ñoä ñöôïc Tieáp ñieän di ++/*** +/** ++/** +++/*** laáy oâit heä soá möùc 2002; caáp ñoäng nghóayù cho heä hoaù caùc "+" caàu cung (2) ñoä vôùi caùc chæ* hình. Kraay hoaït chuùng caän 0,7, cuûa 5%,ôû moâ toaøn vaø trong thoaïi +/0 +/0 +/' möùc sau: +/* +/0 0/0 +/0 +/* traùi), tôùi caùc soá ñònh Tieáp +++/*** ++/** -/0 194 0,39 ñieän ++++/*** ++++/*** vaø-) loä chí 0,4 chæ tay 0, tieâu nghóayù nghóayù boä hoái www.citypopulation.de; Kaufmann quyeát (1) (+, (beân ñoä caùc khoaûng ñoä toaøn 2003; töø naïn toá caän lôùn soá web möùc 42 heä theo möùc trong giôùi laáy yeáu thoaïi 0/0 0/0 2001); Tieáp +/** +/* +/0 0/0 -/** 0/0 0/0 +/' +/0 +/** ++/*** 0,37 ñoä trong Theá trang veà cuûa lôùn trò haïng chæ giaûn caùc ñieän ** töø nhuõng (CIA trò lôùn ñoä giaù xeáp ñôn haøng laáy veà giaù ñoä veà caùc Ñeå tham giôùi caän vuï thaûi trò 1%,ôû aâm. quaân Ngaân phoá theá löôïng 59 Caùc soaùt haïng giaù cho vaø hình teá Tieáp dòch 0/0 0/0 +/' 0/0 0/0 0/* 0/0 0/0 0/0 0/0 0/0 +/' nöôùc ++/*** 0,29 gia. soá xeáp caùc "++" nghóayù bình thaønh heä kieåm ñeå boå ñoä laáy 1998 soá Tình kinh vaø caän vuï quoác 1,2, caùc laäp, phaân tôùi möùc caùch daân 2003; quy UNCHS Tieáp dòch ñieän 0/0 0/0 0/' 0/0 0/' 0/0 0/' 0/0 0/0 0/' 0/0 0/* +/** 61 0,11 134ôû cho ñoäc toâi 0,7 chæ töø 2002, (1984) hoài phoá duøng *** baèng bieán chuùng ñoù tính laáy giôùi Mastruzzi hình caän vuï khoaûng Theá vaø Heston nöôùc 0/0 0/0 +/' 0/0 0/0 0/' -/** 0/0 0/0 +/' 0/' +/** 0,28 moãi ñöôïc ñöôïc ñöôïc vaø moâ Tieáp dòch +/*** 63 thaønh ñoù 412 vôùi trong Sau trong tröø 2 R thuoäc haøng quaû goàm theå, trò daáu hình, vaø Leùautier bieán. giaù töï, phuï Ngaân Summers keát phoá (3) caáp Cuï moâ bao phoá cuûa caùc 21 bieán töø töø hôïp caàu cung doanh web saùch laáy ñoâ hoaù nhuõng phoá naøy OLS. cho Töông thaønh caùc laáy Kaufmann, thaønh phoá gia ngöôøi hình chuaån 0,1. trong töø Toång toaøn caàu Maãu caû hoaù ngöôøi thuoäc cuûa ñöôïc kinh trang ngaân thaønh thuû coâng löôïng veà veà veà veà veà quoác nöôùc tham ñaàu moâ leäch "+++" döôùi soá Taát thò laáy 3.6. thaønh thaønh phoá ñeå ñaàu phuï bieán soá vuï hoaù toaøn chænh thích: 21 ñoä nghóayù ñoâ loä giaû giaû giaû giaû caûng caû giaû bieán soá soaùt 1,2, trò thò soá nhaäp veà ñöôïc löôïng ñieàu Chuù töø treân giaù ñoä trò Nguoàn: ñoä nhaäp Baûng Bieán Caùc Daân Thaønh Hoái dòch Bieán Bieán Bieán Bieán phoá Bieán Caùc Daân Ñoâ Chæ Kearney Kieåm Thu Soá 2 R quaân phöông trò caùc möùc giaù möùc doanh thu 64 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò beân traùi) vaø möùc yù nghóa (vôùi caùc daáu hoa thò ôû beân phaûi), chuùng toâi thu ñöôïc nhöõng giaù trò naøy baèng caùch tính bình quaân ñoä lôùn vaø möùc yù nghóa caùc keát quaû hoài quy cuûa 21 moâ hình OLS khaùc nhau vôùi moãi chæ soá veà tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá13. Töø moät moâ hình kinh teá löôïng ñaày ñuû hôn, chuùng toâi ñaõ thu ñöôïc moät soá keát quaû noåi baät. Söû duïng caû cô sôû döõ lieäu cuûa Taylor (bieán soá thaønh phoá toaøn caàu) vaø cuûa Lieân hôïp quoác (caùc bieán veà khaû naêng tieáp caän nöôùc, ñieän, ñieän thoaïi vaø nöôùc thaûi), moâ hình cho thaáy coù söï taùc ñoäng cuûa möùc ñoä toaøn caàu hoaù khaùc nhau cuûa caùc thaønh phoá tôùi hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Taùc ñoäng naøy laø töông ñoái nhoû trong moät soá tröôøng hôïp coù ñöôïc tôùi nay, maëc duø chuùng coù möùc ñoä yù nghóa khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo loaïi hình dòch vuï, caùc bieán kieåm soaùt ñöôïc söû duïng, vaø caùc moâ hình kinh teá löôïng. Bieán coù töông quan maïnh nhaát vôùi möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá (thaønh phoá toaøn caàu 3) laø chaát löôïng nguoàn ñieän. Caùc chæ soá khaùc veà möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá, ví duï nhö thaønh phoá coù hay khoâng coù moät coång web vôùi caùc thoâng tin veà caùc böôùc thaønh laäp coâng ty (bieán giaû veà kinh doanh) vaø thoâng tin ngaân saùch coù ñöôïc cung caáp minh baïch treân trang web hay khoâng (bieán giaû veà ngaân saùch), coù keát quaû döông vaø ñaùng keå, song nhöõng keát quaû vôùi taát caû caùc bieán dòch vuï coøn laïi laø khoâng lôùn. Cuï theå, khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng (ngöôïc vôùi ñieän thoaïi coá ñònh), vaø chaát löôïng toång theå cuûa keát caáu haï taàng coù yù nghóa quan troïng, trong khi caùc bieán dòch vuï khaùc, nhö khaû naêng tieáp caän nöôùc, ñieän, nöôùc thaûi vaø ñöôøng ñieän thoaïi coù möùc ñoä yù nghóa thaáp hôn. Xem theâm phaàn Caùc nhaân toá quyeát ñònh quaûn lyù nhaø nöôùc ôû thaønh phoá ñeå bieát theâm veà caùch thöùc xöû lyù chi tieát moät soá ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá vaø caùc keát quaû coù lieân quan. Naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng coù veû nhö cuõng quan troïng, vôùi caùc keát quaû coù yù nghóa ñaùng keå ôû taát caû caùc bieán dòch vuï trong Baûng 3.6. Khaùi nieäm thaønh phoá laø moät ñòa ñieåm lieân quan chaët cheõ vôùi caùc ñònh nghóa veà ranh giôùi cuûa thaønh phoá, cho duø ñoù laø thaønh phoá troïng ñieåm hay laø moät cuïm caùc thaønh phoá roäng hôn. Chuùng toâi ñaõ ñieàu chænh laïi khaùi nieäm naøy baèng caùch söû duïng ñònh nghóa thaønh phoá laø moät saûn phaåm ñaàu ra trong phaân tích cuûa mình. Moät caùch tieáp caän nhö vaäy: (a) cho pheùp chuùng toâi söû duïng khaùi nieäm "thaønh phoá laø moät ñòa ñieåm" laøm ñaàu vaøo trong phaân tích vaø töø ñoù ít bò aûnh höôûng bôûi caùc khaùi nieäm veà ñöôøng ranh giôùi; vaø (b) cô sôû döõ lieäu cuûa Lieân hôïp quoác coù caùc soá lieäu veà quy moâ cuûa caùc thaønh phoá, keå caû thaønh phoá troïng ñieåm hay moät cuïm caùc thaønh phoá, vaø chuùng toâi khoâng thaáy coù söï khaùc bieät naøo gaây ra bôûi vieäc söû duïng hai thöôùc ño naøy. Trong moïi tröôøng hôïp, döõ lieäu luoân coù sai soá, cuõng nhö vôùi moïi cô sôû döõ lieäu, do vaäy, chuùng toâi söû duïng caùc chæ soá gioáng nhau töø caùc nguoàn khaùc nhau (ví duï, laáy khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi töø cô sôû döõ lieäu cuûa Lieân hôïp quoác vaø cuõng chæ soá naøy laáy töø cô sôû döõ lieäu EOS) ñeå kieåm tra ñoä nhaïy cuûa caùc keát quaû theo caùc cô sôû döõ lieäu khaùc nhau. Nhöõng keát quaû ñeàu ñaùng keå (robust) vaø khoâng phuï thuoäc vaøo ñònh nghóa veà ranh giôùi cuûa caùc thaønh phoá. Chuùng toâi ñaõ kieåm soaùt caùc khaùi nieäm khaùc nhau veà ranh Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 65 giôùi cuûa caùc thaønh phoá baèng caùch chaïy caùc haøm hoài quy veà caû daân soá cuûa thaønh phoá troïng ñieåm vaø daân soá cuûa caû cuïm thaønh phoá, vaø coù cuøng keát quaû. Nhöõng keát quaû kinh teá löôïng naøy cuõng nhaát quaùn vôùi, vaø hoã trôï cho caùc keát quaû ñöôïc trình baøy trong caùc baûng, bieåu tröôùc. Thöïc ra, nhöõng keát quaû naøy gôïi yù laø toaøn caàu hoaù coù nhöõng taùc ñoäng khaùc nhau tôùi tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, tuyø thuoäc vaøo nhöõng löïa choïn maø ngöôøi daân thaønh phoá coù ñöôïc. Vôùi caùc dòch vuï maø vì chuùng ngöôøi daân coù theå rôøi boû thaønh phoá, nhö dòch vuï ñieän vaø nöôùc, thì toaøn caàu hoaù ít aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Neáu hoï khoâng rôøi ñi, toaøn caàu hoaù döôøng nhö coù taùc ñoäng nhieàu hôn, vaø vai troø cuûa tieáng noùi vaø söï tham gia laø quan troïng, nhö ñöôïc bieåu thò bôûi möùc ñoä yù nghóa cuûa caùc bieán veà naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng vaø kieåm soaùt tham nhuõng. Lee vaø Anas (1996) ñöa ra moät minh hoaï maïnh meõ phuø hôïp vôùi nhöõng keát quaû naøy. Hoï phaân tích quyeát ñònh maø caùc coâng ty ñöa ra lieân quan ñeán vieäc coù ñaët truï sôû taïi caùc thaønh phoá ôû Nigeria vaø Indonesia hay khoâng, vaø hoï thaáy raèng khi nguoàn cung caáp ñieän coâng coäng khoâng ñaùng tin caäy, caùc coâng ty coù theå thay theá baèng vieäc töï laép ñaët caùc thieát bò phaùt ñieän tö nhaân. Chöông 6 xem xeùt kyõ hôn caû vaán ñeà coâng ngheä vaø vaán ñeà quy moâ cuõng nhö ñaëc tính cuûa caùc thaønh phoá. Möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa caû quoác gia (ñöôïc chæ ra bôûi chæ soá Toaøn caàu hoaù Kearney) cuõng raát quan troïng vôùi tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Bieán naøy coù yù nghóa ñaùng keå vôùi taát caû caùc bieán dòch vuï tröø khaû naêng tieáp caän ñieän, nöôùc thaûi vaø ñöôøng ñieän thoaïi. Ñieàu thuù vò trong caùc keát quaû trong Baûng 3.6 laø tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà caùc keát caáu haï taàng maïng (nhö maïng löôùi ñieän, nöôùc thaûi, ñöôøng ñieän thoaïi) bò aûnh höôûng bôûi hai khía caïnh cuûa coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc (naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng ôû caáp thaønh phoá, kieåm soaùt tham nhuõng ôû caáp quoác gia) vaø bôûi thu nhaäp bình quaân. Caùc nöôùc giaàu coù coù theå trang traûi cho vieäc cung caáp caùc haï taàng maïng ôû caùc thaønh phoá. Vieäc kieåm soaùt toát hôn naïn tham nhuõng ôû caû caáp thaønh phoá vaø caáp quoác gia giuùp caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát hôn nhôø vieäc taêng möùc ñoä tieáp caän dòch vuï. Toùm laïi, söû duïng caû cô sôû döõ lieäu Taylor vaø cuûa Lieân hôïp quoác, chuùng toâi thaáy raèng möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá coù taùc ñoäng tôùi tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Maëc duø caùc bieán veà quaûn lyù nhaø nöôùc coù veû nhö coù möùc ñoä taùc ñoäng maïnh hôn, song caùc bieán veà toaøn caàu hoaù cuõng chöùng toû coù aûnh höôûng. Caùc nhaân toá quyeát ñònh quaûn lyù nhaø nöôùc ôû thaønh phoá Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm veà quaûn lyù nhaø nöôùc ñaõ taêng maïnh, cho pheùp phaân tích saâu hôn veà caùc bieåu hieän, nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa tình traïng quaûn lyù nhaø nöôùc khoâng toát vaø naïn tham nhuõng. Phaân tích ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû caùc döõ lieäu cuûa nhieàu nöôùc khaùc nhau cuõng nhö phaân tích treân quan ñieåm noäi boä moät nöôùc. Ñaõ coù nhieàu tieán boä trong vieäc phaân 66 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò nhoû caùc yeáu toá cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc ñeå ño löôøng vaø phaân tích, cuõng nhö trong vieäc tieán haønh nghieân cöùu thöïc nghieäm veà tình traïng quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa nhieàu theå cheá khaùc nhau nhö quoác hoäi, coâng an vaø haûi quan. Moâ hình ñôn giaûn Chuùng toâi söû duïng ba chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc ñeå nghieân cöùu moái quan heä giöõa toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc. Thöù nhaát laø chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc xeùt töø goùc ñoä chính trò, ñöôïc theå hieän ôû moät chæ soá cung caáp taøi chính traùi pheùp ôû möùc ñoä thaáp cho caùc ñaûng phaùi. Thöù hai laø moät chæ soá ño tình traïng quaûn lyù khu vöïc nhaø nöôùc, ôû ñaây chuùng toâi söû duïng chæ soá chuyeån höôùng söû duïng caùc nguoàn coâng quyõ ôû möùc thaáp. Thöù ba, chuùng toâi söû duïng moät chæ soá veà möùc ñoä hieäu quaû cuûa caùc dòch vuï coâng ích, ôû ñaây, chuùng toâi ño löôøng möùc ñoä tin caäy vaø thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa heä thoáng böu chính. Vôùi ba chæ soá naøy, chuùng toâi thaáy raèng toaøn caàu hoaù coù moái töông quan thuaän chieàu vôùi quaûn lyù nhaø nöôùc (Hình 3.11). Veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò, chuùng toâi xaùc ñònh xem moät thaønh phoá coù cung caáp caùc dòch vuï cho ngöôøi daân cuûa mình hay khoâng (thieáu huït veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï y teá thaáp), vaø thaønh phoá ñoù coù ñieàu haønh toát khu vöïc nhaø nöôùc cuûa mình vôùi möùc hoái loä thaáp khi noäp thueá hay trong khi cung caáp dòch vuï hay khoâng. Caùc döõ lieäu chæ ra raèng moät nöôùc coù möùc ñoä ñoâ thò hoaù caøng cao thì trình ñoä quaûn lyù nhaø nöôùc taïi caùc ñoâ thò cuûa nöôùc ñoù caøng toát (Hình 3.12). Keát luaän naøy coù yù nghóa lòch söû quan troïng vì haàu heát caùc hoaït Hình 3.11. Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø toaøn caàu hoaù Toát 7 6 nöôùc nhaø 5 lyù thò 4 quaûn ñoâôû soá 3 Chæ 2 Keùm 1 Möùc ñoä Möùc ñoä Möùc ñoä toaøn caàu hoaù toaøn caàu hoaù toaøn caàu hoaù thaáp trung bình cao Möùc ñoä cung caáp taøi chính traùi pheùp cho caùc ñaûng phaùi thaáp Möùc ñoä chuyeån höôùng söû duïng nguoàn coâng quyõ thaáp Chaát löôïng cuûa heä thoáng böu chính Nguoàn: Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 67 ñoäng quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa chuùng ta hieän nay ñeàu xuaát phaùt töø thôøi Hy Laïp coå ñaïi hay thôøi kyø toàn taïi thaønh phoá Jericho haøng nghìn naêm tröôùc ñaây. Nhö ñöôïc minh hoaï trong Hình 3.13, caùc döõ lieäu cho thaáy caû quy moâ cuûa thaønh phoá laãn quy moâ cuûa quoác gia ñeàu khoâng coù aûnh höôûng tieâu cöïc tôùi coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp thaønh phoá. Beân caïnh ñoù, cuõng khoâng coù baèng chöùng naøo chæ ra raèng möùc ñoä ñoâ thò hoaù cao hôn ôû moät quoác gia coù taùc ñoäng xaáu tôùi coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa caùc thaønh phoá; treân thöïc teá, ôû moät soá bình dieän, möùc ñoä ñoâ thò hoaù coù theå coøn coù taùc ñoäng tích cöïc. Chuùng toâi cuõng khoâng tìm thaáy baèng chöùng cuûng coá cho quan ñieåm laø caùc thuû ñoâ ñöôïc quaûn lyù toát hôn hay keùm hôn so vôùi caùc thaønh phoá khaùc. Keát luaän naøy maâu thuaãn vôùi keát quaû nghieân cöùu thöïc nghieäm veà möùc ñoä yù nghóa cuûa toaøn caàu hoaù, neáu nhö chuùng ta giaû ñònh laø caùc thaønh phoá thuû ñoâ coù xu höôùng toaøn caàu hoaù cao hôn (Hình 3.13). Khaûo saùt ban ñaàu naøy cho thaáy raèng nghieân cöùu thöïc nghieäm coù theå thaùch thöùc moät soá quan nieäm ñöôïc thöøa nhaän chung töø tröôùc tôùi nay veà tình traïng hoaït ñoäng cuûa caùc ñoâ thò - ví duï nhö quan nieäm laø coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc vaø tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá lôùn hôn seõ keùm hôn vì tình traïng taäp trung, quy tuï seõ khoâng ñem laïi hieäu quaû kinh teá; hay quan nieäm laø caùc thaønh phoá caûng, hoaëc caùc thuû ñoâ nhìn chung coù xu höôùng tham nhuõng nhieàu hôn caùc thaønh phoá khaùc; hoaëc quan nieäm laø ñoâ thò hoaù hay toaøn caàu hoaù coù theå daãn ñeán tình traïng quaûn lyù nhaø nöôùc yeáu keùm. Trong Baûng 3.7, chuùng toâi toùm taét caùc möùc bình quaân chính cho caùc bieán soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc maø chuùng toâi söû duïng vôùi moãi yeáu toá quyeát ñònh tieàm taøng. Tieáp theo ñoù, chuùng toâi raø soaùt xem vôùi caùc cô sôû döõ lieäu khaùc nhau vaø vôùi caùc ñònh nghóa khaùc nhau veà toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc, caùc keát quaû coù yù nghóa ñaùng keå hay khoâng. Caùc keát quaû naøy ñöôïc trình baøy trong Baûng 3.7. Nhìn toång theå, chuùng toâi thaáy caùc thaønh phoá toaøn caàu coù trình ñoä quaûn lyù nhaø nöôùc cao hôn, maëc duø möùc ñoä khaùc bieät giöõa caùc thaønh phoá ñòa phöông vaø thaønh phoá toaøn caàu thay ñoåi tuyø theo loaïi bieán veà quaûn lyù nhaø nöôùc ñöôïc söû duïng. Caùc keát quaû thu ñöôïc vôùi maãu ñaày ñuû goàm 412 thaønh phoá (ñöôïc trình baøy trong Baûng 3.7) vaø vôùi caùc maãu chia thaønh caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD vaø caùc nöôùc OECD (khoâng ñöôïc trình baøy) laø töông ñoái gioáng nhau. Chuùng toâi thaáy raèng toaøn caàu hoaù ôû caû caáp ñoä thaønh phoá vaø quoác gia (Chæ soá toaøn caàu hoaù Kearney) coù moái töông quan thuaän chieàu vôùi taát caû caùc chæ soá ño löôøng thöïc traïng quaûn lyù nhaø nöôùc. Möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa quoác gia, ñöôïc tính baèng Chæ soá toaøn caàu hoaù Kearney, laø coù yù nghóa vaø coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi taát caû caùc chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc, tröø chæ soá veà chi phí nhaäp khaåu, vôùi chæ soá naøy thì Chæ soá toaøn caàu hoaù Kearney laø coù yù nghóa song coù taùc ñoäng nghòch chieàu. Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuõng coù moái töông quan thuaän chieàu vôùi taát caû caùc bình dieän cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc. Nhöõng keát quaû naøy, ñöôïc trình baøy trong Baûng 3.8, laø coù söùc naëng vaø coù yù nghóa. Trong moät soá moâ hình, toaøn caàu hoaù ôû caáp quoác gia coù veû nhö aùt ñi bieán 68 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Hình 3.12. Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø ñoâ thò hoaù 7 Toát 6 nöôùc 5 nhaø lyù thò quaûn ñoâôû 4 soá 3 Chæ 2 Keùm 1 Möùc ñoä Möùc ñoä Möùc ñoä toaøn caàu hoaù toaøn caàu hoaù toaøn caàu hoaù thaáp trung bình cao Thieáu huït veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï y teá thaáp Naïn hoái loä trong noäp thueá thaáp Naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng thaáp Nguoàn: Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Hình 3.13. Quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø caùc ñaëc ñieåm cuûa ñoâ thò Tyû leä giöõa quy moâ Daân soá Thaønh phoá Toát 7 thaønh phoá/quy moâ cuûa thaønh phoá thuû ñoâ quoác gia 6 nöôùc nhaø 5 lyù thò 4 quaûn ñoâôû soá 3 Chæ 2 Keùm 1 Tyû leä Tyû leä Daân soá Daân soá Khoâng phaûi Laø thaáp cao ít nhieàu laø thuû ñoâ thuû ñoâ Naïn hoái loä aûnh höôûng tôùi caùc quy ñònh, luaät leä thaáp Möùc ñoä chuyeån höôùng söû duïng nguoàn coâng quyõ thaáp Toäi phaïm coù toå chöùc thaáp Nguoàn: Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 69 Baûng 3.7. Phaân loaïi quaûn lyù nhaø nöôùc theo caùc ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá vaø cuûa quoác gia Hoái loä Taøi trôï Chuyeån trong cung Röûa tieàn Toäi phaïm Chi phí Hoái loä traùi pheùp höôùng caáp dòch khoâng ñöôøng nhaäp khaåu it aûnh cho caùc söû duïng Bieán vuï coâng chính thöùc phoá do naïn höôûng tôùi ñaûng phaùi coâng quyõ phuï thuoäc Maãu thaáp thaáp thaáp quan lieâu luaät leä thaáp thaáp Thaønh phoá toaøn Ñòa phöông 4,39 3,46 3,78 23,8 3,61 3,14 3,06 caàu (Taylor) Toaøn caàu 5,64 4,46 4,84 14,2 4,76 3,93 4,42 Tyû leä veà dieän Ñòa phöông 4,95 3,72 4,27 17,4 3,99 3,33 3,44 tích thaønh phoá/ quoác gia Toaøn caàu 5,05 4,00 4,32 18,2 4,24 3,53 3,76 Daân soá Ñòa phöông 5,06 3,85 4,32 16,4 4,11 3,46 3,66 cuûa thaønh phoá Toaøn caàu 4,94 3,92 4,27 19,7 4,17 3,43 3,59 Thuû ñoâ Ñòa phöông 5,01 3,85 4,26 17,2 4,14 3,45 3,63 Toaøn caàu 4,99 3,92 4,33 19,2 4,11 3,42 3,60 Trang Web coù Ñòa phöông 4,90 3,76 4,16 18,5 4,04 3,37 3,50 thoâng tin veà Toaøn caàu 6,19 5,19` 5,42 10,7 5,18 4,26 5,02 vieäc thaønh laäp doanh nghieäp Toaøn caàu hoaù Ñòa phöông 4,69 3,58 4,00 20,6 3,90 3,03 3,16 (Kearney) Toaøn caàu 6,21 4,88 5,46 9,6 5,11 4,36 5,04 Ñoâ thò hoaù Ñòa phöông 4,40 3,58 3,93 21,5 3,65 3,12 3,10 Toaøn caàu 5,84 4,26 4,77 13,0 4,79 3,88 4,34 Chuù thích: Taát caû caùc bieán trong caùc coät naèm trong möùc töø 1 (keùm) tôùi 7 (toát), tröø chi phí nhaäp khaåu ñöôïc tính vôùi ñôn vò phaàn traêm. Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2003. soá toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá. Hieän töôïng naøy coù theå phaàn naøo laø do toaøn caàu hoaù theo nghóa cô baûn (veà kinh teá vó moâ vaø thöông maïi) ôû caáp quoác gia thì quan troïng hôn ôû caáp thaønh phoá cuï theå. Tuy nhieân, keát quaû cuõng coù theå phaûn aùnh thöïc teá laø bieán toaøn caàu hoaù cuûa quoác gia ñöôïc xaây döïng chæ ñeå coù moät chæ soá veà toaøn caàu hoaù, trong khi caùc bieán veà toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá söû duïng nhöõng tieâu chí giaùn tieáp (vaø khoâng toaøn dieän). Do vaäy, möùc ñoä sai leäch trong tính toaùn caùc chæ soá coù theå khaùc nhau, vaø chæ soá ôû caáp thaønh phoá xem ra "coù nhieàu loãi" veà maët thoáng keâ hôn. Hai tieâu chí veà möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá xaùc ñònh caùc thaønh phoá thu huùt ñöôïc caùc doanh nghieäp veà taøi chính, keá toaùn, vaø quaûng caùo (thaønh phoá toaøn caàu 3) vaø xaùc ñònh caùc thaønh phoá coù caùch thöùc minh baïch cho pheùp caùc doanh nghieäp ñöôïc thieát laäp hoaït ñoäng kinh doanh (bieán giaû veà kinh doanh). Trong caû hai tröôøng hôïp, caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn thì ñöôïc quaûn lyù toát hôn treân moïi goùc ñoä cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc. Chuùng toâi toùm taét keát quaû cuûa nhieàu moâ hình kinh teá löôïng khaùc nhau nhaèm giaûi thích caùc yeáu toá coù tieàm naêng quyeát ñònh coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa thaønh phoá trong Baûng 3.8. (Toaøn boä caùc haøm hoài quy seõ ñöôïc cung caáp khi coù yeâu caàu)14. 70 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Baûng 3.8. Toång hôïp keát quaû moâ hình hoài quy kinh teá löôïng veà caùc yeáu toá quyeát ñònh coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa thaønh phoá Hoái loä Toäi Chi phí Chuyeån Taøi trôï trong Röûa tieàn phaïm nhaäp Hoái loä ít höôùng traùi pheùp cung caáp khoâng ñöôøng khaåu aûnh höôûng söû duïng cho caùc dòch vuï chính thöùc phoá do naïn tôùi coâng quyõ ñaûng phaùi Bieán phuï thuoäc coâng thaáp thaáp thaáp quan lieâu luaät leä thaáp thaáp Caùc bieán cuûa thaønh phoá City variables Daân soá cuûa thaønh phoá City population +/' +/' 0/0 0/0 +/0 +/' 0/0 Thaønh phoá toaøn caàu (3) Global city (3) +/' ++/*** +/' -/** ++/** ++/** ++/*** Tyû leä quy moâ thaønh phoá/ Country/city size ratio quoác gia +/' +/' +/' 0/0 +/' +/' +/* Bieán giaû veà kinh doanh Business dummy ++/*** +++/*** ++/** -/' ++/** +++/*** ++/** Bieán giaû veà trang web Website dummy +/0 +/' +/0 0/0 +/0 +/' 0/0 Bieán giaû veà ngaân saùch Budget dummy 0/0 +/0 +/0 0/0 -/0 0/0 0/0 Bieán giaû veà thaønh phoá caûng Port dummy 0/0 +/' +/0 0/0 0/0 +/' +/' Bieán giaû veà thuû ñoâ Capital dummy 0/0 -/' 0/0 +/0 -/0 -/' -/' Caùc bieán cuûa quoác gia Country variables Daân soá caû nöôùc Country population -/*** -/' -/0 ++/' -/* -/' -/** Ñoâ thò hoaù Urbanization ++/** 0/0 -/' 0/' +/' 0/0 0/0 Chæ soá toaøn caàu hoaù Kearney Kearney Globalization Index ++++/*** ++++/*** ++++/*** -/*** +++/*** ++++/*** ++++/*** Thu nhaäp ñaàu ngöôøi Income per capita ++++/*** +++/*** ++++/*** -/*** ++++/*** ++++/*** +++/*** Soá löôïng thaønh phoá Number of cities 193 193 193 193 193 193 193 R2 coù ñieàu chænh Adjusted R2 0.30 0.21 0.19 0.24 0.21 0.29 0.17 Chuù thích: Maãu naøy bao goàm 412 thaønh phoá ôû 134 quoác gia. Caùc giaù trò veà maët ñoä lôùn (+, 0, -) vaø möùc ñoä yù nghóa (*, 0, `) ôû moãi oâ ñöôïc tính baèng caùch laáy keát quaû bình quaân cuûa 21 moâ hình OLS. Cuï theå, vôùi moãi bieán ñoäc laäp, ñeå tính ñoä lôùn cuûa heä soá (beân tay traùi), chuùng toâi laáy giaù trò trung bình cuûa caùc heä soá trong taát caû caùc moâ hình nhaân vôùi ñoä leäch chuaån bình phöông. Sau ñoù, chuùng toâi phaân boå caùc giaù trò veà ñoä lôùn theo caùc tieâu chí sau: vôùi caùc heä soá döông, chuùng toâi söû duïng kyù hieäu "++++" cho caùc giaù trò treân 1,2, "+++" vôùi caùc giaù trò trong khoaûng 0,7 tôùi 1,2, "++" cho caùc giaù trò trong khoaûng 0,4 vaø 0,7, "+" cho caùc giaù trò trong khoaûng 0,1 vaø 0,4, vaø cuoái cuøng laø "0" cho caùc giaù trò döôùi 0,1. Töông töï, daáu tröø ñöôïc söû duïng vôùi caùc heä soá aâm. Ñeå xeáp haïng möùc ñoä yù nghóa cuûa caùc heä soá trong moãi oâ (beân tay phaûi), chuùng toâi tính bình quaân möùc ñoä yù nghóa cuûa 21 moâ hình, trong ñoù *** chæ möùc ñoä yù nghóa laø 1%, ** chæ möùc ñoä yù nghóa ôû 5%, * chæ möùc ñoä yù nghóa ôû 10% vaø ` chæ möùc ñoä yù nghóa ôû 15%. Caùc giaù trò lieân quan ñeán soá löôïng thaønh phoá vaø R2 ñöôïc tính baèng caùch laáy bình quaân ñôn giaûn cuûa taát caû caùc moâ hình. Nguoàn: Taát caû caùc bieán phuï thuoäc ñöôïc laáy töø UNCHS 1998 vaø Ngaân haøng Theá giôùi 2003; chæ soá toaøn caàu hoaù ñöôïc taûi xuoáng töø Chính saùch ñoái ngoaïi 2002; daân soá vaø möùc ñoä ñoâ thò hoaù cuûa caùc nöôùc ñöôïc laáy töø Ngaân haøng Theá giôùi 2002; daân soá cuûa caùc thaønh phoá ñöôïc taûi xuoáng töø trang web: www.population.de; caùc bieán giaû veà thaønh phoá caûng, thuû ñoâ, thoâng tin ngaân saùch vaø thoâng tin veà doanh nghieäp ñöôïc laáy töø Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2003; möùc ñoä kieåm soaùt tham nhuõng ñöôïc laáy töø Kaufmann vaø Kraay 2002; Thaønh phoá toaøn caàu (3) laáy töø Taylor vaø Walker 2001; thu nhaäp ñaàu ngöôøi laáy töø Summers vaø Heston (1984) vaø Tình hình theá giôùi (CIA 2001); naïn hoái loä trong cung caáp dòch vuï coâng ñöôïc laáy töø Ngaân haøng Theá giôùi 2003. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 71 Nghieân cöùu trong töông lai vaø caùc heä quaû chính saùch noåi baät Trong chöông naøy, chuùng toâi ñaõ coá gaéng ñoùng goùp vaøo lónh vöïc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø toaøn caàu hoaù thoâng qua moät khaûo saùt thöïc nghieäm veà moät soá yeáu toá chuû choát quyeát ñònh tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Nghieân cöùu thöïc nghieäm naøy ñöôïc thöïc hieän nhôø vieäc xaây döïng moät cô sôû döõ lieäu veà caùc thaønh phoá treân toaøn theá giôùi vôùi caùc bieán soá vaø chæ soá veà toaøn caàu hoaù (ôû caáp ñoä quoác gia vaø thaønh phoá), veà coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò vaø veà tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá (khaû naêng tieáp caän vaø chaát löôïng cung caáp dòch vuï keát caáu haï taàng). Cô sôû döõ lieäu veà caùc thaønh phoá naøy keát hôïp giöõa caùc döõ lieäu hieän coù vôùi caùc döõ lieäu môùi ñöôïc thu thaäp rieâng cho döï aùn nghieân cöùu naøy. Chuùng toâi thaáy raèng quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh vaø toaøn caàu hoaù coù vai troø quan troïng vôùi khaû naêng tieáp caän cuõng nhö chaát löôïng dòch vuï keát caáu haï taàng ôû caáp thaønh phoá. Chuùng toâi cuõng thaáy raèng toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh ôû caùc thaønh phoá coù quan heä vôùi nhau. Coù veû nhö toaøn caàu hoaù vaø traùch nhieäm giaûi trình taïo ra nhöõng aùp löïc ñoäng, khieán caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát hôn. Ngoaøi ra, chuùng toâi cuõng thaáy coù nhöõng töông taùc phöùc taïp giöõa coâng ngheä, quaûn lyù nhaø nöôùc, vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, cuõng nhö coù caùc baèng chöùng cho thaáy coù moät moái quan heä phi tuyeán tính (hình chöõ U) giöõa quy moâ vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, keát luaän naøy thaùch thöùc quan ñieåm laø caùc thaønh phoá cöïc lôùn chaéc chaén seõ hoaït ñoäng keùm hôn vaø chæ ra tieàm naêng ñaït hieäu quaû kinh teá nhôø söï keát hôïp giöõa caùc thaønh phoá. Moâ hình cuûa chuùng toâi cuõng chæ ra moät caùch thöùc keát noái giöõa hai xu theá nghieân cöùu coù veû nhö laø caïnh tranh nhau, ñoù laø quan ñieåm nhìn nhaän thaønh phoá laø moät ñòa ñieåm hay moät keát quaû. Chuùng toâi thaáy coù baèng chöùng chæ ra raèng caùc thaønh phoá caûng nhìn chung phuï thuoäc nhieàu hôn vaøo coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh ñeå coù ñöôïc nhöõng bieán veà hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, taïo ñieàu kieän cho toaøn caàu hoaù (khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng, internet) vaø caùc thuû ñoâ coù xu höôùng cung caáp dòch vuï nöôùc thaûi ôû ñòa phöông toát hôn (nöôùc, nöôùc thaûi, ñieän). Moät phaân tích sô boä söû duïng döõ lieäu ôû caáp thaønh phoá laáy töø boä EOS 2004 chöùng thöïc nhöõng keát luaän trong chöông naøy (ñöôïc toùm taét ôû caùc Phuï luïc 3.1 vaø 3.2). Thay caùc döõ lieäu naêm 2003 baèng caùc döõ lieäu naêm 2004 cuõng ñem laïi keát quaû töông töï. Cuoái cuøng, döõ lieäu naêm 2004 khaúng ñònh toàn taïi moät quan heä töông quan thuaän chieàu maïnh giöõa thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá vôùi toaøn caàu hoaù, cuõng nhö giöõa thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá vôùi coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû thaønh phoá nhö chuùng toâi ñaõ keát luaän ôû treân. Ñieàu naøy cho thaáy nhöõng keát quaû cuûa chuùng toâi laø coù giaù trò. Caùc vaán ñeà nghieân cöùu trong töông lai Coù moät soá vaán ñeà caàn xem xeùt trong caùc nghieân cöùu töông lai. Vôùi boä döõ lieäu vaø caùch tieáp caän thöïc nghieäm cuûa chuùng toâi, chuùng toâi gaëp phaûi moät soá haïn cheá veà maët thoáng keâ khi goäp caùc bieán töø caùc boä döõ lieäu khaùc nhau (Taylor, Lieân 72 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò hôïp quoác vaø EOS) do moät soá quan saùt bò truøng laép, daãn ñeán tình traïng vôùi moät soá bieán, soá löôïng thaønh phoá ñöôïc quan saùt laø raát nhoû. Do vaäy, moät thaùch thöùc chính trong böôùc tieáp theo seõ laø môû roäng cô sôû döõ lieäu naøy vaø hoaøn taát nhöõng thieát huït ñaùng keå trong boä döõ lieäu hieän nay vôùi treân 400 thaønh phoá. Chuùng toâi hy voïng coù theå hôïp taùc vôùi caùc ñoái taùc trong noã löïc naøy. Cô sôû döõ lieäu môû roäng naøy seõ ñöôïc cung caáp treân trang web cho taát caû caùc nhaø nghieân cöùu vaø hoaïch ñònh chính saùch (xem Phuï luïc 3.3 ñeå bieát danh saùch caùc thaønh phoá hieän ñang ñöôïc ñöa vaøo boä döõ lieäu vôùi thoâng tin veà ít nhaát laø moät soá bieán maø döï aùn nghieân cöùu naøy quan taâm). So vôùi möùc coù theå thöïc hieän trong nghieân cöùu sô boä naøy, chuùng toâi cuõng caàn phaûi tìm hieåu saâu hôn veà nhöõng ñoäng löïc giöõa toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc cuõng nhö taùc ñoäng cuûa chuùng tôùi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Ví duï, chuùng toâi keát luaän laø toaøn caàu hoaù vaø quaûn lyù nhaø nöôùc coù quan heä töông quan thuaän chieàu vôùi nhau ôû caáp ñoä thaønh phoá. Moâ hình khaùi nieäm vaø kinh teá löôïng ñôn giaûn cuûa chuùng toâi chæ ra raèng coù khaû naêng toàn taïi moät quan heä nhaân quaû theo höôùng töø toaøn caàu hoaù tôùi quaûn lyù nhaø nöôùc laønh maïnh. Tuy nhieân, chuùng ta khoâng theå loaïi boû khaû naêng moái quan heä nhaân quaû ñoù mang tính hai chieàu, theo moät moâ hình noäi sinh trong ñoù coù khaû naêng toàn taïi moät voøng troøn giöõa hai bieán. Vôùi moät neàn taûng nhö vaäy, vieäc môû roäng moâ hình ñôn giaûn trình baøy trong chöông naøy laø caàn thieát15. Coâng vieäc naøy ñoøi hoûi phaûi tieáp tuïc nghieân cöùu vôùi nhieàu soá lieäu hôn vaø moät moâ hình kinh teá löôïng phöùc taïp hôn, coù caùc coâng cuï ñeå xöû lyù nhieàu vaán ñeà khaùc nhau, trong ñoù coù tính noäi sinh. Ngoaøi ra, trong boái caûnh naøy, phaàn tham chieáu sô boä ñeán thôøi kyø coå ñaïi ôû phaàn ñaàu chöông gôïi yù raèng coù theå seõ caàn phaûi nghieân cöùu saâu hôn veà khía caïnh lòch söû. Chuùng toâi tieáp tuïc ñieàu tra theo höôùng naøy trong Chöông 5 cuûa cuoán saùch naøy. Vôùi nhöõng haïn cheá veà döõ lieäu ôû caáp thaønh phoá vaø caáp quoác gia, chuùng toâi chöa theå ñöa moät soá khía caïnh theå cheá quan troïng nhö möùc ñoä phaân caáp vaø taøi chính ñòa phöông vaøo trong nghieân cöùu ban ñaàu naøy. Roõ raøng, khoâng theå loaïi tröø laø möùc ñoä yù nghóa cuûa moät soá bieán veà quaûn lyù nhaø nöôùc maø chuùng toâi coù theå ño löôøng ôû caáp thaønh phoá vaø quoác gia nhö caùc bieán lieân quan ñeán tham nhuõng coù theå phaàn naøo coù nguoàn goác töø möùc ñoä quan troïng cuûa caùc bieán veà quaûn lyù nhaø nöôùc vaø theå cheá khaùc. Nhöõng nghieân cöùu trong töông lai caàn ñaøo saâu hôn caùc vaán ñeà veà khaû naêng bò thieân leäch do boû soùt caùc bieán nhö theá naøy vaø môû roäng cô sôû döõ lieäu ñeå ñöa theâm caùc bieán veà theå cheá ôû caáp thaønh phoá. Töông töï, trong caùc nghieân cöùu töông lai, ñieàu neân laøm laø caàn ñöa vaøo caùc chæ soá veà saûn löôïng kinh teá hay khaû naêng saûn xuaát cuûa thaønh phoá. Ví duï, hieän nay Lieân hôïp quoác ñang coù moät cô sôû döõ lieäu haïn cheá veà toång saûn phaåm ñaàu ngöôøi cuûa caùc thaønh phoá, neáu ñöôïc môû roäng vaø caäp nhaät moät caùch phuø hôïp thì coù theå ñöôïc söû duïng cho nghieân cöùu naøy. Nghieân cöùu ñôn giaûn vôùi cô sôû döõ lieäu haïn cheá naøy gôïi yù raèng saûn löôïng cuûa thaønh phoá khoâng taêng leân cuøng vôùi möùc ñoä gia taêng toaøn caàu hoaù (xem Chöông 4 trong cuoán saùch naøy)16. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 73 Heä quaû chính saùch Tröôùc heát, caùc keát quaû cuûa chuùng toâi gôïi yù raèng caùc caûi caùch neân taäp trung vaøo caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa quoác gia, ñieàu naøy khoâng chæ giuùp taêng cöôøng caùc lôïi ích kinh teá cho caû nöôùc maø coøn taïo ra moät neàn taûng vöõng chaéc hôn ñeå caùc thaønh phoá töï caûi thieän tính minh baïch cuûa caùc thuû tuïc vaø söï tham gia cuûa caùc coäng ñoàng. Ngoaøi ra, caùc toå chöùc taøi chính quoác teá, nhö Ngaân haøng Theá giôùi vaø caùc nhaø taøi trôï, phaûi tieáp tuïc giaùm saùt vaø ñaùnh giaù chaát löôïng coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa caùc quoác gia thaønh vieân hay ñoái taùc cuûa mình. Coâng vieäc naøy khoâng chæ coù yù nghóa laø moät bieän phaùp caûi thieän tình hình treân caû nöôùc maø coøn chæ ra nhöõng caùch thöùc ñeå caûi thieän hoaït ñoäng ôû caùc thaønh phoá. Thöù hai, moâ hình vaø caùc baèng chöùng cuûa chuùng toâi cuõng chæ ra thöïc teá laø caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp thaønh phoá cho pheùp caùc thaønh phoá chuyeån caùc cô hoäi toaøn caàu thaønh caùc giaù trò ñòa phöông cho caùc coâng daân cuûa mình. Ñieàu naøy aùm chæ laø caùc nhaø laõnh ñaïo thaønh phoá theo xu höôùng caûi caùch coù theå söû duïng nhieàu ñoøn baåy chính saùch vaø theå cheá ñòa phöông quan troïng: quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp ñòa phöông coù taùc ñoäng maïnh tôùi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa caùc ñoâ thò. Töông töï, keát luaän naøy gôïi yù raèng caùc toå chöùc taøi trôï coù theå taäp trung nhieàu hôn vaøo vieäc hoã trôï caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp thaønh phoá. Cuoái cuøng, nhöõng keát luaän cuûa chuùng toâi seõ khuyeán khích caùc toå chöùc vaø caùc nhaø taøi trôï laøm vieäc vôùi caùc chính quyeàn ñòa phöông vaø caùc maïng löôùi lieân thaønh phoá hay caùc lieân keát giöõa caùc thaønh phoá ñeå hoã trôï cho caùc noã löïc toaøn caàu hoaù cuûa hoï, ñaëc bieät laø thoâng qua vieäc söû caùc coâng ngheä web. Xeùt veà khía caïnh thöïc tieãn, caùc thaønh phoá vaø heä thoáng taïi ñòa phöông coù theå ñöôïc höôûng lôïi laø caùc saùng kieán cung caáp thoâng tin lieân quan ñeán web, ví duï nhö cung caáp caùc thoâng tin veà mua saém vaø ngaân saùch treân trang web cuûa thaønh phoá, cuõng nhö cung caáp thoâng tin theo cô cheá moät cöûa vaø thaønh laäp "cöûa soå ñieän töû" ñeå caáp ñaêng kyù kinh doanh cho caùc doanh nghieäp. Trong boái caûnh ñoù, ñieàu quan troïng laø phaûi xaây döïng caùc ñoäng cô vaø chieán löôïc ñeå caùc thaønh phoá keát noái vôùi caùc thaønh phoá khaùc ñeå khai thaùc ñöôïc caùc cô hoäi toaøn caàu, ñem laïi lôïi ích cho moät thaønh phoá cuï theå17. 74 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Phuï luïc 3.1. Ma traän heä soá töông quan cuûa moät soá bieán choïn loïc veà quaûn lyù nhaø nöôùc, khaû naêng tieáp caän dòch vuï vaø tình hình hoaït ñoäng Hoái loä ñeå ñöôïc Phaàn naém giöõ cung caáp cuûa Kieåm soaùt Bieán soá dòch vuï coâng nhaø nöôùc tham nhuõng Full sample Maãu ñaày ñuû Access to telephones [1] Tieáp caän ñieän thoaïi 1 0,69*** 0,47*** 0,66*** Access to sewerage Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi 0,58*** 0,45*** 0,55*** Access to water Tieáp caän dòch vuï nöôùc 0,57*** 0,45*** 0,52*** Access to electricity Tieáp caän dòch vuï ñieän 0,31** 0,27** 0,31*** Quality of iucture Chaát löôïng keát caáu haï taàng 0,79*** 0,82*** 0,83*** Quality of electricity Chaát löôïng ñieän 0,85*** 0,77*** 0,84*** Access to telephones [2] Tieáp caän ñieän thoaïi 2 0,83*** 0,64*** 0,74*** Access to cell phones Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng 0,67*** 0,57*** 0,64*** Access to internet in school Tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc 0,82*** 0,80*** 0,88*** Average Bình quaân 0,68 0,58 0,66 Global city sample Maãu caùc thaønh phoá toaøn caàu Access to telephones [1] Tieáp caän ñieän thoaïi 1 0,75*** 0,52** 0,69*** Access to sewerage Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi 0,57 0,38 0,52* Access to water Tieáp caän dòch vuï nöôùc 0,58* 0,35 0,54* Access to electricity Tieáp caän dòch vuï ñieän 0,32 0,26* 0,37** Quality of infrastructure Chaát löôïng keát caáu haï taàng 0,74*** 0,76*** 0,79*** Quality of electricity Chaát löôïng ñieän 0,87*** 0,76*** 0,84*** Access to telephones [2] Tieáp caän ñieän thoaïi 2 0,84*** 0,60*** 0,73*** Access to cell phones Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng 0,67*** 0,57*** 0,59*** Access to internet in school Tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc 0,81*** 0,77*** 0,84*** Average Bình quaân 0,68 0,55 0,66 Local city sample Maãu caùc thaønh phoá ñòa phöông Access to telephones [1] Tieáp caän ñieän thoaïi 1 0,58*** 0,25 0,60*** Access to sewerage Tieáp caän dòch vuï nöôùc thaûi 0,44* 0,29 0,38*** Access to water Tieáp caän dòch vuï nöôùc 0,41** 0,34** 0,39*** Access to electricity Tieáp caän dòch vuï ñieän 0,33* 0,32* 0,23** Quality of infrastructure Chaát löôïng keát caáu haï taàng 0,67*** 0,70*** 0,66*** Quality of electricity Chaát löôïng ñieän 0,66*** 0,51*** 0,63*** Access to telephones [2] Tieáp caän ñieän thoaïi 2 0,71*** 0,49*** 0,60*** Access to cell phones Tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng 0,43*** 0,22* 0,47*** Access to internet in school Tieáp caän internet ôû tröôøng hoïc 0,63*** 0,58*** 0,81*** Average Bình quaân 0,54 0,41 0,53 Chuù thích: Phuï luïc naøy boå sung cho Baûng 3.5. Noù chæ ra moái töông quan theo töøng caëp giöõa caùc bieán soá choïn loïc veà quaûn lyù nhaø nöôùc vaø tieáp caän dòch vuï/tình hình hoaït ñoäng trong maãu ñaày ñuû vaø trong hai maãu nhoû baèng nhau goàm caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø ñòa phöông. Daáu hoa thò chæ möùc ñoä yù nghóa, trong ñoù ba daáu hoa thò bieåu thò möùc ñoä yù nghóa cao nhaát. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 75 huït dòch teáy 21 trò ñoä töø ñöôïc thaáp 0/0 +/' 0/0 +/' +/0 0/0 -/0 -/0 193 töø 0,31 chuaån giaù möùc quaân möùc laáy Sum- Thieáu veà vuï +++/*** ---/*** chæ töø ++++/*** ++++/*** quaân leäch caùc tröø *** bình vaø ñoä cho daáu ñöôïc laáy ñoù laáy gia Chaát löôïng thoáng chính 0/0 ++/** +/0 ++/** +/' +/' 0/0 -/' -/' -/0 +/*** 193 0,29 bình töï, phoá heä böu +++ ++++/*** trò trong caùch doanh ngöôøi giaù phöông "+++" quoác baèng soá ñaàu phaïm chöùc laáy 1,2, Töông kinh thaønh toå thaáp 0/0 +/** +/* hình, Toäi coù ++/** +/* 0/0 +/0 0/0 --/' -/0 193 0,18 bình 0,1. daân vaø ++++/*** +++/*** caùch vôùi treân nhaäp moâ tính cuûa trò trò döôùi 21 ñöôïc 2002; saùch thu Ñoä caäy caùc gia 0/0 +/* +/0 0/0 0,21 baèng nhaân giaù trò 2R nöôùc tin -/' vaøo chính ++/*** ++/** +/' -/0 --/* 193 ngaân 2001; ++++/*** ++++/*** tính hình caùc giaù trong vaø ngoaïi ñoâ, cho caùc ñoái nhaø maïnh moâ phoá Walker lyù Ñoä caùc haøng 0/0 +/** 0/0 ++/** -/' nghóayù saùch thuû laønh cuûa 0/0 +/0 +/0 --/** +/' 193 0,15 ngaân +++/**** +++/*** ñöôïcoâ caùc cho0 ñoä vaø thaønh caûng, loä moãi caû "++++" laø quaûn thueá taát möùc -/' -/' hieäu cuøng löôïng Chínhöøt phoá Taylor 2003. taùc Hoái trong thaáp 0/0 noäp ++/** +/' ++/* +/' 0/0 ---/** ++/' 193 0,28 ++++/*** ++++/*** trong`) trong kyù caùc soá laáy 0, cuoái quaân veà coâng loä xin pheùp (*, quaân duïng vaø, ñöôïc thaønhàve töøáyla giôùi (3) Theá Hoái thaáp trong caáp ++/* ++/** +/* -/' ++/*** +/' 0/0 0/0 ---/*** +/* 193 0,25 caàu ++++/*** ++++/*** söû 0,4 bình tròaùgi hoaù giaû ñònh bình oâit tôùi haøng tính Caùc caàu trôï bieán toaøn pheùp caùc phaùi nghóayù soá heä 0,1 toâi Ngaân quyeát Taøi -/' traùi cho thaáp 0/0 ñoä ñaûng ++/*** +/* ++/** 0/0 0/0 +/' ---/** 0/0 193 0,17 toaøn phoá ++++/*** +++/*** laáy chuùng 15%.ôû möùc soá töø toá quyõ toâi khoaûng chuùng thaønh laáy yeáu duïng -/' döông, chæ Chuyeån höôùng söû thaáp +/' coâng ++/** +/' +/' 0/0 +/' 0/0 193 0,29 vaø-) +++/*** --/* ++++/*** ++++/*** 0, chuùng soá trong phaûi), nghóayù 2002; coâng caùc heä trò ñoä 2003; vuï veà loä tôùi leä (+, tay giôùi Hoái aûnhít lôùn traùi), caùc giaù möùc Kraay dòch höôûng luaät +/0 ++/** +/' ++/** +/0 -/0 0/0 -/0 --/* +/' 193 0,21 +++/*** ++++/*** ñoä tay vôùi caùc (beânoâ chæ` Theá www.citypopulation.de; vaø löôïng veà (beân sau: cho web caáp teá phí khaåp do lieâu moãi vaø haøng Chi 0/0 cung -/** 0/0 -/' 0/0 0/0 0/0 +/0 ++/' 0/* trò soá chí nhaäp quan ---/*** ---/*** 193 0,24 "+" giaù heä trang trong Kaufmann kinh tieâu 0,7, 10%,ôû Ngaân töø Caùc cuûa soá töø trong caùc tôùi vaø laáy laáy loä quy Toäi phaïm ñöôøng phoá thaáp 0/0 +/' +/' ++/** +/0 +/0 +/0 0/0 -/0 --/' 193 0,19 gia. lôùn heä 0,4 1998 hoái ++++/*** ++++/*** ñoä theo caùc nghóayù phoá hoài ñoä nhuõng naïn tieàn thöùc quoác lôùn cuûa haïng khoaûng thaønh hình Röûa khoâng thaáp +/' -/' möùc UNCHS chính ++/*** +/' +/' +/0 +/' --/' 0/0 193 0,21 tham +++/*** ++++/*** +++/*** 134ôû ñoä xeáp veà töø soá 2001); moâ loä caáp vuï phoá ñeå trò trong nghóayù chæ* daân soaùt thaáp trò ñoä laáy (CIA quaû Hoái trong giaù cung dòch +/' +/' +/' laäp, coâng ++/*** +/0 0/0 0/0 0/0 193 5%,ôû ---/*** ++/** 0,30 kieåm giôùi ++++/*** ++++/*** thaønh giaù caùc möùc ñöôïc 2002, keát ñoäc 412 boå caùc giôùi haïng thuoäc 2003; theá caùc bieán cho nghóayù hình. hình goàm phaân xeáp ñoä Theá moãi moâ phuï hôïp Tình caûng bao vôùi toâi "++" Ñeå möùc caùc haøng Mastruzzi vaø phoá (3) gia/ Kearney naøy 1,2, aâm. chæ boä bieán vaø Toång caàu doanh web saùch phoá theå, ñoâ chuùng tôùi ** caùc Ngaân phoá quoác hoaù gia ngöôøi phoá soá Maãu Cuï ñoù 0,7 heä toaøn caû (1984) 3.2. thaønh töø toaøn Leùautier thuoäc cuûa tích kinh trang ngaân thaønh thuû quoác nöôùc caàu ñaàu Taát OLS. Sau caùc 1%,ôû laáy luïc thaønh phoá phoá veà veà veà veà veà caû thaønh hoaù toaøn chænh thích: trong Heston phuï bieán soá dieän leä giaû giaû giaû giaû giaû hoaù bieán soá thò soá nhaäp löôïng Chuù hình bieán. khoaûng cho giaûn Nguoàn: vaø thò Phuï Bieán Caùc Daân Thaønh Tyû thaønh ñieàu nghóayù Bieán Bieán Bieán Bieán Bieán Caùc Daân Ñoâ Chæ Thu Soá 2 R moâ cuûa trong duøng ñoä ñôn ñoâ Kaufmann, mers 76 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Phuï luïc 3.3. Caùc thaønh phoá trong cô sôû döõ lieäu Kaufmann - Leùautier - Mastruzzi Thaønh phoá Naèm taïi Thaønh phoá Naèm taïi Kabul Afghanistan Vancouver Canada Tirana Albania Winnipeg Canada Algiers Algeria N' Djamena Saùt Constantine Algeria Santiago Chile Oran Algeria Talcahuano Chile Reghata Algeria Baéc Kinh Trung Quoác Luanda Angola Ñaïi Lieân Trung Quoác Buenos Aires Argentina Quaûng Chaâu Trung Quoác San Fernando Argentina Nam Ninh Trung Quoác Yerevan Armenia Thöôïng Haûi Trung Quoác Adelaida OÂxtraâylia Thaâm Quyeán Trung Quoác Brisbane OÂxtraâylia Thieân Taân Trung Quoác Canberra OÂxtraâylia Haï Moân Trung Quoác Hobart OÂxtraâylia Banranquilla Colombia Melbourne OÂxtraâylia Bogota Colombia Perth OÂxtraâylia Manizales Colombia Sydney OÂxtraâylia Medellin Colombia Wellington New Zealand Pereira Colombia Linz AÙo Kinshasa CHDC Coânggoâ Vienna AÙo Alajuela Costa Rica Baku AÙo Cartago Costa Rica Manama Bahrain Heredia Costa Rica Dhaka Bangladesh Cakovec Croatia Minsk Belarus Karlovac Croatia Antwerp Bæ Osijek Croatia Brussels Bæ Pula Croatia Waterloo Bæ Rijeka Croatia Lapaz Bolivia Split Croatia Santa Cruz Bolivia Varazdin Croatia Gaborone Botswana Zadar Croatia Belo Horizonte Brazil Zagreb Croatia Brasilia Brazil Havana Cuba Curitiba Brazil Limassol Síp Porto Allegre Brazil Nicosia Síp Recife Brazil Praha Seùc Rio de Janeiro Brazil Aarhus Ñan Maïch Salvadore Brazil Copenhagen Ñan Maïch Sao Paolo Brazil Santo Domingo CH Dominica Sofia Bulgaria Cuenca Ecuador Varna Bulgaria Guayquil Ecuador Douala Cameroon Ibarra Ecuador Yaounde Cameroon Quito Ecuador Calgary Canada Tenth of Ramadhan Ai Caäp Edmonton Canada Sixth of October Ai Caäp Montreal Canada Cairo Ai Caäp Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 77 Phuï luïc 3.3. (Tieáp) Thaønh phoá Naèm taïi Thaønh phoá Naèm taïi Ottawa Canada Giza Ai Caäp Quebec Canada Antiguo Cuscatlan El Salvador Toronto Canada San Salvador El Salvador Tallinn Estonia Heyderabad AÁn Ñoä Tartu Estonia Jaipur AÁn Ñoä Addis Ababa Ethiopia Lucknow AÁn Ñoä Espoo Phaàn Lan Mumbai AÁn Ñoä Helsinki Phaàn Lan New Dehli AÁn Ñoä Lille Phaùp Pune AÁn Ñoä Lyon Phaùp Bandung Indonesia Marseilles Phaùp Batam Indonesia Paris Phaùp Jakarta Indonesia Strasbourg Phaùp Medan Indonesia Bacau Gambia Tehran Iran Banju Gambia Baghdad Irag Kanifing Gambia Cork Ailen Serekunda Gambia Dublin Ailen Berlin Ñöùc Jerusalem Israel Bonn Ñöùc Tel Aviv Israel Dortmund Ñöùc Belluno Italia Dresden Ñöùc Bologna Italia Dusseldorf Ñöùc Genoa Italia Essen Ñöùc Milan Italia Frankfurt Ñöùc Naples Italia Hamburg Ñöùc Pordenone Italia Koln Ñöùc Roma Italia Leipzig Ñöùc Turin Italia Munich Ñöùc Abidjan Bôø bieån Ngaø Stuggart Ñöùc Kingston Jamaica Accra Ghana Kyoto Nhaät Baûn Tema Ghana Nagoya Nhaät Baûn Athens Hy Laïp Osaka Nhaät Baûn Guatemala City Guatemala Tokyo Nhaät Baûn Conakry Guinea Yokohama Nhaät Baûn Georgetown Guyana Amman Jordan Port-au-Prince Haiti Almaty Kazakhstan La Ceiba Honduras Mombasa Kenya San Pedro Sula Honduras Nairobi Kenya Tegucigalpa Honduras Bình Nhöôõng Baéc Trieàu Tieân Villanueva Honduras Pusan Haøn Quoác Hong Kong Hong Kong Seoul Haøn Quoác Budapest Hungary Coâoeùt Coâoeùt Gyongyos Hungary Aizraukles Latvia Kaposvar Hungary Daugavpils Latvia 78 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Phuï luïc 3.3. (Tieáp) Thaønh phoá Naèm taïi Thaønh phoá Naèm taïi Tatabanta Hungary Kuldiga Latvia Reykjavik Aixôlen Liepaja Latvia Ahmadabad AÁn Ñoä Ogre Latvia Bangalore AÁn Ñoä Riga Latvia Calcutta AÁn Ñoä Ventspils Latvia Chennai AÁn Ñoä Beirut Libaêng Dehli AÁn Ñoä Monrovia Libeâria Tripoli Libi Casablanca Maroác Alytus Litva Rabat Maroác Kaunas Litva Maputo Moâdaêmbíc Klaipeda Litva Matola Moâdaêmbíc Marijampole Litva Yangon Mianma Panevezys Litva Windhoek Namibia Siualiai Litva Amsterdam Haø Lan Silute Litva Rotterdam Haø Lan Ukmerge Litva Arnhem Haø Lan Vilnius Litva The Hague Haø Lan Luxembourg Luxembourg Utrecht Haø Lan Strassen Luxembourg Auckland New Zealand Macau Macao Christchurch New Zealand Bitola Macedonia Managua Nicaragua Kumahovo Macedonia Ikeja Nigeria Ohrid Macedonia Lagos Nigeria Prilep Macedonia Bergen Na Uy Skopje Macedonia Oslo Na Uy Stip Macedonia Stavanger Na Uy Strumica Macedonia Ruwi Oman Veles Macedonia Islamabad Pakistan Antananarivo Madagasca Karachi Pakistan Toamasina Madagasca Lahore Pakistan Blantyre Malawi Rawalpindi Pakistan Lilongwi Malawi Panama City Panama Kuala Lumpur Malaysia Asuncion Paraguay Labuan Malaysia Ciudad del Este Paraguay Malaca Malaysia FDO de la Mora Paraguay Penang Malaysia Santa Rita Paraguay Petaling Jaya Malaysia Callao Peru Shah Alam Malaysia Lima Peru Bamako Mali Ho-Pasig Philipin Seùgou Mali Makati Philipin Floriana Malta Manila Philipin Gzira Malta Paranaque Philipin Marsa Malta Vaùcxava Ba Lan San Gwann Malta Lisbon Boà Ñaøo Nha Sliema Malta Doha Qatar Valletta Malta Alba Iulia Rumani Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 79 Phuï luïc 3.3. (Tieáp) Thaønh phoá Naèm taïi Thaønh phoá Naèm taïi Zejtun Malta Bucarest Rumani Port Louis Mauritius Constanta Rumani Guadalajara Mexico Cariova Rumani Mexico City Mexico Iasi Rumani Monterrey Mexico Oradea Rumani San Pedro Garza G. Mexico Piatra Neamt Rumani Tijuana Mexico Ploiesti Rumani Torreon Mexico Ramnico Valcea Rumani Xalapa Mexico Slatina Rumani Targoviste Rumani Babelo Serbia vaø Montenegro Camapa Nga Belgrade Serbia vaø Montenegro Maùtxcôva Nga Kraljevo Serbia vaø Montenegro St. Petersburg Nga Nis Serbia vaø Montenegro Jeddah Araäp Xeâ uùt Novi Sad Serbia vaø Montenegro Riyadh Araäp Xeâ uùt St. Mitrovica Serbia vaø Montenegro Dakar Senegal Subotica Serbia vaø Montenegro Freetown Sierra Leone Uzice Serbia vaø Montenegro Singapore Singapore Couva Trinidad & Tobago Brastislava Slovakia Port of Spain Trinidad & Tobago Presov Slovakia Sfax Tunisia Previdza Slovakia Sousse Tunisia Celje Slovenia Tunis Tunisia Kranj Slovenia Ankara Thoå Nhó Kyø Ljubljana Slovenia Balikesir Thoå Nhó Kyø Marobor Slovenia Istanbul Thoå Nhó Kyø Murska Sobota Slovenia Kampala Uganda Novo Mesto Slovenia Kieb Ukraina Slovenj Gradec Slovenia Abu Dhabi Caùc tieåu vöông quoác Araäp thoáng nhaát Cape Town Nam Phi Dubai Caùc tieåu vöông quoác Araäp thoáng nhaát Durban Nam Phi Birmingham Vöông quoác Anh Johannesburg Nam Phi Bristol Vöông quoác Anh Midrand Nam Phi Cardiff Vöông quoác Anh Pretoria Nam Phi Edingburgh Vöông quoác Anh Barcelona Taây Ban Nha Glasgow Vöông quoác Anh Bilbao Taây Ban Nha Leeds Vöông quoác Anh Madrid Taây Ban Nha Liverpool Vöông quoác Anh Seville Taây Ban Nha London Vöông quoác Anh Valencia Taây Ban Nha Manchester Vöông quoác Anh Colombo Sri Lanka Newcastle Vöông quoác Anh Mount Lavinia Sri Lanka Nottingham Vöông quoác Anh Khartum Sudan Alexandria Myõ Gothenburg Thuî Ñieån Altanta Myõ Stockholm Thuî Ñieån Baltimore Myõ Basel Thuî Syõ Boston Myõ 80 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Phuï luïc 3.3. (Tieáp) Thaønh phoá Naèm taïi Thaønh phoá Naèm taïi Geneva Thuî Syõ Buffalo Myõ St. Gallen Thuî Syõ Charlotte Myõ Zurich Thuî Syõ Chicago Myõ Damascus Syri Cincinnati Myõ Cao Huøng Ñaøi Loan Cleveland Myõ Taishung Ñaøi Loan Columbus Myõ Ñaøi Baéc Ñaøi Loan Dallas Myõ Arush Tanzania Denver Myõ Dar es Salaam Tanzania Detroit Myõ Morogoro Tanzania Houston Myõ Bangkok Thaùi Lan Kansas City Myõ Lome Togo Los Angeles Myõ Arima Trinidad & Tobago Miami Myõ Minneapolis Myõ Wilmington Myõ New Orleans Myõ Montevideo Uruguay New York Myõ Tashkent Uzbekistan Philadenphia Myõ Caracas Venezuela Phoenix Myõ Bieân Hoaø Vieät Nam Pittsburg Myõ Haø Noäi Vieät Nam Portland Myõ Tp. Hoà Chí Minh Vieät Nam Richmond Myõ Sana'a Yemen San Diego Myõ Kitwe Zambia San Fransisco Myõ Lusaka Zambia San Jose Myõ Ndola Zambia Seattle Myõ Bulawayo Zimbabwe St Louis Myõ Harare Zimbabwe Washington Myõ Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 81 Chuù thích Möùc ñoä sai soùt trong baát kyø boä soá lieäu veà quaûn lyù nhaø nöôùc, chaát löôïng cuûa caùc theå cheá vaø ñoâ thò cho thaáy raèng nhìn chung chuùng ta caàn thaän troïng khi dieãn giaûi, vaø möùc ñoä sai soùt khoâng cho pheùp suy dieãn veà vò trí chính xaùc cuûa caùc thaønh phoá vaø quoác gia treân cô sôû söû duïng caùc döõ lieäu naøy. Veà caùc chi tieát cuûa döõ lieäu, truy caäp trang web: http://worldbank.org/wbi/governance/. 1. Vì vieäc caäp nhaät soá lieäu treân internet dieãn ra raát nhanh choùng, nhöõng tyû leä phaàn traêm trong caùc tra cöùu naøy chæ coù giaù trò vaøo thôøi ñieåm tra cöùu, töùc laø thaùng 4/2004. 2. Xem Phuï luïc 3.3 ñeå bieát danh saùch caùc thaønh phoá hieän ñöôïc ñöa vaøo cô sôû döõ lieäu. Chuùng toâi söû duïng caùc nguoàn soá lieäu khaùc nhau trong nghieân cöùu naøy, chi tieát neâu trong phuï luïc. Ñaàu tieân, chuùng toâi laáy soá lieäu toång theå veà caùc thaønh phoá töø Toå chöùc quan saùt ñoâ thò cuûa Lieân hôïp quoác, cô sôû döõ lieäu naøy coù döõ lieäu veà 232 thaønh phoá ôû 114 nöôùc vaøo naêm 1998. Chuùng toâi goïi boä döõ lieäu naøy laø boä döõ lieäu cuûa Lieân hôïp quoác. Chuùng toâi cuõng söû duïng caùc döõ lieäu laáy töø nghieân cöùu GaWC, vaø goïi ñoù laø boä döõ lieäu Taylor, boä döõ lieäu naøy goàm moät danh muïc 265 thaønh phoá ñöôïc xaây döïng töø caùc döõ lieäu veà soá löôïng caùc coâng ty (quaûng caùo, keá toaùn, ngaân haøng, vaø luaät) vaø soá vaên phoøng/ngöôøi thöïc hieän ôû 265 thaønh phoá ñoù trong naêm 2000. Chuùng toâi xaây döïng moät boä döõ lieäu ñaëc bieät, ñaët teân laø boä döõ lieäu KLM (Kaufmann, Leùautier, Masstruzzi) vôùi döõ lieäu veà 412 thaønh phoá töø 134 nöôùc trong naêm 2003, haàu heát döõ lieäu ñöôïc thu thaäp töø moät cuoäc khaûo saùt caùc doanh nghieäp treân toaøn theá giôùi (EOS). Boä döõ lieäu naøy coù tôùi 36 bieán soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc, cuõng nhö coù caùc döõ lieäu veà kinh teá cuûa thaønh phoá vaø quoác gia. 3. Boä döõ lieäu môû roäng veà caùc thaønh phoá goàm treân 100 bieán soá. Tuy nhieân, vì moät phaàn trong boä döõ lieäu thoáng nhaát naøy ñöôïc toång hôïp töø nhöõng nguoàn döõ lieäu hieän coù khaùc nhau vôùi caùc taäp hôïp thaønh phoá löïa choïn khaùc nhau, boä döõ lieäu thoáng nhaát bò thieáu khaù nhieàu giaù trò. Moät trong nhöõng muïc tieâu trong töông lai laø cuûng coá boä döõ lieäu caáp thaønh phoá naøy vaø ñieàn vaøo caùc döõ lieäu coøn thieáu. 4. Kyu Sik Lee vaø Alex Anas trong cuoán "Lôïi ích cuûa vieäc aùp duïng caùc bieåu giaù ñieän khaùc nhau ôû Nigeria vaø Indonesia" (1996) cho thaáy caùc coâng ty khi ñaët taïi moät thaønh phoá vaø neáu khoâng coù ñöôïc caùc dòch vuï mình caàn thì hoaëc laø seõ ñaàu tö ñeå töï cung caáp, töø ñoù taùch khoûi heä thoáng, hoaëc gaây aùp löïc ñeå coù ñöôïc dòch vuï toát hôn, töø ñoù coù theå caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc taïi ñòa phöông, hoaëc chuyeån sang caùc thaønh phoá coù dòch vuï toát hôn. 5. Cô sôû döõ lieäu Taylor cung caáp cho chuùng toâi caùc döõ lieäu veà caùc coâng ty taøi chính vaø ngaân haøng ñaët ôû moät thaønh phoá, cuõng nhö döõ lieäu veà soá löôïng caùc coâng ty chính trong ngaønh luaät, keá toaùn, vaø quaûng caùo, töùc laø taát caû nhöõng döõ lieäu ñeå tính toaùn caùc chæ soá (a), (d), vaø (f) trong giaû thuyeát cuûa Friedman (1986). Töø cô sôû döõ lieäu cuûa Lieân hôïp quoác vaø KLM, chuùng toâi ño löôøng naêng löïc veà keát caáu haï taàng cô baûn (chæ soá (b)). Quy moâ cuûa thaønh phoá (chæ soá (c)) ñöôïc laáy 82 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò töø trang web: http://www.citypopulation.de. Chuùng toâi söû duïng caùch tính phöùc hôïp veà möùc ñoä toaøn caàu hoaù cuûa Kearney ñeå ño löôøng (e) vaø thu thaäp caùc soá lieäu thoáng keâ veà web ñeå xaùc ñònh xem moät thaønh phoá ñaõ coù trang web hay chöa vaø coù coâng boá caùc thoâng tin veà ngaân saùch hay kinh doanh treân ñoù hay khoâng ñeå xaùc ñònh caùc chæ soá cuûa Townsend (2001). Pheùp ño duy nhaát maø chuùng toâi khoâng söû duïng trong nghieân cöùu cuûa mình laø söï coù maët cuûa caùc toå chöùc quoác teá ôû thaønh phoá. 6. Theo thuyeát "Khaû naêng sai leäch cuûa Popper", söû duïng baûn thaân ñònh nghóa thöù hai veà moät thaønh phoá toaøn caàu seõ khoâng hieäu quaû laém trong vieäc kieåm chöùng giaû thuyeát laø caùc thaønh phoá toaøn caàu hoaït ñoäng toát hôn. Do vaäy, chuùng toâi traùnh vaán ñeà naøy baèng caùch coi khaùi nieäm thöù nhaát laø moät yeáu toá ñaàu vaøo tieàm naêng vaø khaùi nieäm thöù hai laø keát quaû (seõ ñöôïc kieåm chöùng thöïc nghieäm). 7. Cuoäc hoïp nhoùm chuyeân gia UNCHS veà naïn ngheøo ñoùi ôû ñoâ thò vaø caùc chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc ngaøy 29/4 tôùi 1/5/1999 taïi Nairobi, Kenya ñaõ neâu baät 12 chæ soá haøng ñaàu veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû ñoâ thò: (a) söï haøi loøng cuûa ngöôøi tieâu duøng; (b) möùc ñoä coâng khai quy trình hôïp ñoàng/ñaáu thaàu cung caáp dòch vuï cho thaønh phoá; (c) tính coâng baèng trong heä thoáng thueá; (d) caùc nguoàn thu cuûa chính quyeàn ñòa phöông (thueá, phí söû duïng, vay möôïn, caáp phaùt cuûa chính quyeàn trung öông, vieän trôï quoác teá); (e) tyû leä daân chuùng ñöôïc höôûng dòch vuï; (f) khaû naêng coâng chuùng tieáp caän caùc giai ñoaïn cuûa quy trình chính saùch; (g) söï coâng baèng trong thöïc thi luaät; (h) vieäc cho pheùp caùc nhoùm bò loaïi tröø tham gia vaøo quy trình tham vaán; (i) tính roõ raøng cuûa caùc quy trình, quy ñònh vaø traùch nhieäm; (j) caùc quy trình tham gia hieän coù; (k) möùc ñoä töï do cuûa baùo chí vaø söï toàn taïi cuûa giôùi baùo chí ñòa phöông; vaø (l) quyeàn töï quyeát vôùi caùc nguoàn taøi chính. 8. Ñieàu naøy cho pheùp chuùng ta, beân caïnh nhieàu vieäc khaùc, coù theå traû lôøi nhöõng caâu hoûi nhö: caùc thaønh phoá vaø caùc nöôùc coù xu höôùng caûi thieän coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc coù tieáp tuïc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn vaø coù nhieàu khaû naêng hôn trong vieäc chuyeån caùc cô hoäi toaøn caàu thaønh nhöõng giaù trò ñòa phöông hoaëc laø ñaït ñöôïc caû hai? Lieäu quy moâ cuûa moät thaønh phoá coù phaûi laø moät thöôùc ño toát cho hieän töôïng naøy? 9. Taylor ñònh nghóa thaønh phoá alpha laø nhöõng thaønh phoá coù taàm quan troïng treân toaøn caàu veà boán chöùc naêng chính cuûa thaønh phoá toaøn caàu (keá toaùn, quaûng caùo, ngaân haøng, vaø dòch vuï phaùp lyù quoác teá). Moät thaønh phoá beta laø thaønh phoá coù taàm quan troïng toaøn caàu 3 trong 4 chöùc naêng ñoù. Thaønh phoá gamma laø moät thaønh phoá coù taàm quan troïng toaøn caàu 2 trong 4 chöùc naêng ñoù. Söû duïng yeáu toá maïng löôùi cuûa GaWC laø moät thuaän lôïi chính cuûa chuùng toâi khi nghieân cöùu vaán ñeà quaûn lyù nhaø nöôùc, ñaët ra nhöõng caâu hoûi nhö: lieäu caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù thaáp hôn quaûn lyù töông ñoái keùm hôn so vôùi caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø do vaäy tieáp tuïc tuït laïi xa hôn? Chuùng toâi nhoùm caùc thaønh phoá thaønh hai loaïi "toaøn caàu" vaø "ñòa phöông" ñeå trình baøy moät soá keát quaû trong caùc bieåu ñoà phaûn aùnh nhöõng keát quaû thöïc nghieäm chính baèng hình aûnh. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 83 10. Cuï theå, trong chæ soá naøy, hoäi nhaäp kinh teá bao goàm caùc döõ lieäu veà thöông maïi, ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI), vaø doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp, cuõng nhö caùc hoaït ñoäng thu vaø chi traû thu nhaäp ñaàu tö. Giao tieáp caù nhaân ghi laïi tình hình ñi laïi vaø du lòch quoác teá, löu löôïng ñieän thoaïi quoác teá, vaø vieäc chuyeån tieàn qua bieân giôùi cuõng nhö caùc khoaûn chuyeån tieàn caù nhaân (nhö ngöôøi lao ñoäng chuyeån tieàn veà nöôùc, tieàn boài thöôøng cho nhaân vieân, vaø caùc khoaûn chuyeån tieàn caù nhaân vaø phi chính phuû khaùc). Ñoä keát noái coâng ngheä ño soá ngöôøi söû duïng internet, soá maùy chuû internet, vaø soá maùy chuû an toaøn cho pheùp thöïc hieän caùc giao dòch maõ hoaù. Cuoái cuøng, söï tham gia vaøo hoaït ñoäng chính trò cho bieát tö caùch thaønh vieân cuûa moãi nöôùc trong caùc toå chöùc quoác teá, nhöõng ñoùng goùp veà con ngöôøi cuõng nhö taøi chính cho caùc hoaït ñoäng cuûa Hoäi ñoàng Baûo an Lieân hôïp quoác, vieäc pheâ chuaån caùc hieäp öôùc quoác teá ña phöông nhaát ñònh, vaø caùc khoaûn chuyeån tieàn chi traû vaø nhaän tieàn cuûa chính phuû. 11. Möùc ñoä söû duïng ñieän thoaïi trong toång daân soá ôû ñaây ñöôïc ñeà caäp laø "khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi 1"; möùc ñoä söû duïng ñieän thoaïi cuûa caùc doanh nghieäp ôû ñaây ñöôïc goïi laø "khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi 2". 12. Trong caùc Baûng 3.2 vaø 3.3, khaû naêng tieáp caän ñieän thoaïi coá ñònh coù veû nhö coù moät söï khaùc bieät cao hôn so vôùi caùc dòch vuï khaùc. Ñieàu ñoù coù theå laø do vieãn thoâng, cuõng laø moät coâng cuï taêng cöôøng tieáng noùi, laø raát quan troïng ñeå ñaûm baûo minh baïch hoaù. Moät thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn vôùi caùc dòch vuï vieãn thoâng toát hôn coù theå ñem laïi nhöõng cô hoäi toát hôn ñeå naâng cao caùc tieáng noùi, keå caû ôû ñòa phöông vaø quoác teá, vaø töø ñoù laøm taêng tính minh baïch. Moät soá nhaø nghieân cöùu khaùc cuõng quan saùt ñöôïc moät keát quaû nhö vaäy (xem Sassen 2002). 13. Cuï theå, vôùi moãi bieán ñoäc laäp, ñeå tính ñoä lôùn cuûa heä soá (phía tay traùi), chuùng toâi tính keát quaû cuûa ñoä lôùn bình quaân caùc heä soá trong toaøn boä moâ hình nhaân vôùi ñoä leäch chuaån cuûa bieán bình phöông. Sau ñoù, chuùng toâi aán ñònh caùc giaù trò veà ñoä lôùn theo caùc tieâu chí sau: vôùi caùc heä soá döông, neáu giaù trò laø treân 1,2, chuùng toâi söû duïng "++++", neáu giaù trò trong khoaûng 0,7 vaø 1,2 thì chuùng toâi söû duïng "+++"; neáu giaù trò trong khoaûng 0,4 vaø 0,7 thì söû duïng "++"; neáu giaù trò trong khoaûng 0,1 vaø 0,4 thì söû duïng "+"; vaø cuoái cuøng söû duïng "0" cho caùc giaù trò döôùi 0,1. Töông töï, daáu tröø ñöôïc söû duïng vôùi caùc heä soá aâm. Ñeå xeáp haïng möùc ñoä yù nghóa cuûa caùc heä soá trong moãi oâ (beân tay traùi), chuùng toâi tính bình quaân caùc möùc ñoä yù nghóa khaùc nhau trong 21 moâ hình, trong ñoù *** chæ möùc ñoä yù nghóa ôû 1%, ** chæ möùc ñoä yù nghóa ôû 5%, * chæ möùc ñoä yù nghóa ôû 10%, vaø ' chæ möùc ñoä yù nghóa ôû 15%. 14. Chuùng toâi trình baøy keát quaû toång hôïp vaø khoâng trình baøy keát quaû cuûa caùc heä soá töông quan cuï theå. Chuùng toâi cuõng choïn caùch söû duïng baûng döõ lieäu chöù khoâng trình baøy caùc keát quaû kinh teá löôïng thöïc teá. Caùc moâ hình hoài quy thöïc teá ñöôïc kieåm tra xem coù ñoåi daáu hay khoâng, vaø tröø bieán veà khaû naêng tieáp caän nguoàn ñieän, caùc moâ hình hoài quy khoâng cho thaáy coù söï ñoåi daáu vôùi caùc bieán chính. Ñoù laø lyù do taïi sao chuùng toâi cho raèng toát nhaát laø trình baøy keát quaû 84 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò toång hôïp öôùc löôïng caùc heä soá vaø möùc yù nghóa veà maët thoáng keâ. Taát caû caùc baûng toång hôïp trình baøy caùc keát quaû thoáng keâ ñaõ ñöôïc kieåm soaùt, traùi ngöôïc vôùi caùc moâ hình hoài quy hai bieán, ngay caû khi caùc keát quaû naøy chæ ñöôïc trình baøy döôùi daïng toång hôïp. 15. Thöïc ra chuùng ta coù theå döïa treân moät giaû thuyeát khaùc, trong ñoù khaû naêng cuûa caùc thaønh phoá trong vieäc chuyeån caùc cô hoäi toaøn caàu thaønh caùc giaù trò ñòa phöông phuï thuoäc vaøo chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc, vaø caùc thaønh phoá seõ caïnh tranh vôùi nhau döïa treân chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc chöù khoâng phaûi döïa treân caùc yeáu toá voán coù ban ñaàu (keát caáu haï taàng, vaên hoaù...). Caùc thaønh phoá vôùi chaát löôïng quaûn lyù nhaø nöôùc toát hôn seõ duy trì ñöôïc tính toaøn caàu trong thôøi gian laâu hôn (thu huùt doøng voán, nhaân löïc, doanh nghieäp, taøi chính vaø saûn phaåm lôùn hôn) hoaëc thu huùt ñöôïc caùc doøng naøy moät caùch heä thoáng qua thôøi gian (xeùt veà möùc taêng tröôûng hay thay ñoåi veà quy moâ cuûa caùc doøng naøy qua thôøi gian). Pheùp kieåm chöùng naøy seõ cho pheùp chuùng ta phaân bieät giöõa caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao vaø sau ñoù maát daàn vò trí cuûa mình qua thôøi gian. Vôùi moät pheùp kieåm chöùng nhö vaäy, chuùng ta seõ caàn ít nhaát laø hai chuoãi thôøi gian. Moät moâ hình coù theå söû duïng seõ laø: Y = f (X1, X2, X3) + trong ñoù Y = söï thay ñoåi trong veùctô goàm caùc chæ soá veà quaûn lyù nhaø nöôùc, duøng ñeå naém baét nhöõng caûi thieän hay xuoáng caáp trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc qua thôøi gian, ñoù laø moät chæ soá xaùc ñònh söùc beàn trong vieäc chuyeån caùc cô hoäi toaøn caàu thaønh caùc giaù trò ñòa phöông; X1 = bieán giaû veà moät thaønh phoá alpha theo cô sôû döõ lieäu Taylor; X2 = bieán giaû veà moät thaønh phoá beta; X3 = bieán giaû veà moät thaønh phoá gamma. Vôùi moät moâ hình nhö vaäy chuùng ta coù theå nghieân cöùu xem caùc thaønh phoá loaïi alpha vaø beta coù coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc toát hôn thaønh phoá loaïi gamma hay khoâng. 16. Caùc lónh vöïc nghieân cöùu khaùc coù theå laø xem xeùt aûnh höôûng cuûa caùc coäng ñoàng Do thaùi tôùi coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc cuûa moät thaønh phoá, hay aûnh höôûng cuûa caùc hoaït ñoäng cuûa caùc Toå chöùc phi chính phuû (NGO) ví duï veà nhaân quyeàn, moâi tröôøng, traùch nhieäm xaõ hoäi cuûa caùc coâng ty trong moät thaønh phoá, vaø moái quan heä cuûa chuùng vôùi quaûn lyù nhaø nöôùc. Ngoaøi ra, môû roäng nghieân cöùu veà taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc löïa choïn coâng ngheä, quaûn lyù nhaø nöôùc, vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá cuõng toû ra laø moät nhaùnh nghieân cöùu höùa heïn xeùt töø goùc ñoä thöïc nghieäm, vaø vaán ñeà naøy ñöôïc xem xeùt trong Chöông 6. 17. Ñieàu naøy coù nghóa laø Ngaân haøng Theá giôùi vaø caùc toå chöùc taøi chính quoác teá khaùc neân laøm vieäc vôùi caùc lieân minh hay maïng löôùi lieân thaønh phoá, ví duï nhö hieäp hoäi caùc chính quyeàn ñòa phöông vaø Lieân minh caùc thaønh phoá, hieäp hoäi keát noái giöõa caùc thaønh phoá coù quan heä ñoái taùc vôùi nhau. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 85 Taøi lieäu tham khaûo Acemoglu, D., S. Johnson, and J. Robinson. 2003. "Understanding Prosperity and Poverty: Geography, Institutions and the Reversal of Fortune." NBER Working Paper 8460. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research. Castells, M. 2000. "Materials for an exploratory theory of the network society." British Journal of Sociology 51: 5­24. CIA (Central Intelligence Agency). 2001. World Factbook 2001. On-line at http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/. Deas, I., and B. Giordano. 2001. "Conceptualizing and Measuring Urban Competi- tiveness in Major English Cities." Environment and Planning A 33: 1411­1429. De Long, J. Bradford, and A. Shleifer. 1992. "Princes and Merchants: European City Growth Before the Industrial Revolution." December 1992. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research and Harvard University. Doel, M. A., and P. J. Hubbard. 2002. "Taking World Cities Literally: Marketing the City in a Global Space of Flows." City 6(3). Foreign Policy. 2002. A. T. Kearney/Foreign Policy Magazine Globalization Index 2002. On-line at http://www.foreignpolicy.com/wwwboard/g-index2.php. Released as "Globalization's Last Hurrah." Foreign Policy (Jan/Feb): 38­51. Friedmann, J. 1986. "The World City Hypothesis." Development and Change 17: 69­83. Kaufmann, D., and A. Kraay. 2002. "Growth without Governance." Economia 3(1): 169­229. On-line at http://www.worldbank.org/wbi/governance/pubs/ growthgov.html. Kaufmann, D., A. Kraay, and M. Mastruzzi. 2003. Governance Matters III: Governance Indicators for 1996­2002. World Bank Policy Research Working Paper 3106. Washington, DC: World Bank. Kaufmann, D., F. Léautier, and M. Mastruzzi. 2003. Database on Urban Indicators. Washington, DC: World Bank. Available from authors upon request. Kaufmann, D., M. Mastruzzi, and D. Zavaleta. 2003. "Sustained Macroeconomic Reform, Tepid Growth: A Governance Puzzle in Bolivia." Chapter 12 in D. Rodrik, ed., In Search of Prosperity: Analytic Narratives on Economic Growth. Princeton NJ: Princeton University Press. Knack, S., and P. Keefer. 1997. "Does Social Capital Have an Economic Payoff? A Cross Country Investigation." Quarterly Journal of Economics 112(4): 1251­1288. Knox, P. L. 2002. "World Cities and the Organization of Global Space." Pages 328- 338 in P. J. Taylor and M. J. Watts, eds., Geographies of Global Change, 2d ed. Oxford: Blackwell. 86 Toaøn caàu hoaù vaø hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò Kresl, P. 1995. "The Determinants of Urban Competitiveness: a Survey." In Kresl, P., and G. Gappert, eds., North American Cities and the Global Economy. Beverly Hills, CA: Sage. Lee, K. S., and A. Anas. 1996. "The Benefits of Alternative Power Tariffs for Nigeria and Indonesia." World Bank Policy Research Working Paper 1606. Washington, DC: World Bank. Mehta, D. 1998. "Urban Governance: Lessons from Best Practices in Asia." UMP- Asia Occasional Paper No. 40. United Nations Urban Management Program Regional Office for Asia and the Pacific, Bangkok. Progressive Living. 2005. Definition of globalization. On-line at http://www.proressive living.org. Sassen, S. 2000. "Locating Cities on Global Circuits." GaWC Research Bulletin No. 46. On-line at http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb46.html. ------. 2002. "Global Cities and Diasporic Networks: Microsites in Global Civil Society." Chapter 9 in Global Civil Society 2002. London: Centre for the Study of Global Governance. Short, J., and others. 1996. "The dirty little secret of World City research-data prob- lems in comparative analysis." International Journal of Urban and Regional Research 20: 697-719. Smith, D. A., and M. Timberlake. 1995. "Conceptualizing and Mapping the Struc- ture of the World Systems City System." Urban Studies 32: 287-302. Summers, R., and A. Heston. 1984. "Improved International Comparisons of Real Product and its Composition, 1950-80." Review of Income and Wealth 207-61. World Bank. Various years. World Development Indicators. Washington, DC. Taylor, P. J, and D. R. F. Walker. 2001. "World City Network: Data Matrix Construction and Analysis." Online at http://www.lboro.ac.uk/gawc/. From the GaWC Research Group and Network, Data Set 6, and based on primary data collected by J. V. Beaverstock, R. G. Smith, and P. J. Taylor (Economic and Social Research Council project "The Geographical Scope of London as a World City"). Tiebout, Charles M. 1956. "A Pure Theory of Local Expenditures." Journal of Political Economy 64: 416­424. Townsend, A. 2001. "The Internet and the Rise of the New Network Cities." Environment and Planning B: Planning and Design 28: 39-58. UNCHS (United Nations Commission on Human Settlements). 1998. Global Urban Indicators Database. On-line at http:/www/unhabitat.org/programmes/guo/ guo_indicators.asp. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 87 ------. 1999. "UNCHS Expert Meeting on Urban Poverty and Governance Indicators." 29 April to May 1999, Nairobi Kenya. On-line at http://www.gdrc.org/u-gov/indicators.html. Determinants of City Gover- nance--Synthesis of Econometric Regression Results. UNESCO. 2000. Definition of urban governance. On-line at http://www.unesco.org/most/most2.htm. World Bank. 2002. World Development Indicators 2002. Washington, DC. ------. 2003. Enterprise Outreach Services (EOS) Database. Washington, DC. World Economic Forum. Various years. "Executive Opinion Survey." Geneva. Prepared for The Global Competitiveness Report. 4 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoùa vaø thaùch thöùc ñoái vôùi chaâu Phi Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta Toaøn caàu hoùa laø hieän töôïng ñaõ dieãn ra trong nhieàu theá kyû, song toác ñoä cuûa noù môùi chæ gia taêng trong khoaûng 40 naêm gaàn ñaây. Caùc thaønh phoá nhaän thaáy mình naèm trong moät boái caûnh toaøn caàu, trong ñoù chuùng bò buoäc phaûi caïnh tranh vôùi nhau ­ ngay caû khi khoâng muoán. Döôøng nhö toaøn caàu hoùa ñem laïi thuaän lôïi nhieàu hôn cho caùc thaønh phoá voán ñaõ khaù maïnh, vaø aûnh höôûng xaáu tôùi caùc thaønh phoá yeáu keùm. Moät soá giaû thuyeát gôïi yù raèng caùc thaønh phoá maïnh seõ trôû neân maïnh hôn, trong khi caùc thaønh phoá yeáu döôøng nhö laïi caøng yeáu ñi - tröø khi chuùng coù caùc bieän phaùp khaéc phuïc. Ñoù phaûi laø nhöõng haønh ñoäng ñöôïc thieát keá nhaèm ñaåy caùc thaønh phoá yeáu hôn leân haøng nguõ caùc thaønh phoá ñöôïc coi laø caùc ñòa chæ kinh doanh toát hoaëc laø ñòa ñieåm tuyeät vôøi ñeå du lòch hoaëc sinh soáng. Caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá vaø caùc chuyeân gia hoaïch ñònh chính saùch ñoâ thò haønh ñoäng theo nhöõng giaû thuyeát naøy, cho duø nhieàu khi chuùng chæ döïa treân keát caáu thöïc nghieäm yeáu. Hoï coù veû nhö giaû ñònh raèng caùc doanh nghieäp toaøn caàu thích caùc thaønh phoá maïnh veà dòch vuï keát caáu haï taàng, caùc chæ soá chaát löôïng cuoäc soáng, vaø nguoàn nhaân löïc. Trong chöông naøy, chuùng toâi söû duïng phöông phaùp thöïc nghieäm ñeå nghieân cöùu xem doøng kinh doanh toaøn caàu, bao goàm caû nhöõng keát noái vôùi caùc thò tröôøng quoác teá, coù xu höôùng caûi thieän hay laøm suy thoaùi hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá vaø caùc chuyeân gia hoaïch ñònh chính saùch ñoâ thò vôùi mong muoán taêng tröôûng kinh teá baèng vieäc tham gia vaøo neàn kinh teá toaøn caàu seõ ñöôïc lôïi khi bieát ñöôïc nhöõng can thieäp cuï theå naøo ­ ví duï nhö taêng cöôøng dòch vuï vaø nguoàn nhaân löïc - chaéc chaén seõ thu huùt ñöôïc caùc hoaït ñoäng toaøn caàu, nhö thöông maïi, taøi chính vaø du lòch, nhöõng hoaït ñoäng seõ boå sung chöù khoâng laøm suy giaûm nhöõng theá maïnh voán coù cuûa thaønh phoá. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, chuùng toâi tieán haønh hai khaûo saùt thöïc nghieäm. Thöù nhaát, chuùng toâi so saùnh hieän traïng hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá treân moät soá bình dieän, ñaët ra caâu hoûi lieäu treân thöïc teá toaøn caàu hoùa coù ñem laïi lôïi ích nhieàu hôn cho caùc thaønh phoá ñang hoaït ñoäng toát hay khoâng. Thöù hai, chuùng toâi xem xeùt tröôøng hôïp cuï theå cuûa chaâu Phi, xem xeùt xem nhöõng ñoäng löïc cuûa ñoâ thò ôû chaâu Phi gioáng hay khaùc vôùi caùc thaønh phoá ôû nhöõng nôi khaùc. 89 90 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... Toaøn caàu hoùa vaø hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá Khi caùc coâng ty hoaëc ngöôøi daân löïa choïn moät thaønh phoá ñeå cö truù, hoï chuù troïng ñeán nhöõng vaán ñeà nhö chaát löôïng cuoäc soáng vaø khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï keát caáu haï taàng vaø dòch vuï quan troïng. Do vaäy, hieän traïng hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá quan saùt ñöôïc cho thaáy coù söï phuï thuoäc laãn nhau giöõa möùc ñoä toaøn caàu hoùa ñaït ñöôïc vôùi hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá - tröø khi caùc nhaø quaûn lyù cuûa thaønh phoá khoâng haønh ñoäng theo nhöõng tín hieäu töø coâng ty hay ngöôøi daân. Moät tình huoáng seõ xaûy ra neáu caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn lyù keùm, hoaëc neáu caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá coù ít caùc ñoøn baåy. Moät soá taùc giaû ñaõ nghieân cöùu vaán ñeà quaûn trò ñoâ thò trong boái caûnh toaøn caàu hoùa (Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi 2004) vaø trong boái caûnh söï töông taùc giöõa moät beân laø caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá, vôùi beân kia laø caùc coâng ty vaø ngöôøi daân ngaøy caøng gia taêng (Dingham vaø Leùautier 2005; Lo vaø Yeung 1998). Caùc taùc giaû khaùc nghieân cöùu quy moâ cuûa chính quyeàn ñòa phöông vaø naêng löïc cuûa chuùng trong vieäc can thieäp vaøo caùc quyeát ñònh chính saùch vaø dòch vuï ôû thaønh phoá (Campbell 2003). Trong chöông naøy, tröôùc heát chuùng toâi tìm kieám caùc baèng chöùng thöïc nghieäm cho thaáy caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá coù khaû naêng can thieäp ñeå caûi thieän hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá mình. Chuùng toâi nghieân cöùu xem khaû naêng naøy ôû caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa khaùc nhau coù khaùc nhau hay khoâng. Coù raát nhieàu ñònh nghóa veà toaøn caàu hoùa, bao goàm toaøn caàu hoùa kinh teá, xaõ hoäi, chính trò, vaên hoùa, vaø cô sôû vaät chaát. Toaøn caàu hoùa kinh teá ñöôïc xaùc ñònh baèng hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty ña quoác gia, cuõng nhö bôûi caùc keát noái giao thoâng vaø vaän taûi, doøng xuaát khaåu, vaø caùc xu höôùng ñi du lòch. Toaøn caàu hoùa xaõ hoäi ñöôïc xaùc ñònh döïa treân nhöõng vaán ñeà nhö khoaûng caùch veà soá daân vaø quan ñieåm cuûa thanh nieân vaø ngöôøi giaø, khoaûng caùch veà kyõ naêng vaø giaùo duïc giöõa caùc theá heä vaø caùc coäng ñoàng, tieâu chuaån lao ñoäng vaø ñieàu kieän laøm vieäc, soá ngöôøi di cö vì lyù do kinh teá, caùc vaán ñeà söùc khoûe nhö HIV/AIDS, soát reùt vaø lao, vaø khaû naêng tieáp caän khaùc nhau tôùi thu nhaäp, thoâng tin, vaø coâng ngheä. Toaøn caàu hoùa chính trò xem xeùt nhöõng quan heä chính trò giöõa caùc thaønh phoá nhôø vò trí cuûa caùc coâng ty, caùc moái quan heä thöông maïi, khaû naêng tieáp caän vaø moái quan taâm cuûa caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, doøng ñaàu tö, vaø moái quan heä ñang thay ñoåi giöõa nhaø nöôùc vaø caù nhaân, cuõng nhö giöõa nhaø nöôùc vaø caùc thò tröôøng toaøn caàu. Toaøn caàu hoùa veà vaên hoùa xem xeùt taàm quan troïng cuûa tivi, phim aûnh, nhaïc, theå thao, cô hoäi mua saém, soøng baïc, quaùn bar... treân phaïm vi quoác teá. Toaøn caàu hoùa veà maët vaät chaát (ñoâi khi goïi laø khu vöïc hoùa) xem xeùt vieäc môû roäng ra ngoaøi bieân giôùi cuûa thaønh phoá vaø quoác gia, caùc dòch vuï ñöôïc chia nhoû vaø keát noái, söï giaûm bôùt caùc trung taâm vaø söï phaùt trieån ñoàng thôøi cuûa caû caùc thaønh phoá nhoû vaø caùc sieâu thaønh phoá. Ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu veà vaán ñeà toaøn caàu hoùa aûnh höôûng nhö theá naøo tôùi caùc haønh lang ñoâ thò, tôùi coâng ngheä môùi, giao thoâng vaø vieãn thoâng, caùc trung taâm taøi chính, vaø caùc thaønh phoá Hoài giaùo (Lo vaø Yeung 1998). Caùc nghieân cöùu cuõng ñaõ xem xeùt Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 91 nhöõng vaán ñeà cuï theå cuûa caùc thaønh phoá chaâu Phi trong kyû nguyeân toaøn caàu hoùa (Rakodi 1997). Ñeå phuïc vuï cho chöông naøy, chuùng toâi söû duïng moät chæ soá veà toaøn caàu hoùa do A. T. Kearney vaø Chính saùch ñoái ngoaïi (Chính saùch ñoái ngoaïi 2003) xaây döïng. Chæ soá naøy ñöôïc tính toaùn thoâng qua vieäc ñaùnh giaù nhöõng thay ñoåi trong nhöõng yeáu toá caáu thaønh toaøn caàu hoùa goàm: Söï tham gia veà maët chính trò: soá löôïng toå chöùc quoác teá vaø söù meänh cuûa Hoäi ñoàng Baûo an Lieân hôïp quoác maø moãi quoác gia tham gia, vaø soá söù quaùn nöôùc ngoaøi ôû moãi nöôùc. Coâng ngheä: soá ngöôøi söû duïng internet, soá ñòa chæ internet, vaø soá maùy chuû an toaøn. Giao tieáp caù nhaân: du lòch vaø löõ haønh quoác teá, giao dòch ñieän thoaïi quoác teá, vaø quy moâ chuyeån tieàn qua bieân giôùi. Hoäi nhaäp kinh teá: thöông maïi, doøng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaø ñaàu tö giaùn tieáp, caùc khoaûn chi traû vaø tieáp nhaän thu nhaäp. Chæ soá toaøn caàu hoùa A. T. Kearney naêm 2003 theo doõi nhöõng thay ñoåi naøy ôû 62 neàn kinh teá tieân tieán vaø caùc thò tröôøng môùi noåi ñeå xaây döïng böùc tranh veà toaøn caàu hoùa ôû taát caû caùc khu vöïc treân theá giôùi. Danh saùch caùc nöôùc ñöôïc xeáp haïng bôûi Chæ soá toaøn caàu hoùa sau ñoù ñöôïc keát hôïp vôùi nhöõng nöôùc maø Chöông trình Ñònh cö Lieân hôïp quoác (HABITAT) ñaõ thu thaäp soá lieäu ôû caáp thaønh phoá (UNCHS 1998). Trong nghieân cöùu naøy, chuùng toâi loaïi boû caùc neàn kinh teá tieân tieán vaø caùc nöôùc khoâng coù soá lieäu trong cô sôû döõ lieäu veà caùc thaønh phoá. Keát quaû laø danh saùch cuoái cuøng coøn laïi 30 nöôùc vôùi 86 thaønh phoá ñöôïc xeáp haøng bôûi chæ soá Kearney vaø ñöôïc chia laøm hai nhoùm, goàm 46 thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao vaø 40 thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa keùm hôn. Tình traïng phaân phoái caùc nöôùc vaø caùc thaønh phoá trong boä döõ lieäu maø chuùng toâi söû duïng ñöôïc ñính keøm trong Phuï luïc 4.1. Chuùng toâi söû duïng caùc döõ lieäu veà caùc thaønh phoá laáy töø cô sôû döõ lieäu UNCHS ñeå nghieân cöùu moái quan heä giöõa toaøn caàu hoùa ñöôïc xaùc ñònh baèng Chæ soá A. T. Kearney vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Ñeå ño löôøng hoaït ñoäng, chuùng toâi xem xeùt baûy yeáu toá chính: (a) tình hình kinh teá ñöôïc tính baèng saûn phaåm thaønh phoá bình quaân ñaàu ngöôøi, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi, vaø tyû troïng cuûa vieäc laøm trong khu vöïc khoâng chính thöùc; (b) caùc ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá ñöôïc xaùc ñònh baèng maät ñoä daân soá, toác ñoä taêng daân soá, vaø quy moâ trung bình cuûa hoä gia ñình; (c) tình traïng bình ñaúng ôû caùc thaønh phoá, ñöôïc ño baèng tyû leä hoä gia ñình soáng döôùi ngöôõng ngheøo vaø baèng cheânh leäch thu nhaäp; (d) tình traïng dòch vuï keát caáu haï taàng cuûa thaønh phoá ñöôïc ño baèng dòch vuï vaän taûi vaø coâng taùc quaûn lyù raùc thaûi cuûa thaønh phoá; (e) naêng löïc cung caáp caùc dòch vuï xaõ hoäi, nhö tyû leä töû vong cuûa treû em döôùi 5 tuoåi, soá ngöôøi treân moät giöôøng beänh, vaø soá treû em trong moät lôùp hoïc tieåu hoïc hoaëc trung hoïc cô sôû; (f) hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn ñòa phöông taïi thaønh phoá ñöôïc ño baèng thu vaø chi cuûa chính 92 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... quyeàn ñòa phöông tính bình quaân ñaàu ngöôøi, vaø tyû troïng chi tieàn löông trong toång ngaân saùch ñòa phöông; vaø (g) toäi phaïm ñoâ thò ñöôïc tính baèng soá vuï troäm caép vaø gieát ngöôøi ôû thaønh phoá, töùc laø nhöõng chæ soá veà an ninh. Chuùng toâi ñaët giaû thuyeát laø caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá seõ ít kieåm soaùt ñöôïc ba yeáu toá ñaàu tieân hôn so vôùi boán yeáu toá coøn laïi. Do vaäy, caùc thaønh phoá coù boä maùy quaûn lyù naêng ñoäng seõ maïnh veà boán chæ soá cuoái cuøng, so vôùi ba chæ soá ñaàu tieân, neáu nhö chuùng coù trình ñoä toaøn caàu hoùa cao vaø neáu caùc yeáu toá coøn laïi laø nhö nhau. Caùc giaû thuyeát neàn taûng laø caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn seõ hoaït ñoäng hieäu quaû hôn vaø ñem laïi chaát löôïng cuoäc soáng toát hôn vì chuùng phaûn öùng laïi vôùi caùc aùp löïc kinh doanh toaøn caàu. Caùc coâng ty vaø caù nhaân khi choïn sinh soáng ôû moät thaønh phoá seõ nhaïy caûm vôùi caùc chæ soá nhö maät ñoä daân soá cao hôn, chaát löôïng dòch vuï giao thoâng, khaû naêng tieáp caän ñieän vaø nöôùc, cuõng nhö vôùi tình hình an ninh, vaø do vaäy chuùng toâi chôø ñôïi laø seõ thaáy nhöõng chæ soá naøy cao hôn ôû nhöõng thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn. Tuy nhieân, chöa roõ vieäc caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn seõ haønh ñoäng nhö theá naøo khi hoï phaûn öùng laïi vôùi nhöõng aùp löïc cuûa ngöôøi daân ñòa phöông lieân quan ñeán caùc dòch vuï y teá vaø giaùo duïc, nhöõng dòch vuï coù baûn chaát ñòa phöông nhieàu hôn. Nhöõng dòch vuï naøy seõ phuï thuoäc vaøo chaát löôïng cuûa caùc theå cheá ñòa phöông. Neáu nhö giaû thuyeát naøy laø ñuùng, chuùng toâi hy voïng seõ thaáy coù moät söï khaùc bieät lôùn trong hieän traïng hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá coù cuøng möùc ñoä toaøn caàu hoùa. Hieän traïng cuûa caùc thaønh phoá: Nhöõng yeáu toá maø caùc thaønh phoá coù ít khaû naêng kieåm soaùt Chuùng toâi so saùnh hieän traïng cuûa caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn vôùi caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn treân ba bình dieän hoaït ñoäng maø chuùng toâi giaû ñònh laø caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá coù töông ñoái ít khaû naêng kieåm soaùt. Caùc döõ lieäu ñöôïc trình baøy ôû Phuï luïc 4.1. Tình hình kinh teá cuûa caùc thaønh phoá ÔÛ Baûng 4.1, chuùng toâi söû duïng ba chæ soá veà taêng tröôûng vaø naêng suaát ñeå ñaùnh giaù hoaït ñoäng kinh teá cuûa chính quyeàn ñòa phöông ôû caùc thaønh phoá: (a) saûn phaåm thaønh phoá ñaàu ngöôøi haøng naêm ­ quy ra ñoâla; (b) thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi, ñaây laø thöôùc ño möùc ñoä taïo ra cuûa caûi; vaø (c) khaû naêng taïo vieäc laøm trong khu vöïc chính thöùc, ñöôïc ño baèng tyû leä vieäc laøm trong khu vöïc khoâng chính thöùc. Töø nhöõng döõ lieäu naøy, chuùng toâi thaáy raèng coù caùc baèng chöùng thöïc nghieäm cho thaáy caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát hôn veà maët kinh teá, saûn xuaát ñöôïc nhieàu hôn, vaø ñem laïi cô hoäi cho ngöôøi daân cuûa mình coù ñöôïc thu nhaäp bình quaân cao hôn. Möùc ñoä saûn phaåm thaønh Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 93 phoá tính theo ñaàu ngöôøi ôû caùc thaønh phoá mang tính toaøn caàu hoùa nhieàu hôn cao hôn ba laàn so vôùi ôû caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn. Caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi lôùn hôn naêm laàn. Nhöõng thaønh phoá naøy döôøng nhö cuõng taïo ra nhieàu vieäc laøm chính thöùc trong khu vöïc chính thöùc hôn so vôùi caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn.1 Caùc ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá Khi ñi ñeán moät thaønh phoá hoaëc xem xeùt caùc döõ lieäu veà thaønh phoá ñoù, ngöôøi ta thöôøng toø moø muoán tìm hieåu veà maät ñoä daân soá vaø caùc ñaëc tính khaùc cuûa thaønh phoá ñoù, töùc laø nhöõng yeáu toá quyeát ñònh chaát löôïng cuoäc soáng. Baûng 4.2 chæ ra raèng nhöõng thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn thì coù maät ñoä daân soá tính theo soá ngöôøi treân moät heùcta thaáp hôn. Caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn döôøng nhö cuõng coù toác ñoä taêng daân soá chaäm hôn vaø quy moâ trung bình cuûa hoä gia ñình nhoû hôn. Ñieàu naøy chæ ra raèng ñieàu kieän soáng ôû caùc thaønh phoá naøy khoâng caêng thaúng nhö ôû caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc ít toaøn caàu hoùa hôn. Lieäu nhöõng keát quaû naøy coù theå chæ ra raèng chaát löôïng cuoäc soáng ôû caùc thaønh phoá ñoù cao hôn vì chuùng coù maät ñoä daân cö thaáp hôn, ñem laïi khoâng gian lôùn hôn cho moãi ngöôøi, khoâng taêng tröôûng nhanh quaù, vaø coù leõ laø ít Baûng 4.1. Tình hình kinh teá cuûa caùc thaønh phoá, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Saûn phaåm thaønh phoá tính treân ñaàu ngöôøi (USD) 3.818 1.175 Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi (Nhoùm 3 tính theo USD/ngöôøi) 2.066 377 Vieäc laøm trong khu vöïc khoâng chính thöùc (%) 32 40 Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. Baûng 4.2. Maät ñoä daân cö, toác ñoä taêng daân soá, vaø quy moâ hoä gia ñình, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Maät ñoä daân soá (ngöôøi/ha) 96 252 Toác ñoä taêng daân soá haøng naêm (%) 2 3 Quy moâ bình quaân cuûa hoä gia ñình (ngöôøi) 3 5 Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. 94 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... bò taéc ngheõn hôn? Lieäu caùc thaønh phoá naøy cuõng laø nhöõng thaønh phoá coù dòch vuï toát hôn, vaø chính quyeàn ñòa phöông hoaït ñoäng hieäu quaû hôn hay khoâng? Bình ñaúng Toaøn caàu hoùa coù aûnh höôûng tôùi tình traïng bình ñaúng khoâng? Khi ñi voøng quanh theá giôùi, ngöôøi ta thöôøng bò taùc ñoäng bôûi thöïc teá deã thaáy laø caùc thaønh phoá coù möùc ñoä cheânh leäch thu nhaäp khaùc nhau, duø ñoù laø cheânh leäch thu nhaäp giöõa caùc thaønh phoá laân caän nhau hay trong noäi boä moät thaønh phoá. Chuùng toâi xem xeùt hai chæ soá veà bình ñaúng: (a) soá hoä gia ñình döôùi ngöôõng ngheøo, ñoù laø thöôùc ño xem caùc thaønh phoá cung caáp dòch vuï cho caùc cö daân ngheøo hôn cuûa mình ôû möùc ñoä nhö theá naøo; vaø (b) cheânh leäch thu nhaäp ñöôïc ño baèng tyû leä giöõa nhoùm ngöôøi coù thu nhaäp thaáp nhaát vôùi nhoùm coù thu nhaäp cao nhaát trong naêm nhoùm (Baûng 4.3). Neáu so saùnh vôùi caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc ít tính toaøn caàu hoùa hôn thì caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù cuøng tyû leä hoä gia ñình soáng döôùi möùc ngheøo ñoùi. Tuy nhieân, cheânh leäch thu nhaäp ôû caùc thaønh Baûng 4.3. Tình traïng bình ñaúng ôû caùc thaønh phoá, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Caùc hoä gia ñình döôùi ngöôõng ngheøo (%) 26 27 Cheânh leäch thu nhaäp (Nhoùm 5/Nhoùm 1) 7 12 Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. Baûng 4.4. Giao thoâng cuûa thaønh phoá, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Thôøi gian ñi tôùi coâng sôû trung bình (phuùt) 30 35 Phöông tieän ñi laøm (% trong toång soá) Xe oâtoâ caù nhaân 25 10 Taøu ñieän/taøu hoaû 14 7 Xe buyùt/xe buyùt mini 23 37 Xe maùy 4 12 Xe ñaïp 11 7 Ñi boä 24 22 Phöông tieän khaùc 2 13 Chuù thích: Caùc tyû leä phaàn traêm naøy coäng laïi khoâng ñuùng 100% do laøm troøn soá. Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 95 phoá mang tính toaøn caàu hoùa cao hôn thì thaáp hôn nhieàu. Keát quaû naøy coù theå chæ ra raèng caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc toaøn caàu hoùa nhieàu hôn coù caùc coâng cuï toát ñeå giaûi quyeát naïn baát bình ñaúng hôn so vôùi caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc ít mang tính toaøn caàu hoùa hôn, vì caùc thaønh phoá naøy thöôøng giaøu hôn. Caùc thaønh phoá ôû nhöõng nöôùc ít mang tính toaøn caàu hoùa hôn coù theå chöa ñaït ñeán trình ñoä maø nhöõng lôïi ích töø toaøn caàu hoùa coù theå ñöôïc söû duïng ñeå giaûm soá ngöôøi ngheøo hoaëc ñeå giaûm cheânh leäch thu nhaäp. Tình hình cuûa caùc thaønh phoá: Caùc nhaân toá maø caùc thaønh phoá coù söï kieåm soaùt lôùn hôn Caùc thaønh phoá coù xu höôùng coù khaû naêng kieåm soaùt nhieàu hôn vôùi vieäc cung caáp caùc dòch vuï coâng cuûa thaønh phoá, ví duï nhö giao thoâng, thu gom raùc, caùc dòch vuï xaõ hoäi, vaø an ninh cuûa thaønh phoá. Lieäu caùc thaønh phoá ôû nhöõng nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù chaát löôïng dòch vuï toát hôn hay khoâng? Chaát löôïng giao thoâng vaø caùc dòch vuï thu gom raùc cuûa thaønh phoá ÔÛ Baûng 4.4, chuùng ta thaáy raèng, thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù caùc phöông tieän ñi laïi toán ít thôøi gian hôn cho ngöôøi ñi laøm. Thöïc traïng naøy coù theå lieân quan tôùi maät ñoä daân cö ñoâ thò thaáp hôn vì caùc thaønh phoá caøng ñoâng daân thì löôïng ngöôøi ñi laïi caøng lôùn, vaø do vaäy thôøi gian ñi laïi caøng daøi hôn. Tuy nhieân, thôøi gian ñi tôùi coâng sôû cuõng phuï thuoäc vaøo quy moâ vaø caáu truùc cuûa thaønh phoá, vì vieäc môû roäng ñoâ thò aûnh höôûng tôùi thôøi gian ñi laïi, vaø noù cuõng phuï thuoäc vaøo caû caùc loaïi hình dòch vuï vaän taûi maø thaønh phoá coù. Baûng 4.4 cho thaáy caùch thöùc ñi laïi theo caùc phöông thöùc vaän taûi. Chuùng ta thaáy raèng thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn thì ñem laïi nhieàu löïa choïn hôn cho ngöôøi daân cuûa mình, bao goàm caû xe hôi caù nhaân, taøu ñieän hay taøu hoûa, xe ñaïp, hoaëc ñi boä. Haõy so saùnh caùch thöùc naøy vôùi caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn vaø phuï thuoäc nhieàu vaøo xe buyùt vaø xe maùy. Coù theå laø thôøi gian ñi tôùi coâng sôû trung bình thaáp ôû caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn laø do söï keát hôïp giöõa maät ñoä daân soá thaáp hôn vôùi vieäc ngöôøi daân coù nhieàu löïa choïn hôn. Neáu ñuùng nhö vaäy thì ñaây laø moät chæ soá veà dòch vuï hieäu quaû vaø ña daïng hôn. Nhöõng keát quaû naøy hoã trôï cho caùc yù kieán cho raèng söï coù maët cuûa caùc thöïc theå mang tính toaøn caàu, nhö caùc coâng ty nöôùc ngoaøi hoaëc caùc caù nhaân thöôøng xuyeân di chuyeån giöõa caùc nöôùc, coù theå taïo aùp löïc buoäc caùc thaønh phoá phaûi cung caáp dòch vuï vaän taûi toát hôn, hoaëc yù kieán cho raèng caùc coâng ty coù theå choïn ñaët truï sôû taïi nhöõng thaønh phoá coù dòch vuï keát caáu haï taàng toát hôn. Nhöõng keát quaû naøy coù ñuùng vôùi caùc loaïi hình dòch vuï khaùc maø moät ngöôøi khaùch ñeán thaêm deã daøng nhìn thaáy hoaëc caùc dòch vuï ñöôïc chöùng minh laø quan troïng trong quyeát ñònh ñònh cö ôû moät thaønh phoá hay khoâng? 96 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... Baûng 4.5. Dòch vuï xöû lyù raùc thaûi cuûa thaønh phoá, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Löôïng raùc thaûi raén bình quaân ñaàu ngöôøi (taán/naêm) 0,5 0,4 Dòch vuï gom raùc thöôøng xuyeân (% soá hoä gia ñình) 77 68 Löôïng nöôùc thaûi ñöôïc xöû lyù (% trong toång löôïng nöôùc thaûi) 52 68 Caùc bieän phaùp xöû lyù chaát thaûi raén (% trong toång löôïng chaát thaûi) Choân döôùi ñaát 28 35 Ñoát 11 7 Vöùt ngoaøi trôøi 42 45 Taùi cheá 8 10 Bieän phaùp khaùc 12 9 Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. Chuùng toâi ñaët ra caùc caâu hoûi veà döõ lieäu nhö vaäy vì khoâng deã gì quan saùt ñöôïc chaát löôïng cuûa caùc theå cheá. Tuy nhieân, chuùng ta coù theå quan saùt keát quaû cuûa caùc quyeát ñònh cung caáp dòch vuï cuûa caùc theå cheá ñòa phöông vaø söû duïng chuùng ñeå ñöa ra nhaän ñònh. Moät ngöôøi tôùi moät thaønh phoá vì muïc ñích ñaàu tö hay du lòch coù theå quan taâm tôùi chaát löôïng dòch vuï, ví duï nhö giao thoâng vaø thu gom raùc thaûi raén, vaø cuõng coù theå quan taâm tôùi tình hình an ninh bao goàm caû naïn moùc tuùi vaø caùc toäi phaïm lôùn. Chuùng toâi kieåm nghieäm xem caùc loaïi hình dòch vuï naøy ôû nhöõng thaønh phoá cuûa caùc nöôùc coù tính toaøn caàu hoùa hôn coù toát hôn hay khoâng. Keát quaû ñöôïc trình baøy trong Baûng 4.5. Maëc duø caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn taïo ra nhieàu raùc thaûi hôn caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn, song caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao hôn laïi coù dòch vuï thu gom raùc toát hôn. Tuy nhieân, thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn coù chæ tieâu bình quaân veà xöû lyù raùc thaûi cao hôn. Caùc bieän phaùp xöû lyù raùc thaûi ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn khoâng tieán boä nhieàu hôn ñaùng keå so vôùi caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn. Khaùc vôùi dòch vuï vaän taûi vôùi ñaëc ñieåm laø khi khoâng hoaït ñoäng thì seõ bò nhaän ra ngay, dòch vuï xöû lyù raùc thaûi khoâng deã nhaän dieän nhö vaäy. Ngöôøi daân quan taâm ñeán vieäc raùc thaûi ñöôïc thu thaäp ôû khu vöïc hoï sinh soáng nhieàu hôn laø ñeán vieäc raùc ñöôïc xöû lyù nhö theá naøo sau khi ñaõ ñöôïc vaän chuyeån ra khoûi taàm quan saùt cuûa hoï. Maëc duø caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn söû duïng nhieàu loø ñoát raùc vaø ít söû duïng bieän phaùp vöùt raùc loä thieân hôn so vôùi caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn, song cuõng ít taùi cheá raùc thaûi hôn. Vieäc taùi söû duïng nhöïa, thuûy tinh, giaáy, vaø kim loaïi ôû caùc thaønh phoá cuûa caùc nöôùc coù möùc ñoä Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 97 toaøn caàu hoùa thaáp hôn laø raát cao vaø deã nhaän thaáy thoâng qua moät soá löôïng ngöôøi khaù lôùn laøm vieäc trong ngaønh naøy. Chaát löôïng caùc dòch vuï xaõ hoäi cuûa thaønh phoá Vaäy coøn caùc dòch vuï xaõ hoäi thì sao? Chaát löôïng cuûa caùc dòch vuï naøy ôû nhöõng thaønh phoá cuûa caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù toát hôn khoâng? Trong Baûng 4.6 chuùng ta thaáy raèng ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn, caùc thaønh phoá thöïc söï coù keát quaû cung caáp caùc dòch vuï y teá vaø giaùo duïc toát hôn. Ñaây coù theå laø chæ soá cho thaáy nhöõng thaønh phoá naøy coù ñuû aùp löïc chính trò taïi ñòa phöông buoäc phaûi giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñòa phöông, nhö y teá vaø giaùo duïc. Hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn ñòa phöông Söû duïng moät loaït caùc chæ soá veà hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn ñòa phöông, caùc döõ lieäu chæ ra raèng möùc thu, chi ñaàu tö bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa caùc chính quyeàn thaønh phoá cao hôn ôû caùc thaønh phoá cuûa caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa lôùn hôn (Baûng 4.7). Keát quaû naøy hoã trôï cho giaû thuyeát cho raèng cuøng vôùi möùc ñoä Baûng 4.6. Y teá vaø giaùo duïc cuûa thaønh phoá, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Tyû leä töû vong cuûa treû em (% trong toång soá treû döôùi 5 tuoåi) 4 6 Soá ngöôøi treân moät giöôøng beänh 144 528 Soá treû em trong moät lôùp tieåu hoïc 38 43 Soá treû em trong moät lôùp trung hoïc cô sôû 36 44 Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. Baûng 4.7. Thu vaø chi ñaàu tö cuûa chính quyeàn ñòa phöông ôû caùc thaønh phoá, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Thu bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa chính quyeàn ñòa phöông (USD/naêm) 266 115 Chi ñaàu tö bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa chính quyeàn ñòa phöông (USD/naêm) 104 22 Chi löông trong toång ngaân saùch cuûa chính quyeàn ñòa phöông (%) 21 38 Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. 98 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... toaøn caàu hoùa, chính quyeàn ñòa phöông seõ chi tieâu nhieàu hôn cho thaønh phoá cuûa mình, khi chính quyeàn coá gaéng cung caáp caùc dòch vuï cuûa thaønh phoá toát hôn. Beân caïnh ñoù, chi tieàn löông ôû caùc thaønh phoá cuûa caùc nöôùc toaøn caàu hoùa nhieàu hôn chieám moät tyû troïng nhoû hôn trong ngaân saùch ñòa phöông. Keát quaû naøy coù theå chæ ra raèng caùc chính quyeàn thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn hoaït ñoäng hieäu quaû hôn. Trong moät nghieân cöùu cuûa Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi (2004) coù söû duïng moät boä döõ lieäu phong phuù, giaû thuyeát naøy ñöôïc chính thöùc kieåm chöùng vaø hoã trôï (xem theâm Chöông 3). Toäi phaïm vaø an ninh Caùc chæ soá veà an ninh coù taùc ñoäng tôùi neàn kinh teá ñòa phöông cuûa moät thaønh phoá vaø nhaän thöùc veà chaát löôïng cuoäc soáng ôû thaønh phoá ñoù. Baûng 4.8 chæ ra raèng thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù xu höôùng coù soá vuï gieát ngöôøi thaáp hôn song tyû leä troäm caép laïi cao hôn so vôùi thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn. Chæ soá veà an ninh naøy coù theå khaùc nhau ôû töøng khu vöïc daân cö, song vôùi nhöõng döõ lieäu coù ñöôïc thì chuùng toâi khoâng theå kieåm chöùng xem söï khaùc bieät ñoù coù toàn taïi hay khoâng. Baûng 4.8. Toäi phaïm ñoâ thò, 1993 Thaønh phoá ôû caùc nöôùc Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Chæ soá nhieàu hôn ít hôn Soá vuï gieát ngöôøi (treân 1.000 daân) 0,1 0,6 Soá vuï troäm caép (treân 1.000 daân) 14 5 Nguoàn: UNCHS, Caùc chæ soá ñoâ thò treân toaøn caàu. Baûng 4.9. Söï khaùc bieät trong hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn vaø caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn Möùc ñoä khaùc bieät Phöông sai giöõa trung bình giöõa caùc caùc thaønh phoá Hoaït ñoäng thaønh phoá toaøn caàu hoaù toaøn caàu hoaù cuûa thaønh phoá nhieàu hôn vaø ít hôn (%) nhieàu hôn vaø ít hôn Tình hình kinh teá 42 0,34 Caùc ñaëc tính cuûa thaønh phoá ­78 0,57 Söï bình ñaúng ­38 0,25 Dòch vuï vaän taûi ­100 5,63 Dòch vuï xöû lyù raùc thaûi ­1 0,07 Dòch vuï y teá vaø giaùo duïc ­86 1,46 Taøi chính cuûa chính quyeàn ñòa phöông 19 0,74 Toäi phaïm ñoâ thò ­313 29,93 Nguoàn: Döõ lieäu töø Phuï luïc 4.2. Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 99 Möùc ñoä kieåm soaùt cuûa thaønh phoá so vôùi quoác gia Ñeå kieåm chöùng giaû thuyeát laø caùc thaønh phoá coù möùc ñoä kieåm soaùt vôùi caùc keát quaû coù söï tham gia cuûa chính quyeàn ñòa phöông, vôùi thu, chi, vaø vôùi toäi phaïm ñoâ thò lôùn hôn so vôùi möùc ñoä kieåm soaùt cuûa hoï vôùi hoaït ñoäng kinh teá, caùc ñaëc tính cuûa thaønh phoá, hay söï bình ñaúng, chuùng toâi so saùnh möùc ñoä khaùc bieät trung bình vaø phöông sai trong hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ôû taát caû caùc chæ soá thaûo luaän ôû ñaây. Keát quaû ñöôïc trình baøy trong Baûng 4.9 (chi tieát xem Phuï luïc 4.2). Ñieàu caàn löu yù laø giaû thuyeát naøy phaàn lôùn ñöôïc hoã trôï baèng baèng chöùng thöïc nghieäm. Caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá döôøng nhö coù nhieàu ñoøn baåy trong caùc hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá nhö dòch vuï vaän taûi, bao goàm caû naïn taéc ngheõn giao thoâng ñöôïc tính baèng thôøi gian ñi tôùi coâng sôû vaø caùc löïa choïn veà giao thoâng coâng coäng. Nhaän ñònh naøy veà cô baûn cuõng ñuùng vôùi caùc lónh vöïc dòch vuï y teá vaø giaùo duïc, cuõng nhö toäi phaïm ñoâ thò. Caû möùc ñoä khaùc bieät trung bình vaø phöông sai trong caùc chæ soá veà hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá naøy ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa nhieàu hôn ñeàu cao hôn so vôùi ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa ít hôn. Veà caùc chæ soá khaùc, caùc thaønh phoá döôøng nhö ít kieåm soaùt ñöôïc hôn, vì möùc ñoä khaùc bieät trung bình vaø phöông sai ñeàu thaáp hôn. Moät ngoaïi leä laø caùc ñaëc tính cuûa thaønh phoá, ví duï nhö maät ñoä daân cö cuûa thaønh phoá, vôùi möùc ñoä khaùc bieät bình quaân cao, song phöông sai quan saùt ñöôïc laïi thaáp. Chuùng toâi nghi raèng caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá coù theå quaûn lyù ñöôïc maät ñoä daân cö nhôø chính saùch khoanh vuøng, ngay caû neáu hoï khoâng theå kieåm soaùt maät doä daân cö cuûa thaønh phoá thoâng qua vieäc cung caáp caùc dòch vuï keát caáu haï taàng quy moâ lôùn ­ caùc dòch vuï maø caùc thaønh phoá coù theå phaûi phuï thuoäc vaøo caùc chính quyeàn quoác gia. Tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá trong caùc khu vöïc Vì chuùng toâi tìm thaáy baèng chöùng hoã trôï cho giaû thuyeát laø thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn coù xu höôùng hoaït ñoäng toát hôn so vôùi caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn, chuùng toâi muoán kieåm chöùng xem nhöõng keát quaû naøy coù ñuùng khi ñaõ loaïi boû söï khaùc bieät giöõa caùc khu vöïc hay khoâng. Toác ñoä ñoâ thò hoùa treân toaøn caàu laø khaù cao, song toác ñoä cao nhaát laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Caùc thaønh phoá ôû taát caû caùc quy moâ, sieâu thaønh phoá, lôùn, hay nhoû, ñeàu ñang taêng tröôûng. Maëc duø toác ñoä taêng tröôûng laø khaù cao nhö vaäy, nhieàu ngöôøi daân ñoâ thò vaãn khoâng tieáp caän ñöôïc caùc dòch vuï cô baûn, vaø moät soá löôïng lôùn ngöôøi ngheøo soáng ôû caùc trung taâm ñoâ thò treân khaép theá giôùi. Theo Lieân hôïp quoác, naêm 2003, 48% daân soá theá giôùi soáng ôû caùc khu vöïc thaønh thò, con soá naøy döï kieán seõ vöôït moác 50% vaøo naêm 2007 (UNDESA 2004). Daân soá thaønh thò treân toaøn caàu ñaït khoaûng 3 tyû ngöôøi naêm 2003 vaø döï kieán seõ taêng leân 5 tyû ngöôøi naêm 2030 (Hình 4.1). 100 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... Hình 4.1. Daân soá thaønh thò vaø noâng thoân ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån, 1950-2003 (tyû ngöôøi) 6 5 (tyû) 4 soá 3 Daân 2 1 0 1950 1975 2000 2003 2030 Theá giôùi (thaønh thò) Caùc vuøng keùm phaùt trieån (thaønh thò) Caùc vuøng keùm phaùt trieån (noâng thoân) Nguoàn: UNDESA 2004. Chaâu Phi ra sao? Trong nhieàu naêm, caùc nghieân cöùu veà ñoâ thò chæ taäp trung vaøo chaâu AÙ vaø caùc thaønh phoá lôùn vaø söï taêng tröôûng nhanh cuûa chaâu luïc naøy. Chæ môùi gaàn ñaây caùc nhaø nghieân cöùu môùi baét ñaàu xem xeùt tình traïng caêng thaúng nghieâm troïng gaây ra bôûi toác ñoä taêng tröôûng ñoâ thò nhanh choùng ñi lieàn vôùi toác ñoä toaøn caàu hoùa thaáp ôû chaâu Phi (Simon 1997). Maëc duø vaãn coøn nhieàu tranh luaän veà ñoä chính xaùc cuûa caùc döõ lieäu veà chaâu Phi do caùc cuoäc ñieàu tra daân soá ôû moät vaøi nöôùc trong chaâu luïc khoâng nhaát quaùn vôùi nhau, khoâng ai nghi ngôø veà tình traïng traàm troïng ôû caùc thaønh phoá vaø thò xaõ ôû khaép chaâu Phi. Caùc taùc giaû tin töôûng raèng caân nhaéc tôùi tính chính xaùc töông ñoái cuûa caùc döï baùo veà daân soá cuûa Lieân hôïp quoác trong quaù khöù, caàn phaûi xem xeùt nghieâm tuùc caùc döõ lieäu hieän coù veà caùc trieån voïng cuûa ñoâ thò hoùa cuõng laáy töø nguoàn ñoù. ÔÛ möùc 3,3 - 3,7%/naêm, toác ñoä taêng daân soá thaønh thò ôû chaâu Phi ñaõ vaø seõ ñaït möùc cao nhaát theá giôùi. Daân soá thaønh thò ôû chaâu Phi ñang taêng nhanh hôn so vôùi chaâu AÙ. So vôùi caùc khu vöïc khaùc treân theá giôùi, toác ñoä taêng cao hôn naøy seõ vaãn tieáp dieãn trong voøng hai thaäp kyû tôùi (Baûng 4.10). Keát quaû cuûa toác ñoä taêng daân soá quaù nhanh naøy laø soá ngöôøi thöïc teá soáng ôû caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi döï kieán seõ vöôït daân soá noâng thoân vaøo naêm 2030 (Baûng 4.11). Nhöõng döï ñoaùn naøy vaãn seõ ñuùng ngay caû khi toác ñoä ñoâ thò treân toaøn theá giôùi noùi chung chaäm laïi; toác ñoä ñoâ thò hoùa giai ñoaïn 2000-2005 thöïc teá thaáp hôn so vôùi trong giai ñoaïn 1995-2000. Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 101 Baûng 4.10. Toác ñoä taêng daân soá ñoâ thò bình quaân haøng naêm, theo khu vöïc, 1995-2000 vaø döï baùo cho 2000-2015 (%) Khu vöïc 1995­2000 2000­2005 2005­2010 2010­2015 Chaâu Phi 3,8 3,6 3,4 3,2 Chaâu AÙ 2,90 2,67 2,50 2,3 Chaâu AÂu 0,2 0,1 0,1 0,1 Myõ Latinh vaø Caribeâ 2,2 2,0 1,7 1,5 Baéc Myõ 1,5 1,4 1,3 1,2 Nguoàn: UNDESA 2004. Baûng 4.11. Möùc ñoä ñoâ thò hoùa, theo khu vöïc, 2000, 2003, vaø döï baùo cho 2030 (%) Khu vöïc 2000 2003 2030 Chaâu Phi 37 39 54 Chaâu AÙ 37 38 53 Chaâu AÂu 73 73 80 Myõ Latinh vaø Caribeâ 76 77 85 Baéc Myõ 73 73 75 Nguoàn: UNDESA 2004. Nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng ñi lieàn vôùi toác ñoä phaùt trieån ñoâ thò nhanh choùng ôû chaâu Phi caàn phaûi ñöôïc xem xeùt trong boái caûnh caùc ñieàu kieän ñoâ thò hieän coù taïi ñoù. ÔÛ taát caû chæ soá ñoâ thò cuûa caùc thaønh phoá - tyû leä toäi phaïm cuûa thaønh phoá, thôøi gian ñi tôùi coâng sôû, dòch vuï thu gom vaø xöû lyù raùc thaûi, tình traïng y teá vaø giaùo duïc, nguoàn thu cuûa chính quyeàn thaønh phoá, vaø tình hình kinh teá ñòa phöông ­ caùc thaønh phoá chaâu Phi ñeàu ñaït möùc thaáp hôn nhieàu so vôùi caùc thaønh phoá khaùc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån khaùc (Baûng 4.12). Raát nhieàu nöôùc chaâu Phi ngaøy nay coù ñaëc ñieåm laø taäp trung daân soá vaøo moät hoaëc hai thaønh phoá chính; tuy vaäy, caùc thaønh phoá vöøa vaø nhoû cuõng taêng tröôûng raát nhanh choùng ôû haàu heát caùc nöôùc ôû chaâu Phi. Toác ñoä vaø möùc ñoä taêng tröôûng nhanh choùng ngoaøi döï ñoaùn cuûa caùc thaønh phoá chaâu Phi, ñi keøm vôùi noù laø nhu caàu vôùi moät loaït caùc dòch vuï vaø keát caáu haï taàng cöùng khoâng ñöôïc ñaùp öùng, seõ tieáp tuïc gaây aùp löïc ngaøy caøng lôùn ñoái vôùi caùc chính saùch quoác gia vaø ñòa phöông ôû chaâu Phi, cuõng nhö vôùi caùc caùch thöùc xöû lyù vaán ñeà ñoâ thò hoùa. Trong quaù trình phaùt trieån ôû chaâu AÙ, ôû thôøi ñieåm töông töï, toác ñoä ñoâ thò hoùa nhanh choùng gaén lieàn vôùi, vaø ñöôïc hoã trôï bôûi taêng tröôûng kinh teá, do vaäy, ôû moät chöøng möïc naøo ñoù, nhieàu nöôùc chaâu AÙ ñaõ coù theå xaây döïng caùc cô caáu hoã trôï cho quaù trình naøy. Khoâng may laø ñieàu naøy khoâng ñuùng vôùi chaâu Phi. Taêng tröôûng ñoâ thò ôû chaâu Phi döôøng nhö khoâng ñi lieàn vôùi taêng tröôûng kinh teá töông öùng. Ñieàu naøy taïo ra moät tình theá tieán thoaùi löôõng nan raát ñaëc bieät (Fay vaø Opal 2000). Maëc duø vieäc xaây döïng vaø thöïc thi caùc keá hoaïch vaø saùng kieán hieäu quaû ôû caáp ñoä chính quyeàn ñòa phöông laø yeáu toá chuû choát ñeå quaûn lyù tình 102 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... hình, caùc bieän phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi coù caùc chieán löôïc quoác gia roäng hôn ñöôïc thieát keá vaø cô caáu nhaèm hoã trôï cho caùc moái quan taâm cuûa ñòa phöông. Tuy nhieân, caùc nhaø quaûn lyù caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi ­ vaø ôû caùc caáp ñoä khaùc nhau vôùi caùc vuøng khaùc treân theá giôùi - chæ kieåm soaùt ñöôïc tyû leä chính saùch raát nhoû coù taùc ñoäng tôùi caùc thaønh phoá (Stren saép xuaát baûn; Mitullah saép xuaát baûn). Moät soá taùc giaû thaäm chí coøn cho raèng caùc thaønh phoá laø quaù "môû cöûa", do vaäy, aûnh höôûng cuûa caùc chính saùch ôû caáp ñoä thaønh phoá laø khoâng lôùn.2 Nhöõng taùc giaû naøy cho raèng haàu heát nhöõng gì caùc thaønh phoá caàn ñeå coù haønh ñoäng trong lónh vöïc y teá hay giaùo duïc, thaäm chí trong keát caáu haï taàng laø ñaëc quyeàn maø caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch quoác gia daønh cho. Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây chæ ra raèng nhieàu ñaëc tính cuûa thaønh phoá phuï thuoäc vaøo hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn ñòa phöông (Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi 2004). Cuï theå, khaû naêng cuûa chính quyeàn ñòa phöông trong vieäc loàng gheùp tieáng noùi cuûa ngöôøi daân, taïo söï minh baïch trong quaù trình ra quyeát ñònh, vaø trong vieäc choáng tham nhuõng döôøng nhö coù taùc ñoäng tôùi chæ tieâu chaát löôïng cuûa thaønh phoá. Do vaäy, döôøng nhö caùc nhaø quaûn lyù ñoâ thò coù khaû naêng gaây taùc ñoäng. Chaâu Phi, moät khu vöïc chöa ñaït möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao baèng caùc khu vöïc khaùc, song laïi ñaït möùc ñoâ thò hoùa töông töï, cho chuùng ta moät cô hoäi ñeå kieåm chöùng söï ñaùnh ñoåi giöõa caùc chính saùch caáp thaønh phoá vaø chính saùch quoác gia. So saùnh tình hình ôû chaâu Phi vôùi caùc khu vöïc khaùc treân theá giôùi (Baûng 4.12) vaø vôùi möùc trung bình cuûa caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa keùm hôn khaùc (Phuï luïc 4.2), chuùng toâi thaáy raèng chaâu Phi ñaït ñieåm thaáp hôn ôû caû hai chæ soá. Caùc thaønh phoá chaâu Phi chæ thu ñöôïc khoaûng 10% möùc thu cuûa caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa keùm vaø chæ baèng moät nöûa möùc chi cuûa caùc thaønh phoá naøy xeùt veà chi ñaàu tö tính theo ñaàu ngöôøi. Tuy nhieân, caùc thaønh phoá chaâu Phi coù tyû leä chi löông cho chính quyeàn ñòa phöông trong toång ngaân saùch töông töï nhö caùc thaønh phoá ñoù. ÔÛ caùc thaønh phoá chaâu Phi, ngöôøi ta coù theå troâng ñôïi laø tyû leä hoä gia ñình soáng döôùi ngöôõng ngheøo seõ cao hôn ba laàn so vôùi möùc bình quaân ôû caùc thaønh phoá cuûa caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp, maëc duø tyû leä cuûa chaâu Phi baèng vôùi tyû leä cuûa caùc quoác gia AÛraäp vaø Myõ Latinh. Do vaäy nhìn chung söï khaùc bieät giöõa chaâu Phi vôùi caùc khu vöïc khaùc nhoû hôn söï khaùc bieät giöõa chaâu Phi vaø caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa keùm. Keát quaû naøy tieáp tuïc hoã trôï cho giaû thuyeát cho raèng chaâu Phi ñaõ ñoâ thò hoùa maø khoâng toaøn caàu hoùa vaø ñaõ khoâng thu ñöôïc lôïi ích cuûa caû ñoâ thò hoùa laãn toaøn caàu hoùa. Baøi hoïc veà toaøn caàu hoùa vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá Nghieân cöùu treân ñaây cho thaáy moät moái quan heä thuaän chieàu ñaùng keå giöõa möùc ñoä toaøn caàu hoùa cuûa moät nöôùc vôùi tình traïng cuûa caùc thaønh phoá cuûa nöôùc ñoù. Baèng chöùng cho thaáy raèng khi moät nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn thì caùc thaønh phoá cuûa noù ít taéc ngheõn hôn; chuùng ñöa ra ñöôïc nhieàu Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 103 löïa choïn veà giao thoâng hieäu quaû hôn, xöû lyù raùc thaûi toát hôn; vaø cung caáp caùc dòch vuï y teá vaø giaùo duïc toát hôn cho ngöôøi daân. Caùc thaønh phoá ñoù cuõng seõ coù chính quyeàn ñòa phöông hoaït ñoäng hieäu quaû hôn. Hoaït ñoäng kinh teá cuûa chuùng cuõng toát hôn vaø chuùng coù khaû naêng ñeå quaûn lyù naïn ngheøo ñoùi moät caùch hieäu quaû hôn. Maëc duø nhöõng quan saùt roäng naøy coù theå thích hôïp ôû caáp ñoä toaøn caàu, tieáp sau ñaây chuùng toâi seõ thöû xem xeùt xem ñeå ruùt ra nhöõng moâ hình töông töï töø nhöõng döõ lieäu - cho duø laø raát haïn cheá - veà caùc nöôùc chaâu Phi trong soá caùc nöôùc ñöôïc xeáp haïng baèng Chæ soá toaøn caàu hoùa A. T. Kearney. Chuùng toâi thöïc hieän coâng vieäc naøy sau khi vaïch ra moät ranh giôùi söû duïng caùc chæ soá töông öùng cuûa caùc thaønh phoá laáy töø cô sôû döõ lieäu UNCHS. Baûng 4.12 so saùnh chaâu Phi vôùi caùc vuøng khaùc treân theá giôùi, söû duïng döõ lieäu cuûa UNCHS. Baûng 4.13 ñöa ra moät böùc tranh toång hôïp veà boán nöôùc chaâu Phi ñöôïc xeáp haïng bôûi Chæ soá toaøn caàu hoùa Kearney. Sau khi tính ñeán thöïc teá laø döõ lieäu veà caùc thaønh phoá raát haïn cheá, coù theå khaùi quaùt hoùa raèng caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc nhoû hôn, ví duï nhö Botswana, coù theå ñöôïc höôûng lôïi töø quaù trình toaøn caàu hoùa cuûa caû quoác gia. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi moät quan saùt cuûa nhoùm A. T. Kearny, quan saùt ñoù noùi raèng caùc nöôùc nhoû coù xu höôùng coù lôïi theá so vôùi caùc nöôùc lôùn hôn coù cuøng thu nhaäp ñaàu ngöôøi xeùt veà chæ soá toaøn caàu hoùa (Chính saùch ñoái ngoaïi 2003). Ñeå boå sung, chuùng toâi söû duïng keát quaû nghieân cöùu cuûa Gavin Mclachlan, ngöôøi ñaõ nghieân cöùu khu vöïc ñoâ thò ôû Port Elizabeth ôû Nam Phi (Mclachlan 2001). ÔÛ nhieàu ñieåm, khu vöïc naøy laø ñieån hình cuûa taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoùa tôùi caùc thaønh phoá ôû khu vöïc chaâu Phi. Mclachlan toùm taét caùc taùc ñoäng naøy nhö sau: Neàn kinh teá toaøn caàu ñaõ taïo ra nhöõng aùp löïc to lôùn tôùi neàn kinh teá cuûa thaønh phoá Nam Phi naøy thoâng qua vieäc buoäc caùc doanh nghieäp phaûi taêng khaû naêng caïnh tranh treân toaøn caàu. Caùc thaønh phoá duyeân haûi coù theå ñöôïc höôûng lôïi töø xu theá naøy nhieàu hôn so vôùi caùc thaønh phoá noäi ñòa cuûa Nam Phi. Toaøn caàu hoùa veà xaõ hoäi vaø vaên hoùa ñaõ taêng aùp löïc vôùi xaõ hoäi vaø vaên hoùa truyeàn thoáng, khieán cho quaù trình ñoâ thò hoùa ngaøy caøng khoù khaên hôn vôùi ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân chaâu Phi. Toaøn caàu hoùa ñaõ laøm giaûm khaû naêng cuûa caùc chính trò gia trong vieäc phaûn öùng vôùi nhöõng aùp löïc cuûa ngöôøi daân vaø laøm cho ñôøi soáng cuûa nhöõng ngöôøi khoâng naèm trong taàm kieåm soaùt tröïc tieáp cuûa nhaø nöôùc trôû neân deã daøng hôn. Taùc ñoäng vaät chaát cuûa toaøn caàu hoùa laø ñaåy nhanh toác ñoä taêng tröôûng cuûa caùc khu vöïc ñoâ thò cuûa caùc thaønh phoá lôùn nhaát ôû Nam Phi (Johannes- burg/Pretoria, Durban/Pietermaritzburg, Cape Town/Stellenbosch, vaø Port Elizabeth/Uitenhage). 104 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... neàn teá ñoåi giaûm 3 6 36 18 29 34 2 2 17 4 91 64 49 Caùc kinh 126 0,08 0,49 chuyeån Ñang hoaù nöôùc 1 2 2 9 3 1 Caùc nghieäp 82 0,14 54 25 55 11 13 15 0,51 99 87 coâng Latinh 150 2 4 0,63 5 37 26 1,3 53 2 10 16 5 0,60 85 18 26 gia Myõ quoác vaø - vöïc AÙ Döông 3 5 4 32 9 khu 25 19 15 23 14 67 26 46 Chaâu Bình 247 0,70 3,7 0,29 caùc Thaùi loaïi phaân nöôùc 252 4 5 0,03 2 32 27 1,7 30 4 4 18 23 0,28 65 54 32 theo Caùc Araäp phoá thaønh Chaâu Phi 146 5 6 1,49 12 37 12 0,3 30 8 8 37 9 0,27 36 15 63 caùc sizes cuûa work) ñoäng moâhousehold year) ñi)to ñình) hoaït quyand per (ngöôøi) trips (phuùt) gia chuyeán ngöôøi hoä hình vaø phoá soá,rates, (percent ñình bình soátotalof ñaàu soá dump tình gia daân) daân) toång thaønh (% thaûi)water) lyù thaûi) veà daângrowth rates hoä(persons) 1.000population) trung(minutes) cuûaservices xöû nöôùcwaste thieânopen raùc soá taêng phoá (%/naêm) cuûasize 1.000population) loäin (treâncity sôûwork trong(percent quaâncapitaper thaûi bình xuyeân ñeå chæ ñoä phoá (treâncity phoá coângto (%work mini raùc raén ñöôïc löôïng raén löôïngdisposed) Caùc toácpopulation thaønh(persons/ha) (ngöôøi/ha) soágrowth bình tôùitime laømto soá, ñieän lyù thöôøngcollection cuûa soá daân 1,000 caép1,000 buyùt khaùc thaønh thaûitreated ñi ñi xe management thaûigenerated year) toånggeneratedof thaûidisposed toångtotalof 4.12. daân trunghousehold thaønhôûcities ngöôøi(per troäm(per tieäntravelof rieângcar tieän quaûn per raùcwaste nöôùcwater soá ñoädensities, ñìnhdensities daân taêng giantravel raùcwaste trong raùcwaste trong gia ñoä ñoäpopulation moâ in gieát phaïm vuï vuï thoângtransportation hôi hoûa/taøu buyùt/ maùy ñaïp boäfoot vuïwaste gom Baûng Chæ (taán/naêm)(tons (%(percent (%(percent MaätCity hoäCity Maät ToácCity QuyAverage ToäiCrime SoáMurders SoáThefts GiaoCity ThôøiMean PhöôngModes XePrivate TaøuTrain/tram XeBus/minibus XeMotorcycle XeBicycle ÑiOn PhöôngOther DòchCity LöôïngSolid ThuRegular LöôïngWaste LöôïngSolid Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 105 neàn teá ñoåi 0,8 31 11 11 77 16 5 11 8 Caùc kinh 237 2,962 1,395 chuyeån hoaù nöôùc 4 Caùc nghieäp 0,4 132 23 23 2763 1133 38 22,926 9,544 14 10 coâng Latinh 5 288 34 34 252 100 39 225 948 30 37 17 Myõ - AÙ Döông 5 40 40 41 40 21 10 Chaâu Bình 566 245 234 862 246 Thaùi nöôùc Caùc Araäp 8 410 42 40 1682 32 59 2,095 894 37 34 10 Chaâu Phi 12 954 62 51 15 10 42 682 252 56 39 12 phöôngwages ñòaand quyeàn yrs,)5< (%) sôû quyeàn quyeàn chính(percent) ngöôøiyear) pe3 USD) 1)1) 2003. tuoåi)5 cô ngheøo ngoaïi hoïc hoïc chínhexpenditure quyeàncapita ñaàuper chínhcapita per cuûabudget baèng phoá (percent) ñoái US$ 5/Nhoùm phoá children döôùi beänh cuûa saùch phoá quaân tính (%) 5/Quintile saùch of cuûaper person) chínhexp, person) ngöôøi(Quintile thaønh ngöôõngline thaønhcitiesin em em tieåu trungclassroom capital lôùpclassroom lôùp löông cities ngöôøi USD/ngöôøi/naêm)per cuûa USD/ngöôøi/naêm)per ngaân thaønhof bình(1993 ngöôøi thöùc(percent) caùcôû (Nhoùm Chính caùcôû treû treû giöôøngbed capital ñaàuincome döôùipoverty cuûa(percent soá moät moät tieànrevenue, vaø ñaàurevenue year ngöôøi year toånggovernment cuûa phoácapita 1998; quaân ñaàu chính ñaúng soáng nhaäp(Quintile (Tieáp) (%) teá duïceducation per toång moäthospital primary secondary tö (1993,per ñaàu (1993,per capita thaønh below thu vong trongper trongper quaânnment tö tronglocalthe kinhperformance bìnhper theo3US$)in khoângemployment bìnhcities ñình UNCHS 4.12. giaùoand treânper USD/ngöôøi/naêm) em em ñaàu leächdisparity soá vaø töûmortality trong phöôngUS$ phöôngUS$ phöông gia leä löôngin laøm ngöôøi treû treû chigovernment bìnhgover ñaàugovernment hình phaåmproduct nhaäp traïngin hoä Nguoàn: Baûng Chæ teáYHealth (% ñòa(1993 ñòa(1993 ñòa (1993, (Nhoùmperson TyûChild SoáPersons SoáChildren SoáChildren Thu,City ThuLocal ChiLocal TieànWages TìnhEconomic SaûnCity ThuAverage VieäcInformal TìnhEquity SoáHouseholds CheânhIncome 106 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... Baûng 4.13. Caùc chæ soá cuûa thaønh phoá ôû 5 nöôùc chaâu Phi xeáp theo möùc ñoä toaøn caàu hoaù Xeáp haïng toaøn caàu hoaù 33 36 37 41 43 Chæ soá Botswana Uganda Nigeria Senegal Kenya Toác ñoä taêng daân soá cuûa thaønh phoá vaø quy moâ hoä gia ñình Toác ñoä taêng daân soá (%/naêm) 8,4 5,2 4,4 4,7 4,8 Quy moâ trung bình cuûa hoä gia ñình (ngöôøi) 3,5 4,1 5,5 8,1 3,6 Toäi phaïm ôû thaønh phoá Soá vuï gieát ngöôøi (treân 1.000 daân) 0,007 0,23 0,02 n.a. 0,05 Soá vuï troäm caép (treân 1.000 daân) 0,5 2,7 1,1 n.a. 3,7 Giao thoâng cuûa thaønh phoá Thôøi gian ñi tôùi coâng sôû trung bình (phuùt) 20 26 53 28 29 Phöông tieän ñi laøm (% trong toång soá chuyeán ñi) Xe hôi rieâng 15 11 13 8 13 Taøu hoaû/taøu ñieän 0,0 0,1 0,1 0,0 0,8 Xe buyùt/xe buyùt mini 42 17 51 23 49 Xe maùy 0,0 27 4 n,a, 10 Ñi boä 33 38 14 36 25 Phöông tieän khaùc 7 1,2 12 22 0,4 Caùc dòch vuï xöû lyù raùc thaûi cuûa thaønh phoá Löôïng raùc thaûi raén bình quaân ñaàu ngöôøi (taán/naêm) 0,01 0,82 0,20 0,17 n,a, Thu gom raùc thöôøng xuyeân (% soá hoä gia ñình) 98 27 31 n,a, 44 Löôïng nöôùc thaûi ñöôïc xöû lyù (% trong toång löôïng nöôùc thaûi) 95 45 0,5 0,8 45 Löôïng raùc thaûi raén ñeå loä thieân (% trong toång löôïng raùc thaûi) 99 60 28 100 n,a, Y teá vaø giaùo duïc ôû caùc thaønh phoá Tyû leä töû vong cuûa treû em (% trong toång soá treû em döôùi 5 tuoåi) 4,0 11,2 6,3 15,9 8,2 Soá ngöôøi treân moät giöôøng beänh 140 157 941 1,014 319 Soá treû em trong moät lôùp tieåu hoïc 48 62 44 72 41 Soá treû em trong moät lôùp trung hoïc cô sôû 37 56 54 49 41 Thu, chi ñaàu tö vaø tieàn löông cuûa chính quyeàn ñòa phöông Thu bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa chính quyeàn ñòa phöông (1993, USD/naêm) 250 10 3 9 14 Chi ñaàu tö ñaàu ngöôøi cuûa chính quyeàn ñòa phöông (1993, USD/naêm) 181 10 0,9 2,2 9 Tieàn löông trong toång ngaân saùch cuûa chính quyeàn ñòa phöông (%) 43 21 41 24 80 Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 107 Baûng 4.13. (Tieáp) Xeáp haïng toaøn caàu hoaù 33 36 37 41 43 Chæ soá Botswana Uganda Nigeria Senegal Kenya Tình hình kinh teá cuûa thaønh phoá Saûn phaåm thaønh phoá bình quaân ñaàu ngöôøi (1993, USD/naêm) 594 317 57 620 1,147 Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi (Nhoùm 3 theo ñaàu ngöôøi tính baèng USD) n.a. n.a. 47 159 n.a. Vieäc laøm khoâng chính thöùc (%) 45 56 72 62 41 Tình traïng bình ñaúng ôû caùc thaønh phoá Soá hoä gia ñình soáng döôùi ngöôõng ngheøo (%) 21 66 63 26 27 Cheânh leäch thu nhaäp (Nhoùm 5/ Nhoùm 1) n.a. n.a. 23,44 17,09 n.a. Nguoàn: UNCHS 1998, Caùc chæ soá veà ñoâ thò treân toaøn caàu; Chính saùch ñoái ngoaïi 2003. Beân caïnh ñoù, coù theå laø ngay caû ôû caùc nöôùc chaâu Phi vôùi möùc ñoä toaøn caàu hoùa khoâng cao (Senegal vaø Kenya laø caùc ví duï toát), caùc thaønh phoá cuûa hoï coù theå ñöôïc höôûng lôïi nhôø ñoùng moät vai troø lôùn hôn laø caùc trung taâm kinh teá quan troïng trong nöôùc. Thaønh phoá chính Gaborone cuûa Botswana, nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao nhaát chaâu Phi, hoaït ñoäng toát hôn baát kyø thaønh phoá naøo khaùc ñöôïc ñöa vaøo Baûng 4.13. Botswana coù toác ñoä ñoâ thò hoùa raát cao - gaàn nhö cao gaáp ñoâi toác ñoä ôû caùc thaønh phoá cuûa Uganda, Nigeria, Senegal, vaø Kenya - song laïi coù quy moâ hoä gia ñình nhoû hôn. Gaborone coù möùc ñoä toäi phaïm thaáp hôn, dòch vuï vaän taûi vaø raùc thaûi toát hôn, vaø caùc chæ soá khaùc cuõng ñaït möùc toát hôn. Ngoaïi leä duy nhaát laø saûn phaåm thaønh phoá bình quaân ñaàu ngöôøi, chæ soá naøy ôû caùc nöôùc Kenya vaø Senegal laø cao hôn. Nhìn chung, caùc xu höôùng trong Phuï luïc 4.2 khoâng ñuùng vôùi chaâu Phi, tröø tröôøng hôïp Botswana. Thay vaøo ñoù, tình hình ôû caùc nöôùc chaâu Phi coù söï bieán ñoäng. Trong moät soá tröôøng hôïp, tình traïng cuûa caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn laïi toát hôn; trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, ñieàu ngöôïc laïi laïi ñuùng. Ví duï, haõy so saùnh caùc chæ soá veà tình hình hoaït ñoäng trong nhöõng lónh vöïc maø caùc thaønh phoá coù ít söï kieåm soaùt - nhö tyû leä taêng tröôûng cuûa thaønh phoá, saûn phaåm thaønh phoá bình quaân ñaàu ngöôøi, vaø soá hoä gia ñình soáng döôùi ngöôõng ngheøo. Döôøng nhö vôùi caùc chæ soá naøy, tình traïng cuûa Kenya toát hôn ôû Uganda vaø Nigeria. Tuy nhieân, khi xem xeùt caùc chæ soá maø chuùng toâi cho raèng caùc thaønh phoá coù khaû naêng kieåm soaùt nhieàu hôn, chuùng toâi thaáy raèng khoâng coù xu höôùng naøo laø roõ reät. Keát quaû naøy hoã trôï cho giaû thuyeát cho 108 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... raèng naêng löïc cuûa caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá trong vieäc taùc ñoäng tôùi tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá taïo ra moät söï khaùc bieät beân ngoaøi nhöõng aùp löïc cuûa toaøn caàu hoùa buoäc caùc thaønh phoá phaûi hoaït ñoäng toát hôn. Keát quaû naøy cuõng hoã trôï phaàn naøo cho giaû thuyeát cho raèng coù theå toàn taïi nhöõng thaønh phoá ñòa phöông coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn song laïi hoaït ñoäng toát - hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá naøy bò aûnh höôûng bôûi vai troø cuûa caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän trong caùc khía caïnh hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá nhö tyû leä toäi phaïm, tình hình cung caáp dòch vuï vaän taûi, thu gom raùc thaûi, vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi. Keát luaän Chuùng toâi thaáy raèng ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn, caùc thaønh phoá taêng tröôûng vôùi toác ñoä thaáp hôn so vôùi ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn, ngay caû khi toác ñoä ñoâ thò hoùa noùi chung ôû taát caû caùc vuøng treân theá giôùi coù xu höôùng chaäm laïi. Xu theá naøy khieán ngöôøi ta tin töôûng vaøo luaän ñieåm cho raèng neáu moät thaønh phoá khoâng theå hoaït ñoäng treân phaïm vi toaøn caàu, thaønh phoá ñoù caàn döïa nhieàu hôn vaøo vai troø cuûa mình trong vuøng - phuïc vuï cho vuøng noäi ñòa - vaø do vaäy caàn taêng tröôûng nhanh hôn ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa neàn kinh teá vuøng. Caùc thaønh phoá laø quan troïng ôû baát kyø möùc ñoä toaøn caàu hoùa naøo. Chuùng laø ñoäng cô chính cuûa taêng tröôûng cho vuøng noâng thoân noäi ñòa ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa thaáp hôn, laø nhöõng nhaân toá chính cuûa vuøng ôû nhöõng nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa khieâm toán, vaø laø trung gian giöõa caùc moái quan taâm ñòa phöông vaø toaøn caàu ôû nhöõng nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao. Khi caùc nöôùc taêng möùc ñoä toaøn caàu hoùa, seõ coù nhöõng chi phí cuûa quaù trình chuyeån tieáp, vì ñoâi khi caùc thaønh phoá khoâng theå ñaûm baûo söï caân ñoái giöõa nhu caàu veà caùc dòch vuï toaøn caàu caàn tôùi nhö vaän taûi, vôùi caùc dòch vuï ñòa phöông caàn nhö y teá vaø giaùo duïc, cuõng nhö maïng löôùi an sinh xaõ hoäi. Caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc baét ñaàu toaøn caàu hoùa taïo ra nhieàu coâng aên vieäc laøm hôn, tuy nhieân ban ñaàu haàu heát caùc cô hoäi ñoù laø ôû khu vöïc khoâng chính thöùc. Caùc hoaït ñoäng khoâng chính thöùc seõ hoøa vaøo khu vöïc kinh teá chính thöùc khi caùc thaønh phoá taêng möùc ñoä toaøn caàu hoùa hôn nöõa. Tuy nhieân, coøn moät giai ñoaïn nöõa taïi ñoù aùp löïc cuûa toaøn caàu hoùa laïi moät laàn nöõa ñoøi hoûi caàn coù khu vöïc kinh teá khoâng chính thöùc, maëc duø xu theá trong daøi haïn laø giaûm söï phuï thuoäc vaøo khu vöïc khoâng chính thöùc. Keát quaû naøy coù theå lyù giaûi taïi sao caùc nöôùc coù moâi truôøng kinh doanh ngheøo naøn vaø khoâng theå hoã trôï cho vieäc thaønh laäp caùc coâng ty môùi vaø cho caùc doanh nghieäp quy moâ nhoû trong khu vöïc chính thöùc laïi coù nhöõng thöïc theå nhö vaäy trong khu vöïc khoâng chính thöùc. Ñeán löôït mình, khu vöïc khoâng chính thöùc trôû thaønh ñoäng löïc naêng ñoäng cho taêng tröôûng ñeå taän duïng nhöõng cô hoäi toaøn caàu. Ngaønh deät may ôû Bangladesh laø moät ví duï toát cho hieän töôïng naøy, cuõng gioáng nhö ngaønh da ôû chaâu Phi. Vieäc chuù troïng hôn tôùi caùc lónh vöïc maø caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá coù theå kieåm soaùt, keát hôïp vôùi toaøn caàu hoùa, ñaëc bieät laø khi caùc thaønh phoá coù quyeàn töï Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 109 chuû, coù theå laø moät coâng cuï maïnh ñeå quaûn lyù toát hôn nhöõng cô hoäi cuûa toaøn caàu hoùa. Vieäc quaûn lyù caùc thaønh phoá nhö theá naøo döôøng nhö laø moät yeáu toá quan troïng taïo ra söï khaùc bieät trong hoaït ñoäng kinh teá cuûa caùc thaønh phoá, ngoaøi nhöõng cô hoäi maø caùc thaønh phoá coù ñöôïc töø toaøn caàu hoùa. Nhöõng keát quaû chæ ra ba keát luaän chính vôùi chaâu Phi. Thöù nhaát, chaâu Phi neân tieáp tuïc caûi thieän chaát löôïng caùc noã löïc phaân caáp cuûa mình, tìm kieám caùc giaûi phaùp mang saéc thaùi ñòa phöông, vaø coù söï keát hôïp khoân kheùo giöõa caùc yeáu toá kinh teá vaø chính trò. Thöù hai, nhöõng lôïi ích töø quaù trình ñoâ thò hoùa ôû chaâu Phi chæ coù theå gaët haùi ñöôïc neáu caùc thaønh phoá lôùn hôn, ñaëc bieät laø caùc khu vöïc duyeân haûi, ñoùng moät vai troø mang tính toaøn caàu vaø/hoaëc khu vöïc nhieàu hôn laø vai troø ñòa phöông. Thöù ba, caàn phaûi caûi thieän chaát löôïng quaûn lyù caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi, ñeå caùc thaønh phoá naøy coù theå caân ñoái toát nhaát aùp löïc giöõa vieäc phaûi cung caáp caùc dòch vuï ñeå thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi vôùi vieäc phaûi tieáp tuïc phuïc vuï nhu caàu cuûa ngöôøi daân vaø cuûa neàn kinh teá trong khu vöïc. Caùc phaân tích chính saùch cuûa chuùng toâi bò phöùc taïp hoùa bôûi möùc ñoä phuï thuoäc laãn nhau giöõa toaøn caàu hoùa vaø hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Nhöõng thaønh phoá hoaït ñoäng keùm hôn thì khoâng ñuû haáp daãn ñeå taêng ñöôïc tính toaøn caàu hoùa hôn nöõa, tuy nhieân aùp löïc caïnh tranh töø toaøn caàu hoùa laø raát quan troïng trong vieäc caûi thieän coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc taïi ñòa phöông. Maëc duø thu nhaäp ñaàu ngöôøi vaø möùc ñoä ñoâ thò hoùa cuõng coù vai troø nhaát ñònh, vì chuùng lyù giaûi khaù nhieàu nguyeân nhaân laøm caûi thieän hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, chuùng toâi thaáy coù nhöõng yeáu toá khaùc chæ ra raèng caùc thaønh phoá coù caùc ñoøn baåy cuûa ñòa phöông mình ñeå caûi thieän hoaït ñoäng. Moät soá thaønh phoá ôû caùc nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao, ví duï nhö ôû Ñoâng AÂu - nhö Ukraine, vaø ôû chaâu Phi - nhö Nigeria - naèm ôû nhöõng nôi maø ñaàu tö quoác teá khoâng coù taùc ñoäng lôùn laém. Chuùng toâi ngôø raèng chaát löôïng quaûn trò thaønh phoá coù theå laø moät bieán giaûi thích quan troïng cho hieän töôïng naøy. Cheânh leäch thôøi gian cuõng laø moät vaán ñeà quan troïng. Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoùa khoâng theå caûm nhaän ngay töùc thì; caàn coù moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh ñeå caùc keát quaû ñöôïc theå hieän ra. Caùc döõ lieäu cuûa A. T. Kearney ñöôïc thu thaäp muoän hôn moät thaäp kyû so vôùi döõ lieäu veà caùc thaønh phoá cuûa UNCHS. Caùc döõ lieäu cuûa Lieân hôïp quoác ñöôïc thu thaäp naêm 1993, song thöïc teá chuùng döôøng nhö laø keát quaû cuûa moät cuoäc ñieàu tra daân soá naêm 1990. Vì lyù do naøy, khoù maø ñöa ra caùc keát luaän töø caùc döõ lieäu naøy veà taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoùa tôùi haønh vi cuûa caùc thaønh phoá. Do nhöõng khieám khuyeát nhö vaäy veà maët döõ lieäu, chuùng toâi chæ coù theå tieán haønh so saùnh tónh. Chuùng toâi coù theå xem xeùt caùc lónh vöïc maø chính quyeàn ñòa phöông coù theå töï mình caûi thieän hoaït ñoäng cho toát hôn - nhö vieäc cung caáp dòch vuï vaän taûi, thu gom raùc thaûi, y teá vaø giaùo duïc, vaø kieåm soaùt toäi phaïm ñoâ thò - vaø nhöõng lónh vöïc maø caùc thaønh phoá caàn phaûi döïa vaøo chính quyeàn quoác gia thì môùi caûi thieän ñöôïc hoaït ñoäng - nhö taïo ra caùc xu höôùng ñoâ thò hoùa, taïo cô hoäi vieäc laøm, vaø quaûn lyù caùc coâng cuï ñeå xöû lyù naïn baát bình ñaúng veà thu nhaäp. 110 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... Cuoái cuøng, chöông naøy chæ ra nhöõng lôïi ích cuûa caùch tieáp caän thöïc nghieäm trong vieäc kieåm chöùng caùc giaû thuyeát khaùc nhau veà toaøn caàu hoùa vaø ñoâ thò hoùa. Tình traïng khan hieám döõ lieäu veà caùc vaán ñeà naøy laø moät raøo caûn chính ñoái vôùi coâng taùc xaây döïng chính saùch hieäu quaû ôû caû caùc quoác gia vaø ñòa phöông. Caùc noã löïc caûi thieän chaát löôïng döõ lieäu veà caùc thaønh phoá caàn phaûi ñi moät quaõng ñöôøng daøi nöõa thì môùi xöû lyù ñöôïc thieáu huït chính saùch nghieâm troïng naøy. Phuï luïc 4.1. Caùc nöôùc ñöôïc xeáp haïng bôûi Chæ soá toaøn caàu hoùa cuûa A. T. Kearney Chæ soá toaøn caàu hoaù cuûa A. T. Kearney 2003 Caùc nöôùc toaøn caàu hoaù Thaønh phoá 15 Coäng hoøa Czech Praha 22 Croatia Zagreb 23 Hungary Budapest 25 Slovenia Koper, Ljubljana, Maribor 27 Coäng hoøa Slovak Bratislava 29 Marocco Rabat 31 Chile Santiago 32 Ba Lan Warsaw 33 Botswana Gaborone 36 Uganda Jinja, Kampala, Mbale, Mbarara 37 Nigeria Ibadan, Kano, Lagos, Onitsha 39 Tunisia Tunis 40 Romania Bucharest, Tirgoviste 41 Senegal Dakar, Kaoloack, Mbour, Richard Toll, Tambacounda, Ziguinchor 42 Ukraine Donetsk 43 Kenya Kakamega, Kisumu, Mombasa, Nairobi, Nakuru, Nyeri 44 Sri Lanka Colombo 45 Lieân bang Nga Kostroma, Moscow, Nizhny Nov- gorod, Novgorod, Ryazan 46 Ai Caäp Assiout, Cairo, Gharbeya, Tenth of Ramadan 50 Pakistan Lahore 51 Trung Quoác Thaønh Ñoä, Phuùc Sôn, Hefei, Thanh Ñaûo, Thöôïng Haûi, Zhangjiagang 52 Philippines Cebu, Davao, Metro Manila 54 Bangladesh Chittagong, Dhaka, Tangail 55 Colombia Bogota 56 AÁn Ñoä Bangalore, Bhiwandi, Chennai (Madras), Delhi, Gulbarga, Hubli- Dharbad, Lucknow, Mumbai (Bombay) 57 Brazil Brasilia, Curitiba, Recife, Rio de Janeiro 58 Indonesia Bandung, Banjarmasin, Jakarta, Medan, Semarang, Surabaya 59 Peru Cajamarca, Lima, Trujillo 60 Venezuela Valencia 62 Iran Mashad, Tehran Nguoàn: Chính saùch ñoái ngoaïi 2003. Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 111 Phuï luïc 4.2. Söï khaùc bieät trong lòch söû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn vaø caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù thaáp hôn Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Söï cheânh Phöông Chæ soá nhieàu hôn ít hôn leäch (%) sai Economic performance Tình hình kinh teá City product (1993 US$ pr year) Saûn phaåm thaønh phoá (1993, USD/naêm) 3.818 1,175 69 Thu nhaäp ñaàu ngöôøi Average per capita income (Quintile 3 per person in US$) (Nhoùm 3 treân ñaàu ngöôøi, USD) 2.066 377 82 Vieäc laøm khoâng chính thöùc (%) Informal employment (percent) 32 40 ­25 42 0,34 Caùc ñaëc tính cuûa thaønh phoá City characteristics Maät ñoä daân soá cuûa thaønh phoá (ngöôøi/ha) City density (persons/ha) 96 252 ­163 Toác ñoä taêng daân soá cuûa thaønh phoá City population growth rates (percent per year) (%/naêm) 2 3 ­22 Quy moâ trung bình cuûa hoä gia ñình Average household size (persons) (soá ngöôøi) 3 5 ­48 ­78 0,57 Bình ñaúng Equity Soá hoä döôùi ngöôõng ngheøo (%) Households below poverty line (percent) 26 27 ­3 Cheânh leäch thu nhaäp (Nhoùm 5/Nhoùm 1) Income disparity (Quintile 5/Quintile 1) 7 12 ­74 ­38 0,25 Dòch vuï vaän taûi Transportation services Thôøi gian ñi tôùi coâng sôû trung bình Mean travel time to work (minutes) (phuùt) 30 35 ­19 Phöông tieän ñi laøm Modes of travel to work: Xe hôi rieâng Private car (percent of total wrk trips) (% trong toång soá caùc chuyeán ñi) 25 10 60 Taøu hoûa/taøu ñieän (%) Train/tram (percent of total work trips) 14 7 50 Xe buyùt/xe buyùt mini (%) Bus/mini bus (percent of total work trips) 23 37 ­64 Xe maùy (%) Motorcycle (percent of total work trips) 4 12 ­184 Xe ñaïp (%) Bicycle (percent of total work trips) 11 7 31 Ñi boä (%) On foot (percent of total work trips) 24 22 7 Phöông tieän khaùc (%) Other (percent of total work trips) 2 13 ­603 ­100 5,63 Dòch vuï quaûn lyù raùc thaûi cuûa thaønh phoá Löôïng raùc thaûi raén taïo ra City waste management servicesSolid wast (taán/ngöôøi/naêm) 0,5 0,4 24 Thu gom raùc thöôøng xuyeân Regular waste collection (from percent households) (% hoä gia ñình) 77 68 12 Löôïng nöôùc thaûi ñöôïc xöû lyù Waste water treated (percent of (% trong toång löôïng nöôùc thaûi) 52 68 ­32 Caùc bieän phaùp xöû lyù raùc thaûi raén: Solid waste disposal methods: Landfills (percent of total disposed) Choân döôùi ñaát (% trong toång soá raùc thaûi) 28 35 ­25 Incinerator (percent of total disposed) Ñoát (%) 11 7 35 Open dump (percent of total disposed) Ñeå loä thieân (%) 42 45 ­7 Recycling (percent of total disposed) Taùi söû duïng (%) 8 10 ­37 Other (percent of total disposed) Khaùc (%) 12 9 18 ­1 0,07 Dòch vuï y teá vaø giaùo duïc Health and education services Tyû leä töû vong cuûa treû em Child mortality (percent of childre less than 5 years old) (% trong toång soá treû döôùi 5 tuoåi) 4 6 ­44 112 Löôïc söû hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù... Phuï luïc 4.2. (Tieáp) Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Söï cheânh Phöông Chæ soá nhieàu hôn ít hôn leäch (%) sai Persons per hospital bed Soá ngöôøi treân moät giöôøng beänh 144 528 ­266 Children per primary classroom Soá treû em trong moät lôùp tieåu hoïc 38 43 ­12 Children per secondary classroom Soá treû em trong moät lôùp trung hoïc cô sôû 36 44 ­21 ­86 1,46 Local government finances Taøi chính cuûa chính quyeàn ñòa phöông Local government revenue Thu cuûa chính quyeàn ñòa phöông (1993 US$ per year per person) (1993, USD ngöôøi/naêm) 266 115 57 Local government CAPEX Chi ñaàu tö cuûa chính quyeàn ñòa phöông (1993 US$ per year per person) (1993, USD ngöôøi/naêm) 104 22 79 Wages in local government budget (perce Löông trong toång ngaân saùch ñòa phöông (%) 21 38 ­80 19 0,74 Urban crime Toäi phaïm ñoâ thò Murders (per thousand population) Soá vuï gieát ngöôøi (treân 1.000 daân) 0,1 0,6 ­693 Thefts (per thousand population) Soá vuï troäm caép (treân 1.000 daân) 14 5 68 ­313 28,93 Nguoàn: Tính toaùn cuûa UNCHS 1998, Caùc chæ soá ñoâ thò, vaø Chính saùch ñoái ngoaïi 2003, Chæ soá toaøn caàu hoaù cuûa A. T. Kearney. Chuù thích Chöông naøy ñöôïc hoã trôï bôûi nhöõng nhaän xeùt taàm roäng cuûa Tim Campbell vaø Christine Kessides, hai chuyeân gia cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, vaø cuûa moät nhaø pheâ bình giaáu teân maø nhöõng bình luaän cuûa oâng laø voâ giaù. Chuùng toâi cuõng raát bieát ôn nhöõng hoã trôï trong nghieân cöùu cuûa Junko Saito. 1. Vì caùc döõ lieäu veà toaøn caàu hoùa muoän hôn moät thaäp kyû so vôùi döõ lieäu veà hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, ngöôøi ta coù theå giaû ñònh raèng nhöõng thaønh phoá naøy thu huùt ñöôïc caùc hoaït ñoäng toaøn caàu vì chuùng hoaït ñoäng toát. Khoù coù theå noùi nhieàu veà moái quan heä nhaân quaû vôùi nhöõng döõ lieäu maø chuùng toâi coù, vì haàu heát caùc coâng vieäc maø chuùng toâi ñaõ tieán haønh laø so saùnh tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá thuoäc hai möùc ñoä toaøn caàu hoùa khaùc nhau. 2. Bình luaän cuûa Tim Campbell vaø Gregory Ingram, hai chuyeân gia cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, taïi caùc dieãn ñaøn khaùc nhau. Taøi lieäu tham khaûo Campbell, Timothy. 2003. The Quiet Revolution: Decentralization and the Rise of Politi- cal Participation in Latin American Cities. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press. Dinghem, Severine, and Frannie Léautier. 2005. "Citizens, Merchants, and Mayors: The Main Players in an Evolving System of Governance at the City Level." Sub- mitted to State and Local Economics: Issues in Development, Nova Science Publish- ers, Inc., February 2005. Frannie Leùautier vaø Barjor Mehta 113 Fay, M., and C. Opal. 2000. "Urbanization without Growth: A Not-so-uncom- mon Phenomenon." Policy Research Working Paper 2412. Washington, DC: World Bank. Foreign Policy. 2003. A. T. Kearney/Foreign Policy Magazine, Globalization Index 2003. On-line at http://www.atkearney.com/main.taf?p=5,4,1,65. Kaufmann, Daniel, Frannie Léautier, and Massimo Mastruzzi. 2004. "An Empirical Exploration into Global Determinants of Urban Performance." World Bank Institute Working Papers and Articles (Discussion Paper).Washington, DC: World Bank. On-line at http:/www.worldbank.org/wbi/governance/ pdf/govcity.pdf. Lo, Fu-Chen, and Yue-Man Yeung, eds. 1998. Globalization and the World of Large Cities. Tokyo: United Nations University Press. Mclachlan, Gavin. 2001. "The Impact of Globalization on the Cities of Southern Africa: A Case Study of Port Elizabeth Metropolitan Area." Port Elizabeth,South Africa: University of Port Elizabeth, Department of Economics. On-line at http://www.isocarp.org/Data/case_studies/cases/cs01_4568/gmpaper.htm. Mitullah, W. Forthcoming. "Tapping Opportunities in Decentralized Governance and Informal Activities for Urban Development in East African Countries." World Bank Institute study. Washington: World Bank. Rakodi, Carole, ed. 1997. The Urban Challenge in Africa: Growth and Management of its Large Cities Tokyo: United Nations University Press. Simon, D. 1997. "Urbanization, globalization and economic crisis in Africa," Pages 74-109 in The Urban Challenge in Africa: Growth and Management of Its Large Cities, ed. by Carole Rakodi. Tokyo: United Nations University Press. Stren, R. Forthcoming. "An Urbanizing Africa: The Challenge of Informality." World Bank Institute study. Washington: World Bank. UN 2000. World Population Prospects: The 2000 Revision, vol. 1, Comprehensive Tables. New York. UNCHS (United Nations Commission on Human Settlements). 1998. Global Urban Indicators Database. On-line at http://www.unhabitat.org/programmes/ guo/guo_indicators.asp. UNDESA (United Nations Department of Economic and Social Affairs). 2004. World Urbanization Prospects: The 2003 Revision. New York. 5 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoùa vaø quaûn trò nhaø nöôùc Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem Vai troø cuûa caùc thaønh phoá trong moät theá giôùi toaøn caàu hoùa, ñaëc bieät laø söï keát noái giöõa quaù trình ra quyeát ñònh taïi ñòa phöông vaø ôû caáp toaøn caàu, laø chuû ñeà chính cuûa cuoán saùch naøy, ñoàng thôøi noù cuõng laø chuû ñeà thaûo luaän chính veà quaûn trò nhaø nöôùc treân toaøn caàu hieän nay. ÔÛ phaàn tröôùc cuûa cuoán saùch, thoâng qua caùc khaûo saùt thöïc nghieäm, chuùng toâi ñaõ chæ ra caùc yeáu toá chuû choát quyeát ñònh tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá (Chöông 3; xem theâm Kaufmann, Leùau- tier, vaø Mastruzzi 2004). Cuï theå, chuùng toâi khaûo saùt caùc aùp löïc ñoäng töø toaøn caàu hoùa vaø traùch nhieäm giaûi trình, nhöõng yeáu toá khieán caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát hôn. Tuy vaäy, chuùng toâi vaãn ñeå ngoû caâu hoûi veà höôùng ñi trong quan heä nhaân quaû giöõa quaûn trò nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoùa: lieäu quaûn trò nhaø nöôùc toát hôn daãn ñeán möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn hay toaøn caàu hoùa nhieàu hôn khieán coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc ôû caùc thaønh phoá trôû neân toát hôn? Trong chöông naøy, chuùng toâi söû duïng moät troø chôi ñoäng giöõa ba ngöôøi chôi - ngöôøi daân, moät ngaøi thò tröôûng ñöôïc baàu ra, vaø moät coâng ty ñang ñöa ra quyeát ñònh ñaët truï sôû ôû thaønh phoá - ñeå coù theå hieåu roõ hôn nhöõng ñoäng löïc vaø khaùm phaù nhöõng khía caïnh chuû choát cuûa coâng taùc quaûn trò thaønh phoá, töø ñoù ñöa ra caùc höôùng daãn chính saùch nhaèm caûi thieän hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Chuùng toâi cuõng nghieân cöùu trong chöông naøy vaø Chöông 6 moái quan heä giöõa chaát löôïng cuûa coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc taïi ñòa phöông, quy moâ cuûa thaønh phoá, vaø tình traïng cuûa caùc dòch vuï coâng, duø ñoù laø dòch vuï nöôùc, ñieän, thu gom raùc, hay nöôùc thaûi. Quy moâ cuûa thaønh phoá ngaøy caøng trôû thaønh moät moái quan taâm lôùn vì nhu caàu cung caáp caùc dòch vuï coâng ích treân phaïm vi roäng ngaøy caøng taêng; tröôùc ñaây, caùc dòch vuï coâng ích chæ ñöôïc cung caáp cho ngöôøi daân ôû caùc khu vöïc coù maät ñoä daân soá ñuû cao ñeå ñaùp öùng yeâu caàu kinh teá cuûa khoaûn ñaàu tö toái thieåu caàn coù (Xem theâm thaûo luaän veà moái lieân heä giöõa dòch vuï coâng ích vaø quaûn trò nhaø nöôùc taïi ñòa phöông taïi Estache vaø Kouassi 2002). Lòch söû veà quaûn trò thaønh phoá vaø caùc xu höôùng hieän nay Ñeå baét ñaàu troø chôi ñoäng cuûa mình, chuùng toâi xem xeùt söï töông taùc trong lòch söû giöõa ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø caùc coâng ty. Treân neàn taûng ñoù, chuùng toâi coù theå thaáy nhöõng xu höôùng hieän taïi vaø laøm roõ, minh hoïa nhöõng keát quaû cuûa mình vôùi caùc ví duï thöïc nghieäm. 115 116 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Söï thieát laäp caùc thaønh phoá Thaønh phoá laø moät hình thaùi toå chöùc xaõ hoäi trong thôøi gian töông ñoái gaàn ñaây. Ghi cheùp veà caùc thaønh phoá lôùn ñaàu tieân cho thaáy thaønh phoá lôùn Mesopotamia chæ coù töø khoaûng 3.500-4.000 naêm tröôùc coâng nguyeân, vaø caùc thaønh phoá ñaàu tieân, nhö Jericho vaøo khoaûng 7.000 naêm tröôùc coâng nguyeân ñöôïc cho laø ñaõ phaùt trieån töø caùc laøng maïc (xem Chase-Dunn vaø Willard 1993; Hamblin 1977; Huot vaø caùc taùc giaû khaùc 1990; vaø Escobar vaø Hodgson 1998). Maëc duø nhöõng khu vöïc daân cö naøy ban ñaàu phuï thuoäc vaøo noâng nghieäp vaø chaên nuoâi gia suùc ñeå töï cung töï caáp, khi caùc neàn vaên minh môû roäng quy moâ vaø caùc tuyeán ñöôøng thöông maïi gia taêng, nhöõng khu daân cö naøy trôû thaønh trung taâm quy taäp caùc thöông nhaân, thôï thuû coâng, nhaø buoân, vaø caùc quan chöùc chính phuû. Vieäc phaân chia thaønh thò vaø noâng thoân baét ñaàu töø ñoù. Nhu caàu phaûi coù hoaït ñoäng quaûn trò nhaø nöôùc moät caùch coù toå chöùc cuõng baét ñaàu naûy sinh. Vieäc xaây döïng caùc coáng daãn nöôùc, beå chöùa nöôùc, vaø heä thoáng caáp nöôùc ñaõ töøng ñöôïc ñöa vaøo taøi lieäu ngay töø khoaûng naêm 2.000 tröôùc coâng nguyeân ôû Qumraân. Caùc coâng ngheä trong giai ñoaïn naøy ñaõ ñöôïc caùc oâng vua trieàu ñaïi Hashmodean söû duïng ôû Jericho vaø laø baèng chöùng döôùi daïng vaên baûn ñaàu tieân veà vieäc chính quyeàn thaønh phoá cung caáp caùc dòch vuï cho coäng ñoàng. Tröôùc ñoù, vieäc söû duïng caùc dòch vuï coâng ích, ví duï nhö maïng löôùi do caùc nhaø kieán truùc sö cuûa Herod Ñaïi ñeá thieát keá, chæ nhaèm muïc ñích cung caáp nöôùc cho nôi cö truù cuûa moät caù nhaân: cung ñieän muøa ñoâng cuûa nhaø vua (Paul 2000, tr. 114-16). Vaøo thôøi ñieåm dieãn ra Caùch maïng coâng nghieäp ôû chaâu AÂu, soá löôïng caùc thaønh phoá vaø daân cö cuûa chuùng ñaõ taêng gaáp nhieàu laàn, vì moät soá löôïng lôùn daân soá noâng thoân chuyeån ra thaønh phoá ñeå kieám soáng ôû caùc nhaø maùy. Giai ñoaïn naøy ñöôïc ñaùnh daáu baèng vieäc taêng cöôøng quyeàn löïc cuûa ñaïi dieän cuûa caùc thaønh phoá, trong ñoù caùc thaønh phoá coù ñöôïc söï ñoäc laäp theo kieåu phong kieán caùt cöù vaø taïo ra moät moái quan heä tröïc tieáp hôn vôùi caùc chính quyeàn trung öông thôøi baáy giôø. ÔÛ Phaùp, chính quyeàn töï trò cuûa thaønh phoá trôû thaønh neàn taûng cuûa toå chöùc haønh chính vaø hieän nay vaãn coøn raát phoå bieán.1 Theo Chandler (1987), ngöôøi ñaõ vieát laïi raát xuaát saéc lòch söû phaùt trieån ñoâ thò trong voøng 4.000 naêm qua, nhieàu thaønh phoá ñaõ laàn löôït tham gia vaøo vaø ruùt ra khoûi nhoùm 100 thaønh phoá haøng ñaàu. Memphis ôû Ai Caäp, vôùi daân soá treân 30.000 ngöôøi vaøo naêm 3100 tröôùc coâng nguyeân giöõ kyû luïc laø thaønh phoá ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát trong lòch söû khoaûng 900 naêm. Memphis ñöôïc thay theá baèng moät loaït caùc thaønh phoá cuûa Babylon, baét ñaàu baèng Akkad, nay thuoäc Iraq. Tuy nhieân, toác ñoä taêng daân soá thaønh thò nhanh nhaát vaø lôùn nhaát treân theá giôùi dieãn ra sau thaäp kyû 1950. Thaønh phoá lôùn nhaát vaøo naêm 1950 laø New York, vôùi daân soá treân 12 trieäu ngöôøi. Möôøi laêm naêm sau, naêm 1965, New York bò maát vò trí ñöùng ñaàu vaøo tay Tokyo, vôùi daân soá treân 20 trieäu ngöôøi (Chandler 1987). Thaønh phoá lôùn nhaát naêm 2005 xeùt veà quy moâ daân soá theo cuoäc ñieàu tra daân soá gaàn ñaây nhaát laø Seoul, Haøn Quoác, vôùi daân soá treân 10 trieäu ngöôøi (Thò tröôûng Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 117 cuûa caùc thaønh phoá 2003). Thaønh phoá coù dieän tích ñoâ thò lôùn nhaát vaãn laø New York, vôùi toång daân soá treân 21 trieäu ngöôøi.2 Ngaøy nay caùc thaønh phoá thöôøng nhoû hôn nhieàu so vôùi quy moâ daân soá thaønh thò lôùn nhaát töøng ñaït ñöôïc trong voøng 4.000 naêm qua, song chuùng coù söï keát noái vôùi nhau chaët cheõ hôn nhôø toaøn caàu hoùa vaø chuùng cuõng keát noái chaët cheõ hôn vôùi khu vöïc noâng thoân noäi ñòa thoâng qua caùc moái quan heä kinh teá vaø thöông maïi. Toaøn caàu hoùa, ñöôïc tính baèng möùc ñoä keát noái laãn nhau cuûa caùc neàn kinh teá, goùp phaàn vaøo toác ñoä taêng tröôûng nhanh choùng cuûa ñoâ thò hoùa. Ngaøy nay treân moät nöûa daân soá theá giôùi ñöôïc ñoâ thò hoùa, vaø caùc sieâu thaønh phoá ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ vöôït xa quy moâ cuûa caùc thaønh phoá phöông Taây ra ñôøi töø cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. Quaûn trò nhaø nöôùc ôû caáp ñòa phöông Khi caùc thaønh phoá phaùt trieån, chuùng caàn phaûi toå chöùc vaø quaûn lyù toát hôn caùc hoaït ñoäng thöông maïi, toân giaùo, quoác phoøng, giao thoâng, thoâng tin, vaø chính quyeàn cuûa mình (Chandler 1987 vaø xem theâm trong United Nations Cyber- Schoolbus 1996). Moät soá taùc giaû ñaõ nghieân cöùu hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá trong lòch söû. Ví duï, De Long vaø Shleifer (1992) ñaõ nghieân cöùu caùc thaønh phoá chaâu AÂu trong thôøi gian töø naêm 1000 ñeán naêm 1800, so saùnh hoaït ñoäng kinh teá cuûa chuùng treân cô sôû coi ñoù laø moät chöùc naêng cuûa cheá ñoä chính trò. Hoï thaáy raèng caùc thaønh phoá do caùc oâng hoaøng trò vì - hoï giaû ñònh laø nhöõng thaønh phoá naøy ñöôïc quaûn lyù keùm, thöôøng laø nhöõng cheá ñoä taäp trung vôùi cô caáu thueá quaù cao - hoaït ñoäng keùm hôn caùc thaønh phoá khaùc nhö Venice, Florence, hay Ams- terdam, nôi caùc thöông gia hay nghò vieän naém quyeàn. De Long vaø Shleifer cho raèng caùc oâng hoaøng thöôøng coá gaéng toái ña hoùa aûnh höôûng vaø thu nhaäp cuûa mình vaø ngaên khoâng cho caùc cheá ñoä khaùc ra ñôøi, trong khi caùc thöông gia coá gaéng duy trì vaø môû roäng luoàng thöông maïi, vaø caùc nghò vieän coá gaéng haïn cheá gaùnh naëng thueá maù vaø toái ña hoùa taêng tröôûng kinh teá. Chöông naøy cuûa chuùng toâi chöùng minh raèng, trong moái quan heä töông taùc naêng ñoäng giöõa moät ngöôøi daân (ñaïi dieän cho vò trí nghò vieän trong phaân tích cuûa De Long vaø Shleifer), moät ngaøi thò tröôûng (ñaïi dieän cho oâng hoaøng cuûa De Long vaø Shleifer), vaø moät coâng ty (ñaïi dieän cho thöông gia cuûa De Long vaø Shleifer), chuùng ta coù theå ñaït caùc ñieåm caân baèng khaùc nhau giöõa caùc quyeàn lôïi, tuøy thuoäc vaøo vieäc ngaøi thò tröôûng thuoäc loaïi naøo. Ñaây laø moät vaán ñeà saâu maø chuùng toâi seõ xem xeùt laïi ôû caùc phaàn sau. Moät nghieân cöùu cuûa Rauch (1995) xem xeùt hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ôû nöôùc Myõ trong thôøi kyø phaùt trieån, töùc laø khoaûng hai thaäp kyû ñaàu cuûa theá kyû XX. Trong giai ñoaïn naøy xuaát hieän moät laøn soùng caûi caùch caùc chính quyeàn thaønh phoá, laøm thay ñoåi chính quyeàn ôû raát nhieàu thaønh phoá ôû nöôùc Myõ. Nhöõng caûi caùch naøy nhaèm muïc tieâu caûi thieän hoaït ñoäng, vì moâ hình chính trò trong quaûn lyù caùc thaønh phoá ñaõ khoâng ñem laïi caùc keát quaû mong ñôïi. Rauch keát luaän raèng khi caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn lyù baèng caùc cô caáu theå cheá Weberian, töùc laø 118 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc coù moät cô quan coâng quyeàn chuyeân nghieäp chòu traùch nhieäm veà hoaït ñoäng quaûn lyù thaønh phoá, ngöôïc vôùi cô caáu mang tính boùc loät trong ñoù thò tröôûng toaøn quyeàn cai trò, caùc thaønh phoá seõ ñöa ra caùc quyeát ñònh phaân boå nguoàn löïc ñeå thu lôïi trong daøi haïn, ví duï nhö ñaàu tö vaøo keát caáu haï taàng. Chuùng toâi raát quan taâm tôùi söï phaùt trieån cuûa cô caáu Weberian hay "cô quan haønh chính chuyeân nghieäp" ôû caáp thaønh phoá nhaèm ñaûm baûo caûi thieän hoaït ñoäng cung caáp dòch vuï cho ngöôøi daân, vì noù laø thöôùc ño möùc ñoä maø moät thaønh phoá coù theå quaûn lyù ñöôïc (xem Chöông 2 ñeå bieát ñònh nghóa veà quaûn trò nhaø nöôùc). Henderson vaø Venables (2004) xaây döïng moät moâ hình goàm caùc ñoäng löïc cuûa vieäc thieát laäp caùc thaønh phoá ôû nhöõng nöôùc coù daân soá thaønh thò taêng ñeàu. Hoï xem xeùt caùc haønh vi theo höôùng nhìn veà töông lai cuûa caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá khi phaân boå ñaàu tö vaøo caùc taøi saûn nhaø ôû vaø keát caáu haï taàng ñoâ thò. Hen- derson vaø Venables so saùnh taùc ñoäng cuûa caùc bieän phaùp quaûn trò nhaø nöôùc leân hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá trong ñieàu kieän coù caùc haïn cheá veà taøi chính, trong ñoù hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá coù lieân quan vôùi quy moâ toái öu cuûa chuùng. Chuùng toâi ñaëc bieät quan taâm tôùi nhöõng keát quaû cuûa hoï veà vai troø cuûa quaûn trò nhaø nöôùc.3 Thò tröôûng Chöùc vuï thò tröôûng ñaõ toàn taïi töø theá kyû thöù V ôû moät soá thaønh phoá vaø ñaõ thay ñoåi raát nhieàu qua thôøi gian (Royal Borough thuoäc Kingston upon Thames 2005). Vaøo thôøi Trung Coå, thò tröôûng ñöôïc thöøa nhaän laø "coâng daân soá moät" cuûa thaønh phoá vaø coù moät hoäi ñoàng hoã trôï cho mình. Thò tröôûng cuõng laø ngöôøi duy trì hoøa bình vaø chuû trì caùc toøa aùn daân söï vaø hình söï. Vaøo thôøi ñieåm ñoù, quyeàn löïc cuûa thò tröôûng bao goàm: (a) quyeàn ñieàu tieát khu vöïc tö nhaân, ví duï nhö ñaûm baûo kích côõ caùc oå baùnh myø vaø baét giöõ baùnh myø sai côõ cuõng nhö giam giöõ nhöõng ngöôøi laøm baùnh myø phaûi chòu traùch nhieäm (Lambarde 1570, 5 Henry V Chöông 6); (b) quyeàn ñöôïc baét giöõ nhöõng keû phaù hoaïi hoøa bình (Lambarde 1570, 2 ED. II, Chöông 3); vaø (c) quyeàn buoäc ngöôøi daân phaûi tham gia lao ñoäng coâng ích, vaø quyeàn giaûi quyeát caùc vaán ñeà lao ñoäng nhö caùc vaán ñeà coù lieân quan tôùi noâ leä vaø nhöõng ngöôøi taäp söï (Lambarde 1570, 5 Eliz. I Chöông 4). Qua thôøi gian, vai troø cuûa thò tröôûng ñaõ coù söï phaùt trieån, bao goàm moät vai troø trong heä thoáng quoác gia ñöôïc phaùp luaät thöøa nhaän, vôùi caùc traùch nhieäm daân söï vaø chính trò ñöôïc hình thaønh cuï theå. Gioáng nhö moái quan heä giöõa thò tröôûng, ngöôøi daân, vaø caùc coâng ty, möùc ñoä quy ñònh veà hoaït ñoäng cuûa thò tröôûng ôû caùc thaønh phoá vaø caùc nöôùc khaùc nhau laø khaùc nhau. Quyeàn löïc cuûa thò tröôûng ôû caùc nöôùc theo Luaät AÙn leä ñaõ giaûm raát nhieàu keå töø thôøi kyø Trung Coå, vaø ngaøy nay, thò tröôûng ôû nhöõng nöôùc naøy khoâng coù nhieàu quyeàn löïc nhö moät thò tröôûng ôû chaâu AÂu cuûa theá kyû XV. ÔÛ caùc nöôùc theo Luaät La maõ, ñaëc bieät laø nhöõng nöôùc ñaõ ñöa ra caùc ñaëc quyeàn ñeå phaân caáp caùc chöùc naêng cuûa chính quyeàn trung öông cho chính quyeàn ñòa phöông, caùc thò tröôûng ñaõ coù ñöôïc söï ñoäc laäp veà taøi Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 119 chính vaø chính trò. Hôn theá, ñaõ coù moät cuoäc caùch maïng lieân quan ñeán möùc ñoä maø ngöôøi daân ñöôïc tham gia löïa choïn thò tröôûng ôû caùc caùc nöôùc theo Luaät AÙn leä vaø caùc nöôùc theo Luaät La maõ. Lòch söû quan heä töông taùc giöõa ngöôøi daân, caùc thöông gia, vaø caùc thò tröôûng ñaõ daãn ñeán söï phaùt trieån nhö vaäy, taát caû caùc yeáu toá ñeàu höôùng tôùi taêng cöôøng hoaït ñoäng quaûn trò nhaø nöôùc vaø cung caáp dòch vuï toát hôn. Vieän Nghieân cöùu Kinh teá vaø Thoáng keâ Quoác gia cuûa Phaùp (INSEE) tieán haønh moät nghieân cöùu tình huoáng veà Phaùp ñeå chæ ra söï thay ñoåi veà taàm quan troïng cuûa vai troø cuûa caùc thò tröôûng ôû chính quyeàn ñòa phöông (Besson 2002). ÔÛ Phaùp, vai troø cuûa thò tröôûng ñaõ chuyeån töø vieäc laø ñaïi dieän cuûa nhaø nöôùc - vì cho tôùi taän naêm 1848, thò tröôûng khoâng do daân baàu maø do chính quyeàn trung öông chæ ñònh - sang vai troø ñaïi dieän cho ñòa phöông, vôùi moät möùc ñoä töï chuû khaù lôùn vaø coù ngaân saùch ñòa phöông, keå töø khi quaù trình phaân caáp quaûn lyù baét ñaàu vaøo naêm 1982. Sau khi coù caùc luaät veà phaân caáp quaûn lyù vaøo caùc naêm 1982, 1983, vaø 1986, löôïng ñaàu tö cuûa caùc chính quyeàn thaønh phoá ñaõ taêng 14,9% vaøo naêm 1988. Giöõa naêm 1978 vaø 1993, ñaàu tö cuûa ñòa phöông vaøo giaùo duïc vaø tröôøng hoïc ñaõ taêng 7,5%. Ngöôïc laïi, tyû leä cuûa ñaàu tö tröïc tieáp cuûa caùc chính quyeàn thaønh phoá vaøo keát caáu haï taàng ñaõ giaûm 11,2% vì caùc chính quyeàn thaønh phoá giao caùc dòch vuï keát caáu haï taàng coâng coäng cho khu vöïc tö nhaân. Quaù trình tö nhaân hoùa naøy giuùp giaûm bôùt gaùnh naëng vay nôï cuûa caùc chính quyeàn ñòa phöông töø möùc 9% xuoáng coøn 7,5% toång thu nhaäp quoác daân. Nghieân cöùu cuûa INSEE cuõng chæ ra raèng löôïng ñaàu tö cuûa moät chính quyeàn thaønh phoá bò aûnh höôûng maïnh meõ bôûi chu kyø baàu cöû. Moâ hình hoùa söï töông taùc cuûa ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø caùc coâng ty Phaàn naøy xaây döïng moät moâ hình veà quan heä töông taùc giöõa ba ñoái töôïng chuû choát trong söï phaùt trieån cuûa moät thaønh phoá. Chuùng toâi ñònh nghóa thaønh phoá laø moät khu vöïc ñòa lyù coù ranh giôùi bao quanh trong ñoù dieãn ra söï töông taùc giöõa ngöôøi daân, ngaøi thò tröôûng (hoaëc moät chính quyeàn thaønh phoá), vaø caùc coâng ty tö nhaân, caùc nhaân toá chính cuûa neàn kinh teá ñòa phöông. Chuùng toâi quan saùt vaø coi keát quaû cuûa nhöõng töông taùc ñoù laø hoaït ñoäng cuûa moät thaønh phoá, nghóa laø khaû naêng cuûa thaønh phoá ñoù trong vieäc ñem laïi (a) chaát löôïng cuoäc soáng toát, ñieàu maø ngöôøi daân quan taâm; (b) moät ñòa chæ kinh doanh toát, cho pheùp tieáp caän thò tröôøng hoaëc caùc dòch vuï coù chaát löôïng, ñieàu maø caùc coâng ty quan taâm; vaø (c) moät ñòa ñieåm ñöôïc quaûn lyù toát vôùi caùc nguoàn löïc vaø söï hoã trôï chính trò caàn thieát ñeå tieáp tuïc caûi thieän chaát löôïng cuoäc soáng vaø cung caáp caùc dòch vuï toát, ñieàu maø caùc thò tröôûng quan taâm. Chuùng toâi xaây döïng moät moâ hình cho tình huoáng chung veà quan heä töông taùc giöõa ba nhaân toá naøy vaø môû roäng moâ hình naøy vôùi moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät. 120 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Tình huoáng phoå bieán Ñeå moâ hình hoùa quaù trình naøy, chuùng toâi baét ñaàu troø chôi vôùi moät coâng daân ôû moät thaønh phoá vôùi chaát löôïng cuoäc soáng vaø chaát löôïng quaûn trò nhaø nöôùc ñöôïc coi laø coù saün. Chuùng toâi bieåu thò loaïi hình thaønh phoá baèng ht, theå hieän quaù trình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá trong khoaûng thôøi gian t. Khi xem xeùt töø beân ngoaøi moät taäp hôïp caùc thaønh phoá, moät loaïi hình thaønh phoá coù theå laø moät quan saùt trong moät taäp hôïp caùc loaïi hình thaønh phoá H = {h0, h1,..., hT). Taát caû nhöõng ngöôøi chôi (ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø coâng ty) ñeàu quan saùt ñöôïc ht = a0, a1,..., at-1 vôùi taát caû t 1, vì ht xuaát phaùt töø moät loaït caùc löïa choïn haønh ñoäng ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû taát caû caùc thôøi ñieåm tröôùc t. Trong moät moâ hình nhö vaäy, chuùng toâi giaû ñònh raèng at cuûa taát caû nhöõng ngöôøi chôi taïo neân tình traïng hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ht. Ñeå phuïc vuï chöông naøy, chuùng toâi söû duïng moâ hình cuûa Hirschmann (1970) ñeå xaây döïng haønh ñoäng cuûa ngöôøi daân vaø nhöõng thoâng ñieäp maø ngöôøi daân muoán chuyeån tôùi ngaøi thò tröôûng qua caùc haønh ñoäng ñoù. Moâ hình cuûa Hirschmann giaû ñònh raèng ngöôøi daân coá gaéng toái ña hoùa tieän ích cuûa mình, thoâng qua ba löïa choïn: Rôøi ñi, neáu nhö hoï khoâng haøi loøng vôùi chaát löôïng cuoäc soáng maø thaønh phoá ñem laïi, hoï seõ rôøi khoûi thaønh phoá hoaëc tìm kieám caùc nguoàn dòch vuï thay theá, keå caû töï cung caáp. Trung thaønh vôùi thaønh phoá vaø ôû laïi, tieâu duøng caùc dòch vuï maø chính quyeàn ñòa phöông cung caáp. Söû duïng tieáng noùi ñeå boû phieáu mieãn nhieäm thò tröôûng hoaëc phaøn naøn vôùi chính quyeàn thaønh phoá vaø khaéc phuïc ñöôïc caùc dòch vuï. Thò tröôûng quan saùt löïa choïn cuûa ngöôøi daân vaø haønh ñoäng theo moät soá khaû naêng: Phôùt lôø nhöõng yeâu caàu vaø sôû thích cuûa ngöôøi daân. Thoûa maõn hoï baèng caùch ñaùp öùng nhöõng ñoøi hoûi cuûa ngöôøi daân. Moät chính quyeàn thaønh phoá vôùi caùc chöùc naêng theo heä thoáng Weberian seõ coù moät ngöôøi thò tröôûng hoaït ñoäng döïa vaøo moät hoäi ñoàng veà cô baûn ñaïi dieän cho caùc yù kieán cuûa ngöôøi daân. Caùc loaïi hình toå chöùc chính quyeàn khaùc coù theå mang tính chính trò nhieàu hôn vaø seõ haønh ñoäng theo caùc lôïi ích ngaén haïn hôn, ví duï nhö muïc tieâu thò tröôûng ñöôïc baàu laïi, hoaëc ñaït ñöôïc caùc lôïi ích caù nhaân, nhö Rauch (1994) ñaõ chæ ra. Moâ hình cuûa chuùng toâi ñi theo nguyeân taéc Weber- ian - Rauch trong ñoù caùc thaønh phoá, ñöôïc quaûn lyù bôûi nhöõng theå cheá coù nhieàu beân tham gia hôn, coù xu höôùng taêng cöôøng lôïi ích chung nhôø tieán haønh ñaàu tö daøi haïn vaøo caùc dòch vuï cuûa thaønh phoá. Moät coâng ty quan saùt keát quaû cuûa nhöõng choïn löïa cuûa ngöôøi daân vaø thò tröôûng vaø töï choïn phaûn öùng cuûa mình. Chuùng toâi xem xeùt moät coâng ty ñang Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 121 trong quaù trình tìm kieám ñeå ñaàu tö vaøo moät thaønh phoá ngoaøi truï sôû chính cuûa mình. Moät coâng ty nhö vaäy seõ coù ba löïa choïn döïa treân nhöõng thoâng tin quan saùt ñöôïc veà thaønh phoá: Rôøi ñi, thoâng qua vieäc khoâng ñaët truï sôû taïi thaønh phoá, hoaëc neáu ñaõ ôû ñoù thì chuyeån ñi. Ñaët truï sôû vaø tieán haønh kinh doanh minh baïch taïi thaønh phoá Ñaët truï sôû vaø tìm caùch gaây aûnh höôûng tôùi heä thoáng chính trò ñòa phöông thoâng qua hoái loä, cho nhaø nöôùc naém giöõ, hoaëc caùc hình thöùc aûnh höôûng khaùc. Ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø caùc coâng ty chieát khaáu caùc tieän ích töông lai baèng moät heä soá chieát khaáu > 1. Heä soá chieát khaáu = e-r, trong ñoù r laø heä soá sôû thích veà maët thôøi gian vaø laø ñoä daøi cuûa giai ñoaïn (moät giai ñoaïn thoâng thöôøng ñeå xem xeùt laø chu kyø baàu cöû thò tröôûng, töùc laø vaøo khoaûng 5 naêm). Ui = (1- ) ( t gi * t(ht)) (1) t=0 trong ñoù E laø kyø voïng veà phaân phoái hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá trong thôøi gian voâ haïn, ñöôïc hình thaønh töø moät chieán löôïc . Chuùng toâi bieåu thò giaù trò roãng baèng h0, ñeå chæ moät thaønh phoá môùi nôi maø ngöôøi daân môùi chæ chuyeån ñeán ôû hoaëc nôi maø moät thò tröôûng vöøa môùi ñöôïc baàu. Thoâng ñieäp cuûa ngöôøi daân göûi tôùi ngaøi thò tröôûng, ñöôïc theå hieän baèng moät loaït löïa choïn cuûa ngöôøi daân, coù taùc ñoäng tôùi tieän ích cuûa ngöôøi daân, vaø ngöôøi daân bò taùc ñoäng bôûi chaát löôïng cuoäc soáng thöïc teá taïi thaønh phoá, bôûi phaûn öùng cuûa thò tröôûng tröôùc nhöõng thoâng ñieäp cuûa hoï, vaø bôûi löïa choïn cuûa caùc coâng ty. Chuùng toâi söû duïng quy öôùc (Ui, Si, i) ñeå chæ tieän ích, chieán löôïc, vaø löïa choïn cuûa ngöôøi daân trong toaøn boä troø chôi, vaø (gi, ai, i) cho töøng giai ñoaïn cuûa moät troø chôi laëp ñi laëp laïi, ñoù laø moät troø chôi phuï trong moät troø chôi laëp ñi laëp laïi. Caùch bieåu thò tieän ích cho thò tröôûng vaø caùc coâng ty coù cuøng hình thöùc, vôùi chöõ j bieåu thò thò tröôûng vaø k bieåu thò coâng ty. Lyù thuyeát ñöôïc trình baøy chi tieát taïi Phuï luïc 5.1. Vôùi moät cô caáu nhö vaäy, chuùng toâi xaùc ñònh cô caáu löïa choïn cuûa ngöôøi daân nhö sau: vi = rôøi ñi; vi + = tieáng noùi; vaø vi = trung thaønh Cô caáu löïa choïn cuûa coâng ty laø: vk = rôøi ñi, vk = gaây aûnh höôûng; vaø vk = ñaët truï sôû Vaø cô caáu löïa choïn cuûa thò tröôûng4 laø: vj = phôùt lôø ngöôøi daân; vj + = phôùt lôø caùc coâng ty; vaø vj = ñaùp öùng ngöôøi daân vaø coâng ty. 122 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Nhöõng chieán löôïc naøy coù moät ñieåm caân baèng Nash vôùi baát kyø T>R.I naøo vaø vôùi T>R.I (maxagi(a) ­ vi)/ keát quaû trung bình naèm trong khoaûng 2 cuûa v trong ñoù R bieåu thò moät chu kyø laëp laïi (Benoit vaø Krishna 1985). Khi phaûi ñoái maët vôùi moät ñôït baàu cöû laïi, thò tröôûng seõ choïn chieán löôïc "ñaùp öùng" ôû thôøi ñieåm T-1 ôû möùc ñoä thaáp nhaát, ñeå ñaûm baûo ngöôøi daân choïn haønh vi "trung thaønh" ôû thôøi ñieåm T. Trong moät heä thoáng ñöôïc quaûn lyù toát, moät coâng ty seõ hoaëc laø "rôøi ñi" hoaëc laø "ñaët truï sôû", neáu löïa choïn cuûa thò tröôûng laø "ñaùp öùng". Song coâng ty cuõng coù theå choïn "gaây aûnh höôûng" ôû thôøi ñieåm T-2, neáu thò tröôûng khoâng coøn cô hoäi ñöôïc ngöôøi daân choïn "trung thaønh" (ví duï nhö trong tình huoáng ñoù laø nhieäm kyø cuoái cuøng cuûa ngaøi thò tröôûng). Neáu moät coâng ty choïn "gaây aûnh höôûng" vaø thò tröôûng coù theå cung caáp moät soá dòch vuï cho coâng ty thì ñoù laø moät chieán löôïc ñaùng giaù cho thò tröôûng vaø coâng ty taïi thôøi ñieåm T-2. Caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø thaønh phoá ñòa phöông trong khuoân khoå quaûn trò nhaø nöôùc coù phaûn öùng theo haønh ñoäng cuûa ngöôøi daân vaø caùc coâng ty Trong phaàn naøy, caùc ñònh nghóa veà moät thaønh phoá toaøn caàu vaø moät thaønh phoá ñòa phöông chính laø khuoân khoå ñöôïc xaây döïng ôû Chöông 3 vaø trong Kauf- mann, Leùautier, vaø Mastruzzi (2004). Moät thaønh phoá toaøn caàu laø thaønh phoá ñöôïc keát noái vôùi caùc hoaït ñoäng ôû caùc nöôùc khaùc thoâng qua thöông maïi, taøi chính, vaø thoâng tin maät thieát (ñieän thoaïi, internet, ñi du lòch), trong khi moät thaønh phoá ñòa phöông laø thaønh phoá coù ít söï töông taùc vôùi caùc thaønh phoá khaùc, song ñoùng vai troø laø moät trung taâm cuûa khu vöïc hoaëc trung taâm cuûa moät vuøng thaønh thò - noâng thoân. Tröôøng hôïp moät thaønh phoá toaøn caàu Moät thaønh phoá toaøn caàu ñang hoaït ñoäng toát vaø ñöôïc quaûn lyù toát seõ coù traïng thaùi cuoái cuøng xuaát phaùt töø taäp hôïp caùc töông taùc cuûa ba ngöôøi chôi döôùi hình thöùc (löïa choïn cuûa ngöôøi daân, vò trí cuûa ngöôøi thò tröôûng, chieán löôïc cuûa coâng ty) nhö sau: (trung thaønh/tieáng noùi, ñaùp öùng caùc coâng ty, ñaët truï sôû) (trung thaønh/tieáng noùi, ñaùp öùng ngöôøi daân, ñaët truï sôû). Moät thaønh phoá toaøn caàu ñöôïc quaûn lyù toát song hoaït ñoäng keùm seõ coù traïng thaùi cuoái cuøng xuaát phaùt töø taäp hôïp caùc löïa choïn haønh ñoäng nhö sau: (tieáng noùi, phôùt lôø caùc coâng ty, ñaët truï sôû) (tieáng noùi, ñaùp öùng ngöôøi daân, ñaët truï sôû/rôøi ñi). Moät thaønh phoá toaøn caàu, coù naïn tham nhuõng hoaëc caùc hình thöùc gaây aûnh höôûng khaùc, seõ coù traïng thaùi cuoái cuøng xuaát phaùt töø taäp hôïp caùc löïa choïn haønh ñoäng: Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 123 (trung thaønh, phôùt lôø ngöôøi daân, gaây aûnh höôûng) (trung thaønh, ñaùp öùng caùc coâng ty, ñaët truï sôû). Moät thaønh phoá toaøn caàu coù theå trôû thaønh thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc quaûn lyù toát vaø hoaït ñoäng toát, vôùi traïng thaùi cuoái cuøng xuaát phaùt töø taäp hôïp caùc löïa choïn haønh ñoäng nhö sau: (trung thaønh/tieáng noùi, phôùt lôø caùc coâng ty, gaây aûnh höôûng) (trung thaønh/tieáng noùi, ñaùp öùng ngöôøi daân, rôøi ñi). Ñieàu naøy coù nghóa laø thaønh phoá coù khaû naêng thu huùt moät soá coâng ty trong caùc giai ñoaïn tröôùc ñoù (coù theå laø baèng nhöõng lyù do hoaøn toaøn hôïp phaùp) vaø ñaùp öùng raát toát nhu caàu cuûa ngöôøi daân ñòa phöông, song khoâng theå thu huùt caùc coâng ty ñaët truï sôû vónh vieãn taïi ñoù. Tuy nhieân, moät thaønh phoá nhö vaäy khoâng phaûn öùng laïi vôùi caùc taùc ñoäng tieâu cöïc, ví duï nhö hoái loä, vaø do vaäy laø moät thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc quaûn lyù toát, vì theá caùc coâng ty ôû beân ngoaøi ít quan taâm. Tröôøng hôïp cuûa moät thaønh phoá ñòa phöông Moät thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc quaûn lyù toát nhöng hoaït ñoäng keùm, do vaäy khoâng coù coâng ty naøo ñaët truï sôû taïi ñoù vaø ngöôøi daân phaûi töï cung caáp dòch vuï cho mình hoaëc chòu ñöïng tình traïng dòch vuï keùm, seõ coù traïng thaùi cuoái cuøng xuaát phaùt töø caùc löïa choïn haønh ñoäng nhö sau: (tieáng noùi, phôùt lôø caùc coâng ty, gaây aûnh höôûng) (tieáng noùi, ñaùp öùng ngöôøi daân, rôøi ñi). Moät thaønh phoá ñòa phöông ñöôïc quaûn lyù keùm vaø hoaït ñoäng keùm, nôi maø ngöôøi daân khoâng coù ñöôïc caùc dòch vuï mình caàn vaø cuõng khoâng theå coù ñöôïc caâu traû lôøi töø thò tröôûng veà nhöõng moái quan taâm cuûa mình, seõ coù traïng thaùi cuoái cuøng xuaát phaùt töø caùc löïa choïn haønh ñoäng nhö sau: (tieáng noùi, phôùt lôø caùc coâng ty, rôøi ñi) (trung thaønh/tieáng noùi, phôùt lôø ngöôøi daân, rôøi ñi). Toång hôïp töø nhöõng moâ hình naøy, chuùng ta coù theå noùi raèng keát quaû quan saùt ñöôïc cuûa moät taäp hôïp caùc haønh ñoäng cuûa ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø coâng ty seõ ñöa ra moät ñöôøng höôùng chieán löôïc roõ raøng. Ñöôøng höôùng naøy xaùc ñònh loaïi hình coâng ty ht+1, maø chuùng ta ruùt ra töø taäp H = {h0, h1,..., hT} trong ñoù H = T(ai, aj, ak). Quan saùt boä soá lieäu laø keát quaû cuûa nhöõng löïa choïn chieán löôïc naøy seõ thaáy moät loaïi hình coâng ty ht vôùi xaùc xuaát p(ht), trong ñoù p(ht) > 0 vôùi moïi T vaø p(ht) + p(h1) +...+ p(hT) = 1. Hình thaùi chung cuûa haøm keát quaû vôùi thò tröôûng laø Uj(ai, aj, ak) vì thò tröôûng phaûi ñaùp laïi nhöõng thoâng ñieäp cuûa ngöôøi daân vaø nhöõng choïn löïa chieán löôïc cuûa coâng ty, song hoï cuõng bò taùc ñoäng bôûi caùch haønh ñoäng trong quaù khöù. 124 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Nhöõng haønh ñoäng ñoù coù theå bao goàm vieäc ñöôïc baàu laïi vì thò tröôûng ñaõ khieán ngöôøi daân haøi loøng, vieäc phaûi traû lôøi nhöõng ngöôøi daân chöa haøi loøng vaø ñaõ khieáu naïi, hoaëc phaûi giaûi quyeát vôùi caùc coâng ty ñaõ rôøi khoûi thaønh phoá chuyeån sang caùc ñòa ñieåm khaùc hoaëc ñaõ quyeát ñònh seõ khoâng ñaët truï sôû taïi thaønh phoá. Moät tröôøng hôïp ñaëc bieät laø ngöôøi thò tröôøng ñaõ phôùt lôø caùc thoâng ñieäp cuûa ngöôøi daân - bieåu thò cho moät cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm - seõ coù phaûn öùng döïa treân haøm tieän ích, vì ngaøi thò tröôûng seõ phôùt lôø caùc thoâng ñieäp cuûa ngöôøi daân: Max p (ht ) U (ht, aj,ak ) j (2) Keát quaû cho coâng ty laø Uk(ht, aj), phuï thuoäc vaøo chaát löôïng cuoäc soáng thöïc teá ôû thaønh phoá - chöù khoâng phuï thuoäc vaøo thoâng ñieäp töø ngöôøi daân göûi tôùi ngaøi thò tröôûng - vaø phuï thuoäc vaøo phaûn öùng cuûa thò tröôûng. Chuùng toâi seõ xem xeùt moät tröôøng hôïp ñaëc bieät trong ñoù thò tröôûng göûi caùc thoâng tin cho caùc coâng ty ñeå ñaùnh tín hieäu veà coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc toát vaø moät ñòa chæ kinh doanh toát. Söû duïng cô caáu keát quaû ñaõ xaây döïng töø phaàn tröôùc, chuùng toâi thaáy raèng taäp hôïp (trung thaønh, ñaùp öùng caùc coâng ty, ñaët truï sôû) toát hôn taäp hôïp (tieáng noùi, phôùt lôø caùc coâng ty, gaây aûnh höôûng), vaø baûn thaân taäp hôïp naøy ñeán löôït noù laïi toát hôn taäp hôïp (rôøi ñi, phôùt lôø caùc coâng ty, rôøi ñi). Chuùng ta coù theå troâng ñôïi nhö sau: (vi + vj + vk) > {(vi + ) + (vj +) + (vk + )} > (vi + vj + vk) (3) Tröôøng hôïp ñaëc bieät khi khoâng quan saùt ñöôïc haønh ñoäng cuûa thò tröôûng Chuùng toâi xem xeùt moät tröôøng hôïp ñaëc bieät trong ñoù ngöôøi daân giöõ vai troø laõnh ñaïo vaø coâng ty laø ngöôøi quan saùt. Tröôøng hôïp naøy seõ phuø hôïp vôùi caùc coâng ty ña quoác gia ñang ra quyeát ñònh veà vieäc ñaët truï sôû taïi moät thaønh phoá cuï theå. Trong tröôøng hôïp ñoù, ngöôøi ta khoâng quan saùt ñöôïc haønh ñoäng cuûa thò tröôûng. Coâng ty seõ xem xeùt xem ngöôøi daân coù "trung thaønh" hay khoâng vaø suy luaän laø thò tröôûng coù theå ñaõ löïa choïn "ñaùp öùng ngöôøi daân", ñoù laø phaûn öùng ñöôïc troâng ñôïi trong moät cô caáu ñöôïc quaûn lyù toát. Neáu coâng ty quan saùt thaáy ngöôøi daân ñaõ söû duïng "tieáng noùi", coâng ty coù theå suy luaän ñaây laø moät bieåu hieän cho thaáy thò tröôûng coù theå "bò taùc ñoäng". Moät tröôøng hôïp ñaëc bieät nhö vaäy coù theå phuø hôïp vôùi moät coâng ty ôû beân ngoaøi ñang tìm kieám caùc thoâng tin khoâng hoaøn haûo. Moät coâng ty nhö vaäy seõ tieáp caän caùc thoâng tin coâng khai, ví duï nhö "Thò tröôûng X ñaõ taùi ñaéc cöû nhieäm kyø hai" hoaëc "Coâng daân cuûa thaønh phoá Y ñaõ bieåu tình choáng ñoái thò tröôûng vì dòch vuï thu gom raùc thaûi quaù toài." Haønh ñoäng cuûa ngöôøi daân coù theå chuyeån taûi caùc thoâng tin cho coâng ty. Chuùng toâi phaùt trieån moät moâ hình môû roäng cuûa troø chôi naøy (Gibbons 1992), ñöôïc trình baøy trong Hình 5.1. Ñeå ñôn giaûn hoùa, chuùng toâi khoâng ñöa ra cô caáu keát quaû trong hình. Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 125 öùng 16 Ñaùp Gaây höôûng aûnh lôø öùng sôû Phôùt Trung thaønh 15 Ñaët 14 Ñaùp truï ñi noùi 13 Rôøi öùng 12 Tieáng Ñaùp ty Gaây höôûng coâng aûnh lôø ñi vaø lôø 11 sôû 10 Phôùt Rôøi Phôùt Ñaët truï tröôûng thò ñi daân 9 Rôøi daân, öùng ngöôøi 8 ngöôøi cuûa Ñaùp höôûng giöõa choïn Gaây aûnh lôø taùc Löïa 7 öùng sôû Trung thaønh Ñaët 6 Phôùt töông Ñaùp truï söï veà ñi 5 Rôøi öùng chôi 4 Trung thaønh Ñaùp troø boä Gaây höôûng aûnh toaøn ñi lôø ñi 3 baøy Rôøi lôø sôû Ñaët 2 Phôùt Rôøi 0 Phôùt truï Trình ñi 5.1. 1 Rôøi Hình 126 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Töø Hình 5.1, chuùng ta coù theå thaáy coù 17 keát quaû khaùc nhau cuûa troø chôi naøy, ñöôïc ñaùnh soá töø 0 tôùi 16. Moät soá keát quaû (trình baøy vôùi oâ xaãm nhaït) daãn tôùi traïng thaùi cuoái cuøng laø thaønh phoá bò tham nhuõng vaø ñaùp öùng ngöôøi daân raát keùm, nhöng ñaùp öùng toát caùc coâng ty (4 vaø 12), hoaëc toát cho ngöôøi daân vaø coâng ty, song caùc coâng ty coù taùc ñoäng tôùi thò tröôûng (8 vaø 16) vaø ñaõ naém ñöôïc thò tröôûng. Caùc keát quaû khaùc (khoâng xaãm maøu) daãn tôùi traïng thaùi cuoái cuøng laø thaønh phoá hoaït ñoäng toát vaø ñöôïc quaûn lyù toát (6, 7, 14 vaø 15). Caùc keát quaû khaùc, ñöôïc trình baøy trong oâ xaãm ñaäm maøu, daãn tôùi tình traïng caùc coâng ty rôøi ñi sau khi nhaän ñöôïc theâm thoâng tin (3 vaø 11) hoaëc quyeát ñònh seõ khoâng ñeán ñoù treân cô sôû nhöõng thoâng tin hieän coù (1, 5, 9, vaø 13). Moät keát quaû (0) daãn tôùi vieäc khoâng coøn thaønh phoá nöõa vì ngöôøi daân boû ñi heát. Henderson vaø Venables (2004) cuõng tìm ra caùc ñieàu kieän daãn ñeán keát quaû naøy baèng caùch söû duïng moät bieán theå khaùc cuûa moät moâ hình ñoäng vôùi haønh vi höôùng veà töông lai. Trong moät troø chôi nhö vaäy, keát quaû cuûa caùc chieán löôïc 1, 3, 5, 9, 11, vaø 13 ñoái vôùi thaønh phoá seõ laø khoâng coù coâng ty nöôùc ngoaøi naøo ñaàu tö vaøo thaønh phoá. Chuùng toâi goïi caùc thaønh phoá nhö vaäy laø "ñòa phöông" theo ñònh nghóa söû duïng trong Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi (2004) cuõng nhö trong phaàn thaûo luaän cuoái cuøng. Moät thaønh phoá ñòa phöông hoaït ñoäng toát vaø ñöôïc quaûn lyù toát seõ ñöôïc bieåu thò baèng keát quaû 3 vaø 11, trong ñoù, maëc duø thò tröôûng ñaõ ñaùp öùng nhu caàu cuûa ngöôøi daân, caùc coâng ty vaãn quyeát ñònh khoâng ñaët truï sôû ôû ñoù vì nhöõng lyù do khaùc khoâng lieân quan ñeán quaûn trò nhaø nöôùc. Moät thaønh phoá toaøn caàu ñöôïc quaûn lyù keùm seõ ñöôïc theå hieän ôû caùc keát quaû töø chieán löôïc 4, 8, 12 vaø 16. Baây giôø chuùng ta haõy xem xeùt haøm keát quaû cuûa moät soá troø chôi phuï. ÔÛ giai ñoaïn moät cuûa troø chôi, hay trong moät troø chôi phuï ôû ñoù chuùng ta quan saùt ngöôøi daân, chuùng ta seõ coù moät moâ hình môû roäng nhö ñöôïc trình baøy trong Hình 5.2. Tình hình cuûa troø chôi phuï trong Hình 5.2 seõ quan saùt ñöôïc trong tình traïng hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû cuoái troø chôi, tình traïng hoaït ñoäng ñoù vôùi moãi söï keát hôïp cuï theå vaø moät haøm keát quaû cuï theå laø khaùc nhau. Chuùng toâi bieåu thò tình traïng hoaït ñoäng ñoù baèng caùch coäng goäp ñôn giaûn caùc keát quaû cuûa ba ngöôøi Hình 5.2. Trình baøy troø chôi phuï veà löïa choïn cuûa ngöôøi daân vaø thò tröôûng trong giai ñoaïn 1 Löïa choïn cuûa ngöôøi daân Rôøi ñi Trung thaønh Tieáng noùi Phôùt lôø Ñaùp öùng Phôùt lôø Ñaùp öùng Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 127 chôi vaøo giai ñoaïn cuoái cuøng. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá theo caùc ñöôøng höôùng khaùc nhau seõ laø: Toå hôïp 0: Ngöôøi daân "rôøi boû" ôû giai ñoaïn ñaàu tieân: vi Toå hôïp (1, 2, 3, 4): Ngöôøi daân "trung thaønh" sau khi thò tröôûng choïn caùch "phôùt lôø": (vi + vj) Toå hôïp (5, 6, 7, 8): Ngöôøi daân "trung thaønh" sau khi thò tröôûng choïn caùch "ñaùp öùng": (vi + vj) Toå hôïp (9, 10, 11, 12): Ngöôøi daân coù "tieáng noùi" sau khi thò tröôûng choïn caùch "phôùt lôø": {(vi + ) + vj} Toå hôïp (13, 14, 15, 16): Ngöôøi daân coù "tieáng noùi" sau khi thò tröôûng choïn caùch "ñaùp öùng": {(vi + ) + vj} Töø troø chôi phuï naøy, neáu nhoû, chuùng ta coù theå thaáy caùc taäp hôïp coù thöù töï xeáp haïng veà hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá nhö sau: (vi + vj) > {(vi + vj) + } > (vi + vj) > {(vi + vj) + } > vi (4) Tính öu vieät cuûa quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh, töùc laø khi thò tröôûng ñaùp öùng yeâu caàu cuûa ngöôøi daân - ñöôïc theå hieän ôû vieäc toå hôïp (13, 14, 15, 16) toát hôn toå hôïp (1, 2, 3, 4). Tuy nhieân thò tröôûng coù theå thoaùi thaùc vaø phôùt lôø ngöôøi daân ôû giai ñoaïn ñaàu tieân naøy, vì toå hôïp (9, 10, 11, 12) toát hôn toå hôïp (5, 6, 7, 8), vaø thò tröôûng cuõng coù theå tích cöïc vaø ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cuûa ngöôøi daân tröôùc khi hoï leân tieáng, vì toå hôïp (13, 14, 15, 16) ñem laïi tình traïng hoaït ñoäng toát nhaát maø caùc thaønh phoá coù theå coù. Vôùi moät troø chôi phuï nhö vaäy, baây giôø chuùng toâi coù theå xem xeùt kyõ löôõng hôn giai ñoaïn maø chuùng toâi ñöa caùc löïa choïn cuûa coâng ty vaøo. Vì coâng ty laø ngöôøi quan saùt vaø coù theå ñaõ quan saùt ñöôïc quaù trình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, chuùng toâi coù moät löïa choïn ñôn giaûn. Neáu ngöôøi daân ñang rôøi boû thaønh phoá, moät coâng ty coù lyù trí cuõng seõ rôøi ñi. Chuùng toâi khoâng xaây döïng toå hôïp 0 nöõa. Chuùng toâi nghieân cöùu caùc toå hôïp khaùc moät caùch chi tieát hôn ñeå xem taïi sao moät cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm laïi coù theå toát hôn moät cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh ôû giai ñoaïn 1. Nghieân cöùu naøy ñöôïc trình baøy trong Hình 5.3 vaø 5.4. Toå hôïp 1 ôû giai ñoaïn 2 laø keát quaû cuûa (trung thaønh, phôùt lôø, rôøi ñi): (vi + vj + vk) Toå hôïp 2 ôû giai ñoaïn 2 laø keát quaû cuûa (trung thaønh, phôùt lôø, ñaët truï sôû): (vi + vj) + vk Toå hôïp (3, 4) ôû giai ñoaïn 2 laø keát quaû cuûa (trung thaønh, phôùt lôø, gaây aûnh höôûng): {(vi + vj) + vk + } Neáu nhoû, chuùng ta thaáy raèng toå hôïp 2 toát hôn toå hôïp 1 vaø (3, 4), vaø thaäm chí ôû giai ñoaïn 2 cuûa troø chôi, vaãn toàn taïi thieân höôùng thích coù cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm, trong ñoù thò tröôûng phôùt lôø ngöôøi daân trung thaønh vôùi mình, vaø caùc coâng ty löïa choïn ñaët truï sôû ôû ñoù maø khoâng gaây aûnh höôûng ngay 128 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Hình 5.3. Trình baøy troø chôi phuï veà löïa choïn cuûa ngöôøi daân, thò tröôûng vaø coâng ty trong moät cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm trong ñoù ngöôøi daân trung thaønh Löïa choïn cuûa ngöôøi daân Trung thaønh Phôùt lôø Rôøi ñi Ñaët truï sôû aûnhGaây höôûng 5 6 7 8 töø ñaàu tôùi thò tröôûng. Ñieàu naøy coù theå laø do thoâng tin khoâng hoaøn haûo ôû giai ñoaïn naøy. Chuùng toâi khoâng roõ laø ngöôøi daân trung thaønh vôùi thò tröôûng vì thò tröôûng cung caáp dòch vuï toát hay bôûi vì ngöôøi daân laõnh ñaïm. Chuùng toâi cuõng xem xeùt tröôøng hôïp ñaëc bieät veà "tieáng noùi", vaø chuùng toâi ñöa ra moät troø chôi phuï trong Hình 5.4. Tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ôû giai ñoaïn 2 sau khi ngöôøi daân choïn caùch "leân tieáng" ñöôïc trình baøy nhö sau: Toå hôïp 9 ôû giai ñoaïn 2 laø keát quaû cuûa (tieáng noùi, phôùt lôø, rôøi ñi): {(vi + ) + vj + vk} Toå hôïp 10 ôû giai ñoaïn 2 laø keát quaû cuûa (tieáng noùi, phôùt lôø, ñaët truï sôû): {(vi + ) + vj + vk} Toå hôïp (11, 12) ôû giai ñoaïn 2 laø keát quaû cuûa (tieáng noùi, phôùt lôø, gaây aûnh höôûng): {(vi + ) + vj) + (vk + )} So saùnh toå hôïp (3, 4) vôùi toå hôïp (11, 12), chuùng toâi thaáy raèng tình hình hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, ñöôïc bieåu thò baèng toång keát quaû ôû cuoái giai ñoaïn 3 cuûa Hình 5.4. Trình baøy troø chôi phuï veà löïa choïn cuûa ngöôøi daân, thò tröôûng vaø coâng ty trong moät cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm trong ñoù ngöôøi daân leân tieáng Löïa choïn cuûa ngöôøi daân Tieáng noùi Phôùt lôø Rôøi ñi Ñaët truï sôû aûnhGaây höôûng 8 9 10 Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 129 troø chôi, khi caùc coâng ty "gaây aûnh höôûng" trong toå hôïp (trung thaønh, phôùt lôø) keùm hôn khi caùc coâng ty gaây aûnh höôûng trong toå hôïp (tieáng noùi/phôùt lôø). Keát quaû naøy chæ ra raèng tieáng noùi cuûa ngöôøi daân laø moät yeáu toá ngaên chaën quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm, ngay caû neáu caùc coâng ty coá gaéng gaây aûnh höôûng tôùi thò tröôûng vaø chuùng ta chöa chaéc chaén veà löïa choïn cuûa thò tröôûng trong giai ñoaïn tieáp theo cuûa troø chôi. Taùc ñoäng cuûa quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh tôùi hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá coù theå seõ ñöôïc theå hieän ôû cuoái giai ñoaïn 3 cuûa troø chôi. Chæ söû duïng keát quaû cuoái cuøng, chuùng toâi coù theå xaùc ñònh ñöôïc caùc ñieàu kieän ñeå gaây aûnh höôûng vaø taùc ñoäng cuûa chuùng tôùi coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc nhö sau. Moät thaønh phoá hoaït ñoäng keùm nhöng ñöôïc quaûn lyù toát seõ laø thaønh phoá theo cô caáu löïa choïn sau: (tieáng noùi, ñaùp öùng ngöôøi daân, gaây aûnh höôûng, ñaùp öùng coâng ty, tieáng noùi, ñaùp öùng ngöôøi daân). Moät thaønh phoá hoaït ñoäng toát song ñöôïc quaûn lyù keùm (ví duï nhö nhaø nöôùc naém giöõ quaù nhieàu) seõ laø thaønh phoá theo cô caáu löïa choïn sau: (tieáng noùi, ñaùp öùng ngöôøi daân, gaây aûnh höôûng, ñaùp öùng coâng ty, trung thaønh, ñaùp öùng ngöôøi daân). Chöøng naøo thò tröôûng coøn ñem laïi cho ngöôøi daân nhöõng gì hoï caàn, ngay caû neáu thò tröôûng nhaän hoái loä töø caùc coâng ty, thaønh phoá vaãn seõ hoaït ñoäng toát, vaø caùc coâng ty vaø ngöôøi daân seõ ôû laïi. Phaân tích trong phaàn naøy taïo ñuû ñoäng löïc ñeå chuùng ta xem xeùt xem coù baèng chöùng thöïc nghieäm naøo veà öu theá cuûa quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh trong boái caûnh toaøn caàu hoùa hay khoâng. Töø phaân tích naøy, chuùng ta troâng ñôïi laø quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh seõ töông taùc thuaän chieàu vôùi toaøn caàu hoùa ­ caùc coâng ty ñaët taïi thaønh phoá - song cuõng seõ coù ít aûnh höôûng hôn khi ngöôøi daân vaø caùc coâng ty coù löïa choïn laø rôøi ñi, ví duï nhö khi hoï coù theå töï cung caáp caùc dòch vuï nhö ñieän thoaïi hay ñieän. Chuùng ta cuõng neân chôø ñôïi seõ coù moät ñöôøng cong (hình chöõ U) khi so saùnh quy moâ vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Ñieàu ñoù laø vì caùc thaønh phoá hoaït ñoäng toát coù quy moâ nhoû coù theå duy trì quy moâ nhoû naøy vì chuùng coù cô caáu quaûn trò nhaø nöôùc khoâng cho pheùp caùc coâng ty gaây aûnh höôûng. Neáu moät thaønh phoá côõ trung bình ñöôïc quaûn lyù yeáu keùm, cuoái cuøng noù seõ maát daàn ngöôøi daân vaø caùc hoaït ñoäng cuûa coâng ty, vaø do vaäy quy moâ cuûa noù seõ giaûm daàn. Ñeå moät thaønh phoá côõ trung bình phaùt trieån, thaønh phoá ñoù caàn phaûi ñöôïc quaûn lyù toát. Trong moät moâ hình ñôn giaûn nhö vaäy, caùc thaønh phoá côõ trung bình seõ coù hoaït ñoäng toài teä nhaát. Kieåm chöùng thöïc nghieäm veà keát quaû naøy thöïc teá ñaõ chöùng minh keát quaû ñoù laø ñuùng, vaø chuùng ta coù theå thaáy ñieàu ñoù trong phaàn sau. Baèng chöùng thöïc nghieäm döïa treân caùc ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá Ñeå kieåm chöùng moâ hình lyù thuyeát trong Hình töø 5.1 ñeán 5.4 söû duïng caùc baèng chöùng thöïc nghieäm, chuùng toâi söû duïng moät boä döõ lieäu ñöôïc xaây döïng töø caùc nguoàn khaùc nhau. Nhöõng döõ lieäu naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi trong Chöông 3 vaø trong Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi (2004), vaø chuùng toâi vieän daãn ñeán 130 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc caùc keát quaû cuï theå trong chöông naøy maø moâ hình lyù thuyeát ñaõ coù baèng chöùng chöùng minh boå sung. Chuùng toâi xem xeùt boán loaïi döõ lieäu töø moät quan saùt quaù trình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá: (a) chaát löôïng cuoäc soáng maø ngöôøi daân ñöôïc höôûng; (b) chaát löôïng quaûn trò nhaø nöôùc quan saùt ñöôïc ôû thaønh phoá; (c) xu höôùng ra quyeát ñònh ñaët truï sôû taïi thaønh phoá cuûa caùc coâng ty ñöôïc quan saùt; vaø (d) loaïi thoâng tin maø coâng ty tieáp caän ñöôïc tröôùc khi ñöa ra quyeát ñònh veà vieäc ñaët truï sôû ôû moät thaønh phoá. Ñeå ño löôøng nhöõng gì maø ngöôøi daân troâng ñôïi, chuùng toâi söû duïng chæ soá veà chaát löôïng cuoäc soáng ñöôïc xaây döïng bôûi maïng döõ lieäu Tö vaán nguoàn nhaân löïc Mercer (2002), moät cô sôû döõ lieäu vôùi caùc döõ lieäu ñieàu tra töø 215 thaønh phoá vôùi caùc ñaùnh giaù vaø öôùc tính veà 39 nhaân toá chuû choát quyeát ñònh chaát löôïng cuoäc soáng, ñöôïc nhoùm thaønh caùc haïng muïc sau: moâi tröôøng chính trò vaø xaõ hoäi, moâi tröôøng kinh teá, moâi tröôøng vaên hoùa - xaõ hoäi, nhöõng caân nhaéc veà y teá vaø söùc khoûe, tröôøng hoïc vaø giaùo duïc, caùc dòch vuï coâng vaø giao thoâng, giaûi trí, haøng tieâu duøng, nhaø ôû, vaø moâi tröôøng thieân nhieân. Trong cô sôû döõ lieäu naøy, thaønh phoá New York coù chæ soá laø 100. Zurich coù chaát löôïng cuoäc soáng cao nhaát, vaø Brazzaville coù chaát löôïng cuoäc soáng thaáp nhaát. Veà chaát löôïng quaûn trò nhaø nöôùc cuûa thò tröôûng, chuùng toâi söû duïng ba chæ soá laáy töø caùc nguoàn khaùc nhau bao goàm: möùc ñoä kieåm soaùt tham nhuõng, naïn hoái loä ñeå ñöôïc cung caáp dòch vuï coâng, vaø phaàn kieåm soaùt cuûa nhaø nöôùc. Nhöõng chæ soá naøy ñöôïc xaây döïng chi tieát trong Kaufmann, Kraay, vaø Mastruzzi (2004). Veà quyeát ñònh ñaët truï sôû taïi thaønh phoá cuûa caùc coâng ty, chuùng toâi söû duïng döõ lieäu töø Taylor vaø Walker (2004), ñoù laø moät cô sôû döõ lieäu ño soá löôïng vaên phoøng cuûa caùc coâng ty quaûng caùo, keá toaùn vaø taøi chính lôùn ôû moãi thaønh phoá trong soá 161 thaønh phoá ôû 11 nöôùc. Chuùng toâi cuõng söû duïng döõ lieäu töø caùc nguoàn khaùc, nhö Chæ soá toaøn caàu hoùa A. T. Kearney (Chính saùch ñoái ngoaïi 2002), vaø chuùng toâi söû duïng noù laøm chæ soá veà caùc ñoäng löïc oån ñònh khi caùc coâng ty choïn ñaët truï sôû vaø ôû laïi moät thaønh phoá. Chæ soá toaøn caàu hoùa ñöôïc xaây döïng töø caùc chæ soá veà thöông maïi, taøi chính, giao tieáp caù nhaân, vaø trao ñoåi thoâng tin. Veà loaïi thoâng tin maø coâng ty coù ñöôïc veà moät thaønh phoá tröôùc khi ñöa ra quyeát ñònh ñaët truï sôû taïi ñoù, chuùng toâi söû duïng caùc chæ soá veà thaønh phoá ñöôïc xaây döïng nhôø tìm kieám treân internet veà (a) daân soá cuûa thaønh phoá, (b) thaønh phoá coù trang web hay khoâng, (c) thoâng tin veà ngaân saùch vaø caùc quy ñònh kinh doanh coù ñöôïc ñöa leân trang web ñoù hay khoâng, (d) thaønh phoá ñoù coù phaûi laø thuû ñoâ hay khoâng (ñeå xaùc ñònh aûnh höôûng chính trò), vaø (e) coù phaûi laø thaønh phoá caûng khoâng (xuaát khaåu seõ deã daøng hôn). Chuùng toâi tìm thaáy baèng chöùng cho thaáy caùc chieán löôïc 3, 7, 11, vaø 15 toát hôn caùc chieán löôïc 4, 8, 12, vaø 16, nhö ñöôïc trình baøy ôû Hình 5.1. Noùi caùch khaùc, trong cô caáu quaûn trò thaønh phoá toát trong theá giôùi toaøn caàu hoùa, nhöõng ñoäng löïc tích cöïc trong töông taùc giöõa ñoøi hoûi cuûa ngöôøi daân phaûi taêng traùch nhieäm giaûi trình ôû ñòa phöông vaø ñoøi hoûi cuûa caùc coâng ty ñeå gaây aûnh höôûng laø roõ raøng khi caùc baïn xem xeùt thöïc teá laø caùc thaønh phoá toaøn caàu ñöôïc xeáp haïng cao hôn Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 131 so vôùi caùc thaønh phoá ñòa phöông xeùt veà coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc, nhö ñöôïc trình baøy ôû Hình 5.5. Caùc thaønh phoá toaøn caàu ñöôïc quaûn lyù toát hôn caùc thaønh phoá ñòa phöông, bôûi beân caïnh aùp löïc töø ngöôøi daân, aùp löïc boå sung töø caùc coâng ty ñoøi hoûi phaûi quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh ñaõ taïo ra moät söï khaùc bieät. Chuùng toâi cuõng thaáy raèng möùc ñoä toaøn caàu hoùa cuûa quoác gia (söû duïng chæ soá phöùc hôïp Kearney) cao hôn möùc ñoä toaøn caàu hoùa cuûa thaønh phoá (söû duïng chæ soá Tay- lor), song söï khaùc bieät naøy ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu coøn saâu saéc hôn ôû caùc thaønh phoá ñòa phöông.5 Keát quaû naøy laø baèng chöùng cho thaáy söï töông taùc giöõa nhieàu thaønh phoá vaø nhieàu coâng ty daãn tôùi nhöõng keát quaû trong quaûn trò nhaø nöôùc toát hôn so vôùi trong boái caûnh chæ coù moät thaønh phoá. Ngoaøi ra, khi caùc coâng ty coá gaéng gaây aûnh höôûng tôùi thò tröôûng cuûa caùc thaønh phoá, caùc baèng chöùng gôïi yù raèng caùc coâng ty khoâng taêng ñöôïc khaû naêng ôû laïi thaønh phoá vaø hoaït ñoäng trong daøi haïn (töùc laø haønh vi cuûa coâng ty cuoái cuøng daãn ñeán vieäc rôøi boû thaønh phoá vaø do vaäy laøm giaûm möùc ñoä toaøn caàu hoùa), nhö ñöôïc trình baøy trong Hình 5.6. Chuùng toâi thaáy raèng toaøn caàu hoùa cao gaén lieàn vôùi coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc ôû thaønh phoá toát ôû caùc bieán soá nhö cung caáp taøi chính baát hôïp phaùp cho caùc ñaûng phaùi, chuyeån muïc ñích söû duïng nguoàn coâng quyõ, hay chaát löôïng cuûa heä thoáng böu chính. Coù caùc baèng chöùng roõ raøng cho thaáy khi thò tröôûng ñaùp öùng nhu caàu cuûa ngöôøi daân vaø khoâng tham nhuõng vaø bò aûnh höôûng bôûi caùc coâng ty, chaát löôïng cuoäc soáng seõ toát (Hình 5.7). Tuy nhieân, nhö coù theå thaáy ôû Hình 5.8, chaát löôïng cuoäc soáng khoâng phaûi khi naøo cuõng khaù hôn khi caùc thaønh phoá coù möùc ñoä toaøn caàu hoùa cao hôn, vaø coøn nhieàu bieán ñoäng giöõa chaát löôïng cuoäc soáng ñaït ñöôïc vôùi möùc ñoä toaøn caàu hoùa. Phaân tích trong Hình 5.8 döïa treân vieäc so saùnh möùc ñoä toaøn caàu hoùa cuûa thaønh phoá (ñöôïc tính baèng soá coâng ty quoác teá ñaët taïi thaønh phoá laáy töø cô sôû döõ lieäu Taylor 2001) vaø chaát löôïng cuoäc soáng cuûa moät ngöôøi daân trung bình (laáy töø chæ soá chaát löôïng cuoäc soáng cuûa Mercer 2004). Chuùng toâi chæ tieán haønh phaân tích vôùi 50 thaønh phoá ñöùng ñaàu veà chaát löôïng cuoäc soáng. Giaû ñònh cuûa chuùng toâi laø caùc thaønh phoá naøy ñöôïc quaûn lyù toát hôn (vôùi coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh), thu huùt ñöôïc nhieàu coâng ty ñeán hôn, ñeán moät ñieåm khi maø söï coù maët cuûa caùc coâng ty laøm suy giaûm chaát löôïng cuoäc soáng. Baèng chöùng naøy gôïi yù raèng aùp löïc boå sung töø caùc coâng ty ñoøi hoûi caûi thieän hoaït ñoäng thöïc söï coù aûnh höôûng ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Noù cuõng gôïi yù laø aùp löïc cuûa ngöôøi daân ñoøi hoûi phaûi duy trì chaát löôïng cuoäc soáng ôû möùc cao cuõng coù theå ngaên chaën caùc coâng ty choïn ñaët truï sôû taïi nhöõng thaønh phoá ñoù.6 Nhöõng keát quaû trong Hình 5.7 vaø 5.8 vaø moät phaân tích kinh teá löôïng chi tieát hôn chæ ra raèng moâ hình lyù thuyeát ñöôïc xaây döïng ôû ñaàu chöông naøy thöïc söï coù giaù trò khi xem xeùt söï vaän ñoäng cuûa caùc löïa choïn cuûa ngöôøi daân vaø coâng ty ôû caáp thaønh phoá. Chuùng toâi thaáy raèng vieäc thaønh phoá coù moät trang web hay khoâng taïo ra moät söï khaùc bieät trong chaát löôïng cuûa coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc 132 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Hình 5.5. Caùc chæ soá veà quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh lieân quan tôùi naïn hoái loä vaø toäi phaïm ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø ñòa phöông 7 Cao Thaønh phoá ñòa phöông Thaønh phoá toaøn caàu 6 bình nöôùc 5 trung nhaø trò 4 haïng quaûn 3 Xeáp veà 2 Thaáp 1 Naïn Toäi Naïn Naïn Toäi Naïn hoái loä phaïm hoái loä hoái loä phaïm hoái loä trong cung ñöôøng ñeå taùc trong cung ñöôøng ñeå taùc caáp dòch phoá ñoäng ñeán caáp dòch phoá ñoäng ñeán vuï thaáp thaáp caùc luaät vuï thaáp thaáp caùc luaät leä thaáp leä thaáp Quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm Quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh Nguoàn: Kaufmann vaø Kraay 2002; Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi 2004; Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Hình 5.6. Caùc chæ soá veà quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh lieân quan tôùi taøi chính vaø dòch vuï thoâng tin ôû caùc thaønh phoá toaøn caàu vaø ñòa phöông 7 Cao 6 trò quaân 5 quaûn bình 4 haïng nöôùc Xeáp 3 nhaø 2 Thaáp 1 Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù Toaøn caàu hoaù thaáp trung bình cao Möùc ñoä cung caáp taøi chính traùi pheùp cho caùc ñaûng phaùi thaáp Möùc ñoä chuyeån höôùng söû duïng nguoàn coâng quyõ thaáp Chaát löôïng heä thoáng böu ñieän Nguoàn: Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 133 Hình 5.7. Moái quan heä giöõa chaát löôïng cuoäc soáng vaø tham nhuõng ôû caáp ñoä thaønh phoá 120 soáng cuoäc 110 löôïng R2 = 0,3479 chaát 100 soá Chæ 90 1 2 3 4 Kieåm soaùt keùm Kieåm soaùt toát Möùc ñoä kieåm soaùt tham nhuõng Nguoàn: Veà möùc ñoä kieåm soaùt tham nhuõng: Kaufmann vaø Kraay 2004. Veà chaát löôïng cuoäc soáng: maïng döõ lieäu Tö vaán nguoàn nhaân löïc Mercer 2004. Khaûo saùt cuûa Mercer ñöa ra ñaùnh giaù veà chaát löôïng cuoäc soáng ôû 215 thaønh phoá. Chuùng toâi ñaõ söû duïng 50 thaønh phoá ñöùng ñaàu trong xeáp haïng veà chaát löôïng cuoäc soáng ñeå naém baét taùc ñoäng toái ña cuûa bieán tham nhuõng. Nghieân cöùu cuûa Mercer döïa treân nhöõng ñaùnh giaù vaø nhaän ñònh chi tieát veà 39 nhaân toá chuû choát quyeát ñònh chaát löôïng cuoäc soáng, ñöôïc nhoùm thaønh caùc haïng muïc sau: moâi tröôøng chính trò vaø xaõ hoäi; moâi tröôøng kinh teá; moâi tröôøng vaên hoùa ­ xaõ hoäi; caùc caân nhaéc veà y teá vaø söùc khoûe; giaùo duïc vaø tröôøng hoïc; caùc dòch vuï coâng vaø giao thoâng; giaûi trí; haøng tieâu duøng; nhaø ôû; vaø moâi tröôøng thieân nhieân. Trong Chæ soá veà Chaát löôïng cuoäc soáng cuûa Mercer, thaønh phoá New York coù chæ soá 100 (Zurich ñöôïc xeáp haïng cao nhaát, Brazzaville xeáp haïng thaáp nhaát). Hình 5.8. Moái quan heä giöõa chaát löôïng cuoäc soáng vaø toaøn caàu hoùa ôû caáp ñoä thaønh phoá 110 100 hoùa 90 caàu phoá 80 70 toaøn thaønh 60 ñoä 50 cuûa 40 Möùc R2 = 0,1344 30 20 10 90 100 110 120 Kieåm soaùt keùm Kieåm soaùt toát Chaát löôïng cuoäc soáng Nguoàn: Veà möùc ñoä kieåm soaùt tham nhuõng: Kaufmann vaø Kraay 2004. Caùc döõ lieäu veà toaøn caàu hoùa laáy töø Taylor 2001. Möùc ñoä toaøn caàu hoùa ñöôïc xaùc ñònh baèng soá coâng ty quoác teá ñaët taïi thaønh phoá, döïa treân 46 nhaø cung caáp dòch vuï tieân tieán "treân toaøn caàu" ôû 55 thaønh phoá cuûa theá giôùi. Caùc coâng ty toaøn caàu ñöôïc ñònh nghóa laø coù vaên phoøng taïi ít nhaát 15 thaønh phoá khaùc nhau. Phaân tích naøy ñöôïc tieán haønh treân cô sôû söû duïng 50 thaønh phoá ñöôïc xeáp haïng cao nhaát veà chaát löôïng cuoäc soáng theo cô sôû döõ lieäu Tö vaán nguoàn nhaân löïc Mercer 2004. Moät phaân tích söû duïng 261 thaønh phoá laáy töø cô sôû döõ lieäu Kaufmann - Leùautier - Mastruzzi chæ ra raèng khi caøng nhieàu thaønh phoá ñöôïc ñöa vaøo, ñöôøng hoài quy caøng döông vaø coù yù nghóa ñaùng keå, vaø quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh goùp phaàn laøm taêng möùc ñoä toaøn caàu hoùa. 134 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Baûng 5.1. Hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá vaø möùc ñoä saün coù caùc thoâng tin cung caáp cho ngöôøi daân vaø caùc coâng ty trong maãu phi OECD Trang web Trang web coù thoâng tin Thaønh phoá coù coù thoâng tin veà caùch thöùc Caùc chæ soá veà hoaït ñoäng trang web veà ngaân saùch khôûi nghieäp cuûa thaønh phoá Khoâng Coù Khoâng Coù Khoâng Coù Tieáp caän dòch vuï raùc thaûi (%) 44 54 46 70 45 72 Tieáp caän nöôùc (%) 62 68 63 92 62 90 Tieáp caän ñieän (%) 75 76 75 91 74 93 Tyû leä daân tieáp caän ñieän thoaïi (%) 84 93 86 99 86 95 Toång soá thaønh phoá 210 58 262 6 256 12 Chuù thích: Caùc soá lieäu laø xeáp haïng bình quaân laáy töø maãu 274 thaønh phoá ôû caùc nöôùc khoâng thuoäc OECD. Nguoàn: Xaây döïng caùc döõ lieäu laáy töø soá lieäu cuûa Toå chöùc Quan saùt Ñoâ thò UNCHS veà hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá vaø baèng caùch tra maïng ñeå kieåm tra xem thaønh phoá coù trang web hay khoâng vaø nhöõng gì ñöôïc ñaêng taûi treân trang web ñoù. Ñeå bieát theâm chi tieát veà döõ lieäu, xem Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi (2004). ôû thaønh phoá, ñieàu maø caû caùc coâng daân laãn coâng ty ñaët taïi thaønh phoá ñeàu quan taâm. Tuy nhieân vieäc trang web cuûa thaønh phoá coù caùc thoâng tin maø moät coâng ty caàn bieát ñeå khôûi nghieäp coøn quan troïng hôn nhieàu, noù laø bieán giaûi thích söï khaùc bieät trong tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ôû moät soá chæ soá chính veà quaûn trò nhaø nöôùc. Vieäc thaønh phoá coù phaûi laø thaønh phoá toaøn caàu hay khoâng cuõng coù aûnh höôûng. Trong phaân tích naøy, khaùi nieäm thaønh phoá toaøn caàu ñöôïc döïa treân soá löôïng coâng ty ñaët taïi thaønh phoá ñoù. Taàm quan troïng cuûa caùc thoâng tin maø coâng ty coù tröôùc cuõng coù moái töông quan chaët cheõ vôùi chaát löôïng dòch vuï maø thaønh phoá cung caáp, nhö ñöôïc trình baøy ôû Baûng 5.1. Caùc thaønh phoá coù trang web thì coù chaát löôïng dòch vuï toát hôn nhieàu so vôùi caùc thaønh phoá khoâng coù trang web. Ngoaøi ra, ôû caùc thaønh phoá - nôi ngöôøi daân coù theå tieáp caän caùc thoâng tin veà ngaân saùch (thöôùc ño ñoä minh baïch vaø traùch nhieäm giaûi trình), dòch vuï cuõng coù xu höôùng coù chaát löôïng toát hôn. Nhöõng döõ lieäu naøy chæ ra raèng quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh (ñöôïc theå hieän ôû phaûn öùng cuûa thò tröôûng laø "ñaùp öùng" "tieáng noùi" cuûa ngöôøi daân) ñem laïi nhöõng keát quaû toát hôn cho thaønh phoá. Kinh nghieäm cuûa Phaùp trong vieäc caûi thieän coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc ôû ñòa phöông Ñeå minh hoaï cho söï töông taùc naêng ñoäng giöõa ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø caùc coâng ty, chuùng toâi nghieân cöùu moät soá tröôøng hôïp cuï theå coù lieân quan ñeán caùc hôïp ñoàng cung caáp nöôùc lôùn cuûa caùc thaønh phoá ôû Phaùp. Caùc hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn thaønh phoá ôû Phaùp raát ñaùng ñöôïc xem xeùt, vì Phaùp coù soá löôïng Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 135 chính quyeàn töï trò lôùn nhaát so vôùi quy moâ ñòa lyù vaø daân soá. ÔÛ Phaùp coù tôùi 36.565 chính quyeàn töï trò, trong ñoù 31.927 laøng chæ coù ít hôn 2.000 daân. Nhöõng laøng naøy coù toång daân soá leân tôùi 15 trieäu ngöôøi, chieám khoaûng 25% toång daân soá Phaùp (Hình 5.9). Boái caûnh Quaù trình phaân caáp quaûn lyù ñaõ ñem laïi nhieàu quyeàn haïn hôn cuõng nhö nhieàu nguoàn löïc nhaø nöôùc quan troïng hôn cho chính quyeàn ñòa phöông, chuyeån caùc traùch nhieäm chính veà phuùc lôïi coâng coäng sang cô quan quaûn lyù ôû caáp bang vaø vuøng. Phaân caáp cuõng taïo ra nhieàu cô hoäi tham nhuõng hôn vaø ñem laïi cho caùc chính trò gia ñòa phöông nhöõng quyeàn haïn maø khoâng phaûi bao giôø hoï cuõng kieåm soaùt thaønh coâng. Phaùp ñaõ tieán haønh chuyeån sang moät moâ hình quaûn lyù haønh chính coâng, vôùi caùc chöùc naêng tröôùc ñaây thuoäc veà nhaø nöôùc nay ñöôïc môû ra cho caùc nhaø thaàu tö nhaân. Vaøo cuoái nhöõng naêm 1970, 75% chính quyeàn thaønh phoá ôû Phaùp quaûn lyù dòch vuï cung caáp nöôùc cuûa mình thoâng qua cô quan cuûa thaønh phoá. Hai möôi naêm sau, 80% hoaït ñoäng caáp nöôùc do khu vöïc tö nhaân quaûn lyù - soá löôïng hôïp ñoàng kyù vôùi caùc chính quyeàn ñòa phöông ñaõ taêng maïnh trong giai ñoaïn töø naêm 1982 ñeán naêm 1992. Soá löôïng caùc coâng ty coù voán nhaø nöôùc - tö nhaân cuõng taêng maïnh, ñoù cuõng laø nguoàn goác cuûa moät soá vuï vieäc ñaùng hoå theïn. Ví duï veà quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm ôû ñòa phöông Keå töø khi thöïc hieän luaät phaân caáp quaûn lyù vaøo nhöõng naêm 1980, caùc chính trò gia ñòa phöông ñaõ tham gia vaøo nhöõng vuï trao ñoåi ngaàm lieân quan ñeán nhieàu Hình 5.9. Chính quyeàn thaønh phoá taïi Phaùp, tính theo daân soá, 2003 18.000 phoá 16.000 14.000 thaønh 12.000 10.000 quyeàn 8.000 chính 6.000 4.000 löôïng 2.000 Soá 0 Raát nhoû Nhoû Trung bình Lôùn (0 tôùi (100 tôùi (500 tôùi (1.000 tôùi 99 daân) 499 daân) 999 daân) 1.999 daân) Nguoàn: INSEE 1999. 136 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc hoaït ñoäng khaùc nhau. Moät soá vuï vieäc ñaõ ñöôïc tieát loä, khieán coâng luaän baát bình vaø daãn tôùi söï ra ñôøi cuûa nhieàu luaät leä, quy ñònh nhaèm giaûm thieåu ruûi ro quaûn trò nhaø nöôùc khoâng laønh maïnh. Nhöõng vuï vieäc sau laø caùc ví duï khaùc nhau veà thöïc tieãn quaûn trò nhaø nöôùc khoâng laønh maïnh. Lyonnaise des Eaux vaø Geùneùrale des Eaux: caùc haønh vi caïnh tranh caàn ñaët daáu hoûi. Naêm 1980, hai coâng ty nöôùc chính cuûa Phaùp, Lyonnaise des Eaux vaø Geùneùrale des Eaux, moãi coâng ty bò phaït 2 trieäu FRF vì ñaõ thoâng ñoàng trong ñaáu thaàu ñöôïc quyeàn cung caáp cho Versailles, Martinique, vaø French Guyana. Toulouse: haønh vi ñaáu thaàu caàn ñaët daáu hoûi. Caùc haønh vi gian laän khoâng phaûi laø vaán ñeà duy nhaát khi giao quyeàn cung caáp dòch vuï coâng; caùc bieän phaùp caïnh tranh hoaëc bieän phaùp khaùch haøng khoâng laønh maïnh cuõng laø nhöõng ví duï veà quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm. Naêm 1990, CGE ñaõ phaûi traû 550 trieäu FRF cho chính quyeàn thaønh phoá Toulouse ñeå ñöôïc quyeàn tham gia cung caáp nöôùc. Ñoàng thôøi, CGE phaûi gaùnh moùn nôï 770 trieäu FRF cuûa cô quan nhaø nöôùc tröôùc ñoù. Vuï Noir-Botton: quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm vaø lôïi nhuaän cuûa rieâng ngaøi thò tröôûng. Vuï Noir - Botton (1992-1998) lieân quan ñeán vieäc cung caáp taøi chính cho caùc chieán dòch chính trò vaø caùc lôïi ích caù nhaân daønh cho ngaøi thò tröôûng cuõ cuûa Lyon, nay ñaõ bò sa thaûi, bôûi con daâu cuûa oâng ta, ngöôøi hoaït ñoäng trong ngaønh giaûi trí. Nhöõng lôïi ích bao goàm vieäc ñöa quaø ñeå ñöôïc phaùt hình vaø vuï moät coâng ty phaù saûn ñaõ cung caáp nguoàn taøi chính cho oâng ta. Ñaïi dieän chính trò vaø daân cöû: caùc cô hoäi tham nhuõng. Caùc vuï xì-caêng-ñan khaùc coù lieân quan ñeán vieäc cung caáp taøi chính cho caùc ñaûng phaùi chính trò ôû caáp quoác gia vaø ñòa phöông cuõng dính daùng tôùi caùc coâng ty tö nhaân cuûa Phaùp vaø caùc ñaïi bieåu chính trò. Naêm 1984, ñaõ coù 69 baûn aùn daønh cho caùc ñaïi bieåu chính trò vaø daân cöû vôùi nhöõng caùo buoäc lieân quan tôùi tham nhuõng; con soá naøy taêng gaàn gaáp ñoâi vaøo naêm 1987 (vôùi 133 baûn aùn) vaø laïi tieáp tuïc taêng hôn gaáp ñoâi tôùi con soá 286 baûn aùn vaøo naêm 1997. Vuï Carignon: quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm vaø taøi trôï cho caùc ñaûng phaùi chính trò. Vuï Carignon (1996) lieân quan tôùi thò tröôûng cuõ cuûa Grenoble laø Alain Carignon, ngöôøi bò caùo buoäc ñaõ thao tuùng caùc haønh vi caïnh tranh ñoái vôùi caùc hôïp ñoàng vôùi nhaø nöôùc, töø ñoù thu lôïi caù nhaân vaø cung caáp taøi chính cho ngheà nghieäp chính trò cuûa mình. Vaøo thaùng 7-1989, oâng ta ñaõ tieán haønh tö nhaân hoùa caùc dòch vuï nöôùc cuûa thaønh phoá maø khoâng thoâng qua quy trình ñaáu thaàu. Vaøo cuoái naêm 1995, giaù nöôùc ñaõ taêng maïnh töø möùc 4,85 FRF leân tôùi 13,59 FRF (töø 0,75 USD leân 2,20 USD/m3), maëc duø heä thoáng khoâng caàn phaûi coù ñaàu tö hay thay môùi ñaùng keå naøo. Naêm 1994, toaø aùn Phaùp phaùt hieän thaáy dòch vuï cung caáp nöôùc ñaõ ñöôïc tö nhaân hoùa ñeå ñoåi laáy vieäc Lyonnaise des Eaux ñoùng goùp cho chieán dòch tranh cöû cuûa Alain Carignon vaø taëng oâng ta caùc moùn quaø khaùc toång trò giaù leân tôùi treân Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 137 19 trieäu FRF. Hoï truy toá Carignon, coá vaán chính cuûa oâng ta taïi toøa thò chính, vaø hai giaùm ñoác cuûa Lyonnaise. Naêm 1995 vaø 1996, hoï bò buoäc toäi ñaõ traû hoaëc nhaän hoái loä vaø bò keát aùn tuø. Toøa aùn cuõng phaùn quyeát laø nhöõng ngöôøi tieâu duøng coù theå ñoøi boài thöôøng vôùi toång soá tieàn laø 300.000 FRF vì coâng ty nöôùc ñaõ söû duïng bieän phaùp keá toaùn khoâng ñuùng söï thaät ñeå thoåi phoàng giaù nöôùc aùp duïng vôùi ngöôøi tieâu duøng. Keát quaû laø moät phaàn dòch vuï cung caáp nöôùc ôû Grenoble ñaõ ñöôïc giao laïi cho khu vöïc nhaø nöôùc vaøo naêm 1996, vaø giaù nöôùc ñaõ giaûm 11%. Coâng ty nöôùc ñoù laïi trôû veà sôû höõu nhaø nöôùc hoaøn toaøn vaøo naêm 2000. Vuï Boucheron: quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm ñeå tö lôïi caù nhaân. Thaùng 7-1997, Boä tröôûng Phaùp Jean-Michel Boucheron ñaõ bò keát aùn tuø hai naêm, vôùi hai naêm quaûn thuùc sau ñoù, vaø bò phaït 1 trieäu FRF vì ñaõ nhaän hoái loä töø caùc coâng ty tham gia ñaáu thaàu cung caáp caùc dòch vuï coâng. Theo baùo caùo, Boucheron ñaõ nhaän tieàn löông laø 327.000 FRF cho moät coâng vieäc hö caáu ôû Geùneùrale des Eaux, ñoåi laïi oâng ta ñaõ cho hoï quyeàn cung caáp nöôùc ôû Angouleâme. OÂng ta cuõng bò buoäc toäi nhaän hoái loä 500.000 FRF trong giai ñoaïn 1986-1989 töø nhieàu coâng ty khaùc nhau. Phaûn öùng vôùi coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm Nhöõng vuï vieäc ñaùng hoå theïn naøy ñaõ laøm daáy leân moái quan ngaïi cuûa coâng chuùng veà vieäc giao traùch nhieäm cung caáp caùc dòch vuï coâng cho khu vöïc tö nhaân. Caùc vuï vieäc khoâng chæ ñöôïc phaùn xöû ôû toaø aùn, chuùng coøn daãn ñeán nhöõng luaät leä vaø bieän phaùp khaùc ñeå ñaáu tranh choáng caùc haønh vi vaø keát quaû quaûn trò nhaø nöôùc khoâng laønh maïnh: Luaät N 92-3, "Luaät nöôùc", 3-1-1992. Luaät nöôùc ñaõ chuyeån caùc traùch nhieäm haïch toaùn sang cho chính quyeàn thaønh phoá vaø ñöa ra moät soá bieän phaùp haïch toaùn nhaèm kieåm soaùt möùc ñoä buø ñaép chi phí phuø hôïp cuûa caùc dòch vuï nöôùc cho caùc chính quyeàn thaønh phoá. Luaät N 92-1282. Luaät naøy ñaõ thay ñoåi caùc thuû tuïc, ñaëc bieät laø trong quy cheá ñaáu thaàu, vôùi caùc hôïp ñoàng cung caáp nöôùc. Luaät N 93-122, "Luaät Sapin", 29-1-1993. Luaät Sapin ñöôïc thoâng qua nhaèm ngaên chaën tham nhuõng vaø taêng cöôøng minh baïch trong caùc quy trình ñaáu thaàu nhaø nöôùc. Luaät naøy buoäc caùc hôïp ñoàng giao quyeàn cung caáp dòch vuï coâng phaûi thoâng qua ñaáu thaàu caïnh tranh vaø ñaët ra moät khuoân khoå quy ñònh chaët cheõ cho noäi dung cuûa caùc hôïp ñoàng naøy. Ngaøy 18-11-1994. Ngaøy nöôùc quoác gia, khi Boä tröôûng Boä Moâi tröôøng Michel Barnier thaønh laäp Cô quan theo doõi giaù nöôùc quoác gia. Luaät N 95-101, "Luaät Barnier," ngaøy 2-2-1995. Luaät Barnier buoäc caû caùc ñôn vò nhaø nöôùc vaø tö nhaân trong ngaønh nöôùc phaûi baùo caùo haøng naêm, trong ñoù coù phaàn phaân tích giaù caû, caám vieäc ñaët ra quyeàn tham gia ñaáu thaàu, ñöa ra nhöõng haïn cheá chaët cheõ hôn veà thôøi haïn hôïp ñoàng, vaø ñaët ra khaû 138 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc naêng kieän caùc coâng ty vaø caùc chính quyeàn thaønh phoá neáu khoâng tuaân thuû ñuùng caùc yeâu caàu naøy. Ngaøy 19-12-1996. Ñaïi hoäi ñoàng veà caïnh tranh, tieâu duøng, vaø choáng gian laän coâng boá moät baùo caùo veà giaù nöôùc ôû Phaùp töø naêm 1991 ñeán naêm 1996. Ngaøy 27-2-1997. Cô quan kieåm toaùn quoác gia coâng boá baùo caùo "Coâng taùc quaûn lyù dòch vuï nöôùc vaø nöôùc thaûi cuûa caùc chính quyeàn thaønh phoá", trong ñoù pheâ phaùn coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc taïi ñòa phöông. Ngaøy 7-8-1998. Toøa haønh chính cuûa Grenoble huûy boû ñôït ñaøm phaùn laïi cuûa thaønh phoá vôùi Lyonnaise des Eaux, vì khoâng tuaân thuû caùc quy ñònh caïnh tranh aùp duïng vôùi caùc dòch vuï coâng. Ngaøy 22-12-1999. Hoäi ñoàng Caáp cao veà Khu vöïc nhaø nöôùc khuyeán nghò thaønh laäp moät cô quan ñieàu tieát dòch vuï nöôùc vaø caùc dòch vuï ñoâ thò khaùc ñeå kieåm soaùt tính minh baïch treân thò tröôøng nöôùc. Ngaøy 17-7-2002. Hoäi ñoàng Caïnh tranh coâng boá moät baùo caùo veà thò tröôøng nöôùc taïi Phaùp, taäp trung vaøo caùc möùc ñoä caïnh tranh trong ngaønh. 2002-2004. Moät soá hôïp ñoàng cung caáp nöôùc chính ñaõ chaám döùt vaø ñaáu thaàu laïi. Giaù nöôùc ñaõ giaûm ñaùng keå ôû moät soá ñoâ thò lôùn ôû Phaùp. Nhöõng minh hoïa cuûa lòch söû nhö theá naøy thuùc ñaåy nghieân cöùu veà söï vaän ñoäng cuûa caùc löïa choïn cuûa ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø coâng ty. Chuùng toâi söû duïng chuùng ñeå xem xeùt xem loaïi moâ hình caân baèng naøo coù theå phaùt sinh. Ñaëc bieät, lieäu coù toàn taïi moät ñieåm caân baèng giöõa quaûn trò nhaø nöôùc khoâng laønh maïnh (thò tröôûng tham nhuõng) vôùi caùc coâng ty toát (cung caáp dòch vuï) hay khoâng, vaø neáu coù thì ñieåm caân baèng ñoù coù beàn vöõng khoâng? Chuùng ta coù theå thaáy coù söï chuyeån ñoåi sang quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh vaø caùc coâng ty hoaït ñoäng toát do coù söï lo laéng nhoû hay khoâng (ví duï nhö caùc cöû tri hieåu bieát veà chính trò nhieàu hôn)? Caùc cô hoäi ñeå ngöôøi daân phaûn hoài baèng "tieáng noùi" cuûa mình laø gì? Lieäu caùc giaûi phaùp nhö Nhoùm ñaëc traùch veà Chöông trình Bangalore7, trong ñoù caùc toå chöùc xaõ hoäi töông taùc vôùi nhaø nöôùc ñeå caûi thieän quaûn trò nhaø nöôùc, coù theå nhaân roäng sang caùc nôi khaùc hay khoâng? Chuùng ta coù theå lyù giaûi nhöõng keát quaû thöïc nghieäm veà caùc thaønh phoá ôû nöôùc Myõ cuûa Warner vaø Hefetz (2003) trong ñoù cho raèng caùc thaønh phoá döïa nhieàu hôn vaøo khu vöïc tö nhaân trong cung caáp dòch vuï cuõng ñöôïc xeáp haïng thaáp hôn veà tieáng noùi vaø caùc bieän phaùp bình ñaúng khoâng? Lyù do chính khieán chuùng toâi taäp trung vaøo caùc ví duï naøy trong moät boái caûnh toaøn caàu hoùa laø nhaèm laøm roõ maët traùi cuûa toaøn caàu hoùa, ñieàu luoân toàn taïi song haønh vôùi caùc lôïi ích cuûa toaøn caàu hoùa. Söï gia taêng caùc hoaït ñoäng trao ñoåi vaø nhu caàu ngaøy caøng lôùn cuûa ngöôøi daân ñoøi hoûi phaûi quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh cuõng ñi lieàn vôùi nhöõng cô hoäi tinh vi vaø "traù hình" nhieàu hôn cho quaûn trò nhaø nöôùc khoâng laønh maïnh. Ñieån hình laø toäi phaïm taøi chính vaø röûa tieàn treân quy moâ quoác teá khieán cho vieäc giaûi quyeát naïn bieån thuû vaø tham nhuõng ôû caùc nöôùc hieän ñang phaûi ñoái maët vôùi tình traïng thieáu minh baïch vaø quaûn trò nhaø Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 139 nöôùc yeáu keùm ngaøy caøng trôû neân phöùc taïp hôn. Nhôø vaäy, caùc thaønh phoá vaø khu vöïc coù coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh seõ coù xu höôùng taêng theâm tính hieäu quaû, trong khi caùc thaønh phoá ñang coù coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm seõ caøng toài teä ñi, ñaëc bieät laø ôû haàu heát caùc thaønh phoá chaâu Phi vaø ôû caùc trung taâm coâng nghieäp cuõ ôû chaâu AÂu vaø Trung AÙ, nôi maø ngöôøi daân khoù loøng "thoaùt khoûi" quyeàn kieåm soaùt cuûa chính quyeàn ñòa phöông. Keát luaän vaø phöông höôùng nghieân cöùu trong töông lai Trong chöông naøy, chuùng toâi ñaõ söû duïng lyù thuyeát troø chôi ñeå chæ ra raèng nhöõng vaän ñoäng trong quan heä töông taùc giöõa ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø caùc coâng ty trong boái caûnh toaøn caàu hoùa, coù theå caûi thieän hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Moâ hình naøy coá gaéng ruùt ra baûn chaát quan heä nhaân quaû theo höôùng töø toaøn caàu hoùa tôùi quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh vaø traùch nhieäm giaûi trình cuûa ñòa phöông tôùi quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh. Treân thöïc teá, phaân tích cuûa chuùng toâi chæ ra raèng caû toaøn caàu hoùa vaø traùch nhieäm giaûi trình cuûa ñòa phöông ñeàu coù yù nghóa quan troïng, song söï töông taùc giöõa toaøn caàu hoùa vaø quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh seõ ñem laïi keát quaû hoaït ñoäng toát hôn so vôùi rieâng yeáu toá traùch nhieäm giaûi trình caù nhaân hay toaøn caàu hoùa khi khoâng coù traùch nhieäm giaûi trình caù nhaân coù theå ñem laïi. Chuùng toâi ñaõ chæ ra raèng khi caùc coâng ty coá gaéng gaây aûnh höôûng vôùi caùc nhaø laõnh ñaïo thaønh phoá vaø hoaït ñoäng maø khoâng chòu söï kieåm tra, hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá chaéc chaén seõ bò aûnh höôûng xaáu. Nhöõng gì maø caùc coâng ty vaø ngöôøi daân coù theå bieát cuõng coù taùc ñoäng tôùi quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh. Do vaäy, vieäc coâng khai moät loaït caùc thoâng tin quan troïng, ví duï treân trang web cuûa thaønh phoá, seõ caûi thieän khaû naêng coù coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh vaø ñem laïi chaát löôïng cuoäc soáng toát hôn cho ngöôøi daân thaønh phoá. Caùc thoâng tin toát hôn cho pheùp kieåm soaùt traùch nhieäm giaûi trình cuûa chính quyeàn toát hôn. Trong chöông naøy, chuùng toâi ñaõ taäp trung vaøo khaû naêng tieáp caän thoâng tin qua trang web vaø chöa xem xeùt vai troø giaùm saùt cuûa caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, tuy nhieân, khía caïnh naøy ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu khaùc khaûo saùt kyõ löôõng (veà raø soaùt toång quaùt, xem Sassen 2002). Keát quaû töø coâng trình cuûa chuùng toâi laø caùc thaønh phoá coù theå söû duïng coâng ngheä ñeå caûi thieän ñaùng keå khaû naêng tieáp caän thoâng tin. Nhöõng keát quaû cuûa chuùng toâi cuõng chæ ra raèng quaù trình hoaït ñoäng trong lòch söû coù yù nghóa quan troïng. Moät phöông phaùp luaän naém baét ñöôïc caû söï vaän ñoäng theo thôøi gian coù theå laøm roõ moät soá vaán ñeà khoù xung quanh quaûn trò nhaø nöôùc ôû ñoâ thò. Nhöõng phaân tích nhö vaäy seõ laø caàn thieát ñeå coù theå hieåu ñöôïc toác ñoä ñoâ thò hoùa cao ôû chaâu Phi, moät quaù trình laøm taêng phuùc lôïi khoâng ñaùng keå cho caùc thaønh phoá, ñem laïi söï taêng tröôûng kinh teá raát haïn cheá cho caùc quoác gia, ít ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi cho caùc coâng ty, vaø nhöõng thaùch thöùc lôùn cho coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc. Chöông 4 khaûo saùt nhöõng thaùch thöùc naøy cuï 140 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc theå hôn. Nhöõng nghieân cöùu boå sung veà caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi, söû duïng moät phöông phaùp luaän tính ñeán quaù trình lòch söû, coù theå seõ laøm roõ ñöôïc chuû ñeà hoùc buùa naøy. Phuï luïc 5.1. Baèng chöùng veà keát quaû ñieåm caân baèng Nash Lyù thuyeát: Fudenberg vaø Tirole (1991). Traïng thaùi cuoái cuøng cuûa moät troø chôi trong ñoù ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø caùc coâng ty choïn caùc toå hôïp haønh ñoäng nhö treân ñöôïc goïi laø ñieåm caân baèng Nash. Baèng chöùng: coá ñònh ñieåm caân baèng Nash ôû *, ñoù laø keát quaû cuûa moät troø chôi laëp ñi laëp laïi trong ñoù ngöôøi daân, thò tröôûng, vaø coâng ty haønh ñoäng trong moät khoaûng thôøi gian coá ñònh T (chu kyø baàu cöû thò tröôûng 5 naêm). Taát caû ba ngöôøi chôi phaûi choïn (trung thaønh, ñaùp öùng, ñaët truï sôû) ôû giai ñoaïn naøy, vì nhö vaäy seõ laøm taêng keát quaû maø hoï nhaän ñöôïc trong giai ñoaïn T vaø nhö vaäy trong töông lai hoï seõ khoâng phaûi traû giaù, nhôø vieäc ñöôïc höôûng ít hôn möùc tieän ích saün coù daønh cho hoï. Ñieàu naøy cuõng ñuùng vôùi baát kyø moät giai ñoaïn lòch söû hT naøo coù xaùc suaát döông trong a*. Ñieåm caân baèng tónh vôùi moãi ngöôøi chôi laø *(i) vôùi giai ñoaïn cuoái cuøng laø gi(*(i))>vi. ÔÛ giai ñoaïn naøy, ngöôøi chôi seõ nhaän ñöôïc möùc tieän ích nhieàu hôn möùc hoï ñònh tröôùc (giaù trò min-max) vi. Vôùi moät chu kyø laëp ñi laëp laïi R (vôùi R ñuû lôùn), moãi ngöôøi chôi thích keát quaû vi hôn, sau khi keát thuùc chu kyø cuoái cuøng R cuûa (trung thaønh, ñaùp öùng, ñaët truï sôû), ñeå ñaït ñöôïc keát quaû toái ña coù theå ñöôïc maxagi(a) trong moät giai ñoaïn vaø sau ñoù laø min-max trong caùc giai ñoaïn R.I (Fudenberg vaø Tirole 1991). Choïn moät nhoû sao cho v + ; > 0 vaø {a(t)} laø ñoä daøi cuûa chu kyø T ­ R.I vôùi caùc keát quaû trung bình trong phaïm vi cuûa keát quaû v. Moãi ngöôøi chôi seõ haønh ñoäng theo chu kyø xaùc ñònh (trung thaønh, ñaùp öùng, ñaët truï sôû). Neáu baát kyø ngöôøi chôi naøo cheäch khoûi loä trình naøy khi coøn nhieàu hôn R.I giai ñoaïn coøn laïi, khi ñoù min-max daønh cho ngöôøi chôi ñoù trong phaàn coøn laïi cuûa troø chôi. Neáu ngöôøi chôi ñoàng yù vôùi {a(t)} cho tôùi taän khi coøn R. I thôøi kyø coøn laïi thì hoï seõ theo giai ñoaïn cuoái cuøng trong chu kyø R trong phaàn coøn laïi cuûa troø chôi. Chuù thích 1. Ngaøy nay coù khoaûng 36.565 chính quyeàn ñòa phöông ôû caùc thaønh phoá ôû Phaùp, trong ñoù khoaûng 32.000 coù daân soá ít hôn 2.000 ngöôøi (xem Phuï luïc 5.2). Ñeå so saùnh, ôû Ñöùc coù 14.727 chính quyeàn ñòa phöông; ôû Italia laø 8.070; ôû Taây Ban Nha laø 8.027; vaø ôû Anh laø 522. 2. Ño löôøng daân soá cuûa thaønh phoá raát khoù vì giöõa caùc nöôùc coù raát ít ñònh nghóa chung. Thoâng leä maø chuùng toâi söû duïng trong chöông naøy ñöôïc döïa treân daân soá theá giôùi ñöôïc tính trong cuoäc ñieàu tra daân soá môùi nhaát cuûa moät chính quyeàn haønh chính thaønh phoá. Khaùi nieäm naøy ñöôïc Caùc thò tröôûng thaønh phoá Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 141 xaây döïng trong hoäi nghò thaùng 7-2003 vaø chi tieát coù theå tìm ôû treân maïng "World Cities, 2003". http://www.citymayors.com. 3. Moät öùng duïng phoå bieán khaùc cuûa lyù thuyeát troø chôi, vôùi keát quaû töông töï nhö coâng trình cuûa chuùng toâi, coù theå ñöôïc tìm thaáy ôû moät trang web (Civiliza- tion Fanatics Center 2005) trong ñoù coù nhöõng thoâng ñieäp cuûa ngöôøi chôi döïa treân caùc troø chôi toaùn hoïc. Treân maïng internet coù moät troø chôi cho pheùp ngöôøi chôi baét ñaàu töø tay traéng vaø xaây döïng caùc thaønh phoá, boå sung keát caáu haï taàng, caùc hình thöùc chính quyeàn khaùc nhau, caùc möùc ñoä tham nhuõng vaø laõng phí trong quaûn lyù nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, cuõng nhö saûn xuaát (http://forum.civfanatics.com, truy caäp ngaøy 24-8-2005). Trong trang web naøy, moät soá ngöôøi chôi trao ñoåi caùc chieán löôïc trong troø chôi. Moät ngöôøi chôi, ñöôïc bieát ñeán döôùi caùi teân "Alexman", ngöôøi ñaõ trình baøy caùc keát quaû cuûa mình vôùi tieâu ñeà "Baïn coù nghó laø baïn hieåu tham nhuõng khoâng?", sau nhieàu laàn chôi ñaõ chæ ra raèng coù moät giôùi haïn nhaát ñònh vôùi tham nhuõng ôû khoaûng 95% caùc thaønh phoá, coù nghóa laø luoân toàn taïi cô hoäi ñeå ñaáu tranh vôùi tham nhuõng vaø do vaäy tham nhuõng khoâng toàn taïi trong ñieåm caân baèng beàn vöõng. Moâ hình maø chuùng toâi söû duïng, trong ñoù ngöôøi daân coù theå gaây aùp löïc ñoøi hoûi quaûn trò nhaø nöôùc laønh maïnh, laø moät bieän phaùp kieåm soaùt nhö vaäy. Chuùng toâi bieåu thò aùp löïc naøy baèng moät bieán soá nhoû, thay ñoåi tuøy theo löïa choïn cuûa ngöôøi daân laø trung thaønh vaø khoâng laøm gì caû, leân tieáng, hay rôøi boû thaønh phoá. 4. Chuùng toâi giaû ñònh raèng, vôùi ngöôøi thò tröôûng, töø choái caùc aûnh höôûng cuûa coâng ty trong ngaén haïn seõ toát hôn laø phôùt lôø ngöôøi daân, vì ngöôøi daân coù theå hoan ngheânh vieäc thò tröôûng khoâng bò taùc ñoäng bôûi caùc coâng ty (tröø khi ngöôøi daân khoâng ñöôïc bieát veà taùc ñoäng cuûa caùc coâng ty). 5. Chæ soá Kearney nhaèm ño löôøng möùc ñoä toaøn caàu hoùa ôû caáp quoác gia, trong khi Chæ soá Taylor tính möùc ñoä toaøn caàu hoùa cho töøng thaønh phoá cuï theå. Xem theâm Chöông 3 vaø Kaufmann, Leùautier, vaø Mastruzzi (2004) ñeå bieát theâm chi tieát veà caùc chæ soá naøy. 6. Moät nghieân cöùu cuûa Kaufmann vaø Mastruzzi (2004), ñöôïc caùc taùc giaû cung caáp theo yeâu caàu, chæ ra raèng khi baïn söû duïng moät taäp hôïp caùc thaønh phoá roäng hôn, bao goàm caû caùc thaønh phoá ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, seõ coù moät moái quan heä thuaän chieàu giöõa toaøn caàu hoùa vaø chaát löôïng cuoäc soáng, maëc duø vaãn toàn taïi söï bieán ñoäng trong quan heä naøy. 7. Nhoùm ñaëc traùch veà Chöông trình Bangalore laø moät saùng kieán veà söï giaùm saùt cuûa ngöôøi daân taïi Bangalore nhaèm ñöa ra caùc baùo caùo veà dòch vuï coâng nhôø söû duïng caùc yù kieán phaûn hoài coù heä thoáng cuûa ngöôøi daân treân khaép thaønh phoá. Xem Paul 2002. Taøi lieäu tham khaûo Benoit, J. P., and V. Krishna. 1985. "Finitely Repeated Games." Econometrica 53: 890­904. 142 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Besson, Danielle. 2002. "L'investissement des administrations publiques locales ­ Influence de la décentralisation et du cycle des élections municipales." INSEE Première (October). Chandernagor, André. 1993. Les maires en France ­ XIXème-XXème siècles. Paris: Fayard. Chandler, Tertius. 1987. Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston: St. Gourds. Chase-Dunn, Christopher, and Alice Willard. 1993. "Systems of Cities and World Systems: Settlement Size Hierarchies and Cycles of Political Centralization 2000 BC to 1988 AD." Annual Convention of the International Studies Association. Acapulco. City Mayors. 2003. "World Cities." On-line at http://www.citymayors.com/ features/urban_areas1.html. Civilization Fanatics Center. 2005. "Do you think you understand corruption?" On- line at http://forum.civfanatics.com. Cour des Comptes. 1997. "La gestion des services publics locaux d'eau et d'as- sainissement." Paris. De Long, B. J., and A. Shleifer. 1992. Princes and Merchants: European City Growth before the Industrial Revolution. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research and Harvard University (issued in March; revised in December). Durkheim, Emile. 1903. "Les communes françaises du Moyen-Age." L'Année soci- ologique 6. Duval, Guillaume. 1996. "Etat des lieux." Alternatives Economiques (April). Escobar, Jésus, and Dennis Hodgson. 1998. "Honors Seminar: The City in Ameri- can Imagination." Syllabus, Fairfield University, Fairfield, CN. On-line at http://www.faculty.fairfield.edu/faculty/hodgson/Courses/city/origins/. Estache, Antonio, and Eugene Kouassi. 2002. "Sector organization, governance, and the inefficiency of African water utilities." Policy Research Working Paper. Washington, DC: World Bank. Foreign Policy. 2002. A.T. Kearney/Foreign Policy Magazine Globalization Index 2002. On-line at http://www.foreignpolicy.com/wwwboard/g-index2.php. Released as "Globalization's Last Hurrah." Foreign Policy (Jan/Feb): 38­51. Francillon, Claude. 1996. "Grenoble conclut un nouveau contrat d'eau avec la Lyonnaise." Le Monde (March 24). Fudenberg, D., and J. Tirole. 1991. Game Theory. Cambridge, MA: MIT Press. Georges, Jocelyne. 1990. Histoire des maires 1789­1939. Paris: Editions Christian de Bartillat. Frannie Leùautier vaø Seùverine Dinghem 143 Gibbons, R. 1992. Game Theory for Applied Economists. Princeton, NJ: Princeton Uni- versity Press. Hamblin, Jane Dora. 1977. The First Cities. New York: Time-Life. Henderson, V. J., and A. J. Venables. 2004. The Dynamics of City Formation: Finance and Governance. Discussion Paper 4638. London: Centre for Economic Policy Research. Hirschmann, A. O. 1970. Exit, Voice, and Loyalty: Responses to the Decline in Firms, Organizations, and States. Cambridge, MA: President and Fellows of Harvard College. (January). Huot, Jean-Louis, Jean-Paul Thalman, and Dominique Valbelle. 1990. Naissances des Cités. Paris: Nathan. Inciyan, Erich. 1996. "La Générale des eaux reconnaît des financements politiques illégaux." Le Monde (October 26). INSEE (Institut National de la Statistique et des etudes economiques).1999. On-line at http://en.wikipedia.org/wiki/Commune_in_France. Kaufmann, Daniel, and Aart Kraay. 2002. "Growth without Governance." World Bank Policy Research Working Paper 2928. Washington DC: World Bank. Kaufmann, Daniel, Frannie Léautier, and Massimo Mastruzzi. 2004. "An Empirical Exploration into Global Determinants of Urban Performance." World Bank Institute Working Papers and Articles (Discussion Paper). Washington, DC: World Bank. On-line at http:/www.worldbank.org/wbi/governance/ pdf/govcity.pdf. Lambarde, William. 1570. "Stack of Statutes." In A Perambulation of Kent. Archived Books. Léautier, Frannie, and A. Lemer. 2003. "Perspectives on Globalization of Infrastruc- ture." World Bank Institute Working Papers. Washington, DC: World Bank. Le Wino, Frédéric. 1994. "Le scandale du prix de l'eau." Le Point (April 30). Mercer Human Resource Consulting. 2004. "Quality of Life Index." On-line athttp://www.mercerHR.com. Accessed in August 2005. Paul, André. 2000. Les Manuscrits de la Mer Morte. Paris: Bayard Editions/Centurion. Paul, S. 2002. Holding the State to Account. Bangalore: Books for Change. Pujas, Véronique. 2000. "Corruption via party financing in France." Paper pre- sented at a workshop on corruption and political party funding in La Pietra, Italy, October. Rausch, James. 1995. "Bureaucracy, Infrastructure and Economic Growth: Evidence from U.S. Cities During the Progressive Era." American Economic Review 85 (Sep- tember 1995): 968­79. 144 Lyù giaûi hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc Royal Borough of Kingston upon Thames. 2005. "History of the Office of Mayor." Based on Civic Ceremonial; A Handbook, History and Guide for Mayors, Councillors and Officers, 4th ed., by Paul Milward. On-line at http://www.kingston.gov.uk/ council_and_democracy/.../history_of_the_office_of_mayor.ht. Sassen, S. 2002. "Global Cities and Diasporic Networks: Microsites in Global Civil Society." Chapter 9 in Global Civil Society 2002. London: Centre for the Study of Global Governance. Taylor, P. J., and D. R. F. Walker. 2001. "World City Network: Data Matrix Con- struction and Analysis." From the GaWC Research Group and Network, Data Set 6. Based on primary data collected by J. V. Beaverstock, R. G. Smith, and P. J. Taylor for the ESRC project "The Geographical Scope of London as a World City." London: Economic and Social Research Council. On-line at http://www.lboro.ac.uk/gawc/. United Nations CyberSchoolbus. 1996. "A Brief History of Urban Expansion." On-line at http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/units/un02pg01.asp. Warner, M., and A. Hefetz. 2003. "Contracting: Theoretical Propositions, Empirical Realities." Paper presented to the Economic Policy Institute, Washington DC, April 4. World Economic Forum. 2003. Executive Opinion Survey (EOS). Geneva. 6 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi Ngay caû moät caùi nhìn tình côø ñeán moät thaønh phoá khi ñeán thaêm noù vôùi tö caùch laø moät khaùch du lòch hay trong moät chuyeán coâng caùn cuõng cho ta bieát ñöôïc veà chaát löôïng cuoäc soáng maø ngöôøi daân thaønh phoá ñoù ñang ñöôïc höôûng hoaëc phaûi gaùnh chòu. Moät ngöôøi quan saùt ngaãu nhieân khoâng bieát ñöôïc veà chaát löôïng coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc cuûa thaønh phoá, nhöng laïi thaáy roõ keát quaû cuûa quaù trình quaûn trò ñoù. Vaø hoaù ra ñaây laïi laø moät caâu ñoá hoùc buùa ñaët ra ñoái vôùi nhöõng du khaùch vaø caùc nhaø ñaàu tö töø tröôùc ñeán nay. De Long vaø Shleifer (1992) ñaõ xem xeùt söï tieán hoaù cuûa caùc thaønh phoá chaâu AÂu trong nhieàu theá kyû töø khía caïnh quaûn trò nhaø nöôùc, trong ñoù söû duïng quy moâ cuûa thaønh phoá laøm chæ soá veà keát quaû hoaït ñoäng. Hoï ñaõ xem xeùt xem thaønh phoá ñöôïc ñieàu haønh bôûi moät hoaøng töû (neàn quaân chuû) hay doanh nhaân (moät uûy ban hôïp hieán hoaëc nhoùm lôïi ích kinh doanh) vaø chaát löôïng quaûn trò nhaø nöôùc coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán quy moâ cuûa thaønh phoá. Trong Chöông 3 vaø moät soá choã khaùc, chuùng toâi ñaõ coá gaéng ñaøo bôùi saâu caâu hoûi veà caùc yeáu toá quyeát ñònh ñeán chaát löôïng quaûn trò thaønh phoá toát (xem theâm Kaufmann, Leùautier vaø Mastruzzi 2004). Chuùng toâi chuù troïng ñeán vieäc lieäu coù söï töông taùc naøo ñoù giöõa quaûn trò nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù hay khoâng, vaø neáu coù thì söï töông taùc ñoù coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán keát quaû hoaït ñoäng quan saùt ñöôïc cuûa thaønh phoá. Chuùng toâi ñaõ thaáy taùc ñoäng khaùc nhau cuûa quaûn trò nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù ñeán khaû naêng thaønh phoá cung öùng dòch vuï keát caáu haï taàng vaø chuùng toâi toø moø muoán bieát caùi gì ñaõ daãn daét ñeán keát quaû naøy. Trong Chöông naøy, chuùng toâi xem xeùt nhieàu yeáu toá coù theå goùp phaàn vaøo söï khaùc bieät ñaõ thaáy trong keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Chuùng toâi tìm hieåu xu höôùng daøi haïn trong keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, söû duïng quy moâ thaønh phoá laøm thöôùc ño keát quaû hoaït ñoäng, döïa treân khaùi nieäm ban ñaàu ñaõ ñöôïc De Long vaø Shleifer söû duïng (1992). Sau ñoù, chuùng toâi ñaõ tìm caùch khaúng ñònh raèng xu höôùng daøi haïn naøy ñöôïc hoã trôï baèng nhöõng döõ lieäu ña daïng hôn veà keát quaû hoaït ñoäng thoâng qua vieäc so saùnh thaønh tích cuûa caùc thaønh phoá trong vieäc tieáp caän ñeán caùc dòch vuï cô baûn (nöôùc saïch, nöôùc thaûi vaø ñieän). Chöông naøy giôùi thieäu theâm caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm cho moâ hình lyù thuyeát ñaõ ñöôïc chuùng toâi giôùi thieäu trong Chöông 5 vaø tìm caùch môû roäng moät soá phaùt hieän maø chuùng toâi cho raèng ñaëc bieät lyù thuù, chaúng haïn nhö vai troø cuûa 145 146 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ ngöôøi daân trong vieäc daãn daét söï thay ñoåi ôû caáp thaønh phoá theo höôùng taêng cöôøng coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc hieäu quaû. Chuùng toâi xem xeùt moät tröôøng hôïp cuï theå veà vieäc tieáp caän thoâng tin cuûa caû ngöôøi daân laãn caùc doanh nghieäp, vaø söû duïng bieán thay theá cho vieäc tieáp caän caùc dòch vuï lieân laïc, chaúng haïn nhö soá maùy ñieän thoaïi coá ñònh, ñieän thoaïi di ñoäng vaø internet. Chuùng toâi taäp trung vaøo caùc loaïi dòch vuï naøy laø vì nhöõng taùc ñoäng cuûa chuùng ñeán khaû naêng ngöôøi daân tham gia vaøo quaù trình ra quyeát ñònh vaø tieáp caän thoâng tin. Cuoái cuøng, chuùng toâi nhìn xa hôn ñeán chaát löôïng cuoäc soáng giöõa caùc thaønh phoá, döïa treân giaû ñònh raèng moät ngöôøi quan saùt ngaãu nhieân seõ nhìn thaáy söï khaùc bieät trong chaát löôïng cuoäc soáng giöõa caùc thaønh phoá1. Söû duïng caùc soá lieäu naøy, chuùng toâi ñaõ kieåm ñònh söï phoûng ñoaùn raèng, löïa choïn maø ngöôøi daân vaø caùc doanh nghieäp ñöa ra veà loaïi dòch vuï naøo maø hoï coù nhu caàu vaø söû duïng töø chính quyeàn ñoâ thò thöïc söï coù taùc ñoäng ñeán vieäc lieäu hoï coù taïo aùp löïc ñeå chính quyeàn cuûa hoï phaûi phaán ñaáu hay khoâng, vaø neáu coù thì taïo noù nhö theá naøo. Coâng ngheä cuõng mang laïi cô hoäi cho ngöôøi daân vaø doanh nghieäp, cho pheùp hoï vaän ñoäng vaø ñoái phoù, ngay caû trong nhöõng thieát cheá quaûn trò yeáu keùm, ñoàng thôøi cuõng cho pheùp ngöôøi daân coù ñöôïc cô hoäi deã daøng hôn ñeå coù ñöôïc tieáng noùi. Vieäc göûi moät thö ñieän töû deã daøng hôn so vôùi goïi moät cuù ñieän thoaïi, vì goïi ñieän ñoøi hoûi phaûi coù ngöôøi ôû ñaàu daây beân kia ñoùn nghe, vaø thaäm chí caøng deã hôn so vôùi vieäc phaûi ñeán toaø thò chính hay moät coâng sôû naøo ñoù ñeå khieáu naïi. Tuy nhieân, chuùng toâi giaû ñònh raèng söï hieän dieän cuûa moät soá coâng ngheä ñeå löïa choïn seõ laøm yeáu ñi aùp löïc töø phía ngöôøi daân ñoøi hoûi tính traùch nhieäm, maø ñieàu naøy coù xu höôùng laøm giaûm chaát löôïng quaûn trò thaønh phoá vaø chaát löôïng cuoäc soáng noùi chung cuûa thaønh phoá. Töông töï, cuøng vôùi söï toàn taïi cuûa nhöõng coâng ngheä ñoù, doanh nghieäp naøo tìm caùch truï laïi trong thaønh phoá seõ ít thaáy bò phieàn toaùi hôn bôûi tình traïng quaûn trò thaønh phoá yeáu keùm, vì caùc doanh nghieäp luoân coù theå töï cung caáp dòch vuï cho mình. Nhöõng doanh nghieäp nhö theá seõ coù ít ñoäng cô ñeå gaây aùp löïc ñoøi hoûi chính quyeàn ñòa phöông phaûi caûi thieän keát quaû hoaït ñoäng. Moät coâng daân coù theå töï cung caáp nöôùc cho mình baèng caùc gieáng tö nhaân seõ khoâng coù maáy lyù do ñeå söû duïng tieáng noùi, vaø moät doanh nghieäp coù theå coù dòch vuï caáp ñieän rieâng cuûa mình baèng maùy phaùt ñieän tö nhaân seõ chaúng maáy khi caàn gaây aûnh höôûng ñeå thaønh phoá phaûi caûi thieän keát quaû hoaït ñoäng. Laäp luaän chính cuûa chuùng toâi laø coâng ngheä aûnh höôûng ñeán löïa choïn cuûa ngöôøi daân vaø doanh nghieäp ñeå rôøi xa caùc heä thoáng maïng löôùi vaø töï cung caáp cho mình nhöõng dòch vuï nhö ñieän thoaïi - baèng vieäc söû duïng ñieän thoaïi di ñoäng thay cho maùy coá ñònh hoaëc söû duïng gieáng rieâng thay cho vieäc phaûi phuï thuoäc vaøo heä thoáng nöôùc maùy cuûa thaønh phoá. Chuùng toâi phoûng ñoaùn raèng söï hieän dieän cuûa caùc löïa choïn coâng ngheä, maø nhöõng löïa choïn naøy cho pheùp ngöôøi daân vaø doanh nghieäp ñöôïc thoaùt ly khoûi nhöõng dòch vuï tieän ích hoaëc dòch vuï ñoâ thò keùm hieäu quaû, seõ khieán cho taùc ñoäng cuûa caû toaøn caàu hoaù laãn quaûn trò nhaø nöôùc hieäu quaû ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ít coù söï lieân quan hôn. Neáu söï Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 147 phoûng ñoaùn naøy laø ñuùng, thì thaønh phoá seõ coù thaønh tích hoaït ñoäng toát hôn xeùt veà nhöõng dòch vuï nhö treân neáu chuùng ñöôïc quaûn trò yeáu keùm hoaëc ít gaén keát vôùi nhöõng aùp löïc toaøn caàu hoaù. Trong nhöõng phaàn sau, chuùng toâi seõ kieåm ñònh giaû thuyeát naøy moät caùch roõ raøng. Soá lieäu Chuùng toâi söû duïng soá lieäu töø nhieàu nguoàn ñeå kieåm ñònh giaû thuyeát ñaõ neâu ôû treân. Soá lieäu ñöôïc ruùt töø Chandler (1987) cho pheùp chuùng toâi quan saùt xu theá daøi haïn veà daân soá thaønh phoá, kieåm tra xem lieäu giaû thuyeát cho raèng caùc thaønh phoá suy thoaùi hoaëc taêng tröôûng coù ñöùng vöõng qua thôøi gian hay khoâng, vaø neáu coù cô sôû vöõng chaéc ñeå tin vaøo hình thaùi ñoù thì noù seõ cho chuùng toâi khaûo saùt vai troø cuûa ngöôøi daân vaø caùc doanh nghieäp trong quaù trình ñoù. Chuùng toâi laáy ra soá lieäu cho 60 thaønh phoá töø cô sôû döõ lieäu naøy, vôùi khoaûng thôøi gian daøn traûi trong gaàn 5.000 naêm töø naêm 3100 tröôùc Coâng nguyeân ñeán naêm 1975, vaø chuùng toâi boå sung cho chuùng baèng caùc soá lieäu töø boä soá lieäu Caùc thò tröôûng thaønh phoá (2003) ñeå theå hieän xu theá ñeán taän naêm 2005, vì theá coù theå bao phuû moät khoaûng thôøi gian soá lieäu treân 5.000 naêm. Chuùng toâi goïi boä soá lieäu naøy laø cô sôû döõ lieäu "Chandler". Boä soá lieäu phong phuù luùc ñaàu ñöôïc De Long vaø Shleifer (1992) söû duïng bao goàm keát quaû hoaït ñoäng cuûa 77 thaønh phoá chaâu AÂu töø naêm 1050 ñeán naêm 1800. Quy moâ cuûa caùc thaønh phoá ñöôïc duøng laøm chæ soá veà keát quaû hoaït ñoäng daøi haïn, vôùi giaû ñònh raèng neáu thaønh phoá ñöôïc quaûn trò toát thì noù seõ thu huùt ñöôïc nhöõng coâng daân môùi vaø giöõ chaân nhöõng ngöôøi ñang soáng taïi ñoù. De Long vaø Shleifer ñaõ xaây döïng nhöõng soá lieäu naøy töø ba nguoàn ban ñaàu: (a) Russell (1972), trong ñoù bao goàm caùc thaønh phoá chaâu AÂu tröôùc naêm 1500; (b) de Vries (1984), coù daân soá caùc thaønh phoá chaâu AÂu töø naêm 1500 ñeán naêm 1800; vaø (c) Bairoch vaø caùc taùc giaû khaùc (1988), vôùi soá lieäu veà daân soá caùc thaønh phoá chaâu AÂu töø naêm 800 ñeán naêm 1850. Chuùng toâi duøng ñoàng thôøi ba boä soá lieäu naøy vaø goïi chuùng laø cô sôû döõ lieäu "Bairoch-Russell-de Vries". Vôùi soá lieäu veà keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, chuùng toâi duøng soá lieäu töø UNCHS (1998) veà khaû naêng tieáp caän dòch vuï nhö nöôùc thaûi, ñieän, nöôùc vaø ñieän thoaïi coá ñònh, vaø soá lieäu töø Ñieàu tra yù kieán cuûa caùc giaùm ñoác ñieàu haønh do Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi thöïc hieän (2003) cho caùc bieán dòch vuï khaùc ôû caáp thaønh phoá, chaúng haïn nhö tieáp caän ñeán ñieän thoaïi di ñoäng, internet hoïc ñöôøng, chaát löôïng ñieän vaø dòch vuï keát caáu haï taàng noùi chung. Maãu ñaày ñuû cuûa caùc soá lieäu töø boä soá lieäu naøy maø chuùng toâi ñaõ ñeà caäp ñeán trong Chöông 3 vôùi teân goïi boä soá lieäu Kaufmann-Leùautier-Mastruzzi, goàm caùc soá lieäu cuûa 412 thaønh phoá. Veà daân soá thaønh phoá, möùc ñoä ñoâ thò hoaù cuûa caùc nöôùc vaø thu nhaäp cuûa caùc quoác gia, chuùng toâi söû duïng soá lieäu töø Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi (Ngaân haøng Theá giôùi 2001 vaø 2002). Chuùng toâi boå sung soá lieäu veà keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá baèng thöôùc ño chaát löôïng cuoäc soáng ruùt ra töø Dòch vuï tö vaán nguoàn nhaân löïc Mercer (2002). Boä soá lieäu Mercer bao goàm soá lieäu veà 215 thaønh 148 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ phoá vaø coù caû ñaùnh giaù veà chaát löôïng cuoäc soáng ôû nhöõng thaønh phoá naøy döïa treân söï nhaän xeùt vaø ñaùnh giaù chi tieát 39 yeáu toá quyeát ñònh chuû choát veà chaát löôïng cuoäc soáng, ñöôïc goäp laïi thaønh caùc nhoùm yeáu toá veà moâi tröôøng chính trò xaõ hoäi, moâi tröôøng kinh teá, moâi tröôøng vaên hoaù xaõ hoäi, y teá vaø söùc khoeû, giaùo duïc vaø tröôøng hoïc, dòch vuï coâng vaø giao thoâng, giaûi trí, haøng hoaù tieâu duøng, nhaø ôû vaø moâi tröôøng töï nhieân. Nhö vaäy, ñaây laø moät söï boå sung quan troïng cho caùc boä soá lieäu UNCHS vaø EOS. Hình thaùi lòch söû Khi nhìn vaøo xu theá daøi haïn veà quy moâ cuûa caùc thaønh phoá, ñieàu thuù vò laø ta seõ thaáy coù ba hieän töôïng noåi baät (Baûng 6.1). Thöù nhaát, raát ít thaønh phoá coù theå duy trì ñöôïc thaønh tích hoaït ñoäng haøng ñaàu, khi thaønh tích naøy ñöôïc ño löôøng baèng quy moâ daân soá thoáng keâ ñöôïc, theo thoâng leä cuûa De Long vaø Shleifer (1992). Chuùng toâi goïi hieän töôïng naøy laø "söùc beàn" trong Chöông 3. Thöù hai, quy moâ tuyeät ñoái cuûa thaønh phoá lôùn nhaát döôøng nhö coù taêng leân, roài sau ñoù giaûm daàn. Ví duï, haõy xeùt hình thaùi taêng tröôûng töø naêm 3100 tröôùc Coâng nguyeân (khi Memphis ôû Ai Caäp laø thaønh phoá lôùn nhaát vôùi daân soá treân 30.000 ngöôøi vaø duy trì traïng thaùi naøy trong gaàn 1.000 naêm) ñeán naêm 25 tröôùc Coâng nguyeân, khi Rome laø thaønh phoá lôùn nhaát vôùi daân soá 450.000 ngöôøi. Daân soá cuûa thaønh phoá lôùn nhaát sau ñoù ñaõ suy giaûm töø naêm 25 tröôùc Coâng nguyeân ñeán naêm 637, vaø chæ taêng trôû laïi leân ñeán treân 1 trieäu ngöôøi vaøo naêm 775, vôùi Baghdad chieám vò trí haøng ñaàu. Hình thaùi töø naêm 1825 ñeán naêm 2005 cuõng cho thaáy söï ñaûo ngöôïc töông töï. Thöù ba, söï xuaát hieän cuûa caùc thaønh phoá chaâu AÂu ñöôïc coi laø vaøo khoaûng naêm 25 tröôùc Coâng nguyeân, vôùi Rome coù leõ laø thaønh phoá chieám vò trí lôùn nhaát. Baûng 6.1. Thaønh phoá coù daân soá thoáng keâ ñöôïc lôùn nhaát trong 5.000 naêm qua Naêm Daân soá Thaønh phoá Quoác gia 3100 tröôùc Coâng nguyeân 30.000 Memphis Ai Caäp 2030 tröôùc Coâng nguyeân 65.000 Ur Iraq 612 tröôùc Coâng nguyeân 200.000 Babylon Iraq 195 tröôùc Coâng nguyeân 400.000 Tröôøng An Trung Quoác 25 tröôùc Coâng nguyeân 450.000 Rome Italy 340 400.000 Constantinople Thoå Nhó Kyø 637 400.000 Tröôøng An Trung Quoác 775 1.000.000 Baghdad Iraq 935 450.000 Cordova Taây Ban Nha 1825 900.000 London Vöông quoác Anh 1925 1.100.000 New York Myõ 1965 23.000.000 Tokyo Nhaät Baûn 2005 10.000.000 Seoul Haøn Quoác Nguoàn: Soá lieäu ñöôïc xaây döïng töø Chandler 1987. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 149 Hình 6.1. Daân soá cuûa caùc thaønh phoá lôùn nhaát qua thôøi gian 25.000 23.000 ngöôøi) 20.000 (nghìn 15.000 y = -362,5x3 + 4870,8x2 - 16406x + 14071 R2 = 0,5562 phoá 10.000 10.000 Taêng thaønh 5.000 Suy giaûm tröôûng soá 400 1.000 450 900 1.100 Daân 0 -5.000 195 BC 775 935 1750 1800 1975 2005 Nguoàn: Daân soá ñöôïc laáy töø Chandler 1987. Vaøo naêm 100, Rome vaãn laø thaønh phoá lôùn nhaát theá giôùi, vaø caùc thaønh phoá chaâu AÂu chieám khoaûng 10% cuûa 10 thaønh phoá lôùn nhaát. Ñeán naêm 1000, Rome ñaõ bò thay theá baèng Cordova, Taây Ban Nha, nhöng chaâu AÂu vaãn chæ coù 10% soá thaønh phoá cuûa mình naèm trong toáp 10 thaønh phoá lôùn nhaát. Naêm 1500, Paris thay theá cho Cordova, nhöng chaâu AÂu vaãn chæ coù 10% soá thaønh phoá cuûa mình naèm trong toáp 10 thaønh phoá ñoâng daân nhaát treân theá giôùi. Naêm 1800, chaâu AÂu coù 30% soá thaønh phoá naèm trong toáp 10, London thay theá Paris vôùi tö caùch laø thaønh phoá lôùn nhaát. Naêm 1900, chaâu AÂu coù 60% soá thaønh phoá naèm trong toáp 10, vôùi London vaãn laø lôùn nhaát ­ thaønh phoá ñaàu tieân coù daân soá treân 5 trieäu ngöôøi. Ñeán naêm 1950, tyû leä nhöõng thaønh phoá lôùn nhaát cuûa chaâu AÂu ñaõ giaûm xuoáng coøn 40%, vôùi London bò thay theá baèng New York ­ thaønh phoá ñaàu tieân coù daân soá treân 10 trieäu ngöôøi. Hình 6.1 cho thaáy nhöõng xu theá naøy moät caùch chi tieát hôn. Vì hình thaùi taêng tröôûng vaø suy thoaùi theo quy moâ tuyeät ñoái cuûa caùc thaønh phoá vaø söï hieän dieän cuûa chaâu AÂu trong 5.000 naêm qua, chuùng toâi ñaëc bieät quan taâm ñeán hình thaùi taêng tröôûng cuûa caùc thaønh phoá chaâu AÂu trong muïc tieáp theo. Chuùng toâi so saùnh thaønh tích hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá chaâu AÂu theo boä soá lieäu "Bairoch-Rus- sell-de Vries" trong Baûng 6.2, trong ñoù coù ghi cheùp laïi soá daân cuûa nhöõng thaønh phoá naøy taïi caùc thôøi ñieåm khaùc nhau. Töø nhöõng xu theá daøi haïn naøy, coù theå thaáy roõ caùc thaønh phoá nhö London hay Paris gaàn nhö chæ laø nhöõng ngoâi laøng vaøo naêm 1050, vôùi daân soá moãi nôi vaøo khoaûng 10.00 ngöôøi. Nhöõng thaønh phoá naøy ñaõ taêng leân laàn löôït ñeán gaàn 1 trieäu vaø nöûa trieäu ngöôøi vaøo naêm 1800, vaø coù daân soá treân 7 trieäu ngöôøi vaø 10 trieäu ngöôøi ñeå trôû thaønh caùc toå hôïp ñoâ thò nhö ngaøy nay. Ngöôïc laïi vôùi hình thaùi naøy laø caùc thaønh phoá nhö Palermo vaø Cordova, vôùi daân soá vaøo naêm 1050 laàn löôït laø 350.000 vaø 450.000 ngöôøi. Palermo ñaõ suy yeáu chæ coøn 140.000 ngöôøi vaøo naêm 1800, trong khi Cordova thì khoâng thoáng keâ daân soá cho ñeán naêm 1500. So 150 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Baûng 6.2. Daân soá cuûa caùc thaønh phoá lôùn, giai ñoaïn 1050 ­ 1800 (nghìn ngöôøi) Thaønh phoá 1050 1200 1330 1500 1650 1800 London 10 25 35 50 350 948 Paris 10 110 150 225 400 550 Naples 30 30 125 125 300 430 Vienna 70 247 Amsterdam 120 217 Dublin 200 Lisbon 15 35 65 150 195 Berlin 172 Madrid 100 168 Rome 35 35 30 55 110 153 Palermo 350 150 51 55 100 140 Venice 45 70 110 100 140 138 Milan 100 100 100 120 135 Hamburg 40 130 Lyon 50 60 109 Copenhagen 65 101 Marseille 31 45 70 101 Barcelona 48 100 Seville 90 80 90 45 80 96 Bordeaux 50 96 Genoa 30 100 58 64 90 Manchester 84 Edingburgh 83 Turin 82 Florence 15 60 95 55 74 81 Valencia 26 44 42 50 80 Rouen 35 40 60 80 Nantes 77 Stockholm 76 Prague 70 50 76 Cordova 450 60 60 Salerno 50 30 Regensberg 40 Toledo 37 35 42 Barbastro 35 Cartagena 33 Mainz 30 Merida 30 Almeria 27 Granada 26 60 150 70 70 70 Speyer 25 Palma 25 30 Laon 25 40 Elvira 22 Cologne 21 50 54 45 40 Trier 20 Caen 20 Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 151 Baûng 6.2. (Tieáp) Thaønh phoá 1050 1200 1330 1500 1650 1800 Tours 20 60 Verona 20 33 50 40 40 Worms 20 Ypres 40 Bologna 35 40 50 63 Narbonne 31 Pavia 30 Messina 30 Angers 30 33 Ferrara 27 36 42 Orleans 27 50 Metz 27 Cremona 25 40 40 40 40 Siena 50 Bruges 40 35 Malaga 40 42 Aquila 40 Pisa 38 Montpellier 35 St.-Omer 35 Toulouse 30 Ghent 55 40 Brescia 49 40 40 Nuremberg 38 40 Antwerp 60 Brussels 60 Danzig 60 Leiden 55 Caen 20 Leon 40 Soá löôïng thaønh phoá 30 30 31 30 33 34 baùo caùo Chuù thích: Do phöông phaùp söû duïng ñeå thu thaäp soá lieäu veà caùc thaønh phoá thôøi Trung coå neân boû troáng khoâng nhaát thieát coù nghóa laø khoâng coù ngöôøi soáng ôû ñoù, maø noù chæ chöùng toû khoâng coù tö lieäu ghi cheùp veà soá ngöôøi soáng taïi ñoù, ñoù laø daáu hieäu cho thaáy taàm quan troïng cuûa thaønh phoá ñoù ñang suy giaûm. Nguoàn: Baûng naøy ñöôïc trích töø boä soá lieäu "Bairoch-Russell-de Vries" baét nguoàn töø De Long vaø Shleifer (1992). saùnh cheùo tình hình cuûa Cordova trong boä soá lieäu "Bairoch-Russell-de Vries" vôùi boä soá lieäu "Chandler", chuùng toâi thaáy raèng Cordova ñöôïc coi laø thaønh phoá noåi tieáng lôùn nhaát vaøo naêm 935.2 Phaân tích veà taêng tröôûng trong lòch söû cuûa caùc thaønh phoá cho thaáy coù ba hình thaùi chính: môû roäng, suy yeáu vaø phuïc hoài trôû laïi (Baûng 6.3), ñieàu naøy khaúng ñònh hình thaùi cuûa boä soá lieäu "Chandler" trong Hình 6.1 vaø Baûng 6.1. Caùc thaønh phoá nhö London, Paris vaø Amsterdam xuaát phaùt laø nhöõng laøng queâ vaø tieáp tuïc taêng tröôûng. Nhöõng thaønh phoá naøy ngaøy nay vaãn laø nhöõng thaønh 152 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Baûng 6.3. Taêng tröôûng daân soá trung bình cuûa caùc thaønh phoá lôùn, giai ñoaïn 1050-1800 (phaàn traêm thay ñoåi trong caû giai ñoaïn) Thaønh phoá Môû roäng Phuïc hoài trôû laïi Suy yeáu London 98 Paris 96 Naples 93 Vienna 100 Amsterdam 93 Dublin 100 Lisbon 92 Berlin 100 Madrid 100 Rome 77 Palermo ­150 Venice 67 Milan 89 Hamburg 100 Lyon 82 Copenhagen 85 Marseille 85 Barcelona 85 Seville 6 Bordeaux 84 Genoa 83 Manchester 100 Edingburgh 100 Turin 100 Florence 81 Valencia 81 Rouen 81 Nantes 100 Stockholm 100 Prague 80 Cordova ­650 Salerno ­67 Regensberg ­60 Toledo 12 Barbastro ­40 Cartagena ­32 Mainz ­20 Merida ­20 Almeria ­8 Granada 63 Speyer 0 Palma 17 Laon 17 Elvira 12 Cologne 53 Trier 20 Caen 20 Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 153 Baûng 6.3. (Tieáp) Thaønh phoá Môû roäng Phuïc hoài trôû laïi Suy yeáu Tours 67 Verona 60 Worms 0 Ypres ­33 Bologna 44 Narbonne ­3 Pavia 0 Messina 0 Angers 14 Ferrara 33 Orleans 46 Metz 10 Cremona 38 Siena ­43 Bruges ­14 Malaga 5 Aquila ­14 Pisa ­9 Montpellier 0 St.-Omer 0 Toulouse 14 Ghent ­8 Brescia ­23 Nuremberg 5 Antwerp 20 Brussels 20 Danzig 20 Leiden 27 Caen 20 Leon ­33 Soá löôïng thaønh phoá baùo caùo 37 21 19 Nguoàn: Baûng naøy ñöôïc trích töø boä soá lieäu "Bairoch-Russell-de Vries" baét nguoàn töø De Long vaø Shleifer (1992). phoá lôùn vaø quan troïng. Caùc thaønh phoá khaùc nhö Cordova, Salerno vaø Carta- gena ñaõ suy yeáu sau thôøi hoaøng kim. Moät soá thaønh phoá nhö Venice, Seville vaø Florence thì thaêng traàm khi leân, khi xuoáng roài phuïc hoài trôû laïi. Nhöõng thaønh phoá suy yeáu trong moät thôøi gian daøi nhö Granada, hay phuïc hoài laïi nhö Bor- deaux vaø Prague. Moät soá thaønh phoá nhö Pavia vaø Musina trong traïng thaùi oån ñònh vaø duy trì daân soá gaàn nhö khoâng thay ñoåi trong moät thôøi gian daøi. Xu theá daøi haïn, tieáp noái hình thaùi chung ña thöùc trong Hình 6.1 söû duïng boä soá lieäu "Chandler" ñaõ cho thaáy, sau khi ra ñôøi, caùc thaønh phoá coù xu höôùng duy trì vaø lôùn maïnh (37 treân 77 thaønh phoá, töùc laø gaàn 50%). Tuy nhieân, moät tyû leä khaù lôùn caùc thaønh phoá ñaõ suy yeáu vaø khoâng bao giôø phuïc hoài ñöôïc nöõa (19 treân 77, hay gaàn 25%). Nhöõng thaønh phoá naøy coù theå phuïc hoài töø sau ñôït suy 154 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ giaûm (ñöôøng hình chöõ U hoaëc hình raêng cöa ñöôïc duy trì qua thôøi gian). Loaïi naøy chieám 25% soá thaønh phoá, trong ñoù chæ coù 7 thaønh phoá (10%) thöïc söï ñaõ coù moät lòch söû phuïc hoài laâu daøi. Chuùng toâi muoán ñaëc bieät khai thaùc caùc thaønh phoá coù khaû naêng phuïc hoài ñeå xem yeáu toá naøo ñaõ khieán chuùng laøm ñöôïc nhö vaäy. Cuï theå, ñieàu gì ñaõ taïo ra söï khaùc bieät giöõa nhöõng thaønh phoá nhö Palermo, Venice, Bordeaux, Genoa, Seville, Florence vaø Prague vôùi caùc thaønh phoá khaùc? Taùc ñoäng cuûa quy moâ thaønh phoá De Long vaø Shleifer (1992) ñaõ gaén coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc vôùi quy moâ thaønh phoá, cho thaáy nhöõng thaønh phoá ñöôïc quaûn trò toát ñaõ taêng tröôûng vaø caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn trò yeáu keùm thì suy yeáu. Söû duïng soá lieäu chuùng toâi xaây döïng ñöôïc töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, chuùng toâi ñaõ ñaët ra haøng loaït caùc caâu hoûi veà thaønh tích hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Cuï theå, chuùng toâi ñaõ tìm caùch chöùng minh xem lieäu caùc thaønh phoá suy giaûm lieân tuïc coù vaán ñeà gì veà quaûn trò nhaø nöôùc nhö De Long vaø Shleifer (1992) ñaõ keát luaän hay khoâng? Chuùng ta coù theå tìm thaáy nhöõng hình thaùi töông töï veà quy moâ vaø taêng tröôûng cuûa thaønh phoá trong thôøi kyø hieän ñaïi naøy hay khoâng? Chuùng ta coù theå gaén vaán ñeà tham nhuõng trong tieáp caän ñeán caùc tieän ích vaø trong thueá khoaù vôùi keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, ñöôïc ño baèng quy moâ thaønh phoá, hay khoâng? Taùc ñoäng cuûa quy moâ vaø caùc ñaëc ñieåm cuûa thaønh phoá laø gì? Döïa treân soá lieäu trong Baûng 6.4 ñeán Baûng 6.7, chuùng toâi ñaõ ruùt ra nhöõng keát luaän sô boä nhö sau. Quy moâ coù ñoùng vai troø gì khoâng? Quy moâ daân soá thaønh phoá döôøng nhö coù taùc ñoäng ñeán moät soá dòch vuï (Baûng 6.4 ñeán Baûng 6.6). Ví duï, trong nhöõng thaønh phoá ñoâng daân nhaát, döôøng nhö raát khoù tieáp caän ñaày ñuû ñeán caùc dòch vuï chaúng haïn nhö nöôùc thaûi, ñieän, nöôùc vaø ñieän thoaïi. Caùc nöôùc OECD coù veû nhö coù thaønh tích toát hôn veà maët naøy, cho thaáy raèng cuøng vôùi söï sung tuùc ngaøy moät taêng, nhöõng raøo caûn veà daân soá cuûa thaønh phoá ñaõ bieán maát (xem theâm taùc ñoäng tích cöïc cuûa thu nhaäp ñeán thaønh tích hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá). Tuy nhieân, döôøng nhö khoâng coù taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa "sieâu thaønh phoá" ­ nhöõng thaønh phoá coù daân soá treân 5 trieäu ngöôøi hoaït ñoäng khoâng keùm gì caùc thaønh phoá khaùc trong raát nhieàu khaû naêng tieáp caän vaø caùc bieán veà chaát löôïng (xem Baûng 6.8). Tuy tính phi hieäu quaû theo quy moâ coù theå toàn taïi trong moät soá yeáu toá quyeát ñònh naøo ñoù ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc sieâu thaønh phoá (chaúng haïn nhö tính phöùc taïp trong quaûn lyù), chuùng coù theå bò trieät tieâu nhôø tính kinh teá (quy moâ) taäp trung hoaù xeùt veà caùc khía caïnh khaùc (ví duï nhö ñaàu tö troïng ñieåm). Töø Baûng 6.4, chuùng toâi thaáy khoâng coù baèng chöùng naøo chöùng toû caùc thaønh phoá lôùn ñöôïc quaûn lyù toát hôn hay keùm hôn so vôùi caùc thaønh phoá nhoû. Neáu quy moâ khoâng quan troïng thì caùi gì môùi quan troïng? Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 155 Baûng 6.4. Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá theo quy moâ thaønh phoá vaø söï phaùt trieån cuûa quoác gia trong toaøn boä maãu Caùc thöôùc ño phaùt trieån Thu nhaäp bình Daân soá thaønh phoá Ñoâ thò hoaù quaân ñaàu ngöôøi 2002 quoác gia 2002 quoác gia, 2001 Bieán soá Thaáp Cao Thaáp Cao Thaáp Cao Tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 86 69 59 93 60 97 Tieáp caän ñeán nöôùc saïch (%, UN) 90 79 71 98 72 100 Tieáp caän ñeán ñieän (%, UN) 91 89 86 97 84 100 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 1 (%, UN) 64 50 43 85 38 93 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 2 (1­7, EOS) 5,3 5,3 4,7 6,2 4,6 6,2 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi di ñoäng (1­7, EOS) 6,0 6,0 5,7 6,5 5,6 6,5 Tieáp caän ñeán internet hoïc ñöôøng 3,9 3,7 3,2 4,7 3,0 4,9 (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng (1­7, EOS) 3,7 4,0 3,1 4,8 3,0 4,9 Chaát löôïng ñieän (1­7, EOS) 4,6 4,6 4,0 5,5 3,8 5,8 Toång soá thaønh phoá 205 205 183 183 212 200 Chuù thích: Maãu ñaày ñuû bao goàm 412 thaønh phoá. Bieán ôû moãi coät ñöôïc chia ñeàu vaøo hai maãu treân vaø döôùi giaù trò trung vò cuûa toaøn boä maãu. Nguoàn: Soá lieäu kyù hieäu UN ñöôïc laáy töø UNCHS 1998. Soá lieäu kyù hieäu EOS ñöôïc laáy töø Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Soá lieäu veà daân soá thaønh phoá vaø ñoâ thò hoaù quoác gia ñöôïc laáy töø Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi (Ngaân haøng Theá giôùi 2002). Soá lieäu veà thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laáy töø Summers vaø Heston 1984. Caùc soá lieäu khaùc veà thu nhaäp vaø daân soá laáy töø Saùch thoáng keâ theá giôùi cuûa CIA. (CIA 2005). Ñoái vôùi nhöõng thaønh phoá chöa coù quy moâ sieâu lôùn, döôøng nhö coù nhöõng baèng chöùng nhaát ñònh veà taùc ñoäng ñôn giaûn, phi tuyeán cuûa quy moâ thaønh phoá (so saùnh Baûng 6.5 vaø Baûng 6.6 vaø coät daân soá trong Baûng 6.8). Trong Baûng 6.5, trong ñoù theå hieän keát quaû cuûa maãu caùc nöôùc ngoaøi OECD, chuùng toâi thaáy raèng, theo taát caû caùc thöôùc ño veà keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, cho duø laø tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi, nöôùc saïch, ñieän hay ñieän thoaïi coá ñònh, hoaëc keå caû xeùt ñeán chaát löôïng keát caáu haï taàng vaø dòch vuï ñieän, caùc thaønh phoá nhoû (töùc laø nhöõng thaønh phoá coù ñieåm "thaáp" veà daân soá thaønh phoá) ñeàu coù thaønh tích toát hôn caùc thaønh phoá lôùn (nhöõng thaønh phoá coù ñieåm "cao" veà daân soá thaønh phoá). Taùc ñoäng naøy döôøng nhö ñaõ giaûm xuoáng khi nhìn vaøo caùc thaønh phoá cuûa caùc nöôùc trong khoái OECD, nhö ñaõ thaáy trong Baûng 6.6, ôû ñoù keát quaû naøy chæ ñuùng ñoái vôùi khaû naêng tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi vaø ñieän thoaïi coá ñònh, vôùi nhöõng khaùc bieät raát nhoû veà thaønh tích hoaït ñoäng giöõa caùc thaønh phoá coù daân soá "thaáp" vaø "cao", coøn taát caû caùc bieán soá khaùc veà keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá ñeàu coù hình thaùi ngöôïc laïi. 156 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Baûng 6.5. Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá theo quy moâ thaønh phoá vaø söï phaùt trieån cuûa quoác gia trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD Caùc thöôùc ño phaùt trieån Thu nhaäp bình Daân soá thaønh phoá Ñoâ thò hoaù quaân ñaàu ngöôøi 2002 quoác gia 2002 quoác gia, 2001 Bieán soá Thaáp Cao Thaáp Cao Thaáp Cao Tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 80 61 56 76 53 83 Tieáp caän ñeán nöôùc saïch (%, UN) 90 73 66 89 66 93 Tieáp caän ñeán ñieän (%, UN) 91 86 82 94 82 95 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 1 (%, UN) 65 45 36 69 31 74 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 2 (1­7, EOS) 5,1 4,6 4,5 5,3 4,3 5,4 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi di ñoäng (1­7, EOS) 5,8 5,7 5,6 6,0 5,4 6,1 Tieáp caän ñeán internet hoïc ñöôøng 3,7 2,9 3,0 3,8 2,6 4,0 (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng (1­7, EOS) 3,3 3,2 3,0 3,6 2,8 3,7 Chaát löôïng ñieän (1­7, EOS) 4,3 3,8 3,7 4,5 3,4 4,7 Toång soá thaønh phoá 136 136 124 107 137 137 Chuù thích: Maãu caùc nöôùc ngoaøi OECD bao goàm 274 thaønh phoá. Bieán ôû moãi coät ñöôïc chia ñeàu vaøo hai maãu treân vaø döôùi giaù trò trung vò cuûa toaøn boä maãu. Nguoàn: Soá lieäu kyù hieäu UN ñöôïc laáy töø UNCHS 1998. Soá lieäu kyù hieäu EOS ñöôïc laáy töø Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Soá lieäu veà daân soá thaønh phoá vaø ñoâ thò hoaù quoác gia ñöôïc laáy töø Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi (Ngaân haøng Theá giôùi 2002). Soá lieäu veà thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laáy töø Summers vaø Heston 1984. Caùc soá lieäu khaùc veà thu nhaäp vaø daân soá laáy töø Saùch thoáng keâ theá giôùi cuûa CIA. (CIA 2005). Trong Baûng 6.6, chuùng toâi thaáy raèng, taùc ñoäng naøy lôùn hôn khi caùc thaønh phoá ñöôïc xeáp loaïi thep quy moâ vaøo loaïi nhoû, trung bình, lôùn vaø sieâu lôùn. Cuï theå, chuùng toâi ñaõ thaáy coù ñöôøng cong hình chöõ U theå hieän quan heä giöõa quy moâ vaø keát quaû hoaït ñoäng: thaønh phoá côõ vöøa coù daân soá töø nöûa trieäu ñeán 1 trieäu daân coù thaønh tích keùm hôn caùc thaønh phoá côõ nhoû vaø lôùn hôn. Nhöõng thaønh phoá töông ñoái nhoû vaø lôùn, thöïc teá, hoaït ñoäng töông töï nhö nhau. Moái quan heä töông töï cuõng xuaát hieän khi söû duïng chæ soá chaát löôïng cuoäc soáng (xem Baûng 6.7). Söï quaûn lyù hieäu quaû coù vai troø gì? Gaàn nhö taát caû caùc thaønh phoá côõ vöøa ñeàu traûi qua tình traïng phi hieäu quaû kinh teá trong quaûn lyù, neáu so vôùi caùc ñoàng nghieäp côõ nhoû hôn cuûa chuùng, vaø ñeàu khoâng ñöôïc höôûng hieäu quaû kinh teá theo quy moâ nhö caùc thaønh phoá lôùn hôn. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 157 Baûng 6.6. Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá theo quy moâ thaønh phoá vaø söï phaùt trieån cuûa quoác gia trong maãu goàm caùc nöôùc OECD Caùc thöôùc ño phaùt trieån Thu nhaäp bình Daân soá thaønh phoá Ñoâ thò hoaù quaân ñaàu ngöôøi 2002 quoác gia 2002 quoác gia, 2001 Bieán soá Thaáp Cao Thaáp Cao Thaáp Cao Tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 100 99 99 100 99 100 Tieáp caän ñeán nöôùc saïch (%, UN) 100 100 99 100 100 100 Tieáp caän ñeán ñieän (%, UN) 100 100 100 100 100 100 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 1 (%, UN) 94 95 92 100 84 96 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 2 (1­7, EOS) 6,4 6,5 6,1 6,8 6,4 6,5 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi di ñoäng (1­7, EOS) 6,6 6,7 6,5 6,8 6,6 6,7 Tieáp caän ñeán internet hoïc ñöôøng 5,3 5,3 4,7 5,8 5,0 5,8 (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng (1­7, EOS) 5,4 5,5 4,9 6,0 5,2 5,8 Chaát löôïng ñieän (1­7, EOS) 6,3 6,1 5,8 6,6 6,0 6,4 Toång soá thaønh phoá 69 69 72 63 72 66 Chuù thích: Maãu caùc nöôùc OECD bao goàm 138 thaønh phoá. Bieán ôû moãi coät ñöôïc chia ñeàu vaøo hai maãu treân vaø döôùi giaù trò trung vò cuûa toaøn boä maãu. Nguoàn: Soá lieäu kyù hieäu UN ñöôïc laáy töø UNCHS 1998. Soá lieäu kyù hieäu EOS ñöôïc laáy töø Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Soá lieäu veà daân soá thaønh phoá vaø ñoâ thò hoaù quoác gia ñöôïc laáy töø Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi (Ngaân haøng Theá giôùi 2002). Soá lieäu veà thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laáy töø Summers vaø Heston 1984. Caùc soá lieäu khaùc veà thu nhaäp vaø daân soá laáy töø Saùch thoáng keâ theá giôùi cuûa CIA. (CIA 2005). Ñieàu naøy coù theå laø do ñaàu tö lôùn vaø troïng ñieåm vaøo keát caáu haï taàng (voán deã quaûn lyù hôn trong nhöõng thaønh phoá lôùn hôn 1 trieäu daân). Ñieàu naøy ñuùng ngay caû khi söû duïng caùc boä soá lieäu khaùc nhau, nhö ñaõ thaáy trong Baûng 6.7. Chuùng toâi so saùnh chaát löôïng cuoäc soáng laáy töø Chæ soá Mercer (Dòch vuï tö vaán nguoàn nhaân löïc Mercer 2002), ñöôïc phaân nhoùm theo daân soá thaønh phoá. Keát quaû ñaõ khaúng ñònh moái quan heä ñöôøng cong hình chöõ U, chöùng toû caùc thaønh phoá nhoû coù chaát löôïng cuoäc soáng toát hôn caùc thaønh phoá côõ vöøa vaø lôùn, nhöng moät soá thaønh phoá lôùn, thaäm chí sieâu lôùn, coù theå ñaûm baûo chaát löôïng cuoäc soáng cao. Soá lieäu laëp cho thaáy söï toàn taïi cuûa caùc thaønh phoá lôùn coù thaønh tích toát hôn veà chaát löôïng cuoäc soáng, cuõng nhö caùc thaønh phoá nhoû vôùi chaát löôïng cuoäc soáng cao. Nhöõng ñoäng thaùi naøy coù dieãn ra ñuû maïnh ñeå buø laïi cho nhöõng thaønh phoá khoâng ñöôïc quaûn trò toát hay khoâng? Caâu hoûi naøy ñoøi hoûi phaûi khaûo saùt kyõ hôn ñoái vôùi caùc thaønh phoá côõ vöøa. 158 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Baûng 6.7. Quy moâ thaønh phoá vaø chaát löôïng cuoäc soáng trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD Thaønh phoá Thaønh phoá vöøa Thaønh phoá lôùn Thaønh phoá nhoû <0,5 0,5 5 trieäu daân Chaát löôïng cuoäc soáng 69,0 65,5 61,5 64,7 (0­100) Toång soá thaønh phoá 13 20 53 19 Nguoàn: Dòch vuï tö vaán nguoàn nhaân löïc Mercer 2002 vaø 2005. Thaønh phoá vaø toå hôïp ñoâ thò coù ñoùng goùp gì khoâng? Caùc thaønh phoá coù xu höôùng ñöôïc quaûn trò toát hôn so vôùi caùc toå hôïp phi ñoâ thò, chaúng haïn nhö caùc laøng queâ lôùn vaø thò traán nhoû, vì chæ soá veà möùc ñoä ñoâ thò hoaù quoác gia (ñöôïc ño baèng tyû leä daân soá quoác gia soáng trong caùc thaønh phoá) cho thaáy khi chæ soá naøy cao thì keát quaû nhìn chung toát hôn laø khi chæ soá naøy thaáp. Ñieàu naøy ñuùng ngay caû vôùi nhöõng neàn kinh teá tieân tieán hôn (Baûng 6.4 ñeán Baûng 6.6). Vì theá, coù moät caùi gì ñoù khaù ñaëc thuø ñoái vôùi caùc thaønh phoá coù khaû naêng quaûn trò toát hôn chöù khoâng chæ ñôn thuaàn laø vieäc tích tuï ñöôïc moät soá ñoâng ngöôøi vaøo chung soáng trong cuøng moät ñòa ñieåm. Vaán ñeà toå chöùc vaø quaûn lyù döôøng nhö coù vai troø, vaø ñoù laø vì sao caùc thaønh phoá lôùn cuõng coù theå ñöôïc quaûn trò toát nhö caùc thaønh phoá nhoû. Taùc ñoäng cuûa coâng ngheä vaø ñaëc ñieåm dòch vuï So saùnh söï tieáp caän ñeán caùc tuyeán ñieän thoaïi coá ñònh phuïc vuï kinh doanh, ñieän thoaïi coá ñònh caù nhaân vaø ñieän thoaïi di ñoäng trong Baûng 6.8 vaø Baûng 6.9.3 Vai troø cuûa quaûn lyù vaø toaøn caàu hoaù gaàn nhö bò trieät tieâu khi caù nhaân vaø doanh nghieäp coù theå tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh vaø di ñoäng maø khoâng phuï thuoäc vaøo coâng ty tieän ích cuûa thaønh phoá, nhöng laïi leä thuoäc raát lôùn vaøo möùc ñoä toaøn caàu hoaù vaø aùp löïc cuûa noù, cuõng nhö coâng taùc quaûn trò hieäu quaû khi thaønh phoá coù nhöõng döï aùn ñaàu tö troïng ñieåm, chaúng haïn nhö tieáp caän ñeán caùc tuyeán ñieän thoaïi. Ñieàu naøy laø roõ raøng khi xeùt ñeán khoaûng caùch ngaøy caøng roäng giöõa caùc thaønh phoá toaøn caàu ñöôïc quaûn trò toát vaø keùm trong vieäc tieáp caän ñeán caùc tuyeán ñieän thoaïi, so saùnh vôùi khoaûng caùch ngaøy caøng thu heïp trong söï khaùc bieät giöõa caùc thaønh phoá naøy trong vieäc tieáp caän ñeán maùy ñieän thoaïi coá ñònh vaø di ñoäng. Chuùng toâi bieát raèng coù tuyeán ñieän thoaïi laø ñieàu thieát yeáu ñeå coù dòch vuï internet vaø vì theá raát quan troïng xeùt veà khía caïnh toaøn caàu hoaù cho pheùp doanh nghieäp ñöôïc trao ñoåi quan ñieåm vaø thoâng tin, cuõng nhö hôïp taùc cung caáp caùc dòch vuï cho nhieàu thaønh phoá. Keát quaû trong Baûng 6.8 vaø Baûng 6.9 cho thaáy caùi maø raát nhieàu ngöôøi ñaõ coi laø taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa söï phaân hoaù soá. Khi coâng ngheä khoâng daây ngaøy caøng trôû neân phoå bieán thì taùc ñoäng cuûa raøo caûn naøy seõ maát daàn. Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 159 Baûng 6.8. Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, phaân theo ñaëc tính cuûa caùc thaønh phoá trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD Daân soá Thaønh phoá Thaønh phoá Nhoû Vöøa Lôùn Sieâu lôùn caûng thuû ñoâ <0,5 0,55 Bieán soá Khoâng Coù Khoâng Coù trieäu trieäu trieäu trieäu Tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 50 41 42 49 80 59 56 81 Tieáp caän ñeán nöôùc saïch (%, UN) 64 62 59 65 90 69 71 84 Tieáp caän ñeán ñieän (%, UN) 79 70 73 76 91 77 90 83 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi 90 81 84 87 65 40 44 54 coá ñònh 1 (%, UN) Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 2 (1­7, EOS) 4,8 5,1 5,0 4,7 5,1 4,2 4,5 5,5 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi 5,7 5,9 5,8 5,7 5,8 5,6 5,6 6,0 di ñoäng (1­7, EOS) Tieáp caän ñeán internet 3,3 3,5 3,5 3,0 3,7 2,6 2,8 3,6 hoïc ñöôøng (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng 3,2 3,4 3,3 3,3 3,3 2,7 3,3 3,4 (1-7, EOS) Chaát löôïng ñieän (1-7, EOS) 4,2 4,0 4,1 4,0 4,3 3,6 3,8 4,1 Toång soá thaønh phoá 167 106 178 96 135 29 86 22 Chuù thích: Maãu caùc nöôùc ngoaøi OECD goàm 274 thaønh phoá. Nguoàn: Soá lieäu kyù hieäu UN ñöôïc laáy töø UNCHS 1998. Soá lieäu kyù hieäu EOS ñöôïc laáy töø Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Soá lieäu veà daân soá thaønh phoá vaø ñoâ thò hoaù quoác gia ñöôïc laáy töø Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi (Ngaân haøng Theá giôùi 2002). Soá lieäu veà thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laáy töø Summers vaø Heston 1984. Caùc soá lieäu khaùc veà thu nhaäp vaø daân soá laáy töø Saùch thoáng keâ theá giôùi cuûa CIA. (CIA 2005). Cuï theå, caùc keát quaû ñaõ cho ta baèng chöùng cho thaáy trong caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn trò keùm vaø ít tính chaát toaøn caàu, neáu caù nhaân vaø caùc coâng ty tö nhaân hoaøn toaøn khoâng bò ñieàu tieát thì hoï seõ ñuû söùc saùng taïo ñeå töï quaûn lyù vaø toaøn caàu hoaù khi coâng ngheä cho pheùp. Traùi laïi, ngay caû khi ñaõ dieãn ra caùc böôùc nhaûy veà coâng ngheä, nhöng söï tham gia cuûa chính phuû vaãn caàn thieát, moät mình coâng ngheä khoâng theå cung öùng ñöôïc haøng hoaù. Haõy chöùng kieán keát quaû hoaït ñoäng nhìn chung thaáp keùm cuûa caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn trò toài (cho duø laø thaønh phoá ñòa phöông hay toaøn caàu) vaø caùc thaønh phoá ñòa phöông trong vieäc cung caáp internet cho caùc tröôøng hoïc. Quaûn trò nhaø nöôùc toát vaø toaøn caàu hoaù vaãn taïo ra nhöõng lôïi theá khi xeùt ñeán nhöõng dòch vuï keát noái maïng löôùi maïnh vaø keát caáu haï taàng. Nhöõng keát quaû naøy thaäm chí coøn roõ neùt hôn so vôùi boä soá lieäu ñaày ñuû bao goàm caû caùc nöôùc OECD (keát quaû coù theå ñöôïc cung caáp theo yeâu caàu). Lyù do chính veà keát quaû hoaït ñoäng khaùc bieät cuûa caùc thaønh phoá, xeùt veà caùc dòch vuï nhö tieáp caän dòch vuï ñieän, nöôùc coù theå laø do ngöôøi daân coøn coù löïa choïn khaùc khi nhöõng dòch vuï naøy khoâng ñöôïc cung caáp. Ngöôøi daân coù theå "thoaùt 160 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Baûng 6.9. Keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, phaân theo coâng ngheä cuûa caùc thaønh phoá trong maãu goàm caùc nöôùc ngoaøi OECD Web coù Web coù thoâng Thaønh phoá coù thoâng tin veà tin veà khôûi söï trang web ngaân saùch doanh nghieäp Bieán soá Khoâng Coù Khoâng Coù Khoâng Coù Tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi (%, UN) 44 54 46 70 45 72 Tieáp caän ñeán nöôùc saïch (%, UN) 62 68 63 92 62 90 Tieáp caän ñeán ñieän (%, UN) 75 76 75 91 74 93 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 1 (%, UN) 84 93 86 99 86 95 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 2 (1­7, EOS) 4,8 5,3 4,9 5,7 4,9 5,6 Tieáp caän ñeán ñieän thoaïi di ñoäng (1­7, EOS) 5,7 6,1 5,8 6,1 5,8 6,0 Tieáp caän ñeán internet hoïc ñöôøng 3,3 3,4 3,3 3,4 3,3 3,5 (1­7, EOS) Chaát löôïng keát caáu haï taàng (1­7, EOS) 3,3 3,4 3,3 3,5 3,3 3,5 Chaát löôïng ñieän (1­7, EOS) 4,1 4,0 4,1 3,8 4,1 4,6 Toång soá thaønh phoá 210 58 262 6 256 12 Chuù thích: Maãu caùc nöôùc ngoaøi OECD goàm 274 thaønh phoá. Nguoàn: Soá lieäu kyù hieäu UN ñöôïc laáy töø UNCHS 1998. Soá lieäu kyù hieäu EOS ñöôïc laáy töø Dieãn ñaøn Kinh teá Theá giôùi 2003. Soá lieäu veà daân soá thaønh phoá vaø ñoâ thò hoaù quoác gia ñöôïc laáy töø Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi (Ngaân haøng Theá giôùi 2002). Soá lieäu veà thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laáy töø Summers vaø Heston 1984. Caùc soá lieäu khaùc veà thu nhaäp vaø daân soá laáy töø Saùch thoáng keâ theá giôùi cuûa CIA, (CIA 2005). ly" khoûi caùc dòch vuï maø thaønh phoá cung caáp baèng caùch ñaøo gieáng, söû duïng caùc xe teùc caáp nöôùc tö nhaân hay laép ñaët maùy phaùt ñieän. Doanh nghieäp cuõng vaäy, hoï coù theå laép ñaët caùc dòch vuï keát caáu haï taàng cuûa rieâng hoï, vaø nhieàu doanh nghieäp ñaõ laøm nhö theá (Lee vaø Anas 1996). Taùc ñoäng thöïc söï cuûa toaøn caàu hoaù ñoái vôùi caùc dòch vuï naøy ñöôïc thaáy roõ ôû nhöõng nôi raát khoù thoaùt ly, chaúng haïn nhö caùc tuyeán ñöôøng ñieän thoaïi ñoái vôùi caùc doanh nghieäp leä thuoäc vaøo döõ lieäu (internet) vaø dòch vuï nöôùc thaûi keát noái maïng löôùi, hoaëc ôû nhöõng nôi maø chaát löôïng keát caáu haï taàng phaûi vöôït troäi ñeå thu huùt caùc doanh nghieäp vaø daân cö. Ñoù laø nhöõng nôi maø soá lieäu ñuû möùc saéc beùn ñeå phaûn aùnh ñöôïc söï ñoùng goùp khaùc nhau vaøo toaøn caàu hoaù ôû caáp thaønh phoá. Keát quaû naøy cuûa toaøn caàu hoùa coù theå quan saùt ñöôïc khi baïn so saùnh chæ soá keát quaû hoaït ñoäng veà söï tieáp caän ñeán ñieän vôùi nhöõng chæ soá veà chaát löôïng dòch vuï caáp ñieän (maát ñieän, taêng suït aùp), nhö ñaõ thaáy trong Baûng 6.8 vaø Baûng 6.9. Tieáp caän ñeán ñieän döôøng nhö khoâng coù töông quan gì ñeán baát kyø bieán naøo veà quaûn trò nhaø nöôùc vaø toaøn caàu hoaù. Tuy nhieân, chaát löôïng dòch vuï caáp ñieän laïi cho thaáy söï khaùc bieät roõ reät giöõa caùc thaønh phoá ñöôïc quaûn trò toát vaø toài, vaø keát Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 161 quaû ñuùng vôùi caû thaønh phoá ñòa phöông vaø toaøn caàu. Haàu heát ngöôøi daân, nhöõng ngöôøi coù khaû naêng tieáp caän ñeán heä thoáng maïng löôùi ñieän khoâng oån ñònh, thöôøng xuyeân bò maát ñieän hoaëc suït aùp, nhöng coù theå thoaùt ly khoûi heä thoáng naøy vaø saém rieâng cho chính maùy phaùt ñieän, ñeàu ñaõ laøm ñieàu ñoù (xem Lee vaø Anas 1996 veà nhöõng baèng chöùng cho haønh vi naøy ôû caùc doanh nghieäp vaø ngöôøi daân giaøu coù ôû Nigeria). Xu höôùng ñoù deã xuaát hieän ôû nhöõng thaønh phoá coù tính chaát toaøn caàu hôn, nôi maø nhu caàu cuûa caùc doanh nghieäp toaøn caàu veà dòch vuï ñieän ñaùng tin caäy coù theå cao hôn, nhöng noù cuõng ñaõ toàn taïi ôû caû nhöõng thaønh phoá trong caùc nöôùc ñang phaùt trieån (Lee vaø Anas 1996). Söï khaùc bieät thöïc söï trong keát quaû hoaït ñoäng theå hieän qua chaát löôïng ñieän, vì caùc coâng ty coù theå töï boû voán ñaàu tö vaøo vieäc töï phaùt ñieän nhaèm ñoái phoù vôùi tình traïng maát ñieän vaø suït aùp, nhöng khoâng theå ñaàu tö nhöõng khoaûn lôùn hôn ñeå ñaûm baûo moät dòch vuï ñaùng tin caäy cho chính hoï. Hoï phaûi döïa vaøo chaát löôïng dòch vuï tieän ích cuûa thaønh phoá, ngay caû khi hoï coù theå töï phaùt ñieän. Töø nhöõng keát quaû naøy cuõng thaáy roõ raèng quaûn trò nhaø nöôùc toát ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc ñaûm baûo chaát löôïng dòch vuï trong moät khoaûng thôøi gian daøi - söùc beàn cuûa thaønh phoá xeùt veà keát quaû hoaït ñoäng. Keát quaû naøy cuõng raát maïnh khi xeùt veà khía caïnh chaát löôïng keát caáu haï taàng noùi chung trong Baûng 6.8 vaø Baûng 6.9. Chuùng ta coù theå ruùt ra keát luaän nhö sau: taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc toát coù aûnh höôûng ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá xeùt veà chaát löôïng dòch vuï cung öùng, nhaát laø ñieän, nhöng cuõng ñuùng vôùi caû caùc tuyeán ñieän thoaïi, voán laø ñieàu kieän cho pheùp tieáp caän ñöôïc ñeán internet. ÔÛ ñaây, chuùng toâi ñeà caäp vaø giaûi thích caùc keát quaû ñöôïc trình baøy ñaàu tieân trong caùc Baûng 3.5 vaø 3.6 vaø trong ma traän töông quan taïi Phuï luïc 3.1 trong Chöông 3, moät ma traän coù lieân quan ñeán pheùp hoài quy veà ñieän. Nhöõng pheùp hoài quy naøy khoâng coù yù nghóa chuùt naøo (moät soá coøn coù R2 ñieàu chænh aâm), tröø trong tröôøng hôïp chaát löôïng ñieän, moät thöôùc ño veà möùc ñoä tin caäy cuûa dòch vuï. Nhöõng keát quaû naøy ñöôïc trình baøy laïi trong Baûng 6.10. So saùnh keát quaû cuûa caùc pheùp hoài quy trong Baûng 6.10 vôùi keát quaû cuûa caùc pheùp hoài quy veà caùc bieán cung öùng dòch vuï khaùc nhö tieáp caän ñeán ñaàu maùy ñieän thoaïi, nöôùc saïch, nöôùc thaûi, cuõng nhö chæ soá veà ñoä tin caäy cuûa caùc dòch vuï ñöôïc ño baèng bieán soá veà chaát löôïng keát caáu haï taàng. Chuùng toâi tin raèng ñieàu naøy laø do ngöôøi daân coù khaû naêng söû duïng quyeàn löïa choïn hôn laø tieáng noùi cuûa mình, khi ñeà caäp ñeán nhöõng dòch vuï naøy, vaø vì theá laø do moái quan heä yeáu giöõa caùc bieán soá veà quaûn trò nhaø nöôùc, raát nhieàu trong soá ñoù laïi laø thöôùc ño tieáng noùi, nhö ñaõ ñöôïc chuyeån taûi baèng caùc quyeát ñònh chính trò ôû caáp thaønh phoá. Taùc ñoäng cuûa loaïi hình thaønh phoá Lieäu caùc thaønh phoá caûng, voán coù xu höôùng môû cöûa ra theá giôùi nhieàu hôn nhôø caùc dòch vuï vaän taûi vaø haäu caàn maø thaønh phoá naøy cung öùng coù ñöôïc quaûn trò toát hôn hay khoâng? Chuùng toâi duøng caùc bieán soá ño löôøng chaát löôïng quaûn trò 162 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ nhaø nöôùc ñeå khaûo saùt giaû thuyeát naøy. Trong Baûng 6.8, chuùng ta thaáy caùc thaønh phoá caûng hoaït ñoäng toát hôn caùc loaïi thaønh phoá khaùc khi so saùnh caùc chæ soá nhö chuyeån tieàn phi chính thöùc, söû duïng sai coâng quyõ, taøi trôï phi phaùp cho caùc ñaûng phaùi, nhöng laïi coù chung vaán ñeà vôùi caùc thaønh phoá khaùc khi xeùt ñeán vieäc hoái loä thueá, chi phí nhaäp khaåu, vaø hoái loä ñeå thao tuùng luaät phaùp. Nhöõng keát quaû naøy caøng vöõng vaøng theâm nhôø nhöõng phaùt hieän ñaõ neâu tröôùc ñaây trong Baûng 3.6 vaø Phuï luïc 3.1, trong ñoù bao goàm caû caùc keát quaû hoài quy vôùi bieán soá giaû daønh cho caùc thaønh phoá caûng vaø thaønh phoá thuû ñoâ. Vieäc chuùng toâi tìm thaáy ba bieán quaûn trò nhaø nöôùc ñoàng bieán coù yù nghóa ñoái vôùi thaønh phoá caûng vaø ba bieán nghòch bieán coù yù nghóa ñoái vôùi thaønh phoá thuû ñoâ cho thaáy ñoä môû khaùc nhau cuûa caùc thaønh phoá caûng ra maïng löôùi toaøn caàu ñaõ taïo ra söï khaùc bieät trong keát quaû quaûn trò nhaø nöôùc cuûa chuùng, nhôø ñoù caøng cuûng coá theâm cho keát quaû töø boä soá lieäu cuûa Trung taâm ñònh cö cho con ngöôøi cuûa Lieân hôïp quoác (UNCHS). Trong Baûng 6.8, chuùng ta cuõng thaáy raèng caùc thaønh phoá caûng cung öùng toát hôn caùc thaønh phoá khoâng phaûi caûng ôû taát caû caùc dòch vuï lieân quan ñeán döõ lieäu vaø lieân laïc (tieáp caän ñeán caùc tuyeán ñieän thoaïi, ñieän thoaïi di ñoäng vaø internet). Keát quaû naøy cuõng naèm trong döï kieán vì söï phuï thuoäc veà maët haäu caàn cuûa caùc thaønh phoá caûng ñaõ ñöôïc ghi cheùp laïi raát roõ. Chuùng toâi khoâng tìm thaáy baèng chöùng naøo veà keát quaû hoaït ñoäng vöôït troäi cuûa caùc thaønh phoá thuû ñoâ xeùt veà maët cung öùng caùc dòch vuï toát hôn cho ngöôøi daân cuûa mình trong caùc lónh vöïc veà dòch vuï lieân laïc (ñieän thoaïi, ñieän thoaïi di ñoäng, internet) hay chaát löôïng keát caáu haï taàng, nhöng chuùng toâi coù thaáy baèng chöùng lieân quan ñeán caùc dòch vuï ñòa phöông nhö nöôùc thaûi, nöôùc saïch vaø ñieän. Caùc thaønh phoá thuû ñoâ döôøng nhö thöïc hieän chöùc naêng ñòa phöông toát hôn caùc thaønh phoá caûng. Keát quaû trong Baûng 6.9 thaäm chí coøn coù tính keát luaän maïnh hôn khi chuùng toâi ñaëc bieät chuù troïng ñeán vieäc lieäu moät thaønh phoá coù coång web hay khoâng vaø noù coù ñaêng caùc thoâng tin veà ngaân saùch thaønh phoá hoaëc thuû tuïc höôùng daãn khôûi söï doanh nghieäp trong thaønh phoá hay khoâng. Taát caû ba chæ soá naøy veà quaûn trò nhaø nöôùc hieäu quaû ñeàu cho thaáy coù söï khaùc bieät lôùn trong thaønh tích hoaït ñoäng xeùt veà maët tieáp caän dòch vuï. Cuï theå, coù trang web vaø ñaêng taûi thoâng tin veà ngaân saùch treân trang web (moät thöôùc ño veà tieáng noùi vaø möùc ñoä minh baïch ñoái vôùi taát caû caùc loaïi coâng daân, ngay caû nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø coâng daân cuûa thaønh phoá xeùt veà maët ñòa lyù) coù töông quan vôùi khaû naêng tieáp caän vöôït troäi ñeán caùc dòch vuï (Baûng 6.8). Ñieàu naøy cuõng ñuùng xeùt veà maët lieäu caùc trang web coù thoâng tin höôùng daãn vieäc khôûi söï doanh nghieäp hay khoâng. Chuùng toâi löu yù raèng nhöõng keát quaû naøy ruùt ra töø caùc giaù trò trung bình thoáng keâ khoâng ñoái chöùng töông öùng vôùi caùc nhoùm daân soá khaùc nhau, trong ñoù khoâng coá ñònh caùc yeáu toá khaùc. Moät soá trong nhöõng taùc ñoäng naøy coù theå bieán maát khi ñöa theâm vaøo nhieàu yeáu toá ñöôïc coá ñònh khaùc, nhöng keát quaû naøy Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 163 Baûng 6.10. Taùc ñoäng cuûa coâng ngheä vaø cô hoäi thoaùt ly cuûa chuùng ñeán aùp löïc veà caûi thieän coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc Tieáp caän Tieáp caän Tieáp caân dòch vuï ñieän thoaïi Tieáp caän Chaát löôïng Bieán soá nöôùc saïch nöôùc thaûi di ñoäng ñieän ñieän Hoái loä ñeå ñöôïc höôûng tieän ích +/' +/' ++/*** 0/0 ++++/*** Kieåm soaùt +/** 0/* ++/** 0/* ++++/*** tham nhuõng Soá thaønh phoá 63 59 194 61 194 R2 ñieàu chænh 0,28 0,29 0,24 0,11 0,50 Chuù thích: Maãu goàm 412 thaønh phoá thuoäc 134 nöôùc. Giaù trò mang daáu (+, 0 -) vaø möùc ñoä yù nghóa (*, 0, `) trong moãi oâ ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy trung bình keát quaû cuûa 21 ñaëc tính bình phöông toái thieåu thoâng thöôøng khaùc nhau. Cuï theå, vôùi moãi bieán ñoäc laäp, ñeå tính ñöôïc ñoä lôùn cuûa vieäc tính ñieåm caùc heä soá töông quan (veá traùi), chuùng toâi tính tích soá giöõa ñoä lôùn trung bình cuûa caùc heä soá töông quan theo taát caû caùc ñaëc tính ñoù nhaân vôùi hai laàn ñoä leäch chuaån cuûa bieán. Sau ñoù, chuùng toâi gaùn cho caùc giaù trò veà ñoä lôùn theo tieâu chí nhö sau: vôùi heä soá töông quan döông, chuùng toâi kyù hieäu "++++" cho nhöõng giaù trò lôùn hôn 1,2; "+++" cho caùc giaù trò töø 0,7 ñeán 1,2; "++" cho caùc giaù trò töø 0,4 ñeán 0,7; "+" cho caùc giaù trò töø 0,1 ñeán 0,4; vaø cuoái cuøng laø "0" cho caùc giaù trò nhoû hôn 0,1. Töông töï, daáu aâm ñöôïc aùp duïng cho caùc heä soá töông quan aâm. Ñeå xeáp haïng yù nghóa cuûa caùc heä soá töông quan trong moãi oâ (veá phaûi), chuùng toâi tính trung bình caùc möùc yù nghóa khaùc nhau theo 21 ñaëc tính, trong ñoù *** laø möùc yù nghóa 1%, ** phaûn aùnh möùc yù nghóa 5%, * phaûn aùnh möùc yù nghóa 10% vaø ` phaûn aùnh möùc yù nghóa 15%. Giaù trò veà soá löôïng caùc thaønh phoá vaø R2 ñöôïc tính baèng trung bình coäng giöõa caùc ñaëc tính. Nguoàn: Taát caû caùc bieán phuï thuoäc ñöôïc laáy töø UNCHS 1998 vaø Ngaân haøng Theá giôùi 2003; kieåm soaùt tham nhuõng laáy töø Kaufmann vaø Kraay; vaø hoái loä ñeå ñöôïc höôûng tieän ích laáy töø Ngaân haøng Theá giôùi 2003. phaàn naøo cho ta khaû naêng giaûi thích tröôùc heát cho nhöõng taùc ñoäng phi tuyeán ñoù. Coâng vieäc naøy coøn caàn tieáp tuïc nghieân cöùu. YÙ nghóa nghieân cöùu vaø chính saùch Trong Chöông naøy, chuùng toâi ñaõ coá gaéng ñoùng goùp vaøo lónh vöïc quaûn trò ñoâ thò thoâng qua moät söï khaûo saùt döïa treân thöïc nghieäm veà moät soá yeáu toá quyeát ñònh then choát ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá. Chuùng toâi tìm thaáy baèng chöùng raèng ôû caùc thaønh phoá caûng, bieán soá veà keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá noùi chung döôøng nhö phuï thuoäc nhieàu vaøo quaûn trò nhaø nöôùc hieäu quaû hôn laø toaøn caàu hoaù (khaû naêng tieáp caän ñeán ñieän thoaïi di ñoäng, internet) vaø caùc thaønh phoá thuû ñoâ laïi coù xu höôùng ñaùp öùng khaû naêng tieáp caän dòch vuï ñòa phöông toát hôn (nöôùc saïch, nöôùc thaûi vaø ñieän). Cuï theå, chuùng toâi thaáy raèng, coù moái quan heä hình chöõ U giöõa quy moâ vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá, vôùi caû thaønh phoá côõ nhoû vaø lôùn ñeàu hoaït ñoäng toát hôn caùc thaønh phoá côõ vöøa. Moái quan heä naøy, ñöôïc moâ taû trong Baûng 6.8 döïa treân caùc soá lieäu töø giöõa nhöõng naêm 1990, vaãn coøn raát maïnh khi söû duïng caùc soá lieäu gaàn ñaây hôn, nhö chuùng toâi ñaõ laøm trong Chöông 3 (Baûng 3.6 vaø Phuï luïc 3.1). 164 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Höôùng nghieân cöùu trong töông lai Coù nhieàu vaán ñeà caàn quan taâm ñoái vôùi caùc nghieân cöùu trong töông lai. Ñieåm thích hôïp nhaát trong soá ñoù laø tìm hieåu nhöõng tính chaát cuûa dòch vuï ñoái vôùi ngöôøi daân vaø yù nghóa cuûa chuùng ñeán söï löïa choïn, nhaát laø khi ngöôøi daân chæ coù khaû naêng thoaùt ly moät phaàn, chaúng haïn nhö khi coù maùy phaùt ñieän phuï trôï nhöng vaãn phaûi döïa vaøo maïng löôùi ñieän coâng coäng cho phaàn lôùn caùc dòch vuï hoaëc khi ngöôøi daân coù theå thoaùt ly nhöng laïi choïn caùch söû duïng tieáng noùi. Ñieàu naøy chuû yeáu laø do keát quaû hoaït ñoäng khaùc nhau cuûa chæ soá "ñaùng tin caäy" cuûa dòch vuï (nhö ñaõ phaûn aûnh qua bieán chaát löôïng ñieän trong Baûng 6.10) vaø chæ soá "tieáp caän" cuûa dòch vuï (nhö ñaõ phaûn aûnh qua bieán khaû naêng tieáp caän ñieän trong Baûng 6.10). Caùc nghieân cöùu trong töông lai caàn xem xeùt rieâng reõ vaø toång hôïp haønh vi cuûa doanh nghieäp vaø ngöôøi daân. Chuùng toâi ñaõ coá gaéng laøm ñieàu ñoù trong Chöông 3 vaø Chöông 5 ñeå xem xeùt caû doanh nghieäp vaø ngöôøi daân, nhöng chuùng toâi vaãn phaûi döïa vaøo caùc boä soá lieäu khaùc nhau ñeå phaân tích. Moät baûng hoûi chung ñeå ñieàu tra caùc tình traïng trong ñoù, doanh nghieäp coù theå thoaùt ly nhöng ngöôøi daân khoâng theå chaúng haïn, hoaëc ngöôïc laïi, coù theå roïi aùnh saùng môùi khoâng chæ vaøo ñoäng thaùi cuûa coâng ngheä nhö chuùng ta ñaõ laøm trong Chöông naøy, hay tieáng noùi, söï thoaùt ly (ruùt lui) vaø söï trung thaønh nhö chuùng toâi ñaõ laøm trong Chöông 5, maø coøn laø söï töông taùc giöõa hai maët naøy. Cuoái cuøng, tuy chuùng ta coù theå kieåm ñònh nhieàu giaû thuyeát baèng nhieàu boä soá lieäu khaùc nhau nhöng vaãn coøn moät khoaûng troáng veà soá lieäu. Ñaàu tö vaøo vieäc thu thaäp soá lieäu ôû caáp thaønh phoá, nhaèm boå sung cho soá lieäu quaù khöù hieän coù voán ñaõ phong phuù coù theå môû ra tieàm naêng to lôùn cho vieäc chöùng minh theâm tôùi caùc keát quaû sô boä naøy. Caùc vaán ñeà chính saùch Chuùng toâi thaáy raèng, ngöôøi daân vaø doanh nghieäp noùi chung ñöôïc lôïi khi thaønh phoá cuûa hoï coù söï giao dieän vôùi coâng ngheä, ñaëc bieät laø thoâng qua maïng web cuûa theá giôùi. Coâng ngheä coù theå thuùc ñaåy ñeå tieáp tuïc taêng tröôûng, nhaát laø ôû nhöõng nôi coù raøo caûn ñoái vôùi coâng taùc quaûn trò vaø caûi caùch theo höôùng toaøn caàu hoaù ôû caáp thaønh phoá. Nhö chuùng toâi ñaõ löu yù, moät soá coâng ngheä môùi coù theå thay theá phaàn naøo cho söï thieáu thieän chí chính trò ñeå tieán haønh caûi caùch cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo chính quyeàn (thaønh phoá vaø quoác gia). Coâng ngheä môùi, nhö ñieän thoaïi di ñoäng vaø tin hoïc internet cho pheùp doanh nghieäp tö nhaân vaø caùc coâng daân cuûa thaønh phoá trôû neân toaøn caàu hoaù hôn moät caùch höõu hieäu, vì theá coù theå vöôït qua ñöôïc moät soá taùc ñoäng cuûa vieäc quaûn trò yeáu keùm vaø thieáu naêng löïc laõnh ñaïo, nhöõng yeáu toá ñang haïn cheá thaønh tích hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá. Tuy nhieân, nhöõng taùc ñoäng giaûm thieåu ñoù cuûa coâng ngheä chæ laø nöûa vôøi ôû nhöõng nôi maø coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc vaø tính traùch nhieäm coøn yeáu keùm. Vôùi tính cô ñoäng cao cuûa caù nhaân, doanh nghieäp vaø voán - taát caû caùc yeáu toá naøy seõ löïa choïn phöông aùn "thoaùt ly". Daniel Kaufmann, Frannie Leùautier vaø Massimo Mastruzzi 165 Hôn nöõa, ngay caû khi tieán boä coâng ngheä tieáp tuïc taïo ra nhöõng giaûi phaùp caù nhaân mang tính chaát caù bieät hoaù ñeå thay theá cho vieäc cung caáp keát caáu haï taàng quy moâ lôùn thì luoân luoân coù moät soá dòch vuï (do tính hieäu quaû kinh teá theo quy moâ hoaëc tính chaát khoâng theå phaân chia cuûa chuùng) maø ôû ñoù, khu vöïc coâng ñoùng vai troø quan troïng. Ñeå coù ñöôïc nhöõng chieán löôïc khu vöïc coâng vaø tö thích hôïp, ñieàu ngaøy caøng trôû neân quan troïng ñoái vôùi caùc cô quan taøi trôï cuõng nhö caùc nhaø quaûn lyù ñoâ thò phaûi phaân bieät ñöôïc caùc loaïi hình dòch vuï keát caáu haï taàng khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo coâng ngheä saün coù vaø caùc ñaëc ñieåm cuï theå cuûa thaønh phoá. Chuù thích Caùc taùc giaû raát caûm ôn söï hoã trôï quyù baùu cuûa Erin Hoffmann vaø Fatima Sheikh. Möùc ñoä sai soùt trong baát kyø boä soá lieäu veà quaûn lyù nhaø nöôùc, chaát löôïng cuûa caùc theå cheá, vaø ñoâ thò cho thaáy raèng nhìn chung chuùng ta caàn thaän troïng khi dieãn giaûi, vaø möùc ñoä sai soùt khoâng cho pheùp suy dieãn veà vò trí chính xaùc cuûa caùc thaønh phoá hoaëc quoác gia treân cô sôû söû duïng caùc döõ lieäu naøy. Veà caùc chi tieát cuûa döõ lieäu, truy caäp trang web: http://worldbank.org/wbi/governance/. 1. Trong Chöông 5, chuùng toâi söû duïng Chæ soá chaát löôïng cuoäc soáng Mercer cho naêm 2004 cho 50 thaønh phoá ñöùng ñaàu. Trong Chöông naøy, chuùng toâi xem xeùt nhieàu thaønh phoá hôn, nhöng vôùi soá lieäu cuõ hôn, ñoù laø cuûa naêm 2002, vì chuùng toâi muoán kieåm ñònh hieäu öùng cuûa ñoä treã. Döõ lieäu naêm 2004 cuûa taát caû caùc thaønh phoá khoâng thu thaäp kòp taïi thôøi ñieåm xuaát baûn cuoán saùch naøy, vaø vì theá chuùng toâi khoâng muoán kieåm ñònh nhöõng taùc ñoäng nhö nhau baèng hai thôøi ñieåm thu thaäp döõ lieäu khaùc nhau - moät vaán ñeà maø chuùng toâi seõ daønh ñeå tieáp tuïc nghieân cöùu. 2. Vì soá lieäu veà daân soá thaønh phoá trong nhöõng naêm tröôùc ñaây ñöôïc xaây döïng töø ghi cheùp cuûa du khaùch vaø caùc döõ lieäu khaùc nhö toång ñieàu tra daân soá, trong nhöõng tröôøng hôïp coù tieán haønh, vaø do coù thôøi gian chieán tranh, chaúng haïn nhö ôû Cordova trong theá kyû thöù 11, 12 vaø 13 ñaõ haïn cheá tính chính xaùc cuûa soá lieäu, neân raát khoù xaùc ñònh ñöôïc daân soá thöïc söï cuûa nhöõng thaønh phoá nhö Cordova. Vì theá, daân soá cuûa nhieàu thaønh phoá trong Baûng 6.2 phaûi boû troáng. 3. Chuùng toâi söû duïng hai thöôùc ño veà söï tieáp caän ñeán ñieän thoaïi. Moät laø söï tieáp caän cuûa daân soá noùi chung ñeán moät ñöôøng daây ñieän thoaïi, maø chuùng toâi goïi laø "tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 1". Moät thöôùc ño khaùc laø söï tieáp caän cuûa doanh nghieäp ñeán ñieän thoaïi, maø chuùng toâi goïi laø "tieáp caän ñeán ñieän thoaïi coá ñònh 2". Lyù do chính ñeå phaân bieät laø doanh nghieäp coù moät ñieän thoaïi taïi nôi laøm vieäc chöù khoâng phaûi laø moät tuyeán daây, vì moät tuyeán daây coù theå phuïc vuï cho nhieàu ngöôøi daân moät luùc. Thöôùc ño thöù nhaát laø caùi thöôøng ñöôïc duøng ñeå laøm thöôùc ño veà möùc ñoä tieáp caän, töùc laø tyû soá giöõa soá ñaàu daây treân toång soá ngöôøi, hay ta ñöôïc soá ñaàu daây trung bình treân moät ngöôøi. Thöôùc ño thöù hai laø soá maùy ñieän thoaïi treân moät ñôn vò kinh doanh, nhaèm bieát ñöôïc nhöõng doanh nghieäp coù nhieàu hôn moät maùy ñieän thoaïi ñöôïc laép ñaët taïi nôi laøm vieäc cuûa hoï. 166 Lyù giaûi thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa ñoâ thò: Toaøn caàu hoaù, coâng ngheä vaø quy moâ Taøi lieäu tham khaûo Bairoch, Paul, Jean Batou, and Pierre Chèvre. 1988. La Population des Villes Européenes de 800 á 1850. Geneva: Librairie Droz. Chandler, Tertius. 1987. Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston: St. Gourds. CIA (Central Intelligence Agency). 2005. World Factbook 2005. On-line at http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/. City Mayors. 2003. "World Cities." On-line at http://www.citymayors.com/fea- tures/urban_areas.html. De Long, B.J., and A. Shleifer. 1992. Princes and Merchants: European City Growth before the Industrial Revolution. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research and Harvard University (issued in March; revised in December). de Vries, Jan. 1984. European Urbanization, 1500­1800. Cambridge, MA: Harvard University Press. Kaufmann, Daniel, and Aart Kraay. 2002. "Growth without Governance." Economia 3 (1): 169­229. On-line at http://www.worldbank.org/wbi/governance/pubs/ growthgov.html. Kaufmann, Daniel, Frannie Léautier, and Massimo Mastruzzi. 2004. "An Empirical Exploration into Global Determinants of Urban Performance." World Bank Institute Working Papers and Articles (Discussion Paper). Washington, DC: World Bank. On-line at http:/www.worldbank.org/wbi/governance/pdf/ govcity.pdf. Lee, K. S., and A. Anas. 1996. "The Benefits of Alternative Power Tariffs for Nigeria and Indonesia." World Bank Policy Research Working Paper 1606. Washington, DC: World Bank. Mercer Human Resource Consulting. Various years. "Global Quality of Living Reports." On-line at http://www.mercerhr.com/qol. UNCHS (United Nations Commission on Human Settlements). 1998. Global Urban Indicators Database. On-line at http://www.unhabitat.org/ programmes/guo/guo_indicators.asp. Russell, Josiah Cox. 1972. Medieval Regions and Their Cities. Bloomington: Indiana University Press. Summers, R., and A. Heston. 1984. "Improved International Comparisons of Real Product and its Composition, 1950­80." Review of Income and Wealth 207­61. World Bank. Various years. World Development Indicators. Washington, DC. World Economic Forum. Various years. Executive Opinion Survey. Geneva. Prepared for The Global Competitiveness Report. 7 Keát luaän Frannie Leùautier Trong cuoán saùch naøy, chuùng ta ñaõ nhìn laïi 5.000 naêm caùc döõ lieäu vaø ghi cheùp veà caùc thaønh phoá, keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá xeùt veà vieäc cung caáp caùc dòch vuï cô baûn, coâng taùc quaûn trò nhaø nöôùc vaø söï taêng tröôûng cuûa chuùng. Caùc thaønh phoá luoân ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc ñònh hình caùc quyeát ñònh toaøn caàu, cho duø laø veà thöông maïi vaø ngoaïi giao giöõa caùc nöôùc hay veà vaên hoaù vaø quaûn trò nhaø nöôùc. Gioáng nhö moät cô theå soáng, thaønh phoá cuõng ñöôïc sinh ra, taêng tröôûng, oám ñau vaø thaäm chí tieâu vong. Quaù trình toaøn caàu hoaù ngaøy caøng taêng toác vaø taùc ñoäng cuûa noù ñeán coâng taùc quaûn trò ôû caùc thaønh phoá ñaõ laøm khía caïnh naøy ñöôïc neâu baät moät caùch saéc neùt hôn vaø trôû thaønh ñoái töôïng ñeå chuùng ta trôû ñi trôû laïi trong töøng chöông. Chuùng toâi ñaõ toùm taét nhöõng gì hoïc ñöôïc ôû cuoái moãi chöông, vaø ôû ñaây, chuùng toâi taäp hôïp chuùng laïi theo moät maïch chung veà coâng taùc quaûn trò vaø keát quaû hoaït ñoäng trong boái caûnh toaøn caàu hoaù. Lòch söû ñoùng vai troø nhaát ñònh, vaø coù theå raø soaùt laïi keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá trong moät khoaûng thôøi gian daøi. Soá lieäu vaø baèng chöùng töø hôn 5.000 naêm nay ñaõ cho thaáy, coù theå naém ñöôïc ñoäng thaùi trong keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá qua thôøi gian vaø vieäc ñaùnh giaù quaù khöù naøy coù theå roïi saùng cho moät vaøi vaán ñeà khoù khaên xung quanh vieäc quaûn lyù ñoâ thò (Chöông 5 vaø 6). Khía caïnh lòch söû ño ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi chaâu Phi, nôi coù toác ñoä ñoâ thò hoaù cao nhöng phuùc lôïi daân cö thaønh phoá laïi ñöôïc caûi thieän raát ít, söï taêng tröôûng kinh teá cuûa caùc nöôùc ñang ñoâ thò hoaù raát haïn cheá, ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi töø caùc doanh nghieäp khan hieám vaø thaùch thöùc ñoái vôùi coâng taùc quaûn trò thì raát phoå bieán (Chöông 4). Coâng ngheä vaø toaøn caàu hoaù coù quan heä beän xoaén khaêng khít vôùi nhau. Nhöõng moái quan heä naøy ñöôïc theå hieän khi chuùng ta nhìn vaøo tính chaát quoác teá hoaù cuûa keát caáu haï taàng (Chöông 2), cuõng nhö taùc ñoäng cuûa coâng ngheä vaø toaøn caàu hoaù ñeán coâng taùc quaûn trò (Chöông 6). Nhöõng hieåu bieát thaáu ñaùo coù ñöôïc khi so saùnh quoác teá veà keát caáu haï taàng cuûa caùc thaønh phoá ñaõ cho thaáy caàu veà keát caáu haï taàng laø "caàu heä quaû", vì ngöôøi ta caàn keát caáu haï taàng khoâng phaûi vì baûn thaân noù maø laø vì vai troø cuûa noù trong vieäc thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng kinh teá, xaõ hoäi vaø chính trò. Caùc thaønh phoá khoâng theå tieán trieån neáu khoâng coù keát caáu haï taàng, nhöng caùc thò tröôûng thaønh phoá caàn quan saùt caàu veà keát caáu haï taàng ñöôïc boäc loä ñeå coù theå luaän chöùng ñöôïc cho vieäc ñaàu tö raát toán keùm cho noù. Ñieàu naøy ñoøi hoûi naêng löïc quaûn lyù ôû caáp thaønh phoá, ñaëc bieät xeùt veà maët ngaøy 167 168 Keát luaän caøng caàn phaûi caân ñoái giöõa caàu ñòa phöông vôùi caùc aùp löïc toaøn caàu vaø phaûi ñöa ra nhöõng löïa choïn maø chaéc chaén seõ vöôït ra ngoaøi nhieäm kyø cuûa baát kyø ngaøi thò tröôûng thaønh phoá naøo. Quaûn lyù thaønh phoá vaø quaûn trò nhaø nöôùc ngaøy caøng trôû neân phöùc taïp, ñaët ra yeâu caàu ngaøy caøng cao ñoái vôùi vieäc xaây döïng caùc theå cheá môùi coù theå vaän haønh ôû nhieàu caáp. Thò tröôûng thaønh phoá ngaøy nay phaûi ñaùp öùng nhu caàu trong daøi haïn, caân ñoái caùc öu tieân cuûa coâng daân ngaøy hoâm nay vôùi caùc theá heä tieáp theo, vaø dung hoaø nhöõng sôû thích ña daïng, taát caû nhöõng caùi ñoù ñeàu laø nhöõng hoøn ñaù taûng ñaët neàn moùng cho coâng taùc quaûn trò toát (Chöông 3). Khi tieán trình daân chuû hoaù tieáp dieãn, sôû thích caù nhaân seõ ñöôïc öu tieân, caøng ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng theå cheá coù theå vaän haønh ñöôïc ôû caáp ñòa phöông, vuøng, quoác gia vaø ña quoác gia. Nhöõng theå cheá nhö vaäy caàn cung caáp ñöôïc phöông tieän ñeå ñaït ñeán söï ñoàng thuaän, vì quaù trình toaøn caàu hoaù ñang aûnh höôûng ñeán caùc caù nhaân vaø nhoùm ngöôøi theo nhöõng caùch khaùc nhau. Tính phöùc taïp trong quaûn trò caùc thaønh phoá ngaøy nay laø lyù do chính maø chuùng toâi thaáy coù baèng chöùng cho thaáy coù söï toàn taïi song song giöõa quaûn lyù hieäu quaû ôû caáp ñòa phöông vôùi quaûn trò yeáu keùm ôû caáp toaøn caàu (Chöông 3). Taùc ñoäng naøy ñaëc bieät gay caán ôû caùc thaønh phoá chaâu Phi, maø haàu heát trong soá caùc thaønh phoá ñoù ñeàu ñöôïc quaûn trò yeáu keùm vaø chöa toaøn caàu hoaù, vaø ngay caû nhöõng thaønh phoá ñaõ toaøn caàu hoaù cuõng khoâng ñöôïc quaûn trò toát (Chöông 4). Kyõ naêng caàn thieát ñeå quaûn lyù caùc thaønh phoá trong moät theá giôùi toaøn caàu hoaù ñang thaùch thöùc caùc chính quyeàn ñòa phöông, voán tröôùc kia vaãn laø chuû nhaân vaø laø ngöôøi trieån khai xaây döïng keát caáu haï taàng vaø chuû yeáu phaûi traû lôøi caùc caâu hoûi cuûa ngöôøi daân. Quan taâm hôn ñeán caùc lónh vöïc, nôi maø ngöôøi quaûn lyù thaønh phoá ñang kieåm soaùt, nhaát laø ôû nhöõng lónh vöïc maø hoï coù quyeàn töï chuû, coù theå laø moät coâng cuï maïnh ñeå quaûn lyù toát hôn nhöõng cô hoäi cuûa toaøn caàu hoaù (Chöông 4). Tieán boä coâng ngheä khoâng chæ aûnh höôûng ñeán toaøn caàu hoaù maø coøn aûnh höôûng ñeán coâng taùc quaûn trò. Thay ñoåi trong coâng ngheä cung caáp keát caáu haï taàng, cuõng nhö phöông thöùc ñeå taøi trôï cho chuùng ôû caáp quoác teá, ñaõ laøm haï chi phí, nhö chuùng ta ñaõ chöùng kieán vieäc giaûm maïnh chi phí veà vaän taûi, lieân laïc vaø saûn xuaát naêng löôïng (Chöông 2). Ñieàu naøy ñaõ laøm taêng toác quaù trình toaøn caàu hoaù, nhöng cuõng môû roäng cô hoäi löïa choïn maø ngöôøi söû duïng hieän nay ñang coù ñeå ñaùp öùng nhu caàu dòch vuï cuûa hoï. Do ñoù, tieán boä coâng ngheä laø nguyeân nhaân cuûa caû vieäc ñaåy maïnh toaøn caàu hoaù (Chöông 2) laãn aûnh höôûng ñeán chaát löôïng quaûn trò ôû caáp thaønh phoá (Chöông 6). Quaûn lyù heä thoáng keát caáu haï taàng phuïc vuï thaønh phoá ngaøy caøng mang tính quoác teá hoaù (Chöông 2) vaø noù ñaõ ñaùnh daáu cho söï môû ñaàu moät thôøi kyø phuï thuoäc laãn nhau giöõa ñoâ thò hoaù vaø toaøn caàu hoaù (Chöông 3). Caû toaøn caàu hoaù vaø traùch nhieäm giaûi trình cuûa ñòa phöông ñeàu coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá (Chöông 3 vaø 5). Söï töông taùc giöõa quaûn trò hieäu quaû vaø toaøn caàu hoaù, nhöõng yeáu toá coù khaû naêng trôû thaønh hieän thöïc nhôø coâng ngheä (Chöông 6), ñaõ daãn ñeán keát quaû hoaït ñoäng toát hôn so vôùi vieäc taùch rôøi traùch nhieäm cuûa ñòa phöông hay toaøn caàu hoaù ra Frannie Leùautier 169 khoûi nhau (Chöông 3 vaø 5). Traùch nhieäm cuûa ñòa phöông chòu aûnh höôûng cuûa coâng ngheä thoâng qua söï löïa choïn cuûa ngöôøi daân ñeå thoaùt ly vaø töï cung caáp dòch vuï cho chính mình (nhö ñieän hoaëc nöôùc), maø haäu quaû cuûa noù laø nhu caàu cuûa ngöôøi daân phaûi ñeà ñaït ñöôïc quan ñieåm cuûa mình ñeán chính quyeàn ñòa phöông seõ giaûm (Chöông 5 vaø 6). Toaøn caàu hoaù chòu aûnh höôûng cuûa coâng ngheä thoâng qua vieäc giaûm chi phí cung caáp dòch vuï giao thoâng vaø thoâng tin lieân laïc (Chöông 2) vaø tieáp caän toát hôn ñeán thoâng tin ñeå ra quyeát ñònh thoâng qua inter- net, ñieän thoaïi di ñoäng vaø dòch vuï döïa vaøo maïng (Chöông 6). Keát quaû hoaït ñoäng toát ít coù lieân quan ñeán quy moâ thaønh phoá, nhöng quaûn trò hieäu quaû thöôøng ñöôïc duy trì toát hôn ôû caùc thaønh phoá lôùn. Söû duïng soá lieäu thöïc nghieäm phong phuù thu thaäp ñöôïc töø nhieàu nguoàn khaùc nhau vaø traûi daøi qua hôn 5.000 naêm, chuùng toâi thaáy coù baèng chöùng veà moái quan heä phi tuyeán giöõa quy moâ vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa thaønh phoá, ñoái laäp vôùi quan ñieåm cho raèng nhöõng thaønh phoá raát lôùn taát yeáu seõ quaûn trò keùm vaø coù thaønh tích ñaùng buoàn hôn xeùt veà maët cung öùng dòch vuï cho ngöôøi daân (Chöông 3 vaø 6). Caùc thaønh phoá thuû ñoâ, thöôøng laø caùc thaønh phoá lôùn hôn so vôùi nhieàu thaønh phoá khaùc, ñaõ chöùng toû mình ñaùp öùng caùc lôïi ích ñòa phöông toát hôn laø caùc thaønh phoá caûng (tieáp caän ñeán dòch vuï nöôùc thaûi, nöôùc saïch, ñieän), coøn ñoái vôùi caùc thaønh phoá caûng, bieán thaønh tích hoaït ñoäng cuûa chuùng coù xu höôùng phuï thuoäc vaøo coâng taùc quaûn trò hieäu quaû nhieàu hôn laø vaøo toaøn caàu hoaù (chaúng haïn nhö tieáp caän ñieän thoaïi di ñoäng hay internet). Keát quaû naøy chöùng toû caùc thaønh phoá khaùc nhau coù nhu caàu khoâng gioáng nhau veà kyõ naêng quaûn lyù, trong ñoù moät soá thaønh phoá - nhö nhöõng thaønh phoá caûng ­ ñoøi hoûi hieåu bieát phöùc taïp hôn veà nhu caàu caû trong nöôùc vaø toaøn caàu, trong khi caùc thaønh phoá khaùc ­ nhö thaønh phoá thuû ñoâ chaúng haïn - laïi yeâu caàu quaûn lyù nhöõng nhu caàu ñòa phöông ña daïng. Söï khaùc bieät naøy coù leõ phaàn naøo laø do aùp löïc chính trò leân keát quaû hoaït ñoäng ôû caùc thaønh phoá thuû ñoâ cao hôn, trong khi aùp löïc kinh teá leân keát quaû hoaït ñoäng ôû caùc thaønh phoá caûng laïi lôùn hôn. Ngoaøi ra, chuùng toâi thaáy trong nhöõng quoác gia toaøn caàu hoaù maïnh hôn, caùc thaønh phoá taêng tröôûng vôùi toác ñoä chaäm hôn laø nhöõng nöôùc coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù thaáp hôn, ngay caû khi toác ñoä ñoâ thò hoaù trong taát caû caùc vuøng treân theá giôùi ñeàu coù xu höôùng chaäm laïi. Vì theá, chuùng toâi coù baèng chöùng cho thaáy, caùc thaønh phoá khoâng theå khai thaùc ñöôïc caùc cô hoäi toaøn caàu thì phaûi döïa vaøo vai troø vuøng cuûa chuùng - phuïc vuï cho caùc vuøng ngoaïi vi cuûa mình ­ vaø vì theá caàn taêng tröôûng nhanh hôn nhieàu ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa neàn kinh teá vuøng (Chöông 4). Ñieàu naøy coù theå laø moät lôøi giaûi thích vì sao chuùng ta laïi thaáy coù nhieàu sieâu thaønh phoá ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù khoâng cao. Söï töông taùc giöõa thò tröôûng, ngöôøi daân vaø caùc doanh nghieäp coù theå moâ hình hoaù caû veà maët lyù thuyeát vaø thöïc tieãn, vaø nhöõng hieåu bieát thaáu ñaùo töø caû hai caùch tieáp caän naøy ñeàu giuùp chuùng ta hieåu roõ hôn veà loaïi chính saùch naøo laø quan troïng ñoái vôùi quaûn lyù thaønh phoá hieäu quaû. Keát quaû töø raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu thöïc nghieäm (Chöông 3), söï so saùnh cheùo giöõa caùc bieán (Chöông 4), 170 Keát luaän nghieân cöùu tình huoáng (Chöông 2) vaø moâ hình lyù thuyeát (Chöông 5), taát caû ñeàu cho thaáy taàm quan troïng cuûa quaûn trò thaønh phoá toát trong boái caûnh toaøn caàu hoaù. Nhöõng keát quaû naøy gôïi yù raèng, caûi caùch phaûi chuù troïng vaøo vieäc hoaøn thieän coâng taùc quaûn trò ôû caáp quoác gia, ñieàu naøy coù theå thu huùt ñaàu tö vaø laøm taêng lôïi ích kinh teá cho caû nöôùc. Nhöõng söï caûi thieän nhö vaäy cuõng seõ taïo dieãn ñaøn vöõng chaéc ñeå ngöôøi daân taêng cöôøng söï minh baïch trong thuû tuïc vaø söï tham gia vaøo coâng vieäc chung cuûa mình ­ noùi caùch khaùc laø söï töï quaûn lyù cuûa hoï (Chöông 3). Hoaøn thieän coâng taùc quaûn trò ôû caáp thaønh phoá cho pheùp caùc thaønh phoá deã daøng hôn trong vieäc bieán caùc cô hoäi toaøn caàu thaønh caùc giaù trò ñòa phöông cho ngöôøi daân cuûa hoï (Chöông 3), vaø quaù trình naøy coù theå thaáy roõ qua chaát löôïng töông taùc giöõa thò tröôûng, ngöôøi daân vaø caùc doanh nghieäp boá trí taïi moät thaønh phoá naøo ñoù (Chöông 5). Chaâu Phi coù moät hình thaùi ñoâ thò hoaù vaø toaøn caàu hoaù ñaëc thuø, vaø baøi hoïc töø caùc chöông ñaõ chæ roõ nhöõng lónh vöïc then choát caàn quan taâm lieân quan ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi. Thöù nhaát, chaâu Phi vaãn ñang tieáp tuïc trong quaù trình phi taäp trung hoaù, taêng cöôøng caïnh tranh giöõa caùc thaønh phoá vaø chính quyeàn ñòa phöông ôû caáp quoác gia (nhöng ngaøy nay, ôû caáp vuøng thì roõ raøng hôn). Phi taäp trung hoaù coù theå tranh thuû ñöôïc nhöõng lôïi ích cuûa caû toaøn caàu hoaù vaø ñoâ thò hoaù (Chöông 4). Thöù hai, lôïi ích cuûa ñoâ thò hoaù ôû chaâu Phi chæ coù theå tranh thuû ñöôïc neáu caùc thaønh phoá lôùn vaø ôû vuøng duyeân haûi baét ñaàu ñoùng vai troø toaøn caàu vaø vai troø vuøng nhieàu hôn, thay vì chæ laø vai troø quoác gia (Chöông 3 vaø 4). Thöù ba, nhaø quaûn lyù caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi caàn ñöôïc ñaøo taïo toát hôn ñeå caân baèng caêng thaúng giöõa vieäc cung caáp dòch vuï khieán thaønh phoá cuûa hoï haáp daãn hôn vôùi ñaàu tö nöôùc ngoaøi, trong khi vaãn tieáp tuïc phuïc vuï nhu caàu cuûa daân soá ngaøy moät taêng vaø caùc neàn kinh teá trong khu vöïc (Chöông 3, 4 vaø 5). Haïn cheá veà soá lieäu khoâng cho pheùp chuùng ta ñöa ra nhöõng keát luaän chaéc chaén, vaø nhöõng haïn cheá naøy caàn ñöôïc khaéc phuïc ñeå caùc ñeà xuaát chính saùch coù theå höõu ích hôn. Coäng ñoàng caùc nhaø taøi trôï caàn hoã trôï chính quyeàn caùc thaønh phoá vaø maïng löôùi vaø quan heä ñoái taùc lieân thaønh phoá trong noã löïc toaøn caàu hoaù cuûa hoï. Nhöõng hoã trôï ñoù coù theå döôùi hình thöùc caùc keânh truyeàn baù thoâng tin ñeå khieán caùc doanh nghieäp toát nhaát ñeán toïa laïc taïi thaønh phoá - ví duï, baèng caùch ñaêng taûi caùc thoâng tin mua saém treân trang web vaø hình thaønh caùc cöûa soå ñieän töû hoã trôï cho vieäc khôûi söï doanh nghieäp. Söï hoã trôï cuõng coù theå giuùp taïo ra nhöõng ñoäng cô môùi vaø chieán löôïc cho thaønh phoá ñeå keát noái vôùi nhau vaø taän duïng ñöôïc caùc cô hoäi toaøn caàu. Chòu traùch nhieäm xuaát baûn TRÒNH THUÙC HUYØNH Chòu traùch nhieäm noäi dung TS. LEÂ MINH NGHÓA Bieân taäp noäi dung NGUYEÃN COÄNG HOAØ HOAØNG THU HÖÔØNG NGUYEÃN TRÖÔØNG TAM ÑAØO DUY NGHÓA Trình baøy bìa NGUYEÃN THANH CÖÔØNG Cheá baûn vi tính PHAÏM THÒ HOÀNG Söûa baûn in BAN KINH TEÁ Ñoïc saùch maãu BAN KINH TEÁ In 1.500 cuoán, khoå 19,5x26,5 cm, taïi Coâng ty In vaø Vaên hoaù phaåm. Soá ñaêng kyù keá hoaïch xuaát baûn: 457-2006/CXB/05-08/NXBCTQG. Quyeát ñònh xuaát baûn soá: 183-QÑ/NXBCTQG, ngaøy 10-7-2006. In xong vaø noäp löu chieåu thaùng 7 naêm 2006.