90742 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 Njësia për Sektorin e Arsimit Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore Falënderime Ky raport u përgatit nga Lucas Gortazar dhe Daniel Kutner (Sektori i Arsimit, Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore, Banka Botërore), me mbështetjen e Flora Kelmendi (Sektori i Arsimit, Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore, Banka Botërore), Kozeta Diamanti (Asistente Programi, Zyra e Bankës Botërore në Shqipëri), Martin Morenos (Konsulent) dhe me redaktimin e Amy Gautam (Konsulente). Ky raport është pjesë e asistencës teknike dhënë Qeverisë së Shqipërisë nën drejtimin e Keiko Inoue (Specialiste e Lartë për Arsimin, Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore, Banka Botërore). Raporti është studimi i tretë i serisë për vendet ku zbatohet PVNN realizuar nga Njësia e Arsimit në Rajonin e Europës dhe Azisë Qendrore të Bankës Botërore. Ekipi shpreh mirënjohje të thellë ndaj Alberto Rodriguez, Andrea Guedes, Cristian Aedo, Omar Arias dhe Shagun Mehrotra për orientimet, komentet dhe asistencën e tyre të dobishme. Maria Ramirez dhe Soren Nellemann bënë oponencën e raportit. Së fundmi, ekipi dëshiron të shprehë falenderime për kontributin e drejtorit artistik Nicholas Dehaney. Përmbajtja Shkurtime dhe akronime Përmbledhje ekzekutive 01 1 Pse është PVNN i rëndësishëm? Vështrim i përgjithshëm i performancës së Shqipërisë në PVNN 07 2. Cilësia e dobët dhe pabarazitë e vazhdueshme 15 Pabarazitë në Shqipëri: Cilët nxënës mbesin mbrapa? 18 Pabarazitë gjinore 21 Pabarazitë urbane-rurale 22 Shkollat publike dhe private 22 Diaspora shqiptare 24 Rëndësia e të mësuarit nga bashkëmoshatarët 24 Politikat e fëmijërisë së hershme 26 Si ndikojnë praktikat në nivel klase tek të mësuarit? 26 Aftësitë matematikore në PVNN 2012 28 Aftësitë e leximit në PVNN 2009 31 Praktikat e mësimdhënies dhe strategjitë e të mësuarit në lexim 32 Rekomandime 35 3 Referenca 39 Shtojcë 41 Kutitë Kutia 1. Sistemi arsimor i Shqipërisë 10 Kutia 2. Indeksi PVNN për statusin ekonomik, social dhe kulturor dhe vlefshmëria e të dhënave PVNN në Shqipëri 17 Kutia 3. Shembull i problemave matematikore nga PVNN 2012: Cilën makinë? 27 Kutia 4. Shembull pyetje nga leximi nga PVNN 2009: Fuqia punëtore 30 Figurat Figura 1 Rezultatet e PVNN-së dhe PPB për frymë 09 Figura 2 Shpërndarja e nxënësve sipas nivelit të aftësive në matematikë: (a) progresi i Shqipërisë nga 2000 në 2012; (b) Shqipëria dhe vendet krahasuese në 2012; (c) evolucioni i rezultateve të matematikës në Shqipëri nga viti 2000 në vitin 2012 12 Figura 3 Rezultatet PVNN 2012 të Shqipërisë dhe të vendeve krahasuese kundrejt mesatareve të EAQ-së dhe OBZHE-së 13 Figura 4 Shpërndarja e rezultateve të leximit PVNN në Shqipëri dhe në OBZHE 18 Figura 5 Indeksi i mundësive të barabarta: Shqipëria dhe vendet e tjera të EAQ-së, 2009 19 Figura 6 Performanca e nxënësve në matematikë dhe në lexim në PVNN 2000 dhe 2009 sipas grupeve socio-ekonomike 20 Figura 7 Diferenca gjinore në lexim, PVNN 2009, vende të përzgjedhura 22 Figura 8 Performance e PVNN 2009 në diasporën shqiptare 23 Figura 9 Indeksi i shtresëzimit të shkollave në vendet pjesëmarrëse në PVNN, 2009 25 Figura 10 Përmbajtja matematikore në kategoritë e procesit në PVNN 28 Figura 11 Performanca në PVNN 2012 në elementët e ndryshëm matematikorë krahasuar me performancën mesatare të secilit grup 29 Figura 12 Performanca PVNN 2012 në elementët e ndryshëm të leximit krahasuar me performancën mesatare të secilit grup 31 Figura 13 Zbërthimi i diferencave në performancën e leximit ndërmjet fshatrave/qyteteve dhe qyteteve të mëdha (PVNN 2009) 32 Tabela Tabela 1 Performanca e Shqipërisë në PVNN sipas, 2000-2012 11 Tabela 2 Diferenca në performancë në PVNN 2009 ndërmjet grupeve të kuantileve të sipërme dhe të poshtme socio-ekonomike në Shqipëri 20 Tabela 3 Karakteristikat e nxënësve sipas llojit të shkollave në vitin 2009 23 Shkurtime dhe akronime SESK EAQ Statusi Ekonomik Social dhe Kulturor Europa dhe Azia Qendrore PPB Prodhimi i Përgjithshëm Bruto AMSJ Anketimi për Matjen e Standardeve të Jetesës SKA Strategjia Kombëtare e Arsimit OBZHE Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik OLS Metoda e katrorëve më te vegjël PSNL Progresi në Studimin Ndërkombëtar për Leximin PVNN Programi për Vlerësimin Ndërkombëtar të Nxënësve TSNMS Tendencat në Studimin Ndërkombëtar të Matematikës dhe Shkencës KB Kombet e Bashkuara OKBASHK Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsimin, Shkencën dhe Kulturën Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 1 Përmbledhje ekzekutive Nxënësit shqiptarë kanë përmirësuar performancën e tyre në PVNN1 në lexim, matematikë dhe shkenca ndërmjet vitit 2002 dhe vitit 2012, një periudhë kohore gjatë së cilës aksesi në arsimin e mesëm u rrit shumë. Përmirësimet janë ekuivalente me një çerek deri në gjysëm viti mësimor në matematikë dhe shkencë dhe me më shumë se një vit arsimor në lexim. Përmirësimet u realizuan pavarësisht rritjeve të mëdha në regjistrim dhe ndryshimit të pjesëmarrësve në kampionët e PVNN-së. Përqindja bruto e regjistrimit në arsimin e mesëm ishte vetëm rreth 40 përqind në vitin 2000, por ajo u rrit në mënyrë domethënëse në 72 përqind në vitin 2009 dhe në 83 përqind në vitin 2012. Rritja e madhe në regjistrime zakonisht rezulton në performancë më të ulët nga nxënësit për shkak të përfshirjes së nxënësve më të varfër që tradicionalisht nuk janë përfshirë. Në kontekstin e një sistemi arsimor që po zgjerohet shpejt është për t’u shënuar që Shqipëria arriti të përmirësojë mesataren e saj të rezultateve të PVNN-së. Bie në sy akoma më tepër që përmirësimi u arrit si pasojë e përparimeve domethënëse të arritura nga nxënës me rezultate të ulëta. Rezultatet e përmirësuara PVNN të Shqipërisë përkojnë me ndërmarrjen e përpjekjeve intensive për reformim në sektorin e saj të arsimit. Qeveria e Shqipërisë nisi procesin e hartimit të strategjisë për sektorin e arsimit në vitin 2002 që rezultoi në miratimin e Strategjisë Kombëtare për Arsimin (SKA) në vitin 2004 dhe në përpjekjen e parë për të zhvilluar një plan afatgjatë për sektorin. SKA shërbeu si katalizator për një sërë reformash duke përfshirë këtu përmirësimin e rekrutimit të mësuesve, pagave, menaxhimit; rishikimin e kurrikulave për arsimin nëntëvjeçar dhe arsimin e mesëm të përgjithshëm; transparencë dhe llogaridhënie më e madhe përmes reformës së Maturës, vlerësimit kombëtar të nxënësve; çmime më të ulëta dhe cilësi më të mirë të teksteve shkollore përmes një procesi prokurimi të reformuar; dhe sigurimin e subvencioneve për tekstet shkollore për familjet më të varfra. Ndërsa është përtej objektit të këtij raporti përcaktimi i marrëdhënies shkak-pasojë ndërmjet gamës së reformave të politikave dhe rezultateve të përmirësuara të procesit PVNN, ky raport tregon se efekti i variablave arsimore nuk mund të ndahet nga efekti i variablave socio-ekonomike. Gjithashtu, duke qene se rritja ekonomike ka qenë mesatarisht 4.9 përqind gjatë 2000-2012, një shpjegim i mundshëm është se përmirësimi në kushtet ekonomike ka ndihmuar që të rritet niveli i gjithë treguesve socialë duke përfshirë këtu edhe performancën e PVNN-së. 2 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Në kontekstin e një sistemi arsimor që po zgjerohet shpejt është për t’u shënuar që Shqipëria arriti të përmirësojë mesataren e saj të rezultateve të PVNN-së. Bie në sy akoma më tepër që përmirësimi u arrit si pasojë e përparimeve domethënëse të arritura nga nxënës me rezultate të ulëta. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 3 Pjesa e nxënësve që arritën të paktën nivelin bazë pati një rritje të moderuar nga 2000-2012. Performanca e nxënësve me rezultate të ulëta është përmirësuar që nga viti 2000 duke rezultuar në rritjen e pjesës së nxënësve që arrijnë nivelin minimal. Në lexim, pjesa e nxënësve që dolën nën ‘nivelin funksional të njohurive bazë’ u zvogëlua nga 57 përqind në 52 përqind ndërmjet viteve 2000 dhe 2012 dhe nga 64 përqind në 61 përqind në matematikë gjatë së njëjtës periudhë. Gjithsesi, kjo ende do të thotë se shumica e nxënësve nuk janë në gjendje të kuptojnë apo të analizojnë tekste të thjeshta apo të zgjidhin problema të thjeshta matematikore. Pavarësisht tendencës në rritje, performanca e përgjitshme e Shqipërisë mbetet e ulët. Rezultatet PVNN 2012 të Shqipërisë janë më të ulëtat në gjithë Europën dhe Azinë Qendrore (EAQ) dhe ndër më të ulëtat nga të gjitha shtetet pjesëmarrëse në PVNN. Në përgjithësi, Shqipëria është rreth një vit shkollor mbrapa vendeve si Bullgaria, Rumania dhe Serbia dhe rreth dy vjet e gjysëm shkollorë (rreth 100 pikë PVNN) pas mesatares së OBZHE-së. Cilësia e arsimit jo vetëm që ka qenë e qëndrueshme, por edhe është përmirësuar gjatë zgjerimit dramatik të sistemit arsimor në Shqipëri vitet e fundit, por analiza tregon se të rinjtë që në të ardhmen e afërt do të hyjnë në tregun e punës mund të mos i kenë aftësitë e duhura për të plotësuar kërkesat e një ekonomie moderne e cila bazohet tek njohuritë. Analiza e fakorëve përcaktues të rezultateve PVNN 2012 u pengua nga të dhëna të pasakta në nivel nxënësish të cilat kufizuan analizën tek të dhënat PVNN 2009. Sipas OECD-së, rezultatet konkluduan se Standardet Teknike të PVNN-së u përmbushën plotësisht nga të gjitha vendet dhe ekonomitë që morën pjesë në PVNN 2012 me përjashtim të Shqipërisë. P.sh. Shqipëria paraqiti të dhëna për punësimin e prindërve të cilat ishin të paplota dhe dukeshin të pasakta duke qenë se ishte mbipërdorur një gamë e ngushtë profesionesh. Nuk ishte e mundur që këto probleme të zgjidheshin gjatë pastrimit të të dhënave dhe si rezultat as të dhënat për punësimin e prindërve dhe as indekse që varen nga ato të dhëna (si Indeksi i Statusit Ekonomik, Social dhe Kulturor) nuk u përfshinë në të dhënat ndërkombëtare. Për shkak të vlefshmërisë së ulët të të dhënave për nxënësit në PVNN 2012 ky studim mbështetet kryesisht tek anketimi PVNN 2009 për analizën e karakteristikave të familjeve. Pabarazi domethënëse vihen re ndërmjet grupeve të nxënësve, por asnjëri prej tyre nuk performon mirë duke çuar kështu në konkluzionin se cilësia e arsimit është e dobët në gjithë vendin. Ka prova për dallime të mëdha ndërmjet grupeve me status të ndryshëm socio-ekonomikë, vendndodhje të ndryshme gjeografike, gjini të ndryshme, etj (p.sh. vajzat kanë performancë shumë më të mirë sesa djemtë). Gjithsesi asnjëri prej grupeve nuk krahasohet pozitivisht me standardet e OBZHE-së: p.sh. një nxënës shqiptar me performancë 80% në rezultatet e PVNN -së për leximin do të renditej vetëm në vendin e 45-të në mes të nxënësve nga vende të OBZHE-së. Megjithëse nxënësit në shkolla private dalin shumë më mirë sesa ata në shkollat publike, kjo diferencë shpjegohet plotësisht nga dallimet në 4 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri karakteristikat socio-ekonomike (të cilat nuk janë subjekt modifikimi përmes reformës së politikave) dhe aksesi ndaj burimeve shkollore më të mira (duke përfshirë mësuesit e kualifikuar). Çdo shkollë mund të bëjë shumë më tepër për të përmirësuar rezultatet e nxënësve dhe për t’i ngritur ato nga ky nivel i ulët. Në nivelin e sistemit, shtresëzimi shoqëror dhe arsimi parashkollor përbëjnë sfida të mëdha. Një analizë e hollësishme ofron dy konkluzione interesante. Së pari, pavarësisht faktit se Shqipëria është relativisht homogjene përsa i përket statusit socio-ekonomik të banorëve, shtresëzimi social i shkollave (homogjeniteti i shkollave përsa i përket statusit socio-ekonomik) është aq i lartë sa kjo është shqetësuese duke bërë që Shqipëria të ketë sistemin arsimor ndër më të shtresëzuarit krahasuar me vendet e tjera pjesëmarrëse në PVNN. Së dyti, sipas analizës, edhe pse frekuentimi i institucioneve parashkollore në vendet e OBZHE-së ka një ndikim pozitiv në rezultatet e PVNN-së (edhe pas kontrollit për disa faktorë), ky efekt nuk ekziston në Shqipëri. Një shpjegim i mundshëm është që cilësia e institucioneve parashkollore është shumë më e ulët në Shqipëri. Një analizë që e trajton këtë më në hollësi do të ishte e dobishme por ajo del jashtë objektit të këtij studimi. Analiza e aftësive “për elementët” e matematikës dhe leximit PVNN tregon variacion të lartë në performancë. PVNN e fokuson vlerësimin e hollësishëm të aftësive në lëndë të ndryshme çdo herë që realizohet. Në vitet që u realizua në Shqipëri, 2000 dhe 2009 PVNN u përqendrua tek leximi dhe në vitin 2012 u përqendrua tek matematika, ndërsa PVNN 2015 do të përqendrohet tek shkenca. Krahasuar me performancën mesatare të matematikës dhe të leximit rezultatet në Shqipëri tregojnë variacion më të lartë përmes vlerësimeve të elementëve sesa në vendet e OBZHE-së. Nxënësit patën rezultate më të mira në problemet për hapësirën dhe formën dhe jo aq të mira në problemet që lidheshin me të dhëna dhe statistika ose me ndryshimin e marrëdhënieve. Në lexim, nxënësit dolën më mirë me tekstet më tradicionale sesa në ushtrimet që kishin të bënin me tekste që përmbaheshin në lista kampionesh, grafikë apo diagrama. Për më tepër, nxënësit shqiptarë nuk kanë rezultate të mira kur është fjala për të lidhur informacionin e paraqitur në një tekst ose një problem matematikor me përvojat e tyre personale. Praktikat e ndjekura në klasa tregojnë një cilësi të ulët të strategjive të mësimdhënies dhe të mësuarit në Shqipëri krahasuar me vendet e tjera të OBZHE-së dhe EAQ-së. PVNN 2009 ofroi mundësinë që të vlerësohet se cilat lloj strategjish të të mësuarit (memorizim, përpunim, kontroll ose përmbledhje) përdoreshin më shumë nga nxënësit dhe cilat lloje praktikash të mësimdhënies (disiplina, menaxhimi i klasës, ose aftësia për të angazhuar nxënësit) përdoreshin tipikisht nga mësuesit. Analiza identifikoi se këta faktorë luajnë një rol domethënës në përcaktimin e rezultateve të të mësuarit si dhe identifikoi rëndësinë e pasjes së mësuesve që kanë të paktën arsim të lartë. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 5 Nga ky studim dalin rekomandimet e mëposhtme për politika: 1 Të arrihet konsensus në nivel kombëtar për përmirësimin e cilësisë së arsimit në përgjithësi. Arritjet e nxënësve të matura nga PVNN u përmirësuan nga viti 2000 në vitin 2012, sidomos në lexim. Gjithsesi, performanca mbetet e ulët dhe shumica e nxënësve kanë rezultate që janë nën nivelin bazë si në lexim ashtu edhe në matematikë. Pavarësisht disa përpjekjeve reformuese gjatë dekadës së kaluar, alokimi i burimeve për arsimin mbetet i pamjaftueshëm dhe ka pak shpresa për rritjen e shpenzimeve publike në kontekstin e kufizimeve fiskale në planin makro. Në planin afatshkurtër, qeveria ballafaqohet me sfidën për të vazhduar përmirësimin e cilësisë së arsimit ndërsa kërkon të fitojë nga efikasiteti në sektor. Në planin afatmesëm-afatgjatë është e qartë se duhen reforma tërësore dhe të koordinuara për të përshpejtuar progresin në sektor, duke filluar me konsensus në nivel kombëtar për të vendosur si prioritet përmirësimin e objektivave mësimore dhe sigurimin e zhvillimit të aftësive për të gjithë. Në rast se nuk pranohet që reforma arsimore paraqet një mundësi unike për të prodhuar një bërthamë punonjësish me aftësi të përshtatshme dhe fleksibël, zhvillimi katalitik ekonomik dhe social nuk do të mund të arrihen në Shqipëri. 2 Të drejtohen burimet arsimore dhe mësuesit e kualifikuar në një mënyrë të tillë që të përfitojnë nxënësit që janë në kushte më të këqija. Disa grupe mbesin mbrapa sistematikisht. Tendenca më shqetësuese është rritja e dallimit ndërmjet nxënësve në kuantilet më të larta dhe më të ulëta të Indeksit SESK të OBZHE-së nga viti 2000 në vitin 2009 duke rezultuar kështu në një diferencë në performancë e cila është ekuivalente me përreth dy vite shkollore si në matematikë, ashtu edhe në lexim. Gjithashtu, diferenca ndërmjet djemve dhe vajzave është më shumë se 60 pikë në lexim, ndërsa diferenca urbane-rurale është më shumë se 50 pikë e cila është ekuivalente me afërsisht një vit e gjysëm shkollor. Edhe pse i gjithë sektori arsimor është i kufizuar nga burimet, më shumë fonde duhet të kenë si fokus djemtë, nxënësit me prejardhje të varfër dhe ata që jetojnë në zonat rurale. Shkollave rurale mund t’u nevojiten më shumë burime për shkollat për të zvogëluar diferencën në mjediset socio- ekonomike të nxënësve dhe duhet të ketë stimuj për të siguruar që mësuesit më të mirë të merren me nxënësit më të vështirë. Në lidhje me këtë, ekzistenca e zonave mbivendosura për shkollat dhe numri në rritje i shkollave të vogla paraqet mundësi për të konsideruar opsionet për rindarjen e zonave të shkollave në një mënyrë të tillë që t’i bëjë shkollat më pak të shtresëzuara dhe të promovojë rezultate më të barabarta. 3 Të rritet efektiviteti i praktikaveve të mësuesve pasi kjo është forca kyçe për arritjen e cilësisë. Analiza thekson rëndësinë e praktikave efektive të mësimdhënies, strategjive të të mësuarit nga nxënësit (pjesërisht produkt e praktikave të mësimdhënies), dhe ndikimin pozitiv kur ka një pjesë të madhe mësuesish të kualifikuar nëpër shkolla. Programet për këshillimin dhe mbështetjen nga kolegët së bashku me vëzhgimet në klasë, zhvillimin profesional të mësuesve të përqendruar tek 6 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Photo: Jutta Benzenberg përmirësimi i efektivitetit në klasë dhe sistemet e reagimit për mësuesit mund të bëjnë dallimin për përforcimin e teknikave të menaxhimit të klasës dhe për të promovuar teknikat përkatëse pedagogjike. 4 Të zgjerohet mbulimi dhe të monitorohet cilësia e arsimit parashkollor. Arsimi parashkollor ka potencialin që të zbusë pabarazitë herët në jetë dhe të krijojë kushte të barabarta që në fillim për nxënësit e varfër. Të dhënat e PVNN-së tregojnë së fillimi i hershëm i shkollës fillore ka një lidhje të fortë me rezultatet e larta të leximit në Shqipëri edhe pas kontrollit të disa faktorëve. Por analiza e variancës për aksesin në arsimin parashkollor ose fillimi i arsimit fillor në moshën gjashtë vjeçare paraqet pabarazi përgjatë kuantilave socio-ekonomike sikurse edhe ndërmjet djemve dhe vajzave. Në kontekstin kur qeveria po konsideron futjen e klasës 0 në arsimin e detyruar, do të nevojiten përpjekje të posaçme për të siguruar që djemtë dhe nxënësit me status të ulët socio-ekonomik të jenë objekt i regjistrimeve. Gjithashtu, cilësia e arsimit të hershëm në Shqipëri duhet të përforcohet dhe të monitorohet për të siguruar që në Shqipëri të arrihet “efekti i arsimit parashkollor”. 5. Të përmirësohet forca e të dhënave, besueshmëria dhe aksesi tek to. Sipas OBZHE-së Shqipëria është i vetmi vend të dhënat për familjet e të cilit për PVNN 2012 nuk janë të besueshme. Ndërsa Shqipëria përgatitet për të mrrë pjesë tek PVNN 2015, duke përfshirë edhe përdorimin pilot të instrumenteve para pranverës së vitit 2015, është kritike që të ketë mekanizma për të siguruar cilësinë e mbledhjes së të dhënave në mënyrë që politikat të mbështeten në prova. Anketimet ndërkombëtare si PVNN mund të jenë të kushtueshme, por ato kanë potencialin për të ndihmuar politikëbërësit që të identifikojnë dobësitë në sektorin e arsimit dhe prandaj ato duhet të shfrytëzohen në maksimum. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 7 Pse është PVNN i 1. rëndësishëm? Vështrim i përgjithshëm i performancës së Shqipërisë në PVNN 8 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Arsimi dhe aftësitë janë kritike për zhvillimin si të vendeve ashtu edhe të individëve. Provat ndërkombëtare sugjerojnë se cilësia e arsimit është një nga faktorët më të rëndësishëm përcaktues të rritjes ekonomike afatgjatë.2 Hanushek dhe Woessmann (2007 dhe 2012) studiuan një gamë të gjerë anketimesh për vlerësimin e nxënësve prej vitit 1960 e më vonë duke përfshirë edhe Tendencat në Studimin Ndërkombëtar të Matematikës dhe Shkencës (TSNMS), Programin për Vlerësimin Ndërkombëtar të Nxënësve (PVNN) dhe Progresin në Studimin Ndërkombëtar të Shkrimit e Leximit (PSNSL). Ata vlerësuan se një përmirësim prej 50 pikësh në rezultatet e PVNN-së do të nënkuptonte një rritje prej 1 përqind në rritjen vjetore të PBB-së për frymë.3 Sistemet arsimore të cilësisë më të lartë kanë të bëjnë edhe me qeveri demokratike. Përtej rritjes ekonomike, arsimi përmirëson standardet e jetesës së individëve pasi ata që janë më të arsimuarit janë në gjendje të fitojnë aftësi më të shumta dhe më cilësore, të cilat i bëjnë ata më produktivë dhe më të punësueshëm duke zgjeruar pjesëmarrjen e tyre në tregun e punës përgjatë jetës së tyre, gjë që nga ana e saj çon në fitime më të mëdha dhe cilësi më të mirë jete. Shkollimi formal kontribuon gjithashtu edhe në zhvillimin e aftësive socio-emocionale si vëmendja, motivimi, vetëbesimi dhe shëndeti fizik dhe mendor, të cilat të gjitha janë faktorë përcaktues të aftësisë për të kaluar nga një shtresë socio- ekonomike tek tjetra. Individët e pajisur me më shumë arsim dhe aftësi janë më të përgatitur për t’u angazhuar në planin civil, përmirësojnë kapitalin demokratik të vendit të tyre dhe krijojnë mundësi e i shfrytëzojnë ato. Arsimimi është përbërësi kyç për të reduktuar pabarazinë dhe për të rritur mirëqenien e përbashkët. Analiza e të dhënave të hollësishme është kritike për të kuptuar faktorët përcaktues të cilësisë së arsimit dhe mund të luajë një rol të rëndësishëm për t’i dhënë trajtë politikave arsimore të mbështetura në prova. Baza e të dhënave e PVNN-së është një burim shumë i madh në kuadrin e kësaj analize. PVNN është një instrument për të matur cilësinë e arsimit përmes vendeve. E prezantuar në vitin 2000 nga Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Europian (OBZHE), PVNN është një studim mbarëbotëror i performancës së nxënësve 15-vjeçarë në tre disiplina të ndryshme: matematikë, shkencë, dhe lexim. PVNN përqendrohet tek kapaciteti dhe aftësia e nxënësve për të trajtuar probleme jetësore reale në ato tre disiplina dhe thekson aftësitë që janë kritike për zhvillimin personal dhe profesional të individëve. PVNN vlerëson vetëm nxënës të cilët janë në sistemin arsimor duke u bërë kështu vlerësimi më realist i disponueshëm për sistemin arsimor të një vendi. Gjithsesi, nëse niveli i lënies së shkollës është i lartë, rezultatet mund të mos përfaqësojnë gjithë 15-vjeçarët e vendit. Sistemi i pikëve i PVNN-së është i standardizuar në mënyrë që rezultati mesatar për çdo disiplinë mes vendeve të OBZHE në vitin 2000 është 500 pikë, me një devijim standard prej 100 pikësh. Sipas OBZHE, 40 pikë në PVNN janë të barazvlerëshme me atë që nxënësit mësojnë gjatë një viti shkollor.4 Sistemi arsimor i Shqipërisë (shihni Kutia 1) u vlerësua në raundet e PVNN-së në vitet 2000, 2009, dhe 2012. Pjesëmarrja e Shqipërisë në PVNN na lejon që ta përdorim si pikë referimi në lidhje me vendet e tjera, të masim se deri në çfarë shkalle vendi ka pasur sukses në promovimin e cilësisë së arsimit dhe të përcaktojmë nëse pabarazitë e sistemit janë reduktuar me kalimin e kohës. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 9 Figura 1 Rezultatet e PVNN-së dhe PPB për frymë 600 Azia Lindore Singapor Taipei kinez Hong Kong Korea Japonia Zvicra 550 PVNN 2012 Rezultatet ne Matematike Estonia Finlanda Hollanda Europa dhe Azia Polonia Kanada Qendrore Rep. Ceke Danimarka Gjermania Australia Sllovenia Letonia Portugal Franca Britania e Madhe Norvegjia 500 Rusia Spanja Rep. Sllovake kroacia Lituania Suedi SHBA Hungaria Izrael Serbia Turqia Greqia Europa Perëndimore 450 Rumania Bullgaria Qipro & SHBA/Kanada Kazakistan Tailanda Mali i Zi Meksika Uruguai 400 Kosta Rika Shqipëria Argjentina Amerika Latine Brazil Kolombia Peru 350 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 PPB për frymë(PPP), më e fundit (FMN) Burimi: PVNN 2012 dhe UNESCO 2012. Shënim: Kurba përfaqëson një përafrim logaritmik të grafikut. Raportet e Bankës Botërore për PVNN e i Raportit të Vendit ka fleksibilitet të mjaftueshëm që vendeve kërkojnë të eksplorojnë informacionin t’i lejojë secilit raport të reflektojë kontekstin specifik e shumtë të mbledhur nga PVNN për të të vendit. analizuar sistemet arsimore dhe për t’u dhënë politikëbërësve alternativa për reformë Performanca e Shqipërisë në kuadrin e politikash të mbështetur në prova. Për shkak të PVNN-së është pak më e ulët se ajo që duhet fokusit tek politikat Raportet për vendet synojnë të të pritet duke pasur parasysh nivelin aktual trajtojnë sfidat kyçe në vendet e Europës dhe të Azisë të zhvillimit ekonomik. (Figura 1). P.sh. vendet Qendrore (EAQ) duke u fokusuar tek përmirësimi krahasuese si Tailanda dhe Serbia kanë dalë më mirë i cilësisë dhe barazisë së arsimit. Analiza në këtë në matematikë në PVNN 2012 pavarësisht se kanë raport përfshin një seksion përshkrues në të nivele të ngjashme të PPB-së për frymë. Nga ana cilin diskutohet performanca e nënpopullsive tjetër, performanca e Shqipërisë është në nivelin e të ndryshme, e ndjekur kjo nga një seksion që pritur kur konsiderohen shpenzimet e saj publike për identifikon faktorët përcaktues të rezultateve të arsimin për nxënës. Megjithatë është e rëndësishme PVNN-së. Ky seksion ndahet në diskutime mbi rolet që të theksohet se shpenzimet publike të Shqipërisë e: (i) faktorët socio-ekonomikë dhe të sfondit familjar për arsimin janë të ulëta, 3% e PPB-së nivel ky që dhe (ii) faktorë që ndikohen shumë nga politika është mjaft më i ulët sesa ai i vendeve të tjera me duke përfshirë këtu ndjekjen, disponueshmërinë strukturë demografike dhe me nivel zhvillimi e burimeve, efektivitetin e mësuesve (e vëzhguar ekonomik të ngjashme. Gjithsesi, ndërsa është e nëpërmjet praktikave dhe strategjive mësimore rëndësishme që të ketë një nivel të caktuar burimesh të mësuesve), autonominë dhe llogaridhënien e financiare për të siguruar një standard minimal shkollës dhe arsimin parashkollor.5 Kuadri standard cilësie, nivele më të larta shpenzimesh dhe zhvillimi 10 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Kutia 1 Sistemi arsimor i Shqipërisë nuk japin domosdoshmërisht rezultate më të mira Shqipëria ka një popullsi prej 2.8 milionë shumica mësimore. Në vende me të ardhura të ulëta-mesatare dërrmuese e të cilëve janë të etnisë shqiptare. si Shqipëria më shumë investim mund të ndihmojë që Grupe të tjera etnike përfshijnë romët, grekët dhe të përmirësohet cilësia, por nevojitet më shumë punë maqedonasit. Sistemi arsimor aktualisht i shërben për politikat për të realizuar përfitime nga efikasiteti 630, 000 nxënësve në arsimin para-universitar dhe për të arritur përmirësime të qëndrueshme në (duke përfshirë arsimin parashkollor). Popullsia rezultatet mësimore. me moshë shkollore është në rënie në Shqipëri. Në vitin 2007 kishte 700, 000 nxënës para-universitarë. Performanca e Shqipërisë në PVNN 2012 Gjithashtu, Kombet e Bashkuara parashikojnë se përfaqëson një përmirësim të vogël në lexim popullsia e grupmoshës 19 vjeç e më e re do të dhe shkencë dhe një përmirësim të madh në reduktohet nga 32 përqind e popullsisë totale në matematikë (Tabela 1). Që prej vitit 2000 nxënësit vitin 2010 në 24 përqind në vitin 2025. shqiptarë kanë bërë progres domethënës në lexim (sidomos ndërmjet viteve 2000 dhe 2009) pjesërisht Sistemi arsimor i Shqipërisë konsiston në: (i) arsimin sepse performanca e tyre në këtë disiplinë ishte më e parashkollor për fëmijët me moshë 3-6 vjeç, i ulët sesa ajo në matematikë dhe shkencë gjatë raundit cili është falas por nuk është i detyrueshëm; (ii) të parë. Performanca në matematikë dhe shkencë arsimin fillor të detyrueshëm për fëmijët e moshës është përmirësuar por jo me të njëjtin hap që është 6-15 vjeç i cili ka dy cikle – një cikël më të ulët nga parë tek leximi. Ndërsa tendenca tregon zhvillime klasa 1-5 dhe cikël më të lartë nga klasa 6-9; (iii) pozitive që prej vitit 2000, Shqipëria filloi nga një arsim i mesëm i përgjithshëm (zgjat tre vjet) dhe bazë shumë e ulët dhe ka ende jashtëzakonisht shumë dy nivele të arsimit profesional (që zgjasin tre dhe vend për përmirësim. pesë vjet) -të gjithë ata që diplomohen kanë të drejtë t’i nënshtrohen provimit për t’u pranuar në Përmirësimet ndërmjet vitit 2000 dhe vitit arsimin e lartë; (iv) arsimi i lartë që ofron cikël të 2012 u arritën pavarësisht rritjes së madhe në shkurtër studimesh profesionale që zgjasin dy vjet; regjistrime dhe ndryshimeve të pjesëmarrësve dhe (v) programe tre vjeçare bachelor, programe në kampionët e PVNN-së. Në vitin 2000, para dy vjeçare master dhe programe doktoraturash riorganizimit të strukturës së sistemit arsimor të që zgjasin tre ose më shumë vjet. Arsimi është i Shqipërisë, 80% e nxënësve që morën pjesë në PVNN detyrueshëm deri në fund të klasës së 9-të. Në ishin të rregjistruar në shkollat e mesme. Në atë kohë, fund, në përfundim të shkollës së mesme, nxënësit përqindja bruto e regjistrimit në atë nivel arsimor i nënshtrohen provimit të maturës rezultatet e të cilit ishte vetëm 40 përqind,6 që nënkupton se shumë përdoren si provim mbyllës i arsimit të mesëm dhe 15 vjeçarë nuk ishin në shkolla dhe kështu ishin të si provim pranimi për në universitet. Të gjitha nivelet përjashtuar nga kampionët e PVNN-së. Për shkak të e arsimit ofrohen si nga institucione shtetërore, ndikimeve në përzgjedhje,7 ka gjasa që nëse fëmijët ashtu edhe nga institucione private. jashtë shkollave do të kishin qenë pjesë e grupit që Burimi: Banka Botërore (e ardhshme). u përdor si kampion për PVNN-në, performanca Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 11 Tabela 1 Performanca e Shqipërisë në PVNN sipas disiplinave, 2000-2012 2000 2009 2012 Lexim 349 385 (+36*) 394 (+9) Matematikë 381 377 (-4) 394 (+17*) Shkencë 376 391 (+15*) 397 (+6) Burimi: PVNN 2000, 2009, dhe 2012. Shënim: Ndryshimi i rezultatit në krahasim me raundet e mëparëshme është në kllapa, me një * që tregon rëndësinë statistikore. mesatare do të kishte qenë shumë më e ulët. Në kombëtar të nxënësve; çmime më të ulëta dhe vitet 2009 dhe 2012 pjesa e nxënësve në shkollën cilësi më të mirë të teksteve shkollore përmes një nëntëvjeçare dhe të mesme ishte e shpërndarë në procesi prokurimi të reformuar; dhe sigurimin e mënyrë më uniforme (50% në të mesme dhe 42 në subvencioneve për tekstet shkollore për familjet më nëntëvjeçare në vitin 2012) dhe përqindja bruto e të varfra. Ndërsa është përtej objektit të këtij raporti regjistrimeve kishte pasur një rritje të dukshme, në përcaktimi i marrëdhënies shkak-pasojë ndërmjet 72 përqind në vitin 2009 dhe në 83 përqind në vitin gamës së reformave të politikave dhe rezultateve të 2012. Kur kjo kombinohet me faktin se niveli bruto i përmirësuara të procesit PVNN, ky raport tregon se regjistrimeve në shkollat nëntëvjeçare historikisht efekti i variablave arsimore nuk mund të ndahet nga ka qenë mbi 90 përqind, kjo do të thotë se shumë më efekti i variablave socio-ekonomike. Gjithashtu, duke tepër 15-vjeçarë u bënë pjesë e kampionëve të PVNN- qene se rritja ekonomike ka qenë mesatarisht 4.9 së në vitet 2009 dhe 2012. Në këtë skenar të zgjerimit përqind gjatë 2000-2012, një shpjegim i mundshëm të aksesit është domethënëse që Shqipëria arriti të është se përmirësimi në kushtet ekonomike ka përmirësonte rezultatet. ndihmuar që të rritet niveli i gjithë treguesve socialë duke përfshirë këtu edhe performancën e PVNN-së. Rezultatet e përmirësuara PVNN të Shqipërisë përkojnë me ndërmarrjen e përpjekjeve Pjesa e nxënësve me rezultate nën nivelin intensive për reformim në sektorin e saj të bazë është ulur në mënyrë të moderuar që arsimit. Qeveria e Shqipërisë nisi procesin e hartimit prej vitit 2000. PVNN i kategorizon rezultatet në të strategjisë për sektorin e arsimit në vitin 2002 që gjashtë nivele njohurish; nxënësit që marrin pikë rezultoi në miratimin e Strategjisë Kombëtare për nën nivelin 2 në testet e leximit dhe të matematikës Arsimin (SKA) në vitin 2004 dhe në përpjekjen e konsiderohen përkatësisht analfabetë funksionalë parë për të zhvilluar një plan afatgjatë për sektorin. dhe pa njohuritë bazë matematikore.8 Sipas të SKA shërbeu si katalizator për një sërë reformash dhënave të vitit 2012, 60 përqind e nxënësve 15 duke përfshirë këtu përmirësimin e rekrutimit vjeçarë arrijnë rezultate nën nivelin 2 në matematikë të mësuesve, pagave, menaxhimit; rishikimin e (Figura 2a) që do të thotë se ata nuk janë në gjendje kurrikulave për shkollat fillore dhe të mesme të të kuptojnë dhe të zgjidhin probleme matematikore përgjithshme; transparencë dhe llogaridhënie më duke kufizuar shumë procesin e zhvillimit dhe të e madhe përmes reformës së Maturës, vlerësimit fitimit të aftësive. Tendenca afatgjatë është burim 12 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Figura 2 Shpërndarja e nxënësve sipas nivelit të aftësive në matematikë: (a) Progresi i Shqipërisë nga 2000 në 2012; (b)Shqipëria dhe vendet krahasuese në 2012; (c) Evolucioni i rezultateve të matematikës në Shqipëri nga viti 2000 në vitin 2012 80% 100% 70% 80% 60% n 2000 n 2009 n 2012 60% 50% 40% 40% 30% 20% 20% 0% Shqiperia Mali Zi Bullgaria Romania Serbia Greqia EAQ-BE11 dhe-OBZHE 10% 0% n Niveli 5+ n Niveli 4 n Niveli 3 n Niveli 2 n Nën Nën Niveli 2 Niveli 3 Niveli 4 Niveli 5+ nivelin 2 nivelin 2 0.006 ––– 2000 ––– 2012 0.005 ––– Pragu për njohuritë 0.004 funksionale Frekuenca per shkrim e 0.003 lexim 0.002 0.001 0 0 100 200 300 400 500 600 700 800 Rezultatet e PVNN-së Burimi: PVNN 2000, 2009, dhe 2012. shqetësimi pasi nxënësit që dalin nën nivelin 2 kanë ilustron se më shumë nxënës po shkojnë drejt kufirit kaluar nga 64% në vitin 2000 në 68% në vitin 2009, të njohurive bazë funksionale të shkrimit e këndimit. para se të binin në vitin 2012. Në bazë të rezultateve Por, në disa nga vendet krahasuese, veçanërisht në PVNN të leximit, përreth 52 përqind e nxënësve Rumani dhe në Bullgari, pjesa e nxënësve nën nivelin shqiptarë konsiderohen analfabetë funksionalë por 2 pati një rënie dramatike prej 1—16% ndërmjet vitit ka pasur një përmirësim domethënës nga viti 2000 2006 dhe 2012 si në matematikë, ashtu edhe në lexim kur 70 përqind e nxënësve ishin nën nivelin 2 në (Figura 2b). lexim. Figura 2c paraqet evolucionin e rezultateve të matematikës ndërmjet viteve 2000 dhe 2012 dhe Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 13 Figura 3 Rezultatet PVNN 2012 të Shqipërisë dhe të vendeve krahasuese kundrejt mesatareve të EAQ dhe OBZHE 510 490 470 450 430 410 390 370 Mali Zi OBZHE Shqiperia Mali Zi Bullgaria Serbia EAQ-BE11 Shqiperia Shqiperia Greqia Mali Zi Serbia EAQ-BE11 OBZHE Bullgaria Greqia Rumania Bullgaria Greqia EAQ-BE11 OBZHE Rumania Rumania Serbia Burimi: PVNN 2012. Matematike Lexim Shkence Pavarësisht përmirësimeve, performanca e Shqipërisë është në vendin e fundit mes vendeve krahasuese të rajonit (Figura 3). 25x3=75 Rezultatet e Shqipërisë janë më të ulëtat nga vendet e Europës dhe Azisë Qendrore në matematikë dhe në shkencë dhe të parafundit në lexim. Një rezultat i përbërë për të treja lëndët tregon se Shqipëria është 15-30 pikë PVNN pas Malit të Zi, rreth 40 pikë PVNN pas Bullgarisë dhe mbi 100 pikë PVNN pas OBZHE, ku secila diferencë prej 40 pikës është e barabartë me afërsisht një vit shkollim. Ndërkohë që disa vende krahasuese nuk kanë pasur ndonjë përmirësim të madh të rezultateve të tyre ndërmjet vitit 2000 dhe vitit 2012 dhe Shqipëria është vendi më i varfër në këtë grup, boshllëku që Shqipëria duhet të plotësojë mbetet i madh. 14 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 15 2.Cilësia e dobët dhe pabarazitë e vazhdueshme 16 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Faktorët përcaktues dhe shtytës të cilësisë së arsimit analizohen në tre dimensione: (i) karakteristika individuale; (ii) politika të nivelit të sistemit dhe (iii) politika të nivelit të shkollës. Rezultatet PVNN fillimisht përdoren si një matës i cilësisë së arsimit dhe më pas analizohen efektet e variablave tek nxënësi i PVNN dhe pyetësorët e shkollës mbi rezultatet mësimore. Ne përdorim teknika të ndryshme analitike dhe i ndajmë në vija të gjera variablat në karakteristika individuale dhe të shkollës, me nëngrupe variablash brenda karakteristikave të shkollës (karakteristika të bashkëmoshatarëve, burime dhe praktika shkollore dhe variabla të sistemit). Për shkak se të dhënat e PVNN 2012 nuk janë të besueshme, analiza kufizohet kryesisht tek rezultatet e PVNN 2009 dhe 2000 (Shihni Kutinë 2). Pavarësisht përparimit, performanca e ulët e nxënësve në përgjithësi ka gjasa që do të ketë ndikim negativ në zhvillimin ekonomik afatgjatë dhe tek mundësitë për mirëqenie ndër breza. Cilësia e arsimit përmes grupeve është një shqetësim kritik për Shqipërinë. Sikurse u theksua më sipër, shumica e nxënësve kanë pasur rezultate nën nivelin bazë që nga viti 2000. Gjithashtu, një nxënëse shumë e mirë në lexim në Shqipëri- një nga ato që është e një niveli më të lartë se 80 përqind e të gjithë nxënësve shqiptarë – i ka rezultatet më të ulëta se 55 përqind e nxënësve të OBZHE, duke e bërë atë një nxënëse me rezultate mediokre në krahasimet ndërkombëtare. (Figura 4).9 Pamja është e njëjtë për matematikën që tregon se nxënësit më të mirë në Shqipëri mbeten nën nivelin e shumicës së nxënësve në OBZHE.10 Përfitimi i dobët i aftësive që është demonstruar përmes rezultateve të PVNN-së përfaqëson një krizë në fillimet e saj për perspektivat ekonomike dhe sociale të Shqipërisë. Seksioni tjetër ndalet tek pabarazitë e rezultateve mësimore në sistemin arsimor, për identifikimin e grupeve që janë më shumë në rrezik. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 17 Kutia 2 Indeksi i PVNN për statusin ekonomik, social dhe kulturor dhe vlefshmëria e të dhënave PVNN në Shqipëri I krijuar nga OBZHE Indeksi PVNN për statusin Ekonomik, Social dhe Kulturor (SESK) është një matës shumëdimensional që merr në konsideratë informacionin e raportuar nga nxënësit për pasuritë e familjeve të tyre dhe në lidhje me aspektin e punës, arsimit dhe kulturës. Ai del nga kombinimi i tre indekseve të tjera: (i) një indeks për statusin më të lartë të punës të prindërve duke treguar jo vetëm statusin e tregut të punës por edhe llojin e punës që bëjnë prindërit; (ii) një indeks të bazuar në nivelin më të lartë të arsimit që kanë arritur prindërit në vitet e shkollimit; dhe (iii) një indeks të pronave të familjes që në vetvete konsiston në një kombinim të pasurive të familjes (si makina, banja, ose pajisje teknologjike) dhe burimeve edukative si (tavolina, kompjuterë, tekste shkollorë dhe një sërë librash të tjerë), sikurse edhe llojin e pasurive kulturore (si llojin dhe zhanrin e librave ose të punimeve artistike). Indeksi SESK është faktori më i rëndësishëm përcaktues për arritjet e nxënësve dhe prandaj është thelbësor për analizën e cilësisë së informacionit. Sipas OBZHE rezultatet e abritrazhit konkluduan se Standardet Teknike të PVNN-së arriheshin plotësisht në të gjitha vendet dhe ekonomitë që morën pjesë në PVNN 2012 me përjashtim të Shqipërisë. P.sh. Shqipëria paraqiti të dhëna për punësimin e prindërve që nuk ishin të plota dhe dukeshin të pasakta pasi kishte mbi-përdorim të një game të ngushtë punësh. Nuk ishte e mundur që këto probleme të zgjidheshin gjatë pastrimit të të dhënave dhe si rezultat as të dhënat për punët e prindërve dhe as indekset që vareshin nga ato të dhëna (sikurse Indeksi SESK) nuk janë përfshirë në të dhënat ndërkombëtare. Për shkak të vlefshmërisë së ulët të të dhënave për sfondet e nxënësve në PVNN 2012, ky studim është mbështetur kryesisht në anketimin PVNN 2009 për analizën e karakteristikave të familjeve. Burimi: OBZHE 2014. Në vend që të arrijnë mesataren e vendit, nxënësit me prejardhje të varfër po mbeten akoma më mbrapa. Kjo ka pasoja të rënda për zhvillimin e vendit dhe për kohezionin social pasi arsimi është një mekanizëm kyç për lëvizshmërinë ndër breza. 18 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Figura 4 Shpërndarja e rezultateve të leximit PVNN 2012 në Shqipëri dhe në OBZHE 0.005 Përqindëshi i Përqindëshi i 80-të 0.004 20të Shqipëri në Shqipëri do të do të ishte ishte përqindëshi i 45-të në OBZHE përqindëshi i 0.003 3të në OBZHE Frekuenca ––– Shqipëria 0.002 ––– OECD ––– 313 pikë ––– 485 pikë 0.001 0 100 200 300 400 500 600 700 800 700 800 Rezultati i leximit në PVNN (2012) Burimi: PVNN 2012. Pabarazitë në Shqipëri: Cilët nxënës mbesin mbrapa? Në përgjithësi mundësitë e barabarta në shkollim në të dy rastet. Diferenca reflekton edhe Shqipëri janë të krahasueshme me ato të dallimet në aksesin në burime shkollore të cilësisë vendeve të tjera në rajon. Indeksi i barazisë së lartë, në frekuentimin e arsimit parashkollor dhe së mundësive (Figura 5) tregon rëndësinë e në praktika më të mira të mësimdhënies në klasë.12 karakteristikave individuale (gjinia, mosha Ndërsa është e lartë si vlerë absolute, kjo diferencë dhe statusi socio-ekonomik) për të përcaktuar është e ngjashme me atë të vendeve si Serbia, performancën e nxënësve. Në Shqipëri duke Kroacia dhe Mali i Zi. Gjithsesi, pa përmirësime përdorur të dhënat e PVNN 2009, karakteristikat të qëndrueshme për të gjithë, nxënësit e varfër/ individuale shpjeguan përreth 22 përqind të disavantazhuar nuk kanë gjasa që të përmirësojnë diferencës në lexim gjë që e vendos vendin rreth standardet e tyre të ardhshme të jetesës. Ndërsa mesatarës së EAQ-së.11 rezultati mesatar i rritjes është i rëndësishëm, ai është gjithashtu thelbësor për të mbështetur përmirësimet Tendencat e performancës tregojnë një mes 40 përqindëshit të poshtëm të nxënësve të një diferencë në rritje ndërmjet nxënësit mesatar vendi.13 Ndërmjet viteve 2000 dhe 2009, nxënësit dhe nxënësve me prejardhje të varfër ndërmjet në 40 përqindëshin e poshtëm përsa i përket statusit viteve 2000 dhe 2009. Edhe pse Shqipëria ka një socio-ekonomik bënë përparime në lexim në të pabarazi relativisht të ulët të të ardhurave, ka një njëjtin nivel me mesataren e vendit (Figura 6). Në dallim të madh ndërmjet performancës së nxënësve matematikë, performanca e 40 përqindëshit të në kuantilat më të larta dhe më të ulëta të Indeksit poshtëm të nxënësve ra më shumë sesa mesatarja. ESKS (Shihni Tabelën 2): 93 pikë në lexim dhe 78 Këto rezultate paraqesin një pamje të zymtë: në pikë në matematikë, të barazvlerëshme me dy vite vend që të arrijnë mesataren e vendit, nxënësit me Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 19 Figura 5 Indeksi i mundësive të barabarta: Shqipëria dhe vendet e tjera të EAQ-së, 2009 0.35 0.30 Me shume barazi mundesisht 0.25 0.20 0.15 0.10 0.05 Estonia Kazakistani Serbia Rusia Mali Zi Letonia Shqiperia Republika Sllovake Turqia Rumania Kroacia Republika Ceke Sllovenia Polania Lituania Bullgaria Hungaria Burimi: Përllogaritjet e autorëve bazuar tek PVNN 2009. Shënim: Indeksi është përqindja e variancës në rezultatet e leximit e shpjeguar nga karakteristikat kryesore të paracaktuara (mosha, gjinia dhe statusi socio-ekonomik) në një regres linear (Ferreira dhe Gignoux 2011). 2+3+3=8 abcdefghijkl 20 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Tabela 2 Diferenca në performancë në PVNN 2009 ndërmjet grupeve të kuantileve të sipërme dhe të poshtme socio-ekonomike në Shqipëri Lexim Matematikë Kreu Fundi Kreu Fundi 20% 20% Diferenca 20% 20% Diferenca Shqipëria 439 346 93 421 343 78 Bullgaria 502 360 142 496 369 128 Greqia 534 436 98 517 423 94 Kroacia 517 434 83 502 420 82 Mali zi 451 364 87 443 360 83 Rumania 472 375 97 468 384 84 Serbia 486 408 78 493 402 91 Burimi: Llogaritjet e autorëve bazuar tek PVNN 2009. Figura 6 Performanca e nxënësve në matematikë dhe në lexim në PVNN 2000 dhe 2009 sipas grupeve socio-ekonomike 390 385 380 381 377 370 Pikët ne PVNN 364 365 360 357 350 349 340 330 332 2000 2009 2000 2009 Lexim Matematikë Mesatarja 40%poshtem ESKS Burimi: PVNN 2000 dhe 2009. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 21 Diferenca e madhe gjinore në lexim përbën një sfidë të madhe për Shqipërinë, sistemi i saj arsimor nuk po arrin që të sigurojë arsim cilësor për të gjithë nxënësit, sidomos për djemtë. prejardhje të varfër po mbeten akoma më mbrapa. Diferenca gjinore del tek aksesi i nxënësve në Kjo ka pasoja të rënda për zhvillimin e vendit dhe për sistemin parashkollor dhe tek mosha e fillimit kohezionin social pasi arsimi është një mekanizëm të frekuentimit të këtij sistemi. Vetëm 48 përqind kyç për lëvizshmërinë ndër breza. e djemve shqiptarë kanë frekuentuar më shumë se një vit sistemin parashkollor ndërsa për vajzat kjo Pabarazitë gjinore shifër është 58 përqind. Në vendet e OBZHE pjesa e fëmijëve që kanë frekuentuar më shumë sesa një vit Vajzat shqiptare marin 60 pikë më shumë se institucione të sistemit parashkollor është 70 përqind djemtë në lexim, shifër kjo e barazvlerëshme dhe diferenca gjinore është 2.5 pikë. Gjithashtu, me 1.5 vite shkollim. Në shumicën e vendeve ndërsa 78 përqind e nxënësve të OBZHE e nisin vajzat dalin më mirë se djemtë në lexim dhe kanë arsimin formal në moshën 6 vjeçare ose më të vegjël, tendencë që të dalin në nivele të barabarta në për vitin 2009 këtë e kanë bërë vetëm 49 përqind e matematikë. Në vitin 2009 diferenca gjinore në fëmijëve shqiptarë. Diferenca gjinore në Shqipëri lexim në Shqipëri ishte më e larta ndërmjet vendeve është gjithashtu e madhe edhe në këtë dimension: krahasuese në rajon (Figura 7). Diferenca e madhe në vetëm 44 përqind e djemve e nisin arsimin në moshën performancë ndërmjet vajzave dhe djemve në lexim gjashtë vjeçare ose më të vegjël përkundrejt 54 ka mbetur mjaft e qendrueshme ndërsa diferenca përqind të vajzave. Në vendet e OBZHE nuk ekziston në matematikë ka rënë, nga 20 pikë në vitin 2000 një diferencë e tillë. Ajo çka është më e rëndësishme, në 10 pikë në vitin 2009. Diferenca e madhe gjinore të dhënat e PVNN-së tregojnë se një fillim i hershëm në lexim përbën një sfidë të madhe për Shqipërinë, ka lidhje të fortë me rezultate më të larta leximi në sistemi i saj arsimor nuk po arrin që të sigurojë barazi Shqipëri, edhe pas kontrollit për disa faktorë duke për të gjithë nxënësit, sidomos për djemtë. Rezultatet përfshirë këtu statusin socio-ekonomik, moshën, mesatare të nxënësve të OBZHE-së janë afërsisht 140 klasën, gjininë, praktikat e mësuesit, strategjitë e të pikë më të larta sesa rezultatet mesatare të djemve mësuarit dhe cilësinë e burimeve arsimore. Fillimi shqiptarë, diferencë kjo e barabartë me afërsisht 3.5 i arsimit fillor një vit më parë lidhet me rritjen me vjet shkollim. përafërsisht 9 pikë të rezultateve të leximit të PVNN-së. 14 22 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Figura 7 Diferenca gjinore në lexim, PVNN 2009, vende të përzgjedhura 65 60 55 50 45 40 35 Turqai Mali Zi Serbia Italy Greqia Sllovakia Rumania Kroacia Sllovenia Bullgaria Shqipëria Burimi: PVNN 2009. Pabarazitë urbane-rurale Diferenca urbane-rurale është mjaft më e shumë të dobëta. Ndryshimi nga viti 2009 në vitin lartë sesa ajo e vendeve të tjera. Në vitin 2009 2012 nuk mund të analizohet për shkak të të dhënave diferenca urbane-rurale ishte 54 pikë PVNN, të pasakta në raundin e fundit të PVNN-së. pothuajse 1.5 vjet shkollim. Në matematikë dhe në shkencë diferencat ishin më të vogla por jo më Shkollat publike dhe private pak shqetësuese: 43 dhe 39 pikë, respektivisht, e barabartë kjo me përafërsisht një vit shkollim. Diferenca ndërmjet nxënësve në shkollat private Diferencat mesatare urbane-rurale midis vendeve dhe ato publike në një masë të madhe shpjegohet të EAQ-së është 38 pikë në lexim dhe 32 pikë në nga diferencat në karakteristikat e familjeve dhe matematikë, që janë diferenca të mëdha por mjaft burimeve shkollore. Në kampionin e PVNN 2009, më të ulëta se diferencat në Shqipëri. Në mënyrë të 11 përqind e nxënësve në Shqipëri frekuentonin ngjashme me diferencën e statusit socio-ekonomik, shkolla private. Diferenca në rezultatet e leximit diferenca urbane-rurale reflekton ndryshimet në ndërmjet nxënësve në shkolla private dhe atyre akses ndaj shkollave me cilësi më të mirë.15 Diferenca në shkolla publike ishte e barabartë me 64 pikë urbane-rurale përfaqëson një sfidë kritike për PVNN (e barabartë me një vit e gjysmë shkollim) Shqipërinë pasi më shumë se 45 përqind e kampionit dhe shpjegohet plotësisht nga karakteristika të saj jetojnë në zonat rurale, shumë e lartë kjo se socio-ekonomike, disponueshmërinë e burimeve 30 përqind në të gjitha shtetet pjesëmarrëse dhe 37 arsimore në shkollë dhe nga përqindja e mësuesve të përqind në shtetet e EAQ. Kështu, Shqipëria ka një kualifikuar. (Tabela 3).16 pjesë më të madhe të popullsisë që arrin rezultate Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 23 Tabela 3 Karakteristikat e nxënësve sipas llojit të shkollave në vitin 2009 Shkollat publike Shkollat private Rezultati mesatar i leximit (rezultati i PVNN 2009) 378 442 Babai në punë me kohë të plotë (%) 56.0 72.2 Nëna në punë me kohë të plotë (%) 27.7 46.4 Arsimi më i lartë i prindërve (vite) 12.1 13.5 Mësues me arsim të lartë (%) 77.5 95.2 Indeksi i Cilësisë së Burimeve Arsimore -0.92 0.69 Burimi: PVNN 2009. Shënim: Indeksi i praktikave të mësimdhënies dhe i strategjive të të mësuarit janë normalizuar në nivelin e OBZHE. Indeksi socio-ekonomik ka një mesatare të kampionit të plotë prej -0.55 dhe një devijim standard prej 1.21. Indeksi i cilësisë së burimeve arsimore ka një mesatare të kampionit të plotë prej -0.28 dhe një devijim standard prej 1.21. Figura 8 Performanca e PVNN 2009 në diasporën shqiptare 550 Mesatarja Mesatarja e vendit 500 e vendit Mesatarja 450 e vendit 400 350 300 Mali Zi Mali Zi Mali Zi Shqipëria Zvicer Greqia Shqipëria Zvicer Greqia Shqipëria Zvicer Greqia Matematikë Lexim Shkence Burimi: PVNN 2009. 24 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Diaspora shqiptare e leximit, afërsisht sa mesatarja prej 23 përqind e Në Greqi dhe në Zvicër, diaspora shqiptare EAQ-së. Karakteristikat individuale të llogaritura arrin rezultate paksa më të mira se nxënësit si mesatare në nivel shkolle (d.m.th. karakteristikat në Shqipëri, por kjo nuk ndodh në Malin e Zi. e bashkëmoshatarëve) shpjegojnë edhe një Niveli prej 29 përqind i emigracionit të Shqipërisë pjesë të diferencave në rezultatet e leximit.19 Së është ndër më të lartit në Europë.17 Edhe personat bashku me karakteristikat individuale, efektet me arsim të lartë ndjekin të njëjtën tendencë me e bashkëmoshatarëve shpjegojnë 29 përqind të një nivel emigracioni prej 27 përqind. 18Tendenca variacionit në rezultatet e leximit në vitin 2009. Edhe ishte veçanërisht akute në vitet 2000, kur niveli i pse nuk është i lartë krahasuar me vende të tjera përgjithshëm i emigracionit u ngrit më shumë se 9 në rajon, kjo sugjeron se performanca e nxënësve pikë përqindje. Të dhënat e PVNN bëjnë të mundur ndikohet nga bashkëmoshatarët e tyre. Të dhënat e që të identifikohen fëmijët që jetojnë në një vend nxjerra nga një ushtrim i kohëve të fundit realizuar tjetër por të cilët ose kanë lindur në Shqipëri ose kanë në lidhje me vendndodhjet e shkollave sugjerojnë se të paktën një prind që ka lindur në Shqipëri. Figura në Shqipëri ka një rrjet me shkolla të vogla. Ky efekt 8 tregon rezultatet e diasporës shqiptare në Zvicër, i bashkëmoshatarëve tek të të mësuarit e nxënësve Greqi dhe Mal të Zi, vendet me numrin më të lartë duhet të merret në konsideratë ndërkohë që qeveria të emigrantëve shqiptarë të kohëve të fundit. Në të eksploron opsionet për ricaktimin e zonave të gjitha këto tre vende, shqiptarët dalin në nivel më shkollave në kontekstin e reduktimit të popullsisë së të ulët sesa mesatarja e vendit pritës. Gjithësesi, në nxënësve. Zvicër dhe në Greqi, pavarësisht se dalin mjaft nën mesataren e vendit pritës, emigrantët prapë dalin më Shtresëzimi shoqëror në shkollat shqiptare është mirë sesa mesatarja e Shqipërisë, ndërsa shqiptarët i lartë krahasuar me vende të tjera (Figura 9). e Malit të Zi dalin më keq se mesatarja shqiptare. Ne e përcaktojmë Indeksin e Shtresëzimit të Social Statusi socio-ekonomik i emigrantëve shqiptarë ka të Shkollave si lidhja ndërmjet statusit individual tendencën të jetë pak më i lartë në Zvicër sesa ai i socio-ekonomik të PVNN-së dhe statusit socio- nxënësve në Shqipëri. ekonomik mesatar në nivel shkolle.20 Në një botë pa shtresëzim social (pra me një indeks të barabartë Rëndësia e të mësuarit nga me pothuajse zero) familjet me prejardhje të bashkëmoshatarët ndryshme socio-ekonomike në mënyrë rastësore do të jetonin anembanë vendit dhe nxënës me Efekti i bashkëmoshatarëve është relativisht i prejardhje të ndryshme do të studionin së bashku madh në Shqipëri, gjë që është një element i duke bërë kështu që në shkolla të kishte më shumë rëndësishëm për t’u marrë në konsideratë në shumëllojshmëri. Por, familjet kanë tendencën që kontekstin e popullsisë së nxënësve që është të bashkë-qëndrojnë në lagje ku ka familje të tjera në reduktim. Analizat e mëparëshme shqyrtonin të ngjashme me to dhe nxënësit kanë tendencën që rëndësinë e karakteristikave individuale që të frekuentojnë shkollën me bashkëmoshatarë që shpjegojnë 22 përqind të diferencave në reszultatet kanë status të ngjashëm socio-ekonomik si rezultat i Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 25 Figura 9 Indeksi i shtresëzimit të shkollave në vendet pjesëmarrëse në PVNN, 2009 0.65 0.60 0.55 Mesatarja e OBZHE-se 0.50 0.45 0.40 0.35 0.30 Norvegjia Mali Zi Estonia Kanadaja Republika Sllovake Italia Finlanda Zvicra Irlanda Kazakistani Rep. Kirgiz Greqia Polania Azerbajxhani Turqia Danimarka Britania e Madhe Kroacia Serbia Letonia Rumania Federata Ruse Republika Ceke Sllovenia Gjeorgjia Shqipëria Bullgaria Burimi: Përllogaritjet e autorit bazuar tek PVNN 2009. Shënim: Indeksi shkon nga 0 në 1. Një indeks më i lartë tregon një lidhje më të madhe ndërmjet nxënësve dhe statusit shkollor pabarazive hapësinore. Duhet të theksohet se vendet socio-ekonomik. Figura përfshin një numër të përzgjedhur vendesh pjesëmarrëse në PVNN. me rezultatet më të mira në PVNN kanë tendencën që të kenë sisteme arsimore më pak të shtresëzuar. Diferencat në Edhe pse pabarazitë e mëdha socio- aftësitë njohëse ekonomike nuk mund të zgjidhen në planin afatshkurtër, politikat mund të trajtojnë fillojnë herët dhe shtresëzimin shkollor. Sikurse u pa më sipër, ndërveprimi me bashkëmoshatarët që zhvillohet në shkollë luan një rol shumë të rëndësishëm për pabarazitë në aksesin të përcaktuar arritjet e fëmijëve. Në Shqipëri, pavarësisht pabarazisë relativisht të ulët të të në institucion et ardhurave në nivel kombëtar, nxënësit me prejardhje të ngjashme kanë prirjen të grumbullohen në të parashkollore bëjnë njëjtat shkolla. Kjo gjë mund të jetë rezultat i një zgjedhjeje të qartë të prindërve që preferojnë që fëmijët e tyre të rrethohen nga fëmijë me prejardhje që këto të vazhdojnë të të ngjashme socio-ekonomike, por mund ndodhë edhe si pasojë e faktorëve të tjerë si p.sh vendi se ku ekzistojnë pa fund. jeton secili grup ose një provim që orienton nxënësit në profile të ndryshme. Rrjeti i shkollave në Shqipëri 26 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri është i tillë që 69 përqind e shkollave kanë dy ose më cilësor ka rëndësi për të mbështetur zhvillimin shumë shkolla në të njëjtën zonë. Kjo u jep mundësi social, emocional, fizik dhe njohës; gjithashtu politikëbërësve që të promovojnë integrimin social ai rrit përgatitjen për në shkollë që ndihmon për dhe si pasojë të përmirësojnë arsimin në pjesën më të mësuarin (Heckman and LaFontaine 2010; të madhe të vendit. Provat ndërkombëtare tregojnë Heckman 2008; Engle et al. 2011). Diferencat në se sistemet që shtresëzojnë nxënësit sipas statusit aftësitë njohëse fillojnë herët dhe pabarazitë në socio-ekonomik rrisin pabarazinë në performancën aksesin në institucionet parashkollore bëjnë që këto e studentëve pa përmirësuar nivelet mesatare të të vazhdojnë të ekzistojnë pa fund. Përveç problemeve performancës.21 të cilësisë, Shqipëria ballafaqohet me një sfidë për aksesin dhe barazinë. Të dhënat e Anketimit për Politikat e fëmijërisë së hershme Matjen e Standardeve të Jetesës (AMSJ) 2012 bëjnë të mundur që të bëhet zbërthimi sipas kuantileve të “Efekti i arsimit parashkollor” tek të mësuarit konsumit dhe tregojnë se niveli i regjistrimit varion që vihet re në vendet e OBZHE nuk është ndërmjet 20 përqind (për më të varfërit) dhe 48 i pranishëm në Shqipëri. Diferenca në përqind (për më të pasurit).22 performancën në lexim ndërmjet nxënësve që nuk kishin frekuentuar institucion parashkollor dhe Si ndikojnë praktikat në nivel klase atyre që kishin frekuentuar institucion parashkollor tek të mësuarit? për më shumë se një vit është 32 pikë (dhe 14 pikë duke krahasur mos frekuentim të institucionit PVNN ofron mundësinë për të eksploruar parashkollor me frekuentimin për një vit), shumë plotësisht një lëndë çdo tre vjet, edhe pse më pak se diferenca në vendet e OBZHE-së (66 pikë) të treja lëndët vlerësohen çdo herë që ai por larg krahasuesve rajonalë si Krocia (28 pikë) dhe administrohet. PVNN synon të vlerësojë jo thjesht Sllovenia (40 pikë). Pas kontrollimit të faktorëve të nëse nxënësit mund të riprodhojnë njohuri, por edhe tjerë (si p.sh statusi socio-ekonomik, mosha, klasa të shqyrtojë se sa mirë mund të nxjerrin ata atë që dhe gjinia), ndikimi pozitiv nga frekuentimi për më kanë mësuar dhe ta aplikojnë në një situatë me të shumë se një vit i institucioneve parashkollore bie në cilën nuk janë të familjarizuar si në shkollë, ashtu 5 pikë, që nënkupton se pjesë e efektit të frekuentimit edhe jashtë saj. Testi i hollësishëm i aftësive për të institucioneve parashkollore është e përzierë elementët në një lëndë të caktuar është një vlerësim me efekte të karakteristikave të tjera. Edhe pse të i hollësishëm me një grup më të madh pyetjesh. dhënat nuk lejojnë që të kemi një përgjigje plotësisht Vlerësimi i hollësishëm në vitet 2000 e 2009 ishte për të qartë se përse efekti parashkollor nuk është aq i leximin, në vitet 2003 dhe 2012 për matematikën dhe madh në Shqipëri, një nga shpjegimet ka lidhje me në vitin 2006 për shkencën. Raundi i vitit 2015 do të cilësinë e programeve që ofrohen. Në mënyrë që t’i përqendrohet sërish tek shkenca. Pra, për Shqipërinë japim përgjigje kësaj pyetjeje nevojitet një analizë disponohen dy vlerësime të hollësishme për leximin që del jashtë objektit të këtij studimi, por provat dhe një vlerësim i hollësishëm për matematikën. globale tregojnë se sigurimi i arsimit parashkollor Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 27 Kutia 3 Shembulli i problemeve matematikore nga PVNN 2012: Cilën makinë? Problemi i mëposhtëm ishte pjesë e anketimit kryesor të PVNN 2012. Pyetja e parë kërkon interpretim dhe është në kategorinë “pasiguri dhe të dhëna” ndërsa dy pyetjet e tjera masin “sasinë” dhe kërkojnë që nxënësit të përdorin fakte matematikore. CILËN MAKINË?- Një ushtrim nga PVNN 2012 CILËN MAKINË? Krisi sapo ka marrë patentën dhe do që të blejë makinën e saj të parë. Më poshtë jepen hollësitë për katër makina që ajo gjeti te dyqani lokal. Modeli Alpha Bolte Castel Dezal Viti 2003 2000 2001 1999 Çmimi me te cilin reklamohen (në zedë) 4800 4450 4250 3990 Sa km ka bërë makina 105 000 115 000 128 000 109 000 Kapaciteti i motorrit (në litra) 1.79 1.796 1.82 1.783 Cilën makinë? – PYETJA 1 Cilën makinë? – PYETJA 2 Krisi do një makinë që plotëson të gjitha këto kushte: Cila makinë ka motorrin me kapacitet më të vogël? • Të mos ketë bërë më shumë se 120 000 km A Alpha • Të jetë prodhim i vitit 2000 ose i ndonjë viti më të vonë B Bolte Çmimi me të cilin reklamohet të mos jetë më i lartë •  C Castel se 4500 zedë. D Dezal • Cila makinë i plotëson kushtet e Kristit? Cilën makinë? – PYETJA 3 A Alpha Kristi duhet të paguajë taksa një shumë ekstra prej B Bolte 2.5% mbi koston e reklamuar të makinës. C Castel Sa është kjo shumë për makinën Alpha? D Dezal Shuma ekstra për taksat në zedë është: ……………………………………… Niveli i vështirësisë së problemit vlerësohet me 327.8 pikë për pyetjen 1, 490.9 pikë për pyetjen 2 dhe 552.6 për pyetjen 3. Në Shqipëri, 80 përqind e nxënësve ishin në gjendje të arrinin nivelin e vështirësisë së pyetjes 1 (në mesataren e matematikës). Por kjo shifër ra në mënyrë dramatike tek vetëm 13 përqind për pyetjen 2 dhe më pak se 3 përqind për pyetjen 3. Përkundrazi, në vendet e OBZHE-së 96 përqind e nxënësve i zgjidhën pyetjet në nivelin e pyetjes 1, 47 përqind për pyetjen 2 dhe 25 përqind për pyetjen 3. Burimi OBZHE 2014. 28 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Figura 10 Përmbajtja matematikore dhe kategoritë e procesit në PVNN ç Problemi ne kontekst ç formuloj Problemi matematikor ç Angazhoj Sasia Pasiguria & te dhena Ndryshimi & marredheniet vieresoj Hapesira & forma Rezultatet ne kontekst Burimi OBZHE 2014. Aftësitë matematikore në PVNN 2012 ç interpretoj Rezultate matematikore Vlerësimi i elementëve për matematikën PVNN masë jo vetëm shkallën në të cilën nxënësit mund 2012 mati aftësitë e individëve për të formuluar, të riprodhojnë njohuri matematikore por edhe se përdorur dhe intepretuar matematikën në një sa mund të nxjerrin ata atë që kanë mësuar dhe të sërë kontekstesh dhe fushash të ndryshme. zbatojnë njohuritë e tyrë në situata të reja. Pyetjet me Në PVNN koncepti i njohurive bazë matematikore të cilat ballafaqohen nxënësit janë brenda një kuadri përfshin: (i) arsyetimin matematikor; (ii) prej katër kategorish nga bota e vërtetë: personale, të përdorimin e koncepteve, proçedurave dhe fakteve shoqërisë, të punës dhe shkencore. Kutia 3 ilustron matematikore; (iii) mjetet për të përshkruar, një pyetje tipike matematikore nga PVNN 2012. shpjeguar dhe parashikuar fenomene; dhe (iv) rolin që luan matematika në botë dhe nevojën për të Kuadri matematikor i PVNN-së është një mjet i bërë gjykime dhe për të marrë vendime të bazuara sofistikuar për të lidhur zotërimin e proceseve mirë që nevojiten nga qytetarët konstruktivë, të matematikore nga nxënësi me përmbajtjen. angazhuar dhe që reflektojnë. Gjithashtu, njohuritë Vlerësimi i elementëve matematikorë bën vlerësimin bazë matematikore sikurse përkufizohet nga e kapacitetin në katër kategori përmbajtjeje (Figura PVNN, nuk janë një atribut që një individ e ka ose 10): sasi (përfshin vlerësimin nga ana sasiore të nuk e ka, përkundrazi ato mund të përfitohen në një atributeve të objekteve, marrëdhënieve dhe të shkallë më të madhe ose më të vogël dhe duhen në entiteteve), pasiguri dhe të dhëna (të kuptohen shoqëri në shkallë të ndryshme. PVNN kërkon të mesazhet që ndodhen tek të dhënat dhe të vlerësohet Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 29 Figura 11 Performanca në PVNN 2012 elementët e ndryshëm matematikorë krahasuar me performancën mesatare të secilit grup 25 20 Diferenca ne performance ndermjet cdo elementi permbajtje/proces dhe mesatarja e matematikes Interpretimi/ 15 vleresimi Hapesira & Pasiguria & forma te dhenat Angazhimi 10 Sasia Formulimi Ndryshimi & marrdh. 5 0 -5 -10 Permbajtja Proceset -15 n Totali i OBZHE-se n Shqipëria Burimi: PVNN 2012. Shënim: Rezultati mesatar i Shqipërisë është 394 dhe ai i OBZHE-s është 494. ndryshueshmëria që ekziston në shumë procese vlerësoj rezultatet dhe se sa të arsyeshme janë ato në reale), ndryshimi dhe marrëdhëniet (marrëdhëniet kontekstin e problemit.23 e përkohëshme dhe të përherëshme midis objekteve dhe rrethanave) dhe hapësira dhe trajta (fenomene Nxënësit shqiptarë dalin shumë më mirë të hasura në modele, tipare të objekteve, simbole, në ushtrimet që lidhen me hapësirën, por informacion vizual, navigim dhe ndërveprime kanë vështirësi që të lidhin problement dinamike). Figura 10 tregon gjithashtu një skemë të matematikore me situatat e jetës reale (Figura fazave me të cilat ballafaqohet një nxënës kur është 11). Krahasuar me performancën mesatare duke zgjidhur një problem nga jeta reale përmes matematikore24 rezultatet e Shqipërisë tregojnë një ciklit modelues matematikor. Veprimi fillon me variacion të lartë përmes vlerësimeve të elementëve identifikimin e problemit në kontekst dhe përfundon krahasuar me vendet e OBZHE-së. Përsa i përket kur rezultatet e problemit gjenden në një kontekst performancës së përgjithshme, nxënësit në Shqipëri dhe sërish reflektohen në kontekstin e problemit. dalin mirë në problemat e lidhura me hapësirën Ky proces përfshin katër aftësi që përkufizohen dhe trajtën, që zakonisht lidhen me gjeometrinë nga PVNN si “procese”, të vlerësuara në vitin por dalin nën nivel në elementët që kanë të bëjnë 2012 si: formuloj një situatë matematikore sipas me ndryshimin dhe marrëdhëniet, pasigurinë dhe koncepteve dhe marrëdhënieve të identifikuara, të dhënat dhe sasinë. Rezultatet në elementët e përdor fakte, procedura matematikore dhe arsyetim proceseve tregojnë se nxënësit dalin nën nivel kur për të nxjerrë rezultatet (zakonisht kjo përfshin duhet të përdorin aftësitë për vendosjen e gjërave në llogaritje, manipulim ose njehsim), interpretoj kontekst pë të lidhur problemet me jetën e vërtetë dhe rezultatet në kuadrin e problemit origjinal për të me situata të përditëshme. nxjerrë “rezultatet në kontekst” dhe së fundmi, 30 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Kutia 4 Shembull leximi nga PVNN 2009: Fuqia punëtore Teksti i mëposhtëm ishte pjesë e vlerësimit për leximin të PVNN 2009. Është një shembull teksti jo të vazhdueshëm; aftësia për elementët e matur është kapaciteti për të nxjerrë informacion. Pyetja që u drejtua ishte “Sa njerëz të moshës për të punuar nuk ishin pjesë e fuqisë punëtore? (Shkruani numrin e personave, jo përqindjen e tyre.)” Diagrama e meposhtme ne formë peme tregon strukturën e fuqisë punëtore të një vendi ose “popullsinë në moshë pune”. Popullsia totale e vendit në vitin 1995 ishte përreth 3.4 milionë. Struktura e fuqise punetore, viti qe mbaron ne 31 mars 1995 (ne Popullsia ne moshe pune (2) miieshe-1) 2656.5 Jane pjese e fuqise punetore Nuk jane pjese e fuqise punetore (3) 1706.5 64.2% 949.9 35.8 Te punesuar Te papune 1578.4 92.5% 128.1 7.5% Me Kohe te plote Me Kohe te Kerkojne pune Kerkojne pune pjesshme me kohe te plote me kohe te 1237.1 78.4% 341.3 21.6% 101.3 79.3% pjesshme 26.5 20.7% 1 Numrat e njerëzve jepen në mijëshe (000) 2 Popullsia në moshë pune përkufizohet si njerëzit ndërmjet moshës 15 dhe 65 vjeç. Kerkojne pune me Nuk kerkojne 3 Njerëzit që “nuk janë pjesë e fuqisë punëtore” janë ata kohe te plote pune me kohe te që nuk kërkojnë punë në mënyrë aktive dhe/ose nuk pjesshme janë të disponueshëm për të punuar. 23.2 6.8% 318.1 93.2% 4 Burimi: D. Miller, Form 6 Economics, ESA Publications, Box 9543, New Marker, Auckland, NZ, p.64. Pikë të pjesshme iu dhanë nxënësve që u përgjigjën “949.9” dhe pikë të plota iu dhanë atyre që arritën të gjenin se numri real i njerëzve ishte 949,000. Niveli i vështirësisë i përgjigjes me pikë të pjesshme u vlerësua me 485 ndërsa ai për pikët e plota me 631. Vetëm 20 përqind e nxënësve shqiptarë arritën nivelin e vështirësisë së pyetjes që merrte pikë të pjesshme (në mesataren e leximit). Më pak se 1 përqind e nxënësve shqiptarë arritën nivelin për të marrë pikë të plota. Ndryshe nga kjo, në vendet e OBZHE 65 përqind e nxënësve e zgjidhën pyetjen në nivelin e vështirësisë së përgjigjes për pikë të pjesshme, ndërsa 28 përqind e nxënësve e zgjidhën pyetjen në nivelin e vështirësisë së përgjigjes për pikë të plota. Burimi: OBZHE 2014. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 31 Figura 12 Performanca PVNN 2012 në elementët e ndryshëm të leximit krahasur me performancën mesatare në lexim të secilit grup 10 Tekstet e Tekstet jo te Akses dhe Integrim dhe Reflektim dhe vazhdueshme vazhdueshme marrje interpretim vleresim 5 Diferenca ne performance ndermjet cdo elementi permbajtje/proces dhe shkalla e kombinuar e 0 -5 -10 matematikes -15 tekstet Aspektet -20 n Totali i OBZHE-se n Shqipëria Burimi: PVNN 2009. Shënim: Rezultati mesatar i Shqipërisë është 385 ndërsa ai i OBZHE-së është 493. Aftësitë e leximit në PVNN 2009 Në vlerësimin e aftësive të elementëve të leximit është e vetmja që raportohet në PVNN përmes në PVNN 2009 u mat aftësia e nxënësve për të dy formateve: tekste të vazhdueshme (fjali të aplikuar leximin në mënyë aktive, të qëllimshme organizuara në paragrafë të cilat mund të jenë pjesë dhe funksionale në një sërë situatash. PVNN e strukturave edhe më të mëdha) dhe tekste jo të e përkufizon shkrimin e leximin si kuptimin, vazhdueshme (fjali më të shkurtra, zakonisht në lista përdorimin, reflektimin ndaj dhe ingranimin me tekste me shembuj, grafikë, diagrama ose katalogë), edhe të shkruara për të arritur qëllimet, për të zhvilluar pse janë të përziera me tekste të shumta. Aspektet njohuritë dhe potencialin dhe për të qenë pjesë e maten si elementë të leximit PVNN brenda tre shoqërisë. Kuptimi i referohet aftësisë së lexuesit për të kategorive: akses dhe marrje (aftësitë që lidhen nxjerrë kuptimin nga teksti; përdorimi i referohet llojit me gjetjen, përzgjedhjen dhe grumbullimin e të leximit që drejtohet drejt aplikimit të informacionit informacionit), integrim dhe interpretim (që ka të të një teksti në një detyrë imediate dhe reflektimi ndaj bëjë me të kuptuarin e marrëdhënieve ndërmjet do të thotë që lexuesit e lidhin atë që po lexojnë me pjesëve të ndryshme të një teksti ose të nxjerrit të mendimet dhe përvojat e tyre. kuptimit nga diçka që nuk shprehet në tekst), dhe reflektim dhe vlerësim (që ka të bëjë me përdorimin Kuadri i leximit i PVNN-së është ndërtuar mbi e njohurive, ideve ose vlerave të jashtme të tekstit). tre karakteristika kryesore: tekste, aspekte Së fundmi, situatat kanë si synim të maksimizojnë dhe situata. Edhe pse tekstet diferencohen nga shumëllojshmërinë e përmbajtjes të përfshirë në karakteristika të ndryshme (mesatarë, mjedis, anketimin e leximit të PVNN-së; p.sh. përfaqësohen lloj, dhe format) performanca tek formati i tekstit situate personale, publike, arsimore dhe profesionale. 32 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Figura 13 Zbërthimi i diferencave në performancën e leximit ndërmjet fshatrave/qyteteve dhe qyteteve të mëdha (PVNN 2009) 80 n Karakteristika individuale n Karakteristika te 70 bashkemoshatareve n Strategjite e te mesuarit n Praktikate mesimdhenies 60 n Burimet arsimore n Efikasiteti sistemit 50 Pikët ne PVNN 40 30 20 10 0 Fshat Qytet i vogel Qytet Burimi: Llogaritjet e autorëve bazuar në të dhënat e PVNN 2009. Shënim: Zbërthime të dyfishta Oaxaca u realizuan duke krahasur secilën diferencë të vendndodhjeve gjeografike me qytetet e mëdha dhe duke përfshirë indekset e strategjive të të mësuarit dhe të praktikave të mësimdhënies. Faktorët “e pashpjeguar” përfshijnë agregimin e diferencave që shpjegohen nga kthimi tek karaktersitikat e ndividit dhe të shkollës dhe tek pjesa e mbetur e zbërthimit të trefishtë Oaxaca.29 Nxënësit shqiptarë e kuptojnë tekstin e Praktikat e mësimdhënies dhe vazhdueshëm shumë më mirë sesa tekstin jo strategjitë e të mësuarit në lexim të vazhdueshëm dhe është e nevojshme që të përmirësohen aftësitë e tyre për të reflektuar Praktikat e mësimdhënies dhe strategjitë dhe për të vlerësuar. Duke krahasur rezultatet e e të mësuarit kanë një ndikim të madh tek elementëve të leximit25 me performancën mesatare të performanca.26 Për të kuptuar se deri në çfarë leximit del që Shqipëria tregon më shumë variacion mase teknikat e dobëta të mësimdhënies që përdoren ndërmjet elementëve sesa vendet e OBZHE-së që në klasë pengojnë zhvillimin e nxënësve, ky studim do të thotë se ka shumë vend për përmirësim në krijon dy indekse që kanë të bëjnë me: (i) strategjitë disa elementë. Në veçanti, nxënësit dalin më mirë e nxënësve në klasë për kontrollin, përpunimin, në lidhje me tekstet tradicionale sesa në tekste memorizimin dhe kuptimin; dhe (ii) si mësuesit që përmbahen në lista, grafikë ose diagrama (më (sikurse informohet nga nxënësit) i angazhojnë shumë se 25 pikë diferencë, e barabartë kjo me nxënësit, sigurojnë një klimë të përshtatshme gjysëm viti shkollim). Gjithashtu, PVNN tregon disiplinore, si menaxhojnë detyrat dhe si i ndihmojnë dobësitë e nxënësve shqiptarë në bërjen e lidhjes mes nxënësit që të tregojnë për njohuritë e tyre.27 Analiza përvojave të tyre dhe tekstit duke reflektuar kështu e rezultateve PVNN në mbarë botën identifikon se një shkëputje ndërmjet asaj që nxënësit mësojnë dhe nevojiten vlera më të larta të këtyre dy indekseve aftësisë së tyre për ta aplikuar atë në situata të jetës në mënyrë që të sigurohet se të gjithë mësojnë.28 reale. Gjithashtu, përqindja e mësuesve të kualifikuar (ata Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 33 me arsim të lartë) në një shkollë ndikon pozitivisht dhe efekteve që mbeten të cilat nuk janë marrë nga tek rezultatet e leximit: për çdo pikë përqindje shtesë të dhënat e PVNN-së, duke përfshirë praktikat e në pjesën e mësuesve të kualifikuar të shkollës, qeverisjes dhe të menaxhimit, normat sociale e ka një rritje prej 3 pikësh në rezultatin e leximit kulturore, efektivitetin e mësuesve dhe drejtorëve. të PVNN-së. Analiza shpjegonte: (i) strategjitë e të mësuarit të përdorura nga nxënësit; (ii) Strategjitë e të mësuarit dhe praktikat e praktikat e mësimdhënies të përdorura në shkolla; mësimdhënies shpjegojnë një pjesë të rëndësishme dhe (iii) cilësinë e burimeve arsimore; ndërsa të diferencës në lexim ndërmjet vajzave dhe (iv) kontrolloheshin një sërë karakteristikash djemve. Seksioni i mëparshëm tregoi se në individuale dhe të bashkëmoshatarëve sikurse shumicën e vendeve vajzat dalin më mirë sesa është përshkruar më parë. djemtë në lexim dhe diferenca zakonisht është të paktën një vit shkollim. Një zbërthim i faktorëve Pabarazitë hapësinore shpjegohen në përcaktues të diferencës gjinore në lexim një masë të madhe nga karakteristikat identifikon strategjitë e të mësuarit si një arsye individuale dhe të bashkëmoshatarëve edhe kritike se përse djemtë mbesin prapa krahasuar pse politikat efektive të mësuesve mund të me vajzat (kryesisht mosha kur fillojnë arsimin ngushtojnë këtë diferencë. Analiza e faktorëve dhe praktikat e mësimdhënies janë gjithashtu të përcaktues të cilësisë së shkollës tregon një rol rëndësishme). Pjesa më e madhe e diferencës (80 kritik të praktikave të mësimdhënies dhe të përqind) shpjegohet nga diferencat në kthimin tek strategjive të të mësuarit si për Shqipërinë, ashtu karakteristikat individuale dhe të shkollës, të cilat edhe për vende të tjera pjesëmarrëse në PVNN. sugjerojnë se djemtë dhe vajzat përdorin modele të ndryshme të të mësuarit për leximin.30 Zbërthimi i diferencave në përformancën në lexim ndërmjet nxënësve në qytete të mëdha (me 100, 000-1,000,000 banorë) dhe vendeve më të vogla gjeografike tregon se diferencat nxiten kryesisht nga karakteristika socio-ekonomike individuale dhe të bashkëmoshatarëve. Megjithatë, për vende më pak të populluara si fshatra (më pak se 3, 000 banorë), qytete të vogla (3, 000 -15, 000 banorë) dhe qytete (15, 000-100, 000 banorë) një përmirësim në strategjitë efektive të të mësuarit dhe në praktikat e mësimdhënies mund të ndihmojë për të ngushtuar diferencën me përreth 10 pikë (Figura 13). Në rezultatet e paraqitura në Figurën 13, “të pashpjeguara” i referohet kombinimit të faktorëve sistemikë të ndryshimit 34 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 35 3. Rekomandime 36 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Një sistem efektiv vlerësimi është i prirur të përfshijë tre lloje veprimtarish kryesore vlerësuese, secila prej të cilave i shërben qëllimit dhe trajton nevoja të ndryshme për informacion. Këto tre lloje kryesore janë: një vlerësim në klasë, provime dhe vlerësime të shkallës së madhe në nivel sistemi. Në kategorinë e fundit, vlerësimet ndahen më tej në vlerësime kombëtare dhe ndërkombëtare. PVNN është një vlerësim ndërkombëtar në shkallë të madhe. Në Shqipëri, ai ofron të vetmin burim informacioni mbi rezultatet mësimore të nxënësve që është i krahasueshëm me kalimin e kohës. PVNN e përkufizon veten si një vlerësim që bazohet tek aftësitë dhe për të cilin nuk përdoret kurrikulum. Me aftësi kuptojmë atë që mund të bëjnë nxënësit me njohuritë e tyre dhe janë përzgjedhur nga një grup detyrash që një person duhet të dijë të bëjë në mënyrë që të jetë i suksesshëm në jetë. Megjithëse rezultatet PVNN mund të përdoren për të informuar reformat në kurrikula, programe vlerësimi dhe zhvillim profesional për mësuesit, ato nuk duhet të jenë burimi i vetëm i informacionit për politikëbërësit. Një sistem i integruar vlerësimi që përfshin gamën e plotë të vlerësimeve të përshkruara më sipër duhet të reflektojë përmbajtjen e kurrikulumit, të jetë objektiv dhe i paanshëm dhe të japë rezultate në një mënyrë që mbështet sistemin që të identifikojë fusha ku nevojiten studime të mëtejshme apo marrja e masave për rregullimin e gjendjes. Ndërsa rezultatet PVNN përfaqësojnë një pikë të mirë nisjeje për të diskutuar reformën arsimore, ka kufizime për konkluzionet që mund të nxirren prej tyre. Duke pasur paraysh këtë paralajmërim, këto rekomandime për politika dalin nga ky studim: 1 Të arrihet konsensus në nivel kombëtar për përmirësimin e cilësisë së arsimit në përgjithësi. Arritjet e nxënësve të matura nga PVNN u përmirësuan nga viti 2000 në vitin 2012, sidomos në lexim. Gjithësesi, perfomanca mbetet e ulët dhe shumica e nxënësve kanë rezultate që janë nën nivelin bazë si në lexim ashtu edhe në matematikë. Pavarësisht disa përpjekjeve reformuese gjatë dekadës së kaluar, alokimi i burimeve për arsimin mbetet i pamjaftueshëm dhe ka pak shpresa për rritjen e shpenzimeve publike në kontekstin e kufizimeve fiskale në planin makro. Në planin afatshkurtër, qeveria ballafaqohet me sfidën për të vazhduar përmirësimin e cilësisë së arsimit ndërsa kërkon të fitojë nga efikasiteti në sektor. Në planin afatmesëm-afatgjatë është e qartë se duhen reforma tërësore dhe të koordinuara për të përshpejtuar progresin në sektor, duke filluar me konsensus në nivel kombëtar për të vendosur si prioritet përmirësimin e objektivave mësimore dhe sigurimin e zhvillimit të aftësive për të gjithë. Në rast se nuk pranohet që reforma arsimore paraqet një mundësi unike për të prodhuar një bërthamë punonjësish me aftësi të përshtatshme dhe fleksibël, zhvillimi katalitik ekonomik dhe social nuk do të mund të arrihen në Shqipëri. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 37 2 Të drejtohen burimet arsimore dhe ekonomike të nxënësve dhe duhet të ketë mësuesit e kualifikuar në një mënyrë të stimuj për të siguruar që mësuesit më të mirë tillë që të përfitojnë nxënësit që janë në të merren me nxënësit më të vështirë. Në lidhje kushte më të këqija. Disa grupe mbesin me këtë, ekzistenca e zonave të mbivendosura mbrapa sistematikisht. Tendenca më për shkollat dhe numri në rritje i shkollave shqetësuese është rritja e dallimit ndërmjet të vogla paraqet mundësi për të konsideruar nxënësve në kuantilet më të larta dhe më të opsionet për rindarjen e zonave të shkollave në ulëta të Indeksit SESK të OBZHE-së nga viti një mënyrë të tillë që t’i bëjë shkollat më pak të 2000 në vitin 2009 duke rezultuar kështu shtresëzuara dhe të promovojë rezultate më të në një diferencë në performancë e cila është barabarta. ekuivalente me përreth dy vite shkollore si në matematikë, ashtu edhe në lexim. Gjithashtu, 3  Të rritet efektiviteti i praktikave të diferenca ndërmjet djemve dhe vajzave është mësuesve pasi kjo është forca kyçe më shumë se 60 pikë në lexim, ndërsa diferenca për arritjen e cilësisë. Analiza thekson urbane-rurale është më shumë se 50 pikë e cila rëndësinë e praktikave efektive të është ekuivalente me afërsisht një vit e gjysëm mësimdhënies, strategjive të të mësuarit nga shkollor. Edhe pse i gjithë sektori arsimor është nxënësit (pjesërisht produkt e praktikave të i kufizuar nga burimet, më shumë fonde duhet mësimdhënies), dhe ndikimin pozitiv kur ka të kenë si fokus djemtë, nxënësit me prejardhje një pjesë të madhe mësuesish të kualifikuar të varfër/disavantazhuar, dhe ata që jetojnë nëpër shkolla. Programet për këshillimin në zonat rurale. Shkollave rurale mund t’u dhe mbështetjen nga kolegët së bashku me nevojiten më shumë burime për shkollat për vëzhgimet në klasë, zhvillimin profesional të të zvogëluar diferencën në mjediset socio- mësuesve të përqendruar tek përmirësimi i 38 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Ne e duam * matematikën efektivitetit në klasë dhe sistemet e reagimit dhe nxënësit me status të ulët socio-ekonomik për mësuesit mund të bëjnë dallimin për të jenë objekt i regjistrimeve. Gjithashtu, përforcimin e teknikave të menaxhimit cilësia e arsimit të hershëm në Shqipëri të klasës dhe për të promovuar teknikat duhet të përforcohet dhe të monitorohet për përkatëse pedagogjike. të siguruar që në Shqipëri të arrihet “efekti i arsimit parashkollor”. 4 Të zgjerohet mbulimi dhe të monitorohet cilësia e arsimit parashkollor. Arsimi 5 Të përmirësohet forca e të dhënave, parashkollor ka potencialin që të zbusë besueshmëria dhe aksesi tek to. Sipas pabarazitë herët në jetë dhe të të krijojë OBZHE-së Shqipëria është i vetmi vend të kushte të barabarta që në fillim për nxënësit e dhënat për familjet e të cilit për PVNN 2012 varfër/disavantazhuar. Të dhënat e PVNN-së nuk janë të besueshme.Ndërsa Shqipëria tregojnë së fillimi i hershëm në shkollën fillore përgatitet për të marrë pjesë tek PVNN 2015, ka një lidhje të fortë me rezultatet e larta të duke përfshirë edhe përdorimin pilot të leximit në Shqipëri edhe pas kontrollit të disa instrumenteve para pranverës së vitit 2015, faktorëve. Por analiza e variancës për aksesin është kritike që të ketë mekanizma për të në arsimin parashkollor ose fillimi i arsimit siguruar cilësinë e mbledhjes së të dhënave fillor në moshën gjashtë vjeçare paraqet në mënyrë që politikat të mbështeten në pabarazi përgjatë kuantilave socio-ekonomike prova. Anketimet ndërkombëtare si PVNN sikurse edhe ndërmjet djemve dhe vajzave. Në mund të jenë të kushtueshme por ato kanë kontekstin kur qeveria po konsideron futjen e potencialin për të ndihmuar politikëbërësit që notës 0 në arsimin e detyruar, do të nevojiten të identifikojnë dobësitë në sektorin e arsimit përpjekje të posaçme për të siguruar që djemtë dhe prandaj ato duhet të shfrytëzohen në maksimum   Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 39 Referenca Engle, P., L. Fernald, H. Alderman, J. Behrman, C. O’Gara, A. Yousafzai, M. Cabral de Mello, M. Hidrobo, N. Ulkuer, I. Ertem, S. Iltus, and Global Child Development Steering Group. 2011. “Strategies for reducing inequalities and improving developmental outcomes for young children in low-income and middle-income countries.” The Lancet- 8 October Vol. 378, Issue 9799: 1339-1353 ). DOI: 10.1016/S0140-6736(11)60889-1. Ferreira, H.G., and J. Gignoux. 2011. “The Measurement of Educational Inequality: Achievement and Opportunity.” IZA Discussion Paper No. 6161. Hanushek, E. 2010. “The High Cost of Low Educational Performance. The long-run economic impact of improving PISA outcomes.” OECD Publications. Hanushek, E., and L. Woessmann. 2006. “Does Educational ‚Tracking Affect Performance and Inequality? Differences-in-differences evidence across countries.” The Economic Journal Vol. 116, Issue 510: C63-C76. Hanushek, E., and L. Woessmann. 2007. “The Role of Education Quality in Economic Growth.” World Bank Policy Research Working Paper 4122. World Bank, Washington, DC. Hanushek, E., and L. Woessmann. 2010. “The Economics of International Differences in Educational Achievement”. NBER Working Paper 15949. Hanushek, E., and L. Woessmann. 2012. “Do Better SchoPërmbledhje ekzekutive lead to more growth? Cognitive skills, economic outcomes, and causation.” Journal of Economic Growth Vol. 17: 267-321. Heckman, J. 2008. “Schools, skills, and synapses.” Economic Inquiry 46(3): 289-324. Heckman, J., and P. LaFontaine. 2010. “The American High School Graduation Rate: Trends and Levels.” Review of Economics and Statistics 92(2): 244–262. OECD. 2012a. “PISA 2009 Technical Report.” Paris: OECD. Retrieved April 10, 2014 from http://www.oecd. org/pisa/pisaproducts/50036771.pdf 40 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri OECD. 2012b. “PISA 2009 Results: Learning to Learn – Student Engagement, Strategies and Practices (Volume 3).” Paris: OECD. OECD. 2014. “PISA 2012 Results: What Students Know and Can Do.” Paris: OECD. Retrieved April 10, 2014 from http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-volume-I.pdf OECD/United Nations. 2013. “World Migration in Figures.” Retrieved May 18, 2014 from http://www.oecd. org/els/mig/World-Migration-in-Figures.pdf. Sala-i-Martin, X., G. Doppelhofer, and R.I. Miller. 2004. “Determinants of long-term growth: A Bayesian averaging of classical estimates (BACE) approach.” American Economic Review 94 (4), 813-835. World Bank. 2013. “Promoting Excellence in Turkey’s Schools.” World Bank, Washington, DC. World Bank. Forthcoming. “Albania Public Finance Review, Part II: Improving the Efficiency and Quality of Public Spending.” World Bank, Washington, DC. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 41 Shtojcë 42 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Tabela A.1 Aksesi në burime shkollore sipas grupeve socio-ekonomike 20% 20% poshtëm i sipërm Total iSESK i SESK Statusi socio-ekonomik (Indeks) -2.38 0.56 -0.95 Praktikat e mësimdhënies (Indeks) -0.61 -0.39 -0.53 Strategjitë e të mësuarit (Indeks) -0.26 0.16 -0.08 Cilësia e burimeve arsimore (Indeks) - 1.11 -0.47 -0.74 Frekuentuar institucion parashkollor një vit (%) 21.6 20.0 22.7 Frekuentuar institucion parashkollor mbi një vit (%) 41.6 64.3 52.7 Mungesë e mësuesve të kualifikuar (%) 27.8 15.5 19.1 Mungesë kompjuterash (%) 58.4 37.7 44.6 Mungesë interneti (%) 83.0 47.6 63.3 Mungesë materialesh mësimore (%) 19.0 16.7 17.6 Rezultati PVNN në lexim 346 439 385 Rezultati PVNN në matematikë 343 421 377 Rezultati PVNN në shkencë 357 436 391 Burimi: PVNN 2009. Shënim: Indeksi i praktikave të mësimdhënies dhe strategjive të të mësuarit janë normalizuar në nivelin e OBZHE-së. Indeksi socio- ekonomik ka një mesatare të kampionit të plotë prej -0.55 dhe një devijim standard prej 1.21. Indeksi i cilësisë së burimeve arsimore ka një mesatare të kampionit të plotë prej -0.28 dhe një devijim standard prej 1.21. Tabela A.2 Aksesi në burime shkollore sipas vendbanimit urban/rural Urban Rural Total Statusi socio-ekonomik (Indeks) -0.59 -1.40 -0.95 Praktikat e mësimdhënies (Indeks) -0.45 -0.63 -0.53 Strategjitë e të mësuarit (Indeks) 0.00 -0.19 -0.08 Cilësia e burimeve arsimore (Indeks) -0.45 -1.11 -0.74 Frekuentuar institucion parashkollor një vit (%) 23.1 22.2 22.7 Frekuentuar institucion parashkollor mbi një vit (%) 56.1 48.4 52.7 Mungesë e mësuesve të kualifikuar (%) 14.5 24.7 19.1 Mungesë kompjuterash (%) 35.8 55.2 44.6 Mungesë interneti (%) 41.8 89.2 63.3 Mungesë materialesh mësimore (%) 21.2 13.3 17.6 Rezultati në lexim 409 355 385 Rezultati në matematikë 397 354 377 Rezultati në shkencë 408 369 391 Burimi: PVNN 2009. Shënim: Indeksi i praktikave të mësimdhënies dhe strategjive të të mësuarit janë normalizuar në nivelin e OBZHE-së. Indeksi socio- ekonomik ka një mesatare të kampionit të plotë prej -0.55 dhe një devijim standard prej 1.21. Indeksi i cilësisë së burimeve arsimore ka një mesatare të kampionit të plotë prej -0.28 dhe një devijim standard prej 1.21. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 43 Tabela A.3 Indekset e strategjive të të mësuarit dhe praktikave të mësimdhënies Kontrolli Si vendosin nxënësit objektivave të qarta për Memorizimi veten dhe si e monitorojnë progresin e tyre në arritjen e tyre Përpunimi Shkalla në të cilën nxënësit përpiqen të Njohja e aftësive memorizojnë tekstet njohëse: të kuptuarit Si i lidhin nxënësit njohuritë e fituara me Strategjitë e të dhe të mbajturit mend kontekste të tjera (jetën e tyre, jashtë shkollës mësuarit dhe njohuri të mëparëshme) Njohja e aftësive Krahason strategjitë e nxënësve për të kuptuar njohëse: dhe mbajtur mend me ato që ekspertët përmbledhja vlerësojnë si strategjitë më të përshtatshme Krahason strategjitë e nxënësve për të bërë përmbledhje me atë ato që që ekspertët vlerësojnë si strategjitë më të përshtatshme Disiplina, rendi dhe Klima disiplonore në klasë (zhurma dhe sa kohë menaxhimi i kohës duhet që nxënësit të qetësohen/pushojnë) Diskutime dhe debate Shkalla në të cilën mësuesit i angazhojnë nxënësit në diskutime Praktikat e Lidhja e njohurive A përpiqen mësuesit të ndihmojnë nxënësit mësimdhënies të bëjnë lidhjen e njohurive me kontekste të ndryshme (njohuri të mëparëshme dhe përvoja personale) Qartësimi i A e përshkruajnë mësuesit që nga fillimi se si do pritshmërive të jetë ndërveprimi nxënës-mësues Menaxhimi i A vënë mësuesit nota për detyrat, a kontrollojnë detyrave për të parë nëse nxënësit e kanë kuptuar mësimin dhe a i motivojnë nxënësit Mungesë apo Pajisje për laboratorin e shkencave, materiale Cilësia e pamjaftueshmëri mësimore (duke përfshirë tekstet shkollore), materialeve e faktorëve të kompjutera për mësimdhënie, lidhje me arsimore mëposhtëm (sipas internetin, programe kompjuterike për informimit nga mësimdhënie, materiale biblioteke dhe burime drejtorët e shkollave) audio-vizuale Burimi: Shihni OBZHE (2012b) për më shumë hollësi mbi indekset. Shënim: Indekset janë krijuar nga autorët duke përdorur koeficenët e gjetur në regresin linear të rezultateve të leximit që janë përfshirë në të dhënat e grumbulluara për të gjitha vendet pjesëmarrëse në PVNN 2009. 44 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Tabela A.4 - Regresioni i Metodës së katrorëve më të vegjël të rezultateve të PVNN për leximin VARIABLAT Shqipëria  Kampioni i plotë Femër 42.79*** 19.36*** (3.433) (0.62) Mosha -14.31** -4.492*** (6.266) (0.972) Klasa 0.705 22.05*** (6.203) (0.831) Fillimi -8.545** 0.611 (3.849) (0.569) SESK 13.06*** 8.801*** (1.577) (0.324) ASESK 28.67*** 31.06*** (6.32) (1.041) Indeksi i praktikave të mësimdhënies 10.39*** 11.71*** (1.9) (0.306) Indeksi i strategjive të të mësuarit 28.31*** 29.28*** (1.894) (0.379) Raportet nxënës-mësues 0.858 0.0229 (0.535) (0.0584) Indeksi i cilësisë së burimeve arsimore 6.91 0.735 (4.242) (0.619) Frekuentuar mbi një vit arsim parashkollor 6.071 4.623*** (3.795) (0.726) Përqindja e mësuesve me arsim të lartë 27.92** 6.013* (12.8) (3.29) Konstante 676.1*** 548.2*** (94.08) (14.91) Country Dummies No Yes Vëzhgime 2,812 355,121 R2 0.429 0.582 Robust standard errors në kllapa *** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1 Shënim: Gabime të grumbulluara në nivel shkolle. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 45 Tabela A.5 Zbërthimi Oaxaca-Blinder i diferencës së performancës në lidhje me qytetet, PVNN 2009 VARIABLAT Qytet Qytet i vogël Fshat Qytet i madh 438.8*** 438.8*** 438.8*** (7.672) (7.956) (7.882) Vendndodhje me interes 364.0*** 386.8*** 411.9*** (7.810) (6.245) (6.999) Diferenca 74.72*** 51.98*** 26.84** (10.95) (10.11) (10.54) Efikasitet sistemik 6.036 14.62 6.400 (11.16) (10.42) (6.857) Shpjeguar 68.68*** 37.36*** 20.44** (12.63) (11.62) (9.366) Vajzë -2.114 -3.288** -1.601 (1.331) (1.380) (1.575) Fillim -0.540 -1.102 -1.642 (0.839) (0.977) (1.065) Mosha 1.252 1.513 1.248 (0.904) (1.006) (0.896) Klasa -0.0250 -2.947 -0.880 (0.321) (2.290) (2.161) SESK 15.31*** 8.501*** 4.665*** (2.944) (1.950) (1.584) SESK (shkollë) 42.39*** 25.48*** 15.70*** (10.28) (7.471) (5.335) Praktikë mësimdhënieje (Indeks) 2.112** 1.964*** 1.719** (0.902) (0.751) (0.781) Strategjitë e të mësuarit (Indeks) 7.355*** 5.914** 1.949 (2.666) (2.623) (2.394) Cilësia e burimeve shkollore (Indeks) 4.270 1.938 0.0626 (4.874) (3.083) (1.607) Cilësia e burimeve shkollore^2 (Indeks) -1.329 -0.614 -0.778 (3.386) (1.098) (2.010) Konstante -146.3 90.58 402.2* (254.5) (234.2) (224.0) Vëzhgime 1,655 1,597 1,878 Shënim: Gabimi standard në kllapa. Zbërthim i dyfishtë Oaxaca. Efikasiteti i sistemit shpjegon agregimin returns to endoëments dhe pjesën e pashpjeguar të zbërthimit Oaxaca. Fshatrat janë vendbanime me më pak se 3, 000 banorë; qytetet e vogla kanë ndërmjet 3, 000 dhe 15, 000 banorë; qytetet kanë ndërmjet 15, 000 dhe 100,000 banorë; dhe qytetet kanë ndërmjet 100, 000 dhe 1, 000, 000 banorë. 46 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Tabela A.6 Zbërthimi Oaxaca-Blinder i diferencave gjinore në lexim, PVNN 2009 VARIABLAT E përgjithshme Karakteristikat Koefiçentë Vajza 431.1*** (4.549) Djem 379.0*** (5.758) Diferenca 52.05*** (4.586) Karakteristikat 10.35*** (3.329) Koefiçentë 42.57*** (3.519) E pashpjeguar -0.859 (1.816) Fillimi 1.545* 50.28 (0.801) (46.62) Mosha 0.0209 -379.0* (0.0896) (228.5) Klasa -0.373 6.549* (0.777) (3.638) SESK -0.599 -5.106 (0.582) (3.133) SESK (shkollë) -0.191 6.491 (1.250) (7.223) Praktikat e mësimdhënies 1.462** 1.958 (0.674) (1.931) Strategjitë e të mësuarit 8.551*** 0.969 (1.528) (0.664) Raporti nxënës-mësues 0.0311 23.63** (0.213) (11.27) Cilësia e burimeve arsimore (Indeks) -0.844 2.565 (0.830) (3.650) Frektuentuar të paktën dy vjet arsim parashkollor 0.746 -0.852 (0.601) (2.755) Konstante 335.0 (216.7) Vëzhgime 2,903 2,903 2,903 Shënim: Gabimi standard në kllapa. Zbërthim i trefishtë Oaxaca. Analizë e rezultateve të PVNN-së 2000-2012 47 Shënime 1  Programi për Vlerësimin segmenteve të shoqërisë që janë është i disponueshëm dhe Ndërkombëtar të Nxënësve në kushte të këqija, të cilat janë pyetjet janë formuluar shumë (ne anglisht PISA (Programme të prirura të kenë performancën qartë. Nxënës të tillë mund të for International Student më të keqe. zgjidhin vetëm probleme që janë Assessment) 8  PVNN përcakton njohuritë gjithnjë të dukshme dhe mund 2  Shihni Sala-i–Martin, funksionale për shkrim e lexim të gjenden me ekstrapolim Doppelhofer, and Miller (2004). në lexim si aftësinë e nxënësve menjëherë nga informacioni i 3  Shihni Hanushek and për të përdorur informacion dhënë. Woessmann (2007) and të shkruar në situata reale 9  Një nxënës shqiptar që arrin Hanushek (2010). Duke jetësore, duke përfshirë “të nivelin 80% në lexim merr 485 përdorur këto teste si matës të kuptojnë, përdorin, reflektojnë pikë, i cili është i njëjti rezultat si aftësive njohëse të popullsisë, dhe ingranohen me tekstet ai i një nxënësi në nivelin 45%në ata tregojnë se vendet që në vitet e shkruara për të arritur shpërndarjen e nxënësve të 1960-të kishin cilësi më të mirë objektivat individuale, për OBZHE. arsimi përjetuan një rritje më të të zhvilluar njohuritë dhe 10 Kjo strukturë është e ngjashme madhe ekonomike gjatë viteve potencialin dhe për të qenë kur shohim të dhënat nga 1960-2000, duke kontrolluar pjesë e shoqërisë”. Për njohuritë PVNN 2009. Një nxënës i nivelit faktorët e tjerë. bazë matematikore, ajo është 80% në lexim në Shqipëri është 4  OBZHE (2012a). shkalla në të cilën nxënësit nxënës i nivelit 40% në OBZHE. 5  Shihni Hanushek dhe mund të riprodhojnë njohuri Në matematikë ky nxënës do të Woessmann (2010) për një matematikore por edhe se ishte në nivelin 34%. shqyrtim të hollësishën sa mirë mund të nxjerrin me 11 Ferreira dhe Gignoux (2011) të analizës së testeve ekstrapolim ato që dinë dhe propozojnë një mundësi ndërkombëtare si PVNN dhe të aplikojnë njohuritë e tyre arsimore duke ndarë variancën TSNMS. matematikore në situata të e rezultateve të testit që 6  Të dhënat për regjistrimet reja dhe me të cilat ata nuk janë shpjegohet nga rrethana janë marrë nga Instituti i familjarizuar. Në të dyja lëndët, individuale të paracaktuara. Statistikave i UNESCO-s dhe ata që janë nën nivelin 2 mund Nëse një pjesë e madhe e janë hartuar nga Edstats. t’u përgjigjen pyetjeve që kanë rezultatit shpjegohet nga këto 7  Është e pritshme që fëmijët të bëjnë me kontekste të njohura karakteristika, atëherë niveli i jashtë shkollës të jenë pjesë e ku gjithë informacioni përkatës barazisë së mundësive është i ulët. 48 Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri 12 Shihni Tabela A.1 në Shtojcë. 20 Shihni Banka Botërore (2013). 28 Shihni tek Shtojca Tabelën A.3 13 Misioni i Bankës Botërore është 21 Shihni Hanushek dhe për një përshkrim të variablave artikuluar së fundmi në dy Woessmann (2006). dhe Tabelën A.4 për një qëllime kryesore: përmirësimi 22 Shihni Banka Botërore (e përmbledhje të rezultateve të i gjendjes së atyre që janë në ardhshme). Statistika zyrtare regresit. varfëri ekstreme dhe nxitja dhe analiza e AMSJ ofrojnë 29 Shihni Shtojcën, Tabela A.5. e mirëqenies së përbashkët. shifra regjistrimi që nuk Zbërthimi Oaxaca-Blinder i Kjo e fundit në këtë raport përputhen. Sipas të parës kjo diferencës së performancës në interpretohet se përfshin 40 shifër është 73 përqind ndërsa lidhje me qytetet, përqindëshin e poshtëm për sipas të dytës është 33 përqind. 30 PVNN 2009 të përfaqësuar edhe njerëz 23 Dy proceset e fundit janë 31 Shihni Shtojcën, Tabela A.6. që konsiderohn të varfër në përmbledhur në një aftësi të mënyrë të moderuar në vende vetme ne të dhënat PVNN të me të ardhura mesatare si nxënësve Shqipëria. 24 “Performancë mesatare 14 Shihni Shtojcën për modelin e matematikore” i referohet plotë. rezultatit mesatar në të gjitha 15 Shihni Tabela A.2 në Shtojcë. rezultatet për elementët 16 Pas kontrollimit të variablave matematikorë të mëparëshme, lloji i shkollës 25 “Performanca mesatare e (publike ose private) nuk i prek leximit” i referohet rezultatit shumë rezultatet mësimore. mesatar të gjithë rezultateve të 17 Një nivel emigrimi prej 29 elementëve të leximit. përqind d.m.th. që për çdo 100 26 Përgjigjet për praktikat dhe persona të lindur në Shqipëri, rutinën e mësimdhënies si dhe 29 prej tyre jetojnë në vendet e për strategjitë e të mësuarit OBZHE. të nxënësve raportohen nga 18 Shihni OBZHE/Kombet e nxënësit në Pyetësorin PVNN Bashkuara (2013). për Nxënësve. 19 Karakteristikat individuale dhe 27 Indeksi ndërtohet nga efektet e bashkëmoshatarëve koeficentët e regresit linear të zakonisht kanë lidhje të fortë rezultateve të leximit kundrejt dhe nuk është gjithmonë e lehtë indekseve tek PVNN 2009 të që të ndahen. praktikave dhe strategjive veç e veç.