Төсөл 2016 оны 7-р сар УЛААНБААТАР ХОТЫН ЯДУУРЛЫН БАЙДАЛ: Ядуурлын хэлбэрүүдийг ойлгон, тулгарч буй асуудлуудыг шийдвэрлэх нь ГАРЧИГ 1.0 ТАЛАРХАЛ 7 2.0 ХУРААНГУЙ 8 2.1 Удиртгал 8 2.2 Суурь мэдээлэл ба нөхцөл байдал 8 2.3 Улаанбаатар хот дахь орлогын ядуурал 10 2.4 Ядуурлын олон хэлбэр 12 2.5 Өртөмхий бүлгүүд 12 2.6 Дүгнэлт 14 3.0 Удиртгал: Суурь мэдээлэл ба нөхцөл байдал 15 3.1 Монгол Улсын ядуурлын түвшний бууралт: Хүчтэй эхэлсэн боловч сул ахиц гарч байна 15 3.2 Монгол Улсад ядуурал хотын бүсэд зонхилон оршдог онцлог 15 4.0 СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО 17 4.1 Арга зүй 17 5.0 Улаанбаатар хот: тус улсын хамгийн том хотын урьд хожид байгаагүй хүн амын өсөлт 19 5.1 Эрс хотжих явц зах руугаа хяналтгүй тэлсэн байдалтай явагдсан нь 20 6.0 УЛААНБААТАР ХОТ ДАХЬ ОРЛОГЫН ЯДУУРАЛ 21 6.1 Түвшин ба чиг хандлага 21 6.2 Орлогын ядуурлын орон зайн тархалт 22 7.0 УЛААНБААТАР ХОТЫН ЯДУУ ИРГЭДИЙН ГОЛ ОНЦЛОГУУД 25 7.1 Ажилгүйдэл нэмэгдэх хандлага 29 7.2 Ажилгүйдлийг тасралтгүй үргэлжлүүлдэг тогтолцоонууд 30 7.3 Төлбөрийн чадварт нийцсэн хүүхэд харах үйлчилгээний дутагдалтай байдал нь хөдөлмөр эрхлэхэд тулгардаг нэг бэрхшээл болох нь 32 7.4 Ажил олгогч нарын хөдөлмөрийн мөлжлөг ажил хайгч нарыг мохооход хувь нэмэр болж байна 33 7.5 Хөдөлмөр эрхлэхэд авилга саад болох нь 35 7.6 Боловсрол: хүртээмж ба чанар 39 8.0 УЛААНБААТАР ХОТ ДАХЬ ЯДУУРЛЫН ОЛОН ХЭЛБЭР 46 8.1 Аргачлалын тухай 46 8.2 Улаанбаатар хот дахь ядуурлын олон хэлбэрийн түвшин ба тархалт 49 8.3 Гачигдлын хэлбэрүүдийг ойлгох нь 50 9.0 МӨНГӨН БУС ХЭМЖЭЭСИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛ 55 9.1 Хотын ядуу иргэд нийтийн үйлчилгээг авах боломж 57 9.2 Гэр хорооллын хөршийн харилцаа 66 9.3 Улаанбаатар хотын архинд донтолтын асуудлын онцлох шинж ба ядууралтай холбогдох байдал 68 10.0 НИЙГМИЙН ГАДУУРХАГДСАН БҮЛГҮҮД 73 10.1 Хөдөөнөөс хот руу шилжин суурьшигчид: өртөмхий боловч ядуу бус 74 10.2 Хотод шилжин бүртгүүлэх, танил тал, газрын албадын авилгал авдаг байдал 78 11.0 амьдарч далан давхарын оршуулгын газар буй иргэд 84 12.0 ӨРТӨМХИЙ БУСАД БҮЛГҮҮД 87 12.1 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 87 12.2 Орон гэргүй хүүхэд 87 12.3 Орцны жижүүр 88 13.0 ДҮГНЭЛТ 89 14.0 НОМ ЗҮЙ 91 15.0 хавсралт 92 15.1. Ядуурлын газрын зураглал 92 15.2. Арга зүй 102 ХҮСНЭГТ, ЗУРАГ, ГАЗРЫН ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ ХҮСНЭГТҮҮД Хүснэгт 1. Улсын хэмжээний хот-хөдөө орон нутгийн ядуурлын түвшний чиг хандлага: 2010 - 2014 он 16 Хүснэгт 2. Бүсийн ядуурлын түвшин: 2010 - 2014 он 21 Хүснэгт 3. Дүүргийн түвшинд ядуу иргэдийн эзлэх хувь 23 Хүснэгт 4. Ядуурлын түвшин, өрхийн тэргүүний онцлог шинжээр 25 Хүснэгт 5. Орлого, байршлын төрлөөр 28 Хүснэгт 6. Улаанбаатар хот дахь ажиллах хүчний оролцооны түвшин: 2010-2014 он 28 Хүснэгт 7. Улаанбаатар хотын хүн амын харьцаа, өрхийн тэргүүний хүйсээр 30 Хүснэгт 8. Хотын ядуу иргэдийн онцлог шинжүүд, таван бүлгээр (Хувь) 40 Хүснэгт 9. Гачигдлын шугам 47 Хүснэгт 10. Олон хэмжээст ядуурлын гол цэгүүд 50 Хүснэгт 11. Ядуурлын түвшин ба гэр хороолол болон байшин хорооллын нийт ядууралд хэмжээс тус бүрийн эзлэх хувь 51 Хүснэгт 12. Олон хэмжээст ядууралд оруулах хэмжээсийн цэвэр хувь нэмэр 53 Хүснэгт 13. Иргэдийн орлогод суурилан орлогын эсрэг олон хэмжээст ядуурлыг харьцуулсан шилжилтийн магадлал - Улаанбаатар хот, Монгол Улс: 2012 он 56 Хүснэгт 14. Усны хүртээмж, бүлгээр 59 Хүснэгт 15. Сайжруулсан ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж 61 Хүснэгт 16. Хог ачилтын давтамж, орлогын бүлгээр ба хот дахь байршлаар 62 Хүснэгт 17. Шилжин ирсэн ба шилжиж ирээгүй хүмүүс, оршин суугаа байршлаар 75 Хүснэгт 18. Улаанбаатар хот дахь лог (Log) орлогын хүчин зүйлc 76 зургууд Зураг 1. Ядуу иргэдийн эзлэх хувь, байршлаар: 2010-2014 он 21 Зураг 2. Хорооны дундаж ядуурлын түвшин 23 Зураг 3. Олон хэмжээст ядууралд хэмжээс бүрийн оруулах харьцангуй хувь нэмэр 52 Зураг 4. Ядуурлын түвшин ба төвлөрсөн усан хангамж 58 Зураг 5. Улаанчулуутын хог булах цэг - Сонгинохайрхан дүүргийн 26-р хорооны нутаг дэвсгэр (УБ хотын захиргааны орчны зураглалын http://manaikhoroo.ub.gov.mn цахим хуудасаас авав) 73 Зураг 6. Хотод оршин суугаа хаягаа шилжүүлэн, бүртгүүлэх захиргааны ажиллагаа 80 ГАЗРЫН ЗУРГУУД Газрын зураг 1. Ядуурлын түвшин 24 Газрын зураг 2. 40 минут алхаж хүрэх хугацаанд байрлах цэцэрлэгүүд: 2014 32 Газрын зураг 3. Сургуулиудын хүчин чадал, хороогоор: 2014 41 Газрын зураг 4. 40 минут алхаж хүрэх хугацаанд байрладаг цэцэрлэгүүд: 2014 43 Газрын зураг 5. Олон хэмжээст ядуурлын бөөгнөрлийн газрын зураг 50 Газрын зураг 6. Орлого ба олон тооны гачигдалтай BI LISA-гийн бөөгнөрөл 56 Газрын зураг 7. Улаанбаатар хотын ядуурлын түвшин ба сургуулийн хүртээмж 57 Газрын зураг 8. Ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж 60 Газрын зураг 9. Хог ачилтын үйлчилгээний хүртээмж 61 Газрын зураг 10. Улаанбаатар хот дахь Интернетийн хүртээмж 65 Газрын зураг 11. Амьдарч буй орчин дахь архидалтын талаарх иргэдийн үзэл бодол 68 Газрын зураг 12. Далан давхрын оршуулгын газар - тойроод Чингэлтэй дүүргийн 7, 10, 11 ба 12-р хорооны нутаг дэвсгэр байрладаг (УБ хотын захиргааны орчны зураглалын http://manaikhoroo.ub.gov.mn цахим хуудасаас авав) 84 © 2017 Олон улсын сэргээн босголт, хөгжлийн банк / Дэлхийн Банк 1818 H Street NW, Washington, DC 20433
Telephone: 202-473-1000; Цахим хаяг: www.worldbank.org Зарим зохиогчийн эрхийг хуулиар хамгаалсан болно. Энэхүү тайлан нь гадны хувь нэмэртэйгээр Дэлхийн банкны албан хаагчдын боловсруулсан бүтээл юм. Энэхүү баримт бичигт дурдсан мэдээ, тайлбар, дүгнэлтүүд нь Дэлхийн Банкны Гүйцэтгэх захирлууд болон тэдний төлөөлж буй засгийн газруудын үзэл бодлыг тусгаагүй болно. Дэлхийн банк энэ бүтээлд дурдагдсан мэдээллийн үнэн зөв эсэхэд баталгаа гаргахгүй. Уг баримт бичигт хавсаргасан газрын зурагт харуулсан хил хязгаар, өнгө, хэмжээ, масштаб болон бусад мэдээлэл нь аливаа нутаг дэвсгэрийн хууль ёсны статус, эсвэл тухайн хил хязгаарыг дэмжиж, хүлээн зөвшөөрч буй асуудлаарх Дэлхийн Банкны байр суурийг илэрхийлэхгүй. Энд дурдсан зүйлс нь Дэлхийн Банкны халдашгүй эрх, дархыг ямар нэгэн байдлаар хязгаарлах эсхүл түтгэлзүүлэхгүй. Дэлхийн Банкны халдашгүй эрх, дархыг тусгайлан хамгаалсан болно. Зохиогчийн эрх ба зөвшөөрөл Энэхүү бүтээлийг Creative Commons Attribution 3.0 IGO лицензийн хүрээнд ашиглаж болно (CC BY 3.0 IGO) http:// creativecommons.org/licenses/by/3.0/igo. Уг лицензийн хүрээнд дараах нөхцлийн дагуу бизнесийн зориулалт зэргээр үнэгүй хуулбарлах, тараах, дамжуулах, дахин ашиглах боломжтой: Эх сурвалжийг дурдах - Дараах байдлаар иш татна уу: Гаяатри Сингх. 2017 он. Улаанбаатар хот дахь ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг ойлгон, тулгарч буй асуудлуудыг шийдвэрлэх нь. Дэлхийн Банк. Вашингтон хот. Лиценз: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO Орчуулах - Хэрэв энэ бүтээлийн орчуулгыг хийсэн бол дараах мэдэгдлийн хамт эх сурвалжийг нь дурдана уу: Энэ нь Дэлхийн Банкны орчуулга биш бөгөөд Дэлхийн Банкны албан ёсны орчуулгад тооцогдохгүй. Дэлхийн Банк тус орчуулгын агуулгын ямар нэгэн хэсэг эсхүл алдаанд хариуцлага хүлээхгүй болно. Дахин ашиглах - Хэрэв энэ бүтээлийн дахин ашигласан хувилбарыг хийсэн бол дараах мэдэгдлийн хамт эх сурвалжийг нь дурдана уу: Энэ нь Дэлхийн Банкны эх бүтээлийг дахин туурвисан хувилбар болно. Энэхүү дахин туурвисан хувилбарт дурдсан үзэл санаа нь зөвхөн зохиогчдынх буюу Дэлхийн Банкнаас ямар нэгэн байдлаар батлаагүй болно. Гуравдагч этгээдийн зөвшөөрөл - Tус тайланд орсон бүх агуулга, бүрэлдэхүүн хэсэг тус бүрийг Дэлхийн Банк эзэмшихгүй болно. Улмаар Дэлхийн Банк нь ямарваа гуравдагч этгээдийн эзэмшиж буй бүрэлдэхүүн хэсэг, агуулгын ашиглалтыг батлахгүй бөгөөд тухайн агуулга нь энэ тайланд орсон гэдэг нь тухайн гуравдагч этгээдийн зохиогчийн эрхэд ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөхгүй. Энэ төрлийн зохиогчийн эрхийг зөрчсөн гомдлын эрсдлийг тухай зөрчигч хариуцна. Хэрэв та тус тайлангийн ямар нэгэн хэсгийг дахин ашиглахыг хүсвэл тухайн хэсгийг дахин ашиглахад зөвшөөрөл авах ёстой эсэхийг тодорхойлон, тухайн зөвшөөрлийг авахыг мөн хариуцна. Энэ төрлийн агуулга, хэсэгт хүснэгтүүд, зураг, гэрэл зураг зэрэг орно. Зохиогчийн эрх, лицензтэй холбоотой бүх тодруулгыг дараах хаягаас авна уу: World Bank Publications, The World Bank Group, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA; fax: 202-522-2625; имейл: pubrights@worldbank.org. Тайлангийн загвар, дизайн: Сийта Рагупати Нүүр хуудасны дизайн: Сийта Рагупати Нүүр хуудасны зураг: © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банкны зургууд. Дахин ашиглахад нэмэлт зөвшөөрөл шаардлагатай. ху.9 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.65 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.17 © Чандан Дэүскар/Дэлхийн Банк ху.67 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.19 © Енг Юү/World Bank ху.72 © Э.Булган/Дэлхийн Банк
 ху.21 © Чандан Дэүскар/Дэлхийн Банк ху.74 © Э.Булган/Дэлхийн Банк
 ху.23 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.76 (Мэдээлэл 12) © Э.Булган/Дэлхийн Банк
 ху.31 © С.Хасар/Дэлхийн Банк ху.76 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.33 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.77 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.36 © С.Хасар/Дэлхийн Банк ху.81 Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк
 ху.44 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.82 © С.Хасар/Дэлхийн Банк ху.64 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк ху.85 © Гаяатри Сингх/Дэлхийн Банк 7 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь 1.0 ТАЛАРХАЛ Энэхүү тайланг Хотуудыг хүртээмжтэй болгох СШЗТ-ны хөтөлбөр (багийн ахлагч Жүди Бейкер, TF017581)-ийн хүрээнд Гаяатри Сингх (Хот байгуулалтын мэргэжилтэн, GPSURR) проф. Гилван Гедес, Йосеф Мулхаусен (Зөвлөх), Дашийн Баттуяа (Зөвлөх) ба Гаури Гадгил (Зөвлөх) нарын оролцоотойгоор бэлтгэв. 2014 оны улсын хэмжээний өрхийн судалгааны мэдээлэлд тулгуурласан статистик мэдээгээр Оберт Пимхидзай (эдийн засагч, GPVDR) хангав. Мөн гэр хорооллын нийгмийн харилцааны талаарх суурь мэдээллийг Сабин Уиллак (Зөвлөх) хангасан. Түүнчлэн энэхүү тайланд Тэргүүлэх эдийн засагч Жүди Бейкер нийтэд нь зөвлөмж өгч, эхний шатанд Мескерем Брхане (Хөтөлбөрийн удирдагч, AF- CE2)-гийн хэрэгтэй саналуудыг ирүүлсэн болно. Арайлым Мурат нь тус тайлангийн Монгол хувилбарын орчуулгыг хянах ажилд тусласан болно. Судалгааны багийн зүгээс чухал мэдээ, мэдээллээр ханган, идэвхтэй хамтран ажилласан Үндэсний статистикийн хороо (ҮСХ) болон Ерөнхий төлөвлөгөөний газар (ЕТГ)-т гүнээ талархал илэрхийлье. Түүнчлэн, Гаяатри Сингх асуумж судалгаа болон чанарын судалгааны мэдээлэл цуглуулах үйл ажиллагааг удирдав. Өрхийн асуумж судалгаа ба фокус бүлгийн ярилцлага (ФБЯ)-уудыг Монголия Маркетинг Консалтинг Грүп гүйцэтгэсэн. Энхбатын Булган этнографик судалгааг гүйцэтгэсэн. Дашийн Баттуяа үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудтай нэмэлт ярилцлага хийн, судалгаануудад хяналт тавьж ажиллав. Мөн, Дашийн Баттуяа ФБЯ-ууд болон этнографик судалгааны ярилцлагын мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийхэд үнэлж баршгүй туслалцаа үзүүлсэн болно. Энэхүү судалгааны ажлыг Абхас Жха (Салбар хариуцсан менежер), Корали Жеверс (Монгол Улсыг хариуцсан менежер асан), Марк Ландел (Монгол ба Хятад Улсыг хариуцсан тогтвортой хөгжлийн салбарын менежер асан) болон Жеймс Андерсон (Монгол Улсыг хариуцсан менежер) нарын удирдлага дор гүйцэтгэв. Улаанбаатар хотын гэр хороололд оршин суугч иргэдийн харамгүй хуваалцсан мэдээлэлгүйгээр тус хотод тулгарч буй асуудлуудыг ойлгон, шийдвэрлэхэд нэн чухал болох хотын ядуурлын нөхцөл байдлыг хадгалан үргэлжлүүлдэг тогтолцооны талаарх гүнзгий ойлголттой болох боломжгүй байлаа. Судалгааны баг энэхүү тайланг гаргах боломжийг бүрдүүлсэн судалгаанд оролцсон бүх оролцогчдод гүн талархал илэрхийлж байна. 2.0 ХУРААНГУЙ орлогын хэмжүүрээс гадна төрөл бүрийн (ii) 2.1 УДИРТГАЛ мэдээллийн эх үүсвэрийг ашиглан ядуу иргэд болон гадуурхагдсан хүн амын бүлгийн өртөмхий байдлын эх үүсвэрүүдийг тодорхойлон, Монгол Улсын эдийн засаг 2010 оноос урьд хожид Улаанбаатар хот дахь ядуурал нь олон байгаагүйгээр өсч, 2012 онд эдийн засгийн өсөлт хэлбэртэй байдлаар ихээхэн онцлог болохыг 17.5 хувьд хүрснээр дэлхийн хамгийн хурдацтай гарган үзүүлэхэд оршино. өсч буй эдийн засаг болсон. Энэхүү эдийн засгийн зүйрлүүлшгүй өсөлтийг дагаад 2010-2014 онд Тайланд тоон, чанарын болон орон зайн ядуурлын түвшин 17 хувиар мөн адил огцом буурсан. шинжилгээг хослуулсан холимог судалгааны Гэвч уг бууралтын ихэнх хувь 2010-2012 онд явагдсан аргачлалыг ашигласан. Хотын ядуу иргэдийн байна. 2012-2014 онд эдийн засгийн өсөлт удаашран, байршлын тархалт болон ядуурлын түвшин өндөр гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт багассанаас зарим байгаа газруудын онцлог шинжүүдийн талаар талаар шалтгаалан ядуурлын түвшин 6 хувиас бага илүү сайн ойлголттой болох зорилгоор ашиглах буурсан байна. Дэлхийн Банк (2016)-ны тооцоогоор боломжтой ихээхэн хэмжээний орон зайн мэдээлэл 2015 оны эдийн засгийн уналтын сөрөг нөлөөллөөс болон шинжилгээний арга хэрэгслийг ашигласан. шалтгаалан ядуурлын түвшний бууралт зогсонги байдалд орох магадлалтай байгаа ба энэ нь 2016 онд үргэлжлэх төлөвтэй байна. Хотын бүсийн ядуурлын 2.2 СУУРЬ МЭДЭЭЛЭЛ БА түвшин 2015-16 онд өсөх төлөвтэй байгаа ба Дэлхийн НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ Банкны тооцоогоор хотын бүсийн хүн амын 6.5 гаруй хувь ядуурлын шугамнаас доогуур орсон байх магадлалтай гэж үзэж байна. Улаанбаатар хот нь тус улсын ДНБ-ий 65 хувь1, эрчим хүчний 85 хувь мөн хөрөнгө оруулалтын 50 Монгол Улсын хүн амын бараг гуравны хоёр, ядуу хувийг бүрдүүлдэг. Улаанбаатар хотын бодит ДНБ- иргэдийн 55.6 хувь амьдран суудаг хотын бүсэд ий дундаж өсөлт 2008-2012 онд ойролцоогоор ядуурлын түвшний бууралтын зогсонги байдалд 13.3 хувь харин улсын хэмжээний дүн 8.8 хувьтай орох эрсдэл нэн ялангуяа их байна. Монгол Улс байсан. Тус хотын тэлэлт хүн амын өсөлтөөс гадна дахь хурдацтай хотжих, хотын бүсэд төвлөрөх чиг хотжилтын цар хэмжээний аль алины хувьд онцлог хандлагыг харгалзан үзэж, энэхүү тайланд хотын байсан. Улаанбаатар хотын хүн ам (тус улсын хүн ядуурлын олон хэлбэрүүд болон ядуурлын нийгмийн амын 42%-ийг эзэлдэг) 2001 онд хагас сая гаруй бүлгүүдэд мэдрэгдэх байдал хэрхэн өөр өөр байж байснаа 2011 онд 1.2 сая болж өссөн ба 2025 болох талаар гүнзгийрүүлэн судлалаа. Энэхүү онд 1.7 сая болж өсөх урьдчилсан тооцоо байна. тайлангийн зорилго нь: Хүн амын өсөлтийн ихэнх хувь сүүлийн хорин жилд явагдсан хөдөөнөөс хот руу чиглэсэн ихээхэн (i) тус улсын хотын бүсийн хүн амын дийлэнх хувь хэмжээний шилжилт хөдөлгөөнөөс бий болсон юм. амьдран суудаг бөгөөд хөдөөнөөс хот суурин 1989 онд Улаанбаатар хотод Монгол Улсын хүн газар руу шилжин суурьшигч иргэд хамгийн амын 26.8 хувь амьдарч байсан бол 2006 онд 38.1 ихээр зорин ирдэг нийслэл Улаанбаатар хот дахь ядуурлын цар хэмжээ, хэлбэр ба орон зайн тархалтанд нарийвчлан дүн шинжилгээ хийх; Азийн сангийн 2015 оны тооцоо: https://asiafoundation.org/ 1 resources/pdfs/EconomicDevelopmentMongolia.pdf 9 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь 10 хувь болж өссөн ба 2010 оны хүн амын тооллогын 2.3 УЛААНБААТАР ХОТ ДАХЬ мэдээгээр тус улсын хүн амын 45 хувь нь нийслэл ОРЛОГЫН ЯДУУРАЛ хотдоо амьдарч байна. Хэдийгээр хотжилт хөгжил дэвшлийг ахиулах Монгол Улсын ядуу иргэдийн ойролцоогоор 33% нь асар их боломжийг авчирдаг ч Улаанбаатар хот Улаанбаатар хотод амьдардаг бөгөөд хотын нийт дахь хотжилтын явц бага нягтшилтай, зах руугаа өрхийн 16 хувь ядуурлын шугамны доогуур байрлаж хяналтгүйгээр тэлсэн байдалтай байгаа юм. байна. Улаанбаатар хотод улсын хүн амын Улаанбаатар хот нь аггломераци ба нягтаршлын дийлэнх хувь амьдран суудаг тул тус хот нь бусад давуу талуудыг хөшүүрэг болгон ашиглах бус харин орон нутгийн засаг захиргааны нэгж, байршилтай ч үндсэн үйлчилгээг нэн ялангуяа ядуу иргэдэд харьцуулахад илүү олон ядуу иргэд амьдардаг хүргэхэд хүндрэлтэй тулгарч байна. Улаанбаатар учир хотын бүсийн ядуурлыг бууруулахад чиглэсэн хотын нягтшил багатай хот байгуулалтын хэлбэрт арга хэмжээнд голлох байр суурьтайг харуулж дараах гурван хүчин зүйлс харилцан нөлөөлж байгаа юм. Жини коэффициент 2010-2014 онд байна: хөдөлгөөнгүй 0.33 байсаар байгаа нь Улаанбаатар хот дахь тэгш бус байдлын түвшинд бууралт • Тус хотын зөвлөлтийн үеэс өвлөгдөн үлдсэн гараагүйг харуулж байна. төлөвлөлтийн хэв маяг болон үндсэн хуулиар олгосон газар өмчлөх эрх нь нам өндрийн Үндэсний статистикийн хорооны Өрхийн нийгэм- барилга байгууламж бүхий томоохон хэмжээтэй эдийн засгийн судалгаа (ӨНЭЗС)-ны Улаанбаатар хорооллуудыг хотын төвд бий болгосон. хотын 2010, 2012 ба 2014 оны мэдээлэлд хийсэн Улаанбаатар хотод оршин суух бүртгэлтэй дүн шинжилгээгээр тус хот дахь ядуурлын тохиолдол Монгол Улсын иргэд нь хотын зах хэсгээр 700 гэрт амьдардаг, ажилгүй, бага боловсролтой өрхийн м2 хүртэл, төв хэсгээр 400-550 м2 газрыг үнэгүй тэргүүнтэй, нийгмийн халамж болон хувийн хэвшлийн өмчлөх эрхтэй байдаг. цалин хөлснөөс хамааралтай өрхүүдэд хамгийн • Тус хотыг хүн амын өсөлтөнд зориулан өндөр байгааг харуулж байна. хангалттай төлөвлөөгүй ба хотын төвтэй ойролцоох төлбөрийн чадварт нийцсэн орон ГЭР ХОРООЛЛЫН АНГИЛАЛ БА ОРЛОГЫН сууцны нөөц ихээхэн дутагдалтайгаас хот зах ЯДУУРАЛТАЙ ХАМААРАХ БАЙДАЛ руугаа хяналтгүй тэлсэн. • 2000-аад оны эхэн үеээс хойш хөдөөнөөс хот Улаанбаатар хот нь гэр хорооллыг цаашид руу шилжих хөдөлгөөн эрчимжсэн нь дээрх хоёр хөгжүүлэх зорилгоор байршил, инженерийн дэд нөхцөл байдалтай давхцан, хот зах руугаа бүтцэд холбогдох боломж болон сууцын төрлөөр гадагш тэлэхэд хүргэсэн. гурван бүс буюу төвийн, дундын (дундын бүсийн) ба захын гэр хороолол гэж ангилдаг. Уг албан ёсны Үр дүнд нь нэг айлын тусдаа сууцууд бүхий талбар ангиллын дагуу төвийн гэр хороолол нь төвлөрсөн газруудад бий болж, оршин суух зориулалтын бага инженерийн дэд бүтцэд холбогдох боломжтой нягтшилтай бүсүүдийг бий болгосон байна. Ийм бөгөөд өндөр болон дунд давхар барилгаар дахин оршин суух зориулалтын бүсүүдийг “гэр хороолол” төлөвлөхөөр төлөвлөсөн байна. Дундын бүсийн гэх болсон ба Улаанбаатар хотын дүр төрхийн гэр хорооллыг нам болон дунд давхрын барилгаар онцлог шинж юм. Голчлон хотын зах хэсгээр дахин төлөвлөхөөр төлөвлөсөн ба инженерийн байрлах гэр хорооллуудад олон тооны ядуу иргэд хэсэгчилсэн шугам сүлжээнд холбогдох аж. Захын амьдардаг бөгөөд эдгээрт үндсэн үйлчилгээ, дэд гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг бие даасан бүтцийн хүрэлцээ асар их дутагдалтай байдаг учир дэд бүтэцтэйгээр газар өөрчлөн зохион байгуулах орлогын ядууралд улам ордог. аргаар, үе шаттайгаар хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн. “Байшин хороолол” нь зонхилон орон сууцуудтай 11 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь байдаг ба нэг айлын байшин болон гэр байгууламж дээш насны эрэгтэй болон эмэгтэй хүмүүс ажил бүхий талбар газрууд бага хэмжээгээр байдаг. хийх боломжийг нь насны хатуу шаардлага хязгаарладаг гэж мэдээлсэн байна. Эрэгтэй Улаанбаатар хотын дүүрэг болон хороод дах ядуу хүмүүс энэхүү гадуурхлыг биеийн хүчний ажилтай иргэдийн тархалт нь орон зайн тодорхой хэлбэртэй холбон дурдсан ба Хятад ажилчдыг илүүд үзэх байна. Гэр хороололд амьдарч буй хүмүүсийн хандлагатай холбосон. Харин эмэгтэй хүмүүсийн ойролцоогоор 38 хувь ядуу байхад орон сууцанд хувьд насаар ялгаварлах асуудал нь мөн амьдрагсдын ердөө 1 хүрэхгүй хувь ядуу байна. Ядуу жендерийн хэмжээстэй байсан. Ажил олгогч нар иргэдийн талаас илүү хувь (57.5 хувь) гэрт амьдардаг хүүхэд өсгөх үүргээс улбаалан эмэгтэйчүүдийг гэж мэдээлсэн нь 2010 оныхтой харьцуулахад ажиллуулах боломжгүй гэж үзэн, хүүхэдтэй өндөр дүн юм. Гэхдээ ядуу өрхүүд зөвхөн захын эмэгтэйчүүдэд сөрөг ханддаг байна. гэр хороололд төвлөрөх бус харин гэр хорооллын • Хүүхэд харахаас үүдэлтэй тулгардаг гурван бүст жигд тархсан байгаа хэдий ч ядуурлын бэрхшээлүүд: Хорооны өрхийн бүртгэлийн шугамнаас доогуур байгаа иргэдийн тоо хотын мэдээлэлд хийсэн дүн шинжилгээгээр улсын төвөөс холдох тусам эерэг хамааралтай байна. цэцэрлэгийн багтаамж нь нийт хамрагдвал зохих хүүхдийн ердөө 30%-ийг хамруулах АЖИЛГҮЙДЭЛ НЭМЭГДЭХ ХАНДЛАГА боломжтой буюу маш их дутагдалтай байгааг харуулж байна. Төлбөрийн чадварт нийцсэн Монгол Улсын эдийн засаг өнгөрсөн арван жилийн хүүхэд харуулах боломжууд байхгүй байх хугацаанд урьд хожид байгаагүйгээр өссөнийг нь эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн зах зээлд үл харгалзан ажиллах хүчин бага шаарддаг аж орох боломжийг хязгаарладаг чухал асуудал үйлдвэрийн тэлэлт ажлын байрыг ердөө 11 хувиар юм. Гэр бүлийн дэмжлэгийн сайн тогтолцоо нэмэгдүүлсэн. Монгол Улсын Үндэсний стратегийн байхгүй тохиолдолд нэн ялангуяа шилжин хүрээлэн (ҮСТ)-гийн мэдээлснээр ажлын байр хайгч ирсэн өрхүүдийн хувьд хүүхдээ харахын тулд ажилгүй иргэдийн тоо 2012 онд 39,000 байсан эмэгтэйчүүд гэртээ байх шаардлагатай болдог. бол 2014 онд 55,000 болж өссөн ба шинэ ажлын байрны тоо энэ хугацаанд хагасаар буурсан байна. • Хөдөлмөрийн мөлжлөг: Барилгын салбар Ажилгүй иргэдийн 69% нь 15-34 насны бүлэгт нь 2010-2014 онд хүн амын хамгийн бага багтаж байгаа тул залуучуудын ажилгүйдэл гол орлоготой 20 хувийн (иргэдийн) хөдөлмөрийн асуудал болсон хэвээр байна. орлогын өсөлтийн хагасаас илүүг бүрдүүлсэн. Гэсэн хэдий ажлын хөлсийг бүтэн өгөхгүй байх, Улаанбаатар хотод ажиллах хүчний оролцооны хуурамч хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах, шударга түвшин 2010-2014 онд эрэгтэй болон эмэгтэй бусаар халах зэрэг албан бус хөдөлмөр хүмүүсийн аль алины хувьд тогтмол өссөн боловч эрхлэгчдийн хөдөлмөрийн мөлжлөгийн хэлбэрүүд 2012-2014 онд эмэгтэйчүүдийн ажилгүйдлийн нэн ялангуяа барилгын салбарт өргөн дэлгэрсэн түвшин бараг 2 дахин нэмэгдсэн нь ажиллах хүчинд байна. Эдгээр асуудлууд ажлын байртай нэмэгдэн орж буй эмэгтэйчүүдийг шингээх хангалттай болоход ихээхэн саад болон, ажил хайгчдын ажлын байр байхгүй байгааг харуулж байна. хөдөлмөрийн зах зээлд ажил хайх итгэлийг Улаанбаатар хотод эрэгтэйчүүдийн ажилгүйдлийн мохоодог. түвшин бас бага зэрэг нэмэгдсэн байна. Нийтэд • Авилга ба кронизм: Авилга өгч болон танил нь авч үзвэл 2010-2014 онд ажилгүйдэл буурсан ч талаар ажил ордог байдлыг хөдөлмөр эрхлэх 2010-2012 онд хүрсэн ололтуудын зарим байхгүй боломжийг хязгаарладаг саад гэж үзсэн ба болж байна. Дараах ажилгүйдлийг хадгалан ажил хайгч нар ажилд орох бүр эсвэл богино үргэлжлүүлдэг тогтолцоонууд байна: жагсаалтанд багтахын тулд нөлөө бүхий танилтай байх эсвэл хахууль өгөх шаардлагатай • Нас ба хүйсээр ялгаварлан гадуурхах: 40-өөс болдог байна. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэдэг 12 жижиг хэмжээний худалдаа, наймаа эрхлэгч гэр хорооллын страта-д амьдардаг нь олон хэмжээст нар албан ёсны худалдааны газарт бизнесийн ядуу байх магадлал хоёр дахин их байна гэсэн үг юм. үйл ажиллагаагаа явуулах зөвшөөрөл авахад авилгын асуудал тулгардаг гэсэн байна. Олон хэмжээст ядууралд хамгийн их хувь нэмэр оруулсан хэмжээсүүд нь ”хөрөнгө ба мөнгө”, ”ус ба • Боловсрол: Ядуу өрхүүдийн 68% нь бүрэнд ариун цэвэр”, ”хатуу хог хаягдал” байгаа бөгөөд дунд буюу түүнээс бага боловсрол бүхий гэр хороолол болон байшин хороололд оршин өрхийн тэргүүнтэй бол ердөө 8% нь дээд суугчдын хооронд тодорхой хэмжээний ялгаа байна. боловсролтой өрхийн тэргүүнтэй байна. Архинд донтолтын асуудал гэр хороолол ба байшин Чанартай боловсролыг эзэмших боломж нь хорооллын аль алины хувьд хотын амьдралын хүний чадавхийг хөгжүүлэх гол хүчин зүйл ба чанарт нөлөөлөх чухал шалгуур үзүүлэлт гэж дутагдалтай талуудыг үеэс үед хэр хэмжээгээр харагдахаас гадна олон хэмжээст ядууралд бас том дамжихыг тодорхойлдог. Улаанбаатар хот дахь хувь нэмэр оруулж байна. дунд сургуулийн орон зайн тархалтыг нягтлан үзэхэд гэр хороололд амьдардаг бага орлоготой өрхийн хүүхдүүдийн хувьд сургууль явах нөхцөл 2.5 ӨРТӨМХИЙ БҮЛГҮҮД байдал дахь тэгш бус байдлыг харуулж байна. Нийгмийн тодорхой бүлгүүд өөрсдийн онцлог ухамсар (identity) буюу нийгмийн нөхцөл байдлаасаа 2.4 ЯДУУРЛЫН ОЛОН ХЭЛБЭР шалтгаалан таагүй нөхцөл байдалд оршин байдаг. Уг таагүй нөхцөл байдал нь нийгмээс гутаан Гэр хорооллын нөхцөл байдлаас шалтгаалан доромжлох (social stigma) хэлбэрээр илэрхийлэгддэг хотын ядуу иргэдийн амьдралд орлогын ядуурлаас ба нийгмийн гадуурхал болон өртөмхий байдлыг гадна үндсэн үйлчилгээ ба дэд бүтэц байхгүйгээс бий болгоход гол хүчин зүйл болдог. улбаалсан олон хэлбэрийн гачигдал давхар сөргөөр нөлөөлж байна. Зөвхөн орлогын ядууралд анхаарал ХӨДӨӨНӨӨС ХОТОД ШИЛЖИН хандуулах нь хотын ядуу иргэдийн амьдралын нөхцөл СУУРЬШИГЧИД байдлыг бүрэн тодорхойлох хэмжүүр биш бөгөөд орлогын ядуурал дээр нэмж гачигдлын мэдээллийг Шилжин ирсэн иргэдийг Улаанбаатар хотын тодорхойлох нь нийгэм ба эдийн засгийн үр дүнтэй ядуурлын өндөр түвшний гол эх сурвалж бөгөөд бодлогыг боловсруулах нөхцлийг бүрдүүлнэ гэдгээрээ хотын зах руугаа тэлсэний гол шалтгаан хэмээн бодлогын өнцгөөс тухайлан ач холбогдолтой юм. хотын оршин суугчдын зүгээс ихэвчлэн дорд үзэн гадуурхдаг боловч тус тайлангийн хүрээнд Улаанбаатар хотод ядуурлын олон хэмжээст байдлыг цуглуулсан тоон болон этнографик судалгааны судлахын тулд удаан хугацаанд ашиглагдаж буй баримт мэдээллээс харахад эдгээр үзлүүд Алкайр Фостерийн аргаар Дэлхийн Банкны 2014 нотлогдохгүй байна. Дэлхийн Банкны 2014 оны оны судалгааны мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийсэн. судалгааны дүгнэлт нь шилжин ирсэн иргэд бүхэлдээ Дүн шинжилгээний үр дүнгээс харахад Улаанбаатар орлогын хувьд хотын ядуу иргэдийн тоонд багтахгүй хотын хүн амын нийт 23.4%-ийг олон хэмжээсээр болохыг харуулж байна. Нас, хүйс, боловсролын ядуу гэж ангилж болохоор байна. Гэр хорооллын түвшин, ажил эрхлэлтийн байдал, Улаанбаатар иргэдийн дунд олон хэмжээст ядуурал тогтмол өндөр хотын оршин суугаа байршил зэргээр харьцуулан бөгөөд илүү гүнзгий байна. Дээр дурдсан аргачлал орлогын ядуурлыг тодорхойлох шугаман регрессийн ба тодорхойлолтуудыг ашиглахад гэр хорооллын загвараас харахад шилжин ирсэн байдал ба иргэдийн 39.5% ядуу байхад байшин хорооллын орлого хоёрын хооронд тодорхой хэмжээний иргэдийн зөвхөн 17.8% нь ядуу байгаа нь гэр хамаарал байхгүй байна. хорооллын страта-д амьдарч байгаа хүнийг байшин хорооллын страта-д амьдардаг хүнтэй харьцуулахад Шилжин ирсэн иргэд нь орлогын хувьд ядуу биш 13 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь байгаа боловч шилжин ирсэн айл өрхийн 60% олон хэмжээст ядуу байхад шилжин ирээгүй айл өрхийн хувьд 48% ийм байгаа нь шилжин ирсэн өрхийн ихээхэн хувь гэр хороолол буюу үйлчилгээгүй нөхцөлд оршин сууж байгаатай холбоотой. Улаанбаатар хотод нүүн ирэгсдийн дийлэнх хувь гэр хороололд амьдардаг хэдий ч нийтлэг ойлголтын дагуу захын гэр хороололд төвлөрөөгүй байсан ба гэр хорооллын байршил тус бүрээр тархан амьдардаг байна. ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ИРГЭД Хэдийгээр нийгмийн халамжийн тогтолцоонд УБ хотод амьдардаг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн мөнгөн хэлбэрийн өртөмхий байдлыг бууруулах зорилго бүхий тэтгэмжүүд байдаг боловч хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд бие махбодийн хувьд өдөр тутам тулгардаг асуудлуудыг шийдвэрлэх арга хэмжээ бага байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн ашиглах боломжийг хангасан дэд бүтэц хязгаарлагдмал байдаг учир тэдний хөдөлгөөн, бие даан амьдрах боломжийг нь хязгаарладаг байна. ГУДАМЖНЫ ХҮҮХДҮҮД Нийслэлийн цагдаагийн газрын хүүхэд хамгааллын төвийн мэдээлснээр УБ хотод байгаа гудамжны хүүхдийн тоо 2011 онд 889 байсан бол 2012 онд 690, 2013 онд 260 болж буурчээ. 2014 онд Нийслэлийн цагдаагийн газраас Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн газартай хамтран орон гэргүй, гудамжны хүүхдийг олж тогтоох аянг эхлүүлсэн. Энэ үеэр 74 орон гэргүй хүүхдийг олж тогтоон, бүртгэж эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулсан бөгөөд тэднийг гэр бүлтэй нь нэгтгэх, асрамжийн газар байрлуулах оролдлого хийсэн. Гэвч ТББ-уудын зүгээс УБ хотын хүүхдийн өртөмхий байдлын асуудал нь гудамжнаас хязгаарлагдмал чадавх бүхий гэр оронд нь шилжиж байгаа талаарх асуудлыг гаргаж тавьсан. ОРОН СУУЦНЫ ЖИЖҮҮР Зөвлөлтийн маягийн орон сууцуудыг 1990-ээд онд хувьчилж эхэлснээр Сууц өмчлөгчдийн холбоо (СӨХ)-д байгуулагдаж, “орцны жижүүр” гэх шинэ ажлын байр бий болсон. Уг ажлын байрны үндсэн 14 үүрэг нь ногдсон нийтийн талбайг цэвэрлэх, орцны алинд буй хийдлийг шийдвэрлэхээр арга хэмжээ авч үүдийг 24/7 хамгаалах, СӨХ-оос даалгасан бусад эхлээд байна. Харин архинд донтолтын асуудал ажлууд болно. Орцны жижүүр нь ихэвчлэн үүдний ерөнхийдөө шийдвэрлэгдээгүй байгаа ба Монгол шатны хонгилд амьдардаг. Шатны хонгил нь 1.8х2м Улс энэхүү өсөн нэмэгдэж буй донтолтын асуудлыг (3.6-4м2) хэмжээтэй, маш намхан таазтай, онгорхой хэрхэн шийдвэрлэх талаар гадаадын улс орнуудын талыг хямд материалаар тагласан байдаг. Энэ нь жишээнээс суралцах нь тустай. агаарын урсгал хязгаарлагдмал, байгалийн гэрэлгүй, өвөлдөө хүйтэн, ихэвчлэн дуу чимээтэй, заримд нь Эцэст нь УБ хотод зохих бодлогын хэрэгслүүдээс угаалтуур болон жорлон байхгүй давчуу орон зай гадна хот байгуулалтын төлөвлөлт, газар зохион юм. Уг хонгилд амьдрагчид нь ихэвчлэн хөдөө, орон байгуулалтын төлөвлөлт, газрын албан татвар, нутгаас шилжиж ирсэн, хотод оршин суух хаяггүй, 5 бүсчлэлийн зохицуулалтын талаарх эрх мэдэл хүртэл насны хүүхэдтэй ганц бие эхчүүд байдаг. байдаг ба эдгээрийг үйлчилгээ үзүүлэхэд төлбөрийн чадварт нийцсэн, үр ашигтай байдлыг хангаснаар хүртээмжтэй хөгжлийг дэмжихэд ашиглах боломжтой. 2.6 ДҮГНЭЛТ Нягтшлыг дэмжсэн, үйлчилгээ авах боломжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн сайн хот байгуулалтын Энэхүү дүн шинжилгээгээр хөдөлмөр эрхлэлт, төлөвлөлт, газрын менежмент нь үйлчилгээ хүргэхэд боловсрол, үйлчилгээ хүргэлт мөн өргөн дэлгэрсэн үр дүн болон үр ашгийн хувьд амин чухлаас архинд донтолтын асуудлыг шийдвэрлэх зэрэг гадна хотын хөгжилд иргэдийг хамруулах байдлыг төрөөс бодлогын арга хэмжээ санаачлах дээшлүүлэн, нийслэл хотын бүх иргэдийн хувьд боломжтой гол чиглэлүүдийг онцлов. Хотын засаг амьдрахад таатай хот бий болгоход мөн адил чухал захиргаанаас боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх ач юм. холбогдлыг ойлгон, хүртээмж болон чанарын аль 3.0 УДИРТГАЛ: СУУРЬ МЭДЭЭЛЭЛ БА НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ 3.1. МОНГОЛ УЛСЫН ЯДУУР­ РАЛ 3.2. МОНГОЛ УЛСАД ЯДУУ­ ЛЫН ТҮВШНИЙ БУУРАЛТ: ХОТЫН БҮСЭД ЗОНХИЛОН ХҮЧТЭЙ ЭХЭЛСЭН БОЛОВЧ ОРШДОГ ОНЦЛОГ СУЛ АХИЦ ГАРЧ БАЙНА 2010 оноос Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт Монгол Улсын хүн амын бараг гуравны хоёр, ядуу урьд хожид байгаагүйгээр өсч, 2012 онд 17.5 хувьд иргэдийн 55.6 хувь амьдран суудаг хотын бүсэд хүрэн, дэлхийн хамгийн хурдацтай өсч буй эдийн ядуурлын түвшний бууралтын зогсонги байдалд засаг болсон.2 Энэхүү эдийн засгийн зүйрлүүлшгүй орох эрсдэл нэн ялангуяа их байна. Энэ нь ядуурал өсөлтийг дагаад ядуурлын түвшин 2010 онд 38.7 голчлон хөдөө орон нутагт төвлөрсөн байдаг бусад хувиас 2014 онд 21.6 хувь болж, 17 хувиар огцом хөгжиж орнуудаас ялгаатай юм. 2010-2014 оны буурсан. Гэвч уг бууралтын ихэнх хувь 2010-2012 хооронд ядуурлын түвшин хөдөө орон нутагтай онд явагдсан бөгөөд 2012-оос 2014 онд ядуурлын харьцуулахад хотын бүсэд илүү бага хурдацтайгаар түвшин 6 хувь хүрэхгүй үзүүлэлтээр буурсан байна. буурсан байна. Тухайн хугацаанд хүн ам багатай Ингэж буурсан шалтгаан нь гадаадын шууд хөрөнгө хөдөө орон нутаг нийт ядуурлын түвшний оруулалт огцом багасч, уул уурхай төслүүд ихээхэн бууралтанд харьцангуй илүү их нөлөөлсөн байна. удааширсантай холбоотойгоор Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт нэг оронтой тоо руу бууран Дэлхийн Банкны тооцоолсоноор хөдөө орон нутагт 2012 оноос эдийн засгийн өсөлт огцом доош ядуурлын түвшин 2010-2012 оны хооронд 13.5 хувь, чиглэсэнд оршино3. Тус улсын хүн амын 11 гаруй 2012-оос 2014 оны хооронд 9.1 хувиар буурсан хувь ядуурлын шугамны 10 хувь дотор байгаа нь байхад хотын бүсэд харьцангуй бага үзүүлэлттэй дээрх эдийн засгийн цочролуудад ихээхэн өртөмхий буюу 9.9 ба 4.4 хувиар харгалзах үеүүдэд тус тус болгож байна4. Дэлхийн Банк (2016)-ны тооцоогоор буурсан байна (Хүснэгт 1). 2015 оны эдийн засгийн уналтын сөрөг нөлөөллөөс шалтгаалан ядуурлын түвшний бууралт зогсонги Хотын бүсийн ядуурлын түвшний бууралтын байдалд орох магадлалтай байгаа ба энэ нь 2016 удаашралтай явцыг дагалдан хотын тэгш бус онд үргэлжлэх төлөвтэй байна. Монгол Улсын эдийн байдлын түвшин багасаагүй байна. Жини засгийн урт хугацааны, хүртээмжтэй өсөлтийг бий коэффициент хотын бүсэд 2010 оноос 0.33 хэвээрээ болгоход инфляцийн түвшин өндөр байн5, эдийн байсан бол хөдөө орон нутагт 2010 онд 0.32 засгийн өсөлт буурч байгаа тохиолдолд ихээхэн байсан коэффициент 2014 онд 0.28 болж тэгш бус хүндрэлтэй байх болно. байдал багассан байна. Ойрын хугацаанд хотын бүсийн тэгш бус байдлын түвшин буурах төлөвгүй 2 Энэхүү буурах чиг хандлага 2011 оны өндөр өсөлт (17.5 байна. хувь)-ийн дараагаар эхлэн, 2012 онд 12.3 хувь, 2013 онд 11.7 хувь болж буурсан байна. Дэлхийн Банк 2016a Монгол Улсын Ядуурлын түвшний тайлан XXX 3 АХБ Зүүн Азийн хэтийн төлөв 2014. “https://www.adb.org/ sites/default/files/publication/31241/ado-2014_1.pdf” 4 Дэлхийн Банк 2016a Монгол Улс дахь ядуурлын бууралт ба хамтын хөгжил: сайн гараа үргэлжлэх боломжтой юу? Вашингтон хот. 5 Өнгөрсөн жилийн төсвийн болон мөнгөний тэлэх бодлогоос үүдэлтэйгээр 2014 оны 7 сард хэрэглэгчийн үнийн инфляц өмнөх жилийн дүнгээс 12.9% болж эрчтэй өссөн. 16 ХҮСНЭГТ 1 Улсын хэмжээний хот-хөдөө орон нутгийн ядуурлын түвшний чиг хандлага: 2010 – 2014 он ЯДУУРЛЫН ТҮВШИН (%) ӨӨРЧЛӨЛТ ЯДУУ ИРГЭДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 2010 2012 2014 2012-2014 2010 2012 2014 Монгол улс 38.8 27.4 21.6 -5.8 100.0 100.0 100.0 Хотын бүс 33.2 23.3 18.8 -4.4 55.2 56.2 55.6 Хөдөө орон нутаг 49.0 35.5 26.4 -9.1 44.8 43.8 44.4 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны зохиогчид ӨНЭЗС-ны 2010, 2012 ба 2014 оны мэдээнээс тооцоолов (2016) Монгол Улсын эдийн засгийн уналтын нөлөө хотын нөлөөлж байв.10 1990 оноос хойш Монгол Улс бүсэд хамгийн ихээр мэдрэгдсэн. 2015-2016 онд даяар амьжиргааны түвшин эрс буурсанаас болж хотын бүсийн ядуурлын түвшин ихэснэ гэж тооцоолж сонгодог утгаараа түлхэх ба татах хүчин зүйлсийн байгаа ба хүн амын 6.5 хувь аль хэдийн ядуурлын нөлөөллийн11 улмаас хөдөөнөөс хот уруу шилжих шугамын доогуур орсон байх магадлалтай байна.6 хөдөлгөөн ихэссэн боловч хурдацтай хотжих явцыг Монгол Улс одоогийн байдлаар зудын байдалтай зохицуулах стратеги ба төлөвлөгөө байгаагүй (хуурай зун болсоны дараа хахир өвөл болох) байна. 1990-1995 онд хөдөө орон нутгийн иргэдийн байгаа бөгөөд зудаас болж ихээхэн хэмжээний тоо тодорхой хэмжээгээр нэмэгдэн, түр зуурын хот ургац, мал алдан, амьжиргаа доошилсоноос болж суурин газраас хөдөө рүү шилжих хөдөлгөөн илт хот суурин газар руу гэнэтийн шилжилт хөдөлгөөн мэдэгдэж байсан боловч 1995 оноос эхлэн хот руу хийхэд хүргэдэг. Монгол Улсын Засгийн газраас шилжих хөдөлгөөн нэмэгдэж, ялангуяа 2000 оноос мэдээлсэний дагуу 2015 оны эцэст 16 аймгийн хойш бүр ихээр нэмэгдсэн байна.12 Зуданд нэрвэгдэн 50 сум зуданд өртсөн ба 20 аймгийн өөр 120 хөдөө орон нутагт эдийн засгийн байдал хүндэрсэн суманд бараг зудын нөхцөл байдалтай байжээ (Re- нь шилжилт хөдөлгөөн хийх үндсэн шалтгаан буюу liefWeb/UN OCHA)7. Уг нөхцөл байдал нь зудад түлхэц хүчин зүйл болсон байна. Мөн хөдөө орон өртсөн хөдөө орон нутгийн сумуудын 1 сая гаруй нутгийн айлуудын хувьд үр хүүхдийнхээ ирээдүйн иргэдэд нөлөөлөх магадлалтай (ReliefWeb/IFRC)8 ба төлөө ялангуяа илүү сайн боловсролтой болгох, Монгол Улсын ядуурлыг бууруулахад гаргасан ололт илүү сайн эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах боломжтой амжилтыг ухрааж болзошгүй юм. болгох зорилгоор шилжилт хөдөлгөөний гол цэг болох, хурдацтай тэлж буй Улаанбаатар хот руу Социализмын үед шилжилт, хөдөлгөөнийг төвөөс шилжилт хөдөлгөөн хийх хүсэл тэмүүлэл нь өөр нэгэн хянан, үйлдвэрт ажиллах хүчнийг ажиллуулах үндсэн шалтгаан болж байна. зорилгоор хотжилтыг дэмждэг байв.9 1990 он гэхэд Монгол Улсын нийт хүн амын 55-аас 60 хувь нь Монгол Улсад ядуурал хот суурин газруудад түлхүү хот суурин газар амьдарч байв. Сумын төвүүдэд оршдог онцлог байдал болон ойрын хугацаанд амьдарч байсан үлдсэн иргэдийн амьжиргааны хотын бүсийн ядуурлын түвшин ихсэх магадлалтай түвшин өнөөдрийнхтэй харьцуулахад 1990 оноос учир хотын ядуу иргэдэд тулгарч асуудлуудын мөн өмнө сургууль, дотуур байр, театр, нийтийн чанар, тэгш бус байдлыг улам бүр бий болгодог тээвэр, сонин хэвлэл, цахилгаантай байсан учраас механизмуудын талаар илүү сайн ойлголттой болох, харьцангуй өндөр байв. Улмаар хөдөө орон нутагт олон хүчин зүйлсээс улбаатай эдгээр асуудлуудыг ч амьжиргааны түвшин харьцангуй өндөр байхад шийдэх арга замыг хайж олох нь ач холбогдолтой болно. 6 Дэлхийн Банк, 2016 7 http://reliefweb.int/report/world/asia-pacific-region-el-ni-o- snapshot-january-2016 8 http://reliefweb.int/report/mongolia/mongolia-extreme-winter- 10 Дээрх. ху. 180. condition-emergency-plan-action-epoa-n-mdrmn005 11 Ли 1966: ху. 50. 9 Гилберг/Свантессон 1996: ху. 20. 12 Тарацевкси 2008: ху. 157. 4.0 СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО Энэхүү тайланд хотын ядуурлын олон хэмжээсүүд илүү сайн ойлголттой болох зорилгоор орон болон ядуурлын нийгмийн бүлгүүдэд мэдрэгдэх зайн ашиглах боломжтой ихээхэн хэмжээний байдал хэрхэн өөр байж болох талаар нягталж мэдээлэл болон шинжилгээний арга хэрэгслийг үзэв. Энэхүү тайлан төрөл бүрийн мэдээллийн эх нэмэлтээр ашигласан. Энэ тайланд ашигласан хэд үүсвэрийг ашиглан нийслэл Улаанбаатар хот дахь хэдэн мэдээллийн эх сурвалжийг (доор дурдсан) ядуурлын хэлбэр ба орон зайн тархалтаас гадна Дэлхийн Банкны Улаанбаатар хотын үйлчилгээний ядуу иргэд болон гадуурхагдсан хүн амын бүлгийн хүртээмжийн тайлан (2016 он)-гийн дүн шинжилгээг өртөмхий байдлын эх үүсвэрүүдэд нарийвчлан гаргахад бас ашигласан бөгөөд энэхүү хоёр тайлан дүн шинжилгээ хийхэд голлон чиглэсэн. Эдгээр нь нэгэн өргөн хүрээний шинжилгээ ба техникийн асуудлууд хүн ам, ядуурал, эдийн засгийн өсөлт ажлын үр дүн юм. Иймээс энэ тайлангийн зарим сүүлийн арваад жилүүдэд улам бүр төвлөрч байгаа дүн шинжилгээнүүд Үйлчилгээний хүртээмжийн Улаанбаатар хотын хувьд чухал юм. Энэхүү тайланд тайланд дурдсан дүн шинжилгээнүүдтэй давхцаж дан ганц мөнгөн хэмжээсээс гадна түүнээс цааш байгаа болно. Хэдий тийм боловч энэ тайланд судлан, Улаанбаатар хотын ядуурлын олон хэмжээст дурдсан дүн шинжилгээнүүдийг хотын ядуурлын шинж чанарыг онцлов. өнцгөөс харан авч үзэж байгаа учраас энэ тайланг уншигдахад хялбар болгох үүднээс давхцаж байгаа Олон хэмжээст өнцгөөс харсан энэхүү тайланд дүн шинжилгээнүүдийн талаар тухай бүр илэрхий эдийн засгийн гачигдалд анхаарал хандуулсанаар, дурдаагүй болно. удаан хугацаанд ашиглагдаж буй ядуурлын дүн шинжилгээний аргын суурь болох ядуурлын Уг судалгаанд ашиглагдсан анхдагч мэдээллийн эх түвшингийн уламжлалт хэмжүүрийн ач холбогдлыг үүсвэрт дараах орно: бууруулахгүй болно. Харин ч хотод амьдрах боломж тааруу байх нь орлогын ядуурлын хотын ядуу • УБ хотын үйлчилгээний хүртээмжийн талаарх иргэдэд үзүүлэх нөлөөг даамжруулж болох учир уг өрхийн түвшний судалгаа: орон зайн байршлын арга нь хотод амьдрах боломжийн асуудлуудыг тэмдэглэгээтэй, гэр хороолол ба байшин онцлон, эдийн засгийн хэмжээсийг бататгадаг. хороолол байршлаар хоёр ангилалд хуваан, Хамгийн гол нь хотын амьдрах боломжийн хэмжээс хоёр үе шат бүхий санамсаргүй түүврийн (ялангуяа хотын захиргааны үйлчилгээ, суурь дэд загвар ашигласан, хотыг бүхэлд нь хамруулсан бүтэц, боловсрол, эрүүл мэнд гэх мэт үйлчилгээний 3000 өрхийн санамсаргүй түүвэр.13 Нийгэм, хүртээмж ба чанар) нь орон нутгийн засаг захиргаанаас бүгдэд хүртээмжтэй хотыг байгуулах Хоёр үе шат бүхий санамсаргүй түүврийн загвар нь эхлээд 13 ажлыг дэмжих гол хүчин зүйл болно. арван өрх сонгоход ашиглах хэсгүүдийг энгийн санамсаргүй түүвэрлэлтийн аргыг ашиглан санамсаргүй байдлаар тодорхойлсон. Улаанбаатар хот нь 9 дүүрэгт хуваагддаг ба эдгээр нь 152 хороонд хуваагддаг. Хороо нь тус хотын 4.1 АРГА ЗҮЙ засаг захиргааны хамгийн доод шатны нэгж юм. Хороодыг хоёр ангилсан ба ингэхдээ тухайн хорооны нийт өрхийн 50%-иас илүү нь гэр хороололд амьдардаг бол гэр страта/ ангилалд, эсрэгээрээ бол орон сууцны страта/ангилалд Тайланд тоон, чанарын болон орон зайн хуваасан. Цаашлаад хороодыг тус бүр ойролцоогоор 200 шинжилгээг хослуулсан холимог судалгааны өрхөөс тогтох нэгжид хуваасан ба улмаар анхдагч түүврийн аргачлалыг ашигласан. Хотын ядуу иргэдийн нэгж (АТН) болох нийт 1168 нэгж/хэсгийг гаргаж авсан. ”Гэр хорооллын страта/ангилал”-аас 200 АТН, ”орон сууцны байршлын тархалт болон ядуурлын түвшин өндөр страта/ангилал”-аас 100 АТН-ийг санамсаргүйгээр тус тус байгаа газруудын онцлог шинжүүдийн талаар сонгосон. Хоёр дах шатны түүвэрлэлтэд зориулан дээрх 18 эдийн засгий үзүүлэлт, шилжин суурьшилт, ус ба хорооллын иргэд гэсэн хоёр өртөмхий бүлгийн ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж, хатуу аж амьдралд анхаарал хандуулсан. хог хаягдлын ачилт, ажиллагаатай гудамжны Оршуулгын газрыг дараагаар нь тойруулан гэрэлтүүлгийн хамрах хүрээ, эрүүл мэндийн хашаа барьсан ба тухайн гэр хороололтой байгууламж, сургуулийн хүрэлцээ, социал зэрэгцэн оршдог. Улаанбаатар хотын оршин капитал болон орон нутаг дах орчин нөхцлийн суугчдын зүгээс дээрх хоёр бүлгийн аль талаарх мэдээллийг цуглуулсан. Мэдээлэл алиныг гутаан, дорд үздэг ба нарийвчилсан цуглуулалтыг 2014 онд гүйцэтгэсэн14 (цаашид судалгаагаар тэдгээр иргэдийн хотод хэрхэн аж Дэлхийн Банкны 2014 оны судалгаа). төрдөг болон даван туулах чадавхийн талаар мэдээлэлтэй болох боломжийг олгосон. Цаашид • Монгол Улсын Үндэсний статистикийн Дэлхийн Банкны этнографик судалгаа 2014 гэв. хорооноос зохион байгуулсан Өрхийн нийгэм- эдийн засгийн судалгаа (ӨНЭЗС)-ны 2010, • Орон зайн мэдээлэл, шинжилгээ: Улаанбаатар 2012 ба 2014 оны Улаанбаатар хотын дүн хотын Ерөнхий төлөвлөгөөний газар (ЕТГ)-аас мэдээллийн шинжилгээ (цаашид, ӨНЭЗС) их хэмжээний орон зайн мэдээллийг 2014 оны 7 сард авсан ба үйлчилгээний хүртээмжийг нягтлан • Фокус бүлгийн ярилцлага: орон нутгийн үзүүлдэг үзэхэд орон зайн ихэнх дүн шинжилгээний нийгмийн гол үйлчилгээ болгон боловсрол, эрүүл суурь болсон болно. Уг мэдээлэлд нийтийн мэндийн үйлчилгээний чанар, хүртээмж ба үр тээврийн шугам, сүлжээ, сургууль, эмнэлэг, дүнгийн талаарх УБ хотын дүүргүүдийн иргэдтэй гудамжны гэрэлтүүлэг, барилгын дэвсгэр зураг, хийсэн 18 фокус бүлгийн ярилцлага. оршин суух бүсийн ангилал зэргийн тархалтын ГМС-ийн зураглалууд орсон. Дээр нь Монгол • Эдгээр фокус бүлгийн ярилцлагуудыг мөн 2014 Улсын Үндэсний статистикийн хороо (ҮСХ)- онд зохион байгуулсан. Цаашид Дэлхийн ноос дүүргээс доод шатанд буюу хотын Банкны ФБЯ-ууд 2014 гэв. Фокус бүлгийн засаг захиргааны хамгийн бага нэгж болох ярилцлагын дүн шинжилгээгээр ялангуяа тоон хорооны түвшинд ядуурлыг тооцсон ядуурлын мэдээллийг тайлбарлахад ядуурал хүмүүст хэрхэн зураглалыг ашиглах боломж олгосон болно. Тус мэдрэгддэг болон ядуурлыг хадгалан оршиход ядуурлын зураглал нь small-area-estimation гэдэг хувь нэмэр болдог механизмуудын талаар найдвартай аргачлалаар арван жилд нэг удаа илүү нарийвчилсан ойлголттой болох боломж явагддаг хүн амын тооллого, өрхийн судалгааны бүрдсэн. мэдээллийг ашиглан хийгдсэн болно15. Гарсан дүгнэлтүүд нь дүүргүүд ба хороод хоорондын • Этнографик судалгаа: Тус тайлан нь ядуурлын байдлын талаарх харьцуулалт хийх Улаанбаатар хотын нөхцөлд байдал дахь боломжийг олгосон. Цаашид Дэлхийн Банкны өртөмхий байдлын талаар гүнзгийрүүлэн Орон зайн дүн шинжилгээ 2014 гэв. ойлголттой болох зорилгоор төслийн хүрээнд хийгдсэн этнографик судалгааны мэдээлллийг бас ашигласан болно. Уг судалгаагаар хог булах цэгийн ойролцоо амьдардаг хөдөөнөөс шинээр шилжин ирэгсэд болон оршуулгын газрын зарим хэсэг дээр бий болсон гэр 300 АТН-ийн өрхүүдийн жагсаалтыг гаргасан ба АТН тус бүрээс 10 өрхийг санамсаргүйгээр сонгож, нийт 3000 өрхийг сонгосон болно. 14 Тус тоон судалгааны үр дүнг энэ тайлангийн турш дүн шинжилгээг тайлбарлах зорилгоор ашиглана. И Эл Эл Ланжаоу XX 15 5.0 УЛААНБААТАР ХОТ: тус улсын хамгийн том хотын урьд хожид байгаагүй хүн амын өсөлт Улаанбаатар хот нь тус улсын ДНБ-ий 65 хувь, шилжилт хөдөлгөөнөөс бий болсон байна. 1989 эрчим хүчний 85 хувь мөн хөрөнгө оруулалтын онд Монгол Улсын хүн амын 26.8 хувь Улаанбаатар 50 хувийг бий болгодог. Улаанбаатар хотын хотод амьдарч байсан бол 2006 онд 38.1 хувь бодит ДНБ-ий дундаж өсөлт 2008-аас 2012 онд болж өссөн ба 2010 оны хүн амын тооллогын ойролцоогоор 13.3 хувь харин улсын дүн 8.8 мэдээгээр тус улсын хүн амын 45 хувь нь нийслэл хувьтай байсан. Дотоодын үйлдвэрлэлийн 99 хүртэлх хотдоо амьдарч байна. Нийслэл хотын хүн амын хувь нь барилга, уул уурхай, тээврийн үйлчилгээ, өсөлт өндөр хувь (одоогийн хүн амын өсөлтийн хувь жижиглэнгийн худалдаа болон хөнгөн үйлдвэрлэлээс ойролцоогоор 5% байна)-аар үргэлжлэх төлөвтэй бүрддэг байна. 2011 оны байдлаар УБ хотын байгаа нь үйлчилгээ, дэд бүтцээр хангах үйл барилга, барилгын засварын ажил, жижиглэн ажиллагааг шуурхай эрчимжүүлэх хэрэгцээг харуулж болон бөөний худалдааны салбар улсын хэмжээний байна. Эдийн засгийн өсөлтөөс гадна улсны дотоодын нийт үйлдвэрлэлийн 75 хувь бүрдүүлж орны өнцөг булан бүрээс Улаанбаатар хотноо байсан. Үл хөдлөх хөрөнгийн салбар нь өсч буй шилжин суурьшигчид ирсэн өөр нэгэн шалтгаан нь эрэлт (дотоод шилжилт хөдөлгөөн огцом нэмэгдсэн, дараалсан өвлийн хүчтэй цасан шуургын эрч (зуд зарцуулах боломжтой орлого өссөн, болон зээлийн гэж нэрлэдэг) нэмэгдсэнтэй холбоотой ба энэ нь хүүгийн татаас)-ээс гадна Засгийн газрын 2012 оны хөдөө орон нутгийн мал сүргийн тоо толгойг ихээхэн Мөнгөний эргэлтийг сэргээх (мөнгөний эргэлтийг хэмжээгээр бууруулан, улмаар Улаанбаатар хотод нэмэх замаар эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлэх) бага орлоготой бөгөөд чадвар багатай хөдөөгийн хөтөлбөрийн хүрээнд барилгын компаниуд айл өрхүүд олноор шилжин ирэхэд хүргэсэн болон барилгын материал үйлдвэрлэгчдэд шинэ (Камата, 2010 он) байна. бүтээн байгуулалтыг дэмжих зорилгоор олгосон засгийн газрын шууд санхүүжилтээр хөөрөгдсөн Шилжин ирэгсэд нь Улаанбаатар хотын хүн амын нийлүүлэлтээс голдуу шалтгаалж, нэлээд өссөн өсөлтөнд нөлөөлсөн хэдий ч хотын ядуурлын байна. Эдгээр салбарууд УБ хотын эдийн засгийн түвшин өссөн шалтгаан болох учиргүй юм. Энэхүү өсөлтөнд түлхэц болон ажлын байр бий болгох тайлангийн Өртөмхий бүлгүүд хэсэгт дурдсанчлан тусам санхүүгийн үйлчилгээ, зочид буудлын шилжин ирэгсэд нь орлогын хувьд ядуу биш болно. менежмент, ресторан зэрэг үйлчилгээний салбар Дэлхийн Банкны 2014 оны судалгааны мэдээлэлд дахь төрөлжилт нэмэгдэн, УБ хотын хүн амын ажил хийсэн тооцоогоор хөдөөнөөс шилжин ирсэн эрхлэх боломж тэлнэ (Дэлхийн Банк 2014 он). байдал болон орлого хоёрын хооронд нас, хүс, боловсролын байдал, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал, Тус хотын тэлэлт хүн амын өсөлтөөс гадна Улаанбаатар хотноо оршин суудаг байршлаар хотжилтын цар хэмжээний аль алины хувьд онцлог харьцуулахад ямар нэгэн хүчтэй хамаарал юм. Улаанбаатар хотын хүн ам (тус улсын хүн амын байгаагүй болно (Хүснэгт 18-ыг үзнэ үү). Гэсэн 42%-ийг эзэлдэг) 2001 онд хагас сая гаруй байснаа хэдий хөдөөнөөс хотод шилжин ирэгсэд шилжиж 2011 онд 1.2 сая болж өссөн ба 2025 онд 1.7 ирснээсээ болон тодорхой хэмжээний ялгаварлан сая болж өсөх урьдчилсан тооцоо бий. Хүн амын гадуурхалтанд өртдөг бөгөөд тайлангийн сүүлийн өсөлтийн ихэнх хувь сүүлийн хорин жилд явагдсан хэсэгт дэлгэрэнгүй дурдсанчлан гачигдлын олон хөдөөнөөс хот руу чиглэсэн ихээхэн хэмжээний хэлбэртэй мөн тулгардаг байна. 20 5.1 ЭРС ХОТЖИХ ЯВЦ ЗАХ ойр, боломжит газрыг олж, суурьших нөхцлийг РУУГАА ХЯНАЛТГҮЙ ТЭЛСЭН бүрдүүлснээр хотод төлбөрийн чадварт нийцсэн түрээсийн боломжууд байхгүй учир шинээр шилжин БАЙДАЛТАЙ ЯВАГДСАН НЬ ирэгсэд зах хэсгээр тасралтгүй суурьшихаас өөр аргагүй байдалд хүргэсэн байна. Хэдийгээр хотжилт хөгжил дэвшлийг ахиулах асар Үр дүнд нь бага нягтшилтай оршин суух зориулалтын их боломжийг авчирдаг ч Улаанбаатар хотод уламжлалт гэрээс төвлөрсөн дэд бүтцийн шугам энэ нь биелэлээ олоогүйгээр үл барам үйлчилгээг сүлжээнд холбогдоогүй нэг давхар байшин хүртэл нэг иргэдэд хүргэхэд ихээхэн хэмжээний бэрхшээлүүд айлын тусдаа сууцууд бүхий хашаагаар хуваагдсан тулгарч байна16. Үүний гол шалтгаан нь хотжилтын талбар газруудад бий болсон байна. Ийм оршин явц аггломераци ба нягтаршлийн давуу талуудыг суух зориулалтын бүсүүдийг ”гэр хороолол” гэх хөшүүрэг болгон ашиглах бус харин ч хот бага болсон ба Улаанбаатар хотын дүр төрхийн онцлог нягтшилтай, зах руугаа хяналтгүйгээр тэлсэнд шинж юм. Дараагийн бүлгүүдэд дурдсанчлан гэр оршино. Улаанбаатар хотын нягтшил багатай хот хорооллууд (ихэнхдээ Улаанбаатар хотын зах хэсгээр байгуулалтын хэлбэрт дараах гурван хүчин зүйлс байрладаг)-д олон тооны ядуу иргэд амьдардаг нөлөөлж байна. бөгөөд эдгээр газруудад үндсэн үйлчилгээ, дэд бүтцийн хүрэлцээ асар их дутагдалтай байдаг учир Нэгд, тус хотын зөвлөлтийн үеэс өвлөгдөн үлдсэн улам орлогын ядууралд ордог байна (Дэлхийн Банк төлөвлөлтийн хэв маяг болон үндсэн хуулийн газар 2016б). өмчлөх эрх нь нам өндөртэй (дунджаар 4-5 давхар, хамгийн өндөртөө 10-12 давхар) барилга бүхий том хэмжээтэй хорооллуудыг хотын төвд бий болгосон.17 Улаанбаатар хотноо оршин суух бүртгэлтэй Монгол Улсын иргэд нь хотын зах хэсгээр 700м2 хүртэл, төв хэсгээр 400-550м2 газрыг үнэгүй өмчлөх эрхтэй байдаг.18 Хоёрт, тус хот нь хотын төвтэй ойролцоох төлбөрийн чадварт нийцсэн орон сууцны нөөцөөр ихээхэн дутагдалтай байсаар ирсэн ба хотыг хүн амын өсөлтөнд зориулан хангалттай төлөвлөөгүй болно. Гуравт, 2000-аад оны эхэн үеээс хойш хөдөөнөөс хот руу шилжих хөдөлгөөн эрчимжсэн нь дээрх хоёр нөхцөл байдалтай давхцан, хот зах руугаа гадагш тэлэхэд хүрсэн. 700м2 хэмжээтэй газар олголт нь шилжин ирж буй өрхүүдэд хотод хамгийн 16 Дэлхийн Банк 2016б Үйлчилгээний хүртээмж тайлан 17 Одоо цагт аль алиныг нь машины зогсоол болгон ашигладаг болсон. 18 Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 3-р зүйл. УБ хотын Засаг даргын 2013 оны A/726 тоот захирамжийн дагуу одоогийн байдлаар энэхүү эрхийг УБ хотод шилжин ирсэнээ 2013 оны 5-р сарын 30-ны өдрөөс өмнө бүртгүүлсэн иргэдэд эдлэх боломжтой. 6.0 УЛААНБААТАР ХОТ ДАХЬ ОРЛОГЫН ЯДУУРАЛ 6.1 ТҮВШИН БА ЧИГ ХАНДЛАГА (Хүснэгт 2) ба улсын хэмжээний хотын бүсний дундаж бууралтаас мөн илүү удаашралтай байсан байна (Хүснэгт 1). Хэдийгээр бусад бүсүүдтэй харьцуулахад Улсын хэмжээний үзүүлэлтийн чиг хандлагатай ядуурлын түвшин хамгийн доогуур (16.4%) байгаа адилаар Улаанбаатар хотноо 2010-2012 онд хэдий ч Монгол Улсын ядуу иргэдийн ойролцоогоор ядуурлын түвшин хурдацтай буюу 11.4 хувиар 33% нь нийслэл Улаанбаатар хотноо амьдардаг. буурсан. Дараагийн хоёр жилийн хугацаа (2012- Улаанбаатар хотод улсын хүн амын дийлэнх хувь 2014 он)-нд ядуурлын түвшний бууралтын хурд амьдран суудаг учраас тус хот нь бусад орон өмнөх үеийнхээ гуравны нэгтэй тэнцэхээр буурч, нутгийн засаг захиргааны нэгж, байршилтай энэ үед дунджаар ердөө 3.4 хувь байсан. Нийслэл харьцуулахад илүү олон тооны ядуу иргэдтэй (Зураг Улаанбаатар хот дахь ядуурлын түвшний бууралтын 1) тул хотын бүсийн ядуурлыг бууруулахад чиглэсэн хурд 2012-2014 онд хамгийн удаан буюу Монгол арга хэмжээнд голлох байр суурьтай болохыг улсын зүүн хэсгийн дараа хоёрт орж байсан харуулж байгаа юм. ХҮСНЭГТ 2 Бүсийн ядуурлын түвшин: 2010 - 2014 он   ЯДУУРЛЫН ТҮВШИН (%) ӨӨРЧЛӨЛТ ЯДУУ ИРГЭДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ БҮС  2010 2012 2014 2012-14 2010 2012 2014 Баруун 52.7 32.3 26.0 -6.3 19.0 15.9 18.2 Хангай 51.9 38.5 25.3 -13.2 26.0 27.0 22.2 Төв 29.9 28.3 22.3 -6.0 12.3 15.7 16.3 Зүүн 42.3 33.4 31.4 -2.0 7.7 9.0 10.8 Улаанбаатар 31.2 19.8 16.4 -3.4 35.0 32.4 32.5 Эх сурвалж: Дэлхийн Банк (2016a): ӨНЭЗС-ны 2010, 2012 ба 2014 оны мэдээнээс тооцоолов Зураг 1 Ядуу иргэдийн эзлэх хувь, байршлаар: 2010-2014 он Улаанбаатар Аймгийн төв Сумын төв Хөдөө Улаанбаатар Аймгийн төв Сумын төв Хөдөө Эх сурвалж: Дэлхийн Банк (2016a): ӨНЭЗС-ны 2010, 2012 ба 2014 оны мэдээнээс тооцоолов 22 2014 онд УБ хотын нийт өрхийн ойролцоогоор 16 Чингэлтэй дүүрэг зэрэг чинээлэг дүүргүүдийн хувьд хувь ядуурлын шугамын доогуур байснаас гадна ч ядуу хүн амын эзлэх хувь 4.7-30.5 хооронд ихээхэн хувь ядуурлын шугамны ойролцоо байсан хэлбэлзэж байна. Алслагдмал гурван дүүргийн нь эдийн засгийн гэнэтийн цочролуудад өртөмхий Багануур ба Налайх дүүргүүд 2015 онд явагдсан байна гэсэн үг юм18. Дэлхийн Банкны (2016a) санал асуулгаар УБ хотын дагуул хот болсон. тооцоогоор Улаанбаатар хотын ядуурлын түвшин Улаанбаатар хотын хороодын дунд ихээхэн ялгаа (2014 онд 16.4 хувь байсан) 2015 онд ихсэн хүн байгааг хотын төвийн хороодод 6 хүрэхгүй хувь амын 22.1 хувьд хүргэх төлөвтэй байна гэж үзэж ядуу иргэд амьдардагтай харьцуулахад хотын захын байна. Тооцооноос харахад 2016 онд байдал зарим дүүрэгт хорооны хүн амын ядуурлын түвшин дээрдэх магадлалтай байгаа боловч ядуурлын 35-45%-ийн хооронд байгаагаас харж болно. Ядуу түвшин 2014 оныхоос өндөр буюу 19.4 хувьтай иргэдийн эзлэх хувь УБ хотын төвөөс зайтай болох байхаар тооцоологдож байна. Ядуурлын гүнзгийрэлт тусам ихсэж байгаа ба зөвхөн хотын төвийн хороод мөн ихсэх хандлагатай байгаа бөгөөд нэн ялангуяа болох Чингэлтэй дүүргийн 3-р хороо, Баянгол ажилгүй иргэд болон ур чадвар багатай хөлсний дүүргийн 15-р хороо мөн Сүхбаатар дүүргийн ажилчдын дунд ихсэхээр байна. 4, 6-р хороодод ядуурлын түвшин 5 хувиас бага байна. Газрын зураг 1-т ядуурлын шугамны доор Жини коэффициент 2010-2014 онд хөдөлгөөнгүй байгаа өрхийн тархалтыг хороодоор үзүүлэв. 0.33 байсаар байгаа нь Улаанбаатар хот дахь тэгш бус байдлын түвшинд бууралт гараагүйг харуулж байна. Хүртээмжтэй, дэлхийн жишигт нийцсэн хотыг бий болгоход эдийн засгийн өсөлтийг эрх тэгш хүргэхэд ирэх жилүүдэд тэгш бус байдлын түвшин дэх бууралт нь хотын бүсийн ядуурлын бууралтын адил чухал байх болно. 6.2 ОРЛОГЫН ЯДУУРЛЫН ОРОН ЗАЙН ТАРХАЛТ Улаанбаатар хотын дүүрэг, хороодын хоорондох ядуу иргэдийн тархалтанд орон зайн хэмжээс тодорхой ажиглагдаж байгаа ба дүүргүүдийн ядуурлын түвшин Баянгол дүүрэгт 10.4%-иас Сонгинохайрхан дүүрэгт 30% хооронд хэлбэлзэж байна (Хүснэгт 3). Ядуурлын түвшин хамгийн өндөр хороод хотын зах хэсгээр Сонгинохайрхан, Хан- уул дүүргийн захаар мөн алслагдмал гурван дүүрэг буюу Налайх, Багахангай, Багануурт байх хандлагатай байна. Сонгинохайрхан дүүргийн бүх хороодод ядуурлын түвшин 20 хувийг давсан байна. Тухайлбал ядуу хүн амын тоо Сонгинохайрхан дүүргийн 3 ба 11-р хороо мөн Хан-Уул дүүргийн 14, 7 ба 6-р хороонд өндөр (хүн амын 34%-иас их) байна (Зураг 2-ыг үзнэ үү).19 2014 оны үнийн дүнгээр 19 23 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь ХҮСНЭГТ 3 Дүүргийн түвшинд ядуу иргэдийн эзлэх хувь ХОРООНЫ ХОРООНЫ ЯДУУ ИРГЭДИЙН ХОРООНЫ ЯДУУ ИРГЭДИЙН ДҮҮРЭГ ЯДУУРЛЫН ЭЗЛЭХ ХАМГИЙН БАГА ХУВЬ ЭЗЛЭХ ХАМГИЙН ӨНДӨР ХУВЬ ТҮВШИН (%) БГ 10.4 5 25.9 БХ 24.2 20.4 27.9 БЗ 21.2 5.6 34.2 ЧИН 21.2 4.7 30.5 ХУ 27.2 6.3 38.3 СБ 17.0 4.2 30.5 СХ 30.0 10.8 40.4 ЗУРАГ 2 хорооны дундаж ядуурлын түвшин СХД, 3-р хороо СХД, 11-р хороо ХУД, 7-р хороо БЗД, 17-р хороо СБД, 13-р хороо ЧД, 16-р хороо ЧД, 15-р хороо ЧД, 14-р хороо СБД, 9-р хороо ЧД, 19-р хороо ЧД, 8-р хороо БГД, 16-р хороо СХД, 16-р хороо ХУД, 2-р хороо БГД, 3-р хороо БГД, 4-р хороо БГД, 1-р хороо БГД, 13-р хороо СБД, 7-р хороо ЧД, 4-р хороо СБД, 2-р хороо 24 ГАЗРЫН ЗУРАГ 1 Ядуурлын түвшин Хороо Дүүрэг Авто зам Ядуурлын түвшин 6 хувь хүрэхгүй 6-13 хувь 13-26 хувь 26-29 хувь 29-34 хувь 34 хувиас их Сүхбаатар СБ_15 СХ_21 Сонгинохайрхан Ч_19 СБ_18 СХ_25 СХ_24 Чингэлтэй БЗ_20 СХ_01 Баянзүрх СХ_22 БН_01 БЗ Баянгол На_06 _2 3 СХ_20 БН_04 ХУ_ ХУ ХУ 01 Налайх 11 _04 ХУ ХУ На_ Багануур _10 _12 БЗ_11 _08 ХУ_13 На_05 2 ХУ_14 Хан-Уул _0 БН БН_03 На_03 БХ _01 й Ба _0 гах БХанга 2 Километр Эх сурвалж: Монгол Улсын Үндэсний статистикийн хороо (ҮСХ)-ны 2010 оны хүн амын тооллого ба 2011 оны ӨНЭЗС-ны мэдээнд бага талбарын тооцооллын аргаар хийсэн Ядуурлын зураглал.20 Газрын зурагт хорооны нийт хүн амд ядуу иргэдийн эзлэх хувийг харуулав. Орон зайн тархалтыг нийцүүлэн хадгалахын тулд 20 хороодын 2010 оны хил хязгаарыг ашиглав. 7.0 УЛААНБААТАР ХОТЫН ЯДУУ ИРГЭДИЙН ГОЛ ОНЦЛОГУУД Үндэсний статистикийн хорооны Өрхийн нийгэм- дээд боловсролтой өрхийн тэргүүн бүхий өрхүүдийн эдийн засгийн судалгаа (ӨНЭЗС)-ны Улаанбаатар хувьд энэ үзүүлэлт ердөө 3.7 хувь байсан байна. хотын 2010, 2012 ба 2014 оны мэдээллийн дүн Нийгмийн халамжийн шилжүүлэг, хувийн хэвшлийн шинжилгээ нь тус хот дахь ядуурлын тохиолдол гэрт цалин орлогын гол эх үүсвэрийг нь бүрдүүлдэг амьдардаг, ажилгүй, бага боловсролтой өрхийн хүмүүсийн хувьд ядуурлын түвшин 26 ба 17.5 хувь тэргүүнтэй, нийгмийн халамж болон хувийн хэвшлийн тус тус байсан байна. Сууцны төрлөөр авч үзвэл цалин хөлснөөс хамааралтай өрхүүдэд хамгийн гэр хороололд амьдарч буй иргэдийн ойролцоогоор өндөр байгааг харуулж байна (Хүснэгт 4-ийг үзнэ 38 хувь ядуу байхад орон сууцанд амьдрагсдын үү). Жишээлбэл, 2014 онд ерөнхий боловсрол ердөө 1 хүрэхгүй хувь ядуу байна. Ядуу иргэдийн эзэмшсэн өрхийн тэргүүнтэй өрхүүдийн 36 хувь нь хувьд хагасаас илүү хувь нь гэрт амьдардаг (57.5 ядуурлын шугамнаас доогуур амьдарч байсан бол хувь) гэсэн 2010 оны дүнгээс их байна. хүснэгт 4 Ядуурлын түвшин, өрхийн тэргүүний онцлог шинжээр ЯДУУРЛЫН ЯДУУ ИРГЭДИЙН ХҮН АМЫН   ТҮВШИН ТАРХАЛТ ТАРХАЛТ   2010 2012 2014 2010 2012 2014 2010 2012 2014 Хүйс Эрэгтэй 29.1 19.0 14.3 70.2 76.7 67.9 75.4 80.4 77.7 Эмэгтэй 37.8 23.7 23.6 29.8 23.3 32.1 24.6 19.6 22.3 Боловсрол Бага боловсролоос дээш 66.8 50.0 64.0 1.5 2.3 2.5 0.7 0.9 0.6 Бага боловсролтой 50.8 32.3 23.8 5.6 4.8 2.9 3.4 3.0 2.0 Бүрэн бус дунд 50.9 36.9 36.1 17.2 22.1 18.5 10.6 11.9 8.4 Дунд боловсролтой 36.8 24.4 23.9 49.5 50.6 44.2 42.2 41.3 30.3 Мэргэжлийн сургалт 21.2 17.9 17.1 19.0 11.8 24.0 28.2 13.1 23.1 Бакалаврын зэрэг 15.4 5.6 3.7 7.3 8.3 7.9 14.8 29.8 35.5 Сууцын төрөл Гэр 58.5 40.8 37.7 44.2 53.4 57.5 23.6 26.0 25.0 Орон сууц 10.3 3.4 0.6 10.6 5.5 1.5 32.1 32.3 38.4 26 Дэд бүтэцгүй байшин буюу 32.8 19.8 17.7 43.9 37.6 36.7 41.9 37.9 34.0 сууц Бусад 17.5 17.6 27.2 1.4 3.4 4.3 2.4 3.9 2.6 Ажил эрхлэлтийн байдал Цалин - төрийн салбар 24.7 11.6 10.8 10.9 7.0 8.5 13.9 12.0 12.9 Цалин - хувийн хэвшил 30.7 21.1 16.4 35.4 44.3 44.0 36.3 41.8 44.0 Гэр бүлийн бизнес - хөдөө 17.5 12.4 11.6 6.4 8.6 9.7 11.6 13.8 13.7 аж ахуйн бус Малчин ба тариачин 43.4 21.9 2.6 0.8 1.4 0.1 0.6 1.3 0.9 Ажилгүй 41.1 39.6 33.6 5.6 4.5 6.5 4.3 2.3 3.2 Идэвхгүй 38.5 23.6 20.3 40.8 34.2 31.1 33.4 28.8 25.2 Орлогын эх үүсвэр Хөдөө аж ахуй 64.2 16.9 2.9 0.9 0.5 0.1 0.4 0.6 0.8 Төрийн салбарын цалин 24.2 11.3 12.8 14.2 8.5 12.5 18.3 15.0 16.0 Хувийн хэвшлийн цалин 35.2 21.7 17.5 56.8 54.4 56.1 50.3 49.9 52.7 Өрхийн бизнес 24.1 12.7 10.5 9.2 7.2 8.4 11.9 11.2 13.2 Нийгмийн халамж 37.3 28.3 26.0 16.2 27.8 20.2 13.6 19.5 12.7 Гуйвуулга 17.8 12.6 10.7 2.7 1.4 1.8 4.7 2.3 2.8 Хөрөнгийн орлого 3.7 2.2 7.2 0.1 0.2 0.8 0.8 1.4 1.8 НИЙТ 31.2 19.9 16.4 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Энэхүү тайлангийн дараагийн бүлгүүдэд энд дурдсан хүрээнд гүйцэтгэсэн чанарын судалгааны дүгнэлтээр ядуу өрхүүдийн гол онцлог шинжүүдэд анхаарал бататган, ядуурлыг үргэлжлүүлэн хадгалдаг хандуулна. Мөн боломжтой тохиолдол бүрт эдгээр тогтолцоог онцлосон болно. тодорхойлон бичсэн дүгнэлтүүдийг уг судалгааны 27 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь ГЭР ХОРООЛЛЫН АНГИЛАЛ БА Хүснэгт 4 дэх ӨНЭЗС (2010, 2012 ба 2014)- ОРЛОГЫН ЯДУУРАЛТАЙ ХАМААРАХ наас гадна Дэлхийн Банкны 2014 оны судалгаа БАЙДАЛ (Хүснэгт 5)-ны дүгнэлтүүд нь орон сууцны бүстэй харьцуулахад тус хотын ядуу хүн амын илүү их хувь гэр хороололд оршин суудаг болохыг баталж Гэр хороолол нь Улаанбаатар хотын хүн амын 60 байна. Гэр хороололд амьдардаг нэн ядуу болон гаруй хувь оршин суудаг, хотын нийт газар нутгийн ядуурлын шугамд ойр иргэд хамтдаа 65 хувийг 9701.03 га гаран талбайг эзэлдэг (өөрөөр хэлбэл бүрдүүлж байна. Нэн ядуу иргэдийн 39 хувь гэрт, 39 УБ хотын барилгажсан газар нутгийн 54.9 хувь) хувь дэд бүтэцгүй байшинд, 22 хувь орон сууцанд ба тус хотын хотжсон орчны онцлог болно. Гэр тус тус амьдарч байна. Харин ядуу бус иргэдий хороолол гэдэг нь дэд бүтцэд холбогдоогүй байшин хувьд 22 хувь гэрт, 33 хувь дэд бүтэцгүй байшинд болон гэр бүхий газрыг хэлдэг. “Байшин хороолол” ба 45 хувь орон сууцанд амьдарч байна. Гэхдээ нь зонхилон орон сууцуудтай байдаг ба нэг айлын ядуу өрхүүд зөвхөн захын гэр хороололд төвлөрөх байшин болон гэр байгууламж бүхий талбар бус харин гэр хорооллын гурван бүст жигд тархсан газрууд бага хэмжээгээр байдаг. Улаанбаатар хот байгаа нь Улаанбаатар хотод нийтлэг дэлгэрсэн нь гэр хорооллыг цаашид хөгжүүлэх зорилгоор ойлголтоос зөрүүтэй байгаа юм. Захын гэр байршил, инженерийн дэд бүтцэд холбогдох боломж хороололд Улаанбаатар хотын хамгийн ядуу иргэд болон сууцын төрлөөр гурван бүс буюу төвийн, амьдардаг гэдэг ойлголтын нэг шалтгаан нь хотын дундын (дундын бүсийн) ба захын гэр хороолол захад сүүлийн үед хөдөөнөөс шилжин ирж суурьсан гэж ангилдаг байна. Уг албан ёсны ангиллын дагуу иргэд ядуу байдаг гэсэн таамаглалд суурилдаг. төвийн гэр хороолол нь төвлөрсөн инженерийн Тус тайлангийн дараагийн хэсэгт дурдсанчлан уг дэд бүтцэд холбогдох боломжтой бөгөөд өндөр ойлголт нь эмпирик шинжилгээгээр батлагдаагүй болон дунд давхар барилгаар дахин төлөвлөгдөх болно. Түүнчлэн гэр хороололд ядуурлын түвшин аж. Дундын бүсийн гэр хорооллыг нам болон нийтдээ өндөр байдаг хэдий ч тэнд амьдардаг дунд давхрын барилгаар дахин төлөвлөхөөр иргэдийн газар эзэмшлийн баталгаа сайн байдаг төлөвлөсөн ба инженерийн хэсэгчилсэн шугам байна. Гэр хорооллын иргэдийн ерэн хувь өөрсдийн сүлжээнд холбогдох аж. Захын гэр хорооллын дахин хашаа газрыг өмчилдөг22 бөгөөд нэмэлт 6.6 хувь нь төлөвлөлтийг бие даасан дэд бүтэцтэйгээр газар эзэмшлийг батлах хууль ёсны баримт бичигтэй эсвэл өөрчлөн зохион байгуулах аргаар, үе шаттайгаар эзэмшлийн эрхээ баталгаажуулах явцад байсан хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн. Тус хотын Ерөнхий байна. Гэвч дараагийн хэсэгт дурдсанчлан байшин төлөвлөгөөний газар (ЕТГ)-ын зураг нь Дэлхийн хороололтой харьцуулахад гэр хороолол нь суурь Банкны өрхийн судалгаа 2014-өөс өмнө хийгдсэн үйлчилгээний хувьд олон хэмжээст ядууралд өртөх учир тус хотын зах хэсгээр бий болсон шинэвтэр магадлал илүү өндөр байдаг байна. Олон хэмжээст гэр суурьшлууд тусгагдаагүй байсан. Улмаар гэр ядууралд өртснөөр ядуурлыг улам гүнзгийрүүлдэг хорооллын бүсүүд дэх судалгаанд хамруулсан болно. өрхүүдийг ангилах зорилгоор тэдгээрийн байршлыг ЕТГ-ын ГЗМС-гийн давхарга (layer) болон Дэлхийн Банкны ХМДШП-ын 2013 оны Улаанбаатар хотын “зохиомол орон зай”-ын давхаргын хослолтой давхцуулан нэмэлт шинжилгээг гүйцэтгэсэн.21 давхаргыг сайжруулсан болно. Түүнчлэн, гэр хорооллоос 15 метр доторх хотын захад байрлах судалгааны цэг нь СБТХ ЕТГ-ын төвийн болон дундын бүсийн гэр хорооллын ГЗМС- 21 болон ХМДШП-ын давхаргын гадна буусан тохиолдолд ийн давхаргууд төвийн болон дундын бүсийн гэр хорооллыг ГЗМС-гийн кординатын хэмжих хязгаарын алдааг тооцох дүрслэхэд түлхүү ашиглагдсан бол байршлын кординатууд нь зорилгоор тухайн гэр хорооллын ангилалд хуваарилсан СБТХ-ийн захын гэр хорооллын хил хязгаарын гадна буусан болно. Энэхүү таамаглал нь уг цэгүүдийн дэд бүлгийг харж судалгаанд хамруулсан өрхүүдийн хувьд ЕТГ-ын захын гэр шалгахад улам баталгаажсан болно. хорооллын ГЗМС-ийн давхарга болон ХМДШП-ын борчуудын 22 Хашаа газар нь зэргэлдээ орших газраас тусдаа ялгагдахаар хорооллын ГЗМС-ийн давхаргыг нэгтгэн захын гэр хорооллыг ихэвчлэн нэг ба түүнээс дээш гэртэй байдаг. 28 ХҮСНЭГТ 5 Орлого, байршлын төрлөөр БАЙРШИЛ/СУУЦЫН ТӨРӨЛ* орлогын онцлог захын гэр дундын гэр төвийн гэр орон сууцын шинж хороолол хороолол хороолол бус Өрхийн дундаж орлого (төг) 191,818 179,904 220,910 337,795 Бүлэг (тавны нэг)-ийн эзлэх хувь 1 (хамгийн доод) 26 25 22 13 2 21 23 20 17 3 19 22 22 17 4 18 18 19 23 5 (хамгийн өндөр) 16 11 17 29 Доод гурван бүлгийн 66 70 64 47 нийлбэр хүснэгт 6 Улаанбаатар хот дахь ажиллах хүчний оролцооны түвшин: 2010-2014 он ажиллах хүчний   ажилгүйдлийн түвшин оролцооны түвшин 2010 2012 2014 2010 2012 2014 Эмэгтэй 50.72 52.13 55.77 11.20 4.99 8.12 Эрэгтэй 63.26 68.21 73.45 13.61 6.58 7.79 НИЙТ 56.6 59.57 63.97 12.46 5.83 7.94 29 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь 7.1 ажилгүйдэл нэмэгдэх хөдөлмөр эрхлэлт баталгаагүй байдлыг илтгэж хандлага байна. Фокус бүлгийн ярилцлагуудад хийсэн дүн шинжилгээгээр хөдөлмөр эрхлэлт дэх өндөр эрсдэлтэй байдлыг үргэлжлүүлэн хадгалж, нэн Монгол Улсад өнгөрсөн арван жилийн хугацаанд ялангуяа хотын бүсийн ядуу иргэдийн ажиллах эдийн засаг урьд хожид байгаагүйгээр өссөнийг хүчний оролцоонд саад болж буй зарим үл харгалзан ажиллах хүчин бага шаарддаг аж механизмуудыг тодорхойлсон болно. Албан бус үйлдвэрүүдийн тэлэлт ажлын байрыг ердөө 11 салбарт хөдөлмөр эрхлэгчдийг хамруулсан хоёр хувиар нэмэгдүүлсэн байна. Монгол Улсын Үндэсний фокус бүлгийн ярилцлага мөн ажилгүй иргэдийг стратегийн хүрээлэн (ҮСТ)-гийн мэдээлснээр ажлын хамруулсан хоёр фокус бүлгийн ярилцлагыг ашиг байр хайгч ажилгүй иргэдийн тоо 2012 онд 39,000 орлоготой ажил хөдөлмөр эрхлэхэд тулгарч буй байсан бол 2014 онд 55,000 болж өссөн бол шинэ асуудлууд болон албан бус салбарт ажиллаж ажлын байрны тоо энэ хугацаанд хагасаар буурсан амьдрахад тулгардаг бэрхшээлүүдийн талаар илүү байна. Ажилгүй иргэдийн 69% нь 15-34 насны ойлголттой болох зорилгоор зохион байгуулсан. бүлэгт багтаж байгаа тул залуучуудын ажилгүйдэл Эдгээр ярилцлагууд нь ялгаварлан хандах (ялангуяа том асуудал хэвээр байна. Улаанбаатар хотод эмэгтэй болон дунд насны ажил хайгчдыг) байдал ажиллах хүчний оролцооны түвшин 2010-2014 онд болон ажил олгогч нарын хөдөлмөрийн мөлжлөгт эрэгтэй болон эмэгтэй хүмүүсийн аль алины хувьд нийтээрээ өртөх зэргээр хотын ядуу иргэдэд тогтмол өссөн (Хүснэгт 6) боловч ажиллах хүчинд тогтвортой хөдөлмөр эрхлэх боломжтой болоход нэмэгдэн орж буй эмэгтэйчүүдийг шингээх хангалттай нэлээд бэрхшээл тулгардаг болохыг гаргаж ирсэн. ажлын байр байхгүйг харуулан 2012-2014 онд Оролцогчдын ихэнх нь Улаанбаатар хотод эмэгтэйчүүдийн ажилгүйдлийн түвшин бараг 2 дахин ажлын байрны хомсдол байхгүй гэж үзсэн боловч нэмэгдсэн нь санаа зовоож байна. Улаанбаатар оролцогчдын бүлгийн аль аль нь ажил олгогч нарын хотод эрэгтэйчүүдийн ажилгүйдлийн түвшин бас бага залуу бөгөөд гадаад ажиллах хүчнийг илүүд үзэх зэрэг нэмэгдсэн байна. Нийтэд нь авч үзвэл 2010- өрөөсгөл хандлага, болон хөдөлмөрийн мөлжлөгийн 2014 онд ажилгүйдэл буурсан ч 2010-2012 онд аргууд мөн кронизм болон авилгын асуудал өргөн хүрсэн ололтуудын зарим байхгүй болж байна. дэлгэрсэн байдлыг ажилгүйдлын гол шалтгаан буюу ажилтай болоход тулгардаг гол бэрхшээл Дэлхийн Банкны судалгаа (2014)-ны мэдээгээр гэж санал нэгдсэн нь сонирхолтой юм. Албан бус эрэгтэй судалгаанд хамрагсдын ойролцоогоор 73%, салбарт ажиллагсдын хувьд бизнес эрхлэхэд түрээс эмэгтэй судалгаанд оролцогчдын 53% нь тогтмол өндөр байдаг, зөвшөөрөл авах журам ил тод бус цалинтай эсвэл цагийн ажилтай байна. Cудалгааны мөн бэлэн ажлын байрны талаарх мэдээллийг олж ажлыг зохион байгуулах үед эрэгтэйчүүдийн 65%, авах боломжгүй байх зэргээр нэмэлт бэрхшээлүүд эмэгтэйчүүдийн 48% нь тогтмол ажил эрхлэдэг байв. тулгардаг байна. Түүнчлэн, ажилгүй оролцогчид Бүтэн цагийн тогтмол хөдөлмөр эрхлэдэг хүмүүстэй Улаанбаатар хот дахь ажилгүйдлийн дараах харьцуулахад цагийн ажилтай хүмүүс хувиараа шалтгаануудыг онцолсон. Үүнд: улсын сургуулиудын хөдөлдмөр эрхлэдэг байх хандлагатай байв. дээд боловсролын чанар муудсан, архинд донтолт Эдгээр үзүүлэлт нь ажиллах хүчний оролцоон дох их байгаа, жижиг ба дунд үйлдвэрлэл хөгжөөгүй, баталгаагүй байдал их байгааг харуулж байгаа ба эдийн засгийн хямрал болсон, цалин бага байдаг дийлэнх хувь нь нэг бол ажилгүй эсвэл цагийн ажил болон өмнөх системээс уламжлагдсан нийгмийн хийж байна. Өрхийн орлогын бүлгээр нь авч үзвэл халамжийн хавтгайрсан тусламжаас үүдэн төрөөс хамгийн доод бүлгийн ердөө 39% тогтмол хөдөлмөр халамжийн тусламж хүлээх буюу бэлэнчлэх сэтгэлгээ эрхэлдэг байсан бол хамгийн дээд бүлгийн хувьд энэ тус тус орсон байна. үзүүлэлт 70% байгаа нь хотын бүс дэх ядуу иргэдийн 30 7.2 Ажилгүйдлийг тасралт­ олгогч нарын хандлагыг онцолсон (Мэдээлэл 1-ийг үзнэ үү). гүй үргэлжлүүлдэг тогтолцоонууд Улаанбаатар хотод эмэгтэй хүн ам ажиллах хүчний ихээхэн хувийг бүрдүүлдэг ба эмэгтэй ажиллах хүчний оролцооны түвшин 70% байдаг байна23. 40-өөс дээш насны эрэгтэй болон эмэгтэй хүмүүсийн Улаанбаатар хотод эрэгтэй хүн амын дунд архинд ажил хийх боломжийг нь насны хатуу шаардлага донтолт өндөр байгаагаас шалтгаалан цорын хязгаарладаг гэж мэдээлсэн. Эрэгтэйчүүд энэхүү ганц эмэгтэй хөдөлмөр эрхлэгчтэй айл өрхүүд гадуурхлыг биеийн хүчний ажилтай холбогдуулан олон байна. ДЭМБ-ын Дэлхийн архины хэрэглээ дурдсан ба Хятад ажилчдыг (ялангуяа барилгын тайланд дурдснаар Монгол Улсад эмэгтэйчүүдтэй салбарт) илүүд үзэх хандлагатай холбосон бол харьцуулахад эрэгтэйчүүд тав дахин их архи эмэгтэйчүүдийн хувьд насаар ялгаварлах асуудал нь хэрэглэдэг аж. Улмаар жирэмсэн болон амаржсаны мөн жендерийн хэмжээстэй байсан. Фокус бүлгийн чөлөө авсан үед эсвэл асаргааны өөр хүнгүй бүх эмэгтэй оролцогчид ажил олгогч нар хүүхэд тохиолдолд эмэгтэйчүүд ажилгүй байснаар өсгөх үүргээс улбаалан эмэгтэйчүүдийг ажиллуулах тухайн өрх орлогогүй болж, эдийн засгийн боломжгүй гэж үзэн, хүүхэдтэй эмэгтэйчүүдэд сөрөг өртөмхий байдалд ороход хүргэж болзошгүй юм. хандлага гаргадаг гэдэгтэй санал нэгдсэн. Зарим Улаанбаатар хотод өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийн оролцогчид ажил олгогч нар хүүхэдтэй болох хувь 2012-2014 онд нэмэгдсэн (Хүснэгт 7)-ийг төлөвлөгөөг нь илэрхий асуусан эсвэл эмэгтэйчүүдэд харгалзан үзэх юм бол ажил, хөдөлмөр эрхлэх хүүхэдтэй болохоо хойшлуулах талаар шууд хэлсэн боломж дахь хүйсээр ялгаварлан гадуурхалт нь тохиолдлуудыг дурдсан. Ахимаг насны эмэгтэйчүүд тухайн өрхүүдийн өртөмхий байдлыг нэмэгдүүлэн, нэн ялангуяа зочид буудал, рестораны үйлчлэгч нэн ялангуяа ядуурлын түвшинг нэмэгдүүлэх зэрэг ажилд залуу эмэгтэйчүүдийг илүүд үздэг ажил магадлалтай. хүснэгт 7 улаанбаатар хотын хүн амын харьцаа, өрхийн тэргүүний хүйсээр   2010 2012 2014 өрхийн тэргүүний хүйс Эрэгтэй 75.4 80.4 77.7 Эмэгтэй 24.6 19.6 22.3 НИЙТ 100.0 100.0 100.0 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны ядуурлын баг ӨНЭЗС-ны 2010, 2012 ба 2014 оны мэдээнээс тооцоолов НҮБХХ, 2011. Монгол Улсын Хүний хөгжлийн тайлан 23 31 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь МЭДЭЭЛЭЛ 1: ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ ДЭХ ГАДУУРХАЛТ “Би сая Сандэйд нэг лангуунд худалдагч авна гэхээр нь очсон чинь өглөө 10-аас орой 10 хүртэл гэсэн зуны хуваарьтаа орж байгаа гээд, тэгээд би 2 хүүхэдтэй гэсэн чинь ажилд аваагүй. Зарим нь тэгээд 20-25 насны хүн гээд аль хэдийн нас заачихсан байдаг.” Эмэгтэй, 31 настай, ажилгүй “Би нэг газар ажилд орохоор очсон чинь нөхөртэй юу гэж асуусан, ойрын хэдэн жилдээ хүүхэд гаргахгүй шүү гэсэн. Тэгэхээр нь би хүүхэд саад болдог юм байна гэж бодсон. Нөхөргүй, ойрын 3 жилдээ л гаргахгүй байх л гэсэн. Эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн ялгаа тэрэндээ байгаа байх. Суурин байнга ажиллаж, декритний мөнгө өгөхгүй гэсэндээ [ажил олгогч нар] тэгдэг байх.” Эмэгтэй, 26 настай, ажилгүй “Зарын дагуу утасдаж үзсэн. 50 гарчихсан гэхээр тэгээд л за за гээд тавьж байгаа юм чинь. Надад бол ажил нь байдаг юм шиг байгаан юм, хараад байхад. Тэгсэн мөртлөө хүмүүсийг өндөр нам, царай зүсээр нь зааглаад тогтоочихсон. Би бол тэгж л боддог. Тэгээд хөгшин маниусыг бол ерөөсөө хүн гэж ч боддоггүй, бид нар бол ажил хайгаад ч нэмэр байхгүй, тэгж яваад ч хэрэг байхгүй. Би чинь 50 гэхэд чинь хэтэрхий хөгшидчихөөгүй. Наад зах нь би цэвэрлэгч хийж чадна ш дээ.” Эмэгтэй, 55 настай, ажилгүй “Залуу хүмүүсийн хувьд бол ажил байдаг л юм шиг байна лээ. Бидний насныханд ажлын байр нь дандаа байдаггүй юм шиг байсан. Дандаа нас заачихсан. Эхлээд гайгүй хайсан. Цэвэрлэгч ч болохнээ хийх гээд. Одоо сулраад байгаа. [Ажил олгогчид] Тантай утсаар яръя, дараа яръя гээд л алга болчихдог. 40 хүрэхгүй насныхныг авч байна. Хууль хараад байхад эмэгтэй хүнийг чинь 60 хүртэл ажиллуулна гээд байгаа ш дээ, оноор зааглаад байгаа болохоор яахаа мэдэхгүй л байна.” Эмэгтэй, 46 настай, ажилгүй “Ажилгүйдэл маш их байна. Дунд эргэм насны 40-55 нас [хүмүүс] хүртэл бол голдуу ажилгүй байна. Ажилд оръё гээд очихоор та хөгшин байна гэдэг. Би дүүргийн хөдөлмөрийн биржид бүртгүүлсэн. Тэгээд намайг ажилд санал болгоод би очсон. Бичгийг нь аваад очоод авто хариуцсан механиктай нь уулзсан. Тэгсэн надад та хөгшин байна гэсэн хариулт өгсөн. Тэгэхээр нь би эргээд нөгөө хөдөлмөрийн биржийн хүнрүүгээ ярьсан. Уг нь би анхнаасаа надад бичиг бичиж өгөхөд нь “[ажил олгогчид] хөгшин гээд авдаггүй юм даа, хэрэг байна уу, намайг очиход бас л хөгшин гэх байхдаа” гэсэн. Тэтгэвэрт гаръя гэхээр нас чинь болоогүй гэдэг, ажилд оръё гэхээр хөгшин байна гэдэг.” Ажилгүй иргэдийн ФБЯ 32 7.3 Төлбөрийн чадварт нь Улаанбаатар хотод оршин сууж байсан нийцсэн хүүхэд харах байна. Улаанбаатар хот дахь улсын цэцэрлэгийн хүртээмжийн түвшний талаарх дүн шинжилгээгээр үйлчилгээний дутагдалтай хот даяар, нэн ялангуяа орлого багатай иргэд байдал нь хөдөлмөр олонтой хороодод хамрагдвал зохих хүүхдүүдийн эрхлэхэд тулгардаг нэг хамрагдалтанд асар их зөрүү байгааг тогтоосон. бэрхшээл болох нь Хорооны өрхийн бүртгэлийн мэдээлэлд хийсэн дүн шинжилгээгээр улсын цэцэрлэгийн багтаамж нь нийт хамрагдвал зохих хүүхдийн ердөө 30%-ийг хамруулах боломжтой буюу маш их дутагдалтай Эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн зах зээлд оролцох байгааг харуулсан байна. боломжийг хязгаарладаг нэгэн чухал хүчин зүйл нь төлбөрийн чадварт нийцсэн хүүхэд харах Эдгээр дутагдал хотын ядуу иргэдэд илүү хүнд хувилбарууд дутагдалтай байх явдал юм. Сайн гэр тусч байна. Газрын зураг 2-т үзүүлсний дагуу бүлийн дэмжих тогтолцоо байхгүй тохиолдолд нэн цэцэрлэгийн ихэнх хувь орлого өндөртэй оршин ялангуяа шилжин ирсэн өрхүүдийн хувьд хүүхдээ суугч болон орон сууцанд амьдрагсад ихтэй хотын харахын тулд эмэгтэйчүүд гэртээ байх шаардлагатай төвд байрлаж байна. Сонгинохайрхан дүүргийн байна. 2016 оны 3 сарын байдлаар Сангийн яам алс хойд болон баруун хэсгээр цэцэрлэггүй эсвэл болон Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яам 40 минут алхах зайнаас хамаагүй гадна оршдог (ХАХНХЯ)-ны тооцоолсоноор сургуулийн өмнөх олон тооны сууршлууд байна (Газрын зураг 2-ыг боловсролд хамрагдаагүй хүүхдийн тоо дөчин үзнэ үү). Төлбөрийн чадварт нийцсэн хүүхэд харах зургаан мянга байснаас тал гаран хувь (23,670) газрын зураг 2 40 минут алхаж хүрэх хугацаанд байрлах цэцэрлэгүүд: 2014 Хороо Дүүрэг Авто зам 30 минут алхах зайд Сургуулийн насны хүүхдийн тоо 151-732 732-920 920-1170 Сүхбаатар 1170-1440 Сонгинохайрхан 1440-2354 Суурьшлын бүс Чингэлтэй Баянзүрх Баянгол Налайх Хан-Уул Километр 33 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь үйлчилгээний орон зайн тархалт дахь иймэрхүү боломжтой байхаар боловсруулсан байна. Хүүхэд ялгаатай байдал нь тэр дундаа хувийн цэцэрлэг, харах үйлчилгээ үзүүлэгч нь 5 өдрийн тусгай хүүхэд асрагч, эсвэл ахуйн тусламжаар хүүхдээ сургалтанд хамрагдах ёстой ба үйлчилгээг тавигдсан харуулах боломжгүй бага орлоготой өрхүүдийн шаардлагыг хангасан орон сууцны байр, байшин, эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцоонд нэн гэр зэрэг өөрийн эзэмшлийн эсвэл түрээсийн ялангуяа сөрөг нөлөө үзүүлдэг. байранд үзүүлэх боломжтой юм. Цэцэрлэгийн адил хүүхэд харах үйлчилгээг жил бүрийн 9 сард Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай эхлүүлэн, 6 сард дуусгавар болгох аж. Төрөөс олгох хууль: нэг сумаар гурван туулай хүүхэд харах үйлчилгээний зардал нь хүүхэд тутамд буудах24 116,700 төгрөг байхаар тогтоосон ба эцэг эхээс гарах зардал 60 хувиас хэтрэхгүй байх аж. Хүүхэд Бодлого боловсруулагч нар хөдөөнөөс хот суурин харах үйлчилгээ үзүүлэх зөвшөөрлийг дүүрэг болон газрыг зорих шилжилт хөдөлгөөнөөс үүдэн УБ хот аймгийн засаг дарга нар харьяа хороо болон болон аймгийн төвүүдэд цэцэрлэгийн орон тооны багийн засаг даргын байрны дүгнэлтэнд суурилан эрэлт их байгааг шийдвэрлэх зорилгоор 2015 оны олгох аж. 7-р сард Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийг баталсан. Тухайн үеийн албаны тооцоогоор Уг хууль нь 2016 оны 1-р сараас хүчин төгөлдөр сургуулийн өмнөх боловсролд тавин зургаан мянган болсон ба үйлчилгээ үзүүлэгч нартай 4-р сараас хүүхэд хамрагдахгүй үлдэж, гуч гаруй мянган эцэг гэрээ байгуулж эхэлсэн байна. 2016 оны санхүүгийн эх ажил хийх боломжгүй байсан байна. Энэхүү жилд хэрэгжилтэнд нь зориулан 10.8 тэрбум төгрөг шинэ хуулийн зорилго хэт ачаалал болон эрэлтээс төсөвлөгдсөн байна. Орон даяар 10 гаран мянган шалтгаалан цэцэрлэгт явах боломжгүй байгаа хүүхэд энэхүү хүүхэд харах шинэ үйлчилгээний үр сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдэд зориулан ашгийг хүртэх ба эдгээрийн 60 хувь УБ хотод оршин хүүхэд харах үйлчилгээг өргөжүүлэхэд оршино. Дээр суудаг байна. нь уг хуулиар эцэг эхийн ажил эрхлэх боломжийг дэмжихээс гадна эмэгтэйчүүд болон эмэгтэйчүүдийн 7.4 Ажил олгогч нарын шинэ ажлын байрыг бий болгоно. хөдөлмөрийн мөлжлөг Бодлого боловсруулагчид хүүхэд харах үйлчилгээг ажил хайгч нарыг үзүүлэх уян хатан хувилбарыг буюу 18-65 насны, мохооход хувь нэмэр бүрэн дунд ба түүнээс дээш боловсролтой ямарваа болж байна иргэн 2-5 насны хүүхдийг харах үйлчилгээ үзүүлэх Хувийн хэвшлийн компаниудын албан бусаар Эх сурвалжууд: холбогдох хууль тогтоомж болон хэвлэл 24 хөдөлмөр эрхлэгчдийн хөдөлмөрийг мөлжих мэдээллийн мэдээнээс эмхтгэв: Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийг http://www.legalinfo.mn/law/details/11223; явдал нэн ялангуяа эрэгтэй хүмүүсийн биеийн хүүхэд харах үйлчилгээ үзүүлэх, санхүүжилтийн тусламж, хүчний ажил эрхлэх гол эх үүсвэр болох барилгын хамрагдагсдын тоо зэргийг ХАХНХЯ-ны цахим хуудаснаас, салбар өргөн тархсан байгаа бололтой байна. http://www.khun.gov.mn/index.php/mn/service/ khunamsermenu/247-huuhedharahcat/2447-saidintushal. Мэдээлэл 2-т дурдсанчлан хөдөлмөрийн мөлжлөг html, http://www.khun.gov.mn/index.php/mn/service/ нь ихэнхдээ ажлын хөлсийг бүтэн төлөхгүй байх, khunamsermenu/247-huuhedharahcat/2444-juram.html, мөн Хүүхдийн төлөө үндэсний төвийн цахим хуудаснаас, хуурамч хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах, шударга https://www.facebook.com/302578806509179/photos/ бусаар халах зэрэг хэлбэртэй байна. Хөдөлмөрийн pcb.772104542889934/772098076223914/?type=3; мөлжлөгийн гол хэлбэрийг “цавчаа” гэж нэрлэдэг Боловсрол, шинжлэх ухааны яаманд зохион байгуулсан хүүхэд харах үйлчилгээний саналын хэлэлцүүлгийг http:// бөгөөд нэн ялангуяа барилгын салбарт ажлын www.meds.gov.mn/Хүүхэд-харах-үйлчилгээний-талаар- хөлсний тодорхой хувийг дундаас нь ямар нэгэн хүн нээлттэй-хэлэлцүүлэг-хийлээ; тус хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн эсвэл этгээд хууль бусаар авахыг хэлдэг байна. талаарх хэвлэл мэдээллийн мэдээг http://medee.mn/main. php?eid=76219 тус тус эмхтгэв. 34 МЭДЭЭЛЭЛ 2: Албан бус хөдөлмөр эрхлэгч иргэдийн хөдөлмөрийн мөлжлөгт өртөх байдал “Тийм юм хаа сайгүй байна. Нэг ажилтан авдаг тэрийгээ ажил хийхгүй байна гээд хэд хоног ажиллуулж байгаад хөөгөөд гаргадаг. Тэрний мөнгө нь өөрийх нь хармаанд орж байгаа юм.” Эрэгтэй, Ажилгүй иргэдийн ФБЯ “Би бас их олон компанид ажиллаж үзлээ. Олон барилгын компанид орж ажиллаж үзсэн. Санхүүжилт байхгүй л гэдэг юм. 2 хоног ч ажиллаж үзлээ, 20 хоног ч ажиллаж үзлээ. Ажлыг бол зар дээрээс сураад ямар ч газар очсон авч байгаа юм. Очоод 7 хоног шалгаж ажиллуулна гэдэг. Тэгээд 6 хоногоо ажиллачихаад, за одоо би ингээд үндсэн цалиндаа ороод ажиллах уу гэхээр, үгүй ээ та одоо 3 сар туршилтаар явах ёстой гэдэг. Өдрийн 20000 орчим төгрөгийн цалинтай. Сар ажиллачихаад цалингаа авъя гээд эцэст нь 50000 төгрөг аваад л тэрнээс өөр мөнгө аваагүй.” Эрэгтэй, Ажилгүй иргэдийн ФБЯ “Одоо энэ хувийн компаниуд чинь ажилд орох гээд очихоор за таныг 3 хоног харна гээд л ажилуулаад 3 хоногийн дараа та манайд тохирохгүй юм байна гээд л явуулдаг. Ямар ч цалин өгдөггүй. Жинхэнэ луйварын үйл ажиллагаа явуулдаг”. Эрэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “Тэр чинь бол тэгээд байгууллагууддаа л ашигтай болчихож юм. Нэг хүн авч ирээд л 15 хоног ажиллуулаад мөнгийг нь өгөхгүй гаргана. Дахиад нэг хүн авчраад бас 15 хоног ажиллуулаад л гаргана. Ер нь хувийн байгууллагын зорилго бол хүмүүсийг цалингүй ажиллуулах л болчихоод байгаа юм.” Эрэгтэй, Ажилгүй иргэдийн ФБЯ “Тэрэн дээр бол хөлөө хүрэх газар явж заргалдаад ч -Та нар яв юу олж долоохийг чинь харъя, наад гэрээгээ аваад яв гээд бүр урдаас шидээд байдаг.” Эрэгтэй, Ажилгүй иргэдийн ФБЯ “Жишээ нь би нэг гэрээт компанийн захирал байлаа гэж бодъё. Тэгээд би инженертээ даалгавар өгнө. М2 нь тэдэн төгрөг. Эмульс обой м2 нь 9000 төгрөг гээд. Тэгээд инженер хэдэн хүн цуглуулна. Бригад авна гэсэн үг. Тэгээд м2 нь 9000 байсан нь ясаар байгаад 4000-5000 дээр унадаг байхгүй юу. Улсын тендерийг ямар ч барилгын биш, инженер ч байхгүй компани авчихдаг арын хаалгаар. Тэгээд тэр компани цааш өөр компаниудад хуваарилж өгнө. Бидний хийж байгаа ажил 5000-6000 дээр л бууж ирдэг.” Эрэгтэй, Албан бус секторт ажиллагсдын ФБЯ 35 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Энэ мэтийн хөдөлмөрийн мөлжлөгийн аргуудыг 7.5 Хөдөлмөр эрхлэхэд фокус бүлэг тус бүрийн эрэгтэй оролцогчид авилга саад болох нь онцолсон бөгөөд ажилтай болох, ажил хайгч нарыг хөдөлмөрийн зах зээлээс ажил хайх хичээл зүтгэлийг Авилга өгч болон танилаар ажилд ордог байдлыг мохоон, ихээхэн саад тотгор болдог гэж харагдаж хөдөлмөр эрхлэх болон орлого олох бусад үйл байна. ажиллагааг явуулах боломжийг хязгаарладаг хамгийн гол саад гэж санал нэгтэйгээр дөрвөн фокус бүлгийн Хөдөлмөрийн гэрээ бичгээр хийгдсэн байсан ярилцлагын нийт оролцогч нар үзсэн байна. Энэ тохиолдлуудад ч гомдол шийдвэрлэх тогтолцоо хоёр хүчин зүйл нь гол төлөв зэрэгцэн оршин, ажил байдаггүй бололтой байна. Ерөнхийдөө фокус хайгч нарт сөрөг үр дагаврыг бий болгоход хамтдаа бүлгийн ярилцлаганд оролцогчид эрх зүйн нөлөөлдөг аж. Фокус бүлгийн ярилцлагын бүх тусламжийн талаар бага мэдлэгтэй бөгөөд оролцогчид ажилд орох болон зарим тохиолдолд энэ төрлийн маргааныг шийдвэрлэхэд шүүхийн богино жагсаалтанд багтахын тулд хүртэл нөлөө бүхий тогтолцоонд бага итгэдэг болох нь харагдсан. танилтай байх эсвэл хахууль өгөх хэрэгтэй гэдэгт санал Барилгын салбар нь хот суурин газарт бага нэгдсэн. Тэд бэлэн мөнгөн болон бэлэн мөнгөн бус орлоготой иргэдийн ажилладаг гол салбар учир хөшүүргийн талаар ярьсан ба үнэн хэрэгтээ тухайн хотын ядуу иргэд нь ядуурлын хавхыг бий болгон, ажил хайгчийн ажил орсны дараа авах цалингаас ажил хайх хүсэл эрмэлзэл нь мохсон ажил хайгч нь “урьдчилгаа” хэлбэрээр хээл хахууль авах буюу нарын тоог нэмэгдүүлдэг байх магадлалтай энэ “гар харах”-ыг дурдсан байна. ФБЯ-нд оролцогчид төрлийн мөлжлөгийн арга хэлбэрт нэн ялангуяа байгууллагууд тэр дундаа төрийн албан газрууд өртөх эрсдэлтэй юм. Барилгын салбар нь 2010-2014 дах авилгын сүлжээ буюу ажилд шинэ албан хаагч онд хүн амын хамгийн доод орлоготой 20 хувийн авснаар одоо байгаа тогтолцоог бусниулж магадгүй хөдөлмөрийн орлогын өсөлтийн талаас их хувийг учир уг тогтолцоог хэвээр хадгалах сонирхлын талаар бүрдүүлсэн байна (Дэлхийн Банк 2016a). ярьсан болно. (Мэдээлэл 3-ыг үзнэ үү) МЭДЭЭЛЭЛ 3: ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХЭД АВИЛГА СААД БОЛОХ НЬ “…. Ядаж би багаас эхэлж хийж болно шүү дээ. Тэгж байхад ядаж ярилцлаганд оруулдаггүй. Тэгэхээр дээрээс нь татах хүн хэрэгтэй л байгаа юм” Эрэгтэй, Ажилгүй иргэдийн ФБЯ “Тэгээд ер нь ингээд хараад байхад гадуур ер нь ажил байвал байдаг. Тэгээд хүмүүсээс асуухаар аягүй их гар хардаг юм байналээ. За нэг 2 сая, 3 сая төгрөг олчихвол ийм ажил байна гээд л. Бид нар чинь тэгээд тэр мөнгийг нь хаанаасаа ч олох юм билээ? урьдчилгаа тэдэн саяыг өг гээд л. Хэд хэдэн удаа тэгж байсан... Яахав тэнд оруулаад өгвөл 2 сая 800, урьдчилгаа 3 саяыг өгчих гэдэг ч юмуу тийм ажил бол зөндөө байдаг юм.” Эмэгтэй, Ажилгүй иргэдийн ФБЯ “Энэ бол зөвхөн дам яриа л юм. Гаальд ороход мөнгө өгдөг. Өөрөөр хэлбэл авилга нь 10 сая төгрөг… Хэсэг нөхдүүд нийлж багийн тоглолт хийдэг болчихсон. Тэгэхээр бас тэр багтаа хамаагүй хүн оруулах сонирхолгүй л гэсэн үг. Багийн дүрмийг бусниулахгүй, ажлыг нь илрүүлэхгүй хүн л байлгах сонирхолтой. Шинэ хүн орж ирээд шударга ажиллах гээд байдаг, тэгэхээр өөрийн хүнийг олж авна эсвэл хоосон байлгах л сонирхолтой.” Эрэгтэй, Ажилгүй иргэдийн ФБЯ 36 Хувиараа хөдөлмөр эрхлэдэг жижиг хэмжээний сонгон шалгаруулалтын үр дүн ил тод бус байдаг худалдаа, наймаа эрхлэгч нар мөн адил албан ёсны мөн мэдээллийг хязгаарлагдмал хүрээнд тараадаг худалдааны газарт бизнесийн үйл ажиллагаагаа зэрэг энэ төрлийн гажуудлын тогтолцоог дэмждэг явуулах зөвшөөрөл авахаар оролдох зэрэг бололтой харагдаж байна. Улмаар орон нутгийн боломжуудыг ашиглахад төрийн байгууллагуудын засаг захиргаанаас хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжихээр авилгын асуудал саад болдог гэсэн байна. үзүүлдэг үйлчилгээнүүдийг үр дүнгүй байдаг гэж үздэг Түүнчлэн төрөөс хэрэгжүүлж буй жижиг, дунд нь аргагүй юм. Ерөнхийдөө нийгмийн халамжаар бизнесийг дэмжих арга хэмжээнд ашиг хонжоо үзүүлдэг үйлчилгээнүүдийн талаарх мэдээлэл бага хайх, клиентелизм буюу танил талдаа үйлчлэх байна. (Нийгмийн халамжаар үзүүлдэг үйлчилгээний тохиолдлуудын талаар мэдээлсэн бөгөөд энэ нь төрлүүдийн талаарх илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг тухайн арга хэмжээг хамрагдах ёстой хүмүүст Улаанбаатар хотын үйлчилгээний хүртээмж хүргэхэд саад учруулдаг байна. Дээрх арга хэмжээний тайлангаас үзнэ үү). (Мэдээлэл 4-ийг үзнэ үү). 37 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь МЭДЭЭЛЭЛ 4: ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙГ ДЭМЖИХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХЯЗГААРЛАГДМАЛ БАЙНА “Зун жаахан цэцэг зардаг л даа. 3 жил наадмын талбай дээр асар барьсан. Зөвшөөрөл авах гэж үнэн сүртэй юм байна лээ. Тэгэхээр нь танил талаараа гүйж байж авсан.” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “Би 9 сарын 1-нд зориулж хичээлийн хэрэгсэл худалдах гээд жижиг талбай түрээсэлхээр хөөцөлдсөн. Тэгтэл таньдаг хүн байхгүй бол тэр жижигхээн газрыг 400 000-аар авна. Манай найз нэг лангуутай. Тэр найзынхаа бичгээр авахад 60 000 төгрөг. Тийм цавчаа хаа сайгүй байгаад байгаа юм.” Эрэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “…Тэр үзэсгэлэн нь жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төслийн нээлт байсан юм байна лээ. Одоо төслөө бичиж өгсөн хүний нэг нь ч мөнгөө аваагүй байгаа. Хорооны ажилчдын төсөл бичсэн найзууд нь мөнгөө авсан гэж байгаа юм.” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “…Тэр төслийн асуудал чинь ёстой л танил талаараа л болдог асуудал байналээ. Тэр нь жижиг дунд үйлдэрлэлийг дэмжих төсөл гэсэн хэрнээ төслөө өгөхөөр таны төсөл шалгараагүй ээ гэдэг. Тэгээд ямар хүн шалгарчихав гэхээр огт хэлдэггүй.” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “…Нэг ах наанаа бараг төслөө өгсний хэрэггүй. Наадуул чинь чиний төслийг өөр хүний нэр дээр бичээд л өөрийнхөө бичсэн төслийг өөр хүнд зүгээр л өгчихнө гэсэн. Тэгэхээр хорооныхон ийм л байгаа байхгүй юу.” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “…Төслийн шугамаар бол танил тал байж л бүтдэг юм байналээ. Төслийн мөнгө гээд бидэнд зориулагдаад ирсэн байгаа ш дээ. Тэр мөнгийг бид нарт биш, шал өөр хүмүүст өгчихдөг. Хэрэв тэр төсөл эзнээ олдог бол бидэнд ямар нэгэн тийм зээлийн асуудал гарахгүй л байхгүй юу. Хорооны санхүүжилтийн мөнгө 100,100 саяараа ирдэг гэсэн гэж бид нарт хэлдэг хэрнээ тэр нь яг хэнд очиж байгаа нь мэдэгдэхгүй байгаа байхгүй юу” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ 38 Нэг талаас ФБЯ-ын хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг Оролцогчдын онцлон дурдсан албан бусаар оролцогчид албан бусаар хөдөлмөрлөхийн давуу хөдөлмөр эрхлэхийн өөр нэг сул тал нь төлбөр тал болох ажлын хөлсийнхөө хувийг ямар нэгэн төлөлтийн бүртгэлгүйн улмаас албан ёсны банкны дундын зуучлагчид өгөхгүйгээр шууд авах боломж байгууллагуудын үйлчилгээ болон нийгмийн даатгалд зэрэг уян хатан байдал (ялангуяа хүүхэдтэй хамрагдах боломжгүй байдал болно. Оролцогчдын эмэгтэйчүүдийн хувьд)-ыг онцолсон. Нөгөөтэйгүүр ихэнх нь банк бус санхүүгийн байгууллага өдөр тутмын бизнес явуулахыг нь зөвшөөрөхдөө болон албан бус зээлдүүлэгчдийн хүүний хувь албан бус “төлбөр” хураан, тэднийг хялбар бай төлбөрийн чадвараас нь хэтэрсэн байдаг гэсэн болгон хардаг цагдаа болон төрийн үйлчилгээ ба энэ нь тэдний бизнесээ өргөжүүлэх боломжийг үзүүлэгч (жишээ нь хөдөлмөрийн хэлтсийн ажилтнууд) хязгаарладаг байна. нарын мөлжлөгт дээрх оролцогчид өртдөг гэсэн байна. (Мэдээлэл 5-ыг үзнэ үү). МЭДЭЭЛЭЛ 5: ЦАГДАА БОЛОН ТӨРИЙН АЛБАН ХААГЧДЫН МӨЛЖЛӨГ “Саяхан Мшээл экспод болсон үзэсгэлэн худалдаагаар зогсоход лангууны түрээс нь 4 өдөр зогсоход 270000₮ байсан. Хөдөлмөрийн хэлтсээс авчирсан. Бид нар үнэгүй юм байна гээд суусан чинь хөдөлмөрийн хэлтсийн ажилчид нь авсан. Өмнө нь бид нарт юу ч хэлж, гарын үсэг зуруулаагүй байж л мөнгө авсан. Бид нар ихэвчлэн хөдөлмөрийн хэлтэстэй холбоотой байдаг болохоор мөнгөө зүгээр л өгчихсөн.” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “Хорооноос ирээд л за авгай минь хурдан яв, зайл наадхаа аваад гэж байгаа байхгүй юу. Тэгээд хэдэн төгрөг өгвөл нэг удаадаа яваад л өгнө.” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “Одоо тэгээд цагдаа нарын сэтгэхүй нь тийм болчихсон байна. Цагаан сараар бол бүх захуудын үйл ажиллагаа жигдэрсэн үеэр цагдаа нар “заа та нар зогсож болно” нэг хүний 3000 төгрөг гээд чи яваад энэ хүмүүсийг тоолоод мөнгийг нь хураагаад ир гэдэг.” Эрэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ “Зүгээр л мөнгөө авчихаад л явна. Тэгээд л -За авгай минь 5000₮ өгөөд сал, эсвэл зайл гээд л бид нарыг тэгдэг ш дээ” Эмэгтэй, Албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн ФБЯ 39 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь 7.6 Боловсрол: хүртээмж ба Хотын ядуурлын гол хүчин зүйл болох хотын ядуу иргэдийн боловсрол эзэмшсэн байдлын талаар чанар ойлголттой болох нь чухал хэдий ч эдгээр иргэдийн хүүхдүүдэд зориулсан боловсролын чанар болон Хүснэгт 4-т харуулсны дагуу хотын ядуу иргэд хүртээмжийн талаар ойлголттой болох нь мөн нь орлого өндөртэй иргэдтэй харьцуулахад адил чухал болно. Чанартай боловсролыг эзэмших дээд боловрол эзэмшсэн байх магадлал бага боломж нь хүний чадавхийг хөгжүүлэх гол хүчин байна. Ядуу өрхүүдийн 68% нь бүрэнд дунд буюу зүйл ба тааруу нөхцөл байдлыг үеэс үед хэдий түүнээс бага боловсрол бүхий өрхийн тэргүүнтэй хэмжээгээр дамжихыг тодорхойлдог юм. бол ердөө 8% нь дээд боловсролтой өрхийн тэргүүнтэй байна. Үүнийг Дэлхийн Банкны 2014 Сургуулиудын хүртээмж оны судалгааны дүгнэлт (Хүснэгт 8)-гээр хүн амын хамгийн өндөр орлоготой хорин хувийн дээд Улаанбаатар хотын үйлчилгээний хүртээмжийн боловсрол эзэмшсэн хүмүүсийн хувь хамгийн бага тайлан 2016 (Дэлхийн Банк 2016б)-д танилцуулсны орлоготойгынхоос гурав дахин их байгаагаас дагуу хотын ихэнх боловсролын үйлчилгээг төрөөс бататгасан. Гэхдээ Улаанбаатар хотын ядуу үзүүлдэг бөгөөд зарчимын хувьд хотын ядуу иргэдийн иргэдийн дунд уншиж, бичих чадвартай хүмүүсийн хамрагдалтыг хангахын тулд үнэ төлбөргүй байдаг. нийт хувь их өндөр буюу хүн амын хамгийн доод Улсаас үнэ төлбөргүй боловсрол амжилттай олгож хоёр бүлэг дэх судалгаанд оролцогчдын ердөө байгааг орон сууц болон гэр хорооллын (сургуулийн 3-4% бага буюу түүнээс доогуур боловсролтой насны хүүхэдтэй судалгаанд оролцогчдын бараг байсан бол хотын ядуу иргэдийн дийлэнх хамгийн 90 хувь) өрхүүдийн дийлэнх хүүхдээ улсын сургууль багадаа дунд сургууль төгссөн байна. (Доорх явуулдаг гэснээс харж болно (Дэлхийн Банкны Хүснэгт 8-ыг үзнэ үү). 40 хүснэгт 8 Хотын ядуу иргэдийн онцлог шинжүүд, таван бүлгээр (хувь) 1 (хамгийн 5 (хамгийн   2 3 4 доод) их) эзэмшлийн байдал Эзэмших буюу өмчлөгч 55 59 62 63 64 Түрээслэгч 10 8 7 12 9 Гэрчилгээ байхгүй 35 33 31 25 27 боловсрол Бага буюу түүнээс доогуур 3 4 3 2 1 Дунд сургууль 18 12 8 8 5 Ахлах сургууль 48 47 38 32 22 Мэргэжлийн сургууль 10 9 13 10 8 Бакалавр ба түүнээс дээш 21 27 37 48 63 ажил эрхлэлт Ажилгүй 29 17 15 13 7 Тэтгэвэрт 16 16 20 18 16 Оюутан 6 5 2 3 1 Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч 16 18 17 18 23 Ажилтай 32 44 46 48 53 Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээлэл (2014) 41 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь судалгаа, 2014). Гэсэн хэдий ч сургуулиудын нийт үзүүлж буй бол бүдэг ногоон өнгөтэй хороод тоо Өрхийн бүртгэлийн мэдээлэл (2014)-д суурилсан сургуулийн зохих хүрэлцээг харуулж байна. Дээрх эрэлтийн зөвхөн 86 хувийг хангаж байна. газрууд нь хотын төв хэсгийн дөнгөж гадна талд Чингэлтэй, Сүхбаатар болон Баянзүрх дүүргүүдэд Улаанбаатар хот дахь дунд сургуулийн орон зайн байрлаж байна. Улбар шар болон улаан хороод тархалтыг нарийвчлан нягтлан үзэхэд гэр хороололд нь багтаамж буюу нийлүүлэлт эрэлтийг хэт давсныг амьдардаг бага орлоготой өрхийн хүүхдүүдийн хувьд харуулж байна. Мөн газрын зурагт харуулснаар сургууль явах нөхцөл байдал дахь тэгш бус байдлыг гол төлөв хотын төв хэсгийг тойроод сургуулийн харуулж байна. Дэлхийн Банкны тайлан (2016б)-д хүрэлцээ хангалттай байгаа боловч төв хэсэгтээ дурдсанчлан Хот даяарх сургуулиудын тархалт одоо улам их өндөр ачаалалтай байна. Эсрэгээрээ байгаа боловсролын байгууламжийг оновчтойгор Баянзүрх, Сонгинохайрхан болон Налайх дүүргийн ашиглахгүй байна. Газрын зураг 3-т хороо тус хороодод сургуулийн суудлын нийлүүлэлт илүүдэлтэй бүрт тооцсон сургуулийн хүчин чадлыг үзүүлж байна. Эдгээр нь мөн хүн амын олонх хувь гэрт байна.25 Тод ногоон өнгөөр дүрслэгдсэн хороод нь амьдардаг хороодтой. сургуулийн боломжит суудлын тоог давсан эрэлтийг Газрын зураг 3 Сургуулиудын хүчин чадал, хороогоор: 2014 Хороо Дүүрэг Авто зам Сургуулийн багтаамж 125%-иас их 100-125% 75-100% 50-75% 25-50% 25% хүрэхгүй Сүхбаатар Сонгинохайрхан Чингэлтэй Баянзүрх Баянгол Налайх Хан-Уул Километр Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээлэл (2014) Үүнийг хороо тус бүрийн сурагчдын боломжит нийт тоог 25 тухайн хороод байрлах бүх сургуулиудын боломжит нийт суудлыг харьцуулан тооцсон 42 Хүн амын нягтралаас шалтгаалан хотын төвийн Цэцэрлэг хүртэлх зайнаас гадна захын болон хэсэгтэй харьцуулахад хотын зах хэсэгт үйлчилдэг төвийн гэр хорооллын эцэг эхчүүдийн ихэнх нь сургуулиудын тоо цөөн байгаа хэдий ч захын фокус бүлгийн ярилцлагын үеэр хүүхдийнхээ аюулгүй хороололд байрлах сургуулиуд үйлчилгээ хүргэдэг байдлын талаар нэлээд санаа зовдог талаар суурьшлуудаасаа хол зайд бас байрлаж байна. ярьсан.26 Ярилцлагын үеэр дурдагдсан асуудлууд Сонгинохайрхан дүүргийн хойд болон баруун алс нь гэр хорооллын орчин нөхцөл байдал, чанартай дах олон тооны суурьшлуудад ямар нэгэн сургууль холбоотой байсан. Эдгээр асуудлуудад гудамжны байдаггүй эсвэл 30 минутын ердийн алхах зайнаас нохой дайрах, туслах замд болгоомжгүй жолоо хамаагүй гадна байрлаж байна (Газрын зураг 4-ийг барьснаас үүдэн гардаг авто зам болон замын үзнэ үү). Хүүхдүүдийн хаана амьдарч байгаагаас хөдөлгөөний осол аваар, ажилладаг гудамжны шалтгаалан сургууль хүртэл алхахад зарцуулах гэрэлгүй харанхуй гудамж, архичид мөн хүүхдүүд хугацаа ихээхэн ялгаатай байна. Гэр хороололд сургуульдаа явах болон сургуулиасаа ирэх замд амьдарч буй хүүхдүүдийн бараг 40 хувь нь 30 минут дээрэмдүүлэх, дээрэлхүүлэх зэрэг орно.27 ба түүнээс дээш хугацааг сургууль руугаа алхахад зарцуулдаг бол орон сууцны оршин суугчдын хувьд Захын болон төвийн гэр хорооллын аль алинд зөвхөн 17 хувь уг хугацааг зарцуулдаг байна. Мөн хүүхдийн аюулгүй байдлын талаар санаа зовоосон орон сууцны хүүхдүүдтэй харьцуулахад гэр хорооллын асуудлууд нэмэгдсний улмаас Хотын цагдаа хүүхдүүд дунджаар хоёр дахин урт хугацаанд болон УБ хотын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас алхдаг байна (9 минуттай харьцуулахад 18 минут). хамтран саяхнаас “сургуулийн цагдаа” хөтөлбөрийг Жишээлбэл, Сонгинохайрхан дүүргийн хүн амын 50 хэрэгжүүлж эхэлсэн байна. Уг хөтөлбөрийн гаруй хувь сургууль руу 30 минутаас илүү алхах хүрээнд сургууль эхлэх болон тарах цагаар эцэг эх зайнд амьдарч байна. Харин Хан-Уул дүүргийн бүх гудамжинд эргүүл хийдэг ба энэ талаар эцэг эхчүүд иргэдэд 30 минутын алхах зай доторх сургууль хүрч эерэг сэтгэгдэлтэй ярьсан.28 үйлчилж байна. 26 Бусад орчин тойрны нөхцөл байдалтай холбоотой дурдагдсан хүндрэлүүдэд гэр хорооллын газар нутаг дэвсгэрийн байдал болон сургуулийн хүүхдийн тээврийн асуудал байсан. Гэр хорооллын газар нутаг дэвсгэрийн байдлын хувьд газарзүйн хоёр байршлын нэг, нэг оролцогч явган хүний зам байхгүй, өвөл зам халтиргаатай байдагаас үүдэлтэй хүндрэлийн талаар ярисан бол захын гэр хорооллын хоёр эмэгтэй оролцогч сургуулийн хүүхдийг тээвэрлэхтэй холбоотой асуудал буюу сургуулийн автобуснаас төлбөр авах, хүүхдүүд бус сургуулийн албан хаагчдыг зөөх зэрэг зориулалтын бус ашигладаг талаар дурдсан болно. 27 Захын гэр хорооллын 4 эмэгтэй оролцогч болон төвийн гэр хорооллын 3 эрэгтэй оролцогч амьдарч буй газарт нь айлуудын нохой дайрч, хүүхдүүдийг нь айлгадаг болон зарим тохиолдолд бүр хазсан талаар санаа зовон өгүүлсэн бол төвийн гэр хорооллын бүх эмэгтэй оролцогчоос гадна 3 эрэгтэй оролцогч мөн адил асуудлаар санаа зовнидог талаар ярьсан. Захын гэр хорооллын 5 оролцогч (2 эмэгтэй, 3 эрэгтэй) мөн төвийн гэр хорооллын 6 оролцогч (2 эмэгтэй, 4 эрэгтэй) тус тус хүүхдүүдийнхээ сургуульд явах болон сургуулиас ирэхэд тулгардаг замын хөдөлгөөн болон авто замтай холбоотой бэрхшээлийн талаар ярьсан байна. 28 Хотын цагдаагийн газар болон УБ хотын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас 2013 оны 10 сарын 25-ны өдөр хэрэгжүүлж эхэлсэн хөтөлбөрийн талаар газар зүйн байршил тус бүрээс 3 эцэг эх эерэг сэтгэгдэлтэй байсан. 43 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Газрын зураг 4 40 минут алхаж хүрэх хугацаанд байрладаг цэцэрлэгүүд: 2014 CБ_19 CХ_21 CХ_21 CБ_19 CХ_19 CХ_19 CБ_20 CХ_25 CХ_01 C CХ_24 БЗ_20 БЗ_20 Х_01 1 _2 БЗ CХ_22 8 НА_06 НА_06 БЗ_2 CХ_22 км 0 БЗ_26 CХ_32 C Х_2 40 минут буюу түүнээс бага хугацаанд алхах зайд ХУ_11 CХ_32 ХУ ХУ _0 8-18 насны хүн ам _1 4 ХУ_12 НА_01 0 ХУ_08 БЗ_11 БЗ_11 117-768 ХУ_13 НА_01 НА_05 НА_05 ХУ_13 768-1096 ХУ_14 ХУ_14 1096-1372 1372-1671 НА_03 НА_03 1671-2192 2192-4480 дүүрэг суурьшлын бүс хороо Эх сурвалж: Дэлхийн Банкны судалгааны мэдээлэл (2014) Ишлэл: “Зам гарна машинууд нь дайрчих гээд байна. Орой үдэш болчихоор хүүхдүүдийг чинь дагаж явж байгаад араас нь гар хөлийг нь бариад дээрэмдэнэ. Манай хүүхэд чинь зам хөндлөн гарахдаа хөл дээгүүрээ машин гаргаад авсан.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, БЗД 9-р хороо Ишлэл: “Гэр хороолол болохоор хэцүү. Өглөө эрт хүүхэд гараад явахад харанхуй, айлууд нохой ихтэй. Гудамжруу машин орохдоо чагналаа ч дуугаргадаггүй. Ер нь манай тэр хавь бол гэрэлтүүлэггүй. Харанхуйд гэрээсээ гараад л гүйдэг. Тэгэхээр нь нохойнууд нь барьж идчих гээд л... Орой үдшээр согтуугаар машин барьж явж байгаа хүмүүс олон. Тэгээд тэд нар нь жаахан хүүхэд шүргэнэ.” Эмэгтэй, захын гэр хороолол, БЗД 23-р хороо 44 Боловсролын чанар байх нь хотын ядуу иргэдийн амьдардаг газрууд дахь сургууль завсардалтын хувь өндөртэй холбоотой Дэлхийн Банкны ФБЯ 2014-т оролцогчдоос байсан.29 хүүхдийнхээ сургуулийн байр байгууламж болон сургалтын чанарыг 1-ээс 10 оноогоор, ингэхдээ Сургуулийн барилга байгууламжийн нөхцөл 1 оноо нь хамгийн муу харин 10 оноо нь хамгийн тааруу байх нь орлого багатай өрхүүдэд тодорхой сайн байхаар үнэлгээ өгөхийг хүссэн болно. хэмжээний дарамт болдог бололтой харагдсан. Захын болон төвийн гэр хорооллын эцэг эхчүүд Учир нь ийм сургуулиуд анги танхимаа сайжруулах, дунджаар сургуулиудад 5.8 ба 5.6 оноо тус тус цэвэрлэхэд зориулан албан бусаар бэлэн мөнгө өгсөн. Хүүхдийнхээ сургуульд хамгийн өндөр тогтмол цуглуулдаг байна. Захын гэр хорооллын оноо өгсөн эцэг эхчүүд мөн сургуулийн барилга таван оролцогч мөн төвийн гэр хорооллын байгууламж болон багшлах боловсон хүчин сайн долоо оролцогч нарын яриснаар багш нар анги талаар ярьсан. Хоёр газар зүйн байршлын аль танхим сайжруулах (жишээлбэл, цонх, хөшиг, алины эцэг эхчүүдийн хувьд багш нарын заах принтерийн хор солих, засвар хийх, шинэ шүүгээ арга барил хангалтгүй байх нь бага оноо өгөх авах)-д зориулан бэлэн мөнгөн болон бэлэн хамгийн гол шалтгаан байсан. Эцэг эхчүүдийн үзэж мөнгөн бус хандив цуглуулдагаас гадна сар бүр байгаагаар хэт ачаалалтай байх, багш бэлтгэдэг цэвэрлэгээний мөнгө эцэг эхчүүдээс авдаг байна. сургуулиудын боловсролын чанар тааруу болсон мөн захын сургуулиудад их багш нар солигддог Мөн судалгаанд оролцогчдын ярьснаар эцэг тул туршлагатай багш дутагдалтай байдаг учир эхчүүд сургуулиас шаардсан бэлэн мөнгөн болон гэр хороолол дахь сургуулийн боловсролын чанар бэлэн мөнгөн бус хандивын албан бус хүсэлтийг болон багш нарын заах арга барил тааруу биелүүлээгүй тохиолдолд ядуу өрхийн хүүхдүүдийг болдог байна. ФБЯ-нд оролцогчдын ихэнхи гэр хичээлийн анги танхимд ялгаварлан хандах, багш хороололтой харьцуулахад орон сууцны хороолол нарын зүгээс бага анхаарал хандуулах магадлал дахь сургуулийн боловсролын чанар болон барилга нэмэгддэг аж. Дээрх байдал нь төрөөс санхүүжүүлж байгууламжийн шаардлага хангах байдал илүү дээр буй үнэ төлбөргүй улсын боловсролын тогтолцооны гэж үзсэн байна. Ялангуяа захын гэр хороололд үр өгөөжийг ядуу өрхүүд бүрэн хүртэх боломжгүй эцэг эхчүүд элэгдэж муудсан сургуулийн барилга болгож байна. байгууламжтай, анги танхим дахь ширээ эвдэрч хэмхэрсэн эсвэл тоо нь хангалтгүй мөн ариун цэврийн байгууламжийн нөхцөл байдал тааруу болон хүүхдийн тоглоомын талбай байхгүй байдаг талаар өгүүлсэн. Ариун цэврийн байгууламж сургуулийн гадна байрладаг, хүйтнээс зохих байдлаар хамгаалсан дулаалгагүй, зарим тохиолдолд хаалганы цоожгүй байдаг талаар ярисан байна. Мөн багш нар ашигладаггүй ч хүүхдүүдийн ашигладаг нүхэн жорлонг цэвэрлэх, соруулах хэрэгцээ шаардлага маш их байдаг талаар дурдсан. Эцэг эхчүүдийн үзснээр эрүүл ахуйн шаардлага хангахгүй ариун цэврийн байгууламж тэдний хүүхдүүд нэн ялангуяа өсвөр насны охидын боловсрол эзэмших байдалд Дэлхийн Банк, Олон улсын валютын сан (2013 он), Дэлхий 29 сөргөөр нөлөөлдөг аж. Дэлхийн бусад орнуудад нийтийн мониторингийн тайлан 2013: Хот-хөдөөгийн шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжгүй динамикууд ба мянганы хөгжлийн зорилтууд. Вашингтон хот 45 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь МЭДЭЭЛЭЛ 6: БОЛОВСРОЛЫН ЧАНАР “Гэхдээ ер нь хэцүү дээ. Өвлийн цагт бол бүр хэцүү. Цасан шуурга тавиад л. Автобусанд чихэлдээд, сайн багш нарыг нь төвийн сургуулиуд авчихдаг юмуу ерөөсөө тогтохгүй. Тэгээд л нэг туршилтын туулай маягтай л (инээв).” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, СБД 17-р хороо “Ерөнхийдөө энэ захын сургуулиуд бол хэрэг байхгүй шүү. Би энэ Хужирбулангийн сургуульд хүүхдээ нэг өгөөд буцаагаад гаргасан. Адилхан юм байнаа ааваа гэсэн. Орчин үеийн шаардлагаас хоцрох гээд байгаа. Төвийн сургууль бол гайгүй байдаг юм шиг байна лээ.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, БЗД 20-р хороо “Төвийн сургуулиудаар гайгүй байдаг байх захын сургуулиудаар багш нарын ур чадвар маш муу байдаг... Гэр хорооллын сургуулиудын хувьд төв рүү байдаг сургуулийн түвшинтэй хаьцуулахад хамаагүй доор байдаг.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, ЧД 8-р хороо “Сургалтын талаар үнэндээ багш нар нь ачаллаа дийлдэггүй юм байгаа биз дээ... Ер нь хүүхдүүдийн сургалт нь багаасаа л тааруухандуу л явагдаж байгаа юм даа.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, СБД 18-р хороо “Манай хүүхдийн сургууль олон жил болсон болохоор сандал ширээ нь хэмхэрсэн ядуухандуу л сургууль байгаа. Эцэг эхээс нь дэмжлэг авна гээд л мөнгө авдаг. Уг нь тэр мөнгөөр нь юм хиймээр л юм. Тэгсэн ерөөсөө байхгүй. Яадаг юм байгаа юм. Бид нар тэр болгоныг нь цагдаж байдаггүй болохоор сайн мэдэхгүй юм.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, СБД 17-р хороо “Ангийн фондны мөнгө гэхэд би 4 хүүхдийнхээ мөнгийг бүгдийг нь өгдөг. Манай 4 хүүхэд сар болгон цэвэрлэгээний мөнгө гэж 6000 төгрөг өгнө. 4 хүүхэд 3500 төгрөгөөр ном авч байгаа юм.Уг нь сургуулийн төлбөр үнэгүй. Харин бусад зардлууд нь нийлэхээр сургалтын төлбөр болж байгаа юм.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, БГД 16-р хороо 8.0 УЛААНБААТАР ХОТ ДАХЬ ЯДУУРЛЫН ОЛОН ХЭЛБЭР Энэ хүртэл дурдсан зүйлсээс харахад гэр хороололд амьдралын талаарх олон хэмжээст ойлголт маш хотын ядуу иргэдийн ихээхэн хувь амьдардагаас чухал юм. Эдгээр гачигдлууд ялангуяа нэгэн зэрэг гадна хүн амын бага нягтшилтай, байрлалын оршин байх үед хувь хүмүүсийг өөрсдийн бүрэн хувьд сул талтай мөн өвөрмөц хотын бүтэцтэй чадварт хүрэх боломжгүй болгох, тэдний өртөмхий байдаг учир үйлчилгээ хүргэхэд тодорхой хөгжлийн байдлыг нэмэгдүүлэх, хамтын хөгжил дэвшилд хүрэх бэрхшээлүүд тулгарч байна. Гэр хорооллын эдгээр боломжийг бууруулах зэрэг хамтдаа хязгаарлах нөхцөл байдлаас шалтгаалан хотын ядуу иргэдийн тогтолцоо болдог. Орлогын ядуурал хувь хүмүүсийн амьдралд орлогын ядуурлаас гадна үндсэн төсвийн хязгаарлагдмал байдлыг харуулдаг байхад үйлчилгээ ба дэд бүтэц байхгүйгээс улбаалсан олон хэмжээст ядуурал нь бодит байдалд мэдрэгдэж олон хэлбэрийн гачигдал давхар сөргөөр нөлөөлж буй ядуурлын асуудлуудыг онцгойлон харуулдаг. байна. Улмаар, зөвхөн орлогын ядууралд анхаарал Эдгээр дүгнэлт мэдээлэл нь хотын ядуу иргэдийн хандуулах нь Улаанбаатар хотын ядуу иргэдийн амьдралыг дээшлүүлэхэд шаардлагатай төрөөс сайхан амьдрахад хэцүү, үйлчилгээ авах боломжгүй авах арга хэмжээний чухал хэлбэрийг онцгойлон байгаа нөхцөл байдлыг тусгаж чадахгүй тул харуулж байгаа гэдгээрээ бодлого боловсруулагч бүрэн тодорхойлох хэмжүүр биш юм. Орлогын нарт нэн ялангуяа ач холбогдолтой юм. Түүнчлэн ядуурал дээр нэмээд хотын ядуу иргэдэд тулгарч хамгийн чухал нь хэрэглээ (хоол хүнсний ба хоол буй гачигдлын байдлыг тодорхойлох нь нийгэм ба хүнсний бус) болон амьжиргааны түвшингийн эдийн засгийн үр дүнтэй бодлогыг боловсруулах олон хэмжээсийг ашигласнаар дан ганц орлогын нөхцлийг бүрдүүлнэ гэдгээрээ бодлогын өнцгөөс нэн хэмжээсээр олж тогтоох байснаас илүү олон ялангуяа ач холбогдолтой юм. Энэ бүлэгт энэхүү өртөмхий бүлгүүдийг олж тогтоох боломжтой тайланд ашигласан мэдээллийн баялаг эх үүсвэрийг болдог. Эдгээр хүмүүс нь ядуурлын шугамаас бага хотын амьдрах таатай нөхцөл байдалд чухал зэрэг дээр оршин, орлогын ядуурлын хэмжүүрээр болох эдийн засгийн хэмжээс болон эдийн засгийн орхигдсон байх боловч олон гачигдлын улмаас бус хэмжээсийн аль алиныг харгалзан авч үзэн ядуурлын шугамны доогуур оршихтай адил Улаанбаатар хотын оршин суугчдын ядуурлын олон хэмжээний өртөмхий нөхцөл байдалд байж болох хэлбэр буюу олон хэмжээст ядуурлын шинж чанар, юм. бүтцийг тодорхойлоход ашигласан болно. 8.1 Аргачлалын тухай Хот суурин газар дахь гачигдлыг эдийн засгийн ба эдийн засгийн бус талаас авч үзэхийг чухалд Улаанбаатар хотод ядуурлын олон хэмжээс байдлыг тооцдог хандлагын ойлголтыг ядуурлыг (сайн судлахын тулд удаан хугацаанд ашиглагдаж буй сайхан амьдрах) үндсэндээ олон хэмжээст Алкайр Фостер арга (цааших АФ аргачлал) (Алкайр буюу хэлбэртэй байдаг гэж үздэг судалгаанаас ба Фостер, 2011)-аар Дэлхийн Банкы 2014 оны (Жишээ болгон цөөхнийг дурдвал: Алкайр 2008; судалгааны мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийсэн ба Чакраварти ба К. Д’Амброзио, 2006 он; Ананд судалгааны мэдээллээс 22 шалгуур үзүүлэлтийг ба Сен, 1997 он; Бургиньон ба Чакраварти, 8-н хэмжээст бүлэг (тухайлбал хөрөнгө ба мөнгө30, 2003 он) авч, ашиглах боломжтой юм. Хүн ам доторхи нийгмийн бүлгүүдийн хувьд ядуурлын Судалгааны мэдээлэлд сайн сайхан амьдрахын гол түлхүүр 30 мэдрэгдэх байдал ялгаатай байж болзошгүй гэж болох эдийн засгийн үзүүлэлтийг айл өрхийн орлогоор үзэж байгаа тохиолдолд ялангуяа сайн сайхан тодорхойлсон. Гэвч энэ судалгаанд цуглуулсан орлогын мэдээлэл нь ангилсан хэлбэртэй (орлогын интервал) байсны 47 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь хүрэх боломж, сууц, боловсрол, ажил эрхлэлт, хатуу Гачигдлын шугамын тодорхойлолтуудыг харна уу) хог хаягдал, ус ба ариун цэвэр, нийгмийн орчин тухайн хүн уг хэмжээсийн шалгуур үзүүлэлтийн тойрны байдал)-т хуваан авч үзэхэд ашигласан. дагуу гачигдсан эсэхийг тодорхойлох таслалт хийнэ. Энэ дүн шинжилгээг хийх болсон 2 шалтгаан Эхний таслалтыг хийх шалтгаан нь ядуурлын хэмжээс байсан. Нэгдүгээрт, энэ судалгаа нь дэд бүлгийн болгон дээр гачигдсан хувь хүмүүсийг тодорхойлон, хэмжээнд, ялангуяа энэ тохиолдолд гэр хороолол ба өгөгдөлд байгаа хувь хүн бүрийн хувьд тухайн байшин хорооллын айл өрх хоорондын гачигдлын хэмжээсийн гачигдлыг тооцох юм. Жишээлбэл, Ус ба түвшинг ойлгох боломжийг олгосон. Хоёрдугаарт ариун цэвэр хэмжээст тухайн айл төвлөрсөн шугамд буюу хамгийн гол нь хотын ядуурлын онцлог шинж холбогдсон ариун цэврийн байгууламжтай эсэхийг чанарыг илүү сайн ойлгоход туслах олон хэмжээст хэмждэг “ариун цэврийн байгууламж хүртээмж”-ийн ядуурал дахь бүрэлдэхүүн хэмжээсүүдийн хувь шалгуур үзүүлэлтийн хувьд нийт айл өрхийн 58% нэмрийг задлан тодорхойлох боломжийг олгосон. нь гачигдсан байна. Үүний нэгэн адилаар ”сууц” АФ аргачлал нь олон хэмжээсээр ядуу иргэдийг хэмжээсийн гачигдлыг эзэмшлийн байдал (түрээслэгч “хоёр таслалт” аргыг ашиглан тодорхойлдог. Эхлээд, эсвэл өмчлөгч эсэх) болон гэрт амьдардаг эсэх гэсэн шалгуур үзүүлэлт бүрийн хувьд (Хүснэгт 9-өөс хоёр шалгуур үзүүлэлтээр гаргана. ХҮСНЭГТ 9 Гачигдлын шугам түүхий хэмжээс шалгуур үзүүлэлт гачигдлын шугам дундаж Ойрхон автобусны буудалд хүрэх 15 минутын зайнаас дээш 0.17 боломжийн хувьд гачигдалтай Хүрэх боломж Ажлын газраа хурдан очих боломжийн 60 минутын зайнаас дээш 0.14 хувьд гачигдалтай Баталгаат эзэмшлийн хувьд гачигдалтай Түрээслэгч 0.05 Сууц Шаардлага хангасан сууцын хувьд Гэрт амьдардаг 0.26 гачигдалтай Өрхийн эд хөрөнгийн хувьд гачигдалтай Дунджаар хэмжих 0.43 Хөрөнгө ба мөнгө Өрхийн нэг хүнд ногдох орлогын хувьд 118,668 төгрөг 0.33 гачигдалтай Хүүхэд сургууль сурах боломжийн хувьд 6-7 настай хүүхэд сургууль сурахгүй 0.01 гачигдалтай байх Боловсрол Интернет ашиглах боломжийн хувьд Ашиглах боломжгүй 0.44 гачигдалтай Боловсролын хувьд гачигдалтай Дунд сургууль хүртэл сурах 0.12 Ажил эрхлэлт Ажил эрхлэлтийн хувьд гачигдалтай Ажилгүйдлийн эзлэх дундаж 0.38 улмаас энэ хэлбэрийн гачигдлыг тодорхойлохын тулд уг мэдээллийг анхны босго тогтоохоос өмнө өрх бүрт тодорхой утга оноох зэргээр үргэлжилсэн хэмжүүр болгон хувиргах шаардлагатай болсон. Уг мэдээллийг өрх бүрийн хувьд үргэлжилсэн орлогын хувьсагч болгохын тулд загварчлалын арга ашигласан. Энэ аргачлалын талаар нэмэлт мэдээллийг судалгааны багаас авч болно. 48 Баталгаат ажил эрхлэлтийн хувьд Албан бус салбарт 0.21 гачигдалтай Цагийн ажил (11 сараас бага Байнгын ажил эрхлэлтийн хувьд гачигдалтай 0.28 хугацаанд) Хог хаягдал ачих үйлчилгээний хүртээмжийн Хүртээмжгүй 0.28 Хатуу хог гачигдалтай хаягдал Хог хаягдал ачих тогтмол үйлчилгээний Ачдаггүй + тогтмол биш + мэдэхгүй 0.47 гачигдалтай Усны хангамжийн гачигдалтай Төвлөрсөн усны хангамжгүй 0.57 Ойрхон усны эх үүсвэрийн хувьд гачигдалтай Газар, байшинд байхгүй байх 0.57 Ус/Ариун цэвэр Ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмжийн Төвийн бохирын шугаманд холбогдсон 0.58 хувьд гачигдалтай татдаг устай жорлонгүй Бие засах байгууламж дангаараа хэрэглэх Нэг жорлонг 1-ээс олон айл ашиглах 0.39 боломжийн хувьд гачигдалтай Орчин тойрны ажил эрхлэлтийн байдлын Гол асуудал 0.59 хувьд гачигдалтай Орчин тойронд эхнэртээ гар хүрдэггүй Нийгмийн Гол асуудал 0.07 байдлын хувьд гачигдалтай орчин тойрны байдал Орчин тойрны архидалтгүй байдлын хувьд Гол асуудал 0.50 гачигдалтай Орчин тойрны аюулгүй байдлын хувьд Гол асуудал 0.23 гачигдалтай 49 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Эхний гачигдлын шугамын таслалтыг хийсний 8.2 Улаанбаатар хот дахь дараагаар хоёрдох таслалтыг гачигдлын гүн буюу ядуурлын олон хэлбэ­ хэдэн хэлбэрээр буюу хэмжээст гачигдалтай байгаа хүнийг ядуу гэж тооцох вэ гэдгийг тодорхойлоход рийн түвшин ба тархалт ашигладаг. Энэ тайланд гарсан үр дүнгийн таслалтын цэгийг 30%-иар тодорхойлсон, өөрөөр Дүн шинжилгээний үр дүнгээс (чанарын судалгааны хэлбэл олон хэмжээст ядуурлын индекс (ОХЯИ)-ийг жинг ашиглан) харахад Улаанбаатар хотын байгуулахад ашигласан 22 шалгуур үзүүлэлтийн дор хүн амын нийт 23.4%-ийг олон хэмжээст хаяж 30%-д гачигдалтай (буюу 7 эсвэл түүнээс дээш буюу хэлбэрээр ядуу гэж ангилж болохоор шалгуур үзүүлэлт) гэж тооцогдох айлыг гачигдалтай байна. Гэвч гэр хорооллын иргэдийн дунд олон гэж үзнэ.31 хэмжээст ядуурал тогтмол өндөр бөгөөд илүү гүнзгий байгаа ба энэ үр дүн таслалтын түвшингээс АФ аргачлалын сүүлчийн алхам нь хэмжээс эсвэл үл хамааран өөрчлөгдөхгүй байна. Дээр дурдсан хэмжээсийг бүрдүүлэгч шалгуур үзүүлэлтүүдэд жин аргачлал ба тодорхойлолтуудыг ашиглахад гэр оноох юм. Ихэнх тохиолдолд жингийн (тэнцүү эсвэл хорооллын иргэдийн 39.5% ядуу байхад гэр ялгаатай байх) сонголт нь ихээхэн субьектив асуудал хорооллын бус иргэдийн зөвхөн 17.8% нь ядуу бөгөөд шинжээчийн өөрийн сонголтоос хамаардаг. байна. Өөрөөр хэлбэр гэр хорооллын страта-д Энэ тайланд Монгол Улсын Улаанбаатар хотын амьдарч байгаа хүнийг байшин хорооллын страта-д олон хэмжээст ядуурлын тооцоололд чанарын амьдардаг хүнтэй харьцуулахад гэр хорооллын судалгааны жинг нэгтгэх замаар шинэлэг арга страта-д амьдардаг нь олон хэмжээст ядуу байх ашигласан бөгөөд ингэхдээ фокус бүлгийн магадлал хоёр дахин их байна. оролцогчдоос холбогдох шалгуур үзүүлэлт тус бүрийн ядууралд нөлөөлөх нийт хувь нэмрээр нь Олон хэмжээс ядуурлын бөөгнөрлийг судлах орон ангилахыг хүссэн ба эдгээр хариунуудын матрицийг зайн шинжилгээнээс харахад хорооны хэмжээтэй асуумж судалгааны мэдээлэлтэй нэгтгэсэн. 128 хувь их хэмжээний гачигдалтай газрууд дүүрэг болгонд хүний нийт 16 фокус бүлгийн хариултын матрицийг байгаа боловч гачигдлын томоохон цэгүүд Баянзүрх, үүсгэн, эдгээрийг ядуурлын найман хэмжээсийг Чингэлтэй, Сонгинохайрхан, Баянгол дүүрэгт байна бүрдүүлэх шалгуур үзүүлэлтүүдийн жинг тогтооход (Хүснэгт 10-ийг харна уу). Өндөр гачигдалтай ашигласан.32 Чанарын жин нь тухайн нөхцөл бөөгнөрлийн олонхи нь хотын төв ба хотын захын байдалд илүү зориулагдсан байдаг тул гачигдлын дунд буюу хотын төвийн гадна байна. Эсрэгээрээ цар хүрээ ба хэмжээсийн илүү бодит тодорхойлолтыг хотын төвд, ялангуяа Хан-Уул (11-р, 15-р хороо), гаргах боломжтой юм. Баянгол (3-р, 4-р, 17-р, 2-р хороо), Сүхбаатар (3- р, 2-р, 4-р, 1-р хороо) дүүргүүдэд бага гачигдалтай буюу өндөр түвшний олон хэмжээс сайн сайхан амьдрах боломжтой бөөгнөрлүүд байна. 31 Хэмжээс, таслалтын цэгийг тогтоосон үндэслэл, АФ аргачлалыг ашигласан алхмуудын талаарх нэмэлт мэдээлэл Судалгааны багаас авна уу. 32 Аргачлалын талаарх нэмэлт мэдээллийг Судалгааны багаас авах боломжтой. 50 ХҮСНЭГТ 10 Олон хэмжээст ядуурлын гол цэгүүд дүүрэг хорооны дугаар Баянзүрх 12-р, 8-р, 16-р, 19-р, 14-р, 4-р, 5-р, 2-р, 15-р, 18-р, 25-р хороо Чингэлтэй 10-р, 11-р, 9-р, 15-р, 13-р, 12-р, 14-р, 18-р хороо ба СБД-ийн 14-р хороо Сонгинохайрхан 4-р, 20-р, 26-р, 5-р, 6-р хороо Баянгол 20-р, 21-р, 9-р, 10-р, 11-р, 12-р, 14-р, 23-р хороо Газрын зураг 5. Олон хэмжээст ядуурлын бөөгнөрлийн газрын зураг CБ_15 CХ_21 CХ_19 Сүхбаатар Сонгинохайрхан CБ_18 CХ_25 Чингэлтэй БЗ_20 CХ_01 _ 16 СБ БЗ_ 24 Ч_ 1 09 0 16 _2 БЗ_ _1 БЗ CХ Ч_ CХ_22 12 Баянзүрх CХ_ Хороо 04 ол БЗ_23 янг Дүүрэг _2 0 Ба БЗ_12 БГ ХУ_03 НА_06 Ядуурлын түвшин CХ_20 ХУ_09 ХУ_11 < 5% ХУ_04 ХУ_10 5-10% ХУ_12 ХУ_08 НА_01 Хан-Уул БЗ_11 10-20% ХУ_13 НА_05 20-30% ХУ_14 Налайх > 30% НА_03 Эх сурвалж: ЕТГ, километр 2010 он 7.3 Гачигдлын хэлбэрүү­ түвшинд хэр нөлөөлж байгааг тооцоолохын тулд нарийвчлан задалж болно. Доор байгаа хүснэгт дийг ойлгох нь 11-ээс Улаанбаатар хот дахь олон хэмжээст ядуурлын шинж чанарыг ойлгоход чухал болох Олон хэмжээст ядуурлын тооцооллыг шалгуур 3 төрлийн үр дүнг харах боломжийг олгож үзүүлэлт (ба хэмжээс) болгон нийт ядуурлын 51 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь байна. Эхний самбарын үр дүн нь тодорхой Хоёрдугаар самбарт тухайн шалгуур үзүүлэлтээс шалгуур үзүүлэлтийн дагуу гачигдалтай айлуудын гадна нэгэн зэрэг дор хаяж өөр 6 шалгуур харьцааг харуулж байгаа бөгөөд тухайн айлууд үзүүлэлтүүд дээр гачигдалтай байгаа өрхүүдийн бусад үзүүлэлтийн хувьд гачигдалтай эсэх буюу хувийг харуулж байна (өөрөөр хэлбэл ”Цензуртай олон хэмжээст ядуу эсэх нь хамаагүй болно гачигдалтай хүний тоо”). Өөрөөр хэлбэл, энэ (өөрөөр хэлбэл ”Цензургүй гачигдалтай хүний самбараас энэхүү хэмжээст гачигдалтай тоо”). Жишээлбэл, Улаанбаатар хотод хангалттай байгаа олон хэмжээст ядуу иргэдийн эзлэх боловсрол эзэмшсэн байх тал дээр нийт өрхийн хувийг харуулна. Жишээлбэл, нийт оршин суугчдын 12.2% нь гачигдалтай байна. Харин байршлаар ерөнхийдөө 29.9% нь орлогын шалгуур үзүүлэлт дээр задалбал гэр хорооллын иргэд боловсролын гачигдалтайгаас гадна амьжиргааны доод түвшингээс хэмжээсээр байшин хорооллын иргэдээс 3 дахин бага өрхийн орлоготой байна. Давхарга буюу их гачигдалтай буюу бага боловсролтой эсвэл страта-гаар хувааж үзэхэд орлогын гачигдалтай боловсролгүй байна. өрхийн эзлэх хувь гэр хорооллын хувьд 45.6 хувь ба байшин хороололд 24.3 хувь тус тус байна. хүснэгт 11 Ядуурлын түвшин ба гэр хороолол болон байшин хорооллын нийт ядууралд хэмжээс тус бүрийн эзлэх хувь цензургүй гачигдалтай цензуртай гачигдалтай хүний тоо хүний тоо хэмжээс шалгуур үзүүлэлт бай­ бай­ нийт гэр нийт гэр шин шин Автобусны буудалтай 16.6% 12.2% 29.2% 12.5% 8.2% 24.8% Хүрэх боломж ойр байх Ажлын газраа очих 14.4% 12.4% 20.1% 8.6% 5.5% 17.4% Баталгаатай эзэмшил 5.0% 3.2% 10.2% 4.5% 2.8% 9.5% Сууц Шаардлага хангасан 26.0% 0.0% 100.0% 21.6% 0.0% 83.2% сууц Өрхийн эд хөрөнгө 42.8% 27.4% 86.6% 33.9% 20.2% 72.8% Хөрөнгө ба мөнгө Нэг хүнд ногдох өрхийн 33.2% 28.9% 45.6% 29.9% 24.3% 45.6% дундаж орлого Хүүхэд сургуульд сурах 1.3% 1.1% 1.6% 1.1% 0.9% 1.4% Интернет ашиглах Боловсрол 44.0% 36.2% 66.1% 29.1% 19.7% 55.6% боломж Боловсрол 12.2% 7.6% 25.5% 8.9% 4.7% 21.1% Ажил эрхлэлтийн хувь 38.4% 33.4% 52.6% 25.6% 18.4% 45.9% Ажил эрхлэлт Баталгаат ажил эрхлэлт 20.8% 20.6% 21.3% 11.7% 9.8% 17.0% Байнгын ажил эрхлэлт 28.3% 26.5% 33.3% 16.0% 11.9% 28.0% Хог хаягдал ачих 27.8% 34.6% 8.6% 10.0% 10.7% 8.1% Хатуу хог үйлчилгээ авдаг хаягдал Тогтмол хог хаягдал 46.5% 39.2% 67.3% 34.6% 25.1% 61.7% ачилт 52 Усны хангамж 57.3% 42.7% 98.9% 43.6% 30.0% 82.4% Усны эх үүсвэрт ойрхон 57.4% 42.9% 98.6% 43.7% 30.2% 81.9% байх Ус ба ариун цэвэр Ариун цэврийн 58.2% 43.5% 100.0% 44.2% 30.5% 83.2% байгууламжтай Бие засах байгууламж дангаараа ашиглах 39.3% 28.6% 70.1% 33.3% 22.9% 63.1% боломжтой Орчин тойрон дахь 59.2% 58.7% 60.9% 36.3% 29.7% 55.1% ажилгүйдэл Орчин тойронд эхнэртээ 7.0% 7.3% 6.0% 5.5% 5.4% 6.0% Нийгмийн орчин гар хүрдэг тойрны байдал Орчин тойрон дахь 50.2% 51.5% 46.4% 30.5% 25.9% 43.5% архидалт Орчин тойрон дахь 23.2% 23.1% 23.6% 15.6% 13.3% 22.0% аюулгүй байдал Эх сурвалж: Улаанбаатар хотын судалгааны мэдээлэл (Дэлхийн Банк, 2012 он): Тэмдэглэл: Түүврийн хэмжээ = 2983 зураг 3 олон хэмжээст ядууралд хэмжээс бүрийн орчин тойрны байдал), хатуу хог хаягдал ачих (Хатуу оруулах харьцангуй хувь нэмэр хог хаягдал) орж байна. Хамгийн сонирхолтой нь адил хэмжээсүүд гэр хороолол болон байшин хорооллын өрхүүдийн хувьд чухалд тооцогдож байна 18.5% (Хавсралт 1-ийг үзнэ үү). Энэ аргачлалын нэмэлт давуу тал нь нийт олон 33.1% хэмжээст ядуурлын түвшинд бүрэлдэхүүн хэмжээсийн оруулах цэвэр хувь нэмрийг тодорхой тооцоолдогт оршино. Ингэснээр бодлого боловсруулагч нарын 17.1% зохион байгуулалтын хязгаарлалтыг харгалзан 1.1% 1.2% нөөцийг эрэмбэлэх талаар шийдвэр гаргах эхлэх цэг болж өгнө. Жишээлбэл, орлогын ядууралтай 25.4% бүх өрхийг нийгмийн халамжийн тусламж үзүүлэх 2.6% замаар ядуурлаас гаргах нь ялангуяа эдийн Чанарын судалгаа засгийн хүндрэлтэй үед боломжгүй, эсвэл тогтвортой орон сууц хөрөнгө ба мөнгө боловсрол хөдөлмөр эрхлэлт байж чадахгүй юм. Харин хотын дэд бүтэц, суурь хатуу хог усны хангамж ба ариун Орчин тойрны хаягдал цэврийн байгууламж нийгмийн байдал үйлчилгээ хүргэлт, орон нутгийн түвшин дэх нийгмийн асуудлуудыг шийдвэрлэх нийгмийн арга хэмжээ, олон Ерөнхийдөө хэмжээс бүрийн оруулж буй харьцангуй нийтийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ хүргэлт, хатуу хог хувь нэмрийг Зураг 3-аас харж болох ба гол хаягдлын менежментийн үйлчилгээг сайжруулахад хэмжээст эдийн засгийн (Хөрөнгө ба мөнгө), суурь чиглэсэн арга хэмжээ боловсруулж болно. Иймэрхүү үйлчилгээг авах боломжтой байх (Ус ба ариун арга хэмжээнүүд олон хэмжээст ядуурлыг бууруулах цэвэр), орчин тойрны нийгмийн асуудлууд (Нийгмийн ба хотын ядуу иргэдийн амьдралын чанарыг сайжруулна. 53 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Хүснэгт 12-т нийт олон хэмжээст ядууралд үр дүнг сайжруулахад олон хэмжээст ядуурлыг 4 хэмжээс бүрийн оруулах цэвэр хувь хувиар бууруулах боломжтой байна. Сонирхолтой нэмрийг харуулж байна. Энэ хүснэгтэнд өөр нэг зүйл бол орон сууцтай болгох нь олон хэмжээсийн шалгуур үзүүлэлтийн гачигдалтай хэмжээст ядуурлыг багасгахад чухал биш байж айл өрх бүрийг гачигдлын шугамаас дээш болохоор байгаа боловч ус ба ариун цэвэр, хог гаргахад бүх нөөцийг зарцуулахад олон хэмжээст ачилтын үйлчилгээний хүртээмж сайжрах зэргээр ядуурлын буурах үнэмлэхүй хэмжээг тодорхойлсон. бусад хэмжээсийн эзлэх хувийг бууруулах учраас Жишээлбэл, хэрэв бид бүх айлын өрхийн орлогыг чухалд тооцогдохоор байна. Эдгээр үр дүнг ядуурлын шугамаас дээш гарган өсгөх юм бол фокус бүлгийн судалгаанд оролцогчдын чанарын олон хэмжээст ядуурал 5.80% (тухайлбал, 23.4%- судалгаагаар илэрхийлсэн саналаар хэмжээсийн иас 17.6% болж)-иар буурахаар байна. Хамгийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг эрэмбэлэн жигнэгдсэн сонирхолтой нь Ус ба ариун цэвэр хэмжээсийн гэдгийг бас дурдах хэрэгтэй. Хэрэв бид хэмжээс бүрт гачигдлыг шийдвэрлэх юм бол олон хэмжээст ижил жин оноовол, үр дүн арай өөр байх боловч ядуурал ихээхэн багасах буюу 23.4%-иас 15.7% Хөрөнгө ба мөнгө, Ус ба ариун цэвэр, Хатуу хог болж буурахаар байна. Энгийн арга хэмжээ болох хаягдал, Нийгмийн орчин тойрны байдлын чухлыг хатуу хог хаягдал ачих үйлчилгээний хамрах хүрээ, илэрхийлж чадахгүй. хүснэгт 12 Олон хэмжээст ядууралд оруулах хэмжээсийн цэвэр хувь нэмэр олон хэмжээст ядууралд оруулах хувь нэмэр хэмжээс шалгуур үзүүлэлт байшин гэр нийт хороолол хороолол Автобусны буудалтай ойр байх 0.13% 0.08% 0.26% Хүрэх боломж Ажлын газраа очих 0.09% 0.06% 0.18% Баталгаатай эзэмшил 0.29% 0.18% 0.63% Сууц Шаардлага хангасан сууц 0.32% - - Өрхийн эд хөрөнгө 0.17% 0.10% 0.38% Хөрөнгө ба мөнгө Нэг хүнд ногдох өрхийн дундаж 5.80% 4.72% 9.14% орлого Хүүхэд сургуульд сурах 0.09% 0.08% 0.12% Боловсрол Интернет ашиглах боломж 0.15% 0.10% 0.29% Боловсрол 0.04% 0.02% 0.11% Ажил эрхлэлтийн хувь 0.13% 0.09% 0.24% Ажил эрхлэлт Баталгаат ажил эрхлэлт 0.06% 0.05% 0.09% Байнгын ажил эрхлэлт 0.08% 0.06% 0.14% Хог хаягдал ачих үйлчилгээ авдаг 0.90% 0.96% 0.75% Хатуу хог хаягдал Тогтмол хог хаягдал ачилт 3.10% 2.25% 5.71% 54 Усны хангамж 0.22% 0.15% 0.43% Усны эх үүсвэрт ойрхон байх 0.22% 0.15% 0.42% Ус ба ариун цэвэр Ариун цэврийн байгууламжтай 4.18% 2.88% 8.12% Бие засах байгууламж дангаараа 3.15% 2.16% 6.15% ашиглах боломжтой Орчин тойрон дахь ажилгүйдэл 1.26% 1.03% 1.98% Нийгмийн орчин Орчин тойронд эхнэртээ гар хүрдэг 0.33% 0.32% 0.37% тойрны байдал Орчин тойрон дахь архидалт 1.82% 1.55% 2.68% Орчин тойрон дахь аюулгүй байдал 0.93% 0.80% 1.35% Тэмдэглэл: Түүврийн хэмжээ = 2983 Эх сурвалж: Улаанбаатар хотын судалгааны мэдээлэл (Дэлхийн банк, 2012) Хүснэгт 12-т үзүүлсний дагуу олон хэлбэрт ядууралд ажил эрхлэлт ба архинд донтолтын хувьд чухал хамгийн их хувь нэмэр оруулсан хэмжээсүүд нь ач холбогдолтой байна. Сонирхолтой нь архинд ”хөрөнгө ба мөнгө”, ”ус ба ариун цэвэр”, ”хатуу хог донтолтын асуудал гэр хороолол ба байшин хаягдал” байгаа бөгөөд гэр хороолол болон байшин хорооллын аль алины хувьд хотын амьдралын хороололд оршин суугчдын хооронд тодорхой чанарт нөлөөлөх чухал шалгуур үзүүлэлт болж хэмжээний ялгаа байгааг харж болохоор байна. харагдахаас гадна олон хэлбэрт ядууралд бас том Тухайн орчин дох нийгмийн асуудалд суурилсан хувь нэмэр болж байна. нийгмийн бүлгийн чанарын хэмжээс нь нэн ялангуяа 9.0 мөнгөн бус хэмжээ­ сийн ач холбогдол Орлогын ядуурлын төлөвөөс хамааруулан олон Гэвч гэр хорооллын оршин суугчдын дунд орлогын хэмжээст ядуу байх эсвэл байхгүй байх магадлалын хувьд ядуу иргэд бүр бусад хэмжээсийн хувьд тооцооллыг хийхэд шилжилтийн матрицын аргыг гачигдалтай байгаа бөгөөд орлогын болон орлогын ашиглав. Хүснэгт 13-т орлогын ядуурлын хоёр бус ядуурлын хэмжээсийн давхцлыг бүрэн харуулж ялгаатай таслалтын хувьд эдгээр шилжилтийн байна. магадлалыг харуулав. Самбар А-д, орлогын ядуурлыг 2012 онд тогтоосон өрхийн сарын орлогын Хоёрдох чухал үр дүн бол орлогын ядуурлын амьжиргааны доод түвшин болох 118,668 төгрөгт босгыг хамгийн ядуу 40%-д тулгуурлан (өрхийн тулгуурлан харуулав. Самбар Б-д, орлогын ядуурлыг сарын орлого 139592 төгрөг) авсан үед орлогын орлогын тархалтын доод 40%-д байхад тулгуурлаж ба мөнгөн бус хэмжээсийн ядуурлын хооронд тооцов. Энэ хүснэгтээс хоёр үндсэн үр дүн ялгарч харьцуулахад илүү их давхцал үүссэн байв. Орлогын гарсан. хувьд ядуу биш мөртлөө мөнгөн бус хэмжээсийн дор хаяж 30%-д нэгэн зэрэг гачигдалтай иргэд Самбар А-гийн эхний чухал үр дүн бол орлогын Самбар А-гийн хувьд 33.8% байсан бол Самбар хувьд ядуу биш иргэдийн гуравны нэг нь мөнгөн бус Б-гийн хувьд энэ харьцаа 8.7% болон буурч байв. олон хэмжээст ядуу байгаа (33.8%)33 ба орлогын Самбар Б нь түүнчлэн орлогын тархалтын доод бус гачигдалтай иргэд ихэвчлон гэр хорооллын 40%-д байгаа хүмүүс нь бас 100% олон хэмжээст иргэд (дээд тал нь 69.2%) байна. Мөн нийт хүн амд ядуу болохыг харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, орлогын хувьд ядуу өрхийн 10.1% нь хангалттай орлогын бус ядуурал нь орлогын тархалтын доод тооны хэмжээсийн хувь ядуу биш байгаа учир 40%-д төвлөрсөн байх хандлагатай байгаа ба олон хэмжээст ядуу гэж тооцогдохооргүй байна. чинээлэг иргэдийн амьдралын чанар доод 40%-тай Эдгээр ядуу өрхүүд хотын төвд эсвэл орон сууцны харьцуулахад илүү сайн байна. Гэр хороолол ба хорооллын ойролцоо амьдран, ерөнхийдөө илүү байшин хорооллын иргэд хооронд ялгаа байсаар өндөр түвшний үйлчилгээ хүртдэг байна. байна. Өөрөөр хэлбэл, орлогыг матриц-д оруулсан байгаа учраас 33 орлогоос өөр дор хаяж 7 хэмжээст гачигдалтай гэсэн үг юм. 56 хүснэгт 13 Иргэдийн орлогод суурилан орлогын эсрэг олон хэмжээст ядуурлыг харьцуулсан шилжилтийн магадлал – Улаанбаатар хот, Монгол Улс: 2012 он самбар A - ядуурлын шугам Олон хэмжээст ядуурал (k = 30%) Орлого Нийт Гэр хороолол Байшин хороолол Ядуу биш Ядуу Ядуу биш Ядуу Ядуу биш Ядуу Ядуу биш 66.2 33.8 30.8 69.2 75.7 24.3 Ядуу 10.1 89.9 0.0 100.0 15.7 84.3             Самбар B – доод 40% Олон хэмжээст ядуурал (k = 30%) Орлого Нийт Гэр хороолол Байшин хороолол Ядуу биш Ядуу Ядуу биш Ядуу Ядуу биш Ядуу Ядуу биш 91.3 8.7 87.6 12.4 92.3 7.7 Ядуу 0.0 100.0 0.0 100.0 0.0 100.0 Эх сурвалж: Улаанбаатар хотын судалгааны мэдээлэл (Дэлхийн Банк, 2012) Тэмдэглэл: Түүврийн хэмжээ = 2983 газрын зураг 6 Орлого ба олон тооны гачигдалтай BI LISA-гийн бөөгнөрөл Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Хороо Дүүрэг Баянгол өрхийн орлого Баянзүрх Таамаглалын зураг төгрөг < 200,000 200,000-500,000 Хан-Уул > 500,000 километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014 он), Дэлхийн Банк 57 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Орлогын ядуурлыг олон хэмжээст ядууралтай дүн шинжилгээг зарим нөхцөл байдал яагаад бий давхцуулсан газар зүйн дүрслэлээс өндөр хэмжээст болсон буюу хотын ядуу иргэдийн гачигдалд байгаа гачигдал ихтэй ба орлого багатай (тухайлбал, их нөхцөл байдалд хэрхэн нөлөөлж байгааг ойлгохын -бага) зарим бөөгнөрлүүдийг харж болно. Ийм тулд чанарын судалгааны дүгнэлтээр бататгасан газруудад олон тооны таагүй нөхцлүүд зэрэгцэн болно. оршин, боломж байхгүй учраас нөхцөл байдал улам доройтох хандлагатай тул бодлого боловсруулагчдын 9.1 Хотын ядуу иргэдийн зүгээс яаралтай анхаарал хандуулбал зохино. Эдгээр газруудын жишээ хороонуудыг дурдвал Чингэлтэй нийтийн үйлчилгээг (13, 12, 11, 10, 7), Сонгинохайрхан (6, 27, 4 11, 31), авах боломж Баянзүрх (4, 2), Хан-Уул (10, 8), Баянгол (21, 9, 10, 22, 23) тус тус байна. Дэлхийн Банкны үйлчилгээний хүртээмж тайлан (2016)-д Улаанбаатар хотод сүүлийн арван жилд Дараагийн бүлгүүдэд тайлан нь дээр онцолсон явагдсан тасралтгүй тэлэлт болон газар зүйн гачигдлын зарим гол шалгуур үзүүлэлтүүд ба байдал нь үйлчилгээг өргөтгөн хүргэхэд хүндрэлтэй ялангуяа тэдгээрийн хотын ядууралтай ямар болгосон учир тус хотын өөр өөр хэсэгт амьдарч хамааралтай болох талаар илүү гүнзгийрүүлэн авч буй хүн амын үйлчилгээ авах боломж орон зайн үзнэ. Улаанбаатар хотын газар зүйн тэмдэглэгээтэй хувьд тэгш бус байгааг онцолсон. Энэ тайлангийн судалгааны мэдээллээс гадна боломжит бусад дүгнэлтээр үйлчилгээ авах боломжгүй байдал орон зайн мэдээллийн эх үүсвэрийг ашиглан ялангуяа хотын ядуу иргэдийн хувьд илүү их байна тайлан нь олон хэмжээст ядуурлыг бүрдүүлэх гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, үйлчилгээ болон гачигдлуудын орон зайн тархалт, ялангуяа эдгээр нийгмийн дэд бүтцийн тархалт дах орон зайн тэгш гачигдлууд хотын ядуу иргэдийн тархалттай ямар бус байдал нь хотын ядуу иргэдэд илүү сөргөөр холбоотой болох талаар анхаарал хандуулан нөлөөлөн, тэд нарын амьдралын чанар болон онцолж харуулна. Боломжтой тохиолдол тус бүрт боломжийг бууруулж байна. газрын зураг 7 Улаанбаатар хотын ядуурлын түвшин ба сургуулийн хүртээмж Улаанбаатар хотын ядуурлын түвшин ба сургуулийн хүртээмж Сүхбаатар Сонгинохайрхан Чингэлтэй Баянзүрх сургууль 40 минут буюу бага хугацаанд алхах зайд Баянгол Хороо Дүүрэг Ядуурлын түвшин < 5% Хан-Уул 5-10% 10-20% Налайх 20-30% > 30% Эх сурвалж: ЕТГ (2010 оны хүн амын тооллого) километр 58 Гудамжны гэрэлтүүлгийг эдийн засгийн хөгжлийн Хотын ядуу иргэдэд усны хангамжийн үйлчилгээ төлөөлөл гэж үзвэл ядуурлын түвшин өндөр хороод хүртээмж дутагдалтай байна орхигдож байна; СХД-ийн 22-р хороо, 20-р хороо, 1-р хороо, 24-р хороо, мөн ХУД-ийн 13-р хороо, Өмнөх бүлэгт дурдсанчлан усны хангамжийн 14-р хороо (2010 оны байдлаарх хороодын нэрс)-г хүртээмж нь олон хэлбэрт гачигдлын нэг үндсэн жишээ болгон харж болно. Дээрхийн адил чинээлэг бүрэлдэхүүн юм. Доорх Зураг 4-т үзүүлсэн үр хороодод мөн гэрэлтүүлэг сайн байна; Баянгол дүнгээс усны хангамжийн хүртээмжийн дутагдал дүүрэг нь хамгийн сайн гэрэлтүүлэгтэй дүүрэг бөгөөд хотын ядуу иргэдэд илүү ихээр нөлөөлж байгаа харж ядуурлын түвшин бусад дүүргүүдээс хамгийн бага болно. буюу 10% байна. Зураг 4 Ядуурлын түвшин ба төвлөрсөн усан хангамж Нийт хүн амд эзлэх хувиар нэг хороонд ногдох ядуурлын түвшин Нэг хороонд ногдох усны хангамж хүрдэг хүн амын хувь Эх сурвалж: 2010 оны Хүн амын тооллогын мэдээ 59 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь 2010 оны хүн амын тооллогын мэдээг ашиглан оны судалгааны дүгнэлттэй нийцэж байна. Хамгийн боловсруулсан Ядуурлын зураглалд суурилсан гол нь хүн амын хамгийн бага орлоготой бүлэгт ядуурлын түвшинг 2011 оны ӨНЭЗС-ны (ҮСХ- багтаж буй өрхүүд усны машинаар дүүргэдэг ноос өгсөн) мэдээтэй харьцуулахад төвлөрсөн усны худгийн усны хангамжаас илүү хамааралтай байна. хангамж (шугамд шууд холбогдсон эсвэл төвлөрсөн Зөөврийн машинаар дүүргэдэг худгууд өвлийн усны шугамд холбогдсон худаг)-ийн хүртээмж бага болон борооны саруудад усны дутагдалд орох байгаа газрууд нь ядуурлын түвшин өндөр (30%- тохиолдлууд байдаг ба энэ нь захын гэр хорооллын иас их, жишээ нь СХД-ийн 22-р, 31-р, 20-р хороод, газрын гадаргууны онцлог болох эгц газруудад хүнд ХУД-ийн 14-р ба 12-р хороо СБД-ийн 20-р, 19-р даацийн тэрэг хүрч очиж чаддаггүйтэй холбоотой хороод) байна. Ерөнхийдөө ядуурлын түвшингийн болно. Улаанбаатар хотын засаг захиргаа нь хотын үзүүлэлт өндөр байгаа хороодын ихэнхэд төвлөрсөн оршин суугчдыг цэвэр усаар хангах чиг үүрэгтэйг усны хангамжийн хүртээмж дутагдалтай байгаа харгалзан үзвэл энэ чиглэлээр хотоос хөрөнгө боловч ядуурлын түвшингийн үзүүлэлт 20%-иас оруулалт хийснээр олон хэлбэрт ядуурлын нийт их хэдий ч төвлөрсөн усны хангамжтай СХД-ийн түвшинг бууруулахаас гадна хотын ядуу иргэдийн 10-р хороо болон ХУД-ийн 4-р хороо зэрэг зарим амьдралын чанарыг дээшлүүлэх боломжтой юм. хороод байна. Гэвч ингэхий тулд хотын захиргаанаас хотын зах руу явагдаж буй тэлэлтэнд анхаарал хандуулан, Дээрх дүгнэлт нь хүн амын хамгийн бага орлоготой одоо байгаа дэд бүтэцтэй ойролцоох газруудын хүн бүлэгт багтах өрхүүдийн ердөө 19 хувь нь цэвэр амын нягтралыг нэмэгдүүлэхийн сацуу цаашдын дэд усны шугам сүлжээнд холбогдсон байгаа бол бүтцийн төлөвлөлтийг хотын ядуу иргэдэд үзүүлэх хамгийн өндөр орлоготой бүлэгт багтах өрхүүдийн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ талаас их хувь уг үйлчилгээг авах боломжтой зэргээр хотын хүн амын тархалтыг харгалзан үзсэн байна (Хүснэгт 14) гэсэн Дэлхийн Банкны 2014 байдлаар төлөвлөх нь чухал хэрэгтэй байна. Хүснэгт 14 Усны хүртээмж, бүлгээр Ядуурлын таван бүлэг 1 5   (хамгийн 2 3 4 (хамгийн бага) их) Усны хангамж Төвийн шугамны усны хангамж 19 28 31 42 54 Төвийн шугамд холбогдсон худаг 24 22 23 20 15 Гүний худаг ба бусад 19 17 18 13 11 Зөөврийн машинаар дүүргэдэг 37 33 28 25 20 худаг 60 Хотын ядуу иргэдэд ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж маш их дутагдалтай байна Газрын зураг 8 Ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянгол Баянзүрх Хороо Дүүрэг Ариун цэврийн байгууламж хүртээмжгүй байх магадлал Хан-Уул < 30% 30%-70% > 70% километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014 он), Дэлхийн Банк Газрын зураг 8-т төвлөрсөн шугамд холбогдсон боломжгүй байгаа бол хамгийн өндөр орлоготой ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмжээр бүлэгт багтах өрхийн 43% нь ижил нөхцөлд байна. ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмжийн Эдгээр мэдээлэл нь орлого багатай өрхүүд цэвэр үзүүлэлтийн магадлалыг харууллаа. Ерөнхийдөө ус, ариун цэврийн үндсэн үйлчилгээг авахад ихээхэн хотын төвийг тойрсон газрууд ариун цэврийн бэрхшээлтэй байгааг харуулахын сацуу орлогын байгууламжийн хүртээмж 70-аас их хувьтай байх хувьд ядуу биш зарим өрхүүд одоо байгаа шугам төлөвтэй байна. Ариун цэврийн байгууламжийн сүлжээнд холбогдож чадаагүй байгааг бас харуулж хүртээмжийн орон зайн хэлбэр мөн адил байна. Үйлчилгээний хүртээмжийн дутагдалтай ядуурлын түвшний зураглалтай нийцэж байгаа байдал мөн адил орон зайн хэлбэртэй байдаг учир нь ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмжийн энэ нь бүхэлдээ шинэ дүгнэлт биш болно. Орон түвшин орлогын түвшинтэй эерэг хамааралтай сууцанд амьдаргчид (ихэнх нь хотын төвтэй ойр болохыг онцлон харуулж байна. Дэлхийн Банкны амьдардаг) бараг 100 хувь урсгадаг жорлонтой үйлчилгээний хүртээмжийн судалгаа нь уг орон буюу төвлөрсөн шугамд холбогдсон ариун цэврийн зайн шинжилгээний дүгнэлтийг бас бататгаж байна. байгууламжтай бол гэр хороололд оршин суугчдын Хотын ядуу иргэдийн хувьд хүн амын хамгийн ихэнх нь сайжруулаагүй ариун цэврийн байгууламж бага орлоготой бүлэгт багтах өрхийн 77% нь (задгай нүхэн жорлон болон ил бие засахыг сайжруулсан ариун цэврийн байгууламж ашиглах хамруулан) ашиглаж байна. Цэвэр ус ба ариун 61 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь цэврийн шугам сүлжээний үйлчилгээний аль алины хамаарах сууцийн төрөл ихээхэн ач холбогдолтой хувьд хот доторх орон зайн байршил болон түүнтэй байна. Хүснэгт 15 Сайжруулсан ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж ядуурлын таван бүлэг 1 5   (хамгийн 2 3 4 (хамгийн бага) их) Ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж Урсгадаг 19 28 31 41 54 Сайжруулсан жорлон 3 3 2 3 3 Сайжруулаагүй буюу байхгүй 78 69 67 56 43 Хотын ядуу болон ядуу бус иргэдийн хувьд олон хэлбэрт гачигдлын чухал нэг хэлбэр нь хатуу хог хаягдлын үр дүнтэй менежмент дутагдалтай байгаа явдал болно Газрын зураг 9 Хог ачилтын үйлчилгээний хүртээмж Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Хороо Баянгол Баянзүрх Дүүрэг хог хаягдал хог ачдаггүй байх магадлал < 30% Хан-Уул 30%-70% > 70% километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014 он), Дэлхийн Банк 62 Ядуу иргэдтэй харьцуулахад ядуу бус иргэд хог ядуурлын зураглалтай яг таарахгүй байгаа хэдий ачилтын давтамж илүү их гэж мэдээлсэн хэдий ч ч хог ачилтын бага давтамж хотын зах хэсгүүдтэй чинээлэг болон ядуу иргэдийн аль аль нь ижил харилцан хамааралтай бололтой харагдаж байна. түвшний хог ачилтын тогтмол бус давтамжтай Үнэндээ захын гэр хорооллын бүсэд гэр сууцанд гэж мэдээлэх хандлагатай байсан (Хүснэгт 16). Уг амьдрагчдын бараг 40 хувь хотын захиргааны мэдээлэл нь орон зайн байршлын тэмдэглэгээтэй төлбөрийг төлдөг ч хог хаягдал ачдаггүй эсвэл судалгааны мэдээлэлд тулгуурлан боловсруулсан тогтмол бус ачдаг гэж мэдээлсэн байна. Харин орон хороодын хог ачилт/үйлчилгээний хүртээмжийн сууцанд амьдрагчдын зөвхөн 21 хувь, төвийн гэр магадлалын орон зайн тархалттай нийцэж хороололд оршин суугчдын 11 хувь ижил хариулт байгаа юм (Газрын зураг 9). Орон зайн загвар өгсөн байна (Хүснэгт 16). Хүснэгт 16 Хог ачилтын давтамж, орлогын бүлгээр ба хот дахь байршлаар ядуурлын таван бүлэг хот дахь байршил захын төвийн орон 1 (хам­ 5 (хам­ дундын гэр гэр сууцны   гийн 2 3 4 гийн бүсийн гэр хороо- хороо- хороо- бага) их) хороо­лол лол лол лол хог ачилтын давтамж Долоо хоногт хэд 12 20 18 24 29 16 5 10 40 хэдэн удаа Сард хэд хэдэн удаа 32 31 34 30 28 14 29 42 31 Сард нэг удаа 35 33 26 24 20 32 44 38 8 Тогтмол бус буюу 21 16 22 22 23 38 21 11 21 ачдаггүй Эрүүл мэндийн үйлчилгээний тогтолцоон дахь газрууд;36 3) төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн төвүүд;37 доголдол хотын ядуу иргэдэд илүү хүнд тусч 4) өрхийн эмнэлэгүүд орно. Өрхийн эмнэлэгүүд байна нь Нийслэлийн эрүүл мэндийн газрын харьяанд байдаг ба бусад нь Эрүүл мэндийн яамны харьяанд Улаанбаатар хотын үйлчилгээний хүртээмжийн байдаг. Өрхийн эмнэлэг буюу өрхийн эрүүл мэндийн тайланд дэлгэрэнгүй дурдсанчлан нийтийн эрүүл төвүүд нь үйлчилгээний хамгийн том хамрах мэндийн үйлчигээ болон байгууламжууд хотын хүрээтэй ба хот даяар 130 гаруй өрхийн эмнэлэг захиргаанд харьяалагддаг. УБ хотод улсын төсвийн байдаг. Эдгээр эмнэлэгүүд нь эмнэлгийн тусламж, санхүүжилттэй эрүүл мэндийн дараах дөрвөн үйлчилгээг oршин суугч, түр оршин суугч болон төрлийн байгууллагууд34 байдаг. Үүнд: 1) дүүргийн эрүүл мэндийн төв, нэгдсэн эмнэлэг35; 2) амаржих 36 Гурван амаржих эмнэлэг байдаг ба жирэмслэлт, төрөлт, төрсний дараах болон нялхасын чиглэлээр үйлчилгээ үзүүлдэг. 34 Хотын эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлэгч бүх байгууллагын Жирэмсний хяналтын үйлчилгээг ихэвчлэн дүүргийн эрүүл жагсаалтыг www.ubhealth.mn дээрээс үзэх боломжтой мэндийн төвүүдээр дамжуулан үзүүлдэг. 35 Дүүргийн эрүүл мэндийн төв нь амбулаторийн эмнэлэгийн 37 Үүнд Яаралтай тусламжийн төв, Наркологийн эмнэлэг, үйлчилгээ буюу урьдчилан сэргийлэх, оношлох, эмчлэх Сэргээн засах клиник эмнэлэг, Шүд, эрүү, нүүрний төв болон үйлчилгээнүүдийг үзүүлдэг болон дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг нь нийгмийн эмзэг бүлгийн иргэдэд үйлчилгээ үзүүлдэг эмнэлэг хэвтэн эмчилгээний үйлчилгээ үзүүлдэг. хамаарна. 63 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь бүртгэлгүй иргэдэд үнэ төлбөргүйгээр адил тэгш байна. ФБЯ-ны эрэгтэй болон эмэгтэй оролцогчдын үзүүлэх үүрэгтэй.38 Баянзүрх, Хан-Уул, Сүхбаатар аль алиных нь хэлж буйгаар энэ төрлийн бэлэг, гар болон Сонгинохайрхан дүүрэг нэгдсэн эмнэлэгтэй. цайлгалт байхгүй тохиолдолд тааруу эмчлэх эсвэл Улаанбаатар хотын үйлчилгээний хүртээмж тайлан хайхрамжгүй хандах зэрэгт хүргэдэг байна (Дэлхийн 2016-д эрүүл мэндийн байгууллагуудын тэр дундаа Банкны ФБЯ-ууд 2014). Хангалттай хэмжээнд мөнгө хотын төв хэсгээр төвлөрсөн өрхийн эрүүл мэндийн өгөх боломжгүй хотын ядуу иргэдийг хайхрахгүй төвүүдийн орон зайн тархалт дахь тэгш бус байдлыг орхих хандлагатай ба энэ нь ихэнх тохиолдолд онцлон дурдсан. Газрын зураг 3.5 (Хавсралт 2-ыг Мэдээлэл 6-д дурдсан эрүүл мэндийн сөрөг үр үзнэ үү)-т 30 минут буюу түүнээс бага хугацаанд дагаварт хүргэдэг байна. алхах зайд байрладаг өрхийн эмнэлэгүүдтэй суурьшлын бүсийг үзүүлэв. өрхийн эмнэлэгүүд хотын төвд болон төвийг тойрон төвлөрсөн байдал Төвийн болон захын гэр хорооллын судалгаанд нь зах болон алслагдмал суурьшлын бүсүүдийн оролцогчдын дийлэнх өрхийн эмнэлэгийн тусламж, ихээхэн хэсгийг үйлчилгээгүй орхиж байгаа ба үйлчилгээний чанарт дундажаас доогуур үнэлгээ эдгээр газруудад ядуу хүн амын тоо илүү их байдаг. өгсөн байна. Судалгаанд оролцогчид 1-ээс 10 Хамгийн гол нь тайланд Улаанбаатар хотын иргэдэд онооны систем ашиглан, ингэхдээ 1 оноо нь хүрдэг эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар дах эрүүл хамгийн муу, 10 оноо нь хамгийн сайн байхаар мэндийн байгууллагын хэт ачаалал, эрүүл мэндийн Улаанбаатар хотын өрхийн эмнэлэгүүдэд үнэлгээ ажилтнууд өвчтөнгүүдийг илэрхий үл хайхрах мөн өгсөн ба оролцогчдын ихэнх дундажаас доогуур эрүүл мэндийн тогтолцоонд өргөн дэлгэрсэн авилга оноо (бүлгийн дундаж үнэлгээний оноо 2.5-аас 4.5- зэрэг нарийн асуудлуудыг онцолсон. ын онооны хооронд хэлбэлзэж байв) өгсөн байна. Авилга болон үүнээс улбаалсан тусламж, үйлчилгээ Дээрх асуудлууд нь эрүүл мэндийн тусламж, цалгардалтаас гадна доогуур үнэлгээ өгсөн гол үйлчилгээний тогтолцоон дох бүх үйлчлүүлэгчдэд шалтгаан нь өрхийн эмнэлэгт ажилладаг эмч нарын сөрөг нөлөө үзүүлдэг хэдий ч уг сөрөг нөлөөлөл ур чадвар, мэдлэг тэр дундаа оношлох чадвар эдийн засгийн хязгаарлагдмал нөхцөл байдлаасаа тааруу байдаг гэсэн ойлголттой холбоотой байсан. болон хувийн эмнэлэгт үйлчилгээ авах боломж Улмаар хотын зарим ядуу иргэд урт дараалалтай, харьцангуй багатай хотын ядуу иргэдэд хамгийн удаан хүлээдэг дээр эрүүл мэндийн ажилчдын хүндээр тусдаг. Хээл хахууль авдаг эмнэлэгийн чадвар тааруу гэж тооцогддог улсын эрүүл мэндийн ажилтнууд хээл хахууль өгөх боломжгүй буюу байгууллагаар үйлчлүүлэхийн оронд хувийн эмнэлэгт үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг хурдасгах нөлөө өндөр зардал төлөх сонголт хийдэг байна. Фокус бүхий танил талын боломжгүй хотын ядуу иргэдийг бүлгийн бүх оролцогчид эрүүл мэндийн үйлчилгээ алаг үзэх явдал мөн илүү их тохиолддог аж. Нэн авахад тулгардаг чирэгдлийн талаар онцолсон ялангуяа эх барихын эрүүл мэндийн үйлчилгээ бөгөөд иймэрхүү байнгын чирэгдлийг тэдний эрүүл авилгын тохиолдлоороо тусламж, үйлчилгээний мэндэд сөрөг үр дагавартай гэж холбон үзсэн шат болгонд мэргэжлийн болон бусад ажилтнуудад байна. Мэдээлэл 7-д энэ талаарх зарим яриаг мөнгө өгөх зэргээрээ зартай бололтой харагдсан. онцлон оруулсан болно. ФБЯ-уудын үеэр дурдагдсан эмнэлэгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдэд өгдөг гар цайлгах мөнгөний хэмжээ нь: эмчид 5,000 төг; жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг төрөхөд тусладаг эмч нарын багийн ахлагчид 50,000-100,000 төг; сувилагчид 20,000 төг; мөн үйлчилгээний ажилтанд 10,000 төгрөг байсан Засгийн газрын 2011 оны 364 дүгээр тогтоол, Өрхийн эрүүл 38 мэндийн төвийн үлгэрчилсэн дүрэм, Зүйл 4.1 ба 4.3. 64 МЭДЭЭЛЭЛ 7: ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭН ДЭХ АВИЛГЫН ХОТЫН ЯДУУ ИРГЭДЭД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛӨЛ “Угаасаа дүүргийн эмнэлэг дээр танил талтай байхгүй бол болохгүй. Манай нэг нутгийн 2 эгч байдаг юм. Тэгээд эмнэлэгт очихынхоо өмнө залгаж хэлдэг. Очоод эгчийнхээ кармаанд нь 5000 төгрөг хийж өглөө. Тэгээд л аниа дагуулаал сүнгэнэтэл бүх эмчид үзүүлж өгнө шүү дээ. Тэгээд л бүх ажлаа амжуулчихдаг. ”Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг “Би нэг эмнэлэгт хэвтэх хэрэгтэй болоод бараг сар хүлээж байж хэвсэн. 10 хоног хэвтүүлээд гардаг эмнэлэг 7-хон хоног хэвтүүлээд гаргадаг. Ядарсан тиймэрхүү хүмүүсийг муу эмчилдэг. Яагаад гэвэл баян хүмүүсийг болохоороо 14 хоног хэвтүүлээд бараг 10 гаран тариа хийгээл гаргадаг. Мөнгөтэй хөрөнгөтэй эмч нарт юм хум өгчдөг тийм л хүмүүст чанартай эмчилгээ хийгээд 14 хонуулаад гаргадаг.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянзүрх дүүрэг “Хамгийн анхны төрөлтөн дээрээ 1-р эмнэлэгт байж байгаад би хүүхдээ алдсан. Яагаад гэвэл хахуульд 100000 төгрөг өгдөг гэхээр нь хүнээр яриулаад төрснийхөө дараа өгье гэсэн л дээ. Тэгээд мөнгийг нь шууд өгөөгүй болохоор намайг нэг их тоохгүй. Би тасралтгүй 10 цаг өвдсөн. Тэгсэн чинь намайг загнаал-чи яагаад наагуураа орилоод байгаан гэсэн.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, Чингэлтэй дүүрэг “Өө би ч бас эмчлүүлэх гэж 10-аад хоносон. Тэгэхэд намайг ирж байхад сэхээнд нэг залуу орсон юм. Тэгсэн тэр залуу өмнө нь хэвтэх гээд 2 удаа ирэхэд оргүй байна гээд буцаагаад хүндэрсэн хойно нь хэвтүүлж байгаа юм. Мөнгө төгрөгний асуудал бол ил цагаан… Танилтай нь л эмчлүүлж, танилгүй нь хойшоо сууж байдаг. Үхэхэд хэзээд бэлэн дансанд орчихсон байгаа гэдэг шиг танил талгүй хүмүүс ийм л байна.” Эрэгтэй, захын гэр хороолол, Сүхбаатар дүүрэг 65 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь МЭДЭЭЛЭЛ 8: ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ АВАХАД ТУЛГАРДАГ ЧИРЭГДЭЛ “Би болохоор дүүрэгт очиж үзүүлэх өрхийн эмнэлэгийн худлаа оношилгоо дүүргийн 2, 3 сарын очероос бүүр хальшраад юун өвдөж байгаа хүн чинь тийшээ очих тэгээд шууд хувийн эмнэлгүүдээр яваад мөнгө төлөөл, мөнгөтэй байж байж л өнөөдөр нээрээ эрүүл явна тэгэхгүй бол өөр эрүүл явах арга байхгүй.” Эмэгтэй, төвийн гэр хороолол, БЗД 12-р хороо “Хуучны үг байдаг. Монгол хүн үхэхийнхээ өмнө эмнэлэгт ханддаг гэж. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ гэхээр тэр хүн маань өвдчөөд анхнаасаа үзүүлэх гээд явсаар байгаад яг үхэхийнхээ өмнөх өдөр хэрэгтэй эмчилгээгээ хийж эхлээд үхдэг. Түүнээс бол энэ хүн өөртөө анхаарал хандуулаагүйдээ биш. Оочирлож явсаар байгаад ийм байдалд хүрдэг.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, БГД 16-р хороо “Хэвтэхийн тулд хамгийн багадаа 20 хононо. Ор гарж иртэл нь хүлээ. Эсвэл коридорт хэвтэж болно гэж байгаа юм. Коридорт нь гудас тавиад хэвтэнэ. Тэгэхдээ коридорт хэвтэнэ гэдэг хэцүү. Би орны оочир аваад гэртээ 7 хоног хэвтсэн. 12 хоног дарааллаад түргэний эмч дээр очиж эмчилгээ хийлгүүлчээд харьдаг байсан. Тэгээд бие муу байсан болохоор эмч нар 11 хонуулаад гаргасан. Тэгэхлээр над шиг шоконд орсон хүнд өвчтэй хүмүүс гүйцэд эмчилгээгээ хийлгэж чаддаггүй. Ачаалал бол асар хүнд байна. Зөвхөн гэр хороололд байдаг.” Эрэгтэй, төвийн гэр хороолол, Баянгол дүүрэг Хотын ядуу иргэдийн дундах интернэтийн хүртээмж доогуур байгаа нь иргэдийг хотын захиргааны цахим санаачлагаас хоцроход хүргэх магадлалтай юм Газрын зураг 10 Улаанбаатар хот дахь Интернетийн хүртээмж Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянгол Хороо Баянзүрх Дүүрэг Интернет Интернетийн хүртээмжгүй байх магадлал < 30% Хан-Уул 30%-70% > 70% километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014 он), Дэлхийн Банк 66 Улаанбаатар хотын хэмжээнд Интернет ашиглах 9.2 Гэр хорооллын боломжгүй өрхийн хувь хэмжээ өндөр (44.0%) хөршийн харилцаа байна. Гэр хороололд нийт өрхийн 66% Интернет ашиглах боломжгүй байна (Дэлхийн Банкны Дэлхийн Банкны 2014 оны судалгаагаар гэр судалгаа 2014). Олон хэлбэрт ядууралд Интернет хороолол ба орон сууцанд амьдардаг дийлэнхи ашиглах боломжын эзлэх хувь харьцангуй хэдий судалгаанд оролцогчид хөршөө танидаг/харилцдаг ч хотын ядуу иргэдэд Интернетийн хүртээмж маш байдал бага түвшинд байгаа, ялангуяа орон дутагдалтай байна. Газрын зураг 10-т Дэлхийн сууцанд амьдардаг бол танидаг байдал илүү бага Банкны судалгааны мэдээлэл (хавсралтаас ядуурлын байгааг харуулсан. Орон сууцанд амьдардаг зураглалын аргачлалыг үзнэ үү)-д суурилсан айлуудын 68% нь хөршөө огт мэдэхгүй эсвэл сайн Интернет ашиглах боломжтой айл өрхүүдийн мэдэхгүй гэж хариулсан байхад гэр хороололд магадлалыг үзүүлж байна. Уг газрын зурагт гарч амьдардаг айлуудын 54% нь тийм хариулт өгсөн ирж буй орон зайн тодорхой дүр зурагт хотын байна. Гэр хороолол дотроо захын гэр хорооллын төв хэсэгтэй ойр айл өрхүүдийн Интернет ашиглах айлууд төв ба дундын бүсийн гэр хорооллын боломж хотын төв хэсгээс зайтай байрлах айл айлууд тус бүртэй харьцуулахад арай илүү түвшинд өрхүүдийнхээс илүү өндөр байгааг харуулж байна. хөршөө таньдаг гэж мэдээлсэн. Хэдий тийм боловч гэр хорооллын бүх байршил дахь судалгаанд Сонгинохайрхан болон Хан-Уул дүүрэг (нэн ялангуяа оролцогчдын ихээхэн хэсэг хөрштэйгээ бага эсвэл СХД-ийн 22, 25, 8, 7, 23, 22 ба 32-р хороод мөн хөндий харилцаатай гэж хариулсан буюу захын ХУД-ийн 4, 8, 12, 13 ба 14-р хороод)-т амьдардаг гэр хорооллын 45%, дундын бүсийн гэр хорооллын айл өрхүүдийн Интернет ашиглах боломж хамгийн 57%, төвийн гэр хороолол 53% тус тус тийм хариулт бага байх хандлагатай байна. Түүнчлэн Баянзүрх, өгсөн байна. Харьцангуй ядуу байх магадлалтай Сүхбаатар болон Чингэлтэй дүүргийн зах хэсгээрх захын гэр хорооллын иргэдийн фокус бүлгийн айл өрхүүдэд Интернет ашиглах боломж бага уулзалтанд оролцогчид хөрштэйгээ илүү сайн байх магадлалтай байна. Энэ ялгаатай байдал нь харилцаатай гэж мэдээлсэн ба ялангуяа эмэгтэйчүүд Сонгинохайрхан болон Баянгол дүүрэг гэх мэт дан хүүхдээ салхилуулах зуураа бусад ойролцоо ганц дүүргүүдийн хооронд бус харин нэг дүүргийн амьдардаг эмэгтэйчүүдтэй харилцан, бие биенийхээ хороодын хооронд байгааг тэмдэглэх нь чухал гэр орны ажилд туслан, нийтлэг тулгарч байгаа (жишээ нь ХУД-ийн 11 ба 14-р хороо харьцуулах) асуудлаа ярилцдаг байна. Харин хотын төвтэй юм. ойролцоо гэр хорооллын ФБЯ-нд оролцогчид, эрэгтэй ба эмэгтэй ялгаагүй хөршүүд их солигддог ба Дээрх мэдээллийг ядууралтай холбон шинжлэхэд ажлын цагаар завгүй байдаг учраас бага түвшинд ядуурлын түвшин өндөр хороод (>30%)-д Интернет хөршийн харилцаатай байдаг гэж мэдээлсэн байна. ашиглах боломж бага (жишээлбэл СХД-ийн 32, 22, Бүх бүлгийн хөршөө бага мэддэг эсвэл харилцдаг 1, 10-р хороо мөн ХУД-ийн 12, 14, 13-р хороо) гэж мэдээлсэн фокус бүлгийн оролцогчид хөршүүддээ байх хамаарал ажиглагдаж байна. Үүний адил ховорхон тусалдаг эсвэл тусламж авдаг зэргээр ядуурлын түвшин бага (<5%) хороодод нэн ялангуяа хөршийн харилцаа, туслалцах холбоо бага байгааг хотын төв хэсгээр интернет ашиглах боломж өндөр харуулсан.39 байх хамаарал байна. УБ хотын захиргааны зүгээс цахим засаглалын арга хэмжээнд улам бүр анхаарах болсон учир хотоос үзүүлдэг үйлчилгээний Захын гэр хорооллын эрэгтэй ба эмэгтэй бүлгийн, дундын 39 үр ашгийг нэмэгдүүлэх хичээл зүтгэлд хотын ядуу бүсийн гэр хорооллын эмэгтэй бүлгийн хоёр эсвэл гурван оролцогчид нийгмййн бүлгийн дэмжлэг байхгүй гэж ярьсан иргэдийг хамруулахад Интернетийн хүртээмж нэн байхад дундын бүсийн гэр хорооллын ба орон сууцанд чухал юм. амьдардаг эрэгтэй бүлгийн олонхи эсвэл тал хувь нь ижил асуудалтай гэж мэдээлсэн байна. 67 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Эдгээр оролцогчид Улаанбаатарын хотын иргэдийн хамтын хүчин чармайлт бага түвшинд амьдралын нөхцөлд нийгмийн бүлгийн дэмжлэг байна гэдэг нь мөн эдгээр иргэд ардчилсан орон болон ойр дотно харилцаа байхгүй байгаа нутгийн засаглалын бүтцэд идэвхитэй оролцон, нь бие биедээ итгэх итгэл байхгүйн улмаас хорооны түвшин дэх нэн тэргүүнд шаардлагатай гэж тайлбарласан. Тэд бас нийгмийн бүлгийн хөрөнгө оруулалт гэх мэт чухал асуудлуудын ойрын холбоо байхгүйн улмаас ихэвчлэн эхлээд талаарх хотын захиргааны шийдвэр гаргах явцад хамаатан садан, дараа нь найз нөхөд, тэгээд хамт нөлөөлөх боломжгүй болгож байна. Оролцогчдын ажиллагсаддаа ханддаг гэж мэдээлсэн. нас, хүйс, боловсрол, ажил эрхлэлтийг ложистик регрессийн загвараар харьцуулсан ч гэсэн төв Гэр хорооллын иргэд, ялангуяа хотын төвтэй ба бусад гэр хорооллын байршлуудын хооронд ойролцоох гэр хорооллуудын хувьд нийтийн талбай, иргэдийн бүлгийн гишүүнчлэлтэй байх хувь нь орчин байхгүй байдал нь нийгмийн харилцаанд статистикийн хувьд ихээхэн ялгаатай байсан. Төвийн саад тотгор болж байна гэж онцолсон байна. гэр хорооллын иргэдтэй харьцуулахад захын ба Захын гэр хорооллын эрэгтэйчүүд гудамжны булан, дундын гэр хорооллын өрх ямар нэгэн иргэний нийтийн дасгал хийх газар, усны худаг, автобусны байгууллагад гишүүнчлэлтэй байх магадлал 47% ба буудал, булангийн дэлгүүр зэрэг янз бүрийн газрыг 42%-иар тус тус бага байв.40 уулзах цэг болгодгоо ярьсан. Эмэгтэй оршин суугчид амьдарч байгаа газарт нь иргэдийн харилцах, Гэсэн хэдий ч Улаанбаатар хотын гэр хороололд цугларах газрууд илүү хязгаарлагдмал байна гэж зохион байгуулалттай иргэний нийгмийн бүлэг үзсэн байна. Эсрэгээрээ орон сууцанд амьдрагсад байхгүй байгаа боловч фокус бүлгийн ярилцлаганд амьдрах газартаа нийгэмших нийтийн талбай оролцсон иргэд зарим өрх айлууд ойр орчимд талаар илүү эерэгээр ярьсан. Ядуу ба харьцангуй ижилхэн тулгарч байгаа асуудлыг шийдвэрлэхээр чинээлэг газруудын нийтийн эзэмшлийн талбайн албан бусаар нэгдэж, хамтарч ажиллаж байгаа хүртээмж дэх ялгаатай байдал ядуу хороолол дахь жишээнүүдийн талаар дурдсан. Энэ талаар нийгмийн капитал болон нэгдмэл байдал бий болох хотоос дэмжлэг бага байдаг гэж мэдээлсэн захын нөхцлийг бага болгох магадлалтай байна. гэр хорооллын оролцогчид илүү их онцолсон. Жишээлбэл, захын гэр хорооллын иргэд гэр барих, Ийм нийгмийн сүлжээ (нэн ялангуяа хотын ядуу хашаа хороогоо янзлах, хүнсний ногоо тарих, гудам иргэдийн хувьд)-ний бат бус байдал нь орон нутаг цэвэрлэх (жишээлбэл, хавь орчим дахь гудам болон дахь иргэдийн нэгдмэл байдал доогуур бөгөөд зөвшөөрөлгүй хог хаядаг цэгийг цэвэрлэх) болон хөршөөсөө нийгмийн дэмжлэг авах боломж байхгүй бусад ижилхэн тулгарч буй асуудлуудыг (жишээлбэл: байгааг илэрхийлэхээс гадна орон нутгийн иргэдийн тогтмол усыг хар шороогоор битүүлэх зэрэг) зүгээс ойр орчимдоо нөлөөлж байгаа асуудлын шийдвэрлэх гэх мэтээр өөрсдийгөө албан бусаар талаар зохион байгуулалттай хүчин чармайлт хөршдөө туслах сайн дурын бүлэг болж зохион гаргах хамтын чадавх бага байгаа харуулж байна. байгуулсан жишээнүүдийг дурдсан. Дэлхийн Банкны 2014 оны Судалгааны мэдээлэлд Улаанбаатар хот даяар, ялангуяа захын гэр хорооллуудад өөрсдөө тулгарч байгаа нийтлэг асуудлыг хамтран шийдвэрлэх боломжийг олгох нийгмийн бүлгүүд илт байхгүйг харуулж байгаа нь гайхах зүйл биш юм. Судалгаанд хамрагдсан захын гэр хорооллын айлуудын гэр бүлийн гишүүн нь иргэний нийгмийн бүлэг эсвэл хөршийн холбоонд оролцдог хувь 10%-иас бага байна (орон сууцанд Дэлхийн Банкны 2014 оны Судалгааны мэдээллийг ашиглан 40 амьдардаг иргэдийн хувьд 42% байна). Хотын ядуу Дэлхийн Банкны багийн хийсэн тооцоолол 68 9.3 Улаанбаатар хотын насандаа архи ууж эхэлж байгаа бөгөөд энэ нь насанд хүрээгүйчүүдийн архидалтыг нэмэгдүүлж архинд донтолтын байна. Дэлхийн Банкны 2014 оны судалгаагаар асуудлын онцлох Улаанбаатар хотод архинд донтолт нь хотын шинж ба ядууралтай хэмжээний асуудал болсон байна. Доорх газрын холбогдох байдал зураг нь судалгаанд хамрагдагсдын хариулт дээр үндэслэсэн архинд донтолтыг иргэдийн амьдарч Монгол улсад архинд донтолт түгээмэл бөгөөд буй орчинд асуудал гэж үзэх магадлалыг харуулж үндэсний хэмжээний асуудал болсон. Архинд байна. Энэ нь архинд донтолтын асуудал тодорхой донтолтын түвшин өндөр байгаад олон хүчин нэг газар биш хот даяар нөлөөлж байгаа бөгөөд зүйл нөлөөлж байгаагийн хамгийн гол нь архинд донтолтын эсрэг бодлого нь зорилтот ажилгүйдэл байна. Архи хэтрүүлэн хэрэглэлт өндөр нэг хэсэгт хандахаасаа илүүтэйгээр дүүргүүдэд орчинд өссөн хүүхдүүд, тэр тусмаа хөвгүүд бага зохицуулагдаж байх хэрэгтэйг харуулж байна. Газрын зураг 11 Амьдарч буй орчин дахь архидалтын талаарх иргэдийн үзэл бодол Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянгол Баянзүрх Хороо Дүүрэг Архидалт гол асуудал болох магадлал < 30% Хан-Уул 30%-70% > 70% километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014 он), Дэлхийн Банк Монгол улсад газар авсан архин донтолтын эхлэл системээс зах зээлийн эдийн засагт дасан зохицох нь тус улсын социалист системээс капиталист өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээнд шилжих зэрэгцсэн системд огцом шилжсэн 1990-ээд оны үетэй өөрчлөлт нь нийгэм соёлын шинэ хэм хэмжээнд давхцдаг. Хөдөө орон нутагт зонхилох нүүдлийн түлхэц болсон. Улс орны нийгмийн бүтэц дэх эдгээр 69 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь өөрчлөлтийн нөлөө нь гүн гүнзгий байж, түүхээсээ Ажилгүйдэл, архинд донтолт болон ядуурал нь харьцангуй тусгаарлагдсан байсан хүн амынх нь харилцан бие биесээ дэмждэг болохыг Далан өөрчлөлтийг даван туулах чадавх хязгаарлагдмал давхарын (Самбалхүндэвийн) оршуулгын газар байсан байна (Армстронг ба бусад, 2007)41. амьдардаг иргэдийн дунд хийсэн угсаатны зүйн Дээрх өөрчлөлтүүдийн хамтаар өндөр градустай судалгаанаас харж болно (Мэдээлэл 8-г үзнэ үү). архи хямд үнээр, харьцангуй хяналтгүй олдох Энэ байршилд архинд донтолт нь ядуу өрхүүдийн боломжтой болсон нь олон тооны хүмүүсийг архины онцлог болж байна. Архинд донтсон хүмүүс хамааралтай болох эрсдэлд оруулсан. Үүний ихэвчлэн зах дээр хонины толгой хуйхлах, хуванцар зэрэгцээ шилжилтийн явц дахь нийгмийн хэм хэмжээ сав болон бусад дахин боловсруулах хог хаягдлыг болон эрэгтэйлэг байдлын бэлгэ тэмдэг нь эрэгтэй хогийн цэгээс түүх эсвэл том шуудай үүрэн хотоор хүмүүсийг архи хэтрүүлэн хэрэглэхэд хүргэсэн гэж явж цуглуулах гэх мэтийн хар бор ажил хийж өл антропологичид үздэг. залгуулдаг. Тэдний өдрийн орлого нь 5-20000 төгрөг орчим бөгөөд ихэнхийг нь архинд зарцуулдаг. Архинд донтолт нь олон монголчуудын хувьд, Иймэрхүү эцэг, эхтэй хүүхдүүд ихэвчлэн сургуульд ялангуяа ядуурлын тойрогоос гарахад архинд явдаггүй ба хүүхдийн хөдөлмөрийн мөлжлөгт өртөх донтолт нөлөөлж буй айл өрхүүдийн хөдөлмөр (хог түүх, зах дээр ачаа зөөх, машин угаах г.м.) эрхлэлтэнд гол саад болдог. (Монгол улсын хүний юмуу гудманд гуйлга гуйдаг. Гудамжны хүүхэд нь тус хөгжлийн илтгэл, 2007). хот дахь өртөмхий бүлгийн нэг юм. Армстронг, Шон (2007): Монголын архидалт: Нийгмийн хэм 41 хэмжээ юу соёлын итгэл үнэмшил үү? 70 МЭДЭЭЛЭЛ 9: ЯДУУРАЛ БОЛОН ӨРТӨМХИЙ БАЙДАЛ ДАХЬ АРХИДАЛТЫН АСУУДЛУУД Чимэгээ нь архинд донтогч бөгөөд ганцаараа амьдардаг. Тэрээр 10 орчим жил ууж байгаа. Чимэгээ бол Монгол улсад явагдсан тогтолцооны өөрчлөлтөд дасан зохицож чадаагүй олон хүмүүсийн нэг юм. Зах зээлийн эдийн засагт шилжих шилжилт, түүнийг дагасан эдийн засгийн хямралын эхэнд Чимэгээгийн ажиллаж байсан үйлдвэр хаалгаа барьснаар тэр ажилгүй болсон. Тэрээр нөхрөөсөө салсан бөгөөд түүний ганц хүү нь хотод түүний нөхрийн гэр бүлтэй амьдардаг. Цөөн хэдэн малыг нь хөдөө байдаг эгчийнх нь малладаг бөгөөд түүнд хэрэглээний багахан мах, сүү явуулдаг. Түүнээс хүмүүс яагаад архинд донтоод байгааг асуухад “Уудаг хүмүүс амьдралдаа жоохон гутранги байдаг. Гол тулгардаг саад нь ажил олдохгүй. Залуучууд ажил олддог боловч цалин бага хөдөлмөрийг нь үнэлэдэггүй сайндаа 200-300 мянга энэ хувийн компаниуд цалингүй ажиллуулдаг гэж яриад байна туршилтын журмаар ажилладаг байх тэгээд чамайг гаргалаа гэдэг. Тэгснээс хувиараа өдөрт доод тал нь 20000 төгрөгийн ажил хийдэг юм шиг байгаан толгой хуйхлах шулаа хийн грушиг хийх гэх мэт. Харин над шиг хөгшин хүнд бол ажил олдохгүй” гэж хариулсан. Мөн нэмээд “Төр засагт буруу өгөөд яах вэ манай монгол сая таван зуун хавтгай дөрвөлжин км нутагтай 3 сая хүнтэй мал их байгалийн баялаг их яаж л бол яаж хүмүүсээ ажилтай болгож болно гадаадын цөөхөн газар нутагтай өчнөөн олон сая хүнтэй болоод байна манай төр засаг зохицуулалт хийж болно” гэж хэлэв. Тэрээр өөрөө болон түүний хөршүүдийн аль нь ч төр засгаас ямар нэгэн халамжийн дэмжлэг авдаггүй тухай дурьдсан. Архинд донтолт нь ядуурал болон өртөмхий ундааны хор уршгийн талаарх олон нийтийн эрүүл байдлыг бий болгодог уу эсвэл цөхрөл нь архинд мэндийн аянаас хамаагүй илүү үр дүнтэй ажилласан донтолтонд нөлөөлдөг үү гэдгийг хэлэхэд хэцүү юм. байна.42 НҮБХХ-ийн 2007 оны тайланд “ажилгүйдэл, ядуурал, архинд донтолтын харилцан шалтгаант хамаарал Архинд донтолтын асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд нь төвөгтэй бөгөөд эдгээр судалгаануудыг архинд бусад улс орнуудын жишээг эрэлхийлж болох юм. донтолт нь ядуурал болон ажилгүйдлын эсвэл Архинд донтолтоос үүсэлтэй асуудлууд нь хамгийн ажилгүйдэл, ядуурал нь архинд донтолтын шалтгаан түрүүнд тухайн орон нутагтаа илүү мэдрэгддэг тул болж байна гэсэн баталгаа гэж үзэж болохгүй” улс орнууд архидалттай тэмцэхэд орон нутгийн хэмээн онцлон тэмдэглэсэн байна (НҮБХХ, 2007: 46). засаг захиргааны үүргийг илүүтэй онцлох болсон. Архичдад тусгайлан чиглэсэн тусламж үзүүлэх Орон нутгийн засаг захиргаа нь архитай холбоотой нийгмийн байгууллага болон нийгмийн үйлчилгээ асуудалд арга хэмжээ авахад илүү тохиромжтой байхгүй байна. Өвлийн улиралд ихэвчлэн архичдыг байдаг. Учир нь орон нутгийн байгууллагууд нь олон хөлдөх болон бусдад халдахаас сэргийлэх үүднээс төрлийн нийгмийн үйчилгээ (эрүүл мэнд, боловсрол УБ хотын цагдаа нар баривчлан, эрүүлжүүлэх ба халамж зэрэг)-г орон нутгийн иргэдэд хүргэх байранд цуглуулах хэрэгтэй болдог аж. Нийгмийн чиг үүрэгтэй байдаг. Мөн эдгээр байгууллагуудад эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүд энэхүү асуудалд чиглэсэн үндэсний хөтөлбөрийн санхүүжилт дутмаг Армстронг, Шон ба Цогтбаатар, Бямба (2010): Монгол 42 байгааг шүүмжлэлсэн байна. Архины үйдлдвэрүүд Улс дахь архины хэрэглээ ба хэтрүүлэн хэрэглээний давхар онцлог: Бодлогын эргэцүүлэл. Ази, Номхон далайн нийгмийн нь архины хэрэглээг дэмжих тал дээр согтууруулах эрүүл мэндийн сэтгүүл, Боть 22, дугаар. 3, ху. 209-215 71 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь өөрсдийн хамрах хүрээн дэх хамгийн үнэн зөв нөхөхийн сацуу улсын түвшин дэх бодлого (тусгай бөгөөд ач холбогдол бүхий мэдээ, мэдээлэлтэй албан татварын зэрэг) болон хувь хүний түвшин дэх байх нь бий. Архинд донтолтын эсрэг орон нутгийн арга хэмжээ (эмчилгээ гэх мэт)-ний дунд чухал үүрэг бодлого, арга хэмжээ нь архинд донтолтын эсрэг гүйцэтгэх боломжтой юм. улсын хэмжээний хүчин чармайлтыг харилцан Мэдээлэл 10. Архинд донтолтын асуудлыг шийдвэрлэхэд орон нутгийн засаг захиргааны оролцоо: Австрали улсын жишээ Австрали Улсад орон нутгийн засаг захиргаануудын архинд донтолттой холбоотой асуудлуудыг шийдвэрлэх үүргийг шат шатанд буюу улсын, мужийн, орон нутгийн засаг захиргааны түвшинд ихээхэн хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Архины талаар баримтлах үндэсний стратеги 2006-2011: Архийг аюулгүй хэрэглэх соёлын төлөө1 тайланд Австралийн орон нутгийн засаг захиргаанууд архинд донтолтын асуудал бол тэдэнд тулгарсан шийдвэрлэх ёстой хамгийн ноцтой мансууруулах бодистой холбоотой асуудал гэж үзсэн байна. Орон нутгийн засаг захиргаанууд архины талаар бодлого болон үйл ажиллагааг боловсруулах, хэрэгжүүлэхэд тэргүүлэх ба дэмжих үүргийн хоёуланг нь гүйцэтгэдэг. Тэд ихэвчлэн архины талаар янз бүрийн хөтөлбөрийг санаачлан, зохион байгуулдаг ба өөрсдийн орон нутаг дахь архитай холбоотой асуудлуудад чиглэсэн орон нутгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудын арга хэмжээг уялдуудахад тусалдаг. Мансууруулах бодисын талаар баримтлах үндэсний стратеги2 нь Австрали Улсад архины талаар авах бүх арга хэмжээг хамарсан бодлогын баримт бичиг бөгөөд нийгэм-эдийн засгийн таагүй нөхцөл байдал болон архины хэтрүүлсэн хэрэглээ хоорондын харилцан хамаарлыг онцлон, үйлчилгээг нэгдсэн байдлаар хүргэх аргын ач холбогдлыг харуулдаг. Австрали Улс дахь архинд донтолтын асуудлуудыг шийдвэрлэх орон нутгийн арга хэмжээнд орон нутгийн архины талаар баримтлах бодлогыг боловсруулан, хэрэгжүүлэх болон орон нутгийн архины аккорд (архи борлуулдаг газруудыг холбоо) байгуулахаас эхлээд архинд донтолтын талаар тодорхой, өргөн хүрээний хөтөлбөрүүд багтдаг байна. Орон нутгийн архины талаар баримтлах бодлого нэвтрүүлэх нь Австрали даяар хийгддэг нийтлэг арга хэмжээ юм. Жишээлбэл, Баруун Австралийн хотууд болох Госнеллс ба Армадейл нь 1999 онд цагдаагийн газар болон эрүүл мэндийн төвүүд нь хамтран архидалт ба түүнтэй холбоотой нийгмийн асуудлуудыг шийдвэрлэх стратегийг боловсруулах түншлэлийг эхлүүлсэний дараагаар 2000 онд архины талаар баримтлах цогц бодлого ба зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг нэвтрүүлсэн байна. Архинд донтолттой тэмцэх өөр нэг арга бол нийгмийн халамж, архинаас гаргах төв, эрүүл мэнд, цагдаа, орон нутгийн захиргааны газруудыг оруулсан орон нутгийн архины эсрэг багийг байгуулах явдал юм. Ийм үйл ажиллагааны бүлэг эсвэл багийг мэдээлэлд суурилсан, харилцан шүтэлцээ бүхий архины эсрэг баримтлах бодлого болон үйл ажиллагаа явуулахын төлөө Шинэ Өмнөд Вэльст байгуулсан байдаг. Архины талаар баримтлах бодлогын болон үйл ажиллагааны бүлгүүд нь архинд донтолтын эсрэг хөтөлбөрийг боловсруулах ба хэрэгжүүлэх тогтолцоог бий болдог. Архины эсрэг үйл ажиллагааны нэг жишээ хөтөлбөр бол Викториа мужийн эмзэг бүлгийн иргэдийн боломжийг нэмэгдүүлэх замаар архитай холбоотой асуудлуудыг шийдвэрлэх Орон нутгийн шинэчлэлийн хөтөлбөр юм. Энэ хөтөлбөрт Хүний үйлчилгээний газар, Викториа мужийн засаг захиргаа, орон нутгийн засаг захиргаа оролцсон ба архины хамаарал зэрэг нийгмийн асуудлуудыг бууруулахын тулд зарим орон нутаг эсвэл суурин газрын нийгэм-эдийн засгийн нөхцөл байдалд анхаарал хандуулсан. Тус хөтөлбөрийн хүрээнд төлөвлөлт ба үйлчилгээ хүргэлтэнд шат шатны засаг захиргаанууд хамтран ажиллан, сургалт, ажлын байр бий болгох, эрүүл мэндийг дэмжих, нийтийн аюулгүй байдлыг хангах өргөн хүрээний боломжуудыг бий болгосон. Нөгөө талаар орон нутгийн засаг захиргаа нь архитай холбоотой гэмтэх болон эмнэлэгт хэвтэх асуудлыг бууруулахын тулд хариуцлагатай үйлчилгээ үзүүлэх бодлогыг дэмжих, архи худалдаалах үндэсний болон орон нутгийн хууль ба дүрэм журмыг мөрдөх талаар мөн архи худалдаалах зөвшөөрөлтэй газрууд, цагдаагийн газар, эрүүл мэндийн төвүүдтэй хамтран ажилладаг байна. Энэ төрлийн хамтын ажиллагааны нэг жишээ нь Шинэ Өмнөд Вэльсийн Мейтленд хотын Мейтленд архины аккорд юм. Аккордийн гишүүнээр орон нутгийн тусгай зөвшөөрөлтэй байгууллагуудын 90 хувь орсон бөгөөд хариуцлагатай үйлчилгээний хөтөлбөр дээр нэмэн олон нийтийн боловсролын аян явуулаад байна. Эх сурвалж: Тревор Кинг ба Женнифер Ричардс, Австрали Улсын орон нутгийн засаг захиргаа: Архины хор хөнөөлийг бууруулах төслүүд 2004, дараах цахим хуудаснаас үзэх боломжтой http://www.ihra.net/files/2011/07/21/04.6_King_-_Australian_Local_Gov- ernment_-_Alcohol_Harm_Min_._Projects_.pdf Тэмдэглэл: 1 Архины талаар баримтлах үндэсний стратеги 2006-2011: Архийг аюулгүй хэрэглэх соёлын төлөө, дараах цахим хуудаснаас үзэх боломжтой http://webarchive.nla.gov.au/gov/20140801013918/http://www.alcohol.gov.au/internet/alcohol/publish- ing.nsf/Content/nas-06-09 2 Мансууруулах бодисын талаар баримтлах үндэсний стратеги 2010-2015, дараах цахим хуудаснаас үзэх боломжтой http://www. nationaldrugstrategy.gov.au/internet/drugstrategy/Publishing.nsf/content/nds2015 72 10.0 нийгмийн гадуурхагдсан бүлгүүд Энэ хүртэл Улаанбаатар хотын ядуурал ба тэгш бус Энэ бүлэгт энэ чиглэлээр Улаанбаатар хотод байдлын мөнгөн ба мөнгөн бус хэмжээс, тухайлбал харилцан үйлчилдэг гол хүчин зүйлсийг дараах суурь дэд бүтэц ба үйлчилгээний хүртээмжид хоёр бүлгийн хувьд тусгайлан авч үзэж, онцлов: (1) анхаарал хандуулан, хэлэлцлээ. Эдгээр хэмжээсүүд Үйлчилгээний хүртээмж бага байдаг Улаанчулуутын нь хотын оршин суугчдын чадавх, боломж, нэр хогийн цэгийн дэргэд амьдардаг хөдөөнөөс хотод хүндийг хязгаарладаг хэдий ч эдгээр нь зарим шилжин ирэгсэд; (2) Далан давхар гэж нэрлэгдсэн нийгмийн бүлгийн өвөрмөц онцлог шинж эсвэл оршуулгын газрын ойролцоо амьдардаг иргэд нийгмийн нөхцөл байдалд суурилсан тухайн бүлгийн (Зурагтын район гэж бас нэрлэгддэг) (Зураг 5). оршин байдаг таагүй нөхцөл байдлыг тодорхой Энэ бүлэгт дурдагдсан мэдээлэл, дүгнэлт нь тус харуулдаггүй болно. Ийм таагүй нөхцөл байдал судалгааны хүрээнд гүйцэтгэгдсэн дээр дурдсан нь ихэвчлэн нийгмийн гутаан доромжлолт (social хоёр нийгмийн бүлгийн ядуурал, өртөмхий stigma) хэлбэрээр илэрхийлэгддэг бөгөөд нийгмийн байдал, нийгэмд гадуурхагдах байдлын талаарх гадуурхалт болон өртөмхий байдлыг үүсгэхэд гол ойлголтуудын хоорондын огтлолыг судлах угсаатны хүчин зүйл болдог. Дэлхийн Банкны 2013 оны зүйн талбарын судалгааны ажил дээр суурилсан ”Хамруулах нь чухал”43 гарчигтай тайланд тэгш болно. Эдгээр иргэдийн дорд үзэгдэн, гутаагддаг бус байдлыг бүрэн шийдвэрлэхийн тулд нийгмийн туршлагын талаарх ойлголтоос тэднийг хотын гадуурхалтын харилцан үйлчилдэг хүчин зүйлсүүдийг нийгмийн нэг хэсэг болон бүрэн нэгдэхэд саад ойлгон, анхаарал хандуулах нь чухал гэж онцлон болдог гадуурхалтын харилцан үйлчлэх хүчин дурдсан байдаг. зүйлсийн үндсэн шинж чанарыг онцлон харуулна. Зураг 5 Улаанчулуутын хог булах цэг - Сонгинохайрхан дүүргийн 26-р хорооны нутаг дэвсгэр (УБ хотын захиргааны орчны зураглалын http://manaikhoroo.ub.gov.mn цахим хуудасаас авав) 43 Дэлхийн Банк (2013), Хамруулах нь чухал: Хамтын хөгжлийн суурь, Вашингтон хот 74 10.1 Хөдөөнөөс хот руу Нийгмийн хүсэл зорилгоос үүдэн шилжилт хөдөлгөөн хийх гэдэгт айл өрхүүд хүүхдийнхээ боловсролд шилжин суурьшигчид: анхаарал хандуулан, хүүхдэдээ дээд боловсрол өртөмхий боловч ядуу эзэмшүүлэх, хүүхэд нь төгссөнийхөө дараа сайн бус ажил олон, дараа нь гэр бүлээ авч явахын тулд, гэр бүлийн бусад гишүүддээ авч явахад хангалттай Социализмын үед шилжилт, хөдөлгөөнийг төвөөс мөнгө олох зорилгоор нийслэл хот руу явуулахыг хянан, үйлдвэрт ажиллах хүчнийг ажиллуулах хэлнэ. Өнөөдөр шилжилт хөдөлгөөн хийх гол хүчин зорилгоор хотжилтыг дэмждэг байв.44 Сумын зүйлст боловсрол ба ажил, эрүүл мэнд, байгалийн төвүүдэд амьдарч байсан үлдсэн иргэдийн гамшигт өртөх ба малаа болон амьжиргаагаа амьжиргааны түвшин өнөөдрийнхтэй харьцуулахад алдах, бие даан амьдралаа залгуулах чадваргүй сургууль, дотуур байр, театр, нийтийн тээвэр, сонин байх мөн гинжин шилжилт хөдөлгөөн орж байна. хэвлэл, цахилгаантай байсан учраас харьцангуй Шилжилт хөдөлгөөн хийх процессийн бүтэц болон өндөр байв. 1990 оноос хойш хөдөө орон нутагт нөхцөл байдал, шилжиж ирсэн иргэний дасан амьжиргааны түвшин, боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг зохицох замнал мөн Улаанбаатар хотод шилжин үйлчилгээний хүртээмж эрс буурсан. 1990-1995 онд ирсэн иргэний амьдарч буй нөхцөл байдлын хөдөө орон нутгийн иргэдийн тодорхой хэмжээгээр талаарх мэдээлэл маш бага байна. Шилжин ирсэн нэмэгдэн, түр зуурын хот суурин газраас хөдөө рүү иргэдийг Улаанбаатар хотын ядуурлын өндөр шилжих хөдөлгөөн илт мэдэгдэж байсан боловч түвшний гол эх сурвалж бөгөөд хотын зах руугаа 1995 оноос эхлэн хот руу шилжих хөдөлгөөн тэлсэний гол шалтгаан хэмээн хотын оршин суугчдын нэмэгдэж, ялангуяа 2000 оноос хойш бүр ихээр зүгээс ихэвчлэн дорд үзэн гадуурхдаг боловч нэмэгдсэн байна.45 тус тайлангийн хүрээнд цуглуулсан тоон болон этнографик судалгааны баримт мэдээллээс харахад Орчин үеийн хөдөөнөөс хот суурин газрыг чиглэсэн эдгээр үзлүүд нотлогдохгүй байна. шилжилт хөдөлгөөн нь эдийн засгийн хүнд нөхцөл байдал болон нийгмийн хүсэл зорилго хоёрын аль Дэлхийн Банкны 2014 оны судалгаагаар алинаас хамааралтай байна.46 Хөдөө орон нутгийн Улаанбаатар хотод нүүн ирэгсдийн дийлэнх хувь гэр эдийн засгийн хүнд нөхцөл байдал хэт хахир өвөл хороололд амьдардаг гэсэн дүгнэлт гарсан хэдий (зуд47) болсоноос болж малаа алдах, хөдөөгийн ч нийтлэг ойлголтын дагуу захын гэр хороололд ажилгүйдэл, архинд донтолт өсөн нэмэгдсэн зэргээс төвлөрлөөгүй байсан ба гэр хорооллын байршил болж улам даамжирсан байна. Гэр бүлийн гишүүн бүрт тархан амьдарч байна (Хүснэгт 17). Энэ таалал төгсөх, салалт, шоронд хоригдох зэрэг хувь дүгнэлт нь сүүлийн таван жилийн хугацаанд шилжин хүнд тулгарах асуудлууд нь хөдөөгийн айлуудыг ирсэн шинэ суурьшигчдын хувьд ч үнэн болно. ядууралд ороход түлхэх нь бий. 44 Гилберг/Свантессон 1996 он: ху. 20. 45 Тарацевски 2008: ху. 157. 46 Брун 2006: ху. 180. 47 ”Зуд” гэдэг мал сүрэг олноор үргэдэхэд хүргэдэг цаг агаарын маш хүнд нөхцөл юм. 75 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Хүснэгт 17 Шилжин ирсэн ба шилжиж ирээгүй хүмүүс, оршин суугаа байршлаар оршин суугаа байршил шилжиЖ ирээгүй шилжиЖ ирсэн нийт Төвийн гэр хороолол 22.12 26.03 24.23 Захын гэр хороолол 13.2 12.46 12.8 Дундын бүсийн гэр хороолол 23.57 26.96 25.4 Орон сууцны хороолол 41.12 34.55 37.57 Илүү нарийвчилсан судалгаа нь шилжин ирсэн хоёрын хооронд статистикийн тодорхой хэмжээний иргэд бүхэлдээ орлогын хувьд хотын ядуу иргэдийн уялдаа холбоо байна гэж харуулсангүй. тоонд багтахгүй болохыг харуулж байна. Нас, хүйс, боловсролын түвшин, ажил эрхлэлтийн байдал, Өмнө дурдсан үйлчилгээний хүртээмж дэх орон зайн Улаанбаатар хотод оршин суугаа байршил тэгш бус байдлыг бататган, төвийн гэр хороололд зэргээр харьцуулан орлогын ядуурлыг тодорхойлох амьдарч байгаа иргэдээс захын ба дундын бүсийн шугаман регрессийн загвараас харахад шилжин гэр хороололд амьдарч байгаа иргэдийн лог ирсэн байдал ба орлого хоёрын хооронд тодорхой орлого барагцаагаар 14 хувь ба 17 хувь тус тус хэмжээний хамаарал байхгүй байна (Хүснэгт 18- бага байхаас гадна гэр хороололд амьдардаггүй ыг харна уу). Хүснэгтээс нас, хүйс, шилжин ирсэн иргэд төвийн гэр хороололд амьдардаг иргэдтэй байдал, оршин суугаа байршил, ажил эрхлэлт, харьцуулахад 12 хувь илүү лог орлоготой байна. боловсролоос тогтох биеэ даасан хувьсагчдыг Энэ нь гачигдлын орон зайн тархалтын өнцгөөс орлогын хувьсагчтай харьцуулсан логарифмийн харах, оршин суух газраас хамааран үйлчилгээ тэгш дагуух шугаман регрессийн загварын үр дүнг харж бус хүргэгдэж байгаа байдлаас үзэхэд ойлгомжтой болно. Онцлох зүйл бол шилжин ирсэн байдал ба юм. Хувь хүний орлогод ажилгүйдэл хамгийн их орлогын лог хоёрын хооронд тодорхой хэмжээний нөлөө үзүүлж байгаа ба ажилгүй иргэд нь ажилтай хамаарал байхгүй байгаа явдал юм. Энэ нь хотын иргэдээс 68 хувь илүү бага лог орлоготой байгаад ядуу иргэд зөвхөн шилжин ирсэн иргэдээс тогтдог гайхалтгүй юм. Эцэст нь боловсролын зэргийн хувьд гэсэн түгээмэл ойлголтоос зөрүүтэй байгаа юм. дунд сургууль ба үүнээс бага боловсролтой, бүрэн Харин орлогын ядуурлыг тодорхойлох гол зүйлст дунд боловсролтой, техникийн болон мэргэжлийн оршин суугаа байршил, ажил эрхлэлтийн байдал, сургууль төгссөн хувь хүмүүсийг хамгийн багадаа боловсролын зэрэг орж байна. Хүйс ба нас их, дээд сургуульд сурсан хүмүүстэй харьцуулахад мөн үүрэг гүйцэтгэж байгаа бөгөөд эрэгтэйчүүд барагцаагаар 60 хувь, 45 хувь, 40 хувиар бага лог эмэгтэйчүүдээс барагцаагаар 10 хувь илүү лог орлоготой байгаа нь өндөр боловсрол эзэмшсэний орлоготой байна. Зөвхөн шилжин ирсэн иргэдийг үр өгөөж харьцангуй их байгааг харуулж байна. оруулсан өөр загварт орлого ба шилжиж ирсэн жил 76 Хүснэгт 18 Улаанбаатар хот дахь лог (Log) орлогын хүчин зүйлc   коэф. стандарт зөрүү Нас -0.0254 0.0069 *** Нас зэрэг дэвшүүлсэн 0.0003 0.0001 *** Эрэгтэй (ref: эмэгтэй) 0.1006 0.0343 *** Шилжин ирсэн (ref: шилжин ирээгүй) -0.0442 0.0334 оршин суугаа байршил (ХАРЬЦ: төвийн гэр хороолол) Захын гэр хороолол -0.1367 0.0569 ** Дундын бүсийн гэр хороолол -0.1682 0.0465 *** Байшин хороолол 0.1161 0.0444 *** хөдөлмөр эрхлэлтийн төрөл (ХАРЬЦ: ажилтай) Ажилгүй -0.6802 0.0625 *** Тэтгэвэрт -0.1552 0.0757 ** Хөгжлийн бэрхшээлтэй -0.6061 0.0986 *** Гэртээ суудаг -0.2996 0.0755 *** Бусад -0.6849 0.1012 *** боловсролын түвшин (ХАРЬЦ: дээд сургууль ба түүнээс дээш) Бүрэн бус дунд ба доош -0.6021 0.0566 *** Бүрэн дунд -0.4469 0.04 *** Техник мэргэжлийн сургууль -0.3947 0.0594 *** Ажиглалтын тоо 2983 R2 0.1724 ***, **, ба * нь 1, 5, ба 10 хувийн түвшин дэх статистик ач холбогдлыг зааж байна Орлогын хувьд шилжин ирсэн иргэд бүхэлдээ ядуу онд Улаанбаатар хотын баруун захад байгуулсан гэж тооцогдохгүй байгаа боловч шилжин ирсэн айл (Зураг 5). 2012 оны байдлаар Улаанчулуутын хогийн өрхийн 60% олон хэлбэрээр ядуу байхад шилжин цэг байрладаг Сонгинохайрхан дүүргийн 26-р ирээгүй айл өрхийн хувьд 48% байгааг онцлон хороонд 3110 айл (12051 хүн) оршин суудаг гэж дурдах хэрэгтэй юм. Шилжин ирсэн иргэдийн бүртгэгдсэн байна.48 Хогийн цэгийн ариун цэврийн хотод амьдрахад туулсан туршлага ба тэдний шаардлага хангаагүй орчинд хог түүгчид өдөр өртөмхий байдлыг нэмэгдүүлэгч механизмийг илүү болгон ажиллаж байна. Тэдэнд цагдаа нар байнга сайн ойлгохын тулд хотын хамгийн том хог булах дарамт учруулдаг бөгөөд хогийн цэг дотор болон цэгтэй ойрхон байрлах захын гэр хороололд ойролцоо гэмт хэргийн гаралт өндөр байдаг аж амьдарч байгаа шилжин ирсэн иргэдийн бүлэгт (Золжаргал, 2013). Олонхи шинээр шилжин ирэгсэд, анхаарал хандуулан угсаатны зүйн судалгаа хийсэн. Улаанчулуутын 19 га хог булах цэгийг 1975 http://acfmongolia.mn/index.php/mn/90-26 48 77 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь ялангуяа хөдөөнөөс хотод шилжин ирсэн иргэд нь газартай болохоосоо өмнө хамаатан садан эсвэл Улаанбаатар хотод бүртгэлгүй байдаг ба үүнээс танилынхаа хашаанд амьдарч байсан гэж ярьсан. болж сургууль, эрүүл мэнд, нийгмийн халамж зэрэг Эдгээр айлууд хөдөлмөрч- зарим нь албан ёсны хотын бүх үйлчилгээг авах боломжгүй байдаг. бүтэн цагийн ажилтай (үйлдвэрт оёдолчин, хувийн байгууллагад жолооч гэх мэт) байхад зарим нь Уг газар нь хотын захад байрладаг учир дэд бүтэц, албан ёсны бус буюу улирлын чанартай ажил үйлчилгээ авах боломж хангалтгүй байдаг. Ихэнхи (таксины жолооч, барилгын ажилчин гэх мэт) хийж айлууд хашаа газартаа том тусдаа улаан эсвэл байна. бусад өнгөлөг өнгийн дээвэр бүхий байшин барьсан байдаг. Энэ газар 2013 оны 10-р сар хүртэл төвийн Зарим айлууд хогийн бизнес эрхэлж байна: тэд цахилгаан сүлжээнд холбогдоогүй байсан бөгөөд хогийн цэгээс метал болон бусад материалыг үүнээс болж “харанхуйнхан” гэж нэрлэгддэг байсан. цуглуулан, өөрсдийн портер машиндаа ачин, ачаагаа Хятад уруу гаргах ченжид аваачиж өгдөг Гудамжны гэрэлтүүлэг одоо хүртэл байхгүй ба зарим байна. Тэднээс хотод нүүж ирсэн шалтгааны асуухад айлуудтай хийсэн ярилцлагаас үзэхэд илүү хол тэд хүүхдийнхээ ирээдүйг баталгаажуулах, хүүхдээ байрласан айлууд цахилгаангүй аж. Энэ газарт мөн сайн боловсролтой болгох нь чухал болохыг онцлож усны хангамжийн асуудал тулгардаг байна. Хамгийн байсан. Бусад шалтгаануудыг дурдвал: хөдөө ажил ойрхон усны худаг 5 км-ээс илүү хол зайтай байдаг; олдохгүй, Зуднаас болж малаа алдсан, хөдөө айлууд усаа өөрсдийн машинаар эсвэл хөршийн амьдрахад хүнд бэрх зэрэг асуудлууд орно. Зарим машиныг гуйж авдаг байна. Энэ газар сургууль нь хөдөө хамаатан садандаа үлдээсэн цөөн тооны ба цэцэрлэг байхгүй ба хамгийн ойрын сургууль малтай байна. (аль хэдийн хүчин чадал нь хэтэрсэн) 7-8 км зайтай байна. Хөдөө сум (орон нутгийн дэд нэгж) болгонд сургууль байдаг боловч эцэг эхчүүд хүүхэд нь гэрээсээ хол Машинтай хүмүүс хүүхдээ өөр хорооны сургуульд байдаг тааруухан дотуур байранд амьдруулах хэцүү явуулдаг байна. Авто замын дэд бүтэц болон гэж үзэж байв. Тэд хотын сургууль илүү чанартай автобусны үйлчилгээ тааруу учир олон айлууд боловсрол олгоно гэдэгт итгэн, хүүхдээ их сургуульд өөрийн гэсэн машинтай байдаг. Хашаа газрын үнэ сургах хүсэл эрмэлзэлтэй байсан. Хэрэв дараа хотын бусад газруудтай харьцуулахад арай бага үеээ илүү сайхан амьдруулах хүсэл эрмэлзэл ба буюу хотын захын байршил, эзэнгүй газарт хэдэн хөдөө орон нутагт боловсролын чанар хангалтгүй сар амьдран, түүний дараа үнэгүйгээр газрын байгаа хоёр хоёулаа шилжин ирэх гол шалтгаан гэрчилгээ авах боломжтойгоос болж 1.5-аас 10 байдаг бол хөдөөнөөс хотод шилжин ирэх шилжилт сая төгрөгний хооронд хэлбэлзэж байна. Хотын төв хөдөлгөөн цаашид улам бүр үргэлжлэн нэмэгдэхээр рүүгээ ойртох тусмаа төлбөрийн чадварт нийцсэн байна. амьдрах байр сууц байдаггүй учир энэ газар нь үйлчилгээ байхгүй ч дөнгөж ирсэн айлуудын хувьд суурьшихад таатай сонголт болж байна. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам хөдөөнөөс хотод шилжин ирсэн айлуудыг оруулан шинээр ирсэн айлуудын амьдрал хогийн цэгээс хамааралтай болсон байна. Энэ газар байрлах айлуудын дийлэнх нь сүүлийн 12 жилд хөдөөнөөс ирсэн 30, 40 насны жоохон хүүхэдтэй хүмүүс байна. Шилжин ирсэн ихэнхи айлууд өөрсдийн хашаа 78 мэдээлэл 11: Баатар бол мал маллаж байгаад 2002 онд гадаадад ажиллах зорилгоор Улаанбаатар хотод нүүн ирсэн боловч мөнгөө хүнд залилуулж алдсан. Түүний гэр бүл ойролцоо дүүргийн авга ахынх нь хашаанд хэдэн жил амьдарсан бөгөөд хотын оршин суугч болж хаягаа бүртгүүлсэн. Тэр 2012 онд цахилгаанд холбогдоогүй байхад уг газарт нүүн ирж, хашаа барьсан. Өнгөрсөн жил цахилгаантай болсноор түүний гэр бүл 8x8 м2 байшин барьсан. Баатар бага боловсролтой, халтуур хийж амьдардаг ба үр хүүхдээ ирээдүйд сайхан амьдралтай болгох хүсэлтэй. Тэр өдөр болгон хоёр хүүхдээ хотын төвд байрлах 15 км зайтай сургууль руу нь машинаараа хүргэж өгдөг. Эхнэр Уль нь ноолууран хувцасны үйлдвэрт оёдолчин хийн, тогтмол цалин авдаг ба энэ нь тус гэр бүлд зардлаа төлөвлөн, хотод амьдралаа босгох боломжийг олгодог. 10.2 Хотын захад газартай үндэс суурь болдог. Иргэний бүртгэлийн тухай хуулийн (25, 26-р зүйл) дагуу нэг захиргааны нэгжээс болоход тулгардаг нөгөө захиргааны нэгж рүү 180 болон түүнээс дээш бэрхшээлүүд хоног шилжин амьдрах бол оршин суух хаягаа очсон газраа бүртгүүлэх шаардлагатай гэж заасан Хотод шилжин бүртгүүлэх, танил тал, газрын байдаг. Хэдий тийм боловч хөдөө орон нутгаас албадын авилгал авдаг байдал УБ хот руу шилжин ирж байгаа иргэд оршин суух хаягаа бүртгүүлэхэд олон дамжлагатай, төвөгтэй Монгол Улсын иргэн улсынхаа нутаг дэвсгэр дотор ажиллагаа хийгдэх хэрэгтэй болдог нь иргэдэд чөлөөтэй зорчих, хаана амьдрахаа сонгох бүрэн чирэгдэл, зардал учруулах нь бий. Аймгаас УБ хотын эрхтэй байдаг49 боловч аймгаас УБ хот уруу нэг хороо руу оршин суугаа хаягаа шилжүүлэх шилжин ирж байгаа иргэд оршин суугаа газрын процесс ба шаардлагатай ажиллагааг доор Зураг бүртгэлээ хөдөөнөөс хот руу шилжүүлэн, хотын 6-д үзүүлэв. эрх бүхий байгууллагад хотын хаягаа бүртгүүлэх шаардлагатай. Оршин суух хаягийн бүртгэл нь УБ Үлмаар хотын захад талбар газар байхын сацуу хотын бүх иргэдэд үзүүлдэг суурь үйлчилгээнүүдийг боломжийн үнэтэй байдаг боловч хөдөөнөөс хотод тэр дундаа газар эзэмших, сургуулийн өмнөх, бага, шилжин ирж байгаа иргэний хувьд уг газрыг авах, дунд боловсрол эзэмших, эмнэлгийн үйлчилгээ авах бүртгүүлэхэд хүндрэлтэй байдаг байна. Газар эзэмших боломж нь хотын оршин суух байдлаас хамаарах бөгөөд холбогдох хороо эсвэл дүүргээс Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16.18-р зүйл 49 79 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь олгогддог аж. Хотод оршин суухаар бүртгүүлэх Хамгийн сүүлд шилжин ирэгч иргэн маягтыг бусад үйл ажиллагаанд Баг, Сумын Засаг даргын Тамгын бүрдүүлэх шаардлагатай бичиг баримтын54 хамтаар газар, хороо, Нийслэлийн Улсын бүртгэлийн газрыг Нийслэлийн Иргэний бүртгэлийн газар өгөн, шинэ оруулан янз бүрийн төрийн байгууллагууд оролцдог оршин суух хаягаа баталгаажуулах ба Иргэний байна.50 Эхлээд, шилжин ирсэн иргэн Багийн Засаг бүртгэлийн онлайн системд бүртгэл устгасан тухай даргын Тамгын газарт очин тойрох хуудас51 авах мэдээлэл орж, баталгаажсан үед шилжин ирэгсдэд шаардлагатай байдаг. Тойрох хуудсанд холбогдох “хаяг шилжүүлсэн хуудас” гэж нэрлэгддэг баримт бүх байгууллага/эрх мэдэл бүхий газруудаас өгдөг. гарын үсэг зуруулсаны дараа Багийн Засаг дарга шилжилт хөдөлгөөн хийх гэж байгаа иргэний өмнөх Дээрх ажиллагааг гүйцэтгэхэд нэг хүнээс гарах бүртгэлийг устгах ба бүртгэлийн устгасан гэдгийг нийт зардал55 12,000 төгрөг. Уг ажиллагаа 14 батлах тодорхойлолт өгдөг. Дараа нь шилжилт хоногт хийгдэж дуусах боломжтой боловч иргэдийн хөдөлгөөн хийх иргэн бүрдүүлэх шаардлагатай туршлагаас харахад 1 сар болон түүнээс дээш бичиг баримтын52 хамтаар Сумын Засаг даргын хугацаа зарцуулах тохиолдол бий. Оршин суугаа Тамгын газрын Улсын бүртгэгч дээр очих ёстой. хаягийн бүртгэл өөрчлөх журмыг зөв гүйцэтгэсэн ч Эндээс Иргэний Улсын Бүртгэлийн маягт 22 гэсэн гэсэн шилжин ирэгч нь эхний алхам болох Сумын албан ёсны маягтыг авна. Үүний дараа иргэд бүртгэлээс хасагдсаны улмаас илгээж буй нутаг шаардлагатай бичиг баримтыг53 бүрдүүлэн, УБ эсвэл очих газарт төрийн үйлчилгээг авах ямар хотын тухайн Хорооны Улсын бүртгэгч дээр очих ч боломжгүй болох болно. Улмаар ямар нэгэн ёстой. нийгмийн хамгааллын үйлчилгээ байхгүй учир шилжин ирэгсдийн өртөмхий байдал нэмэгдэх боломжтой юм. 50 УБ хот доторх буюу дүүрэг хоорондын шилжилт хөдөлгөөнийг Дүүргийн бүртгэлийн хэлтэс хариуцдаг болно. 51 Уг тойрох хуудсанд Багийн Засаг даргыг оруулан арван нэгэн байгууллага эсвэл эрх бүхий газрыг жагсаасан байдаг ба иргэд байгууллага/эрх бүхий газар болгоноос гарын үсэг зуруулан, тамга даруулах ёстой. Эдгээрт Суманд байрлах Банкнууд, Санхүүгийн хэлтэс, Татварын алба, Байгаль орчны хэлтэс, Цагдаа, Газрын алба, Нийгмийн даатгал, Эрчим хүч, Цэргийн штаб орно. Эдгээр бүх байгууллага ба эрх мэдэл бүхий газраас зөвшөөрөл эсвэл гарын үсэг авсаны дараа Багийн Засаг дарга гарын үсэг зуран тойрох хуудсыг баталгаажуулдаг. 52 Бүрдүүлэх шаардлагатай баримт бичгүүд: иргэний үнэмлэх ба түүний хуулбар; Багийн Засаг даргын тодорхойлолт; арилжааны банкинд төлөх Иргэний бүртгэлийн хэлтсийн үйлчилгээний хураамж болох 5’000 төгрөг ба Төрийн банкинд төлөх тэмдэгтийн хураамжийн 1’000 төгрөг; нэг хувь зураг (3X4); хэрвээ дагалдах хүүхэдтэй бол 16-аас доош насны хүүхдийн төрсний гэрчилгээ ба түүний хуулбар. 53 Бүрдүүлэх шаардлагатай баримт бичгүүд: Иргэний Улсын Бүртгэлийн маягт 22; иргэний үнэмлэх ба хэрэв дагалдах хүүхэд байгаа бол 16-аас доош насны хүүхдийн төрсний 54 Энэ шатанд шаардлагатай бичиг баримтууд: ИУБ-22 маягт; гэрчилгээ ба түүний хуулбар; оршин суух хаяг эзэмшигч банкны дансанд тушаах 6,000 төгрөгийн хураамж; нэг ширхэг хамаатан садан эсвэл эцэг эхийн баримт бичиг аль эсвэл зураг (3X4 хэмжээтэй). оршин суух газрын (орон сууц, хашаа газар гэх мэт) 55 Уг дүн нь шилжин ирэгсдийн гаргадаг тээврийн зардал зэрэг эзэмшлийг баталгаажуулах баримт бичиг. бусад зардлыг оруулаагүй гэдгийг анхаарна уу. 80 Зураг 6 Хотод оршин суугаа хаягаа шилжүүлэн, бүртгүүлэх захиргааны ажиллагаа 1. Багийн Засаг даргаас тойрох хуудас авах 2. 10 ондоо байгууллагаар гарын үсэг зуруулах, тамга даруулах 3. Багийн Засаг дарга тойрох хуудаст гарын үсэг баг зурсны дараагаар тухайн иргэнийг бүртгэлээс хасах бөгөөд хасалт хийснийг нотлох бичиг өгнө 4. Бүрдүүлэх шаардлагатай бичиг баримтын хамт сумын засаг даргын тамгын газарт улс бүртгэгчтэй уулзах 6. Бүрдүүлэх шаардлагатай бичиг баримтын хамт хороо холбогдох хорооны улсын бүртгэгчтэй уулзах 5. Сумын засаг даргын тамгын газарт улс бүртгэгчээс Улсын иргэний бүртгэлийн маягт 22-ыг авна 7. Нийслэлийн Улсын бүртгэлийн газарт очиж, Улсын бүртгэгч нарт холбогдох баримт бичгийг өгнө 8. Хасалт хийлгэсэн сумын мэдээлэл Иргэний 9. Нийслэлийн улсын бүртгэлийн газрын улсын бүртгэлийн нэгдсэн системд цахимаар УБ хот баталгаажигдана. СУМ бүртгэгч шинэ хаягтай тодорхойлох хуудас өгнө. Нийгмийн холбоо сүлжээ буюу танил талтай байх дүйцэхүйц хахууль өгөхийг шаардах, боломжит нь хотод оршин суугаа хаягтай болох ба газар байгаа газар ба түүний хэтийн төлөвлөлтийн эзэшмих эрхтэй болоход чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. талаар албаар худал мэдээлэл өгөх) болж мөн Хөдөөнөөс хотод шилжин ирэгсэд ихэвчлэн бэрхшээлтэй тулгарах нь бий. өөрсдийн танил тал ба найз нөхөддөө тулгуурлан оршин суух хаягаа аль хэдийн хотод оршин суух Ерөнхийдөө хөдөөнөөс шилжин ирэгсэд газар хаягаа бүртгэгдсэн айл өрхийн хаягаар бүртгүүлдэг. бүртгүүлэхэд хотод оршин суугаа хаягаа бүртгүүлсэн Хотод оршин суугаа хаягийн шилжүүлэг хийлгэснээр байх шаардлага болон бүртгүүлэх захиргааны шилжин ирэгсэд үйлчилгээ хязгаарлагдмал байдаг, удаан ажиллагаа, үүн дээр нэмээд танил талгүй голчлон зах эсвэл хүсүүштэй биш газар (уулархаг байх мөн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн авилгалд автсан газар) байрладаг, эзэмших боломжтой газрыг байдлаас болж хэцүү байдалд ордог. Үүний үр авах хүсэлт гаргаж болох юм. Гэвч хөдөөнөөс дүн нь үйлчилгээ авах боломжгүй болохоос эхлээд хотод шилжин ирэгсэд хотын захын чөлөөтэй боломжийг алдах эсвэл нэхсэн авилгыг өгөх гэх газарт эзэмших эрх авах гэж оролдоход үйлчилгээ мэтээр бусад эдийн засгийн зардал гарах зэргээр үзүүлэгчдийн авилгалд автагдсан байдлаас янз бүр байна. (давхардуулан газар олгох, бэлэн мөнгө ба түүнтэй 81 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь МЭДЭЭЛЭЛ 12: ӨРТӨМХИЙ БАЙДЛЫН ЖИШЭЭНҮҮД Улаанчулуутын хогийн цэгт хог цуглуулан, амьдралаа залгуулдаг арав орчим айл байдаг. Хэсгийн ахлагч55 тэднийг хамгийн эмзэг бүлгийн айлууд гэсэн ба эмзэг бүлэгт орсон шалтгаан нь тэдний залхуу байдал мөн архинд донтолтоос болсон гэж хүйтэн хөндий байдлаар ярьсан нь ярилцлага өгсөн хүмүүсийн ойлголт болон дэлгэрэнгүй ярилцлагын ярианаас зөрүүтэй байв. Хэсгийн ахлагчын ярьснаар эмзэг бүлгийн айлууд тэдэнд өгсөн хоолны эрхийн бичгийг ашиглан архи авдаг байна. Гэвч доор дурдсан хүн бүрийн жишээнээс эдгээр айлууд олон хэлбэрээр өртөмхий байдалд байхаас гадна нийгмийн гадуурхах механизмд өртөхийн хамт шилжин ирэгсдийн хотод амжилттай амьдрах, даван туулах чадварын чухал хүчин зүйл болох хотод танил талын дэмжлэг эсвэл хөдөө орон нутагт гэр бүлийн нөөц бололцоо байхгүй байна. Нэг жишээ нь Дорж хэмээх өмнө нь малчин байсан ба зуднаар хамаг малаа алдсан, Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумаас хэдэн жилийн өмнө хотод ирсэн, 70 орчим настай бэлэвсэн настан юм. Дагавар хүүхдүүд нь түүнийг анхаардаггүй ба түүний жолооч хүү хадмындаа амьдран, Хужирт сумын цэрэг татлагын бүртгэлээсээ болоод хөдөөнөөс хот уруу шилжин ирэх зөвшөөрөл авч чадахгүй байгаа. Дорж эзэнгүй газарт амьдран хогийн цэгээс цуглуулсан хаягдал материалаар жижиг амьдрах сууц барьсан. Тэрбээр УБ хотын бүртгэлтэй оршин суугч биш болохоор газар эзэмших гэрчилгээ авах эрхгүй. Энэ газарт тэр олон жил амьдран, амьдрах сууцаа барьсан боловч хорооны нийгмийн ажилтан С нь энэ газрыг дараа өөртөө авах төлөвлөгөөтэй өөр айлыг уг газар дээр амьдруулсаны улмаас тэр газраа алдсан (Зураг 16-г харна уу). Үүнээс болж одоо тэр орон гэргүй болсон ба нэг айлаас нөгөө айлын хооронд тэнүүчлэн амьдарч байна. “Миний хувьд маш хэцүү, би зүгээр хэн ч амьдарч байгаагүй газар дээр жижиг амьдрах сууц бариад бусдад саад болохгүйгээр амьдарна гэж бодож байсан боловч хоёр, гурван жилийн өмнөөс гэнэт хүмүүс газар аваад хашаа барьж эхэлсэн, би хотын хаяггүй болохоороо энэ газрыг эзэмших эрх авахаар хүсэлт гаргаж чадахгүй байна” гэж Дорж гуай ярив. Өөр нэгэн жишээ бол 8-р анги төгссөн, 40 настай эмэгтэй Цацралтуяа бөгөөд тэр архичин нөхөр (хог түүдэг) ба 4 хүүхдээ тэжээх гэж өдөр болгон хог түүдэг. Тэдний гэр бүл Төв аймгийн Борнуур суманд мал маллаж байгаад УБ хотод 8 жилийн өмнө ирсэн ба энэ хавьд эцэст нь өөрийн гэсэн газартай болон суурьшсан (Зураг 17). Зураг 16. Настан баруун талд амьдрах оромж Зураг 17. Хогийн цэгийн ойролцоох гэр. Хөршүүд энэ барьсан боловч энэ газарт одоо өөр айл байрлаж айл байнга архи ууж, зодолддог гэсэн. 7 ба 11 настай байна 2 хүүхэд нь албан бус Христийн сургуульд явдаг. А56 Хороо нь цаашаа хэсэгт хуваагддаг. УБ хотод 1168 орчим хэсэг байдаг бөгөөд хэсэг бүрийг хорооны албан хаагчдын ахлагч гэдэг 56 сайн дурын ажилтан төлөөлдөг 82 Түүний нөхөр иргэний үнэмлэхгүй ба түүний хүүхдүүдийн баримт бичгүүд алдаатай. Үүнээс болж түүний гэр бүл хүүхдийн мөнгө, хоолны талон, бусад нэн ядуу айлд зориулсан нийгмийн халамжийг авах боломжгүй болжээ. Тэр хоолны талон ба хүүхдийн мөнгө авахаар хөөцөлдөх процесс их чирэгдэлтэй талаар ярьсан. Түүний гэр бүл 4 сарын турш хоолны талон авах гэж хөөцөлдөөд чадаагүй байна. Тэр хүүхдийн мөнгө авахын тулд хүүхдийн асуудал хариуцсан ажилтантай уулзахаар хоёр удаа нийгмийн халамжийн хэлтэст (дүүрэг дээр) очсон боловч тухай бүрт уг ажилтан хуралтай буюу өөр ажилтай байсны улмаас уулзаж чадаагүй байна. Түүний хувьд нийгмийн халамжийн хэлтэст байн байн очих хүндрэлтэй ба зардалтай байдаг (хэлтэс рүү очихын тулд тэр замдаа 2 автобусанд дамжин суух хэрэгтэй болдог учир автобусны төлбөрт 2’000 төгрөг төлдөг ба энэ бол түүний хувьд их мөнгө юм). Түүний гэр бүл хүйтэнд гэрээ шуудай түлэн дулаацуулдаг ба одоогийн байдлаар хог түүж олсон орлогоороо амь зугааж байна. Түүний эрүүл мэнд муу, ялангуяа түүний хөл өвчтэй учир цэвэрлэгч зэрэг албан ёсны ажил эрхэлж чаддаггүй бөгөөд тэр хог түүхийг өгөөжтэй гэж үздэг. Тэрбээр “хогийн цэг дээр 1’000 орчим хүн ажилладаг, өдөрт 200-300 хүн тэнд байдаг, хүүхдүүд сургуулиа тарсаны дараа тэнд ажиллахаар очдог; хүүхдүүд ачааны машинд мөргүүлэх эрсдэлтэй байдаг учраас тэдэнд маш аюултай байдаг, тэд ажиллаж байгаа хүмүүсийн тал хувь нь архи уудаггүй” гэж ярьсан. Мөн түүний ярьснаар хог түүдэг хүмүүс цуглуулсан хаягдал материалыг (хуванцар сав, ундааны сав, метал) портер машинтай ирэн ачих ченжүүдэд нарт заран өдөрт дунджаар 5-20’000 төгрөг олдог байна. Тэр газрын гэрчилгээ авахын тулд газраа битүүлэн хашаа барихыг хүсч байгаа боловч түүнд хашааны материал худалдаж авах хангалттай мөнгө байхгүй аж. Түүний хамаатсан садан хол хөндий байдаг ба уг газарт түүнийг болон түүний гэр бүлийнхэн амьдрахад хүмүүс нь гадуурхдаггүй, дэлгүүр ороход “пүү эсвэл паа” гэж хэлдэггүй болохоор илүү амар байдаг аж. Энэ бүгд түүний хүнд хэцүү амьдралд нөлөөлдөг аж. 31 настай залуу эхнэр Уранбайгаль 2 бага хүүхэдтэй (4 нас ба 9 сартай). 2000 онд Зудны улмаас түүний гэр бүл бүх малаа алдсанаас болж Дорнод аймгаас УБ хотод шилжин ирсэн. Түүнд төрсний гэрчилгээ эсвэл иргэний үнэмлэхийн аль аль нь байхгүй. Тэр өөрийн бичиг баримтаа Тэр өөрийн бичиг баримтаа архивийн ерөнхий газарт шүүлгүүлсэн боловч олдоогүй байна. Учир нь тэр нэрээ буруу үсэглэж бичсэн эсвэл түүний нэрийг төрсний гэрчилгээг бүртгүүлсэний дараа өөрчилсөн байж болох аж.56 Тэр иргэний үнэмлэхгүй учраас жирэмсний эсвэл хүүхдийн тэтгэмж зэрэг халамжийн ямар нэгэн туслалцааг авч чадаагүй аж. Түүний ярьснаар хамаатнууд нь хол хөндий ба тэр танил тал байхгүй учир хамгийн том хүүхдээ цэцэрлэгт өгч чадаагүй байна. Өнгөрсөн жил түүний гэдэс томроход хүмүүс түүний элэг устаж байна, удахгүй нас барна гэсэн боловч тэр жирэмсэн болох нь сүүлд тогтоогдон хүүхдээ төрүүлсэн байна. Түүний гэр бүл мах авч чаддагүй учир зөвхөн жижиглэн буюу малын дотор эрхтэний жижиг хэсэг (ширхэг нь 500 төгрөг байдаг)-ийг худалдан авч амь зогоодог. Түүний нөхөр барилгын ажилтан (зөвхөн дулааны улиралд танил талаараа дамжуулан ажил олдог ба ажиллахдаа түүний өдрийн цалин 25-30’000 төгрөг байдаг) архи уудаг ба заримдаа түүнийг зоддог. Тэр хөдөө хийх зүйл байхгүй ба хотод илүү сайхан боломж байна гэж боддог. Гэвч тэр сайн ажил олоход хүндрэлтэй байдаг гэсэн; түүнд олдсон ганц ажил нь аяга таваг угаах байсан ба өдрийн 7’000 төгрөгийн цалинтай байсан аж. А57 Эцэг, эх өвчтэй хүүхдээ ламаас асуун, нэр нь харш учраас нэрийг нь сольдгоос ийм зүйл болдог. Хуучин нэрийг мартсан бол 57 архиваас уг нэрээр төрсний гэрчилгээг хайлгуулахад амаргүй байдаг. 83 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь Зураг 18. Дорнод аймгаас ирсэн 31 настай Уранбайгаль. Энэ гэр Дорж гуайн газарт баригдсан. Хамгийн сүүлийн жишээ болох 45 настай сувилагч Навчаа нь нөхөр (авто-техникч) ба хүүхдүүдийн хамт амьдардаг. Тэд 1996 онд Төв аймгаас УБ хотод шилжин ирсэн бөгөөд өөрийнхөө эгчийн ойролцоох хашаа газар амьдарч байсныхаа дараа 2011 онд өөрсдийн хашаа газартай болон энд суурьших болсон. Түүний гэр бүл цахилгаангүй 3 жил болсон ба хорооноос эмзэг бүлгийн иргэдэд чиглэсэн үйл ажиллагааг хангалттай мэдэгддэгүй гэж ярьсан. “Хогийн цэгт амьдралаа залгуулдаг боловч хороонд бүртгэлгүй олон хүн байдаг. Тэд бол Улаанчулуутын хогийн цэгт амьдралынхаа төлөө жинхэнэ зүтгэж, амьдралаа залгуулж явна хүмүүс” гэж тэр ярьсан. 84 11.0 ДАЛАН ДАВХАРЫН ОРШУУЛГЫН ГАЗАР АМЬДАРЧ БУЙ ИРГЭД Далан давхарын оршуулгын газар (Самбалхүн­ дэвсгэр болох Дэнжийн мянга, Зурагт зэрэг гэр дэвийн оршуулгын газар гэж бас нэрлэдэг) нь 1930- хорооллуудын дунд оршдог бөгөөд тухайн хороод аад оны үед байгуулагдсан, хотын төвөөс 5 км-т нь тус бүрдээ 8-12,000 хүн амтай (доорх зургийг зайтай оршдог газар юм.58 Уг оршуулгын газар нь үзнэ үү). Чингэлтэй дүүргийн 7, 10, 11, 12-р хороодын нутаг Газрын зураг 12 Далан давхрын оршуулгын газар - тойроод Чингэлтэй дүүргийн 7, 10, 11 ба 12-р хорооны нутаг дэвсгэр байрладаг (УБ хотын захиргааны орчны зураглалын http://manaikhoroo.ub.gov.mn цахим хуудасаас авав). Далан давхар Байшин болон гэр бүхий хашаа газруудад ихэвчлэн үнэтэй буюу 20-25 сая төгрөгийн хооронд хэлбэлзэж хоорондоо хамааралтай 2 өрх айл хамт амьдардаг. байна. Энэ орчмын айлуудын ярьснаар нийтлэг Хэдхэн түрээслэгчийг эс тооцвол ихэнх айл нь тулгардаг асуудал нь гудамны гэрэлтүүлгийн дутмаг газраа өмчилсөн аж.58Айлуудын ихэнх нь машинтай. байдал болон ойролцоох захын наймаачдын хог Ойролцоох үйлчилгээг дурдвал 500 метрт байрлах хаягдлаа хаядаг хурсан хогийн цэгүүд аж. усны худаг мөн ойрхон алхах зайнд сургууль, цэцэрлэг, автобусны буудал зэрэг байна. Хотын Оршуулгын газрын ойр амьдардаг айлууд нь хогийн төвтэй ойр учир хашааны газар бусад бүсээс илүү цэг дээр амьдардаг айлуудаас ялгаатай нь Монгол улс социалист системээс зах зээлийн системд шилжих шилжилтийн эхэн үеэс хойш тэндээ амьдарч Уг оршуулгын газар нь 1998 онд хаагдсан. 58 85 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь байгаа аж. Энэ хавийн өрх айлуудын ихэнх нь бага Оршуулгын газрын хажууд амьдарч буй өрхүүд нь насны хүүхэдтэй 30-40 насныхан бөгөөд ойролцоох заавал ядуу гэсэн үг биш юм. Гэвч тэд оршуулгын зах дээр худалдаа эрхлэх болон аар саар ажил газрын ойр амьдарснаараа нийгэмд маш ихээр ад (хонины толгой хуйхлах, тэрэг түрэх)59 хийдэг байна. үзэгддэг. Улаанбаатар хотын бусад дүүргүүдийн Зарим өрх нь албан ёсны ажлын байртай (жишээ оршин суугчид нь тэнд амьдрахыг итгэмээргүй, нь: улсын сургуулийн багш, гагнуулчин, барилгачин) аймшигтай мэтээр тодорхойлж “хашаа болгон бол зарим нь ойр хавьдаа жижиг дэлгүүр юмуу багадаа л нэгээс хоёр булштай, хүүхдүүд нь хүний ойролцоох зах дээр лангуу ажиллуулдаг байна. Энэ ясаар тоглодог” хэмээн бие биедээ ярьцгаадаг. хавийн ярилцсан айлуудын ихэнх нь орон нутагт нь үргэлжлэн нүүрэлсэн зуднаас болж хөдөөнөөс Хэдийгээр бүгд л ганц метр ухахад булш байгааг хотруу ажил хайн нүүж ирсэн гэж байлаа. Мөн хүлээн зөвшөөрдөг боловч тэдгээр нь харагдахгүй, тэд хүүхдүүдийнхээ боловсролын боломжийг яг хаана байгааг нь хэлэх боломжгүй юм. Тэд чухалчилж байв. Өрхүүдийн насанд хүрсэн эрэгтэй ихэвчлэн хашаагаа хамаатан садан, найз нөхдийн гишүүдийн ихэнх нь 4-8 жилийн боловсролтой сүлжээгээр дамжуулан худалдаж, худалдан авдаг. бөгөөд цөөн хэд нь л мэргэжлийн боловсролтой Тэд нарын ихэнхийн ярьснаар тэд уг газартаа дасал байсан бол эмэгтэйчүүд нь ерөнхийдөө 8-10 жилийн болсон ба ямар нэгэн айх эсвэл ичих зүйл байхгүй боловсролтой, зарим нь мэргэжлийн боловсролтой, аж. Тэгэхээр уг газрын талаарх тэнд амьдардаг цөөн тохиолдолд дээд боловсролтой байсан. Энэ хүмүүс болон гадны хүмүүсийн хооронд ойлголтын хавьд нүүж ирч, өөрсдийн хашаатай болтлоо зөрүү байна. хөдөөнөөс шилжин ирсэн айлууд хамаатныхаа юмуу танилынхаа хашаанд амьдарч байсан гэж ярьсан. Амжилттай суурьшин, энгийн амьдарч чадаж байгаа өрхүүд байгаа хэдий ч тэгж чадахгүй байгаа өрхүүд Эдгээр иргэдийн оршуулгын газрын ойр амьдрах бас байгаа юм. Хорооны ажилтан болон тэр хавийн болсон шалтгаан нь нэгдүгээрт үйлчилгээ (сургууль зарим оршин суугчид эдгээр өрхүүдийг зах дээр аар г.м) болон Шонхор, Нарантуул-2 захуудад саар ажил хийн мөнгө олж амь зуулгаа залгуулдаг ойрхонтой холбоотой. Одоо эдгээр өрхүүдийн архичид гэж ярьсан байна. заримынх нь амьжиргаа дээрх хоёр захаас хамааралтай байна. Учир нь таван өрхийн тэргүүн Хонины толгой хуйхлан нэг хүн өдөрт 15,000 нь зах дээр ажилладаг бол зарим айлууд нь өдөр төгрөгийн орлого олох боломжтой учир олон тутмын хүнсэндээ хямд мах буюу дотор махаар өрхүүд ингэж амьжиргаагаа залгуулдаг бололтой амьдрал залгуулдаг байна. Нөгөөтэйгүүр хотын харагдсан. Хонины толгой хуйхлах, мах бэлтгэгчээр захын бусад сул газрууд нь үйлчилгээнээсээ хэтэрхий ажиллах, эсвэл зах дээр тэргээр ачаа зөөх зэрэг хол байгаагаас зорчих зардал өндөр байдаг аж. аар саар ажил хийдэг хүмүүсийг хотын иргэд дорд Хотын төвөөс болон бусад өнцөг булан бүрээс үзэн эдгээр ажил нь боломжийн орлогоор хангадаг иргэд долоо хоног эсвэл сарын хэрэглээний мах болохыг үл харгалзан золгүй, чадваргүй, орон болон хүнсний зүйлсээ бөөнөөр нь худалдан гэргүй, архичдын хийдэг ажил гэсэн ойлголттой авахаар зах дээр ирдэг байна. Иймээс уг зах нь байдаг. Дэнжийн 1000 (оршуулгын газар орчим)-ын гэр хорооллынхон болон тэднийг ад шоо үздэг орчин цагийн орон сууцны хорооллын иргэдийн уулзах цэг нь болдог аж. Эдгээр ажлуудыг хийснээр айл өрхүүд 59 өдрийн 15,000 төгрөгийн орлого олох боломжтой. 86 12.0 өртөмхий бусад бүлгүүд 12.1 Хөгжлийн бэрхшээлтэй хөдөлгөөн, гэр бүлийн хүчирхийлэл, асрамжийн газартаа ад үзэгдсэний улмаас оргосон өнчин иргэд хүүхдүүд гэх мэт олон шалтгаанаас үүдэлтэй. Тэд бусад бүлэг болон болзошгүй халдлага, дээрмээс Хэдийгээр нийгмийн халамжийн тогтолцоонд УБ бие биенээ хамгаалахын тулд бүлгээрээ амьдардаг. хотын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн мөнгөн Тэд УБ-ын хахир хүйтэн өвөл газар доорх халуун хэлбэрийн өртөмхий байдлыг бууруулах зорилго усны хоолойд хоноглож, хог түүж өл залгадаг. Гэхдээ бүхий тэтгэмж байдаг боловч бие махбодийн хувьд сүүлийн жилүүдэд гудамжны хүүхдийн тоо буурах хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд өдөр тутам тулгардаг хандлагатай байна. асуудлуудыг шийдвэрлэх талаарх арга хэмжээ бага байдаг. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан Нийслэлийн цагдаагийн газрын хүүхэд хамгааллын бие засах газар болон бусад байгууламж огт төвийн мэдээлснээр УБ хотын гудамжны хүүхдийн байдаггүй. Гэр хороололд амьдардаг хөгжлийн тоо 2011 онд 889 байсан бол 2012 онд 690, 2013 бэрхшээлтэй иргэд ерөнхийдөө гэрээсээ гарах онд 260 болж буурчээ. Тэдгээрийн 60 орчим хувь боломж хязгаарлагдмал байдаг бөгөөд нийгмийн нь 9-14, үлдсэн 40 хувь нь 14-18 насныхан байна. амьдралд тэр бүр оролцож чаддаггүй. Энэхүү Тус төв нь 1996 оноос хойш ойролцоогоор 25,000 гэрээсээ гарах боломж хязгаарлагдмал байдаг хүүхэд хүлээн авсан байна.61 гол шалтгаан нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд ашиглах боломжтой нийтийн тээврийн үйлчилгээ 2014 онд Нийслэлийн цагдаагийн газраас Хүүхэд, дутмаг байгаа явдал юм. Гэр хороололд хучилтгүй гэр бүлийн хөгжлийн газартай хамтран орон гэргүй, шороон замтай мөн болон явган хүний зам, гэрлэн гудамжны хүүхдийг олж тогтоох аянг эхлүүлсэн. Энэ дохио дутмаг байдаг нь нэн ялангуяа тэргэнцэртэй үеэр 74 орон гэргүй хүүхдийг олж тогтоон, бүртгэж иргэдийн хөдөлгөөнийг хязгаарладаг. Иймэрхүү эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулсан бөгөөд тэднийг хөдөлгөөний хязгаарлагдмал байдал нь бие гэр бүлд нь нэгтгэх, асрамжийн газар байрлуулах махбодийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд оролдлого хийсэн.62 алслагдмал худгаас ус авах гэх мэт энгийн асуудлыг хүндрэлтэй болгодог. Гэвч ТББ-уудын зүгээс УБ хотын хүүхдийн өртөмхий байдлын асуудал нь гудамжнаас хязгаарлагдмал 12.2 Орон гэргүй хүүхэд чадавх бүхий гэр оронд нь шилжиж байгаа талаар асуудлыг гаргаж тавьсан байна. Энэ нь эерэг Социалист систем нуран унасны дараахнаас УБ чиглэлд хийгдсэн алхам хэдий ч хүүхдийг анх гудманд хотод орон гэргүй, гудамжны хүүхдийн тоо өссөн.60 гаргах болсон суурь шалтгааныг авч үзэхгүй байна. Уг өсөлт нь эцэг эхдээ хаягдах, хяналтгүй шилжилт 60 Орон гэргүй хүүхдийн тоо эх сурвалж бүрээр ондоо байдаг. Одгаардын дурдснаар 1994-1995 онд 3000 орон гэргүй хүүхэд байсан. (Одгаард 1996: ху. 119.) НҮБ-ын Хүүхдийн сан нь гудамжны хараа хяналтгүй хүүхдүүдийн талаарх тайланд 2000 онд Монгол Улсад мөн тооны хүүхэд байдаг гэж дурдсан байна. (НҮБ-ын Хүүхдийн сан. (2003). “Монгол дахь 61 Нийслэлийн цагдаагийн газрын хүүхэд хамгааллын төвөөс гудамжны, хараа хяналтгүй хүүхдүүд”. гаргасан статистик мэдээ. [http://www.unicef.org/mongolia/street_children_Report_Eng. 62 http://mad-intelligence.com/37-street-children-returned-to- pdf 20.11.2013].) parents/ 88 12.3 Орцны жижүүр өвөлдөө хүйтэн, ихэвчлэн дуу чимээтэй, заримд нь угаалтуур болон жорлон байхгүй давчуу орон Зөвлөлтийн маягийн орон сууцуудыг 1990-ээд зай юм. Уг хонгилд амьдрагчид нь ихэвчлэн хөдөө, онд хувьчилж эхэлснээр Сууц өмчлөгчдийн холбоо орон нутгаас шилжиж ирсэн, хотод оршин суух (СӨХ)-д байгуулагдаж, “орцны жижүүр” гэх шинэ хаяггүй, 5 хүртэл насны хүүхэдтэй ганц бие эхчүүд ажлын байр бий болсон. Уг ажлын байрны үндсэн байдаг. “1х3=5 буюу шатны хонгилын гэр бүл” үүрэг нь ногдсон нийтийн талбайг цэвэрлэх, орцны төслийн хүрээнд явуулсан судалгаагаар шатны үүдийг 24/7 хамгаалах, СӨХ-оос даалгасан бусад хонгилд амьдрагсдын 80 орчим хувь нь хүүхэдтэй, ажлууд болно. Орцны жижүүр нь ихэвчлэн үүдний ганц бие эхчүүд байсан байна. Тэд албан ёсны шатны хонгилд амьдардаг. Шатны хонгил нь 1,8х2м хөдөлмөрийн гэрээгүй ба цалин нь хугацаандаа (3,6-4м2) хэмжээтэй, маш намхан таазтай, онгорхой тавигддаггүй, СӨХ-ны зүгээс тухайн сарын засвар, талыг хямд материалаар бөглөсөн байдаг. Энэ нь үйлчилгээнд цуглуулсан мөнгөнөөс хамаарч сар бүр агаарын урсгал хязгаарлагдмал, байгалийн гэрэлгүй, өөрчлөгддөг аж. 89 Улаанбаатар хот дахь ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь 13.0 ДҮГНЭЛТ Жил дараалан эдийн засгийн өсөлт сайн байж, байгаа бөгөөд ажил эрхлэх, үндсэн үйлчилгээ ядуурал гайхалтай буурсаны дараа 2012-2014 авахад (газраа эзэмших зэрэг) нэмж саад бий онд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтийн дээд болгож байна. Хотод хөдөөнөөс шилжин ирэгсэд цэг болох 17.5 хувиас нэг оронтой тоо болж их хэмжээгээр амьдарч байгаа бөгөөд цаашид удааширсан болно. Ядуурал буурах хурд бас шилжин ирэх урсгал зогсохгүй үргэлжлэх төлөвтэй удаашран, Монгол Улсын ядуурлыг бууруулах арга байгаа учраас хотын биш иргэдийн давхаргыг бий хэмжээнүүдийн суурь сул талуудыг харуулсан нь болгож байгаа хөдөөнөөс шилжин ирэгсэдийг гайхаад байхаар зүйл биш юм. Улаанбаатар хот гадуурхдаг цаад тогтолцоонд анхаарал хандуулах нь улсынхаа эдийн засгийн гол хөдөлгүүр болохоос нь чухал байна. Хөдөөнөөс хотод шилжин ирэгсдэд гадна хүн амын тал хувийн амьдардаг газрын хувьд сөргөөр нөлөөлж буй оршин суух хаяг болон газар тус хотын ядуурлын асуудлыг шийдэх нь улс даяар эзэмшлийн бүртгэлийг зохицуулах журмууд нь бусад илүү өргөн хүрээтэй ядуурлыг бууруулан, өсөлт өртөмхий бүлгийн хүмүүсийн амин чухал нийгмийн болон хотжилтын үр ашгийг бүгдэд хүргэх аливаа үйлчилгээ авах боломжид бас сөргөөр нөлөөлж оролдлогод нэн чухал болно. байна. Улаанбаатар хотын өнцөг булан бүрт амьдрах Орлогын ядууралд хамгийн том үүрэг гүйцэтгэж оршин суугчдын эдийн засгийн боломж болон байгаа хүчин зүйл нь ажилгүйдэл юм. Хотын ядуу амьдралын чанарын аль алинд хотжилтын хэлбэр иргэдэд нас болон хүйсийн ялгаварлан гадуурхалт, хэрхэн нөлөөлсөнийг тогтоохын тулд энэ судалгаанд авилгал, хязгаарлагдмал бөгөөд төлбөрийн чадварт Улаанбаатар хотын ядуурлын онцлог шинж болон нийцээгүй хүүхэд харах үйлчилгээ, хөдөлмөрийн орон зайн тархалтыг нарийвчлан авч үзлээ. Үр мөлжлөгийн хэлбэрүүд, эцэст нь боловсрол эзэмших дүнгээс харахад орлогын ядуурал ба олон хэмжээст боломж ба чанарыг оруулан ажилтай болоход ядуурлын хоёулантай нь холбоотой орон зайн олон тооны саад тулгардаг байна. Олон хэмжээст гүнзгий хэмжээс ажиглагдаж байгаа бөгөөд хотын ядууралд хувь нэмэр оруулж буй хүчин зүйлсийг төвийн ойролцоо амьдардаг хүмүүсээс хотын цааш дурдвал хамгийн их хувь нэмэр оруулдаг захад амьдардаг нь илүү тааруу амьдарч байна. болох нь харагдсан ’Эд хөрөнгө ба мөнгө’, ‘Ус Улаанбаатар хотын одоогийн зах руугаа тэлсэн ба ариун цэвэр’, ‘Хог хаягдал’ зэрэг болно. Олон байдал нь үйлчилгээ хүргэхэд өндөр зардалтай хэмжээст ядуурал гэр хороолол болон байшин бөгөөд үр ашиггүй болгон орон зайн тэгш бус хороололд ялгаатай мэдрэгдэж байна. байдалд хувь нэмэр оруулж байна. Орон зайн тэгш бус байдал нь эргээд хотын ядуу иргэдийн хотод Тус дүн шинжилгээгээр хөдөлмөр эрхлэлт, амьдрах давуу талуудыг хүртэхгүй, орхигдоход боловсрол, үйлчилгээ хүргэлт мөн өргөн дэлгэрсэн хүрэхэд үүрэг гүйцэтгэн ядуу иргэдийн амьдралыг архинд донтолтын асуудлыг шийдвэрлэх зэрэг улам бүр хүнд хэцүү болгож байна. төрөөс бодлогын арга хэмжээ санаачлах боломжтой гол чиглэлүүдийг онцлов. Хотын засаг Орлогын ядууралд хийсэн дүн шилжилгээ нь хотын захиргаанаас боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх ач ядуу иргэдийг хөдөөнөөс шилжин ирэгсэд бүрдүүлдэг холбогдлыг ойлгон, хүртээмж болон чанарын аль гэсэн олон нийтийн нийтлэг ойлголт зөрүүтэй алинд буй хийдлийг шийдвэрлэхээр арга хэмжээ авч болохыг харуулсан. Хэдий тийм боловч тэдний эхлээд байгаа болно. Саяхнаас авч хэрэгжүүлсэн Улаанбаатар хотод амьдрах амьдралыг нийгмийн арга хэмжээ нь цэцэрлэгийн хязгаарлагдмал гутаан доромжлох байдлаас болж дордуулж багтаамжийн асуудлыг шийдвэрлэхээс гадна ажиллах 90 хүчний оролцоо, ажлын байрыг нэмэгдүүлэхэд үүгээр бүсчлэлийн зохицуулалтын талаарх эрх мэдэл дамжуулан хөшүүрэг болно. Энэхүү шинэлэг бөгөөд байдаг ба эдгээрийг үйлчилгээ үзүүлэхэд төлбөрийн энгийн арга хэмжээ болох Хүүхэд харах үйлчилгээний чадварт нийцсэн, үр ашигтай байдлыг хангаснаар тухай хуулийн талаар тус тайлангийн эхэн хэсэгт хүртээмжтэй хөгжлийг дэмжихэд ашиглах боломжтой дэлгэрэнгүй дурдсан болно. Харин архинд донтолтын юм. Нягтаршлыг дэмжсэн, үйлчилгээ авах боломжийг асуудал ерөнхийдөө шийдвэрлэгдээгүй байгаа ба нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн сайн хот байгуулалтын Монгол Улс энэхүү өсөн нэмэгдэж буй донтолтын төлөвлөлт, газрын менежмент нь үйлчилгээ хүргэхэд асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар гадаадын үр дүн болон үр ашгийн хувьд амин чухлаас улс орнуудын жишээнээс суралцах нь тустай юм. гадна хотын хөгжилд иргэдийг хамруулах байдлыг Эцэст нь УБ хотод зохих бодлогын хэрэгслүүдээс дээшлүүлэн, нийслэл, хотын бүх иргэдийн хувьд гадна хот байгуулалтын төлөвлөлт, газар зохион амьдрахад таатай хот бий болгоход мөн адил чухал байгуулалтын төлөвлөлт, газрын албан татвар, болно. 91 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь 14.0 Ном зүй 1. АХБ. 2014. “Зүүн Азийн хөгжлийн хэтийн төлөв (ЗАХХТ) 2014: Хүртээмжтэй өсөлтөнд зориулсан төсвийн бодлого.” Мандалюёнг хот, Филиппин 2. Алкайр, С. 2008. Хэмжээсийг сонгох нь: чадавхийн аргачлал ба олон хэмжээст ядуурал. Каквани, Н., Силбер, Ж. (хянан тохиолдуулсан) Ядуурлын олон хэлбэр бүтээлд, ху. 89-119. 3. Алкайр, С ба Фостер, Ж. 2011. “Олон хэмжээст ядуурлын хэмжүүрийг ойлгох нь ба буруу ойлгох нь,” Эдийн засгийн тэгш бус байдлын сэтгүүл, Спрингер, ду. 9 (2), ху 289-314, 6-р сар 4. Ананд, С. ба Сен, A.1997. Хүний хөгжил ба ядуурлын ухагдахуунууд: олон хэмжээст харах өнцөг. 5. Армстронг, Шон ба Цогтбаатар, Бямба (2010): Монгол Улс дахь архины хэрэглээ ба хэтрүүлэн хэрэглээний давхар онцлог: Бодлогын эргэцүүлэл. Ази, Номхон далайн нийгмийн эрүүл мэндийн сэтгүүл, Боть 22, дугаар. 3, ху. 209-215 6. Азийн сан. 2015. “Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжил.” Улаанбаатар хот. 7. Брун, O. ба Одгаард, O. (1996). Шилжилтийн Монгол Улс: Хуучин хэв маяг, шинэ сорилууд. Ази судлалын Скандинавын хүрээлэн. Ази судлалын судалгаанууд, (22). 8. Гилберг, Рольф ба Жан-Олоф Свантессон. "Монголчууд, тэдний газар ба түүх." Шилжилтийн Монгол Улс: Хуучин хэв маяг, шинэ сорилууд (1996): 5-22. 9. Монгол Улсын Засгийн газар ба Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хөгжлийн хөтөлбөр (Монгол Улс). 2007. “Монгол Улсын Хүний хөгжлийн илтгэл 2007: Монгол Улс дахь хөдөлмөр эрхлэлт ба ядуурал.” Улаанбаатар хот, Монгол Улс 10. Монгол Улсын Засгийн газар ба НҮБ-ын Хүүхдийн сан (Монгол Улс). 2014. “Монгол Улсын хүүхдүүдийн нөхцөл байдлын дүн шинжилгээ 2014.” Улаанбаатар хот, Монгол Улс 11. ОУУЗУХСН. 2016. “Онцгой байдлын төлөвлөгөө, Монгол Улс: эрс хүйтэн өвлийн нөхцөл байдал.” Куала Лампур 12. Камата, Такуяа; Рейхерт Жеймс; Цэвэгмид, Түмэнцогт; Ким, Юүн Хи; Седжвик, Бретт. 2010. Монгол Улсад хотжилтын тэлэлтийг зохицуулах нь: Хувилбарт суурилсан хот төлөвлөлтийн шилдэг туршлагууд. Дэлхийн Банк. 13. Макмиллан, Нью Йорк; Чакраварти, С. Р. ба Д’Амбросио, C. 2006. Нийгмийн гадуурхалтын хэмжүүр. Шинэч. Орлогын баялаг 53(3), 377–398 14. Эм.Эй.Ди. Монгол мэдээ дамжуулах үйлчилгээ. 2014. “37 гудамжны хүүхдийг эцэг эхэд нь хүлээлгэн өглөө.” Улаанбаатар хот, Монгол Улс 15. Өү Эйч Си Эй. 2015. “АЗИ-НОМХОН ДАЛАЙН БҮС: Эл Ниногийн товч танилцуулга.” Сува, Фижи Арлууд 16. Тарацевски, Томас. (2008). Хэсэгчилсэн хөгжлийн эрин үе дэх Улаанбаатар хотын хот байгуулалт. Өнөөгийн шилжилт хөдөлгөөн ба гэр хорооллыг харгалзан үзсэн нийгэм, эдийн засгийн ялгаатай процессууд . Берлин: Шинжлэх ухааны хэвлэлийн газар 17. НҮБХХ, Нью Йорк; . Бургиньон, Ф. ба Чакраварти С. Р. 2003. Олон хэмжээст ядуурлын хэмжүүр. Ж. Эдийн засгийн тэгш бус байдал 1(1), 25–49. 18. Дэлхийн Банк. 2013. Хамруулах нь чухал: Хамтын хөгжлийн суурь. Нийгмийн бодлогын шинэ тэргүүн эгнээний асуудлууд: Вашингтон хот. 19. Дэлхийн Банк; Олон улсын валютын сан (2013) Дэлхийн хяналтын илтгэл 2013: Хот хөдөөгийн харилцан үйлчлэх асуудлууд ба Мянганы хөгжлийн зорилтууд. Вашингтон хот. 20. Дэлхийн Банк 2016a. Монгол Улс дахь ядуурлын бууралт ба хамтын хөгжил: сайн гараа үргэлжлэх боломжтой юу? Вашингтон хот. Дэлхийн Банк. “Дэлхийн Банк.“ Улаанбаатар хот. 92 15.0 хавсралт 15.1. ЯДУУРЛЫН ГАЗРЫН ЗУРАГЛАЛ A1. НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХҮРТЭЭМЖ Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Хороо Дүүрэг Автобусны шугам Микро автобусны шугам Баянгол нийтийн тээврийн үйлчилгээний хүртээмж Баянзүрх Магадлал 15 минутаас их хугацаанд автобусны буудал руу алхах < 30% 30%-70% > 70% Хан-Уул километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014 он), Дэлхийн Банк 93 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь A2. УЛААНБААТАР ХОТЫН ЯДУУРЛЫН ШУГАМНААС ДООГУУР БАЙГАА ИРГЭДИЙН ХУВЬ БА НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ХҮРТЭЭМЖ СБ_15 СБ_21 Сүхбаатар СБ_19 Сонгинохайрхан СБ_18 СХ_25 Чингэлтэй БЗ_20 6 Хороо СХ_01 Б_1 0 С _1 БЗ_ 24 1 Дүүрэг СХ _2 БЗ_ 09 Ч_ 12 БЗ Автобусны буудал СХ_22 Баянзүрх БЗ_23 Микро автобусны буудал Автобусны чиглэл 20 БЗ_12 БГ_ Микро автобусны чиглэл НА_06 СХ_20 Автобусны буудал хүртэлх зай ХУ_09 ХУ_11 500 метр ХУ_04 Ядуурлын шугамны доогуур байгаа ХУ_10 иргэдийн хувь ХУ_12 < 5 хувиас бага ХУ_08 НА_01 БЗ_11 5-10 хувь Хан-Уул 10-20 хувь ХУ_13 НА_04 НА_05 20-30 хувь ХУ_14 Налайх > 30 хувиас их километр Эх сурвалж: ЕТГ (2010) 94 A3. суурьшлын бүсийн барилгажилтын нягтаршил Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянгол Баянзүрх Хороо Дүүрэг Барилгажсан бүсийн нягтаршил Хан-Уул 0.000044 - 0.004986 0.004987 - 0.025272 0.025273 - 0.079896 0.079897 - 0.177805 0.177806 - 1.190877 километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014) 95 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь A4. хавь орчны хөршдөө итгэх итгэл Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянгол Баянзүрх Хороо Дүүрэг Хан-Уул Үл итгэх магадлал < 30% 30% - 70% > 70% километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014) 96 A5. олон хэмжээст гачигдал Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянгол Баянзүрх Хороо Дүүрэг Хан-Уул Олон хэлбэрээр ядуу гачигдлын олон хэлбэрт байх магадлал < 30% 30% - 70% > 70% километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014) 97 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь A6. усны хангамж Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянгол Баянзүрх Хороо Дүүрэг Худаг (газар доорх) Худаг (усны машинаар) Хан-Уул Усны хангамж төвийн усны хангамжинд холбогдоогүй байх магадлал < 30% 30% - 70% > 70% километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014) 98 A7. төвлөрсөн усны хангамжийн сүлжээнд холбогдсон Сүхбаатар Сонгинохайрхан Чингэлтэй Баянзүрх ол янг Ба Хороо Дүүрэг төвлөрсөн усны хангамжтай Хувь 0 - 25 Хан-Уул 25 - 50 50 - 75 Налайх 75 - 100 километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014) 99 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь A8. сургуулийн ашиглагдаагүй хүчин чадал Сүхбаатар Сонгинохайрхан Чингэлтэй Баянзүрх ол янг Ба Хороо Дүүрэг Сургуулийн хүчин чадал 125%-иас их 100 - 125% 75 - 100% Хан-Уул 05 - 75% 25 - 50% 25% хүрэхгүй Налайх километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014) 100 A9. өрхийн орлого Сүхбаатар Чингэлтэй Сонгинохайрхан Баянзүрх Хороо Баянгол Дүүрэг өрхийн орлого Таамаглалын зураглал төгрөг < 200,000 Хан-Уул 200,000-500,000 > 500,000 километр Эх сурвалж: ЕТГ (2014 он), Дэлхийн Банк 101 Улаанбаатар хотын ядуурлын байдал: Ядуурлын хэлбэрүүдийг шийдвэрлэх нь A10. ЯДУУРЛЫН ШУГАМНЫ ДООГУУР БАЙГАА ИРГЭДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ Сүхбаатар Сонгинохайрхан Чингэлтэй Баянзүрх Хороо ян гол Дүүрэг Ба Ядуурлын шугамны доогуур байгаа иргэдийн эзлэх хувь < 5% 5-10% Хан-Уул 10-20% 20-30% Налайх > 30% Эх сурвалж: ЕТГ, километр 2010 он 102 15.2. арга зүй 2014 ОНЫ АСУУМЖ СУДАЛГААНЫ ГАЗРЫН тооцоолох болон гол цэгээс гадна гол бус цэгүүдийг ЗУРГУУД тогтоох зорилгоор бид 2014 оны асуумж судалгааны интерполяци зураглалд нэг хувьсагч хэмжигдэхүүнт Локал Kригинг буюу орон зайн интерполяцийн нэг төрөл Моранг ашигласан63. Үр дүн нь өгөгдлийг хамааралтай нь мэдэгдэж буй утгуудын жигнэсэн дундажийг ашиглан эсэхийг харуулдаг- хамаарал бүх өгөгдөл нь 95дах хувиар тэдгээрийн орон зайн давхар зөрүүг ашиглан үл мэдэгдэх гаргасанд үзүүлэлтэнд статистикийн хувь ихээхэн ач утгуудын тооцооллыг хэлнэ. холбогдолтой байна. Нэг хувьсагч хэмжигдэхүүнт Локал Моран нь орон зайн хамаарлыг төрлийн талаар бас Категорит өгөгдөл: Крингиг үзүүлэлтийг 2014 онд мэдээлдэг: Улаанбаатар хотод цуглуулсан категорит асуумж судалгааны дүнг интерполяци хийхэд ашигласан. Хэрэв ижил утгуудыг орон зайд хамтад нь бүлэг болговол Крингиг үзүүлэлт нь тодорхой босгыг давах магадлалд өндөр-өндөр эсвэл бага-бага гэж тодорхойлогдоно. Хэрэв суурилсан болно. Босго тус бүрийг гачигдал болон сөрөг утгуудыг орон зайд хамтад нь бүлэг болговол ядууралд хамгийн их чиглүүлэхийн тулд сонгосон. Крингиг өндөр-бага эсвэл бага-өндөр гэж тодорхойлогдоно. үзүүлэлт буюу энгийн крингигийн дэд ангилал нь тухайн өгөгдлийг Гауссийн тархалтыг мөрдөнө гэсэн таамаглалд Орон зайд ижил утгуудын статистикийн хувьд ач тулгуурласан. холбогдолтой бүлгийг ихэнхдээ гол цэг болон гол бус цэг гэдэг. Салангид өгөгдөл: Эмпирик Байес Крингиг (ЭБК)- ийг 2014 онд Улаанбаатар хотод цуглуулсан салангид Бид бас хоёр хувьсагч хэмжигдэхүүнт Локал Моранг асуумж судалгааны дүнг интерполяци хийхэд ашигласан. өрхийн орлого ба олон хэлбэрийн гачигдал гэсэн хоёр Тухайн өгөгдлийг Гауссийн тархалтыг мөрдөнө гэсэн өөр датасетэд ашигласан. Үр дүн нь тухайн өгөгдлийг таамаглал нь Эмпирик Байес Крингиг-д шаардлагагүй. орон зайн хувьд хамааралтай эсэхийг үзүүлэхээс гадна Харин ЭБК нь зуу зуун симуляцийг ажиллуулан, тухайн өндөр эсвэл бага утгуудын давхар кластер болох үзэгдэл өгөгдөлд зориулсан илүү бодитой загварыг гаргаж авахад гарч буй эсэхийг харуулдаг. Зураглалын тайлбар нь нэг хагасвариограм загварын тооцооллыг ашигладаг. хэмжигдэхүүнт хувьсагчийн Локал Мораныхтай ижил бөгөөд ганц ялгаа нь хоёр хэмжигдэхүүнт хувьсагчийн Статистикийн аливаа аргын адил Крингиг нь хэд хэдэн Локал Моран нь нэг биш хоёр датасетийн орон зайн таамаглалд тулгуурладаг ба тэдгээрээс гол нэг таамаглал зөрүүг шинжилдэг. нь тухайн өгөгдлийг орон зайн хувьд хамааралтай байна гэж тооцдог. Зарим датасет нь бусдаас орон зайн Ингэснээр үр дүнг хэрхэн уншихад бага зэрэг зөрүүтэй хамаарлын хувьд илүү хамаарал харуулдаг ба бусад болдог: хүчин зүйлс орон зайн хувьсах чанарт нөлөөлөх нь бий. Өндөр-өндөр эсвэл бага-бага нь өөр нэг хувьсагчийн орон зайд бүлэглэсэн ижил утгууд (жишээ нь өндөр)-тай ГОЛ ЦЭГИЙН ЗУРАГЛАЛ хамт нэг хувьсагчийн хамтад нь бүлэглэсэн ижил утгууд юм. Орон зайн автомат хамаарал: нь орон зайд нэг Эсрэг утгууд буюу өндөр-бага эсвэл бага-өндөр нь нэгэнтэйгээ ойр байх обьектууд ба тэдгээрийн утгуудын нэг орон зайн бүсэд хамтад нь бүлэглэсэн өөр нэг хамаарлыг үзүүлдэг. Обьектууд нь нэг нэгэнтэйгээ ойр хувьсагчийн ижил утгуудтай хамт орон зайд хамтад нь бөгөөд ойролцоо утгатай бол кластер болж болно. Эсвэл бүлэглэсэн нэг хувьсагчийн ижил утгууд (бага буюу өндөр) обьектууд нэг нэгэнтэйгээ ойр бөгөөд ойролцоо биш юм. утгатай бол тарж болно. Хоёр хэмжигдэхүүнт хувьсагчтай Локал Моранд хариунууд Нэг хувьсагч хэмжигдэхүүнт ба хоёр хувьсагч нь ач холбогдолтой бол хоёр хувьсагчийн утгуудын хэмжигдэхүүнд ЛИЗА нь утгуудын орон зайн хамаарлыг аль аль нь орон зай дахь байршлаараа нэг нэгэнтэйгээ шалгах статистикийн шинжилгээ юм. холбоотойг илэрхийлнэ. Ойролцоо өгөгдлүүдийн орон зайн кластержилтийг 63 Крингиг ашиглаж үүсгэсэн газрын зургууд нь тэдгээрийн холбогдох тооцоолсон ковариансийн загвараар тодорхойлсон орон зайн хэв загварт онолын хувьд тулгуурладаг болохыг тэмдэглэх хэрэгтэй. Иймд ЛИЗА шинжилгээний хариу үр дүнг анхааралтай тайлбарлабал зохино.